Βιβλιο Δεν Αρκει Μονο η Αγάπη

Άαρον Τ. Μπεκ, ΜΌ.
εν αρκεί
μόνο η αγάπη
9 η ΕΚΔΟΣΗ
Ο Άαρον Τ. Μπεκ, καθηγητής
ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της
Πανσυλβάνια και ιδρυτής της πιο
σύγχρονης σχολής ψυχοθεραπείας,
της Γνωστικής θεραπείας,
περιγράφει, αναλύει και προπάντων
προτείνει λύσεις στα πιο συχνά
προβλήματα μιας συντροφικής
σχέσης: τον αρνητικό τρόπο σκέψης
των* συντρόφων, τη διάψευση των
προσδοκιών, τους ανελαστικούς
κανόνες και την αναποτελεσματική
επικοινωνία.
Π Ε Ρ Ι Ε Χ Ο Μ Ε Ν Α
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ.......................... 11
ΕΙΣΑΓΩΓΗ............................................................................ 15
Η γνωστική επανάσταση στην ψυχολογία / Διάλυση των συζυγικών δε
σμών /Τ ι χρειάζεται για τη διατήρηση μιας σχέσης / Ξεμπερδεύοντας
το κουβάρι / Το πλάνο του βιβλίου
1. Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΑΡΝΗΤΙΚΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΣΚΕΨΗΣ.... 30

Η γνωστική προσέγγιση / Το διάβασμα της σκέψης / Η αόρατη σκέψη
2. ΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ............................................. 55

Το «πρόγραμμα του έρωτα» / Οι «διακόπτες» (ενεργοποιητές) / Απο
γοήτευση / Αθετημένες υποσχέσεις / Η μεγάλη ανατροπή / Καταλήγο-
ντας σε σωστές κρίσεις
3. Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ............................. 77

Ανοιχτές και κλειστές οπτικές γωνίες / Πλαισίωση / Σύγκρουση προ
σωπικοτήτων
4. Η ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ.................................... 92

Οι προσδοκίες που έχουν τεθεί / Η διαμόρφωση των κανόνων / Η
εφαρμογή των κανόνων / Κανόνες που σαμποτάρουν / Επιβολή των
κανόνων / Η τυραννία των πρέπει / Η παραβίαση των κανόνων / Η τι
μωρία / Προέλευση των κανόνων / Η αντιμετώπιση των κανόνων και
των στάσεων / Πεποιθήσεις για τη σχέση σας
5. ΣΤΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ........................ 115

Έλλειψη αμεσότητας και ασάφεια / Αμυντικότητα / Απώλεια του μηνύ
Περιεχόμενα
ματος / Μονόλογοι, διακοπές και σιωπηλή ακρόαση / Κωφά σημεία και
τυφλά σημεία / Διαφορές ανάμεσα στα φύλα / Ερμηνεία των διαφορών
στο στιλ ομιλίας / Πηγή των διαφορών ανάμεσα στα φύλα / Προβλήματα
στον τρόπο επικοινωνίας / Ψυχολογικά προβλήματα στην επικοινωνία
6. Ο ΚΛΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ..........143

Σημεία συγκρούσεων / Προβλήματα της συντροφικής σχέσης
7. ΣΙΩΠΗΛΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ: ΤΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΚΥΚΛΩΝΑ..... 173

Κρυφές αμφιβολίες / Πηγή των αμφιβολιών γύρω από τον εαυτό και
τον σύζυγο / Τα μυστικά πρέπει
8. ΠΑΓΙΔΕΣ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ............................................... 189

Πώς οι συμβολικές σημασίες διαστρεβλώνουν τη σκέψη μας / Η γενί
κευση της σύρραξης / Παραδείγματα τυπικών γνωστικών διαστρεβλώ
σεων / Οι γνωστικές διαστρεβλώσεις σε λειτουργία
9. ΣΤΗ ΘΑΝΑΣΙΜΗ ΜΑΧΗ............................................... 209

Ακανθώδη μηνύματα / Προληπτικές επιθέσεις / Επικυριαρχία / Πίσω
από τους καβγάδες: Βασικές πεποιθήσεις / Ο έλεγχος του θυμού / Ανα
στολή, θυμός και διεκδικητικότητα / Η ανατομία του θυμού
10. ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΘΕΙ Η ΣΧΕΣΗ ΣΑΣ;.................. 238

Αντιστάσεις απέναντι στις αλλαγές / Πεποιθήσεις για την αλλαγή / Τι
πρέπει να αλλάξει; / Δημιουργία προβλημάτων αντί της επίλυσής
τους / Επαναπροσδιορισμός του προβλήματος / Πώς αλλάζουν οι άν
θρωποι; / Ένα πρόγραμμα αλλαγής
11. Η ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΝ..................................264

Συνεργασία / Δέσμευση / Βασική εμπιστοσύνη / Η πίστη στην καλο
προαίρετη διάθεση / Το όφελος της αμφιβολίας / Πίστη και ενδιαφέρον
12. Η ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ....................................... 285

Ν’ αγαπάς και ν’ αγαπιέσαι / Παρατηρώντας τη θετική συμπεριφορά /
Όταν βγαίνουν οι παρωπίδες / Εκφράσεις αγάπης
9
13. Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ

ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩΣΕΩΝ ΣΑΣ...................................................306
Γενικές κατευθύνσεις / Τα εννέα βήματα
14. Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ..................................... 327

Ο προσδιορισμός των προβλημάτων στην επικοινωνία / Καθιστώντας
την ευγένεια αυθόρμητη / Κανόνες διεξαγωγής της συζήτησης
15. Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ................................... 349

Ερμηνεία των διαφορών / Χρήση των ερωτήσεων / Συμβιβασμός / Συμ
φιλίωση / Η αναγνώριση προτεραιοτήτων
16. ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ....................................... 370

Διευκρίνιση των διαφορών / Η κατανόηση της οπτικής γωνίας του/της
συντρόφου σας / Συγκεκριμένοι κανόνες για συνεδρίες επίλυσης προ
βλημάτων / Κατάλογος για τις συνεδρίες επίλυσης προβλημάτων
17. ΔΑΜΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΘΥΜΟ ΣΑΣ................................. 390

Πηγή του προβλήματος: εσείς ή ο/η σύζυγός σας; / Τα πλεονεκτήματα
και τα μειονεκτήματα της έκφρασης του θυμού / Κατάλογος προσδιο
ρισμού της αξίας έκφρασης της εχθρικότητάς / Εξουδετέρωση της
εχθρικότητάς του/της συντρόφου σας / Η κίτρινη (θερμή) ζώνη / Η κόκ
κινη (καυτή) ζώνη / Η μπλε (εύκρατη) ζώνη
18. ΕΙΔΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ.............................................. 417

Μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας / Αρνητικές αυτόματες σκέψεις κα
τά τη διάρκεια του σεξ / Αυτοβοήθεια για τα σεξουαλικά προβλήματα /
Απιστία / Στρες / «Οικογένειες με δυο δουλειές» / Τα προβλήματα του
δεύτερου γάμου
ΕΥΡΕΤΗΡΙΟ........................................................................452
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ.................................................................. 463
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ.................................................................... 466
ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ Ε Λ Λ ΗΝ Ι ΚΗ ΕΚΔΟΣΗ
Με τη σύζυγό μου είμαστε μαζί περίπου 15 χρόνια. Σε μια τόσο

μακρόχρονη σχέση θα είχε κανείς πολλά να διηγηθεί, αξίζει όμως
τον κόπο να σας αναφέρω ένα και μόνο επεισόδιο, που συνέβη
στην αρχή της σχέσης μας.
Ήταν ένα δροσερό ανοιξιάτικο βραδάκι, όταν σκέφτηκα ότι η
ανοιχτή μπαλκονόπορτα μπορεί να ενοχλούσε τη σύζυγό μου, αλ
λά η ίδια, σκεφτόμενη εμένα, δεν πρότεινε να την κλείσουμε. Τη
ρώτησα λοιπόν:
«Θα ’θελες να κλείσουμε την πόρτα;».
Η σύζυγός μου σκέφτηκε ότι, για να της το προτείνω, ήταν π ι
θανόν αυτό που ήθελα, δεν ήταν όμως σίγουρη, και γι’ αυτό απά
ντησε:
«Όπως θέλεις».
Αυτό το «όπως θέλεις» δε με βοήθησε να καταλάβω τι μπορεί
να επιθυμούσε η ίδια. Πιθανόν να ήθελε την πόρτα κλειστή, αλλά,
αν υπέθετε ότι εγώ ήθελα το αντίθετο, ήταν μάλλον πρόθυμη να το
δεχτεί. Επέμενα:
«Μπορούμε να την κλείσουμε, αν θέλεις».
Τώρα ήταν φανερό πως, ανεξάρτητα με το τι εγώ ήθελα, θα ή
μουν πρόθυμος να την κλείσουμε. Η ίδια τώρα σκεφτόταν ότι, για
να επιμένω, πιθανόν να ήθελα την πόρτα κλειστή και ότι μάλλον
ήθελα και τη δική της σύμφωνη γνώμη.
«Ας την κλείσουμε, αν θέλεις».
Πρόλογος στην ελληνική έκδοση

12 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕ(3Κ
Κατάλαβα ότι την προτιμούσε κλειστή, αρκεί να συμφωνούσα

κι εγώ σ’ αυτό. Πώς, άλλωστε, θα γινόταν να μη συμφωνήσω;
Ήταν μόλις λίγος καιρός που ήμασταν μαζί, και στις πρώτες μου
προτεραιότητες, όπως και στις δικές της βέβαια, ήταν να προσπα
θούμε να ευχαριστούμε ο ένας τον άλλο, ακόμη κι αν αυτό στο ο
ποίο καταλήγαμε δεν ήταν η τελική προσωπική μας επιλογή.
Σηκώθηκα πολύ πρόθυμα και έκλεισα την μπαλκονόπορτα.
Νιώσαμε κι οι δυο μας ικανοποίηση, γιατί ο καθένας μας από την
πλευρά του είχε κάνει αυτό που ευχαριστούσε τον άλλο.
Όταν σε λίγο αρχίσαμε να ζεσταινόμαστε, είδαμε πως έπρεπε
να αναθεωρήσουμε αυτό στο οποίο μόλις είχαμε συμφωνήσει, και
πολύ γρήγορα καταλάβαμε τι είχε γίνει. Ενώ και οι δύο μας θέλα
με να παραμείνει η πόρτα ανοιχτή, σκεφτόμενοι ο καθένας για λο
γαριασμό του άλλου -πώ ς ήταν όμως δυνατόν να ξέρουμε τι είχε
ο καθένας μας στο μυαλό του;- και μέσα από την υπερβάλλουσα
διάθεσή μας να ευχαριστήσουμε ο ένας τον άλλο, καταλήγαμε τε
λικά να επιβάλλουμε αυτό που κανένας από τους δυο μας δεν ήθε
λε. Είχαμε κάνει ο καθένας μας στον άλλο τη «χάρη» να του προ
σφέρουμε αυτό ακριβώς που δεν επιθυμούσε.
Αρκετές φορές από τότε θυμηθήκαμε «το σύνδρομο της ανοι
χτής μπαλκονόπορτας», μπορέσαμε να μάθουμε όμως πως μπορεί
να ήταν πολύ σημαντικό να σκεφτόμαστε ο ένας τον άλλο, κατά
κανόνα όμως δημιουργούσαμε προβλήματα όποτε σκεφτόμασταν
ο ένας τον άλλο ανεξάρτητα από τις προθέσεις που υπήρχαν.
Είναι πολύ δύσκολο να γράψει κανείς πρόλογο στο βιβλίο αυ
τό του Α&γοπ Βε<±, και ο κύριος λόγος είναι οι αρετές που δια
κρίνουν αυτό ακριβώς το βιβλίο. Αποτελεί ένα έργο τόσο πλήρες,
τόσο περιγραφικό, τόσο εύκολα κατανοητό και τόσο παραστατι
κό, που κάθε προσπάθεια να επαινέσει κάποιος το βιβλίο δεν μπο
ρεί να του προσθέσει τίποτε περισσότερο. Ο Αατοη ΒεοΚ δεν είναι
τυχαία ο πατέρας της Γνωστικής Θεραπείας και ο ζωντανός θρύ
λος της σύγχρονης ψυχιατρικής και ψυχολογίας. Το παρατηρητι
κό του μυαλό, η ευρύτητα της σκέψης του και οι πάντοτε γόνιμες
Πρόλογος στην ελληνική\ έκδοση

ΔΕΝ ΑΡΚΕΙ ΜΟΝΟ Η ΑΓΑΠΗ 13
αναζητήσεις του είχαν ως αποτέλεσμα να αποτελεί η Γνωστική Θε

ραπεία σήμερα μια μείζονα μορφή ψυχοθεραπείας με ταχείς ρυθ
μούς ανάπτυξης και παγκόσμια εφαρμογή. Τα συναισθήματα και
οι συμπεριφορές μας δεν είναι παράγωγα κάποιων σκοτεινών και
βαθιά κρυμμένων διεργασιών που δύσκολα αποκαλύπτονται, αλ
λά αποτελούν προϊόντα του τρόπου σκέψης μας και του τρόπου με
τον οποίο ερμηνεύουμε αυτά που συμβαίνουν γύρω μας και μέσα
μας. Αυτή η μείζονα στροφή στον τρόπο κατανόησης των ανθρώ
πινων πραγμάτων, και των συζυγικών σχέσεων συμπεριλαμβανο
μένων, μας βοηθάει να εστιασθούμε σε σχετικά εύκολα παρατηρή-
σιμα φαινόμενα, στα οποία και μπορούμε να παρέμβουμε περισσό
τερο αποτελεσματικά. Καθώς καμιά άλλη ανθρώπινη εμπειρία δεν
είναι τόσο πλούσια σε διαντιδράσεις και συναισθήματα -θετικά
και αρνητικά- όσο η συντροφική σχέση δύο διαφορετικών ανθρώ
πων, ήταν αναμενόμενο η γνωστική θεραπεία να ασχοληθεί -για
άλλη μια φορά αποτελεσματικά- και με αυτό τον τομέα. Το βιβλίο
του ΑαίΌη Βα± αποτελεί το απόσταγμα του γνωστικού τρόπου
δουλειάς με δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες, δυστυχισμένα ζευγάρια,
και αυτός είναι ο πρώτος σημαντικός λόγος ύπαρξής του.
Ο δεύτερος, το ίδιο σημαντικός, λόγος είναι ότι γράφτηκε για
να βοηθήσει εκείνα τα ζευγάρια που θα ήθελαν να προσπαθήσουν
για να βελτιώσουν τη σχέση τους, είτε γιατί είναι η «τελευταία»
τους προσπάθεια, προτού να καταφύγουν στον ειδικό θεραπευτή ή
στο δικηγόρο, είτε γιατί συμφωνούν πως η σχέση τους έχει πολλά
ακόμη περιθώρια για να τους προσφέρει αμοιβαία ικανοποίηση.
Σε όποια, λοιπόν, κατηγορία και αν ανήκετε, το βιβλίο αυτό
μπορεί να σας είναι παραπάνω από χρήσιμο. Μπορείτε να το α
ντιμετωπίσετε ως ένα εγχειρίδιο γνώσης για να ικανοποιήσετε κα
λύτερα τον τρόπο με τον οποίο εσείς και ο/η σύντροφός σας λει
τουργείτε -και πάνω από όλα αισθάνεστε- μέσα σε μια σχέση.
Μπορείτε όμως να το χρησιμοποιήσετε και ως ένα «εργαλείο δου
λειάς» για να ξεπεράσετε όλα εκείνα τα προβλήματα και τις παρε
ξηγήσεις, μικρότερα ή μεγαλύτερα, που δεν επιτρέπουν στη σχέση
Πρόλογος, στην ελληνική έκδοση

14 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕΟΚ
σας να αποδώσει ό,τι καλύτερο θα επιθυμούσατε στα πεδία της

συντροφικότητας, της υποστήριξης, της ασφάλειας, της προσωπι
κής ολοκλήρωσης και της ικανοποίησης.
Διαβάστε προσεκτικά το βιβλίο αυτό του Α&γοπ Βε(±. Είναι
ένα βιβλίο απλό και ευχάριστο. Μην ξεγελαστείτε όμως και μείνε
τε μόνο σ’ αυτό. Το βιβλίο του ΒεοΚ είναι ταυτόχρονα και ένα βι
βλίο πολύτιμο, με την προϋπόθεση ότι θα αφοσιωθείτε σε αυτές
τις μικρές, καθημερινές «ασκήσεις συντροφικότητας», που η πεί
ρα, και όχι και η σοφία, του συγγραφέα του σας προτείνουν.
Γρηγόρης Μ. Σίμος
Ψυχίατρος
Μέλος της Βρετανικής Εταιρείας
Θεραπευτών του Σεξ και
Συζυγικής Θεραπείας
Πρόλογος στην ελληνική έκδοση

ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Έχω αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος της επαγγελματικής μου ζωής

στη μελέτη γνωστικών προβλημάτων της κατάθλιψης και του άγ
χους και, πιο πρόσφατα, των διαταραχών πανικού. Μέσα σε αρ
κετά χρόνια είχα την ευκαιρία να θεραπεύσω μια μεγάλη μερίδα
ανθρώπων με προβληματικούς γάμους και αρκετούς που ζούσαν
μαζί χωρίς να είναι παντρεμένοι. Σε πολλές περιπτώσεις, αυτές οι
κλονισμένες σχέσεις οδήγησαν τον έναν από τους δυο συντρόφους
σε άγχος και κατάθλιψη. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, η κατά
θλιψη και το άγχος επιδείνωσαν τις ήδη υπάρχουσες δυσκολίες
της σχέσης.
Καθώς έστρεψα την προσοχή μου στα προβλήματα μεταξύ των
συντρόφων, ανακάλυψα πως αυτοί παρουσίαζαν τις ίδιες διατα
ραχές στον τρόπο σκέψης -γνωστικές διαστρεβλώσεις- με τους
καταθλιπτικούς και αγχώδεις ασθενείς μου. Αν και δεν ήταν τόσο
καταθλιπτικοί ή αγχώδεις ώστε να χρειάζονται θεραπεία συγκε
κριμένα γι’ αυτές τις καταστάσεις, ήταν δυστυχισμένοι, νευρικοί
και θυμωμένοι. Και, όπως έκαναν και οι ασθενείς μου, είχαν την
τάση να προσηλώνονται στα αρνητικά στοιχεία του γάμου τους
και να αδιαφορούν ή να κλείνουν τα μάτια τους στα θετικά.
Η γνωστική επανάσταση στην ψυχολογία
Ευτυχώς, στις δυο τελευταίες δεκαετίες σημειώθηκε μια ρα

γδαία συσσώρευση γνώσεων πάνω σε γνωστικά προβλήματα, οι
οποίες μάλιστα έχουν άμεση εφαρμογή στις δυσκολίες που βιώ-
Εισαγωγή
16 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕ<:Κ
νουν οι σύζυγοι. Αυτή η νέα κατανόηση των ψυχολογικών δυσκο

λιών έχει επίσης προσαρμοστεί σε μια ευρεία ποικιλία διαταρα
χών, συμπεριλαμβανομένων της κατάθλιψης, του άγχους, των
διαταραχών πανικού, της ψυχαναγκαστικής-καταναγκαστικής
διαταραχής, και ακόμη και των διαταραχών στην πρόσληψη της
τροφής, όπως η ανορεξία και η βουλιμία. Η προσέγγιση αυτή, που
ονομάζεται γνωστική θεραπεία, είναι συνυφασμένη μ’ ένα νέο κί
νημα στην ψυχολογία και στην ψυχοθεραπεία, το οποίο ονομάζε
ται “γνωστική επανάσταση”.
Η λέξη γνωστική προέρχεται από τη λατινική λέξη για τη “σκέ
ψη” (οο§ηίΐο) και αναφέρεται στους τρόπους με τους οποίους οι άν
θρωποι κάνουν κρίσεις και παίρνουν αποφάσεις, καθώς και στους
τρόπους με τους οποίους ερμηνεύουν -ή παρερμηνεύουν- ο ένας
τις πράξεις του άλλου. Η επανάσταση αυτή πρόσφερε μια νέα θεώ
ρηση στο πώς οι άνθρωποι χρησιμοποιούν τη σκέψη τους για να λύ
σουν τα προβλήματά τους ή, ακόμη, να τα δημιουργήσουν ή και να
τα επιδεινώσουν. Το πώς σκεφτόμαστε καθορίζει σε μεγάλο βαθμό
το αν θα πετύχουμε ή θ’ απολαύσουμε τη ζωή μας ή ακόμη και το αν
θα επιζήσουμε. Αν ο τρόπος σκέψης μας είναι άμεσος και ξεκάθα
ρος, είμαστε καλύτερα οπλισμένοι για την πραγμάτωση αυτών των
στόχων. Αν καθηλωθεί σε διαστρεβλωμένες συμβολικές σημασίες,
παράλογη λογική και εσφαλμένες ερμηνείες, γινόμαστε στην ουσία
κουφοί και τυφλοί. Με το να παραπαίουμε χωρίς ένα ξεκάθαρο αί
σθημα για το πού πηγαίνουμε και τι κάνουμε είμαστε καταδικασμέ
νοι να πληγώσουμε τους άλλους, αλλά και τους ίδιους μας τους
εαυτούς. Καθώς παρερμηνεύουμε και επικοινωνούμε με λάθος τρό
πο, ταλαιπωρούμε τους συντρόφους μας και εμάς τους ίδιους, φέ-
ροντας συγχρόνως το βάρος των οδυνηρών αντεπιθέσεων.
Αυτού του είδους η διαστρεβλωμένη σκέψη μπορεί να καταπο
λεμηθεί με την εφαρμογή μιας ανώτερης μορφής λογικής. Χρησι
μοποιούμε την ανώτερη σκέψη μας τις περισσότερες φορές που
διαπιστώνουμε πως έχουμε κάνει ένα λάθος που προσπαθούμε να
το διορθώσουμε. Δυστυχώς, στις πολύ στενές μας σχέσεις, όπου η
ξεκάθαρη σκέψη και η διόρθωση των λαθών μας είναι ιδιαίτερα
Εισαγωγή
σημαντικά, φαίνεται πως δεν έχουμε την ικανότητα ή τη δύναμη ν ’

αναγνωρίσουμε ή να αλλάξουμε τις εσφαλμένες ερμηνείες μας για
το/τη σύντροφό μας. Επιπλέον, αν και οι σύζυγοι μπορεί να π ι
στεύουν πως μιλούν την ίδια γλώσσα, αυτά που οι ίδιοι λένε και
οι σύντροφοί τους αχούνε είναι συχνά τελείως διαφορετικά.
Ετσι, τα προβλήματα επικοινωνίας οδηγούν -και στη συνέχεια
επιδεινώνουν- στις δυσκολίες και στις απογοητεύσεις που βιώ-
νουν πολλά ζευγάρια.
Πάρτε για παράδειγμα την εξής περίπτωση: ο Κεν και η Μάρ-
τζορι, και οι δυο απασχολημένοι με την καριέρα τους (εκείνος ήταν
ασφαλιστής και εκείνη γραμματέας σ’ ένα γραφείο δημοσίων σχέ
σεων), είχαν αποφασίσει να περνούν περισσότερο χρόνο μαζί. Ένα
Σάββατο, η Μάρτζορι είπε στον Κεν πως το απόγευμα σχεδίαζε να
πάει για ψώνια. Ο Κεν, θέλοντας να βρίσκεται κοντά στη Μάρτζο-
ρι, αποφάσισε αμέσως να τη συνοδεύσει. Η Μάρτζορι, έπειτα από
μια ιδιαίτερα εξαντλητική μέρα κατά την οποία έλεγχε τα βιβλία
μιας τεράστιας και πολύπλοκης εταιρείας, ερμήνευσε την επιθυμία
εκείνη του συζύγου της ως μια παρέμβαση (σκεφτόμενη: “Ποτέ δε
μ ’ αφήνει να κάνω τις δουλειές μου”.) Παρ’ όλα αυτά, δεν είπε τί
ποτα στον Κεν, και όλο το απόγευμα ήταν ιδιαίτερα σιωπηλή. Ο
Κεν ερμήνευσε τη σιωπή της ως ένδειξη ότι δεν ενδιαφερόταν για
την παρέα του, και θύμωσε μαζί της. Η Μάρτζορι αντέδρασε στο
θυμό του κρατώντας ακόμη μεγαλύτερη απόσταση.
Τα γεγονότα της κατάστασης ήταν ότι: (1) η Μάρτζορι ήθελε
πράγματι να περνά περισσότερο χρόνο με τον Κεν, αλλά επιθυ
μούσε να πάει μόνη της για ψώνια, (2) δεν κατάφερε να εκφράσει
αυτήν την επιθυμία της στον Κεν, (3) ερμήνευσε την προθυμία του
να τη συνοδεύσει ως παραβίαση της ελευθερίας της και (4) ο Κεν
παρερμήνευσε την απομάκρυνσή της ως απόδειξη ότι δεν απολάμ
βανε τη συντροφιά του.
Οι πολλές, επανειλημμένες παρεξηγήσεις όπως εκείνες μεταξύ
της Μάρτζορι και του Κεν και ο ακόλουθος αμοιβαίος θυμός θα
διαβρώσουν τα θεμέλια μιας σχέσης. Αρκετές φορές έχω παρατη
ρήσει πως παρόμοιες παρεξηγήσεις κλιμακώνονται σε ανεπανόρ
Εισαγωγή
18 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕΟΧ
θωτες δυσκολίες. Αυτό που είναι αξιοσημείωτο, ωστόσο, είναι

πως, αν οι σύντροφοι εντοπίσουν την παρεξήγηση και τη διορθώ
σουν πριν προχωρήσει σε βάθος, θα μπορέσουν ν ’ αποφύγουν το
μεγάλο κλονισμό της σχέσης τους. Η γνωστική θεραπεία σχεδιά
στηκε έτσι ώστε να βοηθήσει τα ζευγάρια να κάνουν ακριβώς αυ
τό: να ξεκαθαρίσουν τον τρόπο σκέψης και επικοινωνίας τους,
ώστε να αποτρέψουν την εμφάνιση των παρεξηγήσεων.
Διάλυση των συζυγικών δεσμών
Τα περισσότερα ζευγάρια γνωρίζουν πως υπάρχει μια ολοένα

αυξανόμενη κρίση στο γάμο - πως ένα ποσοστό μεταξύ 40 και 55
τοις εκατό των γάμων είναι πιθανό να καταλήξουν σε διαζύγιο*
Καθώς παρατηρούν όλο και περισσότερους δυστυχισμένους γά-
μους και όλο και περισσότερους χωρισμούς, οι σύζυγοι αναρωτιού
νται αν κάτι τέτοιο είναι δυνατό να συμβεί επίσης και στους ίδιους
Οι νιόπαντροι, μέσα στην ανάγκη τους για αγάπη και ρομαντι
σμό, δε θέλουν τίποτα παραπάνω από έναν επιτυχημένο γάμο.
Συχνά πιστεύουν, τουλάχιστον στην αρχή, πως η σχέση τους είναι
“διαφορετική” και πως η βαθιά αγάπη και η αισιοδοξία τους θα τη
διατηρήσουν αρμονική. Κάποια στιγμή, όμως, πολλοί σύζυγοι
διαπιστώνουν πως δεν είναι προετοιμασμένοι ν ’ αντιμετωπίσουν
τα προβλήματα και τις συγκρούσεις του γάμου τους. Συνειδητο
ποιούν σιγά σιγά μια υποβόσκουσα δυσαρέσκεια, απογοήτευση
και υπερένταση - συχνά χωρίς να γνωρίζουν σε ποιο βαθμό ακρι
βώς έγκειται το πρόβλημα.
Καθώς η σχέση βουλιάζει μέσα σε μια ατμόσφαιρα διαψεύσε
ων, φτωχής επικοινωνίας και παρεξηγήσεων, το ζευγάρι μπορεί ν ’
αρχίσει να πιστεύει πως ο γάμος τους ήταν ένα λάθος. Σε καμιά
περίπτωση η “κραυγή βοήθειας” δεν είναι τόσο δυνατή όσο στους
πελάτες μου εκείνους που βλέπουν τον κάποτε ευτυχισμένο γάμο
τους να καταρρέει. Ακόμη και τα ζευγάρια που είναι παντρεμένα
* Νεν/δψεεΚ (15 Ιουλίου 1987): 15.
Εισαγωγή
για τριάντα ή σαράντα χρόνια μπορεί να νιώθουν την ανάγκη να

λύσουν τη σχέση τους, την οποία τώρα θεωρούν ως μια ατέλειωτη
πορεία λαθών και βασάνων.
Το γεγονός της διάλυσης τόσων πολλών γάμων δημιουργεί κα
τά κάποιον τρόπο ερωτηματικά. Σκεφτείτε όλες εκείνες τις δυνά
μεις που θα περιμένατε να κρατούν κοντά τον ένα σύζυγο στον άλ
λο. Το να μπορεί ν ’ αγαπά και ν ’ αγαπιέται κανείς είναι οπωσδή
ποτε από τις πιο πλούσιες εμπειρίες που μπορεί να βιώσει ένας
άνθρωπος. Σ ’ αυτά προσθέστε και τα άλλα απορρέοντα αγαθά
μιας σχέσης: οικειότητα, συντροφικότητα, αποδοχή και υποστήρι
ξη - για ν ’ αναφέρουμε μόνο λίγα. Όταν νιώθετε θλίψη, έχετε κά
ποιον να σας παρηγορήσει, να σας ενθαρρύνει όταν είστε απογοη
τευμένοι, και να μοιραστεί τη χαρά σας στις ευχάριστες στιγμές
σας. Και, επιπλέον, απολαμβάνετε την εμπειρία της σεξουαλικής
ικανοποίησης, που η φύση προσφέρει ως κίνητρο σε κάθε σύζυγο.
Και, βέβαια, δεν μπορείτε να υποτιμήσετε τη χαρά της απόκτησης
παιδιών και της δημιουργίας μιας οικογένειας.
Οι ελπίδες και οι παροτρύνσεις των γονιών και άλλων συγγε
νών, καθώς και οι προσδοκίες της κοινότητας στην οποία θα ζή-
σετε, αποτελούν τις εξωτερικές πιέσεις. Με όλες αυτές τις συνε
κτικές δυνάμεις που δρουν για την ενδυνάμωση μιας σχέσης τι εί
ναι δυνατόν να πάει στραβά; Γιατί άραγε η αγάπη, ανεξάρτητα απ’
όλα τα άλλα κίνητρα, δεν είναι από μόνη της αρκετή για να κρα
τήσει δυο συντρόφους μαζί;
Δυστυχώς, υπάρχουν κάποιες φυγόκεντρες δυνάμεις που τίθε
νται σε λειτουργία και οι οποίες μπορούν να ταράξουν μια σχέση:
αποθαρρυντικές διαψεύσεις, ακραίες παρερμηνείες και αδύναμη
επικοινωνία. Η αγάπη από μόνη της σπάνια έχει το σθένος ν ’ αντι-
σταθεί σ’ αυτές τις διαιρετικές δυνάμεις και τα υποπροϊόντα
τους, την οργή και τη δυσαρέσκεια. Κάποια άλλα συστατικά μιας
καλής σχέσης είναι απαραίτητα για τη σταθεροποίηση της αγάπης
παρά για τον κλονισμό της.
Τα εξιδανικευμένα μοντέλα γάμου που προβάλλονται από τα
μέσα μαζικής ενημέρωσης δεν προετοιμάζουν τα ζευγάρια να
Εισαγωγή
αντεπεξέλθουν στις απογοητεύσεις, στις εντάσεις και στις συ

γκρούσεις που τυχόν θα συναντήσουν. Καθώς οι παρεξηγήσεις
και οι συγκρούσεις συνδυάζονται για να προκαλέσουν θυμό και
δυσανασχέτηση, ο σύζυγος εκείνος που προηγουμένως ήταν ερα
στής, σύμμαχος και σύντροφος θεωρείται τώρα ανταγωνιστής.
Τι χρειάζεται για τη διατήρηση μιας σχέσης
Αν και η αγάπη είναι μια πανίσχυρη δύναμη που βοηθά τους

συζύγους να αλληλοϋποστηρίζονται, να κάνει ο ένας τον άλλο χα
ρούμενο και να δημιουργούν οικογένεια, δε συνιστά από μόνη της
την ουσία της σχέσης, μια ουσία που σχετίζεται με τα προσωπικά
χαρακτηριστικά και τις αξίες που είναι καθοριστικά για τη στήρι
ξη και την περαιτέρω ανάπτυξή της. Συγκεκριμένα προσωπικά
χαρακτηριστικά είναι ιδιαίτερα σημαντικά για τη θεμελίωση μιας
ευτυχισμένης σχέσης: αφοσίωση, ευαισθησία, γενναιοδωρία, εν
διαφέρον, πίστη, υπευθυνότητα, εμπιστοσύνη. Οι σύντροφοι πρέ
πει να συνεργάζονται, να συμβιβάζονται και να δρουν βάσει κοι
νών αποφάσεων. Πρέπει να είναι ελαστικοί, δεκτικοί και να μπο
ρούν να συγχωρούν. Πρέπει να είναι σε θέση να ανέχονται τα
ελαττώματα, τα λάθη και τις ιδιαιτερότητες ο ένας του άλλου. Κα
θώς οι “αρετές”αυτές καλλιεργούνται με το χρόνο, ο γάμος εξε
λίσσεται και ωριμάζει.
Τα ζευγάρια συχνά έχουν την ικανότητα να διαπραγματεύο
νται με ανθρώπους εκτός της σχέσης τους, αλλά πολύ λίγοι είναι
οι άνθρωποι εκείνοι που δημιουργούν μια σχέση διαθέτοντας τη
βασική κατανόηση ή τις τεχνικές δεξιότητες που θα την κάνουν
να ευδοκιμήσει. Τους λείπει συχνά η γνώση για το πώς πρέπει να
πάρουν κοινές αποφάσεις ή να αποκρυπτογραφήσουν τις προθέ
σεις των συζύγων τους. Όταν στάζει μια βρύση στο σπίτι, έχουν
τα εργαλεία για να σταματήσουν τη διαρροή· όταν όμως η αγάπη
αρχίσει να αιμορραγεί, δεν έχουν ιδέα για το πώς να επουλώ
σουν την πληγή.
Ο γάμος, ή ακόμη και η συμβίωση, διαφέρει από άλλες σχέσεις
Εισαγωγή
στη ζωή. Όταν δυο σύντροφοι είτε του ίδιου είτε διαφορετικού
φύλου ζουν μαζί, αφοσιωμένοι σε μια μακροχρόνια σχέση, ανα
πτύσσουν ορισμένες προσδοκίες ο ένας για τον άλλο. Η ένταση
της σχέσης ενεργοποιεί ορισμένες χρόνιες λανθάνουσες επιθυμίες
για μια άνευ όρων αγάπη, πίστη και υποστήριξη. Και οι σύζυγοι,
είτε με τη ρητή τους έκφραση, όπως με τους γαμήλιους όρκους, εί
τε με μια έμμεση δήλωση μέσω των πράξεών τους, αναλαμβάνουν
την υποχρέωση να ικανοποιήσουν αυτές τις βαθιά ριζωμένες ανά
γκες. Όλες οι πράξεις τους είναι επενδυμένες με σημασίες που πη
γάζουν απ’ αυτές τις επιθυμίες και προσδοκίες.
Εξαιτίας της σφοδρότητας των συναισθημάτων και των προσ
δοκιών, της βαθιάς εξάρτησης και των καθοριστικών -συχνά αυ
θαίρετων- συμβολικών μηνυμάτων που αποδίδει ο ένας στις πρά
ξεις του άλλου, οι σύζυγοι είναι επιρρεπείς στο να παρερμηνεύ-
σουν ο ένας τη συμπεριφορά του άλλου. Με την εμφάνιση των συ
γκρούσεων, συχνά συνέπεια της πενιχρής επικοινωνίας, οι σύ
ντροφοι έχουν την τάση να αλληλοκατηγορούνται παρά να αντιμε
τωπίζουν τη σύγκρουση σαν ένα πρόβλημα που είναι δυνατόν να
επιλυθεί. Καθώς προκύπτουν δυσκολίες, ενώ συγχρόνως αυξάνο
νται οι έχθρες και οι παρεξηγήσεις, οι σύζυγοι παραβλέπουν τα θε
τικά στοιχεία που εκδηλώνει και αντιπροσωπεύει ο/η σύντροφός
τους: ότι είναι κάποιος που τους υποστηρίζει, εμπλουτίζει τις
εμπειρίες τους και μοιράζεται τη χαρά της δημιουργίας μιας οικο
γένειας. Τέλος, μπορεί να αμφισβητήσουν την ίδια τη σχέση, και,
έτσι, να αποκλείσουν τη δυνατότητα να ξεκαθαρίσουν τα πολύ
πλοκα, επίμαχα σημεία που διαστρεβλώνουν την κατανόησή τους.
Ξεμπερδεύοντας το κουβάρι
Δουλεύοντας με τους μαθητές μου ψυχιάτρους, ψυχολόγους

και κοινωνικούς λειτουργούς στο Κέντρο για τη Γνωστική Θερα
πεία στο Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνια, διαπίστωσα πως μπο
ρούσαμε να βοηθήσουμε αυτά τα προβληματικά ζευγάρια, διορ
θώνοντας τις παρερμηνείες τους, αντιμετωπίζοντας τις δυσκολίες
Εισαγωγή
22 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕίΖΚ
που παραμορφώνουν την επικοινωνία τους και συντονίζοντας τις

ικανότητες τους για να δουν και να ακούσουν προσεκτικά τα μη
νύματα των συντρόφων τους. Επιπλέον, ανακαλύψαμε πως επω-
φελήθηκαν σε μεγάλο βαθμό από την εκπαίδευσή τους πάνω στις
δυναμικές του γάμου - πώς να καταλαβαίνουν τις ευαισθησίες και
τις ανάγκες των συζύγων τους, πώς να προχωρούν σε κοινά σχέ
δια και αποφάσεις και πώς να ικανοποιούν περισσότερο ο ένας
τον άλλον.
Το ίδιο πρόγραμμα μπορεί να ενισχύσει και μη προβληματικούς
γάμους. Αποδείχτηκε επίσης αποτελεσματικό στα ζευγάρια που συ-
ζούσαν, καθώς και σ’ εκείνους που σχέδιαζαν να παντρευτούν.
Στην ουσία, ορισμένες από τις πιο θεαματικές επιτυχίες παρατηρή-
θηκαν σε συζύγους που ήταν απόλυτα αφοσιωμένοι ο ένας στον άλ
λο, αλλά ήθελαν να απολαύσουν περισσότερο τη σχέση τους.
Καθώς οι γνωστικές προσεγγίσεις έχουν ιδιαίτερα διαδοθεί
κατά την τελευταία δεκαετία, ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός
επαγγελματιών σε όλο τον κόσμο έχει αρχίσει να τις χρησιμοποι
εί. Βάσει κάποιων πολύ προσεκτικών σημειώσεων θεραπείας και
των ερευνών που έχουν γίνει στο κέντρο μας και σε άλλα κέντρα
αλλού, είναι εμφανές πως η μέθοδος αυτή έχει βοηθήσει πάρα πολ
λά προβληματικά ζευγάρια.
Μεταξύ των αποφοίτων του εκπαιδευτικού μας προγράμμα
τος, οι δόκτορες Νοιτη&η Ερχΐείη, .Πη Ρτεΐζετ και Β&γ5&γ&Ρΐεπιίηξ
υπήρξαν οι πιο δραστήριοι στη διεξαγωγή και δημοσίευση της
έρευνας για τις γνωστικές πτυχές των συζυγικών δυσκολιών και
στην εφαρμογή των γνώσεών τους στη θεραπεία. Οι δόκτορες
.Ιαηίδ ΑβΓ&Ηιτίδ, ϋανίά Βιιπίδ, Ργ&πΚ Οαΐΐϊΐϊο, 5ΐο\νε ΗαιιχηεΓ, διιζαη
.Γοδερίι, Οιπχ και Οταί§ \νίεχε είναι άλλοι γνωστικοί θε
ραπευτές που εισήγαγαν μεθόδους κλινικής αντιμετώπισης στη
θεραπεία των ζευγαριών.
Βάσει της επιτυχίας της γνωστικής θεραπείας έτσι όπως χρησι
μοποιείται από ψυχοθεραπευτές και συμβούλους ζευγαριών, μπο
ρούμε να πούμε πως είναι πια καιρός να μοιραστούμε τις γνώσεις
μας με το κοινό. Το βιβλίο αυτό μπορεί να φανεί χρήσιμο στους
Εισαγωγή
συντρόφους κάθε είδους - συγκατοίκους, εραστές του ίδιου, κα

θώς και του αντίθετου φύλου. Ανθρωποι που αντιμετωπίζουν δυ
σκολίες στη σχέση τους μπορούν να χρησιμοποιήσουν το βιβλίο
για να τις καταλάβουν καλύτερα και να σκεφτούν λύσεις μόνοι
τους. Τα ζευγάρια εκείνα τα προβλήματα των οποίων απαιτούν
την περέμβαση θεραπευτή μπορούν να δουν το βιβλίο ως ιδιαίτε
ρα εποικοδομητικό, ως ένα προκαταρκτικό στάδιο για τη συμβου
λευτική και -όπως, άλλωστε, ελπίζω- ως ένα κίνητρο για την ανα
ζήτηση περαιτέρω βοήθειας.
Το υλικό του βιβλίου αυτού έχει επίσης αποδειχτεί αποτελε
σματικό και στην περίπτωση ζευγαριών που ήδη έκαναν συμβου
λευτική.
Σκοπός του βιβλίου δεν είναι να περιγράψει μια “παθολογία
του γάμου” αλλά να προσδιορίσει τη φύση των συνηθισμένων συ
ζυγικών δυσκολιών με ακρίβεια, ώστε να διευκρινίσει τις κυριό-
τερες αιτίες τους. Αφού εκτεθούν τα διάφορα συστατικά των προ
βλημάτων, μπορούμε ν ’ αρχίσουμε να μιλάμε για το πώς μπορούν
να επιλυθούν. Δίνω έμφαση στα προβλήματα στην αρχή αυτού του
βιβλίου, γιατί μ’ αυτήν ακριβώς τη μορφή εμφανίζονται οι δυσκο
λίες. Αργότερα, καθώς θα συνειδητοποιείτε τα προβλήματα, θα
μπορείτε ν ’ αρχίσετε να τα λύνετε.
Το πλάνο του βιβλίου
Εντοπίζοντας στην αρχή προβλήματα και στη συνέχεια προ-

