‫شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي‬ ‫‪2‬‬

‫متداول آن‬
‫زمان آموزش (ساعت)‬ ‫عنوان توانایی‬
‫عملی‬ ‫نظری‬ ‫دسته بندی فرآيند‌هاي جوشکاری از نظر ذوبی و غیرذوبی‬

‫روش‌هاي متداول جوشکاری مورد استفاده در صنایع‬

‫دسته‌بندی فرآيندهاي جوشکاری از نظر منابع تامین‌کننده انرژی‬

‫‪-‬‬ ‫‪5‬‬
‫نقاط قوت و ضعف روش‌های متداول جوشکاری مورد استفاده در صنایع‬ ‫فراگیرنده پس از پایان این درس باید بتواند‬

‫نمایش فیلم در رابطه با فرآيندهاي جوشکاری‬

‫فرآيندهاي جوشكاري را دسته بندي كند‪.‬‬ ‫‪1‬‬

‫ويژگي‌هاي اصلي فرآيندهاي جوشكاري ذوبي و غيرذوبي را بيان كند‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫منابع تأمين كننده انرژي را در فرآيندهاي متداول جوشكاري بيان نمايد‪.‬‬ ‫‪3‬‬

‫نقاط قوت و ضعف يا مزيت‌ها و محدوديت‌هاي فرآيندهاي متداول جوشكاري را توضيح دهد‪.‬‬ ‫‪4‬‬

‫فرآيندهاي رايج جوشكاري قوسي در صنعت را نام ببرد‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫ابزار و تجهيزات مورد استفاده در فرآيندهای متداول جوشکاری را معرفي كند‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫ويژگي‌هاي مهم فرآيندهاي جوشكاري قوسي متداول را بيان كند‪.‬‬ ‫‪7‬‬

 ‫نمونه سؤاالت پیش آزمون‬

‫‪ -1‬جوشكاري جزء كدام نوع اتصاالت قرار دارد؟‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫ب) دائم‬ ‫ ‬
‫الف) موقت‬
‫د) هيچ‌كدام‬ ‫ج) بستگي به نوع فرآيند دارد‪.‬‬

‫‪ -2‬علت اينكه سطوح تماس دو قطعه قبل از جوشكاري بايد عاري از اكسيد و زنگ باشد چيست؟‬
‫ب) فلز ذوب شود‪.‬‬ ‫الف) جریان برق عبور كند‪.‬‬
‫د) فلز جوش براق باشد‪.‬‬ ‫ج) ناخالصي در جوش ايجاد نگردد‪.‬‬

‫ي مي‌توان استفاده كرد؟‬

‫‪ -3‬در فرآیندهای جوشکاری براي ذوب كردن لبه‌هاي قطعه كار از چه نوع انرژ ‌‬
‫ب) قوس الكتريكي‬ ‫ ‬
‫الف) گاز سوختي‬
‫د) تمام موارد‬ ‫ ‬
‫ج) اشعه ليزر‬

‫‪ -4‬آيا براي اتصال فلزات غير هم‌جنس می‌توان از فرآيندهاي جوشكاري استفاده کرد؟‬
‫ب) خير‬ ‫ ‬
‫الف) بلي‬

‫‪ -5‬چه چيزي باعث اتصال و پيوستگي قطعات در جوشكاري مي‌شود؟ (شرح در سه سطر)‬

‫‪ –6‬نام دو فرآيند جوشكاري را بنويسيد؟‬

‫‪-2‬‬ ‫ ‬‫‪-1‬‬

‫‪ -7‬براي جوشكاري ذوبي از چه انرژي‌هايي مي‌توان استفاده كرد؟‬

‫‪-2‬‬ ‫ ‬‫‪-1‬‬
‫‪19‬‬ ‫‪-4‬‬ ‫ ‬‫‪-3‬‬
‫‪ -8‬چرا كابل‌هايي كه به دستگاه جوشكاري اتصال مي‌دهيم‪ ،‬قطور هستند؟ (جواب در يك سطر)‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫‪ -9‬چرا در جوشكاري قوسي‪ ،‬از ماسك مخصوص استفاده مي‌شود ؟ (جواب در يك سطر)‬

‫‪ -10‬چرا در جوشكاري‪ ،‬محافظت از حوضچه مذاب الزم است؟ (جواب در دو سطر)‬

‫‪ -11‬آيا در جوشکاري می‌توان هم از جريان متناوب و هم از جریان مستقيم استفاده کرد؟‬

‫ب) خير‬ ‫ ‬
‫الف) بلي‬

‫‪20‬‬
 ‫‪ 2 -1‬مقدمه‬
‫فرآیندهای اتصال مواد صنعتي(فلزي‪ ،‬پلیمري و سرامیکي) را میتوان مطابق شکل (‪ )2-1‬به دو دسته اصلی تقسیم کرد‪.‬‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روشهاي متداول آن‬

