Tarih Ders

Notları

Bilgi Sarmal Yayınları

Tarih Zümresi
11.2. ÜNİTE
DEĞİŞİM ÇAĞI'NDA
AVRUPA VE
OSMANLI

AVRUPA'DA DEĞİŞİM ÇAĞI

OSMANLI DEVLETİ'NDE
DEĞİŞİM
OSMANLI DEVLETİ'NDE
İSYANLAR VE DÜZENİ
KORUMA ÇABALARI
 1. Avrupa'da Değişim Çağı • Reform hareketleri,
a) Coğrafi Keşifler, Rönesans ve Reform XVI. yüzyılda Katolik
Kilisesi’nin dini kullanarak
• Yeni Çağ ile birlikte Avrupa’nın geleceğini “Coğrafi Ke-
insanları sömürmesine
şifler”, “Rönesans” ve “Reform” hareketleri belirlemiştir.
karşı, Martin Luther’in
• Coğrafi Keşifler, XV ve XVI. yüzyıllarda Avrupalı denizci-
öncülüğünde Almanya’da
lerin doğunun zenginliklerine hâkim olmayı amaçladıkları,
başlayan ve Avrupa ge-
bilim ve teknik alanındaki gelişmelerin hız kazanmasına
neline yayılan Hıristiyanlı-
bağlı olarak yeni kıtalar, yeni ticaret yolları keşfetmeleri ile
ğın aslına dönülmesini
başlayan bir süreci ifade eder.
Martin Luther savunan gelişmelerdir.
• Coğrafi Keşifler Avrupa’nın zenginleşmesine katkı sağ-
lamış, Baharat ve İpek yollarının önemin azalmasına yol
Reformun Temel Sebepleri
açarak Osmanlı ekonomisinin zarar görmesine neden ol-
muştur. ✔ Kilise ve din adamlarının kendi çıkarlarına göre ha-
• Rönesans ise XV ve XVI yüz reket etmesi ve dini insanları sömürü aracı olarak kul-
yıllarda İtalya’da başlayıp lanmaları
Avrupa’ya yayılan bilim, sa- ✔ Coğrafi Keşifler ve Rönesans’ın özgür düşünce ve
nat, edebiyat ve kültürel bilimsel gelişmelerin önünü açması
alanda meydana gelen geliş- ✔ Krallar ve diğer iktidar sahiplerinin güçlerini arttırmak
melerdir. istemesi

Rönesans’ın Temel Sebepleri ✔ Petrarca’nın öncülük ettiği “Hüma-

nizm” akımı ile Hristiyanlığın kaynak-
✔ Avrupa’da kâğıt ve matbaanın kullanımının artması
larına inilmesi ve serbest düşüncenin
ile Eski Yunan ve İslam medeniyeti eserlerinin okunması
yayılması
✔ İstanbul’dan kaçan bilim insanlarının İtalya gibi
✔ Matbaa sayesinde yeni fikirlerin
ülkelerde faaliyetlerini sürdürmeleri
geniş halk kitlelerine yayılması
✔ Skolastik düşüncenin etkisini yitirmesi ile Kilise’nin Petrarca

baskıcı yönetim anlayışının azalması

✔ Coğrafi Keşiflerle zenginleşen “mesen sınıfı” ve bazı
burjuvaların bilim insanı, sanatçı ve aydınları destekle- Reformun Sonuçları

mesi ✔ Martin Luther’in destekçileri “Protestanlık” mezhe-

bini ortaya çıkardı. Katolikler ile Protestanlar arasında
mezhep savaşları çıktı.
Rönesans'ın Sonuçları
✔ Skolastik düşünce ve dogmatizm etkisini kaybetti, bi- ✔ 1555’teki “Augsburg Antlaşması” ile Katolikler Pro-
testanların varlığını resmen kabul etti.
limsel ve özgür düşünce anlayışı güçlendi.
✔ Din adamlarının otoritesi sarsıldı ve Reform hareket- ✔ Protestanlık, çeşitli ülke-
leri ile birlikte “sekülerizm” (dünyevi, laiklik) düşüncesi lerde “Kalvenizm”, “Presbiter-
yenlik” adı altında yayıldı.
11. SINIF SARMAL TARİH

etkili olmaya başladı.