σφέροντας λύσεις, ταξινόμησα τα κεφάλαια παρόμοια με τον τρό
πο με τον οποίο διεξάγω τις θεραπευτικές συνεδρίες.
Τα πρώτα εννιά κεφάλαια αναφέρονται σε διαφορετικές εστίες
προβλημάτων. Σχεδόν κάθε (καθεμία) σύζυγος που βιώνει έναν
προβληματικό γάμο θα αναγνωρίσει στα κεφάλαια αυτά δυσκο
λίες παρόμοιες μ’ αυτές της σχέσης του/της. Ορισμένες φορές το
πρόβλημα είναι εμφανές: υπάρχουν πολλά περισσότερα κάτω από
την επιφάνεια απ’ ό,τι αυτά που μπορούμε να δούμε σε σχέση με
το τι πιστεύουν, πώς νιώθουν οι άνθρωποι, καθώς και πώς συ
Εισαγωγή
24 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕ(ΖΚ
μπεριφέρονται μεταξύ τους. Στη δουλειά μου με τους ασθενείς,

ωστόσο, ορισμένες φορές χρειάζεται να αφαιρέσω κάποια στρώ
ματα για να φτάσω στην καρδιά του προβλήματος. Και, κάποιες
φορές, το ένα πρόβλημα απλώνει τις ρίζες του και σε άλλα, ακόμη
βαθύτερα κρυμμένα προβλήματα.
Η γνωστική προσέγγιση φτάνει ως τις ρίζες των συζυγικών δυ
σκολιών δίνοντας έμφαση στα υποβόσκοντα, καθώς και στα εμ
φανή προβλήματα του εδώ και τώρα παρά στην αναβίωση τραυ
ματικών εμπειριών της παιδικής ηλικίας.
Για να βοηθήσω τους αναγνώστες να καθορίσουν τη φύση των
συζυγικών τους προβλημάτων, έχω συμπεριλάβει κάποια ερωτη
ματολόγια στο τέλος ή στη μέση ορισμένων κεφαλαίων. Οι ανα
γνώστες μπορούν να χρησιμοποιήσουν αυτά τα ερωτηματολόγια
για να εντοπίσουν τα συγκεκριμένα προβλήματα που αντιμετωπί
ζουν με το/τη σύζυγό τους, όπως εξωπραγματικές προσδοκίες,
ανεπαρκή επικοινωνία και προκατειλημμένες ερμηνείες. Καθώς
θα προχωρούμε στις επανορθωτικές στρατηγικές, θα μπορούν να
επανεξετάζουν τις απαντήσεις που έδωσαν σ’ αυτά τα ερωτηματο
λόγια ώστε να αναγνωρίσουν τα προβλήματά τους - απαραίτητο
βήμα για την επίλυσή τους.
Στην κλινική εφαρμογή, προσπαθώ στην αρχή να καταλάβω τη
δυσκολία του ζευγαριού αναλύοντας τις περιγραφές τους και τις
απαντήσεις τους στα ερωτηματολόγια. Στη συνέχεια προετοιμάζω
για το κάθε ζευγάρι ένα “γνωστικό προφίλ”, το οποίο δίνει έμφα
ση στη συγκεκριμένη περιοχή των προβλημάτων τους. Όπως ο
γιατρός που προσπαθεί να διαγνώσει μια ασθένεια μέσω της σω
ματικής εξέτασης, των εργαστηριακών εξετάσεων και των ακτινο
γραφιών, έτσι κι εγώ χρησιμοποιώ όλες τις πληροφορίες που έχω
στα χέρια μου για να κάνω μια “συζυγική διάγνωση”.
Οι αναγνώστες αυτού του βιβλίου μπορούν ν ’ ακολουθήσουν την
ίδια σειρά κατανοώντας στην αρχή και αναγνωρίζοντας τη συγκε
κριμένη φύση των συζυγικών προβλημάτων τους και στη συνέχεια
επιλέγοντας τις κατάλληλες στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους.
Αφού αποκτήσω μια ξεκάθαρη εικόνα των συγκεκριμένων αυ-
Εισαγωγή
τοηττώμενων στάσεων και γνωστικών διαστρεβλώσεων ενός προ

βληματικού ζευγαριού, τους εξηγώ τη φύση των προβλημάτων
τους. Έκανα το ίδιο και σ’ αυτό το βιβλίο, αφιερώνοντας τα πρώ
τα εννιά κεφάλαια στα πιο συνηθισμένα προβλήματα ενός γάμου,
που είναι: (1) η δύναμη του αρνητικού τρόπου σκέψης: πώς οι αρ
νητικές αντιλήψεις μπορούν να επισκιάσουν τις θετικές πλευρές
ενός γάμου, (2) η στροφή από την εξιδανίκευση στην απομυθοποί
ηση: γιατί η εικόνα του συντρόφου αλλάζει από καλή σε κακή, (3)
η σύγκρουση των διαφορετικών αντιλήψεων: πώς οι σύντροφοι
μπορούν να δουν το ίδιο γεγονός και ο ένας τον άλλο με τελείως
διαφορετικό τρόπο, (4) η επιβολή αυστηρών προσδοκιών και κα
νόνων: πώς ο καθορισμός συγκεκριμένων στάνταρ οδηγεί στο θυ
μό και στην απογοήτευση, (5) η στασιμότητα στην επικοινωνία:
πώς οι σύντροφοι δεν καταφέρνουν ν ’ ακούσουν αυτά που λέγο
νται και συχνά ακούνε πράγματα που δε λέγονται, (6) οι συγκρού
σεις για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων και η καταστροφή της
σχέσης: πώς οι προσωπικές προκαταλήψεις και η ανικανότητα
επικοινωνίας διακόπτουν την ομαλή λειτουργία της σκέψης, (7) ο
ρόλος των “αυτόματων σκέψεων” που προηγούνται του θυμού
και της αυτοηττώμενης συμπεριφοράς: πώς ο αρνητικός τρόπος
σκέψης οδηγεί στην πρόκληση και στην οργή, (8) διαταραχές της
σκέψης και προκαταλήψεις που αποτελούν την ουσία του προβλή
ματος: πώς λειτουργούν οι γνωστικές διαστρεβλώσεις, και (9) η
εχθρότητα, που απομακρύνει τους συζύγους.
Στα κεφάλαια 10 ως 18 παρουσιάζω μια ποικιλία μεθόδων
γνωστικής θεραπείας που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι σύ
ντροφοι για να ικανοποιήσουν τις συγκεκριμένες ανάγκες τους
και να πραγματώσουν τους στόχους της σχέσης τους. Τα κεφά
λαια “βοήθειας” αρχίζουν με το θέμα του πώς μπορούν τα ζευγά
ρια να ξεπεράσουν τις αντιστάσεις και την απογοήτευση που τους
εμποδίζουν να βελτιώσουν τη σχέση τους. Είναι σημαντικό οι άν
θρωποι ν ’ αναγνωρίσουν πως πράγματι έχουν επιλογές, πως δεν
είναι απλώς θύματα μιας κακής σχέσης, όσο απίστευτο κι αν τους
φαίνεται αυτό. Μπορούν, και πρέπει, να αναλάβουν ευθύνες για
Εισαγωγή
26 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕ(:Κ
τη σχέση τους. Τα κεφάλαια αυτά υποδεικνύουν τον τρόπο.

Στη συνέχεια αναφέρομαι στις βασικές άξιες του γάμου, όπως
την αφοσίωση, την πίστη και την εμπιστοσύνη, και περιγράφω
μεθόδους που καθιστούν αδρανείς τις δυνάμεις που υποσκά
πτουν αυτά τα στοιχεία. Αυτό που έχει μεγάλη σημασία είναι η
ανανέωση ή η ενίσχυση των θεμελίων εκείνων που κάνουν μια
σχέση σταθερή (Κεφάλαιο 11). Στη συνέχεια υποδεικνύω πώς
μπορείτε να αυξήσετε τις ευχάριστες θετικές πλευρές της σχέσης
σας και να μειώσετε τις δυσάρεστες και ενοχλητικές πτυχές της·
ποια είναι τα πράγματα που μπορείτε να κάνετε για να αποδεί
ξετε στο/στη σύντροφό σας πως ενδιαφέρεστε; Συμπεριλαμβάνω
ένα ερωτηματολόγιο που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ως οδη
γό για ν ’ αξιολογήσετε την αποτελεσματικότητα του/της συντρό
φου σας, αλλά και τη δική σας, στην εκδήλωση ενδιαφέροντος,
κατανόησης και αφοσίωσης (Κεφάλαιο 12). Στο Κεφάλαιο 13
παρουσιάζω σύντομα παραδείγματα για το πώς εσείς και ο/η σύ
ζυγός σας μπορείτε να διορθώσετε τις διαστρεβλώσεις σας και
να προσαρμόσετε τον τρόπο σκέψης σας στην πραγματικότητα.
Στη συνέχεια στρέφω την προσοχή μου στον τρόπο με τον οποίο
οι σύζυγοι συζητούν μεταξύ τους και δείχνω πώς η συζήτηση
μπορεί να γίνει πηγή ικανοποίησης παρά ψυχικού πόνου (Κεφά
λαιο 14). Το Κεφάλαιο 15 αναφέρεται στο πώς μπορείτε να διευ
κρινίσετε τις διαφορές σας καθώς προετοιμάζεστε για τις κοινές
προσπάθειες αναγνώρισης και επίλυσης προβλημάτων οι οποίες
εξηγούνται στο Κεφάλαιο 6.
Αφού εξαλείψετε τα εμπόδια στον τρόπο επικοινωνίας σας και
τακτοποιήσετε τα πρακτικά προβλήματα της συνύπαρξής σας, θα
είστε έτοιμοι να αντιμετωπίσετε τα χαρακτηριστικά και τις συνή
θειες του/της συντρόφου σας που σας εξοργίζουν (Κεφάλαιο 17).
Τέλος, στο Κεφάλαιο 18 θα μπορέσετε να εφαρμόσετε τις γνώσεις
από τα προηγούμενα κεφάλαια για να λύσετε τα ειδικά προβλήμα
τα, όπως το στρες, η σεξουαλική αναστολή, η απιστία και οι συ
γκρούσεις που προκύπτουν όταν δουλεύουν και οι δυο σύντροφοι.
Υποθέτω πως, στην αρχή τουλάχιστον, το βιβλίο αυτό διαβάζε
Εισαγωγή
ται από το ένα μόνο μέλος του ζευγαριού. Συνεπώς, η προσοχή

μου στρέφεται σ’ αυτό που εκείνος ή εκείνη μπορεί να κάνει για να
βοηθηθεί, ώστε στη συνέχεια να βοηθήσει τον ίδιο το γάμο. Συχνά,
οι αλλαγές του ενός συντρόφου μπορούν να προκαλέσουν αξιο
σημείωτες αλλαγές και στον άλλο. Καθώς θ’ αρχίσετε να συνειδη
τοποιείτε τις αιτίες και τις λύσεις των συζυγικών σας προβλημά
των, οι αλλαγές σας θα είναι ικανές να επηρεάσουν ευνοϊκά και τη
συμπεριφορά του/της συντρόφου σας.
Περιληπτικά, στο βιβλίο αυτό αναλύω πώς οι σύζυγοι μπο
ρούν να διορθώσουν τους αυτοηττώμενους τρόπους σκέψης τους
και τις αντιπαραγωγικές συνήθειές τους, να βελτιώσουν την επι
κοινωνία τους και να βοηθήσουν στη δευκρίνιση και τροποποίηση
των προβλημάτων του/της συντρόφου τους. Τέλος, περιγράφω το
πώς μπορούν να συνεργαστούν για να εξουδετερώσουν τη δια
στρεβλωμένη επικοινωνία τους, ώστε να κάνουν τη σχέση τους ευ
χάριστη και ολοκληρωμένη.
Αξιολογώντας τη σχέση σας, θα σας φανεί χρήσιμο να έχετε κα
τά νου τους στόχους σας στο γάμο, καθώς και το πώς θα μπορέσε
τε να τους πραγματοποιήσετε με τον καλύτερο τρόπο. Ως οδηγό,
περιγράφω ποιους θεωρώ στόχους για έναν ιδανικό γάμο.
Πρώτον, αγωνιστείτε για μια σταθερή θεμελίωση πίστης, αφο
σίωσης, σεβασμού και ασφάλειας. Ο/η σύντροφός σας είναι ο πιο
οικείος σας άνθρωπος, και έχει το δικαίωμα να βασίζεται πάνω
σας όπως θα έκανε με έναν έμπιστο σύμμαχο, υπερασπιστή και
προστάτη.
Δεύτερον, καλλιεργήστε τη στοργική, ευχάριστη πλευρά της
σχέσης σας: ευαισθησία, ενδιαφέρον, κατανόηση και εκφράσεις
τρυφερότητας και αγάπης. Θεωρήστε το/τη σύντροφό σας φίλο/η,
σύμμαχο και έμπιστο άτομο.
Τρίτον, δυναμώστε τη σχέση. Αναπτύξτε ένα αίσθημα συνεργα
σίας, αφοσίωσης και συμβιβασμού. Εξασκήστε τις ικανότητες επι
κοινωνίας σας, ώστε να μπορείτε με μεγαλύτερη ευκολία να παίρνε
τε αποφάσεις για πρακτικά θέματα, όπως ο καταμερισμός της εργα
Εισαγωγή
28 ΑΑΚΟΝΤ. Β Ε Ο ί
σίας, η προετοιμασία και συμμετοχή στον οικογενειακό προϋπολο

γισμό και η οργάνωση των δραστηριοτήτων του ελεύθερου χρόνου.
Καθοριστικός για τη συνύπαρξη είναι επίσης ο σχεδιασμός
μιας πολιτικής για τη φροντίδα, την εκπαίδευση και την κοινωνι
κοποίηση των παιδιών. Ο γάμος είναι συγχρόνως μια επιχείρηση,
ένας φορέας φροντίδας και εκπαίδευσης των παιδιών και μια κοι
νωνική μονάδα. Έχει σημασία η αντιμετώπιση αυτών των “θεσμι
κών” λειτουργιών του γάμου να γίνεται με ένα αίσθημα λογικής
αμοιβαιότητας και δικαιοσύνης.
Όπως τα περισσότερα βιβλία που απευθύνουν βοήθεια σε αν
θρώπους με προβλήματα, έτσι κι αυτό καθοδηγείται από τη δική
του φιλοσοφία:
►Τα ζευγάρια μπορούν να ξεπεράσουν τις δυσκολίες αν πρώ
τα απ’ όλα αναγνωρίσουν ότι ένα μεγάλο μέρος της απογοήτευ
σης, της δυσαρέσκειας και του θυμού τους πηγάζει όχι από βασι
κές διαφορές, αλλά από ατυχείς παρεξηγήσεις που οφείλονται σ’
ένα διαστρεβλωμένο τρόπο επικοινωνίας και σε προκατειλημμέ
νες ερμηνείες που δίνει ο ένας στη συμπεριφορά του άλλου.
► Οι παρεξηγήσεις αποτελούν συχνά μια ενεργή διαδικασία,
που λειτουργεί όταν ο ένας σύντροφος αναπτύσσει μια διαστρε
βλωμένη αντίληψη για τον άλλο. Αυτή η διαστρέβλωση κάνει τον
ένα σύζυγο να παρερμηνεύει αυτά που λέει ή κάνει ο άλλος και να
του αποδίδει ανεπιθύμητα κίνητρα. Οι σύζυγοι απλά δεν έχουν
συνηθίσει να “ελέγχουν” τις ερμηνείες τους ή να επικεντρώνονται
στη σαφήνεια και αμεσότητα του τρόπου επικοινωνίας τους.
► Ο κάθε σύντροφος πρέπει ν ’ αναλάβει πλήρη ευθύνη για τη
βελτίωση της σχέσης. Είναι ανάγκη να συνειδητοποιήσετε πως
όντως έχετε επιλογές: μπορείτε (και πρέπει) να επιλέξετε όσες
γνώσεις και ικανότητες διαθέτετε για τη δημιουργία μιας ευτυχι
σμένης σχέσης.
Οι σύντροφοι μπορούν να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο, τον ίδιο
τους τον εαυτό, αλλά και τη σχέση τους, αν υιοθετήσουν μια κα
λόβουλη στάση και απαλλαγούν από την επιθυμία τους να αλλη-
Εισαγωγή
λοκατηγορούνται. Η προσέγγιση αυτή θα τους επιτρέψει να στρα

φούν στα πραγματικά προβλήματα και να τα λύσουν με μεγαλύτε
ρη ευκολία.
► Οι πράξεις του/της συντρόφου σας τις οποίες αποδίδετε σε
κάποιο δυσάρεστο χαρακτηριστικό, όπως ο εγωισμός, η μνησικα-
κία ή η ανάγκη για άσκηση ελέγχου πάνω σας, συχνά ερμηνεύονται
με περισσότερη ακρίβεια βάσει καλόβουλων (αν και παρεξηγημέ-
νων) κινήτρων, όπως η αυτοπροστασία ή οι προσπάθειες αποφυ
γής της εγκατάλειψης.
Αν και το βιβλίο αυτό σχεδιάστηκε έτσι ώστε να διδάξει και να
προσφέρει κάποιες κατευθυντήριες γραμμές, δεν μπορεί να έχει
την ίδια επίδραση σ’ ένα σοβαρά κλονισμένο γάμο με την επίδρα
ση εκείνη που θα ασκούσε ένας θεραπευτής που θα χρησιμοποιού
σε τις ίδιες αρχές και μεθόδους. Ωστόσο, είμαι σίγουρος πως πολ
λά ζευγάρια που δε χρειάζονται ή δεν αναζητούν συμβουλευτική
μπορούν να βοηθηθούν απ’ αυτό το βιβλίο. Αφού το διαβάσουν,
είναι δυνατόν να κινητοποιηθούν ώστε να εξασφαλίσουν οι ίδιοι
επαγγελματική βοήθεια ή να το χρησιμοποιήσουν σε συνδυασμό
με συμβουλευτική.
Πολλοί άνθρωποι που θα διαβάσουν αυτό το βιβλίο μπορεί να
μη θεωρούν το γάμο τους προβληματικό, αλλά, παρ’ όλα αυτά,
υποψιάζονται πως θα μπορούσε να γίνει πιο ευτυχισμένος. Είναι
δυνατόν δυο σύζυγοι να αποκτήσουν ξανά την ικανοποίηση του
να καταλαβαίνει ο ένας τις σκέψεις του άλλου, του να μπορούν να
κάνουν προτάσεις αυθόρμητα, να φτάνουν σε αποφάσεις πιο εύ
κολα και αβίαστα. Αυτό το βιβλίο υποδεικνύει τρόπους για την
εξουδετέρωση των δυνάμεων εκείνων που παρεμποδίζουν την
επίλυση των κοινών σας προβλημάτων και την αντιμετα'Μΐίση των
παραγόντων που δυσχεραίνουν την αμοιβαία κατανόηση. Με μια
βαθιά κατανόηση των στοιχείων εκείνων που κάνουν εσάς και
το/τη σύντροφό σας να υπεραντιδράτε θα μπορέσετε να εμπλουτί
σετε και να βελτιώσετε τη σχέση σας.
Εισαγωγή
ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Η δύναμη του αρνητικού

τρόπου σκέψης
Η Κάρεν, μια διακοσμήτρια εσωτερικού χώρου, περιέγραψε το
πώς επέστρεψε μια μέρα στο σπίτι γεμάτη χαρά και πολύ πρόθυμη
να κουβεντιάσει τα ευχάριστα νέα της με το σύζυγό της, τον Τεντ.
Είχε μόλις επιλεγεί για να διακοσμήσει τα γραφεία μιας πολύ γνω
στής νομικής εταιρείας με ένα πολύ καλό οικονομικό συμβόλαιο.
Όταν όμως άρχισε να λέει στον Τεντ γι’ αυτή την απροσδόκητη επι
τυχία στην καριέρα της, εκείνος φάνηκε απόμακρος και χωρίς
ανταπόκριση. Η Κάρεν σκέφτηκε: “Δε νοιάζεται πραγματικά για
μένα. Το μόνο που τον νοιάζει είναι ο εαυτός του”. Η χαρά ξεφού
σκωσε. Έτσι, αντί να το γιορτάσει μαζί του, η Κάρεν πήγε σε ένα
άλλο δωμάτιο και σέρβιρε στον εαυτό της ένα ποτήρι σαμπάνια.
Στο μεταξύ, ο Τεντ, που αισθανόταν αποκαρδιωμένος εξαιτίας
μιας δυσκολίας στη δουλειά του, σκέφτηκε: “Δε νοιάζεται πραγμα
τικά για μένα. Το μόνο που τη νοιάζει είναι η καριέρα της”.
Αυτό το περιστατικό σκιαγραφεί ένα κοινό στοιχείο που έχουμε
παρατηρήσει σε ανθρώπους με συζυγικά προβλήματα. Όταν οι υψη
λές προσδοκίες των συζύγων ανατρέπονται, αυτοί έχουν την τάση
να περνούν σε αρνητικά συμπεράσματα γύρω από τη συναισθημα
τική κατάσταση του/της συντρόφου τους και την κατάσταση του γά
μου τους. Πέφτοντας στην παγίδα του διαβάσματος της σκέψης, οι
αποκαρδιωμένοι σύζυγοι προσφεύγουν αυτόματα σε καταδικαστι-
κά συμπεράσματα γύρω από την αιτία του προβλήματος: “Μου φέ-
ρεται έτσι γιατί είναι σκύλα” ή “Φέρεται έτσι γιατί με μισεί”.
1. Η δύναμη του αρνητικού τρόπου σκέψης

Ως αποτέλεσμα τέτοιων ερμηνειών, ο/η πληγωμένος/η σύζυγος

μπορεί να επιτεθεί ή να απομακρυνθεί από το/τη σύντροφό του.
Αλλά και ο άλλος σύντροφος, ο οποίος πολύ πιθανό να αισθάνε
ται ότι τιμωρείται άδικα, συνήθως ανταποδίδει με αντεπίθεση ή
απομάκρυνση. Έτσι, αρχίζει ένας φαύλος κύκλος επίθεσης και
ανταπόδωσης, που μπορεί πολύ εύκολα να επεκταθεί σε άλλες πε
ριοχές της σχέσης.
Το να ερμηνεύουμε τα κίνητρα του/της συντρόφου μου μ’ αυ
τό τον τρόπο είναι πολύ επικίνδυνο, γιατί δεν είμαστε σε θέση να
διαβάσουμε το μυαλό των άλλων ανθρώπων. Για παράδειγμα,
αυτό που η Κάρεν δεν ήξερε ήταν το ότι ο Τεντ ήταν στενοχωρη
μένος εξαιτίας ενός προβλήματος στο λογιστικό του γραφείο,
πρόβλημα το οποίο μάλιστα ο Τεντ ανυπομονούσε να κουβεντιά
σει μαζί της. Η Κάρεν, φυσικά, δεν μπόρεσε να το μάθει, καθώς
εγκατέλειψε γρήγορα το δωμάτιο. Υπέθεσε μόνο ότι ο Τεντ ήταν
τόσο απασχολημένος με τα προβλήματά του, που δεν της έδινε
την παραμικρή σημασία.
Αλλά και η θυμωμένη της απομάκρυνση είχε από μόνη της πολ
λές σημασίες για τον Τεντ: “Με εγκατέλειψε για το τίποτα” και “Για
μια ακόμη φορά αποδεικνύεται ότι δε νοιάζεται για το πώς αισθά
νομαι”. Αυτές οι ερμηνείες ήρθαν να προστεθούν στην ήδη υπάρ-
χουσα αίσθηση μοναξιάς και αδικίας του Τεντ. Αλλά κι αυτός, από
την πλευρά του, συνέβαλε στην αποδιοργάνωση της σχέσης τους,
λόγω της απορρόφησής του από τα προσωπικά του προβλήματα.
Στο παρελθόν, κάθε φορά που η Κάρεν συνεπαιρνόταν από μια
εμπειρία ή μια νέα ιδέα, αυτός άρχιζε να την αναλύει παρά να φρο
ντίζει να συντονίζεται συναισθηματικά με τον ενθουσιασμό της.
Αυτό το είδος των παρεξηγήσεων και του αμοιβαίου διαβά
σματος της σκέψης είναι πολύ πιο συχνό στις σχέσεις απ’ ό,τι π ι
στεύουν τα περισσότερα ζευγάρια. Αντί να αντιλαμβάνονται την
παρεξήγηση που έχει δημιουργηθεί, τα ζευγάρια που βρίσκονται
σε σύγκρουση αποδίδουν λαθεμένα το πρόβλημα στην “κακία” ή
στον “εγωισμό” του/της συντρόφου. Χωρίς να το καταλάβουν ότι
“διαβάζουν” λάθος τους συζύγους τους, οι σύντροφοι τους απο

δίδουν βασικά κακοπροαίρετα κίνητρα.

Παρ’ ότι πολλές γνωστές μελέτες έχουν εστιαστεί στην έκφρα
ση του θυμού μέσα στις στενές σχέσεις, καθώς και στην αντιμετώ
πισή του, έχει δοθεί ελάχιστη προσοχή στις λαθεμένες ερμηνείες
και στη διαστρεβλωμένη επικοινωνία, που τόσο συχνά είναι υπεύ
θυνες για το θυμό και τη σύγκρουση. Το πώς ένας σύζυγος αντι
λαμβάνεται και το πώς ερμηνεύει τη συμπεριφορά του άλλου έχει
πολύ μεγαλύτερη σημασία για τον προσδιορισμό της συζυγικής
δυσαρμονίας απ’ ό,τι οι πράξεις αυτές καθαυτές.
Για να αποφευχθούν αυτές οι παρεξηγήσεις, πρέπει να κατα
νοήσουμε το πώς λειτουργεί και πώς δυσλειτουργεί το ανθρώπινο
μυαλό σε περίπτωση απογοήτευσης ή απελπισίας. Το μη αλάθητο
της ψυχικής μας συσκευής μάς προδιαθέτει στο να παρερμηνεύου
με ή να υπερβάλλουμε το νόημα της συμπεριφοράς των άλλων αν
θρώπων, στο να φτάνουμε σε αρνητικές ερμηνείες μπροστά στην
απογοήτευση και στο να προβάλλουμε μια αρνητική εικόνα στους
άλλους. Στη συνέχεια αντιδρούμε σύμφωνα μ’ αυτές τις παρερμη
νείες, επιτιθέμενοι, έτσι, στη συγκεκριμένη αρνητική εικόνα που
έχουμε προβάλει.
Σπάνια σε μια τέτοια στιγμή σκεφτόμαστε ότι η αρνητική μας
κρίση μπορεί να είναι λάθος και ότι στην ουσία επιτιθέμεθα σε μια
διαστρεβλωμένη εικόνα που έχουμε για το/τη σύντροφό μας. Για
παράδειγμα, απογοητευμένη η Κάρεν από τη διάθεση του Τεντ,
πρόβαλε πάνω του την εικόνα του ανθρώπου-μηχανή, του ανθρώ
που του ανίκανου να εκφράσει συναισθήματα προς τους άλλους.
Ταυτόχρονα, ο Τεντ είδε την Κάρεν σαν μια από τις Μαινάδες, γε
μάτη μίσος και εκδίκηση. Κάθε φορά που ο ένας απογοήτευε τον
άλλο, αυτές οι ακραίες εικόνες καταλάμβαναν το μυαλό τους και
τροφοδοτούσαν το θυμό τους.
Η γνωστική προσέγγιση
Με τη χρησιμοποίηση μιας σειράς απλών αρχών που είναι μέ

ρος της γνωστικής θεραπείας, τα ζευγάρια μπορούν να αντιτα-
1. Η δύναμη τον αρνητικού τρόπον σκέψης

χτούν στην τάση τους να φτάνουν σε τόσο άδικες κρίσεις και να

προβάλλουν λαθεμένες εικόνες ο ένας στον άλλο. Αυτές οι αρχές
μπορούν να βοηθήσουν τον κάθε σύντροφο να καταλήξει σε πιο
υγιή και λογικά συμπεράσματα, και να κλείσουν, έτσι, τον κύκλο
των παρεξηγήσεων που οδηγεί σε συζυγικές συγκρούσεις και
εχθρότητες. Η γνωστική θεραπεία έχει αποδείξει ότι οι σύντροφοι
μπορούν να μάθουν να είναι περισσότερο λογικοί μεταξύ τους υι
οθετώντας μια πιο συγκαταβατική και επιφυλακτική διάθεση απέ
ναντι στα όσα “διαβάζουν”στ ο μυαλό του άλλου και απέναντι στα
συνακόλουθα αρνητικά συμπεράσματα, ελέγχοντας την ακρίβεια
αυτού που διαβάζουν και σκεπτόμενοι εναλλακτικές εξηγήσεις
για τη συμπεριφορά του/της συντρόφου τους.
Αν η Κάρεν είχε καταφέρει να αντισταθεί στην τάση της να
σκιαγραφεί τον Τεντ ως ψυχρό και αδιάφορο και τον ρωτούσε για
τα προβλήματά του, θα μπορούσε να του φτιάξει τη διάθεση ώστε
να γιορτάσουν μαζί την επιτυχία της. Κι αν ο Τεντ είχε δώσει στον
εαυτό του την ευκαιρία να μάθει τι μπορεί να ήθελε η Κάρεν, θα
μπορούσε να είχε αποφύγει το να της σκιαγραφήσει την εικόνα της
ψυχρής και αδιάφορης. Αλλά, για να μπορέσουν να το δουν έτσι,
θα χρειαζόταν να αντιληφθούν και οι δυο τους ότι τα συμπερά-
σματά τους μπορούσαν να είναι λαθεμένα κι ο θυμός τους αδικαι
ολόγητος ή τουλάχιστον υπερβολικός.
Οι γνωστικές αρχές που βοήθησαν την Κάρεν και τον Τεντ και
τους άλλους να φτάσουν σ’ αυτό το σημείο κατανόησης του εαυ
τού τους είναι οι ακόλουθες:
=> Δεν μπορούμε ποτέ πραγματικά να γνωρίζουμε την κατά
σταση του μυαλού - τις διαθέσεις, τις σκέψεις και τα συναισθήμα
τα των άλλων ανθρώπων.
=> Για να ερμηνεύσουμε τις διαθέσεις και τις επιθυμίες των άλ
λων ανθρώπων, βασιζόμαστε σε κάποιες ενδείξεις - οι οποίες
όμως συχνά είναι αμφιλεγόμενες.
=> Χρησιμοποιούμε το προσωπικό μας σύστημα κωδικοποίη
σης, που μπορεί να είναι και ελαττωματικό, για να αποκωδικο-
ποιήσουμε αυτές τις ενδείξεις.
ί *'
1. Η δύναμη του αρνητικού τρόπον σκέψης \
=> Η μέθοδος με την οποία ερμηνεύουμε τη συμπεριφορά των

άλλων ανθρώπων, το πώς αποκωδικοποιούμε δηλαδή, μπορεί να
είναι προκατειλημμένη, καθώς εξαρτάται από την κατάσταση της
δικής μας διάθεσης τη συγκεκριμένη στιγμή.
=> Ο βαθμός στον οποίο πιστεύουμε ότι έχουμε μαντέψει σω
στά τα κίνητρα και τις διαθέσεις ενός άλλου ανθρώπου δε σχετί
ζεται απαραίτητα με την πραγματική ακρίβεια της πεποίθησή μας.
Η γνωστική θεραπεία, η οποία ενσωματώνει αυτές τις αρχές,
εστιάζεται στον τρόπο με τον οποίο οι σύντροφοι αντιλαμβάνο
νται σωστά ή λαθεμένα, ή αποτυγχάνουν να αντιληφθούν ο ένας
τον άλλο, και στον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούν σωστά, επι
κοινωνούν λαθεμένα ή αποτυγχάνουν να επικοινωνήσουν. Η γνω
στική προσέγγιση είναι σχεδιασμένη έτσι ώστε να διορθώνει αυτές
τις διαστρεβλωμένες εικόνες και τα προβλήματα του τρόπου σκέ
ψης κι επικοινωνίας. Οι βασικές της στρατηγικές και τεχνικές πε-
ριγράφονται λεπτομερειακά στο Κεφάλαιο 13.
Η ουσία της συζυγικής γνωστικής θεραπείας συνίσταται στη
διερεύνηση μαζί με το προβληματικό ζευγάρι των μη ρεαλιστικών
προσδοκιών τους, των αυτοκαταστροφικών διαθέσεων, των αδι
καιολόγητων αρνητικών ερμηνειών και των παράλογων συμπερα
σμάτων. Χάρη σε μια εξισορρόπηση των μεθόδων εξαγωγής συ
μπερασμάτων και στη συζήτηση, οι σύντροφοι επωφελήθηκαν από
τη γνωστική θεραπεία ώστε να επικοινωνούν μ’ έναν πιο λογικό,
λιγότερο εχθρικό τρόπο.
Το διάβασμα της σκέψης
Η Λόις, μια νέα γοητευτική γυναίκα, διευθύντρια ενός κατα

στήματος γυναικείων ρούχων, προσπαθούσε να καταλάβει γιατί ο
Πίτερ, ο αρραβωνιαστικός της, ήταν σιωπηλός ενώ επέστρεφαν
σπίτι από ένα πάρτι. Ο Πίτερ, ένας ομιλητικός και κοινωνικός τύ
πος, δούλευε ως διαφημιστής σε μια τοπική εφημερίδα - κι έτσι εί
χε γνωριστεί με τη Λόις. Όταν δε μιλούσε πολύ, η Λόις σκεφτόταν:
“Ο Πίτερ δε λέει τίποτα... Θα πρέπει να θύμωσε μαζί μου”. Προ

σπαθώντας να διαβάσει τη σκέψη του, η Λόις απέδιδε τη σιωπή

του στο θυμό του εναντίον της. Η εξήγησή της γι’ αυτά που π ί
στευε πως σκεφτόταν και ένιωθε ο Πίτερ -καθώς είχε την τάση να
διαβάζει τη σκέψη του Πίτερ- δε σταματούσε στο σημείο εκείνο. Η
Λόις σκεφτόταν: “Θα πρέπει να έκανα κάτι που τον προσέβαλε”.
Όντας σίγουρη πως ο Πίτερ ήταν θυμωμένος μαζί της επειδή τον
είχε ενοχλήσει κάτι στη συμπεριφορά της, έκανε την πρόβλεψη: “Ο
Πίτερ θα συνεχίσει να είναι θυμωμένος μαζί μου και στο τέλος θα
θέλει να χωρίσουμε”. Έτσι, ένιωθε λυπημένη στη σκέψη ότι θα εί
ναι μόνη για την υπόλοιπη ζωή της.
Η Λόις όμως ήταν τελείως “εκτός θέματος”. Είχε παγιδευτεί σ’
ένα φαύλο κύκλο αόρατων αιτιών και άγνωστων συνεπειών. Μια
άλλη γυναίκα στη θέση της Λόις μπορεί να σκεφτόταν: “Ο Πίτερ
θα το ξεπεράσει σε λίγα λεπτά”. Φαίνεται λοιπόν πως το απλό γε
γονός της σιωπής του Πίτερ θα μπορούσε να επιδεχθεί οποιαδή-
ποτε ερμηνεία.
Το διάβασμα της σκέψης μπορεί να προκαλέσει ανακριβείς
προβλέψεις, που έχουν ως συνέπεια είτε μια αδικαιολόγητη ανα
στάτωση είτε ένα εσφαλμένο αίσθημα ασφάλειας. Και αυτά τα
εσφαλμένα συμπεράσματα μπορούν να οδηγήσουν σε ακόμη με
γαλύτερα προβλήματα. Αν η Λόις συμπεριφερόταν σύμφωνα με
το διάβασμα της σκέψης, θα μπορούσε να είχε δυσκολέψει τη θέ
ση της με το να απομακρυνθεί ή να αντεπιτεθεί στον Πίτερ - μια
αντίδραση που θα τον ξάφνιαζε, θα τον αποξένωνε ή θα τον έκα
νε να θυμώσει.
Στην περίπτωση αυτή, η Λόις είχε παρερμηνεύσει τη συμπεριφο
ρά του Πίτερ. Απλά, εκείνος είχε ένα περισπούδαστο ύφος. Έτσι, η
Λόις άρχισε να κατσουφιάζει και να μην ανταποκρίνεται όταν τελι
κά αυτός της μίλησε. Ο Πίτερ θύμωσε και άρχισε να την κατηγορεί.
Η Λόις με τη σειρά της θεώρησε την κριτική αυτή ως απόδειξη του
σωστού διαβάσματος της σκέψης του Πίτερ στην οποία είχε προβεί,
και ένιωσε ακόμη χειρότερα. Συμπέρανε πως αυτό που φοβόταν εί
χε πια συμβεί: ο Πίτερ είχε αγανακτήσει μαζί της.
Αυτού του είδους η αυτοεκπληρούμενη προφητεία είναι χαρα
1. Η δύναμη, τον αρνητικού τρόπον σκέψης

κτηριστική των προβληματικών σχέσεων. Παρερμηνεύοντας τη

συμπεριφορά των συντρόφων τους, οι άνθρωποι τελικά προκα
λούν τις καταστάσεις που θέλουν ν ’ αποφύγουν περισσότερο.
Επειδή αυτά που λένε και κάνουν οι άνθρωποι μπορεί να είναι
ασαφή ή παραπλανητικά, δεν είναι πάντα εύκολο να εκτιμήσουμε
το πώς νιώθουν για μας ή ποια μπορεί να είναι τα κίνητρά τους.
Έτσι, η Λόις -εξαιτίας του φόβου της απόρριψής της- ήταν επιρ
ρεπής στο να ερμηνεύσει τη σιωπή του Πίτερ ως ένδειξη θυμού του
εναντίον της. Αν και είναι φυσιολογικό να διαβάζουμε τα σήματα
και να αναζητάμε αποδείξεις προκειμένου να καταλάβουμε τι περ
νά απ’ το μυαλό του άλλου, κινδυνεύουμε να υιοθετήσουμε εσφαλ
μένες εξηγήσεις και να καταλήξουμε σε λάθος συμπεράσματα.
Η αόρατη σκέψη
Διαβάστε προσεκτικά το εξής περιστατικό από τη ζωή μου:

Όταν προσπαθώ με ενδιαφέρον να εξηγήσω τη θεωρία για τη σχέ
ση μας στη σύζυγό μου, εκείνη ξαφνικά χαμογελά. Αναρωτιέμαι:
“Χαμογελάει άραγε επειδή της αρέσουν αυτά που λέω; Ή μήπως
με κοροϊδεύει; Ή μήπως διασκεδάζει γιατί πιστεύει πως η θεωρία
μου είναι απλοϊκή;”. Ακόμη κι όταν έχω κι άλλες πληροφορίες
διαθέσιμες, όπως το κοινό μας παρελθόν, δεν μπορώ να καταλά
βω τι κρύβεται πίσω από το χαμόγελό της.
Αυτό που είναι σημαντικό για μένα δεν είναι το τι μπορώ να
δω και ν ’ ακούσω - η έκφραση του προσώπου της και ο τόνος της
φωνής της, αλλά κάτι που θα διαφεύγει πάντα από τις αισθήσεις
μου: δηλαδή ο τρόπος σκέψης της. Οι διαθέσεις των άλλων απένα
ντι μας, τα συναισθήματά τους για μας και τα κίνητρά τους σε σχέ
ση με μας είναι τόσο πραγματικά όσο οι λέξεις, οι κινήσεις και οι
εκφράσεις τους. Καθώς συζητώ με τη σύζυγό μου, η ουσιαστική
πραγματικότητα -αυτό που όντως μ’ ενδιαφέρει- δεν είναι η άμε
ση συμπεριφορά της αλλά η αληθινή στάση της προς τις αντιλή
ψεις μου και μένα.
Στις διαπροσωπικές μας σχέσεις σπάνια έχουμε το χρόνο να εξε

τάσουμε τα στοιχεία εκείνα που θα μας βοηθήσουν να συμπεράνου-

με τις πραγματικές σκέψεις και τα συναισθήματα τους. Καθώς οι
ενδείξεις είναι πολλές φορές αμφιλεγόμενες, βασιζόμαστε σε παρο
δικές παρατηρήσεις και ασαφή μηνύματα, μερικά από τα οποία εί
ναι σκόπιμα σχεδιασμένα ώστε να μας παραπλανήσουν. Δεν είναι
λοιπόν παράξενο το γεγονός ότι πολλές φορές κάνουμε λάθη.
Σκεφτείτε το δίλημμά μας. Η αντίληψή μας για μια από τις πιο
βασικές πλευρές της ζωής μας -το πώς νιώθουν οι άνθρωποι για
μας- πρέπει να είναι σε μεγάλο βαθμό βασισμένη σε γεγονότα τα
οποία δεν μπορούμε να παρατηρήσουμε άμεσα. Εφόσον με τις αι
σθήσεις μας δεν μπορούμε να πλησιάσουμε αυτές τις εσωτερικές
καταστάσεις, βασιζόμαστε στις εικασίες μας απ’ αυτά που είμαστε
σε θέση να παρατηρήσουμε. Τα προβλήματα προκύπτουν επειδή
έχουμε την τάση να πιστεύουμε, όπως και η Λόις, τα συμπεράσμα-
τά μας -το διάβασμα της σκέψης- όσο πιστεύουμε και κάτι το
οποίο παρατηρούμε άμεσα.
Βέβαια, το να μπορούμε να διακρίνουμε τις πραγματικές αι
τίες των πράξεων των άλλων είναι ιδιαίτερα σημαντικό αν θέλου
με να ξέρουμε πότε πρέπει να τους πλησιάζουμε και πότε να απο
μακρυνόμαστε. Εφόσον αυτή η κατανόηση είναι τόσο ουσιαστική
για το αίσθημα της ασφάλειάς μας και για τις στενές μας σχέσεις,
διαβάζουμε διαρκώς τη σκέψη των άλλων, όπως έκανε η Κάρεν
και ο Τεντ, και αυτόματα θεωρούμε αυτές τις υποθέσεις γεγονότα.
Παρά τις τυχόν ασάφειες, καταφέρνουμε τις περισσότερες φορές
να κάνουμε αρκετά ακριβείς υποθέσεις. Αν έχουμε μια έμπιστη
σχέση με κάποιον -για παράδειγμα το/τη σύντροφό μας-, μπο
ρούμε να ελέγξουμε τα συμπεράσματά μας ρωτώντας τον/τη τι
νιώθει πραγματικά.
Στο περιστατικό που περιέγραψα, οι διάφορες υποθέσεις που
πέρασαν από το μυαλό μου ήταν όλες λανθασμένες! Όταν τις συ
ζήτησα με τη σύζυγό μου, με διαφώτισε για την ακριβή αιτία του
χαμόγελού της: η εξήγηση της θεωρίας μου της θύμισε μια διασκε-
δαστική εμπειρία που είχε πρόσφατα, κι έτσι ήταν η ανάμνηση αυ
τής της εμπειρίας και όχι η θεωρία μου που την έκανε να γελάσει!
1. Η δύναμη, τον αρνητικού τρόπον σκέψης