‫شکل (‪)2-1‬‬

‫الف) اتصال موقت ‪ -‬مثل‪ :‬ﭼسﺐ‪ ،‬میﺦ‪ ،‬پرچ و پیﭻ‬

‫شکل (‪)2-1‬‬

‫ب) اتصال داﺋم ‪ -‬مثل‪ :‬جوشکاری و لحیمکاری‬

‫تقسیم بندﻱ کلی روشهای متداول اتصال در مواد صنعتی‬

‫اگرچه هنوز هم تمام روشهاي مذکور در صنایع مختلف کاربرد دارند‪ ،‬ولي اختراع روش جوشکاري توانست‬
‫تحول بزرگي در اتصال مواد ایجاد کند‪ .‬در حال حاضر فرآیندهاي جوشکاري به عنوان روشی قابل اعتماد‪،‬‬
‫مؤثر‪ ،‬پرکاربرد و اقتصادي براي اتصال مواد صنعتي‪ ،‬بهخصوص فلزات مورد استفاده قرار ميگیرند‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫‪ -2-2‬فرآيندهاي جوشكاري‬
‫تعريف‪ :‬درحالت کلی حذف فاصله بين اتم‌هاي دو قطعه در محل تماس به منظور ايجاد جاذبه بين اتم‌های‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫آن‌ها را جوشكاري مي‌گويند‪.‬‬
‫براین اساس روش‌هاي مختلف جوشكاري مطابق نمودار(‪ )2-1‬به دو دسته كلي شامل‪ :‬فرآيندهاي جوشكاري‬
‫ذوبي و غيرذوبي تقسيم‌بندی می‌شوند كه در اين نمودار موارد مهم و متداول جوشكاري مورد استفاده در‬
‫صنعت به‌صورت رنگی آمده است‪ .‬در فرآيندهاي جوشكاري ذوبي لبه‌هاي دو قطعه ذوب مي‌شوند و با‬
‫مذاب حاصل از الكترود يا فلز پركننده درز‪ ،‬مخلوط شده و پس از انجماد موجب اتصال دو قطعه مي‌گردد‪.‬‬
‫ولي در فرآيند‌هاي جوشكاري غيرذوبي لبه‌هاي دو قطعه در تماس با هم ذوب نمي‌شود‪ ،‬بلكه به‌طور معمول‬
‫نيروي فشار مكانيكي سبب حذف فاصله اتم‌ها در محل تماس و اتصال آنها مي‌گردد‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫درز جوش‬
‫‪(SMAW) shield metal Arc welding‬‬ ‫جوشکاری قوسی الکترود روپوش دار‬ ‫‪(RSW) Resistance stope welding‬‬ ‫جوشکاری نقطه جوش مقاومتی‬
‫‪(SAW) Submerged Arc welding‬‬ ‫جوشکاری قوسی زیر پودری‬ ‫‪(RSEW) Resisance seam stope‬‬ ‫جوشکاری درز جوش مقاومتی‬
‫‪(FCAW) Flux cored Arc welding‬‬ ‫جوشکاری قوسی سیستم تو پودری‬ ‫‪(PW) Projection welding‬‬ ‫جوشکاری پیش طرحی‬
‫‪(OFW) oxy - fule welding‬‬ ‫جوشکاری اکسی گاز‬ ‫‪(ESW) Electro slag welding‬‬ ‫جوشکاریسرپارهالکتریکی‬
‫‪(CAW) Carbon Arc welding‬‬ ‫جوشکاری قوسی کربنی‬ ‫‪(EBW) Electron Beam welding‬‬ ‫جوشکاری پرتو الکترونی‬
‫‪(GTAW) Gas Tungsten Arc welding‬‬ ‫جوشکاری قوسی تحت گاز محافظ با الکترو تنگستنی‬ ‫‪(FRW) Friction welding‬‬ ‫جوشکاریاصطکاکی‬
‫‪(GMAW) Gas metal Arc welding‬‬ ‫جوشکاری قوسی تحت گاز محافظ با الکترود مصرف شدنی‬ ‫‪(EW) Explosive welding‬‬ ‫جوشکاریانفجاری‬
‫‪(PAW) Plasma Arc welding‬‬ ‫جوشکاری قوسی پالسما‬ ‫‪(uw) Ultrasonic welding‬‬ ‫جوشکاریفراصوتی‬
‫نمودار ‪ 1-2‬روش‌های متداول جوشکاری در صنعت‬

‫‪23‬‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬
 ‫جوشكاري اكسي استيلن ‪)OAW(1‬‬ ‫‪2-2-1‬‬
‫جوشكاري اكسي‌استيلن فرآیندی است که از انرژی حرارتی ناشی از سوختن یک گاز سوختنی مثل استیلن‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫برای ذوب کردن درز اتصال و سیم جوش فلزی بدون روپوش استفاده می‌شود‪ .‬در شکل (‪ )2-2‬تجهيزات‬
‫جوشکاری اکسی‌استیلن مثل‪ :‬کپسول اکسیژن‪ ،‬کپسول استیلن‪ ،‬مشعل جوشكاري‪ ،‬رگالتور‪ ،‬شيلنگ و‬
‫اتصاالت مربوط به آن نشان داده شده است‪ .‬دركپسول‌ها گاز اکسیژن و استیلن به‌صورت فشرده وجود‬
‫دارد‪ .‬فشار گازها توسط رگالتورها کاهش یافته و تنظیم می‌شود و از طریق دو شیلنگ الستیکی به طرف‬
‫مشعل هدایت می‌شوند‪.‬‬
‫عالوه بر سه‌راهی و رگالتور‪ ،‬شیر یک طرفه نیز در مسير گازها نصب مي‌شود تا مانع از برگشت گاز و شعله‬
‫به طرف کپسول شود‪.‬‬
‫شکل(‪)2-2‬‬

‫تجهیزات فرآیند جوشکاری اکسی استیلن‬

‫‪24‬‬
‫‪1- Oxy- Acetylene welding‬‬
 ‫هم‌چنين مطابق شكل(‪ )2-3‬روی دسته مشعل جوشكاري يا برشكاري اکسی‌استیلن شیرهاي كنترل جريان‬
‫گاز وجود دارد كه مقدار جريان گاز خروجي به طرف سرمشعل را كنترل مي‌كنند‪ .‬مشعل‌های جوشکاری‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫و برشکاری حرارتی داراي محفظه‌ای به منظور مخلوط شدن گازها مي‌باشند كه در قسمت ب نشان داده‬
‫شده است‪ .‬سرمشعل نيز همگرا است که باعث تمركز شعله و گرما در سطح کوچکی از محل درز اتصال‬
‫دو قطعه مي‌شود‪ .‬اين موضوع سبب مي‌شود تا سریع‌تر به درجه حرارت ذوب برسیم‪.‬‬
‫شکل(‪)2-3‬‬