✔ Hümanizm (insanı asıl değer kabul eden ve insanla ✔ Mezhepsel farklılıklar siyasi
ilgili sorunlara öncelik veren sanat ve edebiyat görüşü) alanda da etkisini gösterdi
ortaya çıktı. ve “Otuz Yıl Savaşları”nın

✔ Rasyonalizm (dogmatik düşünceden uzak, akla, yaşanmasına neden oldu.

✔ Sekülerizm etkisini art- Jean Calvin
mantığa ve gerçeğe uygun hareket etmek) düşüncesi
daha fazla ön plana çıktı. tırdı, eğitim işleri Kilise’nin elinden alındı ve din adamla-
rına duyulan güven azaldı.
✔ Bilim ve teknik alanındaki gelişmeler ilerleyen zaman-
larda Sanayi İnkılabı’nın başlamasına katkı sağladı.

1
• Yeni Çağ'da Avrupa'da burjuva sınıfı her alanda etki-
sini arttırdı ve ekonomik alanda merkantilizm (ekonomik
gücün altın ve gümüşe göre değerlendirilmesi) önem ka-
zandı.
• Refah düzeyinin artması, salgın hastalıkların azalması,
Afrika’dan getirilen köleler gibi sebepler yüzünden Avrupa
nüfusu artmaya başladı.
• Ateşli silahların ve büyük topların yaygınlaşması ise
askerî devrimin yaşanmasına neden oldu. Etkili ve büyük
toplar sayesinde güçlü surlar yıkılmaya ve bu surların ar-
kasında saklanan feodal güçler etkisini kaybetmeye baş-
ladı. Ateşli silah kullanan hafif piyade birlikleri savaşlarda
belirleyici rol oynadı.
b) Avrupa'da Bilim Devrimi
• XVII ve XVIII. yüzyıllarda Avrupa’da düşünce ve bilim
alanında da önemli değişimler yaşandı.
Isaac Newton (1643-1727)
Optik, matematik, fizik alanındaki çalışmaları ve ev-
rensel çekim yasası (yer çekimi kanunu) gibi teorileri
ile çağdaş bilimin kurucusu oldu.
oldu. Dalından yere düşen el-
manın düşüşünü gözlemleme-
sinden sonra evrensel çekim
yasasını bulan Newton, modern
bilimin iki önemli unsuru olan
deney ve gözlem aracılığıyla
başarıya ulaştı.
Copernicus (1473-1543)
“Göksel Kürelerin Devinimleri Üze-
rine” adlı eserinde Güneş Sistemi’nin
varlığını ortaya koydu. Dünya’nın
yuvarlak olduğunu ve Güneş’in etra-
fında döndüğünü ispatladı. Modern
astronomi biliminin öncüsü olarak
Kepler ve Galileo gibi bilim insanlarına yol gösterici
oldu.
Machiavelli (1469-1527)
Siyasi alandaki fikirleri ile ön plana çıktı. “Hükümdar”
(Prens) adlı kitabında, İtalya’da siyasi birliğin ancak
güçlü bir hükümdarla sağlanabileceği fikrini savundu.
Siyasette amaca giden her yol mubahtır anlayışı çerçe-
vesinde bir düşünce anlayışını benimsedi.
2
Thomas Moore (1779-1852)
Sanayi İnkılabı sonrası İngiltere’de
yaşanan değişimler ve sorunlarla
ilgilendi. Bu konuyla ilgili “Ütopya”
adlı eserini yazdı. Eserinde özel
mülkiyetin olmadığı bir devlet hayali
kurdu ve İngiltere’deki toplum düze-
nini ve adalet sistemini eleştirdi.
Immanuel Kant (1724-1804)
Almanya’da felsefe alanındaki çalışmaları ile adını du-
yurdu ve Alman felsefesinin ve eleştirel felsefenin kuru-
cusu olarak kabul edildi. Bilimin sorgulanabilen, evren-
sel, nesnel bir disiplin olduğunu ortaya attı. “Saf Aklın
Eleştirisi” başta olmak üzere önemli eserler kaleme
aldı.
Jean Jacques Rousseau (1712-1778)
Filozof ve yazar kimliğiyle yazdığı
eserler ve düşünceleri vasıtasıyla
Fransız İhtilali’nin ortaya çıkmasında
etkili oldu. Eserlerinde halkın iktidarı-
nı, her alanda eşitliğini ve mutlak de-
mokrasi anlayışını ön plana çıkardı.
Yurttaşlar olmadan erdem, erdem olmadan özgürlük,
özgürlük olmadan devletin olamayacağını ve ulus dev-
let fikrini savundu. “Toplum Sözleşmesi” adlı eserinde
kanun üstünlüğü ilkesini savunmuştur.
c) Avrupa’da Din Savaşlarından Modern Devlete
(Otuz Yıl Savaşları ve Westphalia Barışı)
Otuz Yıl Savaşları’nın Temel Sebepleri
✔ Habsburg (Kutsal Roma Germen) İmparatorluğu’nun
Avrupa’ya egemen olmak istemesi ve bu duruma
Fransa başta olmak üzere birçok devlet ve prensliğin
karşı çıkması
11. SINIF SARMAL TARİH
✔ Martin Luther’in başlattığı Reform hareketleri ile
ortaya çıkan Protestanların Katoliklerle mücadelesi
• Reform hareketlerinden sonra Almanya'da Protestanla-
rın varlığının resmen kabul edildiği 1555 Augsburg Ant-
laşması imzalanmıştı. Ancak 1618 yılında Kutsal Roma
Germen İmparatoru Ferdinand, Protestan prensliklerin
ülkesinde daha da güçlenmesini engellemek istedi ve bu
prensliklere karşı mücadeleye başladı.
 • Protestanlara uygulanan bu baskıya diğer Avrupa dev- 2. Osmanlı Devleti'nde Değişim
letlerinin dâhil olması Otuz Yıl Savaşları'nın fitilini ateşledi. a) Osmanlı Ekonomisinde Yaşanan Sorunlar