Όταν βρισκόμαστε σε μια συγκεκριμένη συναισθηματική κατά

σταση, η ασάφεια αυτών που παρατηρούμε μπορεί να μας προκα-
λέσει σύγχυση. Όταν είμαστε αναστατωμένοι ή ενθουσιασμένοι,
οι ερμηνείες μας για τις πράξεις και τα συναισθήματα των άλλων
ανθρώπων -η “αόρατη πραγματικότητα”- είναι συνήθως βασι
σμένα στις διαθέσεις, στους φόβους και στις προσδοκίες μας πα
ρά σε μια λογική εκτίμηση των άλλων. Μας είναι δύσκολο να σκε-
φτούμε εναλλακτικές εξηγήσεις γι’ αυτά που βλέπουμε και ακού-
με, και τα συμπεράσματά μας είναι πιο απόλυτα.
Η συνήθεια εξαγωγής αυθαίρετων συμπερασμάτων εντείνεται
σε κλινικά προβλήματα όπως το άγχος και η κατάθλιψη. Στις δια
ταραχές αυτές παρατηρείται μια αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο
οι άνθρωποι επεξεργάζονται τις πληροφορίες, αλλαγή η οποία
οδηγεί σε έναν αρνητικό τρόπο παρατηρήσεων. Επιπλέον, έχουμε
την τάση να καταλήγουμε σ’ αυτά τα αρνητικά συμπεράσματα πο
λύ γρήγορα βασιζόμενοι μόνο σε αποσπασματικές ενδείξεις. Μια
καταθλιπτική γυναίκα, για παράδειγμα, μπορεί να αντιδράσει στο
κουρασμένο ύφος του συζύγου της με την εξής σκέψη: “Με βαρέ
θηκε”. Ένας αγχώδης άντρας αντιδρά στις επανειλημμένες καθυ
στερήσεις της συζύγου του στα ραντεβού τους με τη σκέψη: “Μπο
ρεί να σκοτώθηκε σε δυστύχημα”. Κανείς από τους δυο αυτούς συ
ζύγους δεν είναι σε θέση να δώσει εναλλακτικές εξηγήσεις - την
κούρασή του ή τη χρόνια πια αργοπορία της.
Πολλές φορές, ο τρόπος με τον οποίο σκεφτόμαστε στην καθη
μερινή μας ζωή είναι παρόμοιος μ’ εκείνον που παρατηρείται στις
συναισθηματικές διαταραχές όπως η κατάθλιψη και το άγχος:
φτάνουμε σ’ ένα γρήγορο συμπέρασμα καθώς βασιζόμαστε σε μι
κρές, αβέβαιες ή και σε ανύπαρκτες ενδείξεις.
Ο τρόπος σκέψης των ανθρώπων συχνά περιπλέκεται καθώς
κινούνται από μια συγκεκριμένη ερμηνεία σε γενικεύσεις. Για
παράδειγμα, η Λόις προχώρησε από την εξήγηση ότι ο Πίτερ ήταν
θυμωμένος μαζί της στη γενικότερη άποψη πως: “Ο Πίτερ είναι
πάντα εξαγριωμένος μαζί μου”. Στη συνέχεια πέρασε σε μια ακό
μη πιο σοβαρή υπεργενίκευση: “Πάντα προσβάλλω τους άλ

λους”, και ένιωσε θλίψη. Στο σημείο αυτό, η Λόις ήταν σε τόσο
μεγάλο βαθμό κυριευμένη από τις αρνητικές απόψεις της, που
δεν μπορούσε να σκεφτεί πως πιθανότατα υπήρχε μια άλλη εξή
γηση για τη σιωπή του Πίτερ.
Η γενίκευση της Λόις για τον εαυτό της δεν την έκανε μόνο να
νιώθει χειρότερα, αλλά τη δυσκόλεψε κιόλας να ανακαλύψει αν ο
Πίτερ ήταν πράγματι θυμωμένος μαζί της. Ένα άλλο λιγότερο ευ
αίσθητο και με περισσότερη αυτοπεποίθηση άτομο που θα βρισκό
ταν στη θέση της θ’ αναρωτιόταν: “Ο Πίτερ είναι όντως θυμωμέ
νος μαζί μου; Α ν είναι, τι θα ’πρεπε να κάνω;”. Για τη Λόις όμως
αυτός ο λογικός τρόπος σκέψης είχε αποκλειστεί λόγω της βεβαι
ωμένης γενίκευσής της πως ο Π ίτερ ήταν πάντα θυμωμένος μαζί
της και πως εκείνη πρόσβαλλε πάντα τους άλλους. Από τη στιγμή
που οι αρνητικές απόψεις της απέσπασαν την προσοχή της από το
αρχικό ερώτημα “Γιατί είναι σιωπηλός; ”, η ισορροπία της σχέσης
τους άρχισε να κλονίζεται.
Κι άλλες γενικεύσεις είναι επίσης δυνατόν να παρέμβουν και
να επιδεινώσουν το πρόβλημα: “Ο λόγος για τον οποίο προσβάλ
λω τους άλλους είναι επειδή δεν έχω προσωπικότητα”. Αυτού του
είδους η εξήγηση μπορεί ν ’ αποκτήσει το κύρος ενός “γεγονότος”
στη σκέψη κάποιου και να γίνει η βάση για ακόμη πιο δυσάρεστες
επαγωγές και προβλέψεις. Για παράδειγμα, η Λόις σκέφτηκε στη
συνέχεια: “Εφόσον δεν έχω προσωπικότητα, κανένας δε θα με συ
μπαθήσει ποτέ, και θα είμαι για πάντα μόνη μου”. Στο σημείο αυ
τό κινδύνευε όχι μόνο να απομακρύνει το φίλο της, αλλά και να
γίνει καταθλιπτική!
Η Λόις πέρασε από μια αντικειμενική παρατήρηση της σιωπής
του Πίτερ σε μια αρνητική εικόνα για τον εαυτό της - “Αεν έχω
προσωπικότητα”- και στη συνέχεια σε μια απαισιόδοξη αντίληψη
για το μέλλον της: “Θα είμαι πάντα μόνη μου”. Αυτό λοιπόν που
ξεκινά σαν μια εικασία γίνεται “γεγονός”, και μάλιστα το ίδιο
“αληθινό” με την αρχική παρατήρηση.
Στο σημείο αυτό θα ήταν χρήσιμο να επανεξετάσουμε τον ειρ
μό της σκέψης της Λόις, όπου και μπορούμε να διακρίνουμε το

σταδιακό κατακλυσμό από αρνητικές σκέψεις, που την έκαναν να

νιώθει μόνη και εγκατελειμμένη.
Γιατί είναι σιωπηλός;
V
Θα πρέπει να θύμωσε μαζί μου.
V
Θα πρέπει να έκανα κάτι που τον ενόχλησε.
V
Θα συνεχίσει να είναι πάντα θυμωμένος μαζί μου.
V
Πάντα προσβάλλω τους άλλους.
V
Κανείς δε θα με συμπαθήσει ποτέ.
V
Θα είμαι πάντα μόνη μου.
Πώς παρερμηνεύουμε
Αν μπορούσαμε να εκτιμήσουμε όλα τα στοιχεία σε μια κατά

σταση πριν φτάσουμε σ’ ένα συμπέρασμα, θα αποφεύγαμε την π ι
θανότητα να κάνουμε λάθη. Ωστόσο, πολύ σπάνια έχουμε το χρό
νο να βγάλουμε λογικά, προσεκτικά ζυγισμένα συμπεράσματα.
Πρέπει να βασιστούμε σε μια γρήγορη ερμηνεία - “να διαβάσουμε
τα σήματα”, όπως στο μυστήριο του χαμόγελου της συζύγου μου
και στο αίνιγμα της σιωπής του Π ίτερ.
Τα σήματα στην πραγματικότητα είναι στοιχεία πληροφοριών -
μια σειρά από λέξεις ή μια κίνηση, τα οποία μεταφράζουμε σε πλη
ροφορίες που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε. Μια ξενόγλωσση
εφημερίδα, για παράδειγμα, αποτελείται από γραμμές τυπωμένων
συμβόλων, αλλά αυτά τα σύμβολα δεν έχουν νόημα αν δεν μπο
ρούμε να διαβάσουμε τη γλώσσα. Για να μετατρέψουμε αυτά που
βλέπουμε σε κατανοητές έννοιες, πρέπει να χρησιμοποιήσουμε το
κωδικό μας σύστημα. Αν η εκτύπωση είναι λανθασμένη, αν το κω
δικό μας σύστημα περιέχει λάθη ή αν δεν το χρησιμοποιήσουμε σω

στά λόγω απειρίας ή κούρασής μας, τότε το αποτέλεσμα είναι η πα

ραπληροφόρηση και, φυσικά, ένα εσφαλμένο συμπέρασμα.
Αναπτύσσουμε το διαπροσωπικό κωδικό μας σύστημα από τα
πρώτα κιόλας χρόνια της ζωής μας. Μας βοηθά να εξηγούμε τη ση
μασία κάποιων εκδηλώσεων όπως ο τόνος της φωνής, η έκφραση
του προσώπου ή οι κινήσεις ενός ατόμου. Από τα συμφραζόμενα
και άλλες παρατηρήσεις συνυφαίνουμε όλες αυτές τις ενδείξεις,
ώστε να καταλήξουν σε συμπέρασμα. Επειδή νιώθουμε μεγαλύτε
ρη ασφάλεια όταν πιστεύουμε πως γνωρίζουμε τα κίνητρα και τα
συναισθήματα των άλλων ανθρώπων, νιώθουμε σίγουροι με τα
συμπεράσματα που βγάζουμε, ακόμη και αν οι ενδείξεις δε δικαι
ολογούν κάτι τέτοιο.
Το μεγαλύτερο πλεονέκτημα αυτού του κωδικού συστήματος
είναι ότι προσφέρει άμεσες εξηγήσεις. Το μειονέκτημά του είναι
ότι πολύ εύκολα μπορεί να είναι λανθασμένο: μπορεί δηλαδή να
ερμηνεύσουμε ως απόρριψή μας την τυχόν αφηρημάδα του/της
συντρόφου μας· ή ακόμη μπορεί να θεωρήσουμε θυμό την υπερέ
νταση ή το άγχος του/της· και το πιο σοβαρό είναι πως μπορεί να
ερμηνεύσουμε το γεγονός ότι ο /η σύντροφός μας ξέχασε να κρα
τήσει μιαν υπόσχεση ως κακοήθεια.
Ακόμη και οι καλοπροαίρετοι και αγαπημένοι σύντροφοι είναι
δυνατόν να εμπλακούν σε καβγάδες και να πληγωθούν εξαιτίας
αυτών των παρερμηνειών. Ορισμένες φορές η παρεξήγηση είναι
απλά βασισμένη σε λάθος επικοινωνία, όπως στην περίπτωση της
Μάρτζορι, που δεν πληροφόρησε τον Κεν ότι προτιμούσε να κά
νει μόνη της τα ψώνια. Σε άλλες περιπτώσεις, μάλλον πιο σοβα
ρές, η παρεξήγηση προκύπτει επειδή οι λέξεις ή οι πράξεις του
ενός συντρόφου δημιουργούν χωρίς τη θέλησή του μια απειλή για
τον άλλο. Συνεπώς, η αιτία των καβγάδων δεν είναι οι λέξεις ή οι
πράξεις από μόνες τους, αλλά η σημασία που αποδίδεται σ’ αυτές.
Αυτή η σημασία δεν είναι, βέβαια, φανερή στο σύντροφο εκείνον
που χρεώνεται την κατηγορία και που πιστεύει πως ο/η σύζυγός
του “θα ’πρεπε να το είχε καταλάβει”.
Τα σήματα συνιστούν το είδος των μηνυμάτων εκείνων που

χρησιμοποιούνται στην επικοινωνία. Τα συναισθήματα και οι

διαθέσεις, για παράδειγμα, δε μεταδίδονται ποτέ άμεσα αλλά μέ
σω των λέξεων, του τόνου της φωνής, των εκφράσεων του προσώ
που και των πράξεων. Το γενικότερο πλαίσιο είναι, βέβαια, καθο
ριστικό για την ερμηνεία των σημάτων. Μια σερβιτόρα που σερβί
ρει καφέ και κρουασάν σηματοδοτεί την προσφορά μιας υπηρε
σίας* ένας άντρας που σερβίρει καφέ και κουλουράκια στη σύζυγό
του στο κρεβάτι σηματοδοτεί τη στοργή και το ενδιαφέρον.
Τα σήματα αυτά συνιστούν τον καμβά των στενών σχέσεων
παρ’ όλα αυτά, η σημασία τους συχνά παραβλέπεται στο γάμο.
Μεταφέρουν ένα πολύ μεγαλύτερο νόημα απ’ εκείνο που θα γινό
ταν εμφανές έπειτα από μια αντικειμενική αξιολόγηση της συγκε
κριμένης συμπεριφοράς. Στο τραγούδι από την ταινία Καζα-
μπλάνκα οι στίχοι “ Ενα φιλί είναι πάντα ένα φιλί, ένας στεναγ
μός είναι πάντα ένας στεναγμός...” τονίζουν στην ουσία το γεγο
νός πως ένα φιλί δεν είναι απλά ένα φιλί. Αυτού του είδους τα μη
νύματα αποτελούν σύμβολα αγάπης και τρυφερότητας και, όταν
εξαφανίζονται από μια στενή σχέση ή λειτουργούν σε διαφορετι
κά μήκη κύματος - όπως στην περίπτωση της Κάρεν και του Τεντ,
η απουσία τους αποκτά ένα συμβολικό νόημα, όπως, για παρά
δειγμα, απόρριψη ή έλλειψη ενδιαφέροντος.
Οι συμβολικές σημασίες μπορούν να κάνουν τους ανθρώπους
να σμίξουν ή να χωρίσουν. Μια γυναίκα μού περιέγραψε τον εν
θουσιασμό της πριν από το γάμο της κάθε φορά που ο αρραβω
νιαστικός της την πήγαινε σε ακριβά εστιατόρια και της έστελνε
λουλούδια. Αν και καταλάβαινε πως η συγκεκριμένη συμπεριφο
ρά του δε σήμαινε απαραίτητα πως νοιαζόταν για κείνη, η “βαθύ
τερη” σημασία ήταν τόσο δυνατή, που η ίδια συγκινούνταν ιδιαί
τερα απ’ αυτή την κίνησή του.
Μετά όμως το γάμο τους εκείνη άρχισε να αντιδρά στα “αρνητι
κά σύμβολα”. Κάθε φορά που ο σύζυγός της επέστρεφε σπίτι αργά
χωρίς να της τηλεφωνήσει από πριν, υπέθετε πως δεν ενδιαφερό
ταν για κείνη. Παρ’ όλο που αυτός συχνά τής εξηγούσε τη δυσκολία
του να βρει τηλέφωνο να της τηλεφωνήσει, η συμβολική σημασία

της πράξης του ήταν τόσο ισχυρή, που η σύζυγος δεν μπορούσε να
την αναθεωρήσει στο μυαλό της. Ακόμη, η μειωμένη διάθεσή του να
τη γοητεύει και να τη βγάζει για δείπνο ή να της στέλνει λουλούδια
συμβόλιζαν την έλλειψη ενδιαφέροντος απέναντι της.
Εφόσον λοιπόν τα σήματα και τα σύμβολα δεν αντικατοπτρί
ζουν την πραγματικότητα, πρέπει να μεταφραστούν. Ορισμένες
φορές το κωδικό σύστημα είναι ανεπαρκές, και είναι δυνατόν οι
σύντροφοι να μην καταφέρουν να “διαβάσουν” τα μηνύματα: έτσι,
ένας άντρας μπορεί να μην αναγνωρίσει πως η απομάκρυνση της
συζύγου του είναι μια κραυγή βοήθειας, ή μια γυναίκα μπορεί να
μην καταλάβει πως ο ψεύτικος ενθουσιασμός του συζύγου της εί
ναι ένας τρόπος για να καλύψει τη βαθιά απογοήτευσή του.
Ορισμένοι άνθρωποι είναι πιο επιρρεπείς στο να αποδώσουν
συμβολική σημασία σε κάποιες συγκεκριμένες καταστάσεις. Για
παράδειγμα, είναι πιο πιθανό οι άντρες να θεωρήσουν τη συζήτη
ση ως ένα μέσο μετάδοσης γεγονότων, ενώ οι γυναίκες είναι πιο
πιθανό να την αντιλαμβάνονται ως σκοπό, ως ένα σύμβολο ενδια
φέροντος και φιλίας. Εξαιτίας αυτών των φυλετικών διαφορών
στη συμβολική σημασία της επικοινωνίας, είναι δυνατόν να προ-
κύψουν παρεξηγήσεις μεταξύ των δυο συντρόφων.
Στις στενές σχέσεις είμαστε λιγότερο ευέλικτοι στο να χρησι
μοποιήσουμε το κωδικό μας σύστημα απ’ ό,τι στις πιο απρόσωπες
καταστάσεις. Στην πραγματικότητα, όσο πιο έντονη είναι μια σχέ
ση τόσο μεγαλύτερη είναι η πιθανότητα παρεξηγήσεων. Περισσό
τερο από οποιονδήποτε άλλο στενό δεσμό, ο γάμος παρουσιάζει
συνεχείς προκλήσεις για την παρερμηνεία των μηνυμάτων.
Παρερμηνεία των σημάτων
Η Μάρτζορι και ο Κεν γνωρίστηκαν όταν ήταν ακόμη φοιτη

τές. Η γνωριμία τους θύμιζε ερωτικό μυθιστόρημα. Εκείνος ήταν
ένας διακεκριμένος αθλητής και κείνη η βασίλισσα της ομορφιάς.
Η θυελλώδης σχέση τους τους οδήγησε στο γάμο. Ο Κεν έγινε
ασφαλιστής και η Μάρτζορι γραμματέας σε μια μεγάλη εταιρεία.

Από την αρχή του γάμου τους είχαν προβλήματα. Ομιλητική,

ικανή και με πάρα πολλά προσόντα για τη θέση της αλλά χωρίς
αυτοπεποίθηση ώστε να προσπαθήσει για κάτι καλύτερο, η
Μάρτζορι χρειαζόταν περισσότερη υποστήριξη και συμπαρά
σταση α π ’ ό,τι ο Κεν ήταν πρόθυμος (ή ικανός) να της προσφέ
ρει. Ο Κεν, που δεν είχε τόσο μεγάλη επιτυχία στην καριέρα του
όσο είχε ως αθλητής στο πανεπιστήμιο, εξαρτιόταν από το εισό
δημά της, ώστε να διατηρήσει το επίπεδο ζωής που απολάμβα
ναν οι πετυχημένοι φίλοι του από το πανεπιστήμιο.
Μια χαρακτηριστική σύγκρουση παρουσιάστηκε έπειτα από
πέντε χρόνια γάμου. Μετά από μια κουραστική μέρα στο γραφείο,
η Μάρτζορι άρχισε να παραπονιέται στον Κεν για τις συνθήκες
εργασίας της.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Βαρέθηκα αυτή τη δουλειά! Πρέπει να παραιτηθώ. Ο Χάρι
(το αφεντικό) μου δημιουργεί συνεχώς προβλήματα. Όλο αγγαρείες με βάζει
να κάνω.
ΚΕΝ: (Σχεδιάζει ν ’ αφήσει τη δουλειά. Α ν παραιτηθεί, δε θα τα βγάζουμε
πέρα. Ανησυχεί. Πώς θα μπορέσει να κάνει κάτι τέτοιο; Δ εν ενδιαφέρεται για
μένα και τα παιδιά. Νιώθει θυμωμένος.) Συμπεριφέρεσαι πάντα παρορμητικά.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: (Δε μ ’ εμπιστεύεται. Θα ’πρεπε να καταλάβει πως δεν πρό
κειται να παραιτηθώ α π ’ τη δουλειά. Νιώθει πληγωμένη.) Προσπαθώ απλά να
σου πω...
ΚΕΝ: (Είναι σκέτη φρίκη! Πρέπει να την κάνω να σταματήσει να σκέφτε
ται έτσι.) (Δυνατά) Δε θέλω ν ’ ακούσω άλλα γι’ αυτό το θέμα!
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: (Δεν ενδιαφέρεται για μένα. Γ ι’ αυτό δε μ ’ ακούει και μου
έβαλε τις φωνές. Νιώθει ακόμη πιο πληγωμένη και θυμωμένη. Αρχίζει να κλαί
ει και τρέχει προς την κρεβατοκάμαρα.)
ΚΕΝ: (Αντιδρά συνεχώς έτσι για να με κάνει να νιώσω τύψεις.) Μη μου
γυρνάς εμένα την πλάτη!
Σκεφτείτε πόσο καθοριστική είναι η σημασία που αποδίδουν οι

σύντροφοι στα λόγια και στις πράξεις ο ένας του άλλου. Η Μάρ-
τζορι θέλει και προσδοκά τη συναισθηματική κατανόηση του Κεν.
Στην πραγματικότητα του λέει: “Πονάω καί θέλω να με ανακου
φίσεις” Ο Κεν όμως μεταφράζει αυτό το παράπονο (σήμα) σε
απειλή. Σύμφωνα με το κωδικό του σύστημα, όταν οι άνθρωποι
1. Η δύναμή τον αρνητικού τρόπον σκέψης

παραπονιούνται για κάτι, αυτό σημαίνει πως θα αναλάβουν δρά

ση και θα αντιδράσουν απερίσκεπτα. Συνεπώς, βάσει του αυτόμα
του τρόπου σκέψης του, ένα παράπονο για τη δουλειά σημαίνει
και παραίτηση α π’ αυτήν.
Αυτοί οι κρυφοί φόβοι συχνά προκαλούν εχθρικές αντιδρά
σεις. Επειδή διαβάζει λανθασμένα τη σκέψη της Μάρτζορι, ο Κεν
δεν αποτυγχάνει μόνο να ανταποκριθεί στην επιθυμία της για κα
τανόηση, αλλά και την καταδικάζει. Η Μάρτζορι αντιδρά σ’ αυτή
την καταδίκη νιώθοντας αδικημένη και απογοητευμένη. Η αντί
δρασή της απέναντι στην απογοήτευση και στο άγχος είναι να βά
ζει τα κλάματα και ν ’ αποχωρεί. Η αποχώρησή της, που πηγάζει
από ένα αίσθημα εγκατάλειψης, ισοδυναμεί για τον Κεν μ’ ένα
φτηνό κόλπο το οποίο εκείνη χρησιμοποιεί για να τον κάνει να
νιώσει ένοχος. Συνεπώς, ο καβγάς, η κριτική και η αποχώρηση
αποκτά μια δίκιά του υπόσταση.
Το παράδειγμα αυτό σκιαγραφεί διάφορες πτυχές των κωδι
κών συστημάτων. Το νόημα μιας συζήτησης, αν και ξεκάθαρο
στον πομπό, παραμένει συχνά ασαφές για το δέκτη. Η αποκωδι
κοποίηση του μηνύματος στην πραγματικότητα απαιτεί το διάβα
σμα της σκέψης του πομπού. Ωστόσο, συχνά χρησιμοποιούμε πα
ράδοξους τρόπους για την αποκωδικοποίηση ενός μηνύματος:
κατά συνέπεια, πολλές φορές κάνουμε λάθη. Επιπλέον, τα μηνύ
ματα μπορεί να είναι αμφιλεγόμενα, υποκείμενα σε τελείως δια
φορετικές ερμηνείες. Ακόμη, μερικές φορές διαβάζουμε κρυφά μη
νύματα εκεί όπου δεν υπάρχει κανένα.
Από τη στιγμή που οι άνθρωποι αποδώσουν νόημα σ’ ένα γε
γονός, είναι επιρρεπείς στο να το δεχτούν ως αξιόπιστο χωρίς πε
ραιτέρω επιβεβαίωση της ακρίβειάς του. Αν ο Κεν είχε ελέγξει το
αρχικό διάβασμα της σκέψης της Μάρτζορι κάνοντάς της μια ερώ
τηση (για παράδειγμα: “Σκέφτεσαι να παραιτηθείς;”), θα μπορού
σε να είχε διορθώσει την παρεξήγηση από την αρχή. Αν η Μάρτζο-
ρι δεν είχε παρασυρθεί από το νόημα που απέδωσε στην κριτική
του (“Δε μ ’ εμπιστεύεται”), ίσως να είχε κάνει μια πιο δυναμική
προσπάθεια για να διορθώσει την εσφαλμένη εντύπωσή του. Ακό
1. Η δύναμη τον αρνητικού τρόπου σκέψης

μη, με την εμφάνιση της επίθεσης και της αποχώρησης η σημασία

που αποδίδει ο κάθε σύντροφος στις εχθρικές πράξεις του άλλου
παρεμποδίζει τη διαλεύκανση της αρχικής παρεξήγησης.
Οι σύντροφοι πρέπει να ελέγχουν την αξιοπιστία του διαβά
σματος της σκέψης είτε κάνοντας άμεσες ερωτήσεις είτε παρατη
ρώντας πιο προσεκτικά τη συμπεριφορά των συζύγων τους. Συ
χνά θ’ ανακαλύψουν πως το διάβασμα της σκέψης είναι εσφαλμέ
νο. Ανασκευάζοντας τις ερμηνείες τους που είναι προϊόντα του
διαβάσματος της σκέψης, επωφελούνται και από μια επιπλέον συ
νέπεια, δηλαδή μπορούν να διορθώσουν το κωδικό τους σύστημα
για την κατανόηση του/της συντρόφου τους - να αναδιομορφώ-
σουν ολόκληρο τον τρόπο σκέψης τους. Η τεχνική αυτή τούς βοη
θά να γίνουν πιο ακριβείς αντιλαμβανόμενοι τις σκέψεις και τα
συναισθήματα των συζύγων τους, επιφέροντας, έτσι, μεγαλύτερη
αρμονία στη σχέση τους.
Η γνωστική θεραπεία αυξάνει το βαθμό συνειδητοποίησης των
ανθρώπων για το πώς καταλήγουν σε τέτοια συμπεράσματα και
τους ενθαρρύνει να αναζητούν εναλλακτικές εξηγήσεις. Αυτό το
είδος της θεραπείας διερευνά τα σήματα και τα σύμβολα που οι
άνθρωποι συνήθως παρερμηνεύουν και τους βοηθά να φτάσουν σε
πιο ακριβή συμπεράσματα, και παρέχει μια ουσιαστική βοήθεια σε
ζευγάρια όπως τη Λόις και τον Πίτερ. Στα επόμενα κεφάλαια θα
εξετάσουμε τις συγκεκριμένες αρχές που χρησιμοποιήθηκαν για να
βοηθηθούν η Κάρεν και ο Τεντ, καθώς και ο Κεν με τη Μάρτζορι.
Τα σύμβολα και το νόημα
Στις στενές σχέσεις, ορισμένες καταστάσεις έχουν ιδιαίτερα

σημαντικό νόημα. Το νόημα αυτό δε βασίζεται σε πραγματικά γε
γονότα, αλλά πηγάζει από τις υποθέσεις που κάνει ο ένας για τις
πράξεις του άλλου.
Όταν το κωδικό σύστημα ενός ατόμου παίρνει τη μορφή των λέ
ξεων, διαπιστώνουμε πως αποτελείται από ένα συνονθύλευμα πε
ποιθήσεων, παραδοχιόν, κανόνων, εννοιών και συνηθειών. Όπως

ο ίδιος ανακάλυψε κατά τη διάρκεια της θεραπείας, οι βαθύτερες

παραδοχές του Κεν ήταν: “Α ν η Μάρτζορι παραπονιέται, θα αντι-
δράσει παρορμητικά”και “Της αρέσει να με κάνει να αισθάνομαι
τύψεις βάζοντας τα κλάματα”. Οι παραδοχές της Μάρτζορι ήταν:
“Α ν ο Κεν είναι θυμωμένος, σημαίνει πως δε μ ’ αγαπά”και “Αν
παρεξηγεί τα κίνητρά μου, δεν μπορούμε να επικοινωνούμε”.
Οι πραγματικές ερμηνείες των γεγονότων διαμορφώνονται απ’
αυτές τις πεποιθήσεις. Αν η Μάρτζορι πιστεύει πως μια δυνατή
φωνή σημαίνει απόρριψη, τότε μπορεί να βιώσει μόνο απόρριψη
όταν ο Κεν ανεβάζει τον τόνο της φωνής του. Αν πιστεύει πως ο θυ
μός και η απόρριψη οδηγούν στην εγκατάλειψη, νιώθει απόγνωση
και μοναξιά όταν ο Κεν τής φωνάζει ή δεν την καταλαβαίνει.
Όταν ένα γεγονός προκαλεί στερεότυπα κάποια ιδιαίτερα
προσωποποιημένα συμπεράσματα, γίνεται σύμβολο. Όταν ένα
άτομο αποδώσει συμβολικό νόημα (αγάπη, απόρριψη, ελευθερία)
σ’ ένα γεγονός, η αντίδρασή του μπορεί να είναι υπερβολική, να
εκφράζει μια διαστρεβλωμένη αντίληψη της κατάστασης και να
οδηγεί σε πολλαπλά σημαίνοντα. Η Λόις, για παράδειγμα, θεώρη
σε τη σιωπή του Πίτερ ως σύμβολο απόρριψης. Η συμβολική ερ
μηνεία της είχε μια δυσάρεστη συνέπεια: άρχισε να κατηγορεί τον
εαυτό της για την υποτιθέμενη απόρριψη και να προβλέπει απαι
σιόδοξες εξελίξεις των γεγονότων στο μέλλον.
Αν και υπάρχουν πολλά σύμβολα που συνοδεύουν τη συζυγική
ζωή, υπάρχουν δυο μεγάλες κατηγορίες συμβολικών γεγονότων
που προκαλούν υπερβολικές αντιδράσεις. Η πρώτη κατηγορία των
συμβολικών γεγονότων έχει να κάνει με το θέμα του ενδιαφέροντος
και της έλλειψης ενδιαφέροντος. Στο θετικό πόλο υπάρχουν τα
σύμβολα της στοργής, της αγάπης και της κατανόησης. Στον αρνη
τικό πόλο βρίσκονται τα σύμβολα της απόρριψης, της αδιαφορίας
και της έλλειψης ενδιαφέροντος. Οι συγκεκριμένες παρεξηγήσεις
της Κάρεν και του Τεντ, της Μάρτζορι και του Κεν, της Λόις και
του Πίτερ περιστρέφονταν γύρω απ’ αυτά τα αρνητικά σύμβολα.
Η δεύτερη κατηγορία των συμβολικών γεγονότων σ’ ένα γάμο
αφορά το θέμα της αξιοπρέπειας. Τα θετικά σύμβολα βασίζονται

48 ΑΑΚΟΝ Τ. Β Ε Ο ί
στο θέμα του σεβασμού, ενώ τα αρνητικά στο θέμα της αγένειας ή
ακόμα και της περιφρόνησης. Ακόμη και οι σύντροφοι που αγα
πιούνται και νιώθουν αποδεκτοί είναι δυνατόν να είναι υπερευ
αίσθητοι σε οποιοδήποτε μήνυμα τους προσβάλλει ή τους μειώνει
ως άτομα. Πιο κάτω θα δούμε πώς η ισότητα αποτέλεσε σημαντικό
παράγοντα συγκρούσεων στη σχέση της Μάρτζορι και του Κεν.
Στον επόμενο διάλογο το συμβολικό νόημα είναι “Με υποτιμάς”
ΚΕΝ: Αποφάσισα πως πρέπει να βάλουμε καινούριο θερμοσίφωνα.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: (Συγχυσμένη. Γιατί δε με συμβουλεύτηκε π ρ ιν πάρει αυτήν
την απόφαση;) Γιατί χρειαζόμαστε καινούριο θερμοσίφωνα;
ΚΕΝ: (Δε σέβεται και π ολύ την κρίση μου.) Θα τον αγοράσουμε επειδή τον
χρειαζόμαστε.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: (Ενοχλήθηκε π ου τον ρώτησα. Δ εν πιστεύει πως μπορώ να
έχω μια γνώμη. Νιώθει πληγωμένη.) Συνεχίζω να μην καταλαβαίνω γιατί
χρειαζόμαστε καινούριο θερμοσίφωνα.
ΚΕΝ: Ποτέ δε μ’ εμπιστεύεσαι για τίποτα, έτσι δεν είναι;
Εξαιτίας των συμβολικών μηνυμάτων που διάβασε ο ένας στα

σχόλια του άλλου, η Μάρτζορι και ο Κεν ένιωσαν προσβεβλημέ
νοι. Αν τα λόγια τους δεν είχαν προκαλέσει αυτά τα συμβολικά
νοήματα, οι αρχικές δηλώσεις θα μπορούσαν να είχαν γίνει αντι
ληπτές σύμφωνα με την κυριολεκτική τους σημασία ή οποιαδήπο-
τε αρνητική ερμηνεία θα μπορούσε εύκολα να είχε διορθωθεί.
Ωστόσο, επειδή και οι δυο διαβάζουν στην κατάσταση περισσότε
ρα απ’ ό,τι αυτή είχε ως πρόθεση να μεταφέρει, υπεραντέδρασαν,
και κανείς τους δε νοιάστηκε να επιβεβαιώσει τς ερμηνείες του.
Και οι δυο τους ήταν κυριευμένοι από απογοήτευση και θυμό.
Προκειμένου να κατανοήσουν τις υπερευαισθησίες και τις υπε-
ραντιδράσεις, τα ζευγάρια πρέπει να μάθουν ν ’ αναγνωρίζουν τη
συμβολική σημασία των συγκεκριμένων γεγονότων που προκα-
λούν τις υπερβολικές αρνητικές αντιδράσεις. Η Μάρτζορι και ο
Κεν θα μπορούσαν να είχαν αποφύγει τις υπεραντιδράσεις τους.
Θα έπρεπε όμως να εντοπίσουν αυτές τις αντιδράσεις έτσι όπως
αυτές προέκυπταν και έπειτα να διορθώσουν τις εσφαλμένες συμ
βολικές ερμηνείες και συμπεράσματα (όπως εξηγείται και στα Κε

φάλαια 8 και 13). Αλλά ο Κεν ήταν σε πολύ μεγάλο βαθμό συναι
σθηματικά φορτισμένος για να μπορέσει να δεχτεί την ερώτηση
της Μάρτζορι (“Γιατί χρειαζόμαστε καινούριο θερμοσίφωνα;”)
ως μια λογική απορία της που απαιτούσε απάντηση. Η αλυσιδωτή
αντίδραση του διαβάσματος της σκέψης, της απόδοσης συμβολι
κών νοημάτων και των παρεξηγήσεων είχε πια αρχίσει.
Προκατάληψη
Κάποιες από τις παρεξηγήσεις που κλονίζουν ένα γάμο έχουν

τις ρίζες τους στον άκαμπτο τρόπο σκέψης που κρύβεται πίσω
από τις διάφορες προκαταλήψεις, προσδοκίες, παρατηρήσεις και
συμπεράσματα που συνιστούν μια γενικότερη προκατάληψη -
αντανακλούν ένα συγκεκριμένο πλαίσιο που είναι γνωστό με τον
όρο “αρνητικό γνωστικό σύστημα”. Όταν, για παράδειγμα, ένας
άντρας αξιολογεί τη σύζυγό του σύμφωνα μ’ αυτό το σύστημα, θα
ερμηνεύσει αρνητικά ό,τι κι αν αυτή πει ή κάνει.
Η προκατάληψη μπορεί να διαστρεβλώσει τις ερμηνείες μας όχι
μόνο για τους άλλους, αλλά και για τον ίδιο μας τον εαυτό. Υπάρ
χει μια μορφή προκατάληψης στους ανθρώπους με χαμηλή αντοε-
κτίμηση, οι οποίοι θέτουν ως στόχο της προκατάληψής τους τον
εαυτό τους παρά τους άλλους. Οι άνθρωποι αυτοί ανησυχούν υπερ
βολικά για τη σημασία που αποκτούν οι σχέσεις τους με τους άλ
λους, ιδιαίτερα για το τι αυτοί σκέφτονται για κείνους. Επειδή όμως
η αυτοεκτίμησή τους είναι χαμηλή, έχουν την τάση να αντιδρούν
σύμφωνα με τις προκαταλήψεις τους και να προχωρούν σε αδικαι
ολόγητα αρνητικές ερμηνείες για το πώς τους βλέπουν οι άλλοι.
Η Λόις είναι ένα χαρακτηριστικό τέτοιο άτομο. Πριν αναστα
τωθεί με τη σιωπή του αρραβωνιαστικού της, είχε πολλές ευχάρι
στες συζητήσεις μαζί του. Η μια φορά όμως που εκείνος ήταν σιω
πηλός στάθηκε για τη Λόις αρκετή ώστε να διαγράψει όλες τις
προηγούμενες θετικές εμπειρίες. Πίστευε πως “όταν κάποιος είναι
σιωπηλός, σημαίνει πως δε με συμπαθεί”. Μόλις η πεποίθηση αυτή
ενεργοποιήθηκε, επηρέασε καθοριστικά την αντίληψη της Λόις για

τον Πίτερ και τον εαυτό της. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι η
Λόις προερχόταν από μια οικογένεια στην οποία η “σιωπηλή αντί
δραση” χρησιμοποιόταν συχνά ως ένας τρόπος τιμωρίας.
Η προκατάληψη που οι άνθρωποι με χαμηλή αυτοπεποίθηση
έχουν κατά του εαυτού τους περιλαμβάνει ένα σύστημα αρνητι
κών στάσεων. Οι σκέψεις που η Λόις έκανε για τον Πίτερ ήταν οι
τυπικές της αντιδράσεις απέναντι σε μια ποικιλία περιστάσεων.
Οι βασικές παραδοχές της Λόις θα μπορούσαν να διατυπωθούν
ως εξής: “Α ν αυτό το άτομο δε με συμπαθεί, δεν είμαι αξιαγάπητη”
και “Α ν δεν είμαι αξιαγάπητη, θα είμαι για πάντα μόνη και δυστυ
χισμένη”. Οι παραδοχές της αυτές την προδιάθεσαν να ερμηνεύσει
τη σιωπή του Πίτερ αρνητικά - ότι δηλαδή συμβόλιζε την απόρρι
ψη, η οποία και θα έδινε τέλος στη σχέση τους
Αν και η καθεμιά από τις παραπάνω παραδοχές θα μπορούσε να
αποδειχτεί αβάσιμη, εντούτοις ασκούσε μια τρομακτική επίδραση
στον τρόπο σκέψης της. Μόλις συνέβη το επεισόδιο με τον Πίτερ, οι
παραδοχές διαμόρφωσαν τις ερμηνείες της Λόις για τη σχέση τους.
Ένας από τους στόχους της γνωστικής θεραπείας είναι να βγάζει
στην επιφάνεια αυτές τις παραδοχές, να προσδιορίζει αν έχουν μια
ρεαλιστική βάση και να τις αλλάζει ανάλογα (Κεφάλαιο 13).
Μπορούμε να καταλάβουμε πιο ξεκάθαρα τι κρύβεται πίσω
από τα προβλήματα των στενών σχέσεων αν στρέψουμε την προ
σοχή μας στις υπερβολικές μορφές αυτού του τρόπου σκέψης των
ανθρώπων με ψυχολογικές διαταραχές όπως άγχος, κατάθλιψη
και υποχονδρίαση. Το σύστημα με το οποίο αυτοί κωδικοποιούν
τα συγκεκριμένα γεγονότα συνοδεύεται από μια πληθώρα προκα
ταλήψεων. Οι καταθλιπτικοί άνθρωποι, για παράδειγμα, έχουν
την τάση να ερμηνεύουν αμφιλεγόμενα γεγονότα μ’ έναν τρόπο
που τους θίγει άμεσα. Μια γυναίκα, βλέποντας πως τα παιδιά της
μαλώνουν, συμπεραίνει: “Έχω αποτύχει ως μητέρα”. Από την άλ
λη, ένα αγχώδες άτομο βλέπει τον κίνδυνο ακόμη και στις πιο
αθώες καταστάσεις. Ένας αγχώδης άντρας η σύζυγος του οποίου
άργησε σ’ ένα ραντεβού τους σκέφτεται: “Τη μαχαίρωσαν στο
δρόμο”. Και ο υποχονδριακός ερμηνεύει τις φυσιολογικές σωμα-
1. Η δύναμη του αρνητικού τρόττου σκέψης

τικές λειτουργίες ως συμπτώματα μιας σοβαρής ασθένειας: μια

ανεπαίσθητη τάση λιποθυμίας σημαίνει όγκο στον εγκέφαλο· μια
αδιαθεσία προμηνύει ένα επερχόμενο έμφραγμα και ένας πόνος
στη μέση συμβολίζει πρόβλημα στα νεφρά.
Οι άνθρωποι αυτοί διαφέρουν από τους “φυσιολογικούς” αν
θρώπους ως προς το ότι αποδίδουν πολύ μεγαλύτερη σημασία στα
συμπεράσματά τους και τα βιώνουν πολύ πιο έντονα. Έχουν την
τάση να διακρίνουν τα στοιχεία εκείνα που επιβεβαιώνουν τις
προκαταλήψεις τους και ν ’ αγνοούν τις πληροφορίες που δε συμ
φωνούν μ’ αυτές. Παραδόξως, καθηλώνονται σ’ αυτόν το συγκε
κριμένο τρόπο σκέψης ακόμη κι αν τελικά τούς δημιουργεί πρό
βλημα. Αυτή η “γνωστική ακαμψία”Υινειαι πολύ πιο έντονη στους
περισσότερους ανθρώπους όταν βρίσκονται κάτω από στρες.
Μπορούμε να μάθουμε πολλά απ’ αυτές τις ψυχολογικές δια
ταραχές επειδή και στις προβληματικές σχέσεις παρατηρείται ο
ίδιος τρόπος σκέψης όταν η προκατάληψη στρέφεται κατά του/της
συντρόφου.
Ερευνητικές μελέτες έχουν αποδείξει ότι τα ζευγάρια στους
προβληματικούς γάμους μπορούν να δείξουν αντικειμενικότητα
στα κίνητρα που αποδίδουν σε άλλα ζευγάρια ■όταν όμως βρίσκο
νται στις ίδιες καταστάσεις, αποδίδουν αδικαιολόγητα αρνητικά
κίνητρα στους συζύγους τους.*
Οι προβληματικοί σύζυγοι συχνά αντιδρούν ο ένας στον άλλο
σαν να πάσχουν οι ίδιοι από μια ψυχολογική διαταραχή. Ο τρό
πος σκέψης τους για το/τη σύντροφό τους δείχνει προκαταλήψεις
και θυμίζει τη σκέψη των ανθρώπων που πάσχουν από άγχος και
κατάθλιψη. Οι ίδιοι έχουν την εντύπωση πως οι πεποιθήσεις τους
*Ρ. Νο1ΐ€Γ, “ Μΐδυη(ΐ6Γδΐ&η(ϋη§δ ΐπ Μ απΐαΐ Οοηιιηιιηϊοίΐΐϊοη: 5ΐυάγ ο ί ΝοηνεΓβαΙ €ογπ-

ιτιιιηΐαιΐΐοη”, Ιο υηια Ι οί' Ρ βποηαΙΐΐΥ αηά 5οαα Ι Ρ5γϋΐΊθ1θβγ 39 (1980): 1135-1148.
Ρ. ΝοΙΙογ, “ΟεηάεΓ αηά Μ απΐαΐ Α φιΐδΐηιοηΐ ί ε ν ε ί ΟϊίΐοΓβηοεδ ΐη ϋ6οο(ϋη§ Μ6δδα§€δ ίϊο ιη
δροιίδοδ αηά δΐΓαη§6Γδ” , ΙουΓηαΙ ο ί Ρ β κ ο η α Ιΐίγ αηά 5οάα1 Ρ 5γοΐΊθΙθ£γ41 (1981): 272-278.
Ρ. ΝοΙΙβΓ, ΝοηνβΓΰαΙ ΟοΓηΓηυηΐεαΐίοη αηά Μ α ηΐα ΐ Ιηΐα'ααΐίοη (Ν6\ν ΥοιΊί: ΡοΓβαηιοη
ΡΓ6δδ, 1984).
}. Μ. Ο οΐΐιηαη, Μ αηία ΐ Ιηΐα'ααΐίοη: Ε χρβήίηβηΐαΙ Ιην6$ΐΐβαΐΐοη$ (Νε\ν ΥογΚ: Αακίειτπο
ΡΓΟδδ, 1979).

ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και πως το μυαλό τους εί

ναι ανοιχτό. Στην πραγματικότητα ο τρόπος σκέψης τους είναι
περιορισμένος, όπως άλλωστε και η οπτική γωνιά από την οποία
βλέπουν το/τη σύζυγό τους.
Οι εχθρικοί σύζυγοι, για παράδειγμα, δε συνειδητοποιούν πως
η εικόνα που έχουν για το/τη σύντροφό τους μπορεί να είναι δια
στρεβλωμένη λόγω του τρόπου σκέψης τους και των παραδοχών
που τους κατευθύνουν. Όταν κάποιος προσπαθεί να διορθώσει
αυτές τις διαστρεβλώσεις -ιδιαίτερα αν είναι ο ένας από τους δυο
συντρόφους-, μπορεί κάλλιστα να συναντήσει μια έντονη εχθρι-
κότητα. Οι οξύθυμοι άνθρωποι δε δέχονται εύκολα την αμφισβή
τηση των αντιλήψεών τους και πιστεύουν όχι μόνο ότι το άτομο
εκείνο που επιχειρεί να κάνει κάτι τέτοιο έχει άδικο, αλλά και ότι
προσπαθεί να τους χειραγωγήσει ή και να τους εξαπατήσει.
Όταν οι εχθρικοί σύντροφοι προσπαθούν να μαντέψουν μια
αόρατη κατάσταση -δηλαδή τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τα
κίνητρα των συζύγων τους-, είναι τόσο σίγουροι για τα συμπερά-
σματά τους λες και μπορούν να μπουν οι ίδιοι στη σκέψη των συ
ζύγων τους. Πιστεύουν πως οι πεποιθήσεις τους δεν είναι προϊό
ντα απλών συμπερασμάτων, αλλά η ίδια η πραγματικότητα. Η
διόρθωση αυτών των συμπερασμάτων απαιτεί την εφαρμογή δια
φόρων στρατηγικών, όπως θα φανεί και στο Κεφάλαιο 17.
Από την άλλη, στη διάρκεια της εξιδανικευμένης περιόδου
πριν το γάμο ή και των πρώτων χρόνων του έγγαμου βίου, οι σύ
ντροφοι εκδηλώνουν μια θετική προκατάληψη. Ό,τι κι αν πει ή
κάνει ο ένας σύντροφος ερμηνεύεται κάτω από ένα θετικό πρίσμα.
Τα λάθη παραβλέπονται. Αν όμως ο γάμος συναντήσει δυσκολίες,
οι επανειλημμένες απογοητεύσεις, φιλονικίες και συγκρούσεις
οδηγούν σε μια αλλαγή του τρόπου σκέψης. Απεγνωσμένοι πια, οι
σύζυγοι περνούν από τη θετική στην αρνητική προκατάληψη.
Έτσι, ένα μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς των συντρόφων τους
φαντάζει τώρα αρνητικό. Τα λάθη διογκώνονται αποκτώντας μια
εξωπραγματική διάσταση. Ο/η σύζυγός τους έχει συνέχεια λάθος.
Η δύναμη του αρνητικού τρόπου σκέψης φαίνεται και στις κα

θημερινές μας παρατηρήσεις. Πόσες φορές δεν έχουμε ακούσει

ένα σύζυγο να παραπονιέται: “Περάσαμε υπέροχα όλη τη μέρα
μαζί, αλλά έπειτα συνέβη κάτι ασήμαντο, κάτι ολότελα χαζό, το
οποίο ωστόσο κατέστρεψε τα πάντα”;
Η δύναμη του αρνητικού τρόπου σκέψης αποδεικνύεται και
από διάφορες ερευνητικές μελέτες. Η ειδοποιός διαφορά ανάμεσα
στα προβληματικά και στα αρμονικά ζευγάρια δεν έγκειται τόσο
στην έλλειψη των ευχάριστων εμπειριών αλλά στο μεγαλύτερο
αριθμό των δυσάρεστων εμπειριών ή των εμπειριών εκείνων που
ερμηνεύονται ως δυσάρεστες. *
Η βελτίωση που εκδηλώνουν τα ζευγάρια με τη συμβουλευτική
συνοδεύεται κυρίως από μια μείωση των έντονων φιλονικιών πα
ρά από μια αύξηση των ευχάριστων γεγονότων. Η ευτυχία έρχεται
πιο φυσικά όταν εξαφανίζονται οι αρνητικές εμπειρίες και οι αρ
νητικές ερμηνείες.
Όπως η γνωστική θεραπεία μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς
που πάσχουν από άγχος ή κατάθλιψη να καταλάβουν το λανθα
σμένο τρόπο σκέψης τους, οι ίδιες αρχές μπορούν να χρησιμοποι
ηθούν και για την καταπολέμηση των παρερμηνειών και των προ
καταλήψεων των δυστυχισμένων συζύγων. Αρχικά όμως έχει ση
μασία να κατανοήσουμε τη βάση αυτών των προβλημάτων στον
τρόπο σκέψης και να μάθουμε πώς να τα αναγνωρίζουμε. Μετά,
τα ζευγάρια θα μπορούν να ελέγχουν τις ερμηνείες τους και τις
αντιλήψεις που έχει ο ένας για τον άλλον, ώστε να τις διορθώνουν
αποτελεσματικά παρά να αφήνουν τις αρνητικές σκέψεις τους να
καταστρέφουν την ευτυχία τους.
*€. ΧςΙΐΗίΐρ. “Α ('οΓηρίΐπ-ϊΟη ο( Ιίικ Ιηΐβπιςίίοη οί ΟίΜΓε-^οϋ αηϋ Νοη<ϋκΐΓβ85β<1 Μίΐιτιειΐ

€οιιρΐ6$ ίη ά Ι,αβοπιΐΟΓΥ δϊΐυαΐΐοη”, Κ. Ηα1\ν€§ 'άηά Ν. 5. .Ιαοοβδοη, 6(3$, Μ αηΐαΐ
ΙηΐβΓαοΐΐοη: Αηα1γ5ΐ$ αηά Μοάίϊίααΐίοη (Νε\ν ΥογΚ: Οιπΐ£θΓά), σσ. 133-158.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Το φως και το σκοτάδι

Ε ν α από τα μυστήρια στην κοινωνία μας είναι πώς η αγάπη,
που μπορεί να μας ανεβάσει στα ύψη, μπορεί επίσης και να μας
καταποντίσει - αφήνοντας πίσω της ένα σύννεφο απογοήτευσης,
πίκρας και δυσαρέσκειας. Ένα ζευγάρι που έλπιζε σε μια ευτυχι
σμένη και αρμονική ζωή έπεσε σε αδιαφορία και βαρεμάρα. Ένα
άλλο, που είχε μοιραστεί όλες τις απολαύσεις προηγουμένως, τώ
ρα μοιράζεται μόνο τη δυσφορία και τη δυσανασχέτηση· δύο ακό
μη σύζυγοι, που, ενώ παλιά συμφωνούσαν στα πάντα, τώρα δε
συμφωνούν σε τίποτα.
Πώς λοιπόν ένα ζευγάρι περνά από τη μυθοποίηση στην απο
μυθοποίηση, από τη γοητεία στην απογοήτευση, από την απόλυτη
ικανοποίηση στη δυσαρέσκεια;
Σκεφτείτε την περίπτωση της Κάρεν και του Τεντ, ενός ζευγαρι
ού που με επισκέφτηκε επειδή “δεν τα πήγαιναν καλά” μαζί. Η Κά
ρεν ήταν η πετυχημένη διακοσμήτρια εσωτερικού χώρου και ο Τεντ
ο λογιστής που αναφέραμε στο Κεφάλαιο 1. Και οι δυο ήθελαν να
καταλάβουν γιατί μάλωναν συνεχώς και να βιώσουν ξανά τα ίδια
συναισθήματα που βίωναν κατά τη διάρκεια της γνωριμίας τους
και κατά τα πρώτα χρόνια του γάμου τους. Είχαν ανησυχήσει για
τους συνεχείς διαπληκτισμούς τους - εξάλλου, η Κάρεν μπορούσε
και είχε πολλούς καλούς φίλους, και ο Τεντ τα πήγαινε πάντα καλά
με τους άλλους στο σχολείο και αργότερα στη δουλειά του.
Η Κάρεν και ο Τεντ είχαν παντρευτεί όταν εκείνη ήταν είκοσι
έξι ετών κι εκείνος είκοσι οχτώ. Μάλλον μοναχικός και σοβαρός,
2. Το φως και το σκοτάδι

ο Τεντ είχε γοητευτεί από τον αυθορμητισμό και την ανεμελιά της
Κάρεν. Η αμεσότητά της τον διασκέδαζε και η εύθυμη συμπεριφο
ρά της πρόσφερε ένα αντίδοτο στη σοβαρότητά του. Όταν ο Τεντ
ήταν με την Κάρεν, το χιούμορ της, ο παρορμητισμός και η ευδια
θεσία της τον βοηθούσαν να ελαφρύνει το βαρύ φορτίο που ένιω
θε πως κουβαλούσε· η ευθυμία της απάλυνε τη μελαγχολία του. Γε
λούσαν μαζί, και απολάμβαναν τη συζήτηση και τη συντροφιά ο
ένας του άλλου.
Καθώς ο Τεντ άρχισε να την αγαπά περισσότερο, της έπλεκε το
εγκώμιο: “Είναι υπέροχη. Ό,τι λέει και κάνει είναι γοητευτικό. Δί
νει νόημα στη ζωή μου”. Τη σκεφτόταν συνεχώς όταν δεν ήταν μα
ζί, και η θύμησή της του προκαλούσε μια λαχτάρα συνυφασμένη μ’
ένα αίσθημα ευφορίας. Της έγραφε μεγάλα, παθιασμένα γράμματα
υποσχόμενος απόλυτη αφοσίωση.
Μέσα σε λίγα χρόνια, ωστόσο, τα πάντα είχαν αλλάξει. Ο Τεντ
άρχισε να κατηγορεί με ευκολία την Κάρεν. Ένιωθε διαρκούς ενο
χλημένος από εκείνη. “Είναι εκνευριστική. Είναι ανεύθυνη. Ποτέ
δεν παίρνει τα πράγματα σοβαρά. Είναι επιφανειακή. Χαμογελά
ει χωρίς λόγο κι αιτία. Δεν μπορώ να βασιστώ πάνω της”.
Αν και ο θαυμασμός του Τεντ για την Κάρεν είχε μετατραπεί σε
μια επικριτική διάθεση, η προσωπικότητα της Κάρεν δεν είχε αλλά
ξει ουσιαστικά. Και οι δύο τους συμφωνούσαν σ’ αυτό. Αυτό που
είχε αλλάξει ήταν η εικόνα του Τεντ για την Κάρεν, η “αντίληψή”
του για κείνη. Ήταν σαν να ’χε αλλάξει φακούς, κι έτσι την έβλεπε
διαφορετικά. Τώρα απέδιδε αρνητικές ετικέτες στα ίδια χαρακτηρι
στικά τα οποία προηγουμένως περιέγραφε μ’ ενθουσιασμό. Την κα
λόβολη συμπεριφορά της, που κάποτε απέδιδε στο ελεύθερο πνεύ
μα της, τώρα πια τη θεωρούσε “επιπολαιότητα”, και η παλιά ανεμε
λιά της φάνταζε τώρα στα μάτια του ως ανωριμότητα.
Οι αντιδράσεις του Τέντ απέναντι στην Κάρεν αποδεικνύουν
μια σημαντική αρχή που ισχύει σε όλες τις σχέσεις. Μια αλλαγή
στον τρόπο αντίληψης επιφέρει και μια αλλαγή στα συναισθήμα
τα. Ο Τεντ είχε εξιδανικεύσει την Κάρεν έως τη στιγμή που προέ-
κυψαν τα αναπόφευκτα προβλήματα της συμβίοοσής τους. Στη συ-

νέχεια άρχισε να αποδίδει αυτές τις δυσκολίες στις ίδιες ιδιότητες

που κάποτε θαύμαζε: ο αυθορμητισμός της (“επιπολαιότητα”), η
έλλειψη σοβαροφάνειας (“επιφανειακή συμπεριφορά”) και η ικα
νότητά της να ελίσσεται (“ανευθυνότητα”). Καθώς υιοθέτησε μια
νέα οπτική γωνιά, άρχισε να βλέπει τα στοιχεία της Κάρεν -και
την ίδια την Κάρεν- μ’ έναν τελείως διαφορετικό τρόπο. Κατέλη
ξε να τη θεωρεί, από ευχάριστη, προβληματική.
Ο Τεντ είχε μεγαλώσει σε μια μέση αστική οικογένεια η οποία
έδινε μεγάλη έμφαση στη σωστή συμπεριφορά. Κάθε βράδυ οι γο
νείς του έκαναν πνευματικές συζητήσεις μαζί του που δεν άφηναν
πολλά περιθώρια για παιχνίδια και αστεία. Έτσι, εξελίχθηκε σ’ ένα
σοβαρό, ενδιαφέρον άτομο. Μόνο όταν γνώρισε την Κάρεν άρχισε
ν ’ απολαμβάνει την ευχάριστη πλευρά της ζωής. Στην αρχή, η γοη
τεία της Κάρεν βασιζόταν στην ικανότητά της να απαλύνει τα βά
ρη του που είχαν συσσωρευτεί από την παιδική του ηλικία, υπερ
βολικά καταπιεσμένη από τον καθωσπρεπισμό και τη διανοητικο-
ποίηση. Αργότερα, στο γάμο τους, ωστόσο, άρχισε να κρίνει την
Κάρεν βάσει αυτών των ίδιων αξιών - και τη βρήκε ανεπαρκή.
Αλλά και η Κάρεν άλλαξε την αντίληψή της για τον Τεντ. Στην
αρχή τον θεωρούσε έξυπνο, πνευματώδη, σταθερό, αξιόπιστο και
ευσυνείδητο. Είχε εγκυκλοπαιδικές γνώσεις για τα δημόσια θέμα
τα, την ιστορία και τη λογοτεχνία. Της άρεσε πολύ ν ’ ακούει τις
αναλύσεις του για την πολιτική σκηνή. Αφού διάβασε το βιβλίο
του Κοβοιΐ Ρίτδίηβ Ζβη αηά ώβ Α η οί Μοίοτογάβ Μαίηΐβηαηοε, χα
ρακτήρισε τον Τεντ κλασικιστή, ως ένα άτομο που ενδιαφέρεται
για τη σωστή διεκπεραίωση όλων των υποθέσεων, και τον εαυτό
της ως ρομαντικό, στραμμένο προς την απόλαυση της κάθε στιγ
μής. Της άρεσε να τον πειράζει για τη σοβαρότητα του. Όταν κα
τάφερε να κάνει πιο χαρούμενη τη ζωή του Τεντ και τον ίδιο πιο
ευδιάθετο, ένιωθε ευτυχισμένη και άξια.
Αλλά, όταν εκείνες οι ιδιότητες του Τεντ τις οποίες η Κάρεν θε
ωρούσε ελκυστικές ή προκλητικές απείλησαν να καταπνίξουν τον
αυθορμητισμό της, άρχισε να τις βλέπει τελείως διαφορετικά.
Αντί να γοητεύεται από τη λογική, ορθολογιστική προσέγγισή του

στα προβλήματα, τώρα ένιωθε καταπιεσμένη. Η Κάρεν άρχισε να

συμπεραίνει: “Δεν μπορώ να είμαι ο εαυτός μου όταν είμαι με τον
Τεντ. Αναλύει τα πάντα αντί να τ ’ απολαμβάνει”, ενώ αισθανόταν
ολοένα και πιο εκνευρισμένη και θυμωμένη όταν τον έβλεπε.
Η Κάρεν είχε μεγαλώσει σε μια οικογένεια όπου υπήρχε μια
διαρκής διαμάχη ανάμεσα στους γονείς της και στ’ αδέρφια της. Ο
πατέρας της, που αντιμετώπιζε συνεχώς οικονομικά προβλήματα,
ήταν αυστηρός και απόμακρος στις σχέσεις του με την Κάρεν και
τα δυο της αδέρφια. Αν και η Κάρεν προσπαθούσε να τον ικανο
ποιήσει πηγαίνοντάς τα καλά με τα μαθήματα του σχολείου και
προσφέροντας τη βοήθειά της στο σπίτι, εκείνος πίστευε πως και
η καλύτερη ακόμη επίδοσή της δεν ήταν αρκετά καλή. Η μητέρα
της, αν και στοργική, φαινόταν απορροφημένη από τις απαιτήσεις
της οικογενειακής ζωής. Η Κάρεν ανέπτυξε μια έντονη ανάγκη για
ένα σύντροφο που, σε αντίθεση με τον πατέρα της, θα μπορούσε να
της προσφέρει μια σταθερή βάση ασφάλειας και που θα τη δεχόταν
απόλυτα - χωρίς να χρειάζεται να συμπεριφέρεται άψογα για να
κερδίσει την αποδοχή του. Αργότερα όμως, όταν εκείνος άρχισε
να την κρίνει, διαπίστωσε πως βρισκόταν στην ίδια θέση που είχε
καταλάβει στη σχέση της με τον πατέρα της.
Η Κάρεν και ο Τεντ προσφέρουν ένα καλό παράδειγμα για το
πώς ο τρόπος σκέψης δυο συζύγων διαμορφώνει τα συναισθήμα
τα του ενός προς τον άλλο. Όταν έβλεπαν ο ένας τον άλλο με θε
τικό μάτι, ήταν ερωτευμένοι - όταν άρχισαν να υποτιμούν ο ένας
τον άλλο, ένιωσαν δυσαρέσκεια. Η αρχή αυτή διατυπώθηκε σχε
δόν δυο χιλιάδες χρόνια πριν από το στωικό φιλόσοφο Επίκτητο
στο Εγχειρίδιο: “Οι άνθρωποι ενοχλούνται όχι από τα πράγματα
αλλά από τον τρόπο με τον οποίο τα ερμηνεύουν”.
Η περίπτωση του Τεντ και της Κάρεν δεν είναι ασυνήθιστη.
Πολλά είναι τα ζευγάρια εκείνα που βιώνουν μια παρόμοια απο
μυθοποίηση αλλά φαίνονται να κατακτούν μια νέα ισορροπία.
Άλλα ζευγάρια θεωρούν την απογοήτευσή τους μοναδική, χωρίς
να συνειδητοποιούν πως αυτή η εμπειρία είναι συνηθισμένη. Και,
όπως ακριβώς οι ίδιες δυνάμεις που χωρίζουν κάποια ζευγάρια

μπορεί να λειτουργήσουν ευνοϊκά για κάποιους άλλους, το ίδιο

ισχύει και για τις αρχές που μπορούν να φέρουν δυο συζύγους πά
λι κοντά. Φυσικά, υπάρχουν ζευγάρια που διατηρούν ένα υψηλό
επίπεδο αμοιβαίου σεβασμού και θαυμασμού και, συνεπώς, δεν
έχουν προβληματικό γάμο.
Για να διαπιστώσουμε τι μπορεί να θεραπεύσει τις πληγές ενός
ζευγαριού, πρέπει κατ’ αρχάς να καταλάβουμε πιο ολοκληρωμένα
πώς οι σχέσεις, όπως εκείνη της Κάρεν και του Τεντ, μπορούν να
διαλυθούν. Παραδόξως, οι ρίζες του προβλήματος συχνά ανάγο
νται στην καταλυτική γοητεία που προσέλκυσε τους δυο συντρό
φους στην αρχή.
Το Φως = Έρωτας
Έχω ανάγκη την ύπαρξή σου.
Χωρίς εσένα απλά ζω...
Ξεχνώ όλον μου τον εγωισμό.
Δε θα μπορούσα να σ ’ αφήσω,
όσο κι αν προσπαθούσα.
Α1 ΗαΓηΐΙΐοπ, Ηειτηαη λν^ιτίδ, ΝνίΠΐαιη 0 &Γ6ΐΐ, “Ι’νε Οοΐ ΐο Ηαν€ ΥοιΓ.
Τα μυστήρια της αγάπης έχουν εμπνεύσει ρομαντικά τραγούδια

και την ποίηση, που αντανακλά την επιτακτική ανάγκη για έρωτα,
καθώς και τις εξαιρετικές ραψωδίες αυτής της θεϊκής κατάστασης.
Ακόμη και τα τελείως προβληματικά ζευγάρια μπορεί να ασπα-
στούν τις αισθηματικές ρομαντικές έννοιες της αγάπης που εκφρά
ζονται στα τραγούδια, στις ταινίες και στα μυθιστορήματα.
Μπορεί να φαίνεται σχεδόν ιεροσυλία να αναλύσουμε σχολα
στικά την έννοια της αγάπης, να την ερμηνεύσουμε βάσει των βα
σικών ψυχολογικών ιδιοτήτων της απογυμνωμένη από την ποίη
ση και το μεγαλείο της. Παρ’ όλ’ αυτά, προκειμένου να καταλά
βουμε γιατί οι άνθρωποι όπως ο Τεντ και η Κάρεν σταματούν ν ’
αγαπιούνται, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε πώς ερωτεύονται.
Τα συναισθήματα της αγάπης ανήκουν βέβαια στα πιο έντονα
και βαθιά συναισθήματά μας. Πολύ λίγοι άνθρωποι θα αρνούνταν
τη σφοδρή ικανοποίηση, τη χαρά και τον ενθουσιασμό - παρά τη

σκοτεινή πλευρά του ανεκπλήρωτου πόθου, της απογοήτευσης και

της απόγνωσης. Η αγάπη, στην πιο έντονη μορφή της, ο έρωτας
(τον οποίο μερικοί θεωρούν σαν μια μορφή ψευδοαγάπης) είναι
κάτι παραπάνω από σφοδρά συναισθήματα και πόθους - συμπε
ριλαμβάνει ακόμη και μια τροποποίηση της συνείδησης. Εκφρά
σεις όπως “πετάω στα σύννεφα”, “νιώθω υπέροχα”, “βρίσκομαι
στους ουρανούς” μαρτυρούν μια σύγχυση της προσοχής, μια απο
μάκρυνση από τη ρεαλιστική αξιολόγηση και αντιμετώπιση των
πραγμάτων - ένα ευφορικό όνειρο.
Ορισμένες φορές, ο έρωτας αποκτά τη δύναμη μιας ψυχολογι
κής διαταραχής. Μάλιστα, ο έρωτας έχει χαρακτηριστεί ως μια
“μορφή τρέλας”. Ο αγγλικός όρος είναι ΐηίαΐυαΐΐοη - οι ρίζες του
οποίου πηγάζουν από το λατινικό ϊαΐυυΞ, που σημαίνει “ανόητος”,
αποδεικνύοντας, έτσι, τη σχέση του με την έννοια της τρέλας. Η
συνεχής ενασχόληση των ερωτευμένων με σκέψεις και εικόνες των
αγαπημένων τους θυμίζει κάπως την ψυχαναγκαστική νεύρωση.
Όταν ήταν ξετρελαμένη με τον Τεντ, η Κάρεν, για παράδειγμα, συ
νήθιζε να γράφει πολλές φορές τ ’ όνομά του και ένιωθε μια ακα
ταμάχητη επιθυμία να τον δει.
Αυτός ο καταναγκασμός οδηγεί επίσης σε μια σφοδρότατη
παρόρμηση να είμαστε διαρκώς με τον/την αγαπημένο/η μας.
Ένας φοιτητής που σπούδαζε σ’ ένα πανεπιστήμιο του νότου,
για παράδειγμα, ένιωσε την παρόρμηση να εγκαταλείψει τη σχο
λή του στα μέσα της χρονιάς για να είναι κοντά στη φίλη του, που
σπούδαζε σ’ ένα πανεπιστήμιο της δύσης. Ήταν ευτυχισμένος
μόνο όταν μπορούσε να βρίσκεται κοντά της απλά για να τη βλέ
πει, να τη ρουφάει με τα μάτια του ακόμη κι όταν εκείνη ήταν
απασχολημένη με τα μαθήματα και τη σχολή της και προσπαθού
σε να τον αγνοήσει.
Ένας άλλος νεαρός, ο έρωτας του οποίου δεν είχε επίσης αντα
πόκριση, περνούσε πολλές ώρες έξω από το σπίτι του αντικειμέ
νου της αγάπης του ελπίζοντας να μπορέσει να τη δει έστω και για
λίγο μέσα απ’ το παράθυρο. Ακόμη, έψαχνε μανιωδώς στο καλάθι
των σκουπιδιών για τυχόν πράγματά της - ένα κομμάτι χαρτί με

τα γράμματά της ή ένα παλιό της ρούχο.

Ορισμένοι άνθρωποι θεωρούν τον έρωτα εξουθενωτικό. Οπως
ομολόγησε μια νεαρή γυναίκα: “Εξαρτήθηκα απόλυτα από εκεί
νον. Δυσκολευόμουνα να συγκεντρωθώ στη δουλειά μου. Δεν
μπορούσα να κοιμηθώ. Έχασα την όρεξή μου. Ένιωθα πολύ ευά
λωτη, λες και η παραμικρή αποδοκιμασία από μέρους του θα με
οδηγούσε στο χείλος του γκρεμού”. Αυτή η έλλειψη ελέγχου απο-
δεικνύει τη δύναμη του έρωτα.
Ορισμένες πτυχές του έρωτα θυμίζουν τον τρόπο σκέψης και
τα συναισθήματα των μανιακών ατόμων. Η απατηλή λάμψη της
αγάπης που αποτελείται από την εξιδανίκευση, τη διόγκωση των
θετικών χαρακτηριστικών του αγαπημένου προσώπου, τη σωλη-
νοειδή όραση -το να βλέπουμε μόνο τα θετικά στοιχεία και να
αδιαφορούμε για τ ’ αρνητικά- συναντώνται στον τρόπο σκέψης
που είναι τυπικός της μανίας. Η απαστράπτουσα εικόνα του αγα
πημένου ατόμου κατά τη διάρκεια του έντονου έρωτα έρχεται σε
πλήρη αντίθεση με τη σκοτεινή εικόνα που προβάλλει με την απο
μυθοποίησή του. Στο αποκορύφωμα του έρωτά της με τον Τεντ η
Κάρεν μπορούσε να δει πάνω του αυτό που η ίδια αναζητούσε -
παρά τις υποδείξεις των φίλων της ότι κάποια χαρακτηριστικά
του ήταν δυσάρεστα. Μόλις άρχισαν τα προβλήματα, διέκρινε μό
νο σχολαστικότητα και καταπιεστικότητα πάνω του.
Ο έρωτας έχει παρομοιαστεί με τον εθισμό από τον κοινωνικό
ψυχολόγο Ξΐαηΐοη Ρββίε. * Οι ομοιότητες ρίχνουν επιπλέον φως
στη φύση της αγάπης. Οι “εξάρσεις” -τα έντονα, μεθυστικά συναι
σθήματα έκστασης- φανερώνουν μια τρομακτική ομοιότητα της
αγάπης με τον εθισμό. Και τα συναισθήματα θλίψης και κενού που
προκαλούνται από την έλλειψη του εθιστικού αντικειμένου (φαρ
μάκου ή αγαπημένου/ης) είναι παρόμοια. Επιπλέον, η καταναγκα-
στική ανάγκη λήψης της “δόσης” για τη διατήρηση της ευδιαθεσίας
συναντιέται και στις δυο καταστάσεις. Στην αρχή της σχέσης τους,
για παράδειγμα, ο Τεντ ένιωθε σαν να “απογειωνόταν” όταν ήταν
* $ . ΡεεΙβ, Ι.ονί- α η ά Λ ιΙΛ α ιο η (Νκνν ΥογΚ: Ν ε\ν Α ιπ ε π α ιπ Ι ίΙίΓαπ,', 1976).

με την Κάρεν, αλλά “έπεφτε” όταν χώριζαν, και δεν άντεχε να πε
ριμένει ως την επόμενη φορά που θα την έβλεπε ξανά.
Πολλοί ερωτευμένοι άνθρωποι είναι τόσο απορροφημένοι από
τις απολαύσεις του έρωτα, που ξεχνούν την πιθανότητα αυτά τα
έντονα συναισθήματα να είναι απατηλά. Ακόμη κι αν δεχτούν πως
είναι εξωπραγματικοί στην αντίληψή τους για τον/την αγαπημέ
νο/η τους -ότι, για παράδειγμα, έχουν αρνηθεί να διακρίνουν δια
φορές στην προσωπικότητα, στη σκέψη ή στα ενδιαφέροντα-, φαί
νονται ανίκανα να στρέψουν την προσοχή τους ή να δώσουν βά
ρος σ’ αυτούς τους ενδεχόμενους διασπαστικούς παράγοντες.
Όταν ήταν ερωτευμένη, η Κάρεν δεν είχε σκεφτεί ποτέ πως το εν
διαφέρον του Τεντ για την πνευματική πρόοδο και την ευπρέπεια
ίσως μια μέρα την έκανε να νιώθει θύμα κατηγοριών και καταπίε
σης. Οι ερωτευμένοι εραστές κυριεύονται από τη φαντασίωση να
δραπετεύσουν με τον/την αγαπημένο/η τους σ’ έναν τόπο αιώνιας
ευδαιμονίας, χωρίς να μπορούν ν ’ αντιληφθούν πως αυτό δεν εί
ναι παρά μια αυταπάτη.
Παρ’ όλ’ αυτά, ο έρωτας έχει έναν καθοριστικό ρόλο: καλλιερ
γεί έναν πανίσχυρο δεσμό που παρακινεί δυο συντρόφους ν ’ αφο-
σιωθούν σε μια σχέση. Η ικανοποίηση που βιώνει ένα ζευγάρι
όταν βρίσκεται μαζί, όταν μοιράζεται τις χαρές και τα προβλήμα
τά του, προσφέρει ένα ισχυρό κίνητρο για μια σταθερή θεμελίωση
της σχέσης και τη διαιώνιση αυτών των απολαύσεων.
Επιπλέον, η προσδοκία για μια φυσιολογική σεξουαλική ικα
νοποίηση λειτουργεί ως σημαντικό δέλεαρ προκειμένου οι σύ
ντροφοι να ζήσουν μαζί - και προφανώς να δημιουργήσουν απο
γόνους. Η σεξουαλική απόλαυση είναι ορισμένες φορές η πρώτη
συνεκτική δύναμη σε μια σχέση και αργότερα μόνο εξελίσσεται σ’
έναν ολοκληρωμένο έρωτα. Η δύναμη μιας τέτοιας σεξουαλικής
ικανοποίησης συχνά μειώνεται μετά το γάμο. Η Μάρτζορι, για
παράδειγμα, ένιωθε καταγοητευμένη από τον ανδρισμό του Κεν -
τη μυϊκή του δύναμη, τις αθλητικές ικανότητές του και το κύρος
που ενέπνεε- πριν το γάμο τους. Ανυπομονούσε να κάνει έρωτα
μαζί του. Έπειτα από χρόνια, αυτά τα ίδια αντρικά χαρακτηρι

στικά δεν τη διέγειραν άλλο πια. Σύμφωνα με τη Μάρτζορι, αυτά

αντιπροσώπευαν την αυταρχικότητα και την αναισθησία του Κεν,
με τα οποία η ίδια ήταν αντίθετη.
Το “πρόγραμμα” του έρωτα
Αυτό που προκαλεί τον έρωτα είναι ιδιαίτερα συγκεκριμένο

και ξεχωριστό για το κάθε άτομο και εξαρτάται από τις δεδομένες
ψυχολογικές ανάγκες, τις προτιμήσεις και τα γούστα του. Συνε
πώς, κάποιος μπορεί ν ’ ανταποκριθεί στα συμβατικά κριτήρια της
ομορφιάς και της γοητείας, ενώ κάποιος άλλος προσελκύεται μό
νο από ένα συγκεκριμένο τύπο σωματικής διάπλασης ή εμφάνισης.
Αν και η εξωτερική εμφάνιση αποτελεί έναν πανίσχυρο παρά
γοντα για την προσέλκυση των άλλων, δεν είναι σε καμιά περί
πτωση αποκλειστικός. Ορισμένοι άνθρωποι γοητεύονται από τα
κοινωνικά προσόντα ή τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας
των άλλων, όπως η χάρη, η ικανότητα επικοινωνίας και το χιού
μορ. Κάποιοι θαυμάζουν αρετές όπως η ειλικρίνεια, η συναισθη
ματική κατανόηση και η στοργή. Παρ’ όλ’ αυτά, άλλοι προτιμούν
την ευγένεια, το δυναμισμό ή την αποφασιστικότητα.
Παρά τις ατομικές προτιμήσεις, υπάρχει μια αξιοπαρατήρητη
καθολικότητα για τη φύση του έρωτα. Οι διάφορες σκέψεις και η
αντίληψή μας για το αγαπημένο μας πρόσωπο αποτελούν την κα
τευθυντήρια δύναμη. Αν και τα συναισθήματα της αγάπης είναι
έντονα, η τελική πηγή αυτών των συναισθημάτων προέρχεται από
την εικόνα που έχουμε για τον/την αγαπημένο/η μας.
Ο τρόπος αντίληψης των ερωτευμένων εραστών χαρακτηρίζε
ται από την εξ ιδανίκευση ή τη θετική ερμηνεία - ανάλογη προς την
αρνητική ερμηνεία στην περίπτωση που η αγάπη μετατραπεί σε
αποστροφή. Η θετική οπτική γωνιά προκαλεί μια εξιδανικευμένη
εικόνα του εραστή που τονίζει τα επιθυμητά και σκιάζει τα ανεπι
θύμητα χαρακτηριστικά. Κάποιες φορές οι γοητευτικές ιδιότητες
επεκτείνονται έως ότου καλύψουν ολόκληρη την οπτική γωνιά.
Υπό μια έννοια, αυτή η οπτική γωνιά “κλείνει”, με αποτέλεσμα ού

τε ένα μεμονωμένο δυσάρεστο στοιχείο να μην μπορεί να εισβάλει.

Στο διάστημα του μεγάλου έρωτα ακόμη και η αρνητική συ
μπεριφορά μπορεί να γίνεται αντιληπτή ως διαφορετική και να
φαίνεται θετική. Κάθε φορά που μάλωνε με τον Κεν, η Μάρτζορι
σκεφτόταν: “Ο θυμός του αποδεικνύει πως μ ’ αγαπά”. Της φαινό
ταν αδύνατον να σχολιάσει αρνητικά την εικόνα που είχε για κεί
νον. Αργότερα, μετά το γάμο τους, με την αλλαγή των συναισθη
μάτων της, θεωρούσε τα ίδια ξεσπάσματα θυμού του ανυπόφορα.
Η ανικανότητα τροποποίησης της εξιδανικευμένης αντίληψης,
ακόμη κι όταν τα δυσάρεστα χαρακτηριστικά του αγαπημένου
προσώπου γίνονται εμφανή, είναι ένα στοιχείο του “προγράμμα
τος” του έρωτα. Έτσι, ένας νεαρός άντρας που είχε ερωτευτεί
πολλές γυναίκες μέσα σ’ ένα μεγάλο διάστημα ανακάλυψε πως κά
θε φορά που ήταν ερωτευμένος τού ήταν αδύνατον να διορθώσει
την εξωπραγματική αντίληψη για την αγαπημένη του. Μόλις ενερ-
γοποιόταν, αυτή η θετική εικόνα έλεγχε τη συμπεριφορά και τα συ-
ναισθήματά του, ακόμη και στην περίπτωση που καταλάβαινε πως
η σύντροφός του είχε πολλά ανεπιθύμητα χαρακτηριστικά και
πως η σχέση δε θα κρατούσε για πολύ.
Πράγματι, το πρόγραμμα του έρωτα φαίνεται σχεδιασμένο να
αποτρέψει ή τουλάχιστον να περιορίσει τις αρνητικές κρίσεις.
Στόχος του είναι να προωθήσει μια ερωτική σχέση, επικεντρώνο
ντας όλη την προσοχή των συντρόφων σε θετικές εικόνες, ανα
μνήσεις και προσδοκίες από το αγαπημένο πρόσωπο. Το πρό
γραμμα αντιστέκεται ενεργά σε μια μετατόπιση του ενδιαφέρο
ντος μας στα δυσάρεστα χαρακτηριστικά του/της συντρόφου ή
στις πιθανές δηλητηριώδεις, μακροπρόθεσμες συνέπειες στη σχέ
ση. Οι άνθρωποι που βρίσκονται στο απόγειο του έρωτά τους συ
νειδητοποιούν πως έχουν εξιδανικεύσει με υπερβολικό τρόπο το
αντικείμενο της αγάπης τους, πως η παθιασμένη προσκόλλησή
τους είναι ανάρμοστη και πως τα μακροπρόθεσμα αποτελέσματα
θα μπορούσαν να είναι καταστροφικά. Παρ’ όλα αυτά, δυσκολεύ
ονται να δώσουν μεγάλη σημασία σ’ αυτό. Οι ρεαλιστικές εκτιμή
σεις δεν μπορούν να διαπεράσουν τα τείχη του έρωτά τους.