‫ب‪ :‬نمایش بخش مخلوط کننده گاز در مشعل‬ ‫الف‪ :‬اجزاء مشمل اکسی استیلن‬

‫اجزا مختلف مشعل در فرآیند جوشکاری اکسی‌استیلن‬

‫‪25‬‬
 ‫‪ 2-2-2‬جوشكاري قوسي با الكترود روپوش دار ‪)SMAW(1‬‬

‫در فرآيند جوشکاری قوس الكتروددستي از الكترود فلزي روپوش‌دار براي انتقال جريان الكتريكي و‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫تشكيل قوس استفاده مي‌شود به‌طوري‌كه قوس در فاصله بين نوك الكترود و قطعه كار تشكيل مي‌شود‪.‬‬
‫شکل (‪ )2-4‬فرآیند جوشکاری قوسی با الکترود روپوش‌دار را نشان مي‌دهد‪.‬‬

‫شکل(‪)2-4‬‬

‫فرآیند جوشکاری قوسی با الکترود روپوش دار‬

‫قوس الكتريكي‪ ،‬حرارت كافي براي ذوب کردن منطقه‬

‫شکل(‪)2-5‬‬
‫کوچکی از سطح فلز پايه و الكترود را تأمين مي‌كند‪ .‬فلز‬

‫مذاب الكترود از ميان قوس به حوضچه مذاب روي فلز‬

‫پايه انتقال مي‌يابد و در آنجا با فلز پايه مخلوط مي‌شود‪.‬‬

‫با دور شدن قوس از محل حوضچه مذاب‪ ،‬مخلوط فلز‬

‫مذاب ناشي از الكترود و فلز پايه شروع به سرد شدن و‬

‫انجماد مي‌نمايد و اتصال كامل مي‌شود‪.‬‬

‫روپوش الکترود ضمن توليد گازهای محافظ جهت‬

‫منطقه قوس درفرآیند جوشکاری با الکترود روپوش دار و تشکیل‬
‫محافظت از قوس و حوضچه مذاب‪ ،‬سرباره‌سازی هم‬
‫فلز جوش‬
‫می‌کند‪ .‬شکل (‪ )2-5‬منطقه قوس را درفرآیند جوشکاری‬

‫با الکترود روپوش‌دار نشان می‌دهد‪.‬‬ ‫‪26‬‬

‫‪1- Shielded Metal Arc Welding‬‬

 ‫شکل(‪)2-6‬‬ ‫جوشكاري با الكترود روپوش‌دار رايج‌ترين فرآيند‬
‫جوشكاري است‪ .‬زيرا به‌دليل استفاده از تجهيزات نسبت ًا‬
‫ساده و ارزان از قابليت انعطاف‌پذيري بااليي نیز براي‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫كاربردهاي مختلف برخوردار مي‌باشد‪.‬‬

‫به‌طوري‌كه در جوشكاري اكثر فلزات به‌خصوص‬
‫فوالدهاي ساختماني كاربرد فراواني دارد‪ .‬اين روش‬
‫در صنايع به نام‌هاي جوشكاري برق‪ ،‬الكترود دستي يا‬
‫قوس الكترود دستي نيز شناخته می‌شود‪.‬‬
‫دستگاه فرآیند جوشکاری قوسی با الکترود روپوش‌دار‬ ‫شکل (‪ )2-6‬دستگاه فرآیند جوشکاری قوسی با الکترود‬
‫روپوش دار را همراه با كابل‌هاي اتصال نشان می‌دهد‪.‬‬

‫‪ 2-2-3‬جوشكاري قوسي با الكترود فلزي تحت پوشش گاز محافظ ‪)GMAW(1‬‬

‫در فرآيند جوشکاری قوسي با الکترود مصرفی تحت پوشش گاز محافظ که در شکل(‪ )2-7‬تجهیزات و‬
‫چگونگی انجام جوشکاری نشان داده شده است‪ ،‬به‌جاي الكترود روپوش‌دار از الكترود بدون روپوش استفاده‬
‫مي‌شود‪ .‬براي جلوگيري از آسيب دیدن به مذاب فلز جوش به‌دلیل اثرات سوء اتمسفر (اكسيژن و ازت)‪ ،‬يك‬
‫گاز كم اثر يا بي‌اثر در فضاي قوس و اطراف حوضچه مذاب جايگزين اتمسفر مي‌گردد گاز محافظ از طريق‬
‫كپسول و لوله‌هاي انتقال به آرامي به اطراف قوس هدايت شده و حفاظت مناسب را ايجاد مي‌كند‪.‬‬
‫شکل(‪)2-7‬‬

‫‪27‬‬ ‫فرآیند جوشکاری قوسی با الکترود مصرفی تحت پوشش گاز محافظ‬

‫‪1- Gas Metal Arc Welding‬‬

 ‫در اين فرآيندچنانچه گاز محافظ‪ ،‬خنثي يا بی‌اثر باشد‬
‫‪1‬‬
‫شکل(‪)2-8‬‬ ‫مثل‪ :‬گاز آرگون یا هليوم به آن روش ‪ MIG‬مي‌گويند‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫و اگر از گاز نيمه فعال مانند ‪ CO2‬استفاده شود به‬
‫‪2‬‬
‫آن روش ‪ MAG‬مي‌گویند‪ .‬در جوشكاري بعضي از‬
‫فلزات مانند آلومينيم و فوالد زنگ نزن كه در مقابل‬
‫اتمسفر حساسيت زيادي دارند از گازهاي بي‌اثر مانند‪:‬‬
‫آرگون و هليم و یا مخلوط آنها استفاده مي‌شود و در‬
‫ساير موارد از گاز محافظ كم‌اثر(نيمه فعال) مانند‪:‬‬
‫‪ CO2‬و يا مخلوط آرگون و اكسيژن استفاده مي‌شود‪.‬‬
‫گاز محافظ از کپسول به كمك رگالتور و شیلنگ به‬
‫مشعل جوشکاری منتقل می‌شود‪ .‬دستگاه جوشکاری‬
‫یک رکتیفایر (ترانسفورماتور همراه با یکسوکننده)‬
‫است که با برق شهر کار می‌کند و جريان الزم را براي‬
‫دستگاه فرآیند جوشکاری قوسی با الکترود فلزی‬
‫تحت پوشش گاز محافظ‬ ‫جوشکاری تامین می‌کند که توسط کابل به مشعل‬
‫جوشکاری (تورچ) هدایت می‌شود‪.‬‬
‫شکل(‪ )2-8‬تجهیزات فرآیند جوشکاری قوسي با الكترود‬
‫فلزي تحت پوشش گاز محافظ را نشان مي‌دهد‪.‬‬