Katolik Güçler Osmanlı Mali Sisteminin Bozulmasının Sebepleri

Habsburg Katolik Alman Prenslikleri ✔ Uzun süren savaşlarda giderlerin artması ve ganimet
Bavyera Avusturya İspanya gelirlerinin azalması
✔ Tımar sisteminin bozulması ile vergilerin gerektiği
Protestan Güçler gibi toplanamaması
✔ Coğrafi Keşifler ile ticaret yollarının değişmesi
Protestan
Hollanda Fransa Alman İngiltere ✔ Avrupalıların sahip oldukları altın ve gümüşü Osmanlı
Prenslikleri ülkesine getirmeleri ile Osmanlı Devleti’nde altın ve
gümüşün değer kaybetmesi

Danimarka Bohemya Norveç İsveç ✔ Kapitülasyonların Osmanlı üretimine ve ticaretine

• Dinî sebepler ile baş-
layan mücadelelerde din
faktörü zamanla önemi-
ni kaybetti ve siyasi çı-
karlar ön plana çıktı. Ka-
tolik olan Fransa’nın
Protestan ittifakına dâhil
olması da bu durumun
en önemli kanıtı oldu.
• Protestanların kurduğu ittifakın savaşları kazanmasıyla
çok taraflı diplomasinin ilk örneği olan Westphalia Barışı
imzalandı.
Westphalia Barışı’nın (1648)
Sonuçları ve Önemi
✔ Kutsal Roma Germen İmparatorluğu’nun zayıflama-
sıyla Fransa, Avrupa’nın en güçlü devletlerinden biri
olurken İngiltere de Avrupa’daki siyasi etkinliğini arttırdı.
✔ Almanya’daki prenslikler güçlenerek daha bağımsız
11. SINIF SARMAL TARİH
zarar vermesi
✔ Saray masrafları ve cülus bahşişi (padişahların tahta
çıktıklarında memur ve askerlere dağıttığı bahşiş)
giderlerinin artması
✔ Yeniçeriler ile levent, sekban ve sarıca adı verilen
paralı askerlerin sayısının artması
• Avrupa’da Coğrafi Keşifler sonucunda altın ve gümüşün
bollaşması, ürünlerin fiyatlarının artmasına dolayısıyla
enflasyonun ortaya çıkmasına zemin hazırladı.
• Avrupa’da yaşanan gelişmeler Osmanlı ülkesindeki ürün
fiyatlarında geniş çaplı dalgalanmalara da yol açtı. Os-
manlı Devleti’ne giren paranın İpek Yolu’nu takiben İran’a,
oradan da Hindistan’a geçmesi, Osmanlı’nın ticaret den-
gesini büyük ölçüde etkiledi.
• Osmanlı Devleti’nde ilk gümüş para (akçe) Orhan Gazi,
ilk altın para Fatih Sultan Mehmed Dönemi’nde basılmış-
tı. Değerli madenlerle para basma işi XVI. yüzyılda da de-
vam ediyordu.

hareket etmeye başladı.