64 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕ(ΓΚ
Όταν οι παντρεμένοι αναπτύξουν μια τόσο έντονη αλλά ακα

τάλληλη προσκόλληση σε κάποιον άλλο από το/τη σύντροφό τους,
μπορεί να διακινδυνεύσουν ή και να καταστρέψουν μια αρμονική
συζυγική σκέψη. Μέσα στο πάθος τους χάνουν την ικανότητα να
αναλογιστούν τις ενδεχόμενες καταστροφικές συνέπειες του ανε
ξέλεγκτου έρωτά τους - την πιθανή διάλυση του γάμου τους. Δεν
μπορούν να απαρνηθούν τον έρωτά τους ακόμη κι αν το θέλουν.
Κι όμως, όταν περάσει αρκετό διάστημα χωρίς να δουν την “άλλη
γυναίκα (ή άντρα)”, ανακαλύπτουν σε γενικές γραμμές πως ο έρω-
τάς τους έχει πεθάνει.
Οι “διακόπτες” (ενεργοποιητές)
Για να καταλάβουμε ακόμη καλύτερα τι κάνει τα ζευγάρια να

μην αγαπιούνται πια, είναι χρήσιμο να εξετάσουμε τι φέρνει τους
ανθρώπους κοντά τον έναν στον άλλο.
Τα χαρακτηριστικά που προκαλούν συναισθήματα ενθουσια
σμού και την επιθυμία για προσέγγιση υπόκεινται στην επίδραση
των συμβόλων. Τα σύμβολα μεταδίδουν ένα μήνυμα που ξεπερνά
τον κυριολεκτικό και άμεσο ορισμό της ίδιας της κατάστασης. Με
την έννοια που χρησιμοποιούμε τον όρο, αναφέρεται σε μια προ
σωπική ερμηνεία που ασκεί μια αυτόματη επίδραση στο άτομο,
χωρίς να εξαρτάται από τη σκέψη ή τη βούλησή του.
Για την Κάρεν, η σταθερότητα του Τεντ αποτελούσε ένα σύμ
βολο όχι μόνο ασφαλείας, αλλά και προστασία της από μια δυνα
τή “πατρική φιγούρα”. Η ζωντάνια της Κάρεν συμβόλιζε για τον
Τεντ την απόλαυση και τη χαρά που είχε στερηθεί στην παιδική
του ηλικία.
Τα σύμβολα που ενεργοποιούν το πρόγραμμα του έρωτα καθο
ρίζονται συνήθως από τις πολιτισμικές νόρμες. Οι ιδιαίτερες επι
θυμίες μιας ομάδας ανθρώπων συγκεκριμένης ηλικίας αντικατο
πτρίζονται επίσης στα αντίστοιχα σύμβολά τους. Συνεπώς, μπο
ρούμε να καταλάβουμε γιατί οι έφηβοι -οι οποίοι ενδιαφέρονται
ιδιαίτερα να κερδίσουν την αποδοχή των συνομηλίκων τους, αλλά

προβληματίζονται επίσης και για την αξία των κοινωνικών προτύ

πω ν- θεωρούν πολύ σημαντικό να είναι δημοφιλείς είτε μέσω της
εξωτερικής τους εμφάνισης και των αθλητικών ικανοτήτων τους
είτε μέσω των χαρισμάτων τους. Η ιδέα προσέλκυσης του ενδιαφέ
ροντος ενός κοινωνικά επιθυμητού ατόμου είναι ιδιαίτερα συναρ
παστική για έναν έφηβο και μπορεί να επιμείνει σε όλη του τη ζωή.
Και άλλα χαρακτηριστικά μπορούν βέβαια να αποκτήσουν το
κύρος ενός συμβόλου και μέσω των κατάλληλων περιστάσεων να
προκαλέσουν τον έρωτα σ’ ένα άτομο. Ορισμένα απ’ αυτά τα χα
ρακτηριστικά είναι ναρκισσιστικά, με την έννοια πως κάποιος εν
θουσιάζεται με την προοπτική συνύπαρξής του με κάποιο άλλο
άτομο το οποίο θα ανυψώνει το ηθικό του πρώτου μέσω της δύνα
μης, του κύρους ή του πλούτου του. Μια τέτοια συνύπαρξη δεν εί
ναι απαραίτητα εγωιστική ή ψυχρή, όπως πιστεύεται πολλές φο
ρές. Η προοπτική της διεύρυνσης των οριζόντων ενός ατόμου,
ακόμη κι αν πραγματοποιείται μέσω ενός ατόμου και μιας σχέσης,
είναι από μόνη της συναρπαστική και κάνει το /τη σύντροφο να
φαίνεται ακόμη πιο επιθυμητός/ή. Μια γυναίκα, για παράδειγμα,
περιέγραψε τον αρραβωνιαστικό της ως εξής: “Έχει τρομερό ταλέ
ντο. Θα διαγράψει τη δική του πορεία στον κόσμο. Μ’ εμένα στο
πλάι του θα έχει μεγάλη επιτυχία. Είναι πιο σημαντικός κι απ’ την
ίδια τη ζωή”. Αρκετά χρόνια αργότερα, όταν τα ματαιόδοξα όνει
ρά της δεν είχαν πραγματοποιηθεί, αναγνώρισε πόσο μεγάλο λά
θος είχε κάνει, πόσο είχε παρερμηνεύσει τη φιλοδοξία του ως ικα
νότητα, την καλοδιάθετη ετοιμότητά του ως ευφυΐα. Στην περί
πτωση αυτή η επιθυμία της να τη θαυμάζουν και να την επαινούν
είχε εκπληρωθεί μέσω της διογκωμένης εκτίμησης που είχε για τον
αρραβωνιαστικό της.
Το αποκορύφωμα του ενθουσιασμού και της αμοιβαίας ικανο
ποίησης κατά το αρχικό στάδιο του έρωτα συχνά λειτουργεί ως ένα
είδος μέτρου, με το οποίο τα ζευγάρια αξιολογούν τα επόμενα στά
δια του γάμου τους. Οι απειλές, οι καβγάδες και οι απογοητεύσεις
έρχονται σε απόλυτη αντίθεση με την περίοδο του μεγάλου έρωτα.
Πολλοί άνθρωποι δε δείχνουν την προθυμία ή την ικανότητα να

εγκαταλείψουν την αρχική αντίληψή τους για το πώς πρέπει να εί

ναι ένας γάμος - κάτι που αργότερα προκαλεί την απομυθοποίηση
και του/της συντρόφου και της ίδιας της σχέσης. Βέβαια, υπάρχουν
ζευγάρια που συνεχίζουν να νιώθουν τη μαγεία της σχέσης για
πολλά χρόνια μετά το γάμο τους. Τα όνειρά τους φαίνονται να
πραγματώνονται, αλλά δεν είναι ακραία ή εξωπραγματικά.
Το σκοτάδι: Απομυθοποίηση
Εσύ κι εγώ, που τα θέλαμε όλα

Εμείς που τα θέλαμε όλα
Πάθος χωρίς πόνο
Λιακάδα χωρίς βροχερές μέρες
Εμείς που τα θέλαμε για πάντα
Εσύ κι εγώ, που ζητήσαμε τον ουρανό

Το όριο ήταν ψηλό
Μα ποτέ δεν παραιτηθήκαμε
Σίγουροι ότι θα μπορούσαμε να κερδίσουμε
Θα ’πρεπε να το ’χ α δει στα μάτια σου.
- Ρ€ί£Γ Α ΙΙεη, “ Υ ο ιι
Απογοήτευση
Τι συμβαίνει άραγε και οι φωτεινές πλευρές μιας σχέσης αρχί

ζουν να σκοτεινιάζουν και να εξαφανίζονται σιγά σιγά; Τι φταίει
για την τόσο συνηθισμένη φράση: “Είμαι πραγματικά απογοητευ
μένος/η από το γάμο μου”; Η περίπτωση του Τεντ και της Κάρεν
αποτελεί ένα σχετικό παράδειγμα. Για να καταλάβουμε τη δυσα-
ρέσκειά τους, πρέπει να εξετάσουμε τα ψυχολογικά “βάρη” που
και οι δυο κουβαλούσαν στο γάμο τους.
Μόλις παντρεύτηκαν, κάποιες λανθάνουσες προσδοκίες άρχι
σαν να βγαίνουν στην επιφάνεια. Ο Τεντ πίστευε πως η Κάρεν θα του
συμπαραστεκόταν κάθε φορά που εκείνος είχε πρόβλημα -πως θα
ήταν πάντα συνεπής-, πως θα εκτελούσε τις διαταγές του υπάκουα
και αδιαμαρτύρητα· και πάνω απ’ όλα πως θα μπορούσε εύκολα να

τη βρει όταν εκείνος θα ήθελε να έρθει σε επαφή μαζί της. Ποτέ όμως
δεν εξέφρασε αυτές τις επιθυμίες στην Κάρεν γιατί τις θεωρούσε τό
σο φυσιολογικές, που δεν ήταν ανάγκη να τις διατυπώσει.
Αν και η Κάρεν αρκετά συχνά ήταν μεθοδική, συνεπής, λογική
και διαθέσιμη, μερικές φορές καθυστερούσε, ήταν αποδιοργανω-
μένη και άστατη· επίσης, τύχαινε κάποιες φορές ο Τεντ να μην
μπορεί να τη βρει όταν προσπαθούσε να της τηλεφωνήσει. Ο Τεντ
ένιωθε πληγωμένος από την αδυναμία της Κάρεν να ανταποκριθεί
στις προσδοκίες του θεωρώντας αυτή την αποτυχία της ως ένδει
ξη του “ελαττωματικού χαρακτήρα” της. Καθώς αναζητούσε εξη
γήσεις, ο Τεντ συμπεριφερόταν μ’ έναν τρόπο χαρακτηριστικό του
πληγωμένου συζύγου, που αποδίδει το πρόβλημα σε κάποιο γενι
κό, αρνητικό και αμετάβλητο χαρακτηριστικό του άλλου.
Όταν η Κάρεν δεν ανταποκρινόταν με συνέπεια στις προσδοκίες
του, ο Τεντ άρχισε να πιστεύει πως ο έρωτάς του για την Κάρεν ήταν
μια απάτη. Τα θετικά χαρακτηριστικά της Κάρεν έχασαν τη γοητεία
τους, και μάλιστα απέκτησαν μια αρνητική χροιά. Από τη στιγμή
που ο Τεντ απομυθοποίησε την Κάρεν, σταμάτησε να τη βλέπει ως
ανέμελη και διασκεδαστική και άρχισε να τη θεωρεί “επιπόλαιη”.
Η αντίδραση του Τεντ εκφράζει μια πραγματικότητα. Τα στοι
χεία εκείνα που προσελκύουν στην αρχή τους συντρόφους δεν αρ-
κούν από μόνα τους για τη διατήρηση μιας σχέσης.
Οι ανελαστικές προσδοκίες του Τεντ για την Κάρεν αποδει-
κνύουν την ύπαρξη ενός καθοριστικού χαρακτηριστικού σε όλες
τις στενές ανθρώπινες σχέσεις. Όταν κάποιος δεν καταφέρνει να
ανταποκριθεί στις προσδοκίες μας σε μια πιο τυπική σχέση, θα
νιώσουμε απογοητευμένοι και θα έχουμε την τάση να περιμένουμε
λιγότερα από τη σχέση ή ακόμη και να τη διαγράψουμε ως ανάξια
να τη διατηρήσουμε. Σ ’ αυτό το είδος της σχέσης, οι προσδοκίες
μας προσαρμόζονται σε νέες εμπειρίες - και οι απογοητεύσεις μας
μειώνουν τις προσδοκίες μας.
Σ ’ ένα γάμο, ή σε μια άλλη στενή σχέση, ωστόσο, η αντίδραση
είναι συχνά διαφορετική· η απογοήτευση δεν οδηγεί απαραίτητα
στη μείωση των προσδοκιών. Σε πολλές περιπτώσεις ο άντρας ή η

γυναίκα δεν μπορεί ή δεν έχει τη διάθεση να εγκαταλείπει τις αρ

χικές του/της προσδοκίες. Ο Τεντ είπε για παράδειγμα: “Έχω το
δικαίωμα να απαιτώ η Κάρεν να είναι έτοιμη όταν είμαι κι εγώ
έτοιμος. Δεν έχει το δικαίωμα να με κάνει να περιμένω. Έχω κάθε
λόγο να απαιτώ η σύζυγός μου να κάνει ό,τι της ζητήσω. Εγώ πά
ντα κάνω αυτό που θέλει εκείνη”.
Οι απαιτήσεις σ’ ένα γάμο είναι γενικά περισσότερο δύσκα
μπτες απ’ ό,τι σε μια τυπική σχέση. Ένα μέρος της δυσκαμψίας
αυτής μπορεί να εξηγηθεί από το γεγονός ότι, όταν τα ζευγάρια
κάνουν μια δέσμευση εφ’ όρου ζωής, οι δυσκολίες είναι πολύ με
γαλύτερες απ’ ό,τι σε οποιαδήποτε άλλη σχέση. Ο γάμος σημαίνει
να εμπιστευτείτε την ευτυχία σας, αν όχι τη ζωή σας, σ’ ένα άλλο
άτομο. Ως αποτέλεσμα, οι σύζυγοι καθιερώνουν αυστηρούς κανό
νες στη σχέση ώστε να αποφύγουν τη δυσάρεστη πιθανότητα κα
κομεταχείρισης ή προδοσίας τους. Επιπλέον, οι στενές σχέσεις εί
ναι πολύ πιο πιθανόν να περιστραφούν γύρω από σύμβολα -αγά
πης ή απόρριψης, ασφάλειας ή ανασφάλειας- τα οποία από τη φύ
ση τους είναι δύσκαμπτα.
Μια ιδιαίτερα χαρακτηριστική πλευρά αυτών των προσδο
κιών σ’ ένα γάμο είναι οι “παραδρομές” (τα ξεχάσματα ή τα τυ
χαία λάθη) ως ενδεικτικές μιας γενικότερες αποτυχίας στη σχέση.
Ο/η δυσαρεστημένος/η σύζυγος θεωρεί αυτές τις παραδρομές ως
απόδειξη της αδιαφορίας του/της συντρόφου/της. Η Κάρεν, για
παράδειγμα, περίμενε ο Τεντ να τη δεχτεί χωρίς όρους - όπως συ-
νέβαινε και πριν το γάμο τους. Όταν όμως έγινε επικριτικός, π ί
στεψε πως εκείνος δεν ενδιαφερόταν πια.
Αθετημένες υποσχέσεις
Ορισμένες φορές, κάποιες ξεκάθαρες υποσχέσεις που γίνονται

κατά την αρχική γνωριμία ενός ζευγαριού δεν εκπληρώνονται με
τά το γάμο, συμβάλλοντας έτσι στην “περίοδο της απομυθοποίη
σης”. Αυτές οι αθετημένες υποσχέσεις αναφέρονται συχνά ως πα
ραδείγματα αδιαφορίας ενός συζύγου. Ένας νέος Αγγλος φυσι

κός, γνωρίζοντας πως η αρραβωνιαστικιά του ήταν ξετρελαμένη

με το θέατρο, την πήγε σε μια θεατρική περιοχή του Λονδίνου. Της
έδειξε μια σειρά με τις επιγραφές από τα έργα και της είπε: “Τα
βλέπεις; Μια μέρα θα σε πάω σε όλες αυτές τις παραστάσεις”. Με
τά το γάμο τους, όμως, ποτέ δεν ανέφερε το θέατρο. Για κείνη η
αδιαφορία του σήμαινε προδοσία - ένα σύμβολο για το ότι δεν εν-
διαφερόταν πια.
Μια άλλη γυναίκα πήγαινε με τον αρραβωνιαστικό της σε πολ
λά ταξιδιωτικά γραφεία, σχεδιάζοντας μελλοντικά ταξίδια στο
εξωτερικό. Μετά το γάμο, ωστόσο, εκείνος έχασε το ενδιαφέρον
του για τα ταξίδια. Η σύζυγός του πίστεψε πως της είχε πει ψέμα
τα και απογοητεύτηκε με την “ανειλικρίνειά” του.
Αν και κάποιες υποσχέσεις δεν είναι σαφείς, φαίνονται εξυ-
πακουόμενες σε μια σχέση, η φύση της οποίας μπορεί να είναι
από την αρχή παραπλανητική. Και οι δυο σύντροφοι συμπεριφέ-
ρονται καλά και προσπαθούν να είναι ευχάριστοι, στοργικοί και
συνεπείς προκειμένου να προωθήσουν τη σχέση. Συμπεριφέρο-
νται ως ικανοί πωλητές προσπαθώντας να πουν και να κάνουν
πράγματα ώστε να φαίνονται πιο επιθυμητοί - κι έτσι, να δημι
ουργήσουν εξωπραγματικές προσδοκίες για τη στάση τους και
μετά το γάμο.
Ο έρωτας δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερες αυταπάτες, τις οποί
ες οι σύντροφοι δεν είναι σε θέση να συνειδητοποιήσουν. Προκα
λεί μια σύγχυση, μια διάχυση των ενδιαφερόντων, ακόμη και της
ταυτότητας, με αποτέλεσμα ό,τι ικανοποιεί τον έναν να ικανοποι
εί και τον άλλο. Φαίνεται πως υπάρχει μια τεράστια ταύτιση των
ενδιαφερόντων - η οποία όμως μπορεί να εξασθενίσει σταδιακά.
Μια γυναίκα σχολίασε: “Πριν παντρευτούμε, θα μπορούσα να
πάω γονατιστή ως τη Μέκκα για να τον ευχαριστήσω. Τώρα, δεν
έχω όρεξη να πάω ούτε καν στο διπλανό δωμάτιο για χάρη του”.
Μια άλλη πηγή απογοήτευσης σε πολλούς γάμους είναι η αί
σθηση του αυτονόητου δικαιώματος που διακατέχει πολλούς συ
ζύγους. Ο Τεντ ισχυριζόταν πως είχε το δικαίωμα να περιμένει
κάποια πράγματα από την Κάρεν γιατί ήταν η σύζυγός του - πα

ραπονιόταν πως η Κάρεν παραβίαζε συνεχώς τα δικαιώματα που

εκείνος είχε πάνω της ως σύζυγος. Το αίσθημα της δικαιοδοσίας
τον έκανε να νιώθει απογοητευμένος και προδομένος.
Επειδή λοιπόν ο Τεντ πίστευε πως η Κάρεν δε σεβόταν τα δι
καιώματα του, η εικόνα που ως τότε είχε για κείνη άλλαξε. Καθώς
φαινόταν ν ’ αγνοεί ό,τι ο Τεντ θεωρούσε δικαίωμά του, η Κάρεν
φάνταζε τώρα ως εγωίστρια, αδιάφορη και αναίσθητη. Ο Τεντ πα-
ράβλεπε το γεγονός ότι τα αυτοανακηρυγμένα δικαιώματά του
ήταν στην πραγματικότητα απαιτήσεις και εντολές για την Κάρεν
και ότι εκείνη έτσι θα τα θεωρούσε τελικά.
Οι σύζυγοι ή τα ανύπαντρα ζευγάρια που συζούν έχουν ορι
σμένες προσδοκίες από την αφοσίωσή τους στη σχέση. Για παρά
δειγμα, θέλουν να νιώθουν απόλυτα αποδεκτοί, να τους καταλα
βαίνουν, να μοιράζονται ευχάριστες εμπειρίες, να τους συμπαρα
στέκονται όταν είναι απογοητευμένοι, να τους βοηθούν όταν
έχουν πρόβλημα. Για αντάλλαγμα, είναι πρόθυμοι να κάνουν θυ
σίες για το/τη σύντροφό τους και να προσφέρουν παρόμοια στή
ριξη. Ο/η σύντροφός τους μπορεί να περιμένει μια πιο πρακτική
βοήθεια: την εξασφάλιση επαρκούς εισοδήματος για ένα ικανο
ποιητικό επίπεδο ζωής, τη συμπαράσταση στην ανατροφή των
παιδιών, την ενεργό συμμετοχή στο σεξ και το ενδιαφέρον για την
οργάνωση κοινωνικών και ψυχαγωγικών δραστηριοτήτων.
Οι προσδοκίες αυτές διαμορφώνουν ένα συμβόλαιο, το “συμβό
λαιο του γάμου” - το οποίο συνήθως δε διατυπώνεται με σαφήνεια.
Όταν όμως ο ένας από τους δυο συντρόφους παραβιάζει σκόπιμα ή
αθέλητα το συμβόλαιο, ο σύντροφος που έχει κάποιες συγκεκριμέ
νες προσδοκίες θα νιώσει απογοητευμένος και προδομένος. Η δια
τήρηση του συμβολαίου θεωρείται σύμβολο εμπιστοσύνης και ενδια
φέροντος. Αλλά ο σεβασμός του συμβολαίου εξαρτάται σε μεγάλο
βαθμό από το αν ο ένας μπορεί να καταλάβει τι περιμένει ο άλλος
και δείξει την ανάλογη κινητοποίηση και ικανότητα για να ανταπο-
κριθεί σ’ αυτές τις προσδοκίες. Η εκδήλωση της αφοσίωσης και της
συναισθηματικής κατανόησης απαιτεί κάποια χαρίσματα, όπως την
ικανότητα να ακούτε, να κάνετε ερωτήσεις και να δίνετε εξηγήσεις.

Η μεγάλη ανατροπή
Όταν δυο άνθρωποι είναι ερωτευμένοι, έχουν την τάση να βλέ

πουν ο ένας στον άλλο μη υπαρκτές ιδιότητες ή ιδιότητες που
υπάρχουν σε μικρότερο βαθμό απ’ ό,τι αυτοί φαντάζονται. Η αι
σιόδοξη νύφη φαντάζεται πως ο σύζυγός της θα είναι στοργικός
και ευαίσθητος. Στους πετυχημένους γάμους, οι σύζυγοι ανα
πτύσσουν πράγματι αυτές τις ιδιότητες ολοένα και περισσότερο
καθώς ωριμάζει ο γάμος και καθώς ωριμάζουν και οι ίδιοι ως
άτομα. Αλλά στα πρώτα χρόνια του γάμου αυτά τα πρότυπα είναι
ακόμη αδιαμόρφωτα ή σ’ ένα αρχικό στάδιο ανάπτυξης.
Τα ακόλουθα χαρακτηριστικά θεωρούνται εκφράσεις των βα
θύτερων ελπίδων και ονείρων της αγάπης και της αφοσίωσης:
Ευαισθησία
Δικαιοσύνη
Ευγένεια
Ενδιαφέρον
Γενναιοδωρία
Σεβασμός
Ανταπόκριση
Λογική
Υπευθυνότητα
Αν έπειτα από επανειλημμένες απογοητεύσεις οι άνθρωποι

αναγνωρίσουν πως οι σύντροφοί τους δεν ανταποκρίνονται στα
στάνταρ των παραπάνω αρετών -αν, για παράδειγμα, δεν προ
σφέρουν βοήθεια, κατανόηση, συμπόνια και τα λοιπά-, η εικόνα
που έχουν για το/τη σύζυγό τους και το γάμο γενικά αρχίζει να
μετατρέπεται από θετική σε αρνητική. Για παράδειγμα, επειδή ο
Τεντ “συνειδητοποίησε” πως η Κάρεν ήταν αδιάφορη, άρχισε να
σκέφτεται: “Με εγκατέλειψε. Δεν μπορώ να βασιστώ πάνω της
για τίποτα. Δ εν την εμπιστεύομαι. Είναι αναξιόπιστη”. Αντί
στοιχα, η Κάρεν άρχισε να βλέπει τον Τεντ σαν “τύραννο”, και τα

συναισθήματά της κυμαίνονταν πια μεταξύ απόγνωσης και τυ

φλής οργής.
Καθώς προχωρά η περίοδος της απομυθοποίησης, τα μεμονω
μένα επεισόδια απογοήτευσης αρκούν για την αρνητική ετικετο
ποίηση του/της συντρόφου. Αν ένας σύζυγος δε δείξει ευαισθησία
σε μια δεδομένη στιγμή, είναι “αναίσθητος”· αν μια σύζυγος δε φα
νεί ευγενική όταν θέλει ο σύζυγός της, είναι “αγενής”. Μια γυναί
κα που είχε μάθει να χειρίζεται πάντα αποτελεσματικά τις προ
σωπικές της υποθέσεις και την καριέρα της ένιωθε συντετριμμένη
κάθε φορά πο ο νέος της σύζυγος έφευγε κάθε Κυριακή -τη μόνη
μέρα που δε δούλευε- για να παίξει γκολφ. Συμπέρανε πως ήταν
εγωιστής, αδιάφορος και άδικος.
Παρόμοια, ένας άντρας εξοργίστηκε με τη σύζυγό του όταν
εκείνη τον πληροφόρησε πως στο εξής δε θα δακτυλογραφούσε τα
επαγγελματικά του έγγραφα. Τη θεώρησε αυτόματα αδιάφορη και
αγενή. Είδε την άρνησή της ως μια μορφή εγκατάλειψης και προ
δοσίας της πεποίθησής του πως θα μοιραζόταν μαζί του την ευθύ
νη της αύξησης του οικογενειακού εισοδήματος.
Σε καθεμιά απ’ αυτές τις περιπτώσεις, η συμβολική σημασία
του γεγονότος ξεπέρασε κατά πολύ την πρακτική του σημασία και
προκάλεσε συναισθήματα εγκατάλειψης και απόρριψης. Η έλλει
ψη ενός συγκεκριμένου τρόπου συμπεριφοράς απείλησε τη βαθιά
επιθυμία για αγάπη και αφοσίωση. Ο/η σύζυγος απέδωσε τη συ
μπεριφορά του/της συντρόφου του/της σε κάποιο “κακό χαρακτη
ριστικό”. Ακόμη, ο/η απογοητευμένος/η σύζυγος θεώρησε αυτό το
χαρακτηριστικό μόνιμο.
Συνεπώς, η απουσία μιας αρετής μεταφράστηκε ακριβώς στο
αντίθετό της, σε ελάττωμα:
Αναισθησία
Αδικία
Αγένεια
Αδιαφορία
Εγωισμός

Μη ανταπόκριση
Παραλογισμός
Ανευθννότητα
Στην πραγματικότητα, οι άνθρωποι δεν είναι χωρισμένοι σε

απόλυτα αντίθετα. Αν δεν είναι ιδιαίτερα υπεύθυνοι, δε σημαίνει
πως είναι ανεύθυνοι - μπορεί να είναι ανέμελοι, όχι πολύ οργανω
τικοί, αφηρημένοι κ.ο.κ. Γενικά, οι άνθρωποι δεν είναι μόνο μαύ
ροι ή μόνο άσπροι, αλλά και με ενδιάμεσες αποχρώσεις του γκρι.
Αυτού του είδους η ετικετοποίηση βάσει των αντιθέτων είναι
παρόμοια με τη σκέψη του όλα-ή-τίποτα που θα συζητήσουμε στα
επόμενα κεφάλαια. Η ετικετοποίηση αυτή συνήθως είναι τόσο
εξωπραγματική όσο η εξιδανίκευση που παρατηρείται στην αρχι
κή φάση του έρωτα.
Πολλές φορές μια καλόβουλη εξήγηση, παρά ένα ελάττωμα,
μπορεί να αποτελεί την αιτία για μια συγκεκριμένη απογοήτευση.
Η Μάρτζορι, για παράδειγμα, συχνά εκατηγορείτο από τους φί
λους και το σύζυγό της ότι ήταν ανεύθυνη και εγωίστρια επειδή
πολλές φορές αργούσε να εκπληρώσει δραστηριότητες τις οποίες
είχε υποσχεθεί πως θα εκτελούσε. Το πρόβλημά της ήταν ότι ήταν
υπερβολικά ενσυνείδητη και όχι ανεύθυνη. Δεν της άρεσε να αρ-
νείται ό,τι της ζητούσαν, κι έτσι δεσμευόταν να κάνει περισσότερα
απ’ όσα προλάβαινε.
Επειδή λοιπόν η Μάρτζορι ήταν τόσο ευσυνείδητη ώστε να θέ
λει να κάνει ό,τι καλύτερο μπορούσε, συνήθως δεν είχε χρόνο να
ολοκληρώσει την επόμενη υποχρέωσή της, συμπεριλαμβανομένων
κι εκείνων απέναντι στο σύζυγό της. Η διακαής επιθυμία της να
ικανοποιήσει τον Κεν και τους άλλους ανθρώπους την καθιστού
σε ανίκανη να πραγματοποιήσει όλες τις υποσχέσεις που είχε δώ
σει. Για τον Τεντ και τους άλλους ωστόσο αυτή η καθυστέρησή της
επίσκιαζε την ευσυνειδησία της. Η ετικετοποίηση της Μάρτζορι
οφειλόταν εν μέρει στην καθολική τάση των ανθρώπων να εμμέ
νουν στην πρώτη εξήγηση που τους έρχεται στο μυαλό παρά να
αναζητούν τις βαθύτερες αιτίες.

Καταλήγοντας σε σωστές κρίσεις
Ο απόλυτος τρόπος σκέψης που συναντάται ιδιαίτερα στα ζευ

γάρια διαφέρει από τον τρόπο σκέψης που χρησιμοποιούμε στις
περισσότερες σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους. Οι κρίσεις
μας που δεν αφορούν τις στενές μας σχέσεις είναι, κατά το μεγα
λύτερο μέρος τους, πιο λογικές και πιο ισορροπημένες. Σε μια
όμως σχέση στην οποία επενδύουμε τόσα πολλά πέφτουμε στην
παγίδα της πρωτόγονης σκέψης τού όλα-ή-τίποτα. Η περίπτωση
του Τεντ και της Κάρεν εξηγεί αυτή τη διαδικασία: Ο Τεντ αντι
λαμβανόταν την Κάρεν μ’ έναν ακραίο, υπερβολικό τρόπο, ερμή
νευε τις πράξεις της σύμφωνα με τη δική του οπτική γωνιά και
διατύπωνε αρνητικές κρίσεις εναντίον της.
Ωστόσο, το μέλλον των προβληματικών σχέσεων δεν είναι τόσο
σκοτεινό όσο πιθανώς υπονοεί αυτή η ανάλυση. Τα δήθεν ελαττώ
ματα δεν αποτελούν βαθιά ριζωμένες συνήθειες* δεν είναι μόνιμα
χαρακτηριστικά που είναι αδύνατον να τροποποιηθούν. Με τη συμ
βουλευτική, ο Τεντ και η Κάρεν, καθώς και η Μάρτζορι και ο Κεν,
μπόρεσαν να δουν ο ένας τον άλλο πιο αντικειμενικά και έμαθαν να
ανταποκρίνονται καλύτερα ο ένας στις απαιτήσεις του άλλου.
Σημαντικές αλλαγές μπορούν να συμβούν αν τα ζευγάρια βελ
τιώσουν τις ικανότητες επικοινωνίας τους, όπως το να ακούν πιο
προσεκτικά, να εκφράζουν τις επιθυμίες τους πιο αποτελεσματι
κά, να προσδιορίζουν και να αντιμετωπίζουν τα προβλήματά
τους με πνεύμα συνεργασίας. Η απόκτηση αυτών των βασικών
ικανοτήτων μπορεί ν ’ αλλάξει τους συζύγους ώστε να γίνουν πιο
ευαίσθητοι, συνεπείς, λογικοί κ.ο.κ. - με λίγα λόγια πιο “χαρισμα
τικοί”. Φυσικά, η επίτευξη αυτών των στόχων απαιτεί ουσιαστική
δουλειά και άσκηση.
Αυτό όμως είναι μόνο το πρώτο βήμα για να κάνετε το γάμο
σας πιο ολοκληρωμένο και πιο ευχάριστο. Η απλή εκμάθηση νέων
τρόπων επικοινωνίας μπορεί να μην είναι από μόνη της αρκετή.
Οι σύντροφοι πρέπει ν ’ αναθεωρήσουν πολλές ήδη διαμορφωμέ
νες, αρνητικές πεποιθήσεις. Παρατηρήσεις όπως: “Είναι τόσο

κλεισμένη στον εαυτό της, δεν ενδιαφέρεται καθόλου για τις ανά
γκες μου” ή “Κάνει πάντα αυτό που θέλει και όχι αυτό που θέλω
εγώ” συχνά αντιπροσωπεύουν κατά ένα μέρος τον εγωκεντρικό
προσανατολισμό του ομιλητή.
Αυτές οι εγωκεντρικές στάσεις διαφαίνονται σε δηλώσεις
όπως: “Α ν η Κάρεν είναι στην ώρα της, είναι υπεύθυνη. Α ν αργεί,
είναι ανεύθυνη”. Τέτοιου είδους πεποιθήσεις γίνονται απόλυτες
και αυστηρές γιατί εκφράζουν αντίθετες καταστάσεις: χάρισμα
και ελάττωμα, καλοσύνη και κακία. Η λογική συνέπεια της άπο
ψης του Τεντ ήταν πως, όταν η Κάρεν ήταν συνεπής στην ώρα της,
δεν υπήρχε τίποτα να της προσάψεις - όταν αργούσε, κατέληγε
στο συμπέρασμα: “Ποτέ δεν είναι στην ώρα της”. Οποιοδήποτε
λάθος από μέρους της αποτελούσε παραβίαση των κανόνων του
Τεντ και οδηγούσε στην απόλυτη γενίκευση “ποτέ”.
Για να επιφέρουν μια αποτελεσματική αλλαγή στη σχέση τους,
οι σύζυγοι πρέπει να μπορούν να προσδιορίζουν συγκεκριμένα
ποια είδη πράξεων εκφράζουν το ενδιαφέρον, την ευγένεια και
την υπευθυνότητα γι’ αυτούς. Ο Κεν πρέπει να ξεκαθαρίσει στη
Μάρτζορι πως, αν του τηλεφωνεί για να του πει πως θα αργήσει
να επιστρέψει από τη δουλειά, αυτό σημαίνει ενδιαφέρον για κεί
νον. Η Μάρτζορι πρέπει να εξηγήσει στον Κεν πως, όταν προσφέ-
ρεται να τη βοηθήσει στην καθαριότητα του σπιτιού, αυτή η κίνη
σή του αντιπροσωπεύει πνεύμα συνεργασίας.
Αν και το να πείσετε το/τη σύντροφό σας να συμπεριφέρεται μ’
αυτούς τους τρόπους δεν εγγυάται πως έχει ενσωματώσει μια στά
ση ενδιαφέροντος και συνεργασίας, οι ίδιες οι πράξεις μπορούν ν ’
αποτελέσουν το προοίμιο αυτών των στάσεων.
Η ενίσχυση και οι ενδείξεις εκτίμησης βοηθούν πολύ. Αν ο
άντρας δείξει στη σύζυγό του πόσο εκτιμά αυτές τις πράξεις, είναι
πολύ πιθανό εκείνη να τις επαναλάβει μόνη της. Κάθε φορά που
ο/η σύντροφος συμπεριφέρεται με επιθυμητό τρόπο και ανταμεί
βεται γι’ αυτό, αυξάνεται η πρόθεσή του να επαναλάβει την ίδια
πράξη. Αυτή η επανάληψη προετοιμάζει το έδαφος για τη διαμόρ
φωση νέων πεποιθήσεων στο μυαλό του/της συζύγου: “Είναι ευ

76 ΑΑΚΟΝΤ. ΒΕΟΚ
χάριστο και δημιουργικό να συμπεριφέρομαι έτσι για χάρη

του/της συντρόφου μου”. Ο επαναλαμβανόμενος κύκλος της εποι
κοδομητικής συμπεριφοράς σε συνδυασμό με την ενίσχυση ή
ανταμοιβή μπορούν επίσης να εξουδετερώσουν τον εγωισμό, που
αντιτίθεται στο ενδιαφέρον για τις ανάγκες του άλλου.
Αυτές οι εγωκεντρικές στάσεις αναπτύσσονται νωρίς στη ζωή
ως ένας τρόπος προκειμένου να κατακτήσουν οι άνθρωποι την
ανεξαρτησία τους και να εκπληρώσουν τους στόχους τους χωρίς
να σκέφτονται τις ανάγκες των άλλων. Στο γάμο αυτή η αχαλίνω
τη αυτονομία γεννά συναισθήματα απογοήτευσης και δυσαρέσκει
ας. Με τη σωστή όμως επικοινωνία και την ενίσχυση οι σύντροφοι
μπορούν να βοηθήσουν ο ένας τον άλλο ώστε ν ’ αλλάξουν τη συ
μπεριφορά τους και να φέρουν κοντά τα ενδιαφέροντά τους μ’
εκείνα του/της συζύγου τους. Καθώς εξελίσσονται τα νέα πρότυ
πα συμπεριφοράς, αρχίζουν να αντικαθιστούν τις εγωκεντρικές
συνήθειες.
Οι πράξεις εκείνες που εκφράζουν ενδιαφέρον και αγάπη είναι
αμέτρητες. Ωστόσο, μπορούν να ταξινομηθούν σε ορισμένες ευρεί-
ες κατηγορίες, όπως φαίνεται στις σελίδες (303-305) στο Κεφάλαιο
12. Κάποιες απ’ αυτές είναι η στοργή, η αποδοχή, η κατανόηση, η
συμπαράσταση και η ευαισθησία. Ίσως θελήσετε ν ’ ανατρέξετε σ’
αυτό τον κατάλογο τώρα - ώστε να μπορέσετε να εντοπίσετε τα ση
μεία εκείνα στα οποία εσείς ή ο/η σύντροφός σας μειονεκτείτε και
ν ’ αρχίσετε να καταπολεμάτε δυναμικά αυτές τις αδυναμίες.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Η σύγκρουση των αντιλήψεων

Ο ι διαφορές που χωρίζουν ένα ζευγάρι μπορεί να πηγάζουν από
βασικές διαφορές στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται ο ένας
τον άλλο, αλλά και τον ίδιο τους τον εαυτό. Τις διαφορές αυτές
τις είδαμε στην περίπτωση του Τεντ και της Κάρεν. Ο Τεντ, συντη
ρητικός, θεωρεί σημαντικό μόνο ό,τι είναι προβλέψιμο και ασφα
λές στη ζωή του, ενώ η Κάρεν, ρομαντική, αναζητά καθετί το και
νούριο και το περιπετειώδες.
Αυτού του είδους οι διαφορές στον τρόπο αντίληψης των
πραγμάτων μπορεί να συντελέσουν ώστε κάποια ασήμαντα περι
στατικά να ωθήσουν τους συζύγους προς μια επιδείνωση της σχέ
σης τους. Ένα ζευγάρι που σχεδίαζε να παντρευτεί με συμβουλεύ
τηκε μετά το παρακάτω επεισόδιο, το οποίο ήταν μόνο ένα από
μια ολόκληρη σειρά καβγάδων. Ας παρακολουθήσουμε τη συζήτη
σή τους έτσι όπως την επανέλαβαν αργότερα στο γραφείο μου.
ΛΟΡΑ: Θα μείνεις σπίτι το βράδυ; Νομίζω πως έχω γρίπη.
ΦΡΕΝΤ: Έχω ήδη κανονίσει να επισκεφτώ τον Τζο (ένα συνάδελφο α π ’ τη
δουλειά).
ΛΟΡΑ: (Αν δεν μπορεί να μου κάνει αυτή τη μικρή χάρη, πώς θα είναι δυ
νατόν να βασίζομαι πάνω του όταν θα έχω ένα σοβαρό πρόβλημα;) Ποτέ δε θέ
λεις να μένεις σπίτι. Σπάνια σου ζητάω να κάνεις κάτι για μένα...
ΦΡΕΝΤ: (Αν επιμένει να με κρατάει σπίτι για τέτοια μικροπράγματα, τι θα
γίνει αν συμβεί κάτι πιο σπουδαίο - όπως όταν θα έχουμε παιδιά; Είναι τελεί
ως παράλογη. Α ν αρχίζω να ενδίδω σε όλες τις επιθυμίες της, δε θα μπορώ ού
τε να αναπνεύσω!) Λυπάμαι, αλλά πρέπει να φύγω.
ΛΟΡΑ: (Δεν μπορώ να βασιστώ πάνω του. Πρέπει να σταματήσω αυτή τη
3. Η σύγκρουση των αντιλήψεων

σχέση τώρα που μπορώ και να βρω κάποιον στον οποίο θα μπορώ να υπολο
γίζω.) Πήγαινε αν θέλεις. Θα βρω κάποιον άλλο να μείνει μαζί μου.
Πολύ διαφορετικοί ως άνθρωποι -η Λόρα ήταν καθηγήτρια τέ
χνης σ’ ένα ιδιωτικό σχολείο, ενώ ο Φρεντ προγραμματιστής κο-
μπιούτερ-, είδαν την ίδια κατάσταση τελείως διαφορετικά, και οι
ιδιαίτερες αντιλήψεις του ενός παρέμειναν ανεπηρέαστες από
εκείνες του άλλου. Και οι δυο αδιαφορούσαν για τη σημασία που
έδινε ο άλλος στην κατάσταση, γι’ αυτό προχωρούσαν σε περισ
σότερο αρνητικές ερμηνείες ο ένας για τις πράξεις του άλλου απ’
ό,τι αν ήταν περισσότερο συντονισμένοι. Καθώς ο Φρεντ αγνοού
σε το φόβο εγκατάλειψης της Λόρα, τη θεωρούσε πεισματάρα και
αυταρχική· η Λόρα, μη συνειδητοποιώντας ότι ο Φρεντ ένιωθε
απειλημένος από την “παραβίαση” της ελευθερίας του, τον θεω
ρούσε εγωιστή και αδιάφορο.
Ακόμη, και οι δυο πίστευαν πως οι λογικές ερμηνείες τους
ήταν απόλυτα προφανείς σε οποιονδήποτε, ενώ η συμπεριφορά
του άλλου φανερά παράλογη. Η Λόρα δεν έβλεπε καθόλου υπερ
βολική την πεποίθησή της ότι, αν ο Φρεντ δεν ανταποκρινόταν σε
μια μικρή παράκλησή της, δε θα μπορούσε να βασιστεί πάνω του
για βοήθεια σε περίπτωση που συνέβαινε κάτι σοβαρό. Ο Φρεντ
πίστευε πως η συμμόρφωσή του σε μια τόσο ασήμαντη επιθυμία
της σήμαινε μια αιώνια καταπίεσή του μέσα στο γάμο τους.
Επιπλέον, και οι δυο ήταν κλειστοί σε οποιαδήποτε διορθωτι
κή ανατροφοδότηση που θα μπορούσαν να είχαν εξασφαλίσει
ακούγοντας και κατανοώντας τις αντιλήψεις του άλλου. Τελικά,
οι θέσεις των συζύγων γίνονται αρτηριοσκληρωτικές, και οι ίδιοι
οι σύντροφοι καθηλώνονται στις εγα)κεντρικές τους απόψεις. Ο
ένας συμπεραίνει πως ο άλλος είναι “ανυπόφορος” και “φρι-
κτός”, προβλέποντας και οι δύο την καταστροφή αν συνεχίσουν
να παραμένουν στο γάμο.
Η ένταση των αντιδράσεων του Φρεντ και της Λόρα μπορεί να
θεωρηθεί πως έχει βαθύτερες ρίζες: η σύγκρουσή τους έβγαλε στην
επιφάνεια τα ενάλαπα σημεία τους. Η Λόρα ήταν ένα άτομο ιδιαί
τερα εξαρτημένο από τους άλλους. Αντλούσε ικανοποίηση και

ασφάλεια μέσα από τις κοινωνικές επαφές, κι έτσι ένιωσε να απει

λείται από την επιμονή του Φρεντ να την αφήσει μόνη. Ο Φρεντ
ήταν πιο αυτόνομος, δίνοντας μεγάλη σημασία στην ελευθερία,
στην αυτοδιάθεση και στην αυτάρκεια. Μάλιστα, εκνευριζόταν με
τον εξαρτημένο χαρακτήρα της Λόρα. Ενώ για τη Λόρα η ένδειξη
ανεξαρτησίας του Φρεντ συμβόλιζε εγκατάλειψη, για το Φρεντ η
εξάρτησή της σήμαινε φυλάκιση.
Εξαιτίας των διαφορών στη δομή της προσωπικότητάς τους (η
Λόρα κοινωνική και εξαρτημένη, ο Φρεντ αυτόνομος), δεν μπορού
σαν να αντιληφθούν το πρόβλημα με τον ίδιο τρόπο· συνεπώς, αυ
τού του είδους η σύγκρουση ήταν αναπόφευκτη. Επιπλέον, εξαιτίας
των απόλυτων αντιλήψεών τους, κανείς από τους δυο δεν μπορού
σε να καταλάβει την ερμηνεία που έδινε ο άλλος στην κατάσταση.
Οι παντρεμένοι άνθρωποι συχνά λένε: “Δεν καταλαβαίνω το/τη
σύζυγό μου”. Γενικά η συγκεκριμένη οπτική γωνιά -στα μάτια του
κάθε συζύγου- φαίνεται σωστή. Μην καταλαβαίνοντας αυτές τις
διαφορές, οι σύζυγοι τείνουν να αποδίδουν κακοπροαίρετη διάθε
ση ο ένας στον άλλο κατά τη διάρκεια των συγκρούσεών τους. Δεν
καταφέρνουν να συνειδητοποιήσουν πως απλά αντιλαμβάνονται
τα ίδια γεγονότα διαφορετικά και πως κανείς από τους δυο δεν εί
ναι ένοχος ή κακοπροαίρετος. Οι έρευνες αποδεικνύουν πως η σύ
γκρουση που βίωσαν ο Φρεντ και η Λόρα δεν είναι ασυνήθιστη.
Για παράδειγμα , η ΟιινΙ ΟΐΙΙϊβαη, ψνχολόγος στο Πανεπιστή
μιο τον Χάρβαρντ, διαπίστωσε πως οι γυναίκες έχουν την τάση να
συμμετέχουν περισσότερο σε προσωπικές σχέσεις (κοινωνικές)1,
ενώ οι άντρες τείνουν να είναι περισσότερο ανεξάρτητοι. *
Παρ’ όλ’ αυτά, οι πεποιθήσεις που έχουν σχέση μ’ αυτές τις
*0. Οίΐΐίβδη, Ιη α ΟίΙΙακηι νοκ&: Ρ$γοΙίθ1θ£ίοαΙ ΊΊιαχν αηά Ψοηιεη’5 ΟενβΙορπιβηΐ

(€ίΐπιΐ3π(ΐ£€, ΜΑ: ΗαΓναπΙ ϋηίν€Γδΐίγ ΡΓ0δδ, 1982).
1. Σ.τ.Μ.: Σύμφωνα με τον Α.Τ. Βεοΐί μια διάσταση κατά μήκος της οποίας μπορούμε να
χωρίσουμε τους ανθρώπους είναι αυτή της “κοινωνιοτροπίας- αυτονομίας”. Στο ένα
άκρο (κοινωνιοτροπία) βρίσκονται αυτοί που δίνουν μεγαλύτερη αξία στις διαπροσω
πικές σχέσεις, στην αγάπη ή στην αποδοχή, ενώ στο άλλο (αυτονομία) εκείνοι που δί
νουν προτεραιότητα στην αυτονομία τους, στην επιτυχία, στην αναγνώριση.