‫‪1- Metal Inert Gas‬‬

‫‪28‬‬
‫‪2- Metal Active Gas‬‬
 ‫در اين فرآيند جوشكاري‪ ،‬الکترود لخت یا سيم‌جوش که به طور مداوم از قرقره به طرف تورچ جوشكاري‬
‫هدایت مي‌شود؛ ضمن برقراري قوس با سطح قطعه كار‪ ،‬ذوب می‌شود‪ .‬هم‌چنین در اثر گرمای قوس سطح‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫قطعه کار در محل اتصال نيز به صورت موضعی ذوب می‌شود و از اختالط مذاب حاصل از سیم جوش‬
‫و قطعه کار‪ ،‬فلز جوش ایجاد می‌شود‪ .‬شکل (‪ )2-9‬منطقه ايجاد قوس و تشكيل حوضچه مذاب را كه‬
‫نشان‌دهنده تشكيل فلز جوش است و نيز چگونگی ایفای نقش حفاظتي گاز محافظ را نشان می‌دهد‪.‬‬
‫شکل(‪)2-9‬‬

‫منطقه ایجاد قوس و تشکیل فلز جوش در فرآیند جوشکاری قوسی تحت پوشش گاز محافظ‬

‫اين روش جوشكاري بدليل تداوم جوشكاري و عدم توقف ناشي از تعويض الكترود به صورت اتومات‬
‫و با استفاده از ربات‌ها در صنايع مختلف مثل‪ :‬اتومبيل سازي‪ ،‬واگن سازي‪ ،‬كشتي‌سازي و ساير سازه‌هاي‬
‫فلزي كاربرد وسيعي دارد‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫‪1‬‬
‫‪ 2-2-4‬جوشكاري قوسي با الكترود تنگستن تحت پوشش گاز خنثي (‪)TIG‬‬
‫اين فرآيند يكي ديگر از فرآيندهاي جوشكاري قوسي است كه در آن قوس بين الكترود غيرمصرفي‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫ديرذوب مانند تنگستن و قطعه كار برقرار مي‌گردد و باعث ذوب فلز پايه و ايجاد حوضچه مذاب روي قطعه‬
‫كار مي‌شود‪ ،‬اصول کلی این فرآیند جوشکاری در شکل (‪ )2-10‬نشان داده شده است‪.‬‬
‫شکل(‪)2-10‬‬

‫اصول فرآیند جوشکاری قوس با الکترود تنگستن‬

‫شکل(‪)2-11‬‬ ‫در اين فرآيند جوشکاری مطابق شكل(‪)2-11‬منبع‬

‫تغذيه یک رکتیفایر توليد‌كننده جريان مستقیم ( ‪)DC‬‬
‫است که با برق شهر تغذیه شده و جریان مناسب‬
‫جوشکاری را تامین می‌کند‪ .‬گاز محافظ خنثي نیز‬
‫از کپسول توسط رگالتور و شیلنگ‌هاي مخصوص‬
‫به طرف تورچ جوشکاری هدایت می‌شود‬

‫دستگاه فرآیند جوشکاری قوسی با الکترود تنگستنی تحت‬

‫پوششی گاز خنثی‬
‫‪30‬‬
‫‪1- Tungsten Inert Gas‬‬
 ‫شکل(‪)2-12‬‬
‫شکل (‪ )2-12‬منطقه ایجاد قوس و‬
‫تشکیل فلز جوش را نشان می‌دهد‪ .‬در‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫این فرآیند جوشكاري حفاظت از قوس‬

‫و حوضچه مذاب توسط گاز محافظ‬
‫خنثي(بی‌اثر) مثل آرگون يا هليوم صورت‬
‫مي‌گيرد‪ .‬فلز پركننده يا سيم جوش‪ ،‬سيم‬
‫نازكي است كه از سمت ديگر با دست یا‬
‫منطقه ایجاد قوس و تشکیل فلز جوش در فرآیند جوشکاری ‪TIG‬‬ ‫به‌طور اتومات وارد حوضچه مذاب شده‬
‫و ذوب مي‌گردد‪.‬‬
‫فلز جوش از امتزاج مذاب فلز حاصل از ذوب شدن لبه‌هاي کار و ذوب شدن سیم جوش ایجاد می‌گردد‪.‬‬
‫هم‌چنين براي حفاظت حوضچه مذاب و نوک داغ الكترود تنگستن از گازهاي محافظ خنثي مثل‪ :‬هليم و‬
‫آرگون و يا مخلوط آنها استفاده مي‌شود‪ .‬از ويژگي‌هاي مهم اين فرآيند جوشكاري تشكيل فلز جوش با‬
‫كيفيت باال مي‌باشد‪.‬‬

‫‪ 2-2-5‬جوشكاري قوسي زيرپودري ‪) SAW(1‬‬

‫شکل(‪)2-13‬‬
‫جوشكاري قوس زيرپودري يك فرآيند‬
‫جوشكاري ذوبي است كه حرارت الزم‬
‫برای جوشکاری توسط قوس ايجاد‬
‫شده بين قطعه كار و سيم‌جوشي كه‬
‫به‌صورت پيوسته تغذيه مي‌گردد در زیر‬
‫توده پودر محافظ ايجاد مي‌شود‪.‬‬
‫شکل(‪ )2-13‬اصول کلی اجراي این‬
‫فرآیند جوشکاری را نشان مي‌دهد‪.‬‬