✔ Protestanlık ve Kalvenizm gibi mezheplerin varlığı
kesin olarak resmileşti ve bu mezhepler yayılmaya
başladı.
✔ Günümüz modern devletler hukukunun temelleri
atıldı. Gümüş sikke Altın sikke
✔ Diplomasinin, uluslararası ilişkilerin önemi arttı ve (Orhan Gazi Dönemi) (Fatih Dönemi)
devletler daha seküler (dünyevi) bir yapıya kavuştu.

3
• XVI. yüzyıldan itibaren değerli madenlerin miktarının
artması ile Osmanlı akçesinin değerinde düşüş yaşandı.
• Osmanlı Devleti bu duruma çözüm bulmak için “sikke
tashihi” (tedavüldeki paranın yerine yeni paraların piya-
saya sürülmesi) ve “sikke tağşişi” (paranın bakır oranı-
nın arttırılması ve hacminin küçültülmesi) yoluna gitti.
• Osmanlı Devleti’nin elindeki ticaret yollarının önemini
kaybetmesi ve Anadolu’da etkisini gösteren Celâli İsyan-
ları da ekonomik sıkıntıların artmasına neden oldu.
• Osmanlı Devleti Hint Deniz Seferleri düzenleyerek ve
kapitülasyonları genişleterek Coğrafi Keşiflerin etkisini
azaltmaya çalıştı.
• Fransa’ya gerçek manada ilk kapitülasyon (ticari, hu-
kuki, siyasi ayrıcalık) 1569 yılında verilmişti.
• Bu dönemde verilen kapitülasyonlar tek taraflıydı. Yani
ayrıcalıklardan (imtiyaz) sadece yabancı devletler fayda-
lanıyordu. 1718 Pasarofça Antlaşması ile kapitülasyon-
lar iki tarafın da ayrıcalıklardan faydalanması şeklinde
düzenlendi.
• 1580’de İngiltere ve 1612’de de Hollanda’ya da kapitü-
lasyonlar verildi.
• Özellikle Fransa’ya verilen kapitülasyonların 1740 tari-
hinde sürekli hâle gelmesi ve kapitülasyonlardan diğer
devletlerin de faydalanması Osmanlı ekonomisine ciddi
zararlar verdi.
b) Osmanlı Ordusunda Dönüşüm
• Avrupa’da XVII. yüzyılın baş-
larından itibaren askerî alanda önemli
yenilikler yaşandı. Bu yeniliklerin en
önemlisi de ateşli silahların etkin bir
şekilde kullanılması oldu. Özellikle
“kontra-marş” (ateş eden birliklerin
en arkaya geçerek yeni ateş için ha-
zırlanmaları ve sürekli bir devridaim
içerisinde olmaları) taktiği savaşla-
rın kaderini belirledi.
• Osmanlı Devleti, 1593-1606
yılları arasında Avusturya ile ya-
pılan savaşlarda ilk defa Avrupa
savaş teknolojisini ve taktiklerini
görerek bu konuda eksiklikleri
olduğunu anladı.
4
• Osmanlı Devleti savaşlardaki etkisini kaybetmeye baş-
layınca askerî alanda köklü ıslahatlara girişti. Ateşli silah
kullanan ve paralı askerler olan sekban ve sarıca birlikleri
kurdu. Yeniçeri Ocağı’nın ateşli silah gücünü ve sayısını
arttırdı.
• Yeniçeri Ocağı ve devşirme sistemindeki bozulmalar da
Osmanlı ordusunun savaşlarda başarısız olmasında etkili
oldu.
Yeniçeri Ocağı’ndaki Bozulmanın Temel Sebepleri
✔ Kurallara aykırı bir şekilde ocağa kayıt yapılması
✔ Rüşvet, iltimas (torpil), adam kayırma gibi usullere
göre hareket edilmesi
✔ “Eşkal defteri”ne (çocukların temel özelliklerinin bu-
lunduğu kayıt defteri) önem verilmemesi
✔ Yeniçerilerin askerlik dışında işlerle uğraşmaları
✔ Talimlere katılmamaları, savaştan kaçmaları ve
askerî alandaki teknik yeniliklere ayak uydurmamaları
• XVI. yüzyılda 10 bin civarında olan Yeni-
çeri sayısı, XVII. yüzyılın sonlarında 80 bine
yaklaştı.
• Askerî alanda yaşanan deği-
şimler Tımarlı Sipahilerin öne-
mini azalttı ve devletin temel yapı taşla-
rından biri olan tımar sistemi bozulmaya
başladı.
Tımar Sisteminin Bozulmasının Sebepleri
✔ Geleneksel silah kullanan Tımarlı Sipahiler yerine
ateşli silah kullanan askerlerin önem kazanması
✔ Tımar topraklarının özel mülk veya vakfa dönüştü-
rülmesi, rüşvet veya para karşılığında alınıp satılması
✔ Uzun süren savaşlar sonucunda Tımarlı Sipahilerin
topraklarını boş bırakmak zorunda kalması
c) Osmanlı Devleti'nin Ekonomiyi Düzeltme Çalış-
11. SINIF SARMAL TARİH
maları
• Devlet, askerî harcamaları karşılayabilmek adına dirlik
topraklarını “mukataa”ya (gelirleri doğrudan hazineye ak-
tarılan topraklar) dönüştürdü ve bölgedeki vergileri topla-
yabilmek için “iltizam sistemi”ni daha fazla uygulamaya
başladı.
• 1695 yılında iltizam sisteminin zararları artmaya başla-
yınca “malikâne sistemi”ne geçildi.
 Hizmet (asker yetiştirme, vergi top- Merkezî
Tımar lama gibi) karşılığında ve geçimleri- otoritenin ➜ İsyanlar ➜ Islahatlar
Sistemi ➜ ni sağlaması için bir kısım asker ve bozulması