80 ΑΑΡΟΝ Τ. ΒΕΟΚ
διαφορές είναι δυνατόν να τροποποιηθούν για την ελαχιστοποίη-

ση των συζυγικών προστριβών. Ή, τουλάχιστον, οι σύζυγοι μπο
ρούν να δώσουν μεγαλύτερη σημασία ο ένας στην προσωπικότητα
του άλλου, ώστε να μη γίνουν χωρίς λόγο απειλητικοί.
Το πρόβλημα των συγκρονόμενων πρ οσωπικοτήτων φαίνεται
ξεκάθαρα μέσα από τις διαμάχες της Μάρτζορι και του Κεν. Η
Μάρτζορι, μια βασίλισσα της ομορφιάς κάποτε στο σχολείο της,
δεν είχε εμπιστοσύνη στην ικανότητά της να κάνει πράγματα μόνη
της. Ωστόσο, αγωνιζόταν για ν ’ αποδείξει πως ήταν μια “αληθινή
προσωπικότητα” και πως μπορούσε να είναι ανεξάρτητη. Συνή
θως, είχε την τάση να βλέπει τους άλλους ανθρώπους πιο σίγου
ρους για τον εαυτό τους ενώ εκείνη ένιωθε κατώτερή τους. Ο Κεν,
ένας πρώην αστέρας του μπάσκετ, ήταν το αντίθετο - γεμάτος αυ
τοπεποίθηση και ανεξάρτητος. Έβλεπε τους άλλους, και μαζί τη
Μάρτζορι, πιο αδύναμους και ανυπεράσπιστους.
Ο επόμενος διάλογος έγινε όταν μια φορά η Μάρτζορι ήθελε να
κρεμάσει μια κορνίζα αλλά δυσκολευόταν να καρφώσει το καρφί
στον τοίχο.
ΚΕΝ: (Έχει πρόβλημα. Καλύτερα να τη βοηθήσω.) Ασε με να το κάνω εγώ.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: (Δεν εμπιστεύεται τις ικανότητές μου.) Δεν πειράζει. Μπορώ
να το κάνω μόνη μου. (θυμωμένα)
ΚΕΝ: Τι συμβαίνει με σένα; Απλά προσπαθούσα να βοηθήσω.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Αυτό κάνεις πάντα. Δεν πιστεύεις πως μπορώ να κάνω κάτι!
ΚΕΝ: Εντάξει, δεν μπορείς ούτε καν να καρφώσεις ίσια ένα καρφί, (γελάει)
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Ορίστε πάλι - πάντα με υποβιβάζεις!
ΚΕΝ: Προσπαθούσα απλά να βοηθήσω.
Στην περίπτωση αυτή, οι δυο σύζυγοι είχαν τελείως διαφορετι
κές απόψεις για την παρέμβαση του Κεν. Σκοπός της Μάρτζορι
όταν κρεμούσε την κορνίζα ήταν να αυτοεπιβεβαιωθεί ότι μπο
ρούσε να τα καταφέρει με τις χειρωνακτικές εργασίες· στην πραγ
ματικότητα, ανυπομονούσε να αποσπάσει το θαυμασμό του Κεν
για την εκδήλωση της ικανότητας και της ανεξαρτησίας της. Η πα
ρέμβασή του ωστόσο έφερε το αίσθημα της ανικανότητάς της στην
επιφάνεια. Ενώ και οι δυο ήξεραν πως ο Κεν δεν εμπιστευόταν τις

χειρωνακτικές ικανότητες της Μάρτζορι, ο Κεν θεωρούσε τον

εαυτό του ευγενικό και τρυφερό, ενώ η Μάρτζορι τον έβλεπε ως
αυταρχικό και πιεστικό. Έτσι, αυτό που ξεκίνησε ως μια αθώα κί
νηση βοήθειας από το μέρος του οδήγησε σε ανταγωνισμό και αι
σθήματα απογοήτευσης.
Κάτι που αύξησε ακόμη περισσότερο τον εκνευρισμό τους
ήταν το γεγονός ότι ο ένας απέδιδε κακοπροαίρετη πρόθεση στον
άλλο. Η Μάρτζορι θεωρούσε τον Κεν απόλυτο και ελεγκτικό... Ο
Κεν θεωρούσε τη Μάρτζορι αχάριστη και επιθετική. (Στο παρελ
θόν, η Μάρτζορι εξαρτιόταν διαρκώς από εκείνον, και αυτός χαι
ρόταν να τη βοηθά και να της επιδεικνύει τις ικανότητές του.)
Αυτού του είδους η αρνητική ετικετοποίηση είναι συνήθης σε
πολλούς γάμους. Μια έρευνα που διεξήγαγε ο ψυχολόγος Νοππάπ
Εραΐάη και οι συνάδελφοί του από το Πανεπιστήμιο του Μαιγίαηά
αποδεικνύει πως, κατά τη διάρκεια των παρεξηγήσεων, στα προ
βληματικά ζευγάρια είναι πιο πιθανόν να αποδώσουν αρνητικά κί
νητρα ο ένας στον άλλο απ ’ ό,τι στα μη προβληματικά ζευγάρια. *
Ανοιχτές και κλειστές οπτικές γωνίες
Η οπτική γωνία μας είναι μια σύνθετη εικόνα που συμπερι

λαμβάνει όχι μόνο τις λεπτομέρειες μιας κατάστασης, αλλά και
τις σημασίες που αποδίδουμε σ’ αυτή. Μ’ αυτή τη γενικότερη έν
νοια, η οπτική μας γωνία διαμορφώνεται από πεποιθήσεις και
εμπειρίες. Συνεπώς, το γεγονός ότι ο Κεν θεωρούσε τη Μάρτζορι
ως ένα άτομο που χρειαζόταν βοήθεια πήγαζε από την πεποίθησή
του που βασιζόταν σε προηγούμενη εμπειρία, ότι εκείνη δεν τα κα-
τάφερνε με τις χειρωνακτικές δουλειές. Από την άλλη, η αντίληψη
της Μάρτζορι για τον Κεν είχε διαμορφωθεί από την πεποίθησή
*Κ. ΒεΓΐεγ 3Π(1 Ν. Ιαοοίκοη, “€αιι«ιΙ Α π π ϋυΐίοη ί ίη 1ηπηι;ι(6 Κείαΐίοιυΐιίρδ”, Ρ. ΚεηώιΙΙ,
6(3., ΑάναηοβΞ ΐη €ο§ηΐΐΐν€-Β€ΐΐΆνΐθΓΆΐ Κ6569.γοΙι αηά ΤΗεηιργ, τ όμ ος 3 (Ν6\ν ΥογΚ:
Αακ&πιΐο Ργ655, 1984).
Ν. Ερδΐεΐη, “ϋερΓβδδίοη &η<3 Μαπί&Ι Ογδίυηοΐΐοη: Οο^ηΐίΐνε αηά ΒϋΗανΐοΓ&Ι ναηΐα£65”,
ΙηίβΠΊΆΐίοηαΙ 7ουΓηαΙ αί Μβηίαΐ Ηβαΐώ 13 (1984): 86-104.
Ν. Ερδΐοΐη, I. Ε ΡΓ6ΪΖ6Γ και Β. Ρΐ€ΐτπη£, “ΤΗ€ Κοΐ6 οί €θ£ηϊΐΐν6 ΑρρΓαΐδ&Ι ΐη δβΙί-ΚεροΠδ
&1 Μαπΐαΐ Οοιτιιτιιιηιο&ΐίοη”, ΒβίιανΐοΓ ΤΙΐ6Γαργ 18 (1987): 51-69.

της ότι ήταν πεισματάρης, καταπιεστικός, περιφρονητικός και

επικριτικός. Παραδόξως, ο Κεν την είχε γοητεύσει κατά ένα μέρος
χάρη στην αυτοπεποίθησή του και στην προστατευτικότητά του,
που την έκανε να νιώθει πιο ασφαλής. Παρ’ όλ’ αυτά, το αίσθημα
της ανικανότητάς της βρισκόταν πάντα κοντά στην επιφάνεια και
γινόταν το ευαίσθητο σημείο της κάθε φορά που προσπαθούσε να
αυτοεπιβεβαιωθεί. Έτσι, ενώ και οι δυο σύζυγοι είχαν καλές προ
θέσεις, οι συγκρουόμενες αντιλήψεις τους προκάλεσαν διαμάχη.
Στις φυσιολογικές διαντιδράσεις οι ατομικές αντιλήψεις είναι
“ανοιχτές”. Οι άνθρωποι διαμορφώνουν μια εικόνα για ένα άλλο
άτομο και μπορούν να την αλλάξουν καθώς αποκτούν περισσότε
ρες πληροφορίες. Όταν αλλάζει ο/η σύντροφός τους, αλλάζει και
η οπτική γωνιά τους γι’ αυτόν/αυτή. Αλλά αυτές οι αλλαγές στον
τρόπο αντίληψης βασίζονται σε μια λογική εκτίμηση των κινή
τρων των συζύγων τους - όχι στις δικές τους προκαταλήψεις.
Η κλειστή οπτική γωνιά της Μάρτζορι για τον Κεν βασιζόταν
αποκλειστικά στην ολοένα και αυξανόμενη τάση της προς ανε
ξαρτησία και όχι στα πραγματικά κίνητρά του. Η οπτική γωνιά
του Κεν για τη Μάρτζορι βασιζόταν στην παλιά αντίληψη που εί
χε για κείνη ως μιας άβουλης κουκλίτσας και όχι στην εξελισσό
μενη ανεξαρτησία της. Αν αντιλαμβανόταν τα πράγματα κάτω
από μια ανοιχτή οπτική γωνιά, η Μάρτζορι θα αναγνώριζε το γε
γονός ότι ο Κεν προσπαθούσε απλά να τη βοηθήσει και ο Κεν θα
κατανοούσε την επιθυμία της να γίνει πιο ανεξάρτητη.
Οι κλειστές ή εγωκεντρικές οπτικές γωνιές καθορίζονται από
τα ατομικά πεδία αναφοράς - οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται τα
γεγονότα μόνο σύμφωνα με το πώς οι ίδιοι σχετίζονται μ’ αυτά.
Οι αντιλήψεις τους για ένα γεγονός βασίζονται μόνο στην προσω
πική σημασία του, αποκλείοντας εντελώς τη σημασία που μπορεί
να έχει το γεγονός για τους άλλους. Ακόμη κι όταν προσπαθούν
να δουν το γεγονός από την οπτική γωνιά του άλλου, ανακαλύ
πτουν πως είναι καθηλωμένοι στο δικό τους πεδίο αναφοράς.
Στο περιστατικό με το κρέμασμα της κορνίζας, για παράδειγμα,
ο Κεν πίστευε πως φέρθηκε ευγενικά και καλοπροαίρετα. Στην

πραγματικότητα όμως λειτουργούσε σύμφωνα με τη δική του αντί

ληψη -όχι με τη δική της- για το τι ήταν καλό για τη σύζυγό του. Πα
ρομοίως, η Μάρτζορι ερμήνευσε την προσφορά βοήθειάς του απο
κλειστικά και μόνο βάσει της προσωπικής οπτικής γωνιάς της. Τον
θεώρησε σκόπιμα καταπιεστικό παρά ευγενικό. Και οι δυο είχαν
κλειστές οπτικές γωνίες. Το επόμενο βήμα και των δυο ήταν να κολ
λήσουν ετικέτες “κακίας” ο ένας στον άλλο: ο Κεν ήταν κακός γιατί
είχε παρέμβει, και η Μάρτζορι ήταν κακιά λόγω της αχαριστίας της.
Οι συγκρούσεις είναι αναπόφευκτες όταν και οι δυο σύζυγοι λει
τουργούν βάσει μιας κλειστής, εγωκεντρικής οπτικής γωνιάς. Ακόμη
κι αν ο Κεν δεν επιθυμούσε να πληγώσει τη σύζυγό του -και ήθελε
πράγματι να τη βοηθήσει-, ο εγωιστικός τρόπος αντίληψής του τον
έκανε τυφλό απέναντι στις πραγματικές επιθυμίες της Μάρτζορι. Η
οπτική γωνιά του ήταν επικεντρωμένη στη δική του επιθυμία (να
βοηθήσει) και όχι στη δική της επιθυμία (να είναι ανεξάρτητη). Πα
ρόμοια, η οπτική γωνιά της Μάρτζορι ήταν επικεντρωμένη στις δί
κες της επιθυμίες - συνεπώς, θεώρησε ότι ο Κεν παρέμβαινε στις επι
θυμίες της και όχι ότι απλά εξέφραζε τη διάθεσή του να βοηθήσει.
Οι συζυγικές συγκρούσεις ενισχύουν και αυξάνουν τις εγωκε
ντρικές αντιλήψεις. Όταν οι σύζυγοι νιώθουν απειλημένοι, υιοθε
τούν μια κλειστή οπτική γωνιά σαν μια μορφή αμυντικής αντί
δρασης. Όταν βλέπουν ο ένας τον άλλο μέσα από τους φακούς της
εγωκεντρικής οπτικής γωνιάς τους, είναι καταδικασμένοι να χά
σουν τον έλεγχο στις εκτιμήσεις τους. Οι ερμηνείες τους για το τι
συμβαίνει μεταξύ τους θα είναι βασισμένες σε συγκρούσεις συμ
φέροντος, παρεξηγήσεις για τα κίνητρα του καθενός και εχθρικό
τητα. Όταν μια συζυγική σύγκρουση πηγάζει από κλειστές οπτικές
γωνίες, οι σύντροφοι βλέπουν μόνο τα αρνητικά στοιχεία ο ένας
στον άλλο και προχωρούν σε αυθαίρετα συμπεράσματα σχετικά
με την “καταστροφή” που θα προκαλέσουν αυτά τα αρνητικά χα
ρακτηριστικά. Όπως θα δούμε στο Κεφάλαιο 9, η συνακόλουθη
εχθρικότητα αποτελεί από μόνη της πρόβλημα, που μάλιστα ξε
περνά την αρχική σύγκρουση.
Πάντως, εκείνο που κάνει τις διαφορές να κλιμακωθούν σε σο

βαρές συγκρούσεις είναι οι δυσάρεστες ερμηνείες που δίνει ο ένας

σύζυγος στις πράξεις του άλλου. Αυτές οι αρνητικές ερμηνείες συ
χνά οδηγούν στην εχθρικότητα, η οποία με τη σειρά της προκαλεί
μια σειρά ακόμη πιο αρνητικών μηνυμάτων έως ότου τελικά ο άλ
λος ή η άλλη γίνεται αντιληπτός/ή κάτω από μια τελείως αρνητική
σκοπιά ως “κάθαρμα” ή “σκύλα”. Επειδή λοιπόν οι οπτικές γω
νιές τους είναι κλειστές, οι σύζυγοι δυσκολεύονται να πιστέψουν,
ή ακόμη και να αναγνωρίσουν, την ερμηνεία που δίνει ο/η σύντρο
φός τους στην κατάσταση. Μην ξεχνάτε πως οι άνθρωποι δεν υιο
θετούν σκόπιμα μια κλειστή οπτική γωνιά· αλλά, μόλις βρεθούν
παγιδευμένοι σ’ αυτήν, αφήνουν την επίδρασή της να κατευθύνει
τις σκέψεις και τις πράξεις τους.
Αντιθέτως, ένα άτομο με ανοιχτή οπτική γωνιά μπορεί να υιοθε
τήσει το πεδίο αναφοράς κάποιου άλλου, να δει τον κόσμο μέσα από
τα μάτια του άλλου κι έτσι να είναι πιο ελαστικό στη συμπεριφορά
του. Για παράδειγμα, πολλοί γονείς είναι ανοιχτοί στις αντιλήψεις,
στις επιθυμίες και στα συναισθήματα των παιδιών τους. Αλλά ακό
μη και οι “καλοί γονείς” ορισμένες φορές υιοθετούν μια κλειστή
οπτική γωνιά και, για παράδειγμα, βλέπουν τα παιδιά τους βάσει του
“βάρους” που τους επιβάλλουν ή ακόμη και σαν “κακομαθημένα”.
Οι γονείς μπορεί να εκδηλώνουν μια μικρότερη συναισθηματι
κή κατανόηση μεταξύ τους απ’ ό,τι απέναντι στα παιδιά τους για
τί ελπίζουν πως ο/η σύζυγός τους θα φερθεί σαν “ενήλικος” (δη
λαδή ότι δε θα έχει παιδιάστικες αντιδράσεις). Παραδόξως, πολ
λές επιθυμίες, συναισθήματα και προσδοκίες κάποιων ανθρώπων
τούς συνοδεύουν από την παιδική τους ηλικία ως και το γάμο
τους, με αποτέλεσμα οι ίδιοι να απαιτούν την ίδια ακριβώς κατα
νόηση που εξασφάλιζαν στην παιδική τους ηλικία.
Πλαισίωση
Ι> “Του αρέσει να με βλέπει να υποφέρω”.

> “Είναι ύπουλη”.
Ο “Είναι αυταρχικός”.
> “Είναι ψεύτης”.

Κατηγορίες σαν αυτές δε σημαίνουν απαραίτητα πως οι σύζυ

γοι είναι κακοί, αυταρχικοί, ανέντιμοι ή καταπιεστικοί, αν και σε
ορισμένες περιπτώσεις είναι δυνατόν να κρύβουν ένα ψήγμα αλή
θειας. Από την εμπειρία μου με προβληματικά ζευγάρια, ωστόσο,
αυτού του είδους οι κατηγορίες συνήθως βασίζονται σε σφαιρικά,
υπεργενικευμένα συμπεράσματα, στα οποία καταλήγουν οι σύζυ
γοι επειδή έχουν πληγωθεί.
Οι σύζυγοι που έχουν πληγωθεί έχουν την τάση να κατηγορούν
και να προβάλλουν αρνητικές ιδιότητες ο ένας στον άλλο. Μετά
από επανειλημμένα συμβάντα οι κατηγορίες αποκρυσταλλώνο
νται σε απόλυτες σκέψεις του τύπου “ποτέ” και “πάντα”. Αντί να
βλέπουν αυτές τις δυσάρεστες καταστάσεις σαν προσωρινές, τις
θεωρούν μόνιμες, ως αποτέλεσμα αρνητικών χαρακτηριστικών
της προσωπικότητας του/της συντρόφου τους. Αυτές οι απόψεις
είτε εκφράζονται ανοιχτά είτε αποκρύπτονται, και εξελίσσονται
σε μια συγκεκριμένη εικόνα και αντίληψη για τον άλλο.
Αν αυτές οι υπεργενικεύσεις επαναλαμβάνονται, η αρνητική
αντίληψη για το “φταίχτη” σταθεροποιείται. Στο σημείο αυτό οι
σύζυγοι, που κάποτε περίμεναν ανυπόμονα να δουν την τελική
αντίδραση ο ένας του άλλου, τώρα αντιμετωπίζουν την προοπτι
κή αυτή με φόβο ή ακόμη και αηδία. Μια τέτοια συγκεκριμένη
οπτική γωνιά συχνά συμπεριλαμβάνει μια οπτική εικόνα του/της
συζύγου, για παράδειγμα, σύμφωνα με την οποία η κακία και η πε
ριφρόνηση καθρεφτίζονται ιδιαίτερα στην έκφραση του προσώ
που του/της. Το ίδιο άτομο που κάποτε ενέπνεε αγάπη και γοητεία
γίνεται τώρα αντιληπτό σαν κακό και μισητό. Το πρόσωπο που
κάποτε γεννούσε ένα αίσθημα ικανοποίησης και θαυμασμού τώρα
προκαλεί πόνο και απέχθεια.
Αυτή η αρνητική, προκατειλημμένη και άκαμπτη ψυχική εικόνα
καθορίζει στη συνέχεια τι θα παρατηρήσει -και τι δε θα καταφέρει
να παρατηρήσει- ο ένας σύζυγος στο πρόσωπο του άλλου. Στην
ουσία, ο σύζυγος εκείνος που διακατέχεται απ’ αυτή την αρνητική
στάση αποκτά και μια αρνητική αντίληψη (πλαισίωση) για το χα
ρακτήρα του άλλου, η οποία μάλιστα ενισχύει τις αδυναμίες του

παραβλέποντας ταυτόχρονα τα χαρίσματα του. Από τη στιγμή λοι

πόν που ο/η σύζυγος “πλαισιώνεται” μ’ αυτό τον τρόπο, οποιαδή-
ποτε πράξη του/της θα ερμηνεύεται σύμφωνα με τους κανόνες αυ
τού του πλαισίου. Οι τυχόν ουδέτερες αντιδράσεις του/της θα θεω
ρούνται αρνητικές και οι πραγματικά αρνητικές αντιδράσεις
του/της θα υπερτονίζονται ακόμη περισσότερο. Η θετική συμπερι
φορά του/της θα ερμηνεύεται ως αρνητική ή θα υποτιμάται. Αν, για
παράδειγμα, ένας άντρας είναι συνεπής στις υποχρεώσεις του, η
σύζυγός του θα σκεφτεί: “Πώς και συμπεριφέρεται έτσι ο υποκρι
τής;”. Αν μια γυναίκα δείξει τρυφερότητα, ο σύζυγός της θα σκε
φτεί: “Παίζει θέατρο· δεν είναι αυτή η συμπεριφορά της”.
Η πλαισιωμένη εικόνα που επιβάλλουν οι άνθρωποι στο/στη
σύντροφό τους ενισχύεται διαρκώς από νέες αποδείξεις, ενώ τα γε
γονότα εκείνα που δε συμβαδίζουν μ’ αυτή ξεχνιούνται πολύ σύ
ντομα. Εφόσον ο συγκεκριμένος αυτός τρόπος σκέψης επιδέχεται
μόνο πληροφορίες συμβατές μ’ αυτόν, με την πάροδο του χρόνου
γίνεται ολοένα και πιο πειστικός έως ότου τελικά καθιερώνεται ως
πραγματικότητα στο μυαλό του/της συντρόφου. Τέλος, όταν οι
απογοητευμένοι σύζυγοι διηγούνται στους φίλους τους τις συσσω-
ρευμένες αποδείξεις τους για τον προκατειλημμένο τρόπο αντίλη
ψής τους, αυτές οι προσεκτικά επιλεγμένες πληροφορίες φαίνο
νται τόσο αξιόπιστες, που πείθουν ακόμη και τους πιο αντικειμε
νικούς κριτές για την εγκυρότητα της συγκεκριμένης αντίληψης.
Η Λόρα διαμόρφωσε μια εικόνα για το Φρεντ ως ενός ατόμου
αδιάφορου όταν εκείνος αρνήθηκε να μείνει σπίτι. Στη συνέχεια
συμπέρανε πως παραμελούσε τις ανάγκες της και πως μια μέρα
θα ήταν εξίσου αδιάφορος και απέναντι στα παιδιά τους - πως
ήταν ανίκανος να συμπεριφερθεί ως συνεπής σύζυγος και στορ
γικός πατέρας.
Στο μυαλό της εκείνος είχε πλαισιωθεί σαν εγωιστής και ανεύ
θυνος όχι μόνο στη συγκεκριμένη περίπτωση, αλλά για πάντα.
Έπειτα από την αφορμή εκείνη, η Αόρα έβλεπε το Φρεντ κάτω
από την ίδια αρνητική σκοπιά ό,τι κι αν εκείνος έκανε. Στην πραγ
ματικότητα, κάθε φορά που συνέβαινε κάτι που θύμιζε σ’ ένα πο

λύ μικρό μόνο βαθμό το αρχικό τραυματικό περιστατικό κατα

κλυζόταν από εικόνες και αναμνήσεις του. Και, κάθε φορά που
έβλεπε την ίδια τραυματική εικόνα με τα μάτια του μυαλού της,
ένιωθε ακόμη μεγαλύτερο θυμό για το Φρεντ. Η συμβουλευτική
του ζευγαριού αυτού πήρε τη μορφή της “αναπλαισίωσης”, σύμ
φωνα με την οποία η Λόρα και ο Φρεντ αμφισβήτησαν τη βάση των
αρνητικών αντιλήψεών τους και επέλεξαν μια πιο καλοπροαίρετη
ερμηνεία ο ένας για τις πράξεις του άλλου (Κεφάλαιο 13).
Σύγκρουση προσωπικοτήτων
Ορισμένες φορές οι προστριβές ενός ζευγαριού που βρίσκεται

σε συνεχή σύγκρουση δεν μπορούν να εξηγηθούν μόνο βάσει των
διαφορών του τρόπου αντίληψης ή της οπτικής γωνιάς του καθε-
νός. Στις περιπτώσεις αυτές, είναι απαραίτητο ν ’ αναζητήσουμε
ένα πιο μόνιμο χαρακτηριστικό, δηλαδή τα στοιχεία της προσωπι
κότητας των συζύγων. Οι συγκρούσεις αυτές πηγάζουν από τους
διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους η δομή της προσωπικό
τητάς τους τους επιβάλλει το πώς θα αντιληφθούν τα γεγονότα. Οι
ρομαντικοί βλέπουν τη ζωή μέσα από χρωματιστούς φακούς, ενώ
οι απαισιόδοξοι μέσα από μαύρους, σκοτεινούς φακούς. Ένας
αυτόνομος άνθρωπος μπορεί να θεωρήσει μια προσφορά βοήθει
ας υποτιμητική ή ακόμη και ως απόδειξη της έλλειψης εμπιστοσύ
νης προς το άτομό του, ενώ ένας εξαρτημένος άνθρωπος θα την
ερμηνεύσει ως ένδειξη στοργής. Ο αυτόνομος άνθρωπος ταυτίζει
τον αποχωρισμό με την ελευθερία. Για τον εξαρτημένο άνθρωπο,
ωστόσο, ο αποχωρισμός ισοδυναμεί με εγκατάλειψη.
Ο Τεντ και η Κάρεν αντιπροσωπεύουν δυο πτυχές προσωπικό
τητας επιρρεπείς για σύγκρουση. Η Κάρεν, η αυτόνομη ρομαντική,
είναι αυτάρκης και χαίρεται να κάνει πράγματα μόνη της. Ο Τεντ, ο
μοναχικός συντηρητικός, είναι λιγότερο ανεξάρτητος και αναζητά
τη συντροφιά. Καθώς είναι εξαρτημένος, ο Τεντ θέλει η Κάρεν να
είναι συνεχώς διαθέσιμη για να τον στηρίξει. Σ’ ένα λιγότερο συνει
δητό επίπεδο ο Τεντ φοβάται μήπως η Κάρεν τον εγκαταλείψει.

Αυτό που δε συνειδητοποίησε ο Τεντ κατά την περίοδο των συ

γκρούσεων τους ήταν ότι η προσωπικότητα της Κάρεν -στην
πραγματικότητα, η ταυτότητά της- ήταν στραμμένη στην ελευθε
ρία της να μετακινείται από τη μια δραστηριότητα στην άλλη, να
δρα παρορμητικά και να είναι απαλλαγμένη από περιορισμούς. Ο
Τεντ, που πάντα ένιωθε κάπως μόνος, έδινε τεράστια σημασία στο
να έχει μια σύντροφο πάνω στην οποία θα μπορούσε να βασίζεται.
Η Κάρεν, από την άλλη, δεν ήθελε να νιώθει καταπιεσμένη. Είχε
το δικό της σύστημα αξιών βασισμένο στην επιθυμία της για ελευ
θερία, αυτοδιάθεση και ανεξαρτησία. Δεν την ενδιέφερε να είναι
συνεπής, αποδοτική ή προετοιμασμένη για κάτι.
Μια μέρα που η Κάρεν καθυστέρησε μισή ώρα, ο Τεντ κυριεύ
τηκε από το φόβο πως κάτι φριχτό θα της είχε συμβεί. Όταν εκεί
νη έφτασε, ο Τεντ εξαγριώθηκε μαζί της που τον έκανε να περιμέ
νει. Ο θυμός του ενισχύθηκε από τον κρυφό φόβο του μήπως η Κά
ρεν είχε πάθει κάποιο ατύχημα. Η σκέψη πως μπορεί να είχε σκο
τωθεί τον τρομοκράτησε και ενεργοποίησε το μακροχρόνιο φόβο
του μήπως μείνει μόνος. Αντί να νιώθει ανακούφιση που την είδε,
θύμωσε μαζί της γιατί τον “έκανε” ν ’ ανησυχήσει.
Ο Τεντ ερμήνευσε αυτή την παραβίαση του κανόνα του περί
ακρίβειας ως εξής: “Δε νοιάζεται. Δεν την ενδιαφέρουν ούτε στο
ελάχιστο οι επιθυμίες μου”. Κατσούφιασε, ελπίζοντας πως η αντί
δρασή του αυτή θα μεταβίβαζε το μήνυμά του στην Κάρεν. Ωστό
σο, ο θυμός και η απομάκρυνσή του άσκησαν πολύ μικρή επίδρα
ση στην Κάρεν, γιατί εκείνη ήταν συναισθηματικά αυτόνομη και
μπορούσε εύκολα να χειριστεί τη συναισθηματική απόσταση και
απομόνωση. Στην πραγματικότητα εκείνη απομακρύνθηκε ακόμη
περισσότερο από τον Τεντ, στηρίζοντάς τον λιγότερο από πριν,
κάτι που τον απείλησε ακόμη περισσότερο. Ο Τεντ έγινε πιο εχθρι
κός και άρχισε να τη βλέπει ως “συναισθηματικά ψυχρή”. Τη χα
ρακτήρισε έτσι γιατί τη θεωρούσε “ανεύθυνη”, ενώ σκεφτόταν:
“Δεν μπορώ να βασιστώ πάνω της”.
Η στρατηγική του Τεντ να εξασφαλίσει σταθερή ικανοποίηση
της ανάγκης του για εξάρτηση ήταν να προσπαθεί να ελέγχει την

Κάρεν. Η Κάρεν, αντιθέτως, επιθυμούσε να είναι ελεύθερη από τον

έλεγχο και τους περιορισμούς του. Για να υπερασπιστεί την ελευθε
ρία της, προσπάθησε να αποθαρρύνει τις απόπειρές του να την
ελέγξει. Καθώς ένιωθε να την πνίγουν οι απαιτήσεις του Τεντ, απο
μακρύνθηκε από κοντά του, κάνοντας τον Τεντ να νιώθει εγκατε-
λειμμένος. Ο Τεντ, μέσα στην ολοένα και μεγαλύτερη απόγνωσή
του, άρχισε να γκρινιάζει και να της επιτίθεται λεκτικά, διώχνοντας
με τον τρόπο αυτό ακόμη περισσότερο την Κάρεν από κοντά του.
Η περίπτωση της Κάρεν και του Τεντ δείχνει πως δυο προσω
πικότητες, που μπορεί αρχικά να φαίνονται πως συμπληρώνουν η
μια την άλλη, τελικά συγκρούονται εξαιτίας διαφορετικών συστη
μάτων αξιών και στάσεων. Για παράδειγμα, μια από τις πεποιθή
σεις της Κάρεν ήταν: “Α ν ο Τεντ ενδιαφερόταν αληθινά για μένα,
θα με ενθάρρννε να είμαι ανεξάρτητη”. Η αντίστοιχη πεποίθηση
του Τεντ ήταν: “Α ν η Κάρεν νοιαζόταν αληθινά, θα ήθελε να βρί
σκεται πιο κοντά μου”. Ακόμη κι αυτή η ανομοιότητα δεν είναι
απαραίτητο να αποκλείει μια ισορροπημένη σχέση. Όλοι μας γνω
ρίζουμε ανθρώπους με διαφορετικές προσωπικότητες που τα πά
νε πολύ καλά μεταξύ τους. Όταν όμως οι σύζυγοι εμμένουν πει
σματικά στις απόψεις τους αδιαφορώντας ή αρνούμενοι να δε
χτούν ο ένας τις αντιλήψεις του άλλου, τότε είναι πιθανόν να πα
ρατηρηθούν πραγματικές συγκρούσεις.
Ποιο ήταν άραγε το πρόβλημα στην περίπτωση του Τεντ και
της Κάρεν; Όπως σημειώθηκε και στο Κεφάλαιο 2, ο Τεντ είχε
γοητευτεί από την ανέμελη συμπεριφορά της Κάρεν, τη δίψα της
για τη ζωή, στοιχεία που τον ανακούφιζαν από την πιεστική και
υπερδιανοητικοποιημένη ατμόσφαιρα και την ανατροφή της παι
δικής του ηλικίας. Η Κάρεν με τη σειρά της θαύμαζε το πνεύμα
του Τεντ, την ικανότητά του να αφηγείται ιστορίες, τη μεθοδική
προσέγγισή του στην επίλυση προβλημάτων και την ευρύτητα των
γνώσεών του πάνω στην πολιτική και στην ιστορία. Πάνω απ’ όλα
την καθησύχαζε η αξιοπιστία και το αίσθημα ευθύνης που τον δια
κατείχε - χαρακτηριστικά που έρχονταν σε πλήρη αντίθεση μ’
εκείνα του πατέρα της.

Τα γοητευτικά στοιχεία των κάποτε αρμονικών συζύγων είναι

ιδιαίτερα σημαντικά και ικανά να τους φέρουν ξανά κοντά -ακόμη
και για ένα ζευγάρι που βιώνει έντονες συγκρούσεις όπως ο Τεντ
και η Κάρεν- εφόσον μπορέσουν οι ίδιοι να ξεπεράσουν τις παρε
ξηγήσεις τους. Ωστόσο, αυτά τα ελκυστικά χαρακτηριστικά δεν εί
ναι από μόνα τους αρκετά ισχυρά ώστε να διασώσουν ένα γάμο
όταν οι προσωπικότητες των συζύγων δε συμφωνούν. Εδώ βρίσκε
ται και η απάντηση στο αίνιγμα γιατί οι σύζυγοι που φαίνονται τό
σο γοητευμένοι ο ένας απ’ τον άλλο και που δίνουν την εντύπωση
πως “τα πάνε μια χαρά” μπορεί να μην καταφέρουν να διατηρή
σουν μια σταθερή σχέση. Οι προσωπικότητές τους διαμορφώνουν
σε μεγάλο βαθμό τις προσδοκίες τους, την αντίληψή τους για τη
ζωή και τον τρόπο με τον οποίο αντιδρούν ο ένας στον άλλο. Κα
θώς η πρώτη ικανοποίηση που αντλείται από την ύπαρξη αυτών
των “ελκυστικών” χαρακτηριστικών εξασθενεί σιγά σιγά, οι δια
φορές των προσωπικοτήτων των δυο συζύγων υπερέχουν ολοένα
και περισσότερο. Οι αντιλήψεις τους αρχίζουν να συγκρούονται.
Τέλος, οι αντιλήψεις του ενός για τον άλλο επενδύονται από την
αρνητική ερμηνεία που δίνει ο ένας στις πράξεις του άλλου.
Μέσα στην απογοήτευσή τους, η Κάρεν και ο Τεντ κατέφυγαν
σε εξηγήσεις για τις συγκρούσεις που απέδιδαν το φταίξιμο στον
άλλο. Οι αντιλήψεις τους έγιναν μονόπλευρες, με αποτέλεσμα να
μην μπορούν να εκτιμήσουν ο ένας τα θετικά στοιχεία του άλλου.
Ο Τεντ παρέμεινε ένας εξαιρετικός αφηγητής, αλλά η Κάρεν δεν
μπορούσε πια να απολαύσει τις ιστορίες του. Η Κάρεν συνέχισε
να είναι αυθόρμητη και εύθυμη, αλλά ο Τεντ δεν ένιωθε πια γοη
τευμένος. Μπορούσαν να δουν ο ένας τον άλλο μόνο μέσα από την
προκατάληψη του αρνητικού τρόπου αντίληψής τους: η Κάρεν
φαινόταν απορριπτική και επιπόλαιη, ενώ ο Τεντ καταπιεστικός
και αρτηριοσκληρωτικός.
Καθώς είχαν εμπεδώσει σε βάθος αυτό τον αρνητικό τρόπο σκέ-
ψης, χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια προκειμένου να απαλλαγούν
από την επίδρασή του. Ορισμένα από τα συγκρουόμενα χαρακτη
ριστικά και στάσεις του ενός προς τον άλλο έπρεπε ν’ αλλάξουν.

Το πώς μπορέσαμε να επιφέρουμε αυτές τις αλλαγές θα συζητηθεί

στα επόμενα κεφάλαια. Στο σημείο αυτό, μπορούμε να περιγρά
φουμε κάποια βήματα που μπορεί να ακολουθήσει ένα ζευγάρι με
προβληματική σχέση, όπως εκείνη του Τεντ και της Κάρεν:
1) Οι σύντροφοι πρέπει, πάνω απ’ όλα, να συνειδητοποιήσουν
πως ένα μεγάλο μέρος της έντασης μεταξύ τους οφείλεται σε πα
ρεξηγήσεις που πηγάζουν από διαφορές στον τρόπο αντίληψής
τους και δεν είναι αποτέλεσμα κακίας ή εγωισμού.
2) Πρέπει ν ’ αναγνωρίσουν πως ορισμένα χαρακτηριστικά
του/της συζύγου του δεν είναι “κακά”, αλλά ενοχλητικά λόγω μιας
ασυμφωνίας με τα δικά τους χαρακτηριστικά.
3) Έχει μεγάλη σημασία ν ’ αναγνωρίσουν πως, όταν οι αντιλή
ψεις τους διαφέρουν, κανενός δεν είναι απαραίτητα σωστές ή λαν
θασμένες.
4) Πρέπει να αναπλαισιώσουν την αντίληψη που έχει ο ένας
για τον άλλο, εξουδετερώνοντας τ’ αρνητικά χαρακτηριστικά που
έχουν επινοήσει, και να δουν ο ένας τον άλλο πιο καλοπροαίρετα
- και ρεαλιστικά.
Με την πάροδο του χρόνου, οι δυο προσωπικότητες μπορούν
σταδιακά ν ’ αλλάξουν. Καθώς ο ένας σύζυγος γίνεται ολοένα και
πιο ανεκτικός απέναντι στα χαρακτηριστικά του άλλου, και οι
δυο ανακαλύπτουν συχνά προς μεγάλη τους έκπληξη πως οι δια
φορές τους αρχίζουν να υποχωρούν. Στην πραγματικότητα, οι
προσωπικότητές τους διαμορφώνονται έτσι ώστε να προσαρμο
στεί η μια στην άλλη, μειώνοντας συνεπώς την ένταση και τις πα
ρεξηγήσεις.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Η παραβίαση των κανόνων

ΗΣίμπιλ και ο Μαξ, ένα παντρεμένο ζευγάρι, ζούσαν για αρκε-
τά χρόνια ευτυχισμένοι- όλο εκείνο το διάστημα η Σίμπιλ δούλευε
και ο Μαξ σπούδαζε ιατρική. Μετά τη γέννηση των παιδιών τους,
η Σίμπιλ σταμάτησε να δουλεύει ως δασκάλα και αφιερώθηκε στα
παιδιά και στο σύζυγό της. Ο Μαξ, ένας πολλά υποσχόμενος ια
τρικός ερευνητής, έλειπε αρκετές ώρες από το σπίτι, αν και θεω
ρούσε τον εαυτό του αφοσιωμένο σύζυγο και γονιό. Ένα συγκε
κριμένο συμβάν άλλαξε, ωστόσο, τα πράγματα όταν κάποτε ο
Μαξ τηλεφώνησε στη Σίμπιλ ενώ βρισκόταν σε μια άλλη πόλη για
να παρακολουθήσει ένα ιατρικό συνέδριο.
ΜΑΞ: (Η Σίμπιλ θα χαρεί που είμαι καλά, που γνωρίζω τόσους ανθρώ
πους και μαθαίνω καινούρια πράγματα.) Τα περνάω υπέροχα. Εσύ πώς είσαι;
ΣΙΜΠΙΑ: (Αυτός διασκεδάζει, ενώ εγώ βρίσκομαι εδώ με δυο άρρωστα
παιδιά.) Η Τζόαν και ο Φρέντι είναι άρρωστοι.
ΜΑΞ: (Αχ, όχι, θ ’ αρχίσει την γκρίνια!)Τι έχουν;
ΣΙΜΠΙΑ: (Θα νοιαστεί άραγε; Θα δείξει υπευθυνότητα;) Ανεμοβλογιά...
Ανέβασαν πυρετό.
ΜΑΞ: (Η ανεμοβλογιά συνήθως δεν είναι επικίνδυνη. Υπερβάλλει.) Δε
χρειάζεται ν ’ ανησυχείς. Θα γίνουν καλά.
ΣΙΜΠΙΑ: (Γιατί δε λέει να επιστρέφει;) Εντάξει...
ΜΑΞ: (Ελπίζω να την καθησύχασα). Θα τηλεφωνήσω πάλι αύριο.
ΣΙΜΠΙΑ: (Ποτέ δεν είναι κοντά μον όταν τον χρειάζομαι.) Να τηλεφωνή
σεις! (σαρκαστικά)
Ο Μαξ και η Σίμπιλ αντιλαμβάνονται την ίδια κατάσταση με
4. Η παραβίαση των κανόνων

τελείως διαφορετικό τρόπο και, κατά συνέπεια, αξιολογούν ο

ένας τις πράξεις του άλλου -και τον άλλο- τελείως διαφορετικά.
Αυτή η διαφορά στον τρόπο αντίληψης είναι χαρακτηριστική των
προβληματικών ζευγαριών και συνήθως δημιουργεί επιπλέον δυ
σάρεστες συνέπειες.
Ο Μαξ δε θεωρεί ότι η ασθένεια των παιδιών του επιβάλλει την
άμεση προσοχή του. Ξέρει ότι, αν η Σίμπιλ τον χρειαζόταν πραγ
ματικά, θα έτρεχε αμέσως κοντά της, αλλά προς το παρόν δε δίνει
ιδιαίτερη σημασία στο γεγονός ότι εκείνη φαίνεται ν ’ ανησυχεί
ιδιαίτερα. Πιστεύει ότι η Σίμπιλ αντιδρά με υπερβολικό τρόπο και
προσπαθεί να την πείσει ότι δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα. Πά
ντως, δε θέλει να εξουσιάζεται από την “αναστάτωσή” της.
Η Σίμπιλ, από την άλλη, πιστεύει ότι ο Μαξ παραμελεί τα κα-
θήκοντά του. “Αυτός κάνει το ταξιδάκι του”, ενώ εκείνη επωμίζε
ται μόνη της όλες τις οικογενειακές υποχρεώσεις. Στον επόμενο
κατάλογο συνοψίζονται οι διαφορές στις απόψεις του καθενός.
Αποψη της Σίμπιλ Αποψη του Μαξ

1) Ο Μαξ έπρεπε να προσφερθεί να 1) Εφόσον η Σίμπιλ δε με χρειάζεται
επιστρέψει σπίτι. πραγματικά, δεν υπάρχει λόγος να
2) Δεν έπρεπε να χρειαστεί να το ζη επιστρέψω.
τήσω εγώ. 2) Δεν είναι δυνατόν να διαβάζω τη
3) Θα ’πρεπε να καταλάβει ότι τον σκέψη της. Αν με χρειάζεται στο σπί
χρειάζομαι. Μπορεί να κάνει αυτή τη τι, πρέπει να μου το πει.
θυσία για χάρη μου. 3) Είναι υπερβολική. Μπορεί να χει
4) Είναι εγωιστής και ανεύθυνος. ριστεί την κατάσταση και χωρίς να
Μόνο η καριέρα του τον ενδιαφέρει. χρειαστεί να κάνω θυσία.
4) Είναι απαιτητική και καταπιεστι
κή. Ζηλεύει την καριέρα μου. Δεν μπο
ρεί να ανεχτεί το ότι περνάω καλά.
Στις σχέσεις τους με τους άλλους, και η Σίμπιλ και ο Μαξ θεω
ρούνται ευχάριστοι άνθρωποι. Από κοινωνικής πλευράς, φαίνο
νται ένα πολύ ευτυχισμένο ζευγάρι, παρ’ όλ’ αυτά, έχουν φτάσει σ’
ένα σοβαρό αδιέξοδο, όπως άλλωστε φαίνεται και από το διάλογό
τους. Κανείς όμως από τους δυο δεν εκφράζει στον άλλο αυτά που

πραγματικά σκέφτεται - κάτι που συνιστά και το πιο σημαντικό

μέρος της επικοινωνίας τους. Η Σίμπιλ θέλει ο Μαξ να προσφερ-
θεί να επιστρέψει σπίτι, και ο Μαξ αποφεύγει να προτείνει κάτι
τέτοιο. Εξαιτίας αυτών των κρυφών σκέψεων, και οι δυο αρχί
ζουν να αποδίδουν αρνητικές ιδιότητες ο ένας στον άλλο. Ο Μαξ
φαντάζει εγωιστής και ανεύθυνος στα μάτια της Σίμπιλ· η Σίμπιλ
φαντάζει απαιτητική και καταπιεστική στα μάτια του Μαξ.
Η βαθύτερη ανάλυση θα μας επέτρεπε ωστόσο να ανακαλύ-
ψουμε και κάποια άλλα πιο ουσιαστικά στοιχεία διαντίδρασής
τους. Αν και η Σίμπιλ ανησυχεί όντως για τα παιδιά, δε νιώθει τε
λείως ανήμπορη. Αυτό που πραγματικά θέλει είναι μια απόδειξη
από την πλευρά του Μαξ ότι ενδιαφέρεται αληθινά γ ι’ αυτά που
εκείνη περνά και ότι είναι τόσο υπεύθυνος ώστε να της συμπαρα
σταθεί. Αναγνωρίζει το γεγονός ότι θα ήταν θυσία για το Μαξ να
επιστρέψει σπίτι, και δε θα σκεφτόταν καν αυτή την πιθανότητα
αν δεν ήταν σημαντικό για την ίδια. Αλλά θέλει -και περιμένει-
να της το προτείνει εκείνος. Η προθυμία του να κάνει μια τέτοια
θυσία θα αποδείκνυε ότι ενδιαφερόταν, ότι ήταν υπεύθυνος και
ότι η οικογένειά του αποτελούσε για τον ίδιο την πιο βασική του
προτεραιότητα. Αν της πρότεινε κάτι τέτοιο, τότε θα τον έβγαζε
από τη δύσκολη θέση λέγοντάς του να μην επιστρέψει. Με την έν
νοια αυτή, το γεγονός ότι δεν προσφέρεται να επιστρέψει σπίτι
είναι ένα αρνητικό σύμβολο ότι δεν ενδιαφέρεται και δεν ανα
λαμβάνει τις ευθύνες του.
Ο Μαξ, από την άλλη, βλέπει αυτό το πρόβλημα καθαρά από
την πρακτική του πλευρά. Ξεχνά τι μπορεί να σημαίνει η έλλει
ψη ενδιαφέροντος του να γυρίσει σπίτι. Η μόνη του σκέψη είναι
ότι η άμεση επιστροφή του δεν είναι απαραίτητη, γιατί η Σίμπιλ
μπορεί να τα καταφέρει και μόνη της. Επειδή λοιπόν αξιολογεί
την κατάσταση τελείως πρακτικά, χωρίς να ανησυχεί για το
συμβολικό της νόημα -η ανησυχία της για τα παιδιά και η επι
θυμία της να επιστρέψει ο Μαξ στο σπίτι-, την απομακρύνει
από κοντά του.