‫تجهیزات و اصول کلی فرآیند جوشکاری قوس زیرپودری‬

‫‪31‬‬
‫‪1- Submerged Arc Welding‬‬
‫شکل(‪)2-14‬‬
‫در اين فرآيند حوضچه مذاب جوش‬
‫بوسيله يك اليه ضخيم از پودر با دانه‌هاي‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫نسبت ًا ريز پوشيده مي‌شود‪ .‬بنابراين عمل‬
‫حفاظت حوضچه مذاب در اين فرآيند‬
‫برعهده دانه‌هاي نسبت ًا ريز و مواد تشكيل‬
‫دهنده پودر است كه در حين جوشكاري‬
‫بخشي از آن ذوب مي‌شود و باعث‬
‫تشكيل سرباره روي فلز مذاب جوش‬
‫مي‌گردد و بقیه جمع آوری می‌شود و‬
‫اتصال دو لوله فوالدی با استفاده از فرآیند جوشکاری زیر پودری‬
‫مجددا استفاده می‌شود‪.‬‬
‫شکل (‪ )2-14‬اجرای جوشکاری روی لوله فوالدی قطور را با استفاده از این فرآیند جوشکاری نشان مي‌دهد‪.‬‬
‫از فرآيند جوشكاري قوس زيرپودري بيشتر براي جوشكاري قطعات ضخيم‪ ،‬خط جوش‌هاي طويل مثل‬
‫صنايع لوله‌سازي‪ ،‬کشتی‌سازی‪ ،‬جوشکاری اسکلت‌های فلزی و ساخت مخازن استفاده می‌شود‪ .‬هم‌چنين‬
‫به‌دلیل لزوم وجود پودر در محل جوش اجراي جوشكاري محدود به حالت سطحی یا افقی می‌باشد‪.‬‬

‫‪ 2-2-6‬جوشكاري مقاومتي ‪)RW(1‬‬

‫شکل(‪)2-15‬‬
‫فرآيند جوشكاري مقاومتي جزء فرآيندهاي‬
‫جوشكاري غیر ذوبي است كه لبه‌های قطعه‬
‫كار در حين جوشكاري در اثر مقاومت‬
‫الکتریکی ذوب نمي‌شود‪.‬‬
‫شکل (‪ )2-15‬تصویر شماتیک از دستگاه‬
‫جوشکاری نقطه جوش را نشان مي‌دهد‪.‬‬

‫دستگاه جوشکاری نقطه جوش هوا خنک‬

‫‪32‬‬
‫‪1 - Resistance Welding‬‬
 ‫دراین فرآيند‪ ،‬اتصال دو سطح در اثر حرارت ناشي از اعمال جريان الكتريكي و فشار مكانيكي به‌صورت‬
‫هم زمان ايجاد مي‌شود‪ .‬باال بودن مقاومت الكتريكي و عبور جريان الكتريسيته در محل تماس دو سطح‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫باعث گرم شدن و خمیدگی گردیدن محل تماس دو ورق می‌شود‪ .‬سپس فشار الزم نيز از طریق الکترودها‬
‫به محل اتصال وارد می‌شود و فصل مشترک که در اثر عبور جریان برق با آمپر زیاد خمیری شده را درهم‬
‫شکل(‪)2-16‬‬
‫ادغام می‌کند‪.‬‬
‫فرآیند جوشکاری مقاومتی به روش‌های مختلفی‬
‫صورت می‌گیرد که جوشکاری نقطه‌ای متداول‌ترین‬
‫آن است‪.‬در شکل(‪ )2-16‬چگونگی ایجاد اتصال و‬
‫نقطه جوش‌هاي ايجاد شده بین دو ورق فلزی به‬
‫كمك دستگاه جوشکاری نقطه‌ای نشان داده شده‬
‫است‪.‬‬

‫اتصال دو ورق فلزی‬

‫اجرای جوشکاری نقطه‌ای و ّ‬

‫هم‌چنین برای اتصال پیوسته لبه ورق‌های فلزی‪ ،‬به کمک فرآيند جوشكاري مقاومتي می‌توان از دستگاه‬
‫جوشکاری مقاومتی درزي‪ ،‬مطابق شکل (‪ )2-17‬استفاده کرد‪ .‬در اينجا از الكترودهاي غلتکي‌شكل استفاده‬
‫مي‌شود كه ضمن اعمال فشار‪ ،‬جریان برق با آمپر باال را به قطعه کار هدایت می‌کنند‪.‬‬
‫شکل(‪)2-17‬‬

‫‪33‬‬ ‫اجرای درز جوش روی دو ورق فلزی‬

‫شکل(‪)2-18‬‬
‫اجراي جوشكاري مقاومتی از سرعت بااليي برخوردار‬
‫است و در اين فرآيند از ماده مصرفي مثل‪ :‬سيم جوش‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫يا الكترود مصرفي استفاده نمي‌شود‪ .‬هم‌چنين فرآيند‬
‫جوشكاري مقاومتی از قابليت اتوماسيون بااليي‬
‫برخوردار مي‌باشد و براي جوشكاري ورق‌هاي بسيار‬
‫نازك و متوسط عملكرد خوبي دارد‪ .‬شکل (‪)2-18‬‬
‫دستگاه جوشکاری مقاومتی درزی را نشان می‌دهد‪.‬‬

‫دستگاه جوشکاری مقاومتی درزی جهت اتصال پیوسته لبه‬

‫ورق‌های فلزی‬

‫الزم به ذكر است جوشكاري قطعات بسيار ضخيم و موادي كه قابليت هدايت الكتريكي و حرارتي بااليي‬
‫دارند مثل‪ :‬مس و آلومينيوم با اين فرآيند مشكل‌تر است‪ .‬فرآيند جوشكاري مقاومتي در صنايع خودروسازي‪،‬‬
‫كابينت‌سازي‪ ،‬لوازم خانگي كاربرد وسيعي دارد‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫‪ 2-2-7‬جوشكاري اصطكاكي ‪)FW(1‬‬
‫شکل(‪)2-19‬‬
‫اساس فرآيند جوشكاري اصطكاكي درشکل (‪)2-19‬‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫نشان داده شده است‪ .‬همان‌طور كه مشاهده مي‌كنيد‪،‬‬