memura toprak verilmesi

Merkezî Otoritenin Bozulmasının Sebepleri

Tımar sisteminin uygulanmadığı
bölgelerde mukataa topraklarına ait ✔ Osmanlı Devlet’inde III. Mehmet (1595-1603)
İltizam
➜ vergilerin belli bir bedel karşılığında Dönemi’nden itibaren sancağa çıkma usulüne son
Sistemi
genellikle bölgenin zenginleri tara-
verilmesi
fından toplanması
✔ I. Ahmed (1603-1617) Dönemi’nde “ekber erşed
sistemi”nin (tahta en yaşlı ve en olgun olan hanedan
Bir kişiye mukataaların ömür boyun-
üyesinin geçmesi) uygulanmaya baş-
ca verilmesi ancak bu mukataaların
Malikane lanması
➜ satılamaması ve malikâne sahibi
Sistemi
öldükten sonra devredilmemesini ✔ Padişahların seferlere çıkmaması
öngören sistem ile ordu üzerindeki otoritelerinin
azalması
• Malikane sahibi olan kişiler ✔ Devlet işlerine ulema,
bir süre sonra kendi bölgele- askerler, saray kadınları gibi
rindeki askerî birliklerin kontro- grupların müdahil olmaları ve
lünü sağlayıp nüfuzlarını arttı- I. Ahmed saray içindeki hizipleşmeler
rınca taşrada “âyan” ve “eşraf”
olarak adlandırılan güçlü yerel
Osmanlı Devleti’nde Veraset Sistemi’ndeki Değişim
yöneticiler hâline geldiler. Bu
durum Osmanlı merkezî otori- Osman Gazi
tesinin sarsılmasında etkili Devlet, hanedanın ortak malıdır. Buna göre hanedan
oldu. üyesi erkeklerin tahta çıkma hakkı vardır.
• Osmanlı Devleti bu dönemlerde yaşadığı ekonomik sı-
I. Murad
kıntılar karşısında avarız vergilerini (olağanüstü durumlar-
Devlet, hükümdar ve oğullarının ortak malıdır. Buna
da alınan vergi) ve imdadiyye vergilerini (varlıklı kişiler-
göre tahta sadece hükümdarın oğulları çıkabilir.
den alınan vergi) daha sık ve daha çok toplamaya başladı.
II. Mehmed (Fatih)
• Ancak hem sömürgecilik faaliyetlerinin artması hem de
XVIII. yüzyılın sonlarında başlayan “Sanayi İnkılabı” Os- Devlet, padişahın malıdır. Padişah tahta çıktıktan sonra
manlı ekonomisinin daha da bozulmasına neden oldu. kardeşlerini öldürebilir.