Οι προσδοκίες που έχουν τεθεί
Η σύγκρουση ανάμεσα στο Μαξ και στη Σίμπιλ είχε πολύ βα
θύτερες ρίζες. Όταν γνωρίστηκαν, ο Μαξ φοιτούσε στην ιατρική
και η Σίμπιλ δούλευε ως δασκάλα. Η γνωριμία τους εξελίχθηκε σε
μια θερμή σχέση που ανανεωνόταν από τα όνειρά τους για μια ευ
τυχισμένη ήρεμη ζωή μαζί.
Η Σίμπιλ ταυτίστηκε με το Μαξ και την καριέρα του και ένιω
θε περήφανη όταν οι συνάδελφοί του μιλούσαν γι’ αυτόν και τον
χαρακτήριζαν “ευφυή νέο”. Ο Μαξ ήταν ικανοποιημένος που η Σί-
μπιλ τον είχε εξιδανικεύσει και περίμενε να ζήσει ένα ευτυχισμένο
μέλλον μαζί του, εκείνος ένας πετυχημένος ερευνητής και η Σί-
μπιλ δίπλα του να του προσφέρει τη στοργή και τη στήριξη που
χρειαζόταν.
Η Σίμπιλ είχε διάφορες προσδοκίες, οι οποίες όμως έγιναν εμ
φανείς αργότερα. Για παράδειγμα, ήξερε ότι θα εγκατέλειπε την
καριέρα της προκειμένου να δημιουργήσει οικογένεια με το Μαξ.
Όταν ήταν έγκυος στο πρώτο τους παιδί, ανυπομονούσε να εκ
πληρώσει το όνειρό της για μια “ευτυχισμένη οικογένεια”, στην
οποία βέβαια ο Μαξ θα συμμετείχε πλήρως.
Όταν με την πάροδο του χρόνου ανακάλυψε ότι ο Μαξ δεν
ανταποκρινόταν στο ρόλο με τον οποίο τον είχε ταυτίσει, πληγώ
θηκε και απογοητεύτηκε. Τότε, συνειδητοποίησε για πρώτη φορά,
τις άλλες της, σιωπηλές παραδοχές:
> Ο Μαξ θα ενδιαφέρεται πάνω απ’ όλα για μένα και τα παιδιά.
> Δε θα χρειάζεται να του ζητάω άμεσα βοήθεια.
\> Θα κατανοεί απόλυτα τις ανάγκες μου.
> Θα είναι πρόθυμος να κάνει θυσίες.
Ο Μαξ με τη σειρά του είχε κι αυτός τις δικές του προσδοκίες:

ϊ> Η Σίμπιλ θα σέβεται την καριέρα μου, θα ταυτιστεί μαζί της και θα τη μοι
ραστεί μαζί μου.
> Θα κάνει τη δουλειά της φροντίζοντας τα παιδιά και κρατώντας το νοικο
κυριό.
Με άλλα λόγια, ο Μαξ πίστευε ότι και οι δυο θα συντηρούσαν

96 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕ€Κ
και θα στήριζαν την οικογένεια. Ο ρόλος του θα ήταν έξω από το

σπίτι, ενώ της Σίμπιλ μέσα σ’ αυτό. Ο ένας θα συμπαραστεκόταν
στον άλλο, αλλά οι ρόλοι τους θα ήταν ξεκάθαροι: εκείνη θα φρό
ντιζε το σπίτι και εκείνος θα εξασφάλιζε τα οικονομικά. Η Σίμπιλ,
από την άλλη, πίστευε ότι, εφόσον θα εγκατέλειπε την καριέρα
της, ο Μαξ θα ήταν ένας αφοσιωμένος σύντροφος στο σπίτι - και
όχι ένας τυχαίος σύζυγος και γονιός.
Όπως και στην περίπτωση των άλλων παντρεμένων ζευγαριών
που αντιμετώπιζαν προβλήματα, η συμβουλευτική για το Μαξ και
τη Σίμπιλ επικεντρώθηκε στις διαφορετικές προσδοκίες και προ
οπτικές τους. Ο κάθε σύντροφος έπρεπε να σεβαστεί τα ενδιαφέ
ροντα του άλλου, αλλά και οι δυο έπρεπε να δουλέψουν βάσει
υποχρεώσεων - συγκεκριμένα, τη φροντίδα των παιδιών. Η Σί-
μπιλ έπρεπε να προσαρμόσει περισσότερο τις προσδοκίες της για
το Μαξ, ενώ εκείνος έπρεπε να γίνει πιο ευαίσθητος απέναντι
στους φόβους και στις επιθυμίες της.
Η διαμόρφωση των κανόνων
Μια γυναίκα που θέλει να περνά πολλές ώρες συζητώντας με το

σύζυγό της μπορεί να συμβιβαστεί με το γεγονός ότι αυτός παρακο
λουθεί ποδόσφαιρο στην τηλεόραση τις περισσότερες ώρες του
Σαββατοκύριακου ή ότι “τα πίνει” με τα φιλαράκια του μετά τη δου
λειά ή ακόμη ότι τα βράδια ξενυχτά πάνω από τη δουλειά του γρα
φείου. Ένας άντρας μπορεί να συνηθίσει στο ότι η σύζυγός του εν-
διαφέρεται λιγότερο απ’ εκείνον για το σεξ, στο ότι δε μοιράζεται
μαζί του την αγάπη του για τη δουλειά του, τα σπορ ή την πολιτική.
Τέτοιου είδους απογοητεύσεις κάνουν γενικά τους συζύγους να
μειώνουν τις προσδοκίες τους ο ένας για τον άλλο. Καθώς προ
σαρμόζουν τα όνειρα και τις φιλοδοξίες τους στην πραγματικότη
τα του γάμου, συνήθως μαθαίνουν να ζουν μ’ αυτή την κατάσταση,
αν και κάποιες φορές αυτό τους κάνει να νιώθουν κατάθλιψη.
Ορισμένες φορές ωστόσο οι προσδοκίες -ο ι ελπίδες και τα
όνειρα- δε μειώνονται αλλά αυξάνονται. Η επιθυμία ο/η σύζυγος

να ενδιαφέρεται κυρίως για την οικογένεια αντικαθίσταται από

μια απαίτηση. Το “θα ήθελα”μετατρέπεται σ’ ένα “πρέπει”: “Πρέ
πει να νοιαστεί πάνω απ’ όλα για την οικογένεια”. Αυτό που ξεκί
νησε ως επιθυμία γίνεται απόλυτος κανόνας. Έτσι, ενώ οι άνθρω
ποι νιώθουν δυστυχισμένοι όταν τα όνειρά τους παραμένουν
ανεκπλήρωτα, είναι πολύ πιθανότερο να θυμώσουν όταν δεν τη
ρούνται αυτοί οι κανόνες.
Αν προσπαθούσαμε να κρίνουμε αντικειμενικά τη σύγκρουση
του Μαξ και της Σίμπιλ, θα δυσκολευόμασταν να καταλήξουμε σε
μια απόφαση. Θα ’πρεπε ο Μαξ να επιστρέφει σπίτι ή τουλάχιστον
να το προτείνει; Η Σίμπιλ έχει δίκιο που περιμένει μια τέτοια αντί
δραση; Μια απλή απάντηση θα ήταν ότι κανείς από τους δυο δεν
έχει απόλυτο δίκιο ή άδικο. Αλλά κάτι τέτοιο δε δίνει την ανάλογη
βαρύτητα στην πραγματική σύγκρουση, που είναι γενικότερη και
πιο πολύπλοκη από το αν ο Μαξ θα επιστρέφει απλά σπίτι. Τα
ερωτήματα που τους απασχολούν κυρίως είναι: “Θα με στηρίξει η
Σίμπιλ στη δουλειά; ”και “Θα με στηρίξει ο Μαξ στο σπίτι;”
Όταν αγνοούμε τα πιο διάχυτα προβλήματα σε μια συζυγική
κρίση, μπορεί να οδηγηθούμε στο να προτείνουμε υπερβολικά
απλοϊκές λύσεις στα προβλήματα αυτά. Το συγκεκριμένο θέμα της
επιστροφής του Μαξ στο σπίτι έχει τεράστια σημασία γιατί αντι
προσωπεύει μια γενικότερη αρχή: ό,τι κάνει ή δεν κάνει ο Μαξ
όταν η Σίμπιλ χρειάζεται τη στήριξή του έχει συμβολικό νόημα.
Οι γενικότερες αρχές στις οποίες υπόκεινται οι σύζυγοι χωρίς
όμως να τις γνωρίζουν συνειδητά παρουσιάστηκαν στο δεύτερο
κεφάλαιο ως “αρετές”. Οι αρετές αυτές έχουν να κάνουν με τη δι
καιοσύνη, τη στοργή, τη φροντίδα, την υπευθυνότητα, το σεβασμό
και τα σχετικά. Συνεπώς, μια μεμονωμένη, συγκεκριμένη πράξη εκ
φράζει μια γενικότερη, αφηρημένη αρχή. Για τη Σίμπιλ, η επιστρο
φή του Μαξ στο σπίτι σημαίνει ότι ενδιαφέρεται, είναι συνεπής,
υπεύθυνος και δίκαιος· αν δεν προσφερθεί να γυρίσει σπίτι, ση
μαίνει ότι δεν ενδιαφέρεται, ότι είναι αναίσθητος, ανεύθυνος και
άδικος. Σύμφωνα με τη Σίμπιλ, η επιλογή είναι προκαθορισμένη.
Γενικά, η ανάγκη για κανόνες δε γίνεται εμφανής παρά μόνο
4. Η παραβίασή των κανόνων

όταν παραβιάζεται κάποια σημαντική αρχή. Οι νόμοι για την ισό

τιμη εργασία ή η αρχή των ίσων δικαιωμάτων πέρασαν μόνο αφού
η αρχή της μη διάκρισης είχε παραβιαστεί. Παρομοίως, μόνο μετά
την εμφάνιση κάποιων περιστατικών -κατά τα οποία οι σύζυγοι
συγκρούονται πάνω σε σημαντικές αρχές- γίνεται πιθανή η δια
μόρφωση κάποιων κανόνων. Όταν ο Τεντ απογοητευόταν ορισμέ
νες φορές με την αργοπορία της Κάρεν, κατέληγε σ’ έναν κανόνα
για την καθυστέρησή της. Κάθε φορά που εκείνη αργούσε, εφάρ
μοζε τον κανόνα του και ένιωθε δικαιωμένος που θύμωνε και ήθε
λε να την τιμωρήσει για το “λάθος” της.
Το πρόβλημα μ’ αυτούς τους κανόνες είναι ότι αγνοούν τις
ανάγκες και τις επιθυμίες του άλλου ατόμου. Και, πράγματι, αν
εκφράζονταν ανοιχτά (κάτι που γίνεται σπάνια), οι κανόνες αυτοί
θα φαίνονταν αυθαίρετοι ή ακόμη και παράλογοι στον άλλο σύζυ
γο. Το μεγαλύτερο μέρος του θυμού στους προβληματικούς γά-
μους πηγάζει από τέτοιους παραβιασμένους κανόνες παρά από
αντικειμενικά άσχημες πράξεις από την πλευρά του ενός συζύγου.
Οι κανόνες απορρέουν από κάποιες “φόρμουλες” οι οποίες
λειτουργούν ως κωδικά συστήματα που καθορίζουν το προσωπι
κό νόημα μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς και προσδιορίζουν
αν αυτή είναι “δικαιολογημένη” ή “αδικαιολόγητη”. Κάποιες απ’
αυτές τις φόρμουλες είναι:
Ι> Αν ο/η σύντροφός μου ενδιαφερόταν, θα προσφερόταν να με βοηθήσει όταν
βρίσκομαι σε δύσκολη θέση.
Ο Αν ο/η σύντροφός μου με σεβόταν, δε θα με άφηνε να αντιμετωπίζω μόνος/η
τα τυχόν προβλήματα.
> Αν ο/η σύντροφός μου νοιαζόταν, θα έκανε ό,τι ήθελα χωρίς να χρειαστεί να
του/της το ζητήσω.
Όταν ένας σύζυγος κάνει κάτι -ή δεν καταφέρνει να κάνει κάτι

που ανταποκρίνεται σε μια φόρμουλα-, τότε ο/η σύντροφός του
νιώθει πληγωμένος/η. Για παράδειγμα, και η Λόρα και η Σίμπιλ
απογοητεύτηκαν που οι σύζυγοί τους δεν ανταποκρίθηκαν στις εκ
κλήσεις τους. Έτσι, υποσυνείδητα εφάρμοσαν την τρίτη φόρμουλα:
“Αν ο σύντροφός μου ενδιαφερόταν πραγματικά, θα έκανε αυτό

που ήθελα”. Εφόσον λοιπόν ο σύντροφος δεν ανταποκρίθηκε στην

επιθυμία, σήμαινε ότι δεν ενδιαφερόταν. Αυτό το συγκεκριμένο
νόημα υπήρξε καταστροφικό και για τις δυο συζύγους. Ορκίστη
καν στο μέλλον να θέσουν τον εξής κανόνα: “Ο σύζυγός μου οφεί
λει να ανταποκριθεί στην ανάγκη μου. Ειδάλλως, θα τον αφήσω”.
Χαρακτηριστικοί κανόνες που πηγάζουν απ’ αυτές τις φόρ
μουλες είναι:
Ο Ο σύζυγος μου πρέπει να με βοηθά όταν έχω πρόβλημα.
> Ο σύζυγός μου πρέπει να συμμετέχει στις δουλειές του σπιτιού.
\> Ο σύζυγός μου πρέπει να κάνει αυτό που θέλω χωρίς να χρειαστεί να του το
ζητήσω.
Η εφαρμογή των κανόνων
Οι κανόνες είναι κατά κάποιον τρόπο τόσο δεσμευτικοί για το

σύντροφο όσο και η επιβολή φορολογίας. Όταν μια τέτοια υπο
χρέωση δεν εκπληρώνεται, ο σύντροφος αυτόματα φαντάζει σαν
ένας παραβάτης, με αποτέλεσμα να του επιβάλλεται τιμωρία, συ
νήθως με τη μορφή του μαλώματος. Τα προβλήματα εκδηλώνο
νται γιατί αυτός ο τρόπος σκέψης δε γίνεται τις περισσότερες φο
ρές σαφής. Τέτοιου είδους συζυγικοί κανόνες δεν ανακαλούνται
και αποτελούν υποχρεώσεις που συχνά επιβάλλονται χωρίς τη
συγκατάθεσή του/της.
Αυτοί οι κανόνες γρήγορα θεωρούνται δικαιώματα και σύντο
μα εξελίσσονται σε απαιτήσεις. Ένας σύζυγος μπορεί να απαιτή
σει -συνήθως διακριτικά- ο/η σύντροφός του να είναι στοργι
κός/ή, ευαίσθητος/ή και συνεπής, χωρίς ποτέ να συνειδητοποιεί
ότι ο ορισμός των πράξεων εκείνων που συνιστούν τη στοργή, την
ευαισθησία και τη συνέπεια ποικίλλει σε μεγάλο βαθμό από άτομο
σε άτομο. Εκείνος που διαμορφώνει τους κανόνες θεωρεί ως δε
δομένο ότι η δίκιά του φόρμουλα για αγάπη είναι καθολική.
Η Σίμπιλ ισχυριζόταν: “Όλοι ξέρουν καλά ότι ένας σύζυγος
πρέπει να είναι διαθέσιμος όταν η γυναίκα του θέλει να συζητήσει
ένα πρόβλημα μαζί του”. Στην οικογένεια της Σίμπιλ η μητέρα της
τηλεφωνούσε στον πατέρα της στη δουλειά κάθε φορά που ήθελε να

συζητήσει ένα πρόβλημα του σπιτιού, κι έτσι η Σίμπιλ θεωρούσε κά

τι τέτοιο απόλυτα φυσιολογικό και αναμενόμενο και στο δικό της
γάμο. Ο Μαξ, όμως, προερχόταν από μια οικογένεια στην οποία τα
οποιαδήποτε προβλήματα συζητιόντουσαν πάρα πολύ σπάνια. Συ
νεπώς, η Σίμπιλ θεωρούσε το Μαξ αδιάφορο όταν εκείνος δεν κα-
τάφερνε να συζητήσει μαζί της τα προβλήματά της κατά τη διάρκεια
της μέρας. Ακόμη, επειδή ο πατέρας της ήταν πολύ συγκαταβατικός
στις απαιτήσεις της μητέρας της, η Σίμπιλ περίμενε το ίδιο και από
το Μαξ. Αυτή η ασυμφωνία που πηγάζει όταν οι προσδοκίες ενός
συζύγου για το ρόλο του συντρόφου του δεν ανταποκρίνονται μ’
εκείνες του άλλου συναντάται συχνά στο γάμο.
Η παραδοχή της καθολικότητας των προσωπικών προσδοκιών
οδηγεί και σ’ ένα ακόμη πρόβλημα: ο/η σύζυγος θα πιστέψει ότι
η/ο σύντροφός του οφείλει να γνωρίζει αυτό που εκείνος/η θέλει
χωρίς να χρειαστεί να του/της το ζητήσει. Αυτή η προσδοκία -ο/η
σύντροφος να είναι μέντιουμ- συναντάται συχνά στους προβλη
ματικούς γάμους. Η Κάρεν, για παράδειγμα, πληγωνόταν όταν ο
Τεντ δεν τη βοηθούσε στις δουλειές του σπιτιού. Την παρατηρού
σε απαθής ενώ εκείνη ετοίμαζε το τραπέζι, έπλενε τα πιάτα, τα
κτοποιούσε τα ρούχα στις ντουλάπες - χωρίς να προσφέρεται να
βοηθήσει. Αν και σκεφτόταν: “Θα ’πρεπε να καταλαβαίνει ότι κου
ράζομαι π ολύ”, η Κάρεν ποτέ δε ζητούσε βοήθεια από τον Τεντ.
Πίστευε ότι, εφόσον η “ανάγκη” της ήταν εμφανής και καθολική,
εκείνος συνειδητά απέφευγε την υποχρέωσή του να τη βοηθήσει.
Οι κανόνες που φαίνονται απόλυτα λογικοί και εμφανείς σ’
εκείνον που τους δημιουργεί φαίνονται συνήθως παράλογοι στον
άλλο. Για παράδειγμα, όταν η Κάρεν είπε στον Τεντ ότι έπρεπε να
“καταλάβει” και να τη βοηθήσει στις δουλειές του σπιτιού, εκείνος
παραπονέθηκε: “Έχεις πάντα την απαίτηση να διαβάζω τη σκέψη
σου. Α ν θέλεις κάτι, γιατί δεν έρχεσαι να μου το ζητήσεις;” Η Κά
ρεν απάντησε: “Ήταν ολοφάνερο! Γιατί πρέπει να σου ζητάω το κα
θετί; Δεν μπορείς ποτέ να κάνεις κάτι επειδή έτσι είναι το σωστό;”
Ένα καθοριστικό στοιχείο του συζυγικού κώδικα των “πρέπει”
και “δεν πρέπει” είναι ότι ο/η σύντροφος δεν πρέπει ποτέ -συνει-

δητά ή ασυνείδητα- να παραβιάσει έναν κανόνα. Ένας νεαρός, για

παράδειγμα, εξοργίστηκε όταν η αρραβωνιαστικιά του φύσηξε κα
τά λάθος τον καπνό του τσιγάρου της στο πρόσωπό του. Σκέφτηκε:
“Ξέρει ότι δεν αντέχω τον καπνό, γι ’ αυτό θα ’πρεπε να είναι πιο
προσεκτική. Είναι αναίσθητη και δεν ενδιαφέρεται για τα συναι-
σθήματά μου”. Δεν ενοχλήθηκε τόσο από τον ίδιο τον καπνό, αλλά
από το γεγονός ότι η αρραβωνιαστικιά του είχε παραβιάσει τον κα
νόνα του. Αν κάποιος άλλος είχε κατά λάθος φυσήξει καπνό στο
πρόσωπό του, θα νεύριαζε κάπως, αλλά σε καμιά περίπτωση δε θα
εξοργιζόταν, γιατί δε θα είχε παραβιαστεί ο κανόνας του.
Η τελική απώλεια ή θλίψη που βιώνει ένας/μια σύζυγος όταν
παραβιάζεται ένας κανόνας είναι συνήθως ασήμαντη, κυρίως μά
λιστα αν τη συγκρίνουμε με την ένταση της θυμωμένης αντίδρασής
του/της. Ένας λόγος που η αντίδραση είναι τόσο έντονη είναι ότι ο
κανόνας είναι ιερός για κείνον που τον διαμορφώνει. Αν παραβια-
στεί, ο/η σύζυγος πιστεύει ότι θα γίνει πιο ευάλωτος/η, λες και μια
μικρή παραβίαση θα οδηγήσει σε μεγαλύτερες παραβιάσεις αργότε
ρα. Για παράδειγμα, ο νεαρός που μισούσε τον καπνό είπε για την
αρραβωνιαστικιά του: “Αν δεν μπορεί να ακολουθήσει έναν απλό
κανόνα, όπως το να μην καπνίζει στο πρόσωπό μου, θα αδιαφορεί
για τα πάντα που μ’ ενοχλούν και θ’ αγνοεί ό,τι με δυσαρεστεί”.
Κανόνες που σαμποτάρουν
Συνήθως, ο κάθε σύζυγος σ’ έναν προβληματικό γάμο π ι

στεύει ότι αυτός/ή έχει κάνει τις περισσότερες υποχωρήσεις· ή
ακόμη και οι δυο πιστεύουν ότι έδωσαν περισσότερα α π ’ ό,τι
πήραν για να ικανοποιήσουν τις ανάγκες του συντρόφου τους.
Το αίσθημα αυτό της προδοσίας επιδεινώνεται όταν ο/η σύ
ντροφος γίνεται επικριτικός/ή ή άδικος/η. Για παράδειγμα, μια
γυναίκα παραπονέθηκε: “Ο σύζυγός μου ποτέ δεν αναφέρει όλα
τα καλά πράγματα που κάνω για χάρη του. Το μόνο που προσέ
χει είναι αν κάνω κάποιο λάθος”.
Συχνά, οι έννοιες της αγάπης και της ευτυχίας είναι συγκεχυμέ-

νες στο μυαλό των ανθρώπων, κι έτσι πιστεύουν ότι μια μείωση της
αγάπης σημαίνει ότι θα γίνουν δυστυχισμένοι. Πολλοί άνθρωποι
λειτουργούν, για παράδειγμα, σύμφωνα με την εξής φόρμουλα: “Α ν
με αγαπάνε ολοκληρωτικά και χωρίς προϋποθέσεις, μπορώ να εί
μαι ευτνχισμένος/η. Α ν όχι, τότε πρέπει να είμαι δυστυχισμένος/η”.
Εξισώνοντας την αγάπη με την ευτυχία, αυτοί οι άνθρωποι κατα
λήγουν να βιώνουν δυσάρεστα συναισθήματα που εμφανίζονται
όταν ο/η σύντροφός τους φαίνεται λιγότερο στοργικός/ή ή διαχυτι
κός/ή. Πιστεύουν ότι μια παροδική ψυχρότητα του/της συντρόφου
τους σημαίνει την έναρξη μιας μακροχρόνιας δυστυχίας. Πράγμα
τι, κάποιοι άνθρωποι μπορεί να βυθιστούν στην κατάθλιψη όταν
πιστεύουν ότι μια ερωτική σχέση έχει φτάσει σε αδιέξοδο. Συμπε
ραίνουν ότι αντιμετωπίζουν μια αιώνια δυστυχία γιατί τώρα δεν
υπάρχει πιθανότητα να ξαναγαπηθούν ποτέ πια.
Προκειμένου να προφυλαχτούν από μια τόσο οδυνηρή κατά
σταση, οι σύντροφοι χτίζουν στα πλαίσια του γάμου ένα σύστημα
περιορισμών για να αποτρέψουν την απειλή της καταστροφής της
σχέσης τους. Αυτές οι προστατευτικές τεχνικές προϋποθέτουν την
επιβολή κάποιων επιταγών στους συντρόφους -τα “πρέπει”και
τα “δενπρέπει”-, επιταγές που δρουν καθησυχαστικά για κείνον
που τις θέτει. Αυτοί οι αυστηροί κανόνες που διαμορφώνονται
σαν ένα είδος τείχους για προστασία από την ψυχική ταλαιπωρία
που προκαλεί το τέλος μιας σχέσης συχνά λειτουργούν έτσι ώστε
να απομονώνουν τον άλλο σύντροφο και να περιορίζουν τον αυ
θορμητισμό του/της. Παραδόξως, αυτοί οι κανόνες μπορεί να επι
φέρουν αυτό το οποίο υποτίθεται ότι πρέπει να αποτρέψουν: μια
διάλυση της σχέσης.
Όταν κάποιος απ’ αυτούς τους νόμους παραβιάζεται από τον
ένα σύζυγο, ο άλλος -εκείνος που θέτει τους νόμους- νιώθει ότι
απειλείται, θυμώνει και θέλει να τιμωρήσει τον παραβάτη. Δεν εί
ναι απλά ο κανόνας αλλά ο δημιουργός του που στην ουσία αγνο
είται. Στις στενές σχέσεις ο θυμός παρεμποδίζει τη δημιουργική
επίλυση προβλημάτων. Κάτω από την ένταση του θυμού η θετική
διαπραγμάτευση των προβλημάτων γίνεται αδύνατη.

Οι κανόνες, που μπορεί να φαίνονται αυθαίρετοι, παράλο

γοι ή ασήμαντοι στο σύζυγο εκείνο στον οποίο επιβάλλονται,
συνήθως έχουν σχέση με την επιβεβαίωση συμβολικών συμπερι
φορών, όπως η ακρίβεια στην ώρα, η ευγένεια και η προσφορά
δώρων. Επίσης, συχνά αφορούν πιο περίπλοκες διαδικασίες,
όπως η πρόβλεψη των επιθυμιών του συντρόφου και η ανταπό
κριση στα συναισθήματά του/της. “Έπρεπε να ξέρει ότι θα χρει
αστώ τη βοήθειά τον”ή “Έπρεπε να καταλάβει ότι δεν είμαι και
πολύ καλά”.
Οι άνθρωποι έχουν την τάση να τιμωρούν το/τη σύντροφό τους
για κάποια τυχόν παραβίαση των κανόνων, ακόμη και όταν ένα
τέτοιο “λάθος” δεν προκαλεί από μόνο του πραγματική απώλεια ή
πόνο. Ο “παραβάτης” θυμώνει επειδή, ενώ η συγκεκριμένη πράξη
του φαίνεται τόσο ασήμαντη, η αντίδραση του συντρόφου του εί
ναι δυσανάλογη προς το πρόβλημα. Επιπλέον, ο “παραβάτης”
νιώθει να καταπιέζεται από έναν υποτιθέμενο κανόνα. Έτσι, ο
“παραβάτης” γίνεται τώρα το θύμα, και μπορεί να αντεπιτεθεί, με
αποτέλεσμα ο σύζυγος να βιώσει όντως· την οδύνη που ο κανόνας
είχε σκοπό να αποτρέψει. Διαπιστώνουμε λοιπόν ένα από τα πα
ράδοξα των διαταραγμένων σχέσεων: οι κανόνες που διαμορφώ
νονται προσεκτικά για την αποφυγή της δυστυχίας οδηγούν τελι
κά στη δυστυχία.
Πολλά ζευγάρια πιστεύουν ότι ένας γάμος δε θα ’πρεπε να
συνοδεύεται από σοβαρά προβλήματα. Οι άνθρωποι συχνά πα
ραπονιούνται: “Α ν με αγαπούσε πραγματικά, δε θα μαλώναμε”.
Όταν όμως τα προβλήματα γίνονται εμφανή, καταλήγουν να
παραβιάζουν τον υποτιθέμενο κανόνα, ότι τα ζευγάρια δεν πρέ
πει να καβγαδίζουν οι σύζυγοι συνεπώς θυμώνουν με την εμ
φάνιση συγκρούσεων στο γάμο τους. Έχουν επινοήσει μια φόρ
μουλα που σημαίνει: διαφωνία = έλλειψη αποδοχής, σεβασμού
και αγάπης. Εφόσον ο συνδυασμός θυμού και αλληλοκατηγο
ριών απομακρύνει το ζευγάρι από την επίλυση του προβλήμα
τος τους, το αποτέλεσμα μπορεί να είναι ένας αυξανόμενος κύ
κλος εχθρικότητάς.

Επιβολή των κανόνων
Όταν γνωρίζει κανείς τι πρέπει να περιμένει από χο/τη σύ

ντροφό του, αποκτά ένα αίσθημα σταθερότητας στο σχεδιασμό,
στην αντιμετώπιση των κρίσεων και στη λήψη αποφάσεων. Αυτές
οι κοινές προσδοκίες εξυπηρετούν επιπλέον τη ζωτική λειτουργία
της προσφοράς κατευθύνσεων στους συζύγους ως προς αυτά που
ο καθένας τους πρέπει να δώσει στη σχέση.
Οι κρυφές προσδοκίες ωστόσο κλονίζουν μια σχέση παρά τη στα
θεροποιούν. Αυτοί οι σιωπηλοί κανόνες συνήθως περιστρέφονται
γύρω από μια συμβολική πράξη, όπως το ενδιαφέρον ενός συζύγου
να προσέξει τα παιδιά ενώ η σύζυγός του κάνει ένα διάλειμμα, ή η
διάθεση μιας γυναίκας να ετοιμάσει στο σύζυγό της το αγαπημένο
του γεύμα. Ορισμένοι συμβολικοί κανόνες ισχύουν και για τα άλλα
μέλη της οικογένειας. “Α ν νοιάζεσαι για μένα, θα ενδιαφέρεσαι και
για τους γονείς μου και τ ’ αδέρφια μου” είναι ένα παράδειγμα.
Ακόμη και αυτοί οι συμβολικοί κανόνες δεν είναι απαραίτητο
να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα. Αλλά, όταν παγιδεύονται
στη διαμόρφωση αμετάκλητων επιταγών, οι διαταγές και οι απα
γορεύσεις, τα “πρέπει”και τα “δεν πρέπει ” αποκτούν αυτόματα
μια ιδιαίτερα αρνητική χροιά.
Υπάρχουν διάφορα είδη των “πρέπει ”και “δενπρέπει”, μερικά
από τα οποία είναι χρήσιμα. Τα πιο εμφανή “πρέπει” έχουν να κά
νουν με την κατάλληλη εκτέλεση μιας συγκεκριμένης δουλειάς,
όπως, για παράδειγμα, η επιδιόρθωση του πλυντηρίου. Μια άλλη
μορφή επιταγής προφυλάσσει από τον κίνδυνο. Για παράδειγμα,
οι κανόνες ασφαλείας είναι ιδιαίτερα σημαντικοί για τις οικογέ
νειες· τα μέλη πρέπει να κλειδώνουν τις πόρτες, να σβήνουν το
φούρνο, να οδηγούν προσεκτικά και τα λοιπά.
Αλλοι κανόνες ισχύουν για κάποιες κοινωνικές καταστάσεις.
Είναι δεδομένο ότι ένας/μια σύζυγος δεν πρέπει να κάνει τίποτα
που θα βλάψει την κοινωνική εικόνα του/της συντρόφου του/της.
Έτσι, μπροστά στους άλλους ο/η σύζυγος πρέπει να είναι στοργι
κός/ή, αξιοπρεπής και συνεργάσιμος/η και να αποφεύγει να είναι

αδιάφορος/η και περιφρονητικός/ή. Τέλος, οι κανόνες που αφο

ρούν την οικονομική ασφάλεια της οικογένειας, όπως η αποφυγή
της σπατάλης, είναι ζωτικοί για την ύπαρξή της.
Αυτοί οι κανόνες είναι αρκετά εύλογοι, αλλά μπορούν να δη
μιουργήσουν πρόβλημα όταν δε χρησιμοποιούνται κατάλληλα.
Αν οι άνθρωποι τους χειρίζονται ως απόλυτους και απαραβία
στους και τα τυχόν λάθη θεωρούνται τιμωρήσιμα, τότε η σύ
γκρουση είναι αναπόφευκτη.
Ο Τεντ, για παράδειγμα, πίστευε ότι η Κάρεν έπρεπε να ξέρει
ότι η αργοπορία της τον ενοχλούσε και ότι συνεπώς έπρεπε πάντα
να είναι στην ώρα της. Αντί να συζητήσει την ευαισθησία του αυτή
μαζί της, την κατηγορούσε για την καθυστέρησή της, λες και αυτή
από μόνη της αποτελούσε θανάσιμο αμάρτημα. Η Κάρεν, από την
άλλη, δεν έβλεπε τίποτα το αρνητικό στο να αργεί λίγο. Πίστευε ότι
ο Τεντ ήξερε ότι η γκρίνια τη δυσαρεστούσε και ότι έπρεπε να εκτιμή
σει όλα εκείνα τα πράγματα που έκανε για χάρη του - δεν έπρεπε συ
νεπώς να την τιμωρήσει για τα λίγα πράγματα που αμελούσε να κάνει.
Τα “πρέπει ”μπορεί να επεκτείνονται πέρα από έναν απλό εξα
ναγκασμό για τη συμμόρφωση κάποιου με τις επιθυμίες μας. Το
να εξουσιάζουμε και να ελέγχουμε κάποιον άλλο με τα πρέπει
μπορεί από μόνο του να συνιστά πηγή ικανοποίησης. Αυτό όμως
που ξεχνούν οι άνθρωποι είναι ότι η συμφωνία με τις επιθυμίες
του συντρόφου τους είναι επίσης πηγή ικανοποίησης.
Η τυραννία των πρέπει
Αν απογυμνώσουμε από τις σχέσεις μας με τους άλλους το

λούστρο της ευγενικής παράκλησης, μπορούμε να δούμε από κά
τω τις κρυμμένες απειλές. Μπορεί να χρησιμοποιούμε διπλωμα
τία για να καταφέρουμε αυτό που θέλουμε, αλλά κρατάμε στην
εφεδρεία και τη δυνατότητα της βίαιης επιβολής. Αν αντιμετωπί
σουμε αντίσταση, θα επιμείνουμε οι άλλοι να συμμορφωθούν, “ει-
δάλλως...”. Οι υποχρεώσεις που επιβάλλουμε περιλαμβάνουν επί
σης και μια καλυμμένη μορφή τιμωρίας που εκφράζεται ως κριτι

κή, απειλές, θυμός ή γκρίνια.

Η απόλυτη φύση των “πρέπει” θέτει προβλήματα στο γάμο
γιατί, στην πραγματικότητα, το να συμμορφωθεί κανείς εξ ολο
κλήρου με τις διαταγές ενός άλλου ατόμου σημαίνει ότι καταπατά
την προσωπικότητά του, τους στόχους και τις ανάγκες του. Ένα
υπερβολικό ή αυστηρό σύστημα με “πρέπει ” μπορεί να αποδειχτεί
βασανιστικό για τους άλλους, όπως και για μας τους ίδιους.
Η ψυχαναλ ντρια Κατβη Ηοπιβγ σε μια σειρά βιβλίων της για τη
“νευρωτική προσωπικότητα” εισήγαγε την έννοια της “τυραννίας
των πρέπει”.* Είδε το νευρωτικό άτομο σαν κάποιον που εκφρά
ζει παράλογες αξιώσεις και απαιτήσεις βάσει ενός υποτιθέμενου
δικαιώματος. Αυτές οι απαιτήσεις παίρνουν τη μορφή της επιμο
νής να ακολουθούν οι άλλοι τις επιταγές εκείνου που τις θέτει,
άσχετα από τη δική τους ευτυχία ή ανάγκες. Όταν οι απαιτήσεις
αυτές δεν ικανοποιούνται, το άτομο εξοργίζεται. Κάποιες άλλες
αξιώσεις στρέφονται προς τον κόσμο, τη μοίρα ή το Θεό: “Μου
αξίζει να είναι ευτυχισμένος/η”, “Είναι αδικία που η ζωή είναι τό
σο δύσκολη”, “Οι άνθρωποι πρέπει να μου φέρονται καλύτερα”.
Οι άνθρωποι αυτοί αναστατώνονται τόσο πολύ από το υποτιθέ
μενα δυσανάλογο ποσοστό των δυσκολιών, που δεν μπορούν να
απολαύσουν -μάλιστα μπορούν και να καταστρέψουν- τις χαρές
που τους προσφέρει η ζωή.
Κάτι τέτοιες απαιτήσεις και αξιώσεις δημιουργούν προβλήμα
τα στο γάμο. Όπως παρατήρησε και ο ψυχολόγος ΑΙβεΠ: ΕΙΙίδ, οι
άνθρωποι δε θέλουν απλά οι σύντροφοί τους να τους συμπεριφέ-
ρονται συνεχώς με ευγένεια, αλλά το απαιτούν κιόλας. Όταν λοι
πόν κάποιος δεν ανταποκρίνεται στις προσδοκίες του συντρόφου
του, εκείνος εξοργίζεται. Σκέφτεται: “Δεν έχει δικαίωμα να μου
συμπεριφέρεται μ’ αυτό τον τρόπο”, “Μου αξίζει κάτι καλύτερο”,
“Με απογοήτευσε εντελώς”.**
Αυτοί οι άνθρωποι αναστατώνονται σε μεγάλο βαθμό όταν
πληγώνονται ή απογοητεύονται, με μια αντίδραση που εκφράζε
*Κ. Ποί'ηεν. Ναυιοί,ΐα άγη} ίίυπιιιη Οΐ'οννιΙι (Νενν Υογ1<: \ν. V/. ΝοΠοη, 1950).
* * Α. ΕΙΙίδ, Κεα$οη αηάΕ ιηοιίοη ίπ Ρ η α Ιιο ιϊια 'ίψ ν (Νε\ν ΥογΚ: Ι.γΙε δΐιιαπ, 1962).