‫ابتدا یکي از قطعات توسط نيروي مكانيكي در جهت‬
‫فلش به گردش در می‌آید و قطعه دیگر توسط گیره‬
‫محکم گرفته می‌شود و حرکت ندارد‪ .‬سپس در اثر‬
‫تماس فصل مشترک دو قطعه با يكديگر و وجود‬
‫اصطكاك بین سطوح تماس‪ ،‬حرارت توليد مي‌شود‪.‬‬
‫گرمای تولید شده توسط اصطکاک سطوح تماس را‬
‫به حالت خمیری درآورده و در نهایت‪ ،‬اعمال فشار‬
‫همراه با قطع گردش دورانی موجب اتصال دو قطعه‬
‫مراحل اجرای فرآیند جوشکاری اصطکاکي‬
‫به هم می‌شود‪.‬‬

‫شکل(‪)2-20‬‬
‫در شکل(‪ )2-20‬ميله رزوه شده‌اي که به روش‬
‫جوشکاری اصطكاكي به یک قطعه فلز تخت جوش‬
‫داده شده‌است مشاهده می‌شود‪.‬‬

‫نمونه قطعه جوشکاری شده به روش اصطکاکی‬

‫‪35‬‬
‫‪1- Friction Welding‬‬
 ‫تمرين و تحقيق‪:‬‬
‫يك جدول به شرح زير رسم كنيد؛‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫ويژگي‌ها و دامنه كاربرد فرآيندهاي جوشكاري مذكور در جدول زير را با هم مقايسه كنيد‪.‬‬

‫دامنه كاربرد‬ ‫ويژگي‌ها‬ ‫فرآيند جوشكاري‬ ‫رديف‬

‫الكترود دستي‬ ‫‪1‬‬

‫‪MIG/MAG‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪TIG‬‬ ‫‪3‬‬

‫زير پودري‬ ‫‪4‬‬

‫مقاومتي‬ ‫‪5‬‬

‫اصطکاکی‬ ‫‪6‬‬

‫‪36‬‬
 ‫شکل(‪)2-21‬‬
‫‪1‬‬
‫‪ 2-3‬لحيم كاري‬
‫در اين روش مذاب فلز با نقطه ذوب كمتر نسبت‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫به فلزات پایه در حد فاصل بين لبه‌هاي دو قطعه‬

‫جاري شده و فاصله بين آنها را پر مي‌كند‪.‬‬
‫بنابراين مذاب پس از منجمد شدن به‌صورت ماده‬
‫واسطه سبب ايجاد جاذبه بين ذرات دو فلز مي‌شود‬
‫كه به اين روش لحيم‌كاري مي‌گويند‪ .‬لحیم کاری به‬
‫دو صورت انجام مي‌شود؛ يكي لحیم کاری نرم كه‬

‫ابزار لحیم کاری نرم‬ ‫توسط هویه مطابق شکل (‪ )2-21‬صورت می‌گیرد‪.‬‬

‫نوع دیگر لحیم کاری‪ ،‬لحیم کاری سخت است که از مذاب فلزات با دمای ذوب باالتر استفاده می‌شود و‬
‫به‌طور معمول توسط شعله انجام می‌شود شکل (‪ .)2-22‬در اينجا برای اینکه ماده مذاب لحیم به‌طور کامل‬
‫در درز اتصال جاری شود‪ ،‬قطعه کار را قبل از ريختن مذاب لحيم‪ ،‬حرارت می‌دهند تا مذاب بهتر و راحت‬
‫تر درز اتصال را پرکند‪.‬‬

‫شکل(‪)2-22‬‬

‫اجرای لحیم کاری سخت‬

‫‪37‬‬
‫‪1- Soldoring‬‬
 ‫‪ 2-4‬منابع تأمين انرژي در جوشكاري‬
‫در روش‌هاي جوشكاري براي گرم كردن يا ذوب كردن محل تماس دو قطعه و ادغام ذرات دو قطعه‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫در هم از انرژی‌های مختلف استفاده مي‌شود كه در جدول (‪ )2-2‬منابع انرژی مربوط به فرآیندهای رایج‬
‫جوشکاری آمده است‪.‬‬
‫جدول (‪ )2-2‬منابع انرژی مربوط به فرآیندهای رایج جوشکاری‬
‫تصویر فرآیند‬ ‫فرآیند جوشکاری‬ ‫نوع انرژی‬ ‫ردیف‬

‫جوشكاري قوسي‬
‫ايجاد قوس الكتريكي بين الكترود‬
‫و قطعه كار سبب ايجاد گرماي الزم‬
‫براي ذوب شدن لبه‌ها در محل تماس‬
‫قطعه‌‌های كار و اتصال آنها مي‌شود‪.‬‬

‫انرژی الكتريكي‬
‫‪1‬‬

‫جوشكاري مقاومتي‬
‫مقاومت الکتریکی بین دو قطعه باعث گرم‬
‫شدن (خميري شدن) محل تماس شده و‬
‫اعمال نیروي مكانيكي از طرفین موجب‪،‬‬
‫جوش‌خورن دو قطعه به هم می‌شود‪.‬‬

‫جوشكاري اصطكاكي‬
‫در اینجا اصطکاک و اعمال نیروی‬
‫مکانیکی نقش اساسی در ایجاد اتصال‬
‫قطعات فلزی ایفاد می‌نماید‪.‬‬
‫انرژی مکانیکی‬

‫‪2‬‬
‫جوشکاری مقاومتی‬
‫اعمال نیروی مکانیکی از طرف الکترودها‬
‫نقش اساسی در ایجاد نقطه جوش و‬
‫‪38‬‬
‫اتصال قطعات فلزی ایفاد می‌نماید‪.‬‬
 ‫ادامهی جدول(‪ )2-2‬منابع انرژی مربوط به فرآیندهای رایج جوشکاری‬
‫‌‬
‫جوشکاری ترمیت‬
‫گرماي الزم از انرژي حرارتي ناشي از‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫واکش بین پودر یک فلز فعال با اكسيد‬