• Ayrıca iltizam ve malikâne sistemi başta olmak üzere I. Ahmed

birçok alanda yaşanan usulsüzlükler ve liyakatin dikkate
11. SINIF SARMAL TARİH

Ekber ve erşed sistemi uygulanır. Buna göre hanedanın

alınmaması, mevcut sorunların çözümüne engel oldu. en yaşlı ve olgun üyesi tahta çıkar.

3. Osmanlı Devleti'nde İsyanlar ve Düzeni

Koruma Çabaları Celali İsyanları
Yavuz Sultan Selim Dönemi’nde Bozoklu Celal tarafın-
a) İsyanlar
dan Anadolu’da bir isyan hareketi yaşanmıştı. Bu yüzden
Osmanlı Devleti’nde XVI. yüzyılın sonlarından itibaren Anadolu’da çıkan isyanlar Celali İsyanları şeklinde anıl-
merkezî otorite zayıfladı ve buna bağlı olarak önemli is- maya başlandı.
yanlar ortaya çıktı.

5
 Sebepleri
✔ Tımar sisteminin bozulmasına bağlı olarak iltizam
sisteminin yaygınlaşması ve halkın yaşadığı ekonomik
sıkıntılar
✔ Tımarlı sipahilerin öneminin azalması ile boşta kalan
sipahilerin eşkıyalığa başlamaları
✔ Vergi adaletsizliği ve kuraklık gibi nedenlerden ötürü
köylülerin toprağını terk edip isyancılara katılması
✔ Sekban ve sarıcaların barış zamanlarında eşkıyalık
faaliyetlerine girişmeleri
Yeniçeri İsyanları
Çoğunluğu İstanbul’da gerçekleşen Yeniçeri İsyanları
bilhassa XVII. yüzyıldan itibaren devletin en önemli so-
runlarından biri olmuş ve Yeniçeriler devlet içinde devlet
olmaya başlamışlardır.
Sebepleri
✔ Merkezî otoritenin zayıflaması, padişahların ordu
üzerindeki nüfuzunun azalması
✔ Yeniçeri ocağına usulsüz alımların yapılmasıyla dev-
şirme sisteminin bozulması
✔ Mali alandaki sıkıntılar yüzünden yeniçerilerin ulufe
ve bahşişlerinin ödenmesinde sorunların çıkması
✔ Bazı devlet adamı ve saray kadınlarının kendi çıkar-
ları için yeniçerileri kışkırtmaları
Suhte (Medreseli) İsyanları
• Daha çok XVI. yüzyılda Sivas’ın batısında kalan Anadolu
topraklarında medrese öğrencileri tarafından çıkarılmıştır.
Sebepleri
✔ Medrese öğrencilerinin çeşitli gruplar tarafından
kışkırtılması
✔ Sosyo ekonomik düzenin bozulması ve medreseyi
bitiren suhtelerin iş bulamaması
✔ Liyakata önem verilmeden suhtelerin medreseleri
bitirmesi ve çeşitli görevlere atanması
• Zaman zaman devlet, bu isyan hareketlerini engellemek
için medrese öğrencilerine cer, nezir ve kurban adıyla
para toplamaları için izin vermiştir.
• Bu izni kötüye kullanan çok sayıda medrese öğrencisi
çeteler kurarak köyleri ve kasabaları yağmalamış, eşkıya-
lık faaliyetlerinde bulunmaya başlamıştır.
6
b) Lale Devri (1718-1730)
• Osmanlı Devleti’nde ıslahat hareketleri konusundaki en
önemli dönemlerden biri de Lale Devri (1718-1730) ol-
muştur.
• III. Ahmet’in padişah, Nevşehirli Damat İbrahim
Paşa’nın sadrazam olduğu Lale Devri’nde bir taraftan
zevk ve eğlence hayatı yaşanırken bir taraftan da sosyal
ve kültürel alanda önemli ıslahat hareketleri gerçekleştiril-
meye çalışılmıştır.
• Osmanlı Devleti bu dönemde Batının üstünlüğünü ka-
bul etmiş çeşitli Avrupa ülkelerinde ilk kez geçici elçilikler
açmıştır.
• Özellikle Paris sefiri (elçi) Yirmi Sekiz Mehmed
Çelebi’nin, izlenimlerini kaleme aldığı “Sefaretname” ye-
nilik hareketlerinde yol gösterici olmuştur.
• Lale Devri’nin en önemli gelişmelerinden biri de 1727’de
Said Efendi ve İbrahim Müteferrika öncülüğünde ilk
Türk matbaasının açılması olmuştur.
• Bu matbaada basılan ilk kitap “Vankulu Lugatı” (Sıha-
hul Cevheri) adlı sözlüktür.
• Osmanlı Devleti’nde XVII. yüzyıl-
dan itibaren ilim ve irfan geleneğin-
de yenilik arayışları da başlamıştır.
• Kâtip Çelebi (1609-1657) pozitif