ται σε σκέψεις ή δηλώσεις του τύπου: “Δεν ανέχομαι να μου συ-

μπεριφέρεται έτσι”. Σχετική μ’ αυτόν το μηχανισμό είναι σύμ
φωνα με τον ΕΙΙϊδ η τάση για “τρομεροποίηση”. “Τι τρομερό που
παντρεύτηκα έναν αδιάφορο άνθρωπο!” Μια παρόμοια τάση εί
ναι εκείνη κατά την οποία κακοήθη χαρακτηριστικά (“κακοηθο
ποίηση”) αποδίδονται στο/στη σύντροφο που μπορεί να φαίνε
ται κακός/ή, πονηρός/ή, ή εκδικητικός/ή. “Είναι απαίσιος, τιπο
τένιος” ή “Είναι φρικτή - μια πραγματική σκύλα”. Το αναπό
φευκτο αποτέλεσμα αυτών των τάσεων είναι η “καταστροφοποί
ηση”: “Δεν μπορώ ν ’ αναπνεύσω όσο είμαι κολλημένος σ’ αυτόν
το γάμο” ή “Θα είμαι για πάντα δυστυχισμένη”. Περισσότερα
παραδείγματα και ορισμοί αυτών των ψυχικών μηχανισμών
υπάρχουν στο Κεφάλαιο 8.
Σκεφτείτε πόσο απόλυτες είναι αυτές οι δηλώσεις. Ο σύζυγος
είναι “απαίσιος” και δε διαθέτει καθόλου θετικές ιδιότητες· η συ
μπεριφορά του είναι αδικαιολόγητη, ασυγχώρητη και αδιόρθωτη.
Ο πόνος της διάψευσης των προσδοκιών και της απογοήτευσης εί
ναι ολοκληρωτικός και ανυπόφορος· το μέλλον της σχέσης είναι
ζοφερό, χωρίς καμιά αχτίδα ελπίδας.
Οι απαιτήσεις και αξιώσεις που περιγράφηκαν από τη Ηοιτΐ6γ
και τον ΕΠίχ μετατρέπονται σε αυτοκαταστροφικές γνωστικές
διαστρεβλώσεις. Η απαίτηση κάποιου να είναι ο σύντροφός του
πάντα ευγενικός μαζί του, για παράδειγμα, οδηγεί αναπόφευκτα
σε μια απογοήτευση. Ακόμη και ο πιο τρυφερός σύζυγος δεν είναι
δυνατόν να είναι πάντα ευγενικός.
Έτσι, ένα μεμονωμένο λάθος μπορεί να μετατραπεί στη δια
στρεβλωμένη πεποίθηση: “Πάντα αγνοεί τις επιθυμίες μου”.
Η παραβίαση των κανόνων
Τα “πρέπει”χαι “δενπρέπει ”χτίζουν έναν τοίχο που προστα

τεύει το/τη σύζυγο από το να νιώθει ευάλωτος/η. Αν ο τοίχος δια-
βρωθεί σε κάποιο σημείο -αν δηλαδή παραβιαστεί κάποιος κανό
νας-, τότε ο/η σύζυγος αντιδρά σαν να έχει δεχτεί επίθεση: “Μια

παραβίαση του κανόνα είναι μια επίθεση εναντίον μου”.

Ορισμένες φορές ένα παραβιασμένο πρέπει αντιπροσωπεύει ένα
πραγματικό χτύπημα για το σύντροφο. Τις περισσότερες φορές
ωστόσο ο/η σύντροφος νιώθει πληγωμένος/η όταν η συνέπεια είναι
μόνο δυνητική ή υποθετική. Εξετάστε τα παρακάτω παραδείγματα:
> Ένα παιδί δεν έδειξε καλούς τρόπους στο τραπέζι ενώ στο σπίτι υπήρ
χαν φιλοξενούμενοι. Η μητέρα του θύμωσε τόσο πολύ, που της “ήρθε να το
χτυπήσει”.
> Ένας σύζυγος δεν ταχυδρόμησε το γράμμα την ημέρα που είχε υποσχε-
θεί. Το ταχυδρόμησε όμως αργότερα, κάτι που έκανε τη σύζυγό του να θυμώ
σει. Σκέφτηκε: “Κι αν το γράμμα ήταν τόσο σημαντικό που δεν έπρεπε να κα
θυστερήσει καθόλου;”
> Μια γυναίκα πέρασε από το φανάρι ακριβώς όταν άναβε το κόκκινο. Ο
σύζυγός της εξοργίστηκε. Σκέφτηκε: “Φαντάσου να περνούσε αυτοκίνητο από
την άλλη κατεύθυνση. Θα σκοτωνόμασταν!”.
Αυτού του είδους οι αντιδράσεις ανήκουν στην κατηγορία των

κανόνων του τύπου “κι αν... Οι άνθρωποι που βρίσκονται συνεχώς
σε υπερένταση, κάτω από το φόβο της πιθανότητας μιας απειλής ή
επίθεσης, κυριαρχούνται ιδιαίτερα απ’ αυτούς τους κανόνες. Ο τρό
πος λειτουργίας τους κατευθύνεται από μια ποικιλία των “πρέπει”
και “δεν πρέπει”πον διαμορφώνονται έτσι ώστε να ελαχιστοποιή
σουν τον κίνδυνο. Όταν παραβιάζεται ένας απ’ αυτούς τους περιο
ρισμούς, αντιδρούν σαν να κινδυνεύουν. Το αίσθημα της ευαλωτό-
τητάς τους που εντείνεται με την καταπάτηση του κανόνα τους τους
κάνει να επιτεθούν στον υποτιθέμενο αντίπαλό τους. Και στη συνέ
χεια, αφού κάνουν αυτό που πιστεύουν ότι είναι απαραίτητο για να
παρεμποδίσουν μια επανεμφάνιση του “λάθους”, ικανοποιούνται
που κατάφεραν να προστατέψουν την ευαλωτότητά τους.
Η τιμωρία
Ένα άλλο είδος επιταγών είναι αυτές που θα μπορούσαν να

ονομαστούν τα “διπλά πρέπει”. Οι περισσότεροι άνθρωποι δε
γνωρίζουν συνήθως καθόλου τα “πρέπει”, όπως δε γνωρίζουν και
τις άλλες αυτόματες σκέψεις. Αλλά μπορούν να αντιληφθούν τα

“πρέπει” και τα “διπλά πρέπει” στην πράξη αν συγκεντρωθούν

στις σκέψεις τους καθώς αρχίζουν να θυμώνουν. Τα “διπλά πρέ
π ει” αποτελούνται από μια αρχική σκέψη, μια αρνητική εκτίμηση
όπως: “Ο σύζυγός μου δεν έπρεπε να αρνηθεί να μ ’ ακούσει” ή
“Δεν έπρεπε να θυμώσει μαζί μου” Αυτή η σκέψη γεννά ένα δεύτε
ρο “πρέπει”, μια οδηγία που στοχεύει στην αντεπίθεση: “Α ν δεν
κάνω κάτι, θα τη γλιτώσει. Πρέπει να τη μαλώσω”.
Ο Μαξ αποκάλυψε ξεκάθαρα τα “διπλά πρέπει”. Κάθε φορά
που η Σίμπιλ έκανε ένα λάθος, σκεφτόταν: “Έπρεπε να είναι πιο
προσεκτική” (Πρώτο πρέπει). Με την επόμενη σκέψη διέταζε τον
εαυτό του να την κατακρίνει: “Πρέπει να της πω ότι είναι απρόσε
κτη και αδιάφορη” (Δεύτερο πρέπει). Όταν, για παράδειγμα, η Σί-
μπιλ έπαιρνε λάθος στροφή ή έπεφτε μέσα σε λακκούβα καθώς
οδηγούσε, ο Μαξ σκεφτόταν: “Πάλι τα έκανε θάλασσα”. Τον δια
κατείχε η επίμονη σκέψη: “Πρέπει να της πω ότι δεν οδηγεί καλά”.
Το αξιοπερίεργο μ’ αυτές τις κατηγορίες είναι ότι εμμένουν
παρά τις επαναλαμβανόμενες αποδείξεις ότι δεν εξυπηρετούν κα
νένα σκοπό - μπορεί μάλιστα να αποδειχτούν καταστροφικές.
Έχουν τη δύναμη των σκέψεων που χαρακτηρίζουν τους ψυχανα-
γκαστικούς-καταναγκαστικούς ανθρώπους, οι οποίοι επιδίδο
νται σε τελετουργίες, όπως το διαρκές πλύσιμο των χεριών τους,
ώστε να αποφύγουν μια φανταστική μόλυνση.
Αν οι άνθρωποι μπορέσουν να ελέγξουν τις εσωτερικές επιταγές
τους για την επιβολή τιμωρίας, θα μπορέσουν να απαλλαγούν από
τη συνήθεια να κατηγορούν και να καταδικάζουν τις πράξεις των
συντρόφων τους. Αλλά ένα ακόμη καλύτερο σημείο στο οποίο θα
μπορούσε να σταματήσει αυτή η αλυσιδωτή αντίδραση θα ήταν η
στιγμή κατά την οποία οι άνθρωποι νιώθουν για πρώτη φορά ενο
χλημένοι (“Έπρεπε να το είχε κάνει”). Αν πιστέψουν ότι ο θυμός
τους είναι δικαιολογημένος, τότε η αλυσιδωτή αντίδραση προχωρά*
αν όμως αποφασίσουν ότι ο θυμός τους είναι αβάσιμος, μπορούν να
σταματήσουν την αλυσιδωτή αντίδραση στο σημείο αυτό. Χρειάζε
ται ωστόσο μια πολύ γρήγορη επανεκτίμηση της κατάστασης, για να
μπορέσει κανείς να διαπιστώσει ότι τα αντίποινα είναι άχρηστα.

Εφόσον η εχθρικότητα αρχίζει να διαμορφώνεται, είναι πολύ δύ

σκολο να σταματήσει η αναδυόμενη κριτική (Κεφάλαιο 17).
Προέλευση των κανόνων
Από πού προέρχονται οι κανόνες σ’ ένα γάμο; Γιατί άραγε φαί

νονται να αποκτούν τέτοια δύναμη μόνο μετά από μια πλήρη δέ
σμευση; Υπάρχουν διάφορα είδη προσδοκιών που λειτουργούν σε
διαφορετικά στάδια ενός γάμου. Οι πρώτες, ρομαντικές προσδο
κίες έχουν σχέση με το ν ’ αγαπά κανείς και να αγαπιέται - διαρ-
κώς. Μια από τις σκληρές απάτες της ζωής είναι ο μύθος ότι η εξι-
δανίκευση και ο δυνατός έρωτας που φέρνουν δυο ανθρώπους κο
ντά θα εγγυηθούν μια άψογη σχέση για τα επόμενα χρόνια. Ορι
σμένες φορές αυτή η ρομαντική άποψη ενισχύεται από την πεποί
θηση: “Α ν είμαι καλός σύζυγος, ο/η σύντροφός μου σίγουρα θα μ ’
αγαπά και θα είμαι ευτυχισμένος/η”.
Αν και η αντίληψη ότι τα ζευγάρια πρέπει να προσπαθούν για
τη σχέση τους έχει γίνει πολύ συνηθισμένη, είναι περίεργο το πόσο
λίγοι άνθρωποι την ακολουθούν τελικά - ή ξέρουν τι να κάνουν.
Στην πρώτη φάση του γάμου η εξιδανίκευση και το πάθος μπορεί
να εξομαλύνουν τις διαφορές. Με την πάροδο του χρόνου, πολλοί
σύζυγοι αποφεύγουν ν ’ αντιμετωπίσουν τις εμφανιζόμενες διαφο
ρές τους ελπίζοντας μάταια ότι τα πράγματα θα βελτιωθούν από
μόνα τους. Επιπλέον, ο ένας σύζυγος μπορεί να ξεχνά το γεγονός
ότι υπάρχουν πραγματικές διαφορές ή μπορεί να πιστέψει ότι ο
σύντροφός του δημιουργεί από μόνος του τα προβλήματα ή ακόμη
ότι έχει την τάση να παραπονιέται διαρκώς. Όταν οι σύζυγοι προ
σπαθούν τελικά να λύσουν τα προβλήματά τους, έχουν συσσωρεύ
σει τόσες πολλές αναμνήσεις από κατηγορίες και αδικίες, που δεν
μπορούν πια να χειριστούν ψύχραιμα τις δυσκολίες τους.
Οι προσδοκίες στα πρώτα χρόνια του γάμου διαμορφώνονται
εν μέρει από την αντίληψη για τους συζυγικούς ρόλους. Οι σύζυ
γοι κουβαλούν στο γάμο τους τις συγκεκριμένες απόψεις τους που
προέρχονται από τις δικές τους παιδικές εμπειρίες.

Οι άνθρωποι δεν αντιγράφουν απαραίτητα τους γονείς τους

στις πεποιθήσεις τους για το πώς πρέπει να συμπεριφέρεται
ένας/μια σύζυγος. Ένας άντρας μπορεί, για παράδειγμα, να θεω
ρεί τον πατέρα του ως το καταλληλότερο παράδειγμα συζύγου ή
μπορεί να αντιδράσει απέναντι σε μια “αδυναμία” ή “τυραννία”
του πατέρα του, υιοθετώντας έτσι αντίθετα χαρακτηριστικά. Αυ
τές οι αντιλήψεις πολύ σπάνια εκφράζονται ανοιχτά, συζητιού
νται ή γίνονται κοινά αποδεκτές από τους συζύγους. Ακόμη, οι
σιωπηλές παραδοχές του κάθε συντρόφου για το ρόλο του άντρα
και της γυναίκας στο γάμο συνήθως δε συμφωνούν.
Το βασικό συμβόλαιο ενός γάμου είναι: “Θα φροντίζω το/τη σύ
ντροφό μου και αυτός/ή με τη σειρά του/της θα ικανοποιήσει τις βα
σικές ανάγκες μου”. Αλλά οι σύζυγοι μπορεί να έχουν πολύ διαφο
ρετικούς ορισμούς για τα δυο σκέλη αυτού του συμβολαίου. Επί
σης, οι σύντροφοι μπορεί να μη διαθέτουν το συστατικό εκείνο που
θα έκανε τη συνύπαρξή τους αποτελεσματική - την ελαστικότητα.
Μια πολύ σημαντική περίοδος για την εμφάνιση των κανόνων
ξεκινά με τον ερχομό του πρώτου παιδιού στην οικογένεια.
Κάποιες μελέτες έχουν αποδείξει ότι στο διάστημα αυτό και οι
δυο σύζυγοι είναι επιρρεπείς στην εκδήλωση συμπτωμάτων κατά
θλιψης και αυξημένης ευερεθιστότητας. *
Οι διαφορετικές εμπειρίες από την παιδική ηλικία των συζύ
γων διαμορφώνουν και διαφορετικές στρατηγικές για την ανα
τροφή του παιδιού με διαφορετικές προσδοκίες για το ρόλο που
πρέπει να παίζει ο κάθε γονιός. Αυτές οι διαφορές μπορεί να οδη
γήσουν σε σύγκρουση.
Το πρώτο παιδί ασκεί συνήθως μια δυνατή επίδραση στη νεαρή
μητέρα, που υιοθετεί ένα αυστηρό σύστημα υποχρεώσεων που
πρέπει να συνοδεύουν τη μητρότητα. Αλλά, εκτός από την ευθύνη
που αναλαμβάνει η ίδια, αυξάνει επίσης τις προσδοκίες της από
το σύζυγό της ως προς το ενδιαφέρον του για το παιδί τους και για
κείνη. Αν ο σύζυγος δεν ανταποκριθεί στα σιωπηλά πρέπει της, εί
*Ι. Ραννοειι και Κ. Υ οΛ , “Χροικεί” 5ΐΓβη§ΐΗ οί [ϋεηιϊίίαιΐίοπ αηϋ ΚεροΠδ οί δΥΓηρΙοιηδ
άϋππ§ ΡΐΐΗ,ηίΐηον αη<3ίΗβ ΡοδΙραΠυττι Ρεπού”, ΡΙοπάα ΝυΓ$ίη§Κενίε ψ 2 (1987): 1-10.

ναι πιθανόν να δυσαρεστηθεί ή ακόμη να παρουσιάσει κατάθλιψη.

Ο σύζυγος από την άλλη μπορεί τελείως αυθόρμητα να πιστεύει
ότι θα συνεχίσει να δέχεται την ίδια προσοχή και στήριξη από τη σύ
ντροφό του όπως και πριν τη γέννηση του παιδιού. Αν η σύζυγός του
είναι λιγότερο “δοτική” απ’ ό,τι πριν, μπορεί να πιστέψει ότι επίτη
δες τον αρνείται τη στοργή και την αφοσίωση που “δικαιούται”.
Ο/η κάθε σύζυγος φαίνεται να δρα σύμφωνα μ’ ένα παρόμοιο
σύστημα δικαιωμάτων: “Προσφέρω περισσότερα στην οικογέ
νεια. Δικαιούμαι την ίδια προσοχή, στοργή και στήριξη που απο
λάμβανα και πριν”.
Αλλά, λόγω των σωματικών και ψυχολογικών απαιτήσεων της
εγκυμοσύνης και της προσαρμοστικής περιόδου που ακολουθεί,
οι νέοι γονείς διαθέτουν λιγότερη δύναμη και υπομονή ώστε να
στηρίζουν ο ένας τον άλλο, με αποτέλεσμα και οι δυο να νιώθουν
κάπως στερημένοι. Μια σχέση που ήταν σχετικά ήρεμη μπορεί πο
λύ εύκολα να διαταραχτεί μετά τη γέννηση ενός παιδιού.
Η αντιμετώπιση των κανόνων και των στάσεων
Το μέρος αυτό αποτελείται από ένα ερωτηματολόγιο που συ

μπεριλαμβάνει διάφορες φόρμουλες οι οποίες διαμορφώνουν τις
αντιδράσεις των συζύγων απέναντι σε συγκεκριμένες καταστά
σεις. Περιέχει ακόμη κάποιες απόψεις (στάσεις) που μπορούν να
επηρεάσουν αρνητικά μια σχέση. Όταν οι άνθρωποι έχουν τέτοιες
απόψεις ή πιστεύουν ακράδαντα σ’ αυτές τις φόρμουλες, χάνουν
την ελαστικότητα, που είναι τόσο ουσιαστική για μια αρμονική
σχέση. Η απόλυτη υιοθέτηση αυτών των στάσεων οδηγεί σε συ
γκρούσεις, καθιστώντας τις διαδικασίες του συμβιβασμού και της
αλληλοβοήθειας πολύ πιο δύσκολες.
Οι ψυχολόγοι Νοηηαη Ερζΐβίη, ]αη~ΐ€* Ρτβΐζβτ και Βίΐΐ'όίΐηι
ΙΊαηίηβ διαπίστωσαν ότι τα άτομα που βρίσκονται παγιδευμένα
σ ’ έναν προβληματικό γάμο συνήθως συγκεντρώνουν υψηλή βαθ
μολογία σε τέτοιου είδους ερωτηματολόγια*
*Ερ$ΐ6ΐη, Ρ γ6ϊζ € γ και Ρΐ6ΓΠϊη§, “ΤΙίο Κοίο οί €ο§η ΐΐίν€ ΑρρΓαΐδ&Γ’.

Συμπληρώστε αυτό το ερωτηματολόγιο. Αν έχετε συγκεκριμέ

να προβλήματα στο γάμο σας, προσέξτε τις προτάσεις εκείνες στις
οποίες σημειώνετε υψηλή βαθμολογία. Θα σας προσφέρουν κά-
ποιες ενδείξεις για τα μελανά σημεία του γάμου σας. Είναι ιδιαί
τερα σημαντικό να συμμετέχουν και οι δυο σύζυγοι, γιατί έτσι
μπορούν να εκπαιδεύσουν ο ένας τον άλλο, καθώς και τον ίδιο
τους τον εαυτό, στην αναγνώριση των ιδιαίτερων ευαίσθητων ση
μείων τους. Μην ξεχνάτε ότι αυτό το ερωτηματολόγιο δε σχεδιά
στηκε ώστε να προσδιορίσετε αν ο γάμος σας παρουσιάζει πρό
βλημα. Η βαθμολογία στην κάθε πρόταση πρέπει να χρησιμοποιεί
ται απλά για να σας βοηθήσει να εντοπίσετε τα ενδεχόμενα προ
βλήματα. Θυμηθείτε: μια υψηλή βαθμολογία σημαίνει μια πιθανή
προβληματική πεποίθηση ή άποψη.
Πεποιθήσεις για τη σχέση σας
ΟΔΗΓΙΕΣ: Για καθεμιά από τις δεκαπέντε προτάσεις επιλέξτε

το νούμερο (1 ως 7) της κατηγορίας που ανταποκρίνεται περισσό
τερο στο πόσο συμφωνείτε ή διαφωνείτε. Γράψτε τον αριθμό δί
πλα ακριβώς από την κάθε πρόταση, στη φαρδιά παύλα.
ΣΥΜΦΩΝΩ: Τελείως (7) Αρκετά (6) Κάπως (5)

ΔΕ ΣΥΜΦΩΝΩ ΟΥΤΕ ΔΙΑΦΩΝΩ (4)
ΔΙΑΦΩΝΩ: Κάπως (3) Αρκετά (2) Τελείως (1)
— -1/ Αν κάποιος έχει ερωτηματικά για τη σχέση του, σημαίνει ότι κάτι δεν
πάει καλά.
----- 2 /Αν ο/η σύντροφός μου με αγαπούσε αληθινά, δε θα καβγαδίζαμε καθόλου.
----- 3/ Αν ο σύντροφός μου ενδιαφερόταν πραγματικά, θα ήταν πάντα τρυφε
ρός/ή μαζί μου.
—^ 4/ Αν ο/η σύντροφός μου θυμώνει μαζί μου ή με κατακρίνει μπροστά σε
κόσμο, σημαίνει ότι δε με αγαπά αληθινά.
—^—5/ Ο/η σύντροφός μου θα ’πρεπε να ξέρει τι είναι σημαντικό για μένα χω
ρίς να χρειαστεί να του/της το πω.
— 6/ Αν χρειαστεί να ζητήσω κάτι που θέλω πάρα πολύ, τότε δεν αξίζει τον κόπο.
4. Η παραβίαση ζων κανόνων

----- 7/ Αν ο/η σύντροφός μου νοιαζόταν αληθινά, θα έκανε ό,τι κι αν του ζη
τούσα.
----- 8/ Μια καλή σχέση δε θα ’πρεπε να παρουσιάζει προβλήματα.
—— 9/ Αν δυο άνθρωποι αγαπιούνται πραγματικά, τότε δε χρειάζονται να
προσπαθούν για τη σχέση τους.
----- 10/ Αν ο/η σύντροφός μου κάνει κάτι που μ’ ενοχλεί, πιστεύω ότι το κάνει
γιατί συνειδητά θέλει να με πληγώσει.
----- 11/ Όταν ο/η σύντροφός μου διαφωνεί μαζί μου μπροστά στους άλλους,
πιστεύω ότι είναι ένδειξη ότι δεν ενδιαφέρεται πάρα πολύ για μένα.
----- 12/ Αν ο/η σύντροφός μου μου αντιμιλά, πιστεύω ότι δε με σέβεται πραγ
ματικά.
----- 13/ Αν ο/η σύντροφός μου με πληγώνει, πιστεύω ότι το κάνει επειδή είναι
κακός/ή.
----- 14/ Ο/η σύντροφός μου προσπαθεί πάντα να γίνει το δικό του/της.
----- 15/ Ο/η σύντροφός μου δεν ακούει αυτό που έχω να του/της πω.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Αυτό το ερωτηματολόγιο διασκευάστηκε εν μέρει από το “Ερω
τηματολόγιο πεποιθήσεων για τη σχέση” των Ερδΐϋΐη, Ρ γ€Ιζ€γ και Ρΐ£ΐτπη£.
4. Η παραβίαση, των κανόνων

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Στασιμότητα στην επικοινωνία
> “Ο σύζυγός μου είναι κουφός. Ποτέ δεν ακούει αυτό που του λέω”.
> “Μιλά για το καθετί μέχρι σημείου αηδίας”.
> “Γίνεται πάντα αμυντικός κάθε φορά που του ζητάω κάτι”.
> “Πάντα καταλήγει σε καβγά”.
> “Είναι πεισματάρης... δε σκέφτεται καν τι έχω να του πω”.
> “Ποτέ δε λέει αυτό που εννοεί”.
> “Δεν εννοούσα αυτό”.
Τέτοιου είδους δηλώσεις είναι χαρακτηριστικές των προβλημα

τικών σχέσεων. Αν και μπορεί απλά να εκφράζουν ελλιπή επικοι
νωνία, μπορεί επίσης να υποδηλώνουν βαθύτερα προβλήματα.
Ακόμη και τα ζευγάρια που παρουσιάζουν ελάχιστες δυσκολίες
στην επικοινωνία μπορεί να καταλήξουν σε σοβαρές παρεξηγή
σεις. Αυτές συνήθως οδηγούν στην απογοήτευση και στην εχθρικό-
τητα - και συνεπώς σε μια εκτενέστερη διαταραχή της επικοινω
νίας. Στις χειρότερες περιπτώσεις ακόμη και οι απλές συζητήσεις
γίνονται το επίκεντρο ανταγωνισμού, συγκρούσεων και αμοιβαίας
περιφρόνησης. Αντί να προάγουν τη διευκρίνιση και την κατανόη
ση οι λέξεις γίνονται όπλα* οι διάλογοι μετατρέπονται σε μάχες.
Έλλειψη αμεσότητας και ασάφεια
Όλα τα ζευγάρια έρχονται αντιμέτωπα με τη λήψη αποφάσεων,
5. Στασιμότητα στην επικοινωνία

μικρών και μεγάλων: μοίρασμα των οικιακών καθηκόντων, οικογε

νειακός προϋπολογισμός, κοινωνικές και ψυχαγωγικές δραστηριό
τητες, πού να ζήσουν, αν θα κάνουν παιδιά, πώς να μεγαλώσουν τα
παιδιά και τα λοιπά. Η ξεκάθαρη, ακριβής επικοινωνία διευκολύνει
τη λήψη αυτών των αποφάσεων, ενώ η ασάφεια την αναστέλλει.
Είναι θλιβερό να παρατηρεί κανείς πόσο φτωχά κάποιοι κατά τα
άλλα ορθολογιστές συμπεριφέρονται όταν πρέπει να επικοινωνή
σουν τις σκέψεις, τα όνειρα και τα συναισθήματά τους στο σύντρο
φό τους. Κάποιοι δηλώνουν τις επιθυμίες μ’ έναν τρόπο που διατα-
ράσσει την κατανόηση. Εκφράζουν τις απόψεις τους με ασάφεια, μι
λούν πλαγίως, χάνονται σε ασήμαντες λεπτομέρειες - πιστεύοντας
μάταια ότι ο σύντροφός τους θα καταλάβει αυτό που προσπαθούν
να πουν. Έτσι, είναι δυνατόν ο ένας σύζυγος να αρχίσει να φλυαρεί
ακατάπαυστα, ενώ ο άλλος να φτωχαίνει το διάλογο με τις ελάχι
στες κουβέντες του - όντας δυστυχώς και οι δυο σίγουροι πως μ’ αυ
τό τον τρόπο συμβάλλουν στην αμοιβαία κατανόηση.
Ορισμένες φορές φαίνεται ότι μιλούν τελείως διαφορετικές
γλώσσες· χρησιμοποιούν τις ίδιες ακριβώς λέξεις, αλλά το μήνυμα
που στέλνουν γίνεται αντιληπτό με μια τελείως διαφορετική έννοια.
Δεν είναι λοιπόν παράξενο το γεγονός ότι αυτοί οι λανθασμέ
νοι τρόποι επικοινωνίας κάνουν και τους δυο συζύγους να νιώ
θουν απογοητευμένοι. Και, επειδή ξεχνούν την προσωπική τους
συμβολή στη διαστρεβλωμένη αυτή επικοινωνία, αλληλοκατηγο-
ρούνται για αδιαφορία ή ξεροκεφαλιά.
Για παράδειγμα, η Μάρτζορι ήθελε να την προσκαλέσει ο Κεν σ’
ένα ρομαντικό μπιστρό που είχε θέα ένα λιμανάκι για να γιορτά
σουν την επέτειό τους. Τον ρώτησε χαμογελώντας του πονηρά: “Τι
θα ’λεγες να βγαίναμε για ένα ποτό σήμερα;”. Ο Κεν, καθώς ήταν
κουρασμένος, δεν αντιλήφθηκε το κρυμμένο μήνυμα στην ερώτησή
της. Απάντησε: “Όχι, είμαι πτώμα”. Η Μάρτζορι απογοητεύτηκε
υπερβολικά. Μόνο αφού πληγώθηκε και μετάνιωσε για την αντί
δρασή της μπόρεσε να συνειδητοποιήσει ότι δεν είχε εκφράσει την
πραγματική επιθυμία της -να γιορτάσουν την επέτειό τους- στον
Κεν. Όταν αργότερα του την αποκάλυψε, εκείνος δέχτηκε με χαρά.

Προσέξτε τον επόμενο διάλογο ανάμεσα στον Τομ, έναν αρχι

τέκτονα, και τη Σάλι, μια παιδίατρο, ένα ανύπαντρο ζευγάρι που
ήταν ιδιαίτερα απασχολημένοι με την αναπαλαίωση του σπιτιού
τους, ένα όμορφο βικτοριανό σπίτι στην καρδιά της πόλης. Πα
ρατηρήστε πώς οι προσωπικοί φόβοι και αμφιβολίες μπορούν να
οδηγήσουν στην παραμόρφωση ενός μηνύματος, καθιστώντας το
ασαφές και παραπλανητικό. Αναπόφευκτα λοιπόν προκύπτουν
παρεξηγήσεις. Στην περίπτωση αυτή, η ασαφής πρώτη δήλωση
προκάλεσε έναν καβγά για ένα πολύ απλό κοινωνικό γεγονός.
ΣΑΛΙ: Οι Σκοτ μου είπαν για μια συνάντηση στο σπίτι τους την Πέμπτη.
ΤΟΜ (πληγωμένος): Σε κάλεσαν: (δηλαδή: μόνη σου, χωρίς εμένα)
ΣΑΑΙ (επιβεβαιώνοντας): Μόλις τώρα σου το είπα! (Δε με πιστεύει.)
ΤΟΜ (πληγωμένος): Πώς και σε κάλεσαν; (δηλαδή: εσένα χωρίς εμένα)
ΣΑΛΙ (πληγωμένη): Προφανώς, με συμπαθούν. (Δενπιστεύει ότι είμαι συ
μπαθής ώστε να με καλέσουν και μόνη μου.)
ΤΟΜ: Τότε να πας - είμαι σίγουρος ότι θα τα περάσεις υπέροχα! (Εύχομαι
να περάσεις απαίσια.)
ΣΑΛΙ (πικραμένη): Σίγουρα... (Δε θέλει να πάω επειδή ανακοίνωσαν σε μέ
να την πρόσκληση.)
Είναι ολοφάνερο ότι κάτι πάει στραβά σ’ αυτήν τη συζήτηση

της Σάλι και του Τομ. Το πρόβλημά τους, ωστόσο, βρίσκεται πίσω
από τις λέξεις και όχι σ’ αυτά που ειπώθηκαν. Ο Τομ και η Σάλι
δεν μπορούν να συγχρονιστούν γιατί, σε μια προσπάθεια να προ
στατεύσουν τον ίδιο τους τον εαυτό, κρύβουν σημαντικές πληρο
φορίες, ερμηνεύοντας, έτσι, λανθασμένα τα λόγια του άλλου.
Και, για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, η Σάλι χάρηκε
που οι Σκοτ την προσκάλεσαν σπίτι τους γιατί πίστευε ότι ζούσε
υπό τη σκιά του Τομ· φοβόταν ότι οι άνθρωποι έβρισκαν τον Τομ
πιο ευχάριστο και ότι αυτή απλά ακολουθούσε. Ήξερε ότι η πρό
σκληση των Σκοτ αφορούσε καί τον Τομ. Αλλά, όταν του το λέει,
γίνεται συνειδητά ασαφής γιατί φοβάται ότι εκείνος ίσως αρνηθεί.
Οι Σκοτ είναι βασικά φίλοι του Τομ, αλλά η Σάλι θέλει να συ
μπαθούν και την ίδια. Ανησυχεί μήπως ο Τομ δυσαρεστηθεί που
δεν έκαναν την πρόσκληση σε κείνον. Για να αποφύγει λοιπόν την

άρνησή του, η Σάλι μεταδίδει τις πληροφορίες μ’ έναν τόσο ασα

φή τρόπο, που εκείνος παρερμηνεύει τα λόγια της. Ο Τομ πιστεύει
ότι η Σάλι καυχιέται που κάλεσαν μόνο εκείνη και νιώθει πληγω
μένος: Έτσι, ο Τομ δίνει έμφαση στο “σε κάλεσαν;”- αντί να ρω
τήσει αν η πρόσκληση απευθυνόταν και στους δυο. Η έμφαση του
“σε”κάνει τη Σάλι να πιστέψει ότι ο Τομ αμφιβάλλει για το ότι οι
Σκοτ τη θεωρούν συμπαθητική ώστε να την καλέσουν μόνη της.
Καθώς δεν αντιλαμβάνεται τι πραγματικά θέλει να πει ο Τομ, η
Σάλι ανταποκρίνεται στην υποτιθέμενη πρόκληση με μια σύντομη
απάντηση - “Μόλις τώρα σου το είπα”.
Ο Τομ, λειτουργώντας με βάση την αντίληψή του ότι αυτός
συγκεκριμένα είχε αποκλειστεί από την πρόσκληση, ερμηνεύει
την απάντησή της ως ειρωνική και ανταποδίδει με το να ευχηθεί
σαρκαστικά να περάσει υπέροχα. Η Σάλι αντεπιτίθεται μ’ ένα
δυνατότερο χτύπημα, χωρίς καν να ξεκαθαρίσει το αν ο Τομ θα
δεχτεί τελικά την πρόσκληση.
Το εμφανές μειονέκτημα της έλλειψης αμεσότητας είναι ότι
οδηγεί σε παρεξηγήσεις. Για παράδειγμα, η Σάλι γενικά ανησυχεί
πολύ μήπως θυμώσει ο Τομ. Συνεπώς, όταν κάνει τις βολιδοσκο
πήσεις της, μιλά μ’ έναν τέτοιο τρόπο που ελπίζει ότι θα αποσπά-
σει μια θετική αντίδραση από τον Τομ· πάνω σ’ αυτήν τη βάση θα
συνεχίσει είτε επιδιώκοντας την ικανοποίηση της επιθυμίας της
είτε εγκαταλείποντάς την.
Σε μια άλλη περίσταση, για παράδειγμα, ήθελε να καλέσει ένα
άλλο ζευγάρι στο σπίτι τους. Ξεκίνησε εξετάζοντας το έδαφος:
“Αναρωτιέμαι τι να κάνουν οι Ρίτσαρντ αυτή την εβδομάδα”. Ο
Τομ, χωρίς να καταλάβει τον υπαινιγμό, απάντησε: “Δενέχω ιδέα”,
και άλλαξε θέμα. Η Σάλι ερμήνευσε αυτή την απάντηση ως ένδειξη
από μέρους του ότι δεν ήθελε να δει τους Ρίτσαρντ. (Αργότερα
αποδείχτηκε ότι θα χαιρόταν πολύ να τους δεχτεί στο σπίτι του).
Αφού ποτέ δεν έπαιρνε θετική απάντηση από τον Τομ κάθε φο
ρά που του πρότεινε κάτι με έμμεσο τρόπο, η Σάλι άρχισε να σκέ
φτεται: “Είναι αντικοινωνικός”και “Ποτέ δε θέλει να κάνει αυτό
που θέλω εγώ - ενδιαφέρεται μόνο για τον εαυτό του”.

Αργότερα, αφού ο θυμός της έφτασε στα άκρα, η Σάλι κατηγό

ρησε τον Τομ ότι ήταν αντικοινωνικός και ότι ποτέ δεν ενδιαφε
ρόταν γ ι’ αυτό που εκείνη ήθελε. Ο Τομ έπεσε από τα σύννεφα.
Όταν εκείνη ισχυρίστηκε ότι του το υπενθύμιζε συνεχώς, ο Τομ
διαφώνησε θυμωμένα. Έπειτα την κατηγόρησε: “Δεν ξέρεις ποτέ
τι θέλεις και δε λες ποτέ τι θέλεις”. Η Σάλι θεώρησε άδικη αυτή την
κατηγορία, γιατί σύμφωνα με την ίδια ήταν πάντα σαφής στα λό
για της. Στον Τομ, όμως, φαινόταν ανίκανη να αποφασίσει και
ήταν άδικη που τον κατηγορούσε για τις δικές της αδυναμίες.
Όταν μια σχέση λειτουργεί καλά, οι σύντροφοι μπορούν συχνά
να επικοινωνούν με νύξεις και υπαινιγμούς, κάτι που και η Σάλι
προσπαθούσε άλλωστε. Η προσωπική τους γλώσσα και οι ιδιαίτε
ρες εκφράσεις τους μπορούν να μεταφέρουν το μήνυμα. Αλλά,
όταν η σχέση βρίσκεται σε κρίσιμο σημείο, η ιδιαίτερη γλώσσα δεν
είναι πια επαρκής και μπορεί να προαγάγει την παρερμηνεία.
Αμυντικότητα
Οι άνθρωποι σαν τη Σάλι και τον Τομ γίνονται συχνά ανακρι

βείς στην επικοινωνία τους ώστε να προστατεύσουν τον εαυτό
τους από μια άρνηση ή απογοήτευση. Η πιθανότητα για παρεξηγή
σεις αυξάνεται ακόμη περισσότερο όταν αφήνουν τα προσωπικά
τους κίνητρα -όπως η επιθυμία να αποδείξουν κάτι για τον εαυτό
τους ή η επιθυμία να ανατρέψουν την απόρριψη ή τη γελοιοποίη
ση- να παρέμβουν σ’ αυτό που προσπαθούν να εκφράσουν. Αυτού
του είδους η αμυντικότητα παραμορφώνει τα μηνύματά τους, με
αποτέλεσμα αυτά να είναι καταδικασμένα να παρερμηνευτούν.
Ο φόβος της απόρριψης για τη διατύπωση μιας συγκεκριμένης
άποψης ή απαίτησης αυξάνει την αμυντικότητα. Αυτή η αμυντικό
τητα δεν προκάλεσε απλά σύγχυση ανάμεσα στον Τομ και στη Σά
λι, αλλά τους δυσκόλεψε κιόλας να αποκρυπτογραφήσουν τα
κρυμμένα μηνύματα στις δηλώσεις τους.
Στον επόμενο διάλογο αντιστρέφονται οι ρόλοι, έτσι ώστε ο
Τομ να βρίσκεται σε ευάλωτη θέση.

ΤΟΜ: 0 α επισκεφτούμε τη μητέρα μου το Σαββατοκύριακο;

ΣΑΛΙ: Δε νομίζω, έχω να κάνω πολλές δουλειές.
ΤΟΜ (θυμωμένος): Ποτέ δε θέλεις να επισκεφτείς τη μητέρα μου!
Στην περίπτωση αυτή, η Σάλι αντιμετώπισε την ερώτηση του
Τομ τελείως επιφανειακά, σαν να της ζητούσε δηλαδή απλά πλη
ροφορίες και όχι σαν να την παρακαλούσε για κάτι. Δεν έλαβε
υπόψη της το πραγματικό μήνυμα του Τομ: “Θα ήθελα να επισκε-
φτώ τη μητέρα μον αυτό το Σαββατοκύριακο ”. Ο Τομ, διστάζο
ντας να εκφράσει ανοιχτά την επιθυμία του, ενοχλήθηκε και κατη
γόρησε τη Σάλι για την άρνησή της.
Φυσικά, κάτω από την επιφάνεια υπάρχουν πολύ πιο πολύ
πλοκα προβλήματα στη σχέση του Τομ και της Σάλι α π ’ ό,τι οι
ασαφείς και αμυντικοί τρόποι επικοινωνίας τους. Η αναφορά της
Σάλι στην πρόσκληση των Σκοτ περιέχει το κρυμμένο της πρόβλη
μα: το συναίσθημά της ότι είναι κοινωνικά κατώτερη από τον Τομ
και η επακόλουθη παρόρμησή της να αποδείξει ότι και η ίδια μπο
ρεί να είναι συμπαθής στους φίλους του. Συγχρόνως φέρεται αμυ
ντικά εξαιτίας του φόβου της ότι ο Τομ θα ειρωνευτεί τις προσπά
θειές της να διαμορφώσει τη δική της εικόνα. Ο Τομ, με τη σειρά
του, ερμηνεύει τη συζήτηση της Σάλι ως μια ένδειξη ανταγωνι
σμού μαζί του (δείχνοντας ότι αυτή είναι πιο συμπαθητική από
εκείνον) και νιώθει την έντονη επιθυμία να “τη βάλει στη θέση
της”. Στο διάλογο για τη μητέρα του Τομ η Σάλι επιβεβαιώνει τη
δύναμή της στη σχέση αγνοώντας την έμμεση παράκληση του Τομ
και στην ουσία τον προκαλεί να της αντεπιτεθεί.
Αν και τέτοιου είδους συμπεριφορές μπορεί να θέσουν σε δο
κιμασία μια σχέση, ένας δεσμός διαθέτει αρκετή δύναμη ώστε να
αντισταθεί στις τυχόν αδυναμίες. Ο Τομ και η Σάλι απολάμβαναν
σε μεγάλο βαθμό τη συνύπαρξή τους· ένα από τα πολύ δυνατά ση
μεία στα πρώτα χρόνια της σχέσης τους ήταν η ικανοποίηση που
αντλούσαν από τις συζητήσεις τους. Ωστόσο, καθώς κάποιοι
άστοχοι διάλογοί τους τους οδηγούσαν σε ολοένα και αυξανόμε
νες παρεξηγήσεις, η επικοινωνία τους έφτασε τελικά σε αδιέξοδο
μέσα σ’ ένα κλίμα αλληλοκατηγοριών και ανταγωνισμού. Ακόμη

και η χαρά που έδινε η συζήτηση και στους δυο αμαυρώθηκε και