‫آهن تامين مي‌شود‪.‬‬

‫انرژي شيميايي‬
‫‪3‬‬

‫جوشکاری اکسی استیلن‬

‫گرماي الزم جهت ذوب كردن لبه‌ها و‬
‫سيم جوش از انرژي حرارتي ناشي از‬
‫سوختن گاز استيلن با اكسيژن تأمين‬
‫مي‌شود‪.‬‬

‫جوشکاری پرتو الکترونی‬

‫دراین فرآيند انرژي الزم براي ذوب‬

‫انرژي پرتو الكتروني‬

‫لبه‌هاي قطعه كار از برخورد يك باريكه‬
‫الكتروني به محل اتصال تامین مي‌شود‪.‬‬
‫‪4‬‬

‫جوشکاری لیزر‬
‫شتاب دادن فوتون‌هاي نوري در يك‬
‫دستگاه مخصوص و برخورد نور شتاب‬
‫انرژي نورانی‬

‫داده شده با سطح قطعه كار موجب‬

‫‪5‬‬
‫ايجاد گرما‪ ،‬ذوب و اتصال لبه‌هاي قطعه‬
‫كار مي‌شود‪.‬‬
‫‪39‬‬
 ‫‪ 2-5‬نقاط قوت و ضعف فرآيندهاي متداول جوشكاري‬
‫هر یک از فرآیندهای جوشکاری دارای یک‌سری ویژگی‌های مخصوص به‌خود می‌باشند که این قابلیت‌ها‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫و خصوصیات باعث می‌شوند درشرایط خاص هر کدام از آنها به عنوان اولویت نخست برای انجام‬
‫جوشکاری مطرح شوند‪ .‬لذا در جدول (‪)2-3‬مقایسه نقاط قوت و ضعف فرآيندهاي جوشكاري قوسي‬
‫متداول آورده شده است‪.‬‬

‫جدول ( ‪ ) 2-3‬مقایسه نقاط قوت و ضعف فرآيندهاي جوشكاري متداول در صنعت‬

‫فرآیند‬
‫نقاط ضعف‬ ‫نقاط قوت‬
‫جوشکاری‬
‫‪ -1‬تجهيزات آن ارزان و پيچيدگي ‪ -1‬سرعت جوشكاري پايين است‪.‬‬
‫‪ -2‬تمركز حرارت قوس جوشكاري پايين است‪،‬‬ ‫زيادي ندارد‪.‬‬
‫‪ -2‬در اكثر محل‌ها و حتي مناطقی که در نتيجه تلفات حرارتي زياد است‪.‬‬
‫شبکه برق رسانی وجود ندارد امکان ‪ -3‬هدر رفتن زمان در موقع تعويض الكترود‬

‫الكترود دستي‬
‫‪ -4‬بخشي از الكترود جوشكاري (قسمت‌هاي انتهای‬ ‫پذیر است‪.‬‬
‫الكترود) دور زير مي‌شود‬ ‫‪ -3‬در فضاي باز قابل اجرا است‪.‬‬
‫‪ -5‬قابليت اتومات شدن ندارد‪.‬‬
‫‪ -6‬به‌دليل وجود سرباره الزم است‪ ،‬بعد از اجراي‬
‫هر پاس جوشكاري‪ ،‬عمليات تميزكاري صورت‬
‫پذيرد‪.‬‬
‫‪ -1‬سرعت جوشكاري باال است‪ ،‬چون ‪ -1‬قيمت تجهيزات نسبت به فرآيند الكترود‬
‫نيازي به توقف كار براي تعويض دستي گران‌تر است‪.‬‬
‫الكترود نداريم‪.‬‬
‫‪ -2‬امکان جوشکاری مطلوب درمقابل جريان باد‬
‫‪ -2‬بدليل عدم تشكيل سرباره روي‬
‫وجود ندارد‪.‬‬
‫فلز جوش نياز به عمليات تميزكاري‬
‫‪MIG/MAG‬‬

‫نيست و یا کمتر است‪.‬‬

‫‪ -3‬تمركز قوس نسبت به فرآيند‬
‫الكترود دستي باالتر است لذا تلفات‬
‫حرارتي كمتر مي‌باشد‬
‫‪ -4‬در قطعات مختلف فلزي با‬
‫ضخامت‌هاي متفاوت كاربرد دارد‪.‬‬ ‫‪40‬‬
‫‪ -5‬قابليت اتوماسيون وجود دارد‪.‬‬
 ‫ادامه‌ی جدول ( ‪ ) 2-3‬مقایسه نقاط قوت و ضعف فرآيندهاي جوشكاري متداول در صنعت‬
‫‪ -1‬سرعت جوشكاري باال است‪ ،‬چون ‪ -1‬سرعت جوشكاري پايين است‬
‫نيازي به توقف كار براي تعويض‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫‪ -2‬به مهارت بااليي نياز است‪.‬‬

‫الكترود نداريم‪.‬‬
‫‪ -3‬هزينه تجهيزات به نسبت باال است‪.‬‬
‫‪ -2‬بدليل عدم تشكيل سرباره روي‬
‫فلز جوش نياز به عمليات تميزكاري ‪ -4‬امکان جوشکاری در مقابل جريان باد وجود‬

‫ندارد‪.‬‬ ‫نيست و یا کمتر است‪.‬‬

‫‪TIG‬‬
‫‪ -3‬تمركز قوس نسبت به فرآيند‬

‫الكترود دستي باالتر است لذا تلفات‬

‫حرارتي كمتر مي‌باشد‪.‬‬

‫‪ -4‬در قطعات مختلف فلزي با‬

‫ضخامت‌هاي متفاوت كاربرد دارد‪.‬‬

‫‪ -5‬قابليت اتوماسيون وجود دارد‪.‬‬

‫‪ -1‬نيازي به مواد سرباره ساز يا فلز ‪ -1‬درخصوص فلزات با هدايت حرارتي باال‬
‫پركننده مثل الكترود و سيم جوش قابلیت كاربرد کمتری دارد‪.‬‬
‫نيست‪.‬‬
‫‪ -2‬جوش‌كاري ورق‌هاي خيلي ضخيم مشكل‬
‫‪ -2‬سرعت جوشكاري بسيار باال است‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -3‬منطقه حرارت ديده كوچك است‪.‬‬
‫‪ -4‬براي توليد انبوه سازه‌هاي صنعتي‬
‫بسيار خوب و اقتصادي است‪.‬‬
‫مقاومتي‬