hür düşünceyi savunmuş, bilimde
bağnazlığın zararları üzerinde dur-
muş ve görüşlerini “Cihannüma”
adlı eserinde dile getirmiştir.
• Türk tarihinin en ünlü gezginlerin-
den biri olan Evliya Çelebi (1611-
1685) de “Seyahatname” adlı ese-
rinde gezdiği yerlerle ilgili önemli tespitlerde bulunmuştur.
• Lale Devri’nin en önemli ilim ve fikir adamlarından biri
olan Yanyalı Esat Efendi ise yabancı dildeki kitaplardan
yaptığı tercümeler ile Osmanlı fikri yaşamının gelişmesine
önemli katkılarda bulunmuştur.
11. SINIF SARMAL TARİH
• Bu dönemde kâğıt, kiremit, kumaş ve çini imalathaneleri
açılmış, ilk kez çiçek aşısı uygulanmıştır. Tulumbacı Oca-
ğı olarak adlandırılan itfaiye teşkilatı kurulmuştur.
• Batı tarzı mimarî örnek alınarak çeşitli eserler yapılmış,
şiirde Nedim, minyatürde Levni döneme damgasını vuran
isimler olmuştur.
• Lale Devri, 1730’da çıkan “Patrona Halil İsyanı” ile
sona ermiş, III. Ahmed tahttan indirilmiş ve yeniliklerin de-
vamlılığı sağlanamamıştır.
 ÜNİTE TESTİ
2023 AYT 2021 AYT
1. “Bundan sonra Avrupa, kendi yasalarına göre 3. Aşağıdakilerden hangisi Osmanlı Devleti’nde
hareket eden, kendi siyasal ve ekonomik XVII. yüzyılda baş gösteren İstanbul
çıkarlarını izleyen, serbestlik içinde ittifaklar Ayaklanmaları’nın nedenlerinden biri değildir?
kuran ve bozan, savaş ile barış arasında, güç A) Yeniçerilerin ulufelerinin ayarı düşük akçe ile
dengesi kurallarına göre durum değiştiren, elçi ödenmesi
gönderip kabul eden bağımsız ve özgür B) Taht değişiklikleri yüzünden cülus bahşişi
devletlerden oluşacaktır. Devletlerin üzerinde, sorununun ortaya çıkması
onların ilişkilerini düzenleyen herhangi bir üstün C) Kapıkulu Ocaklarına usulsüz ve gereğinden
otorite yoktur.” çok asker alınması
Vestfalya Antlaşması’ndan alıntılanan bu D) Devlet adamlarının kendi çıkarları için
ifadeler dikkate alındığında aşağıdakilerden Kapıkullarını kışkırtması
hangisine ulaşılabilir? E) Sancağa gönderilen şehzadeler arasında
A) Katolik kilisesinin gücünü giderek artırdığına taht kavgaları yaşanması
B) Devletler arası ilişkilerde yeni bir dönemin
başladığına 2021 AYT
C) Mezhep temelli çatışmalara zemin 4. Orta Çağ sonlarında Avrupa’da bilimin,
hazırlandığına kilisenin baskı ve denetiminden kurtulmaya
D) Barışı sağlayan uluslararası bir örgütün başlamasında;
kurulduğuna I. Feodal düzen,
E) Devletlerin iç politikasında demokrasinin II. Haçlı Seferleri,
öncelik kazandığına III. Coğrafi Keşifler
unsurlarından hangilerinin etkili olduğu
2022 AYT söylenebilir?
2. Osmanlı Devleti’nde görülen; A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III
I. şehzadelerin lalaları gözetiminde sancağa D) I ve II E) II ve III
çıkarılması,
II. hanedanın erkek üyelerinin tahta çıkma hakkı 2019 AYT
olması, 5. Aşağıdakilerden hangisi, XVI. yüzyılda
III. en büyük hanedan üyesinin tahta çıkma Martin Luther'in görüşlerinin Avrupa’da hızla
kuralının getirilmesi yayılmasının nedenlerinden biri değildir?
uygulamalarından hangilerinin taht A) Sanayi Devrimi’nin yaşanması
kavgalarını önlemeyi amaçladığı B) Matbaanın rolü
söylenebilir? C) Alman prenslerin desteği
A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) İncil'in Almancaya çevrilmesi
D) I ve II E) I ve III E) Hümanizm'in etkisi
2020 AYT Bilgi Sarmal / TYT Soru Bankası
6. Aşağıdakilerden hangisi XVIII. yüzyılda 9. İngiliz kraliçesi I. Elizabeth, III. Murad’a gönderdiği
Avrupa’nın genel durumunu yansıtan mektupta İngiliz tüccarlarına ticari imtiyaz hakkı

gelişmelerden bir değildir? verilmesini istedi. 1580’de İngilizlere de kapitülasyonlar

verildi. Aynı dönemde bu ayrıcalıklar Hollanda’ya da
A) Veraset savaşlarının yaşanması
tanındı. Fransa’ya verilen kapitülasyonlar 1740 yılında
B) Ulus devlet düşüncesinin temellerinin
sürekli hâle getirildi.
atılması
Osmanlı Devleti’nin bu politikalarının temel
C) Feodalitenin hâkim duruma gelmesi
gerekçesi aşağıdakilerden hangisi ile ifade
D) Merkantilist ekonomi politikasının edilmiştir?
uygulanması A) Uzun süren savaşlar karşısında Avrupalılardan dış
E) Mutlakiyete dayalı yönetim anlayışının hâkim borç almak
olması B) Akdeniz ticaretini canlandırmak ve uluslararası

2020 AYT ilişkilerde etkili olmak

7. III. Selim Dönemi’nde İngiltere’den C) Yeni kıtalar keşfedip sömürgecilik yarışına katılmak
D) Rusya ile müttefik olup Iran topraklarını ele geçirmek
başlayarak Avrupa ülkelerinde daimî elçilikler
E) Taht kavgaları esnasında Avrupalı devletlerin
açılmıştır.
desteğini almak
Osmanlı Devleti’nin bu uygulamayla;
I. Avrupa’da İslamiyet’i yaymak,
Bilgi Sarmal / TYT Soru Bankası
II. diplomatik ilişkileri sağlıklı yürütmek,
10. Osmanlı bütçesi XVI. yüzyılın sonlarında ilk defa 6,5
III. Avrupa’daki gelişmeleri yakından takip milyon akçe açık vermiş, Osmanlı Devleti’nin para birimi
etmek olan akçe, Avrupa’da yaygın olarak kullanılan flori
amaçlarından hangilerini gözettiği karşısında değer kaybetmeye başlamıştır.
savunulabilir? Bu durumun ortaya çıkmasında aşağıdakilerden
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II hangisi etkili olmuştur?

D) I ve III E) II ve III A) Preveze Deniz Savaşı’nın yaşanması

B) Baharat Yolu’nun Osmanlı egemenliğine girmesi
C) Reform hareketlerinin başlaması
Bilgi Sarmal / TYT Soru Bankası
D) Coğrafi Keşiflerin gerçekleşmesi
8. Batı Roma’nın çöküşünün ardından Avrupa’daki
E) Hint Deniz Seferlerinin düzenlenmesi
merkezî otorite boşluğu içinde kilise ve Hristiyan din
adamları, bu boşluğu doldurmak için harekete
Bilgi Sarmal / AYT Soru Bankası
geçerek güç kazanmıştır.
11. XVII. yüzyıl ıslahatları ile ilgili kitap yazan bir
Bu duruma aşağıdakilerden hangisi kanıt olarak
tarihçinin konu başlıkları arasında aşağıdakilerden
gösterilebilir?
hangisine yer vermesi doğru olmaz?
A) Papaların, krallara taç giydirmesi
A) Eyalet isyanları
B) Rönesans hareketlerinin başlaması
B) Padişaha sunulan layihalar
C) Hümanizm fikrinin yayılması
C) Yeniçeri isyanları
D) Feodal sistemin zayıflaması
D) Ekonomik sorunlar
E) Laik eğitim sisteminin oluşturulması
E) Lale Devri’nin temel özellikleri
 0 2 3 - 2 0 2 4
2
MODEL

Tarihin en zevkli hâli

TÜM İŞLER KİTABEVLERİNDE