‫‪ -5‬قابليت اتوماسيون بااليي دارد‪.‬‬

‫‪ -6‬براي جوش‌كاري ورق‌هاي نازك‬

‫مناسب است‪.‬‬
‫‪ -7‬آلودگی ناشي از دود‪ ،‬گاز و سرباره‬
‫وجود ندارد (بسيارکم است)‪.‬‬
‫‪ -8‬امکان جوشکاری در جريان باد هم‬
‫‪41‬‬
‫وجود دارد‪.‬‬
 ‫آزمون پایانی‬

‫‪ -1‬چسب جزء کدام دسته از فرآیندهای اتصال مواد صنعتی قرار می‌گیرد؟‬

‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫ب) موقت‬ ‫ ‬
‫الف) دائم‬

‫‪ -2‬كدام فرآيند در رديف جوشكاري‌هاي ذوبي به حساب نمي‌آيد؟‬

‫الف) جوشكاري با شعله گاز‬
‫ب) جوش مقاومتي‬
‫ج) جوشكاري با الكترود روپوش‌دار‬
‫د) جوشكاري با الکترود مصرفی تحت پوشش گاز ‪CO2‬‬

‫ي در يك دسته قرار نمی‌گیرند ؟‬

‫‪ -3‬كدام یک از فرآیندهای جوشكار ‌‬
‫ب) جوشكاري مقاومتي و اصطكاكي‬ ‫الف) اكسي استيلن و الکترود دستی‬
‫د) جوشكاري ‪ TIG‬و ‪MIG/MAG‬‬ ‫ج) جوش لیزر‪ ،‬پرتو الكتروني و مقاومتی‬

‫‪ -4‬در جوشكاري زيرپودري از چه انرژي براي ذوب لبه‌ها استفاده مي‌شود؟‬

‫ب) اصطكاك‬ ‫ ‬
‫الف) گاز سوختني‬
‫د) پرتو الكتروني‬ ‫ ‬
‫ج) قوس الكتريكي‬

‫‪ -5‬در كدام فرآيند جوشكاري الكترود غيرمصرفي است؟‬

‫ب) ‪MIG-MAG‬‬ ‫الف) جوشكاري ‪TIG‬‬
‫د) زيرپودري‬ ‫ج) الكترود روپوش‌دار‬

‫‪ -6‬امکان کدام روش جوشکاری در هوای آزاد که کمی باد هم می‌ورزد‪ ،‬مجاز است؟‬
‫د) هیچکدام‬ ‫ج) ‪SMAW‬‬ ‫ب) ‪MIG/MAG‬‬ ‫الف) ‪TIG‬‬

‫‪ -7‬کدام روش جوشکاری بدون جرقه و پاشش ذرات است؟‬

‫د) ‪TIG‬‬ ‫ج) ‪MIG‬‬ ‫ب) ‪MAG‬‬ ‫الف) ‪SMAW‬‬ ‫‪42‬‬
 ‫‪ -8‬در فرآیندهای جوشكاري قوسي حفاظت چگونه صورت می‌گیرد؟‬
‫الف) جايگزين كردن يك گاز مناسب بجاي اتمسفر‬
‫فصل دوم‪ :‬شناخت تكنولوژي جوشكاري و روش‌هاي متداول آن‬

‫ب) حذف كليه گازها از منطقه ذوب‬

‫ج) ايجاد گرما براي دور كردن اتمسفر‬
‫د) گرم كردن هواي منطقه ذوب‬

‫‪ -9‬در كدام روش جوشکاری عمل حفاظت با پودر صورت می‌گیرد؟‬

‫ب) نقطه جوش‬ ‫الف) جوشكاري آرگن‬
‫د) جوشكاري ‪CO2‬‬ ‫ ‬
‫ج) زيرپودري‬

‫‪ - 10‬كدام فرآيند از نرخ رسوب باالتري برخوردار است؟‬

‫ب) زيرپودري‬ ‫الف) الكترود روپوش‌دار‬
‫د) ‪ GTAW‬یا ‪TIG‬‬ ‫ج) ‪ MIG/MAG‬یا ‪GMAW‬‬

‫‪ -11‬در كدام فرآيند جوشکاری الكترود مصرف نمي‌شود؟‬

‫د) ‪SAW‬‬ ‫ج) ‪SMAW‬‬ ‫ب) ‪MIG‬‬ ‫الف) ‪TIG‬‬

‫‪ -12‬در فرآیندهای جوشكاري ‪ MIG‬و ‪ TIG‬از كدام گاز محافظ استفاده نمی‌شود؟‬
‫د) ‪Ar+ He‬‬ ‫ج) ‪He‬‬ ‫ب) ‪CO2‬‬ ‫الف) ‪Ar‬‬

‫‪ -13‬کدام فرآیند در ردیف جوشکاری‌های ذوبی قرار ندارد؟‬

‫ب) ‪SMAW‬‬ ‫الف) ‪SAW‬‬
‫ ‬
‫د) ‪MIG/MAG‬‬ ‫ج) ‪RW‬‬
‫ ‬

‫‪ -14‬در کدام فرآیند امکان جوشکاری بدون سیم جوش (مفتول) وجود دارد؟‬
‫ب) ‪MIG/MAG‬‬ ‫الف) ‪SMAW‬‬
‫ ‬
‫د) ‪SAW‬‬ ‫ج)‪TIG‬‬
‫ ‬
‫‪43‬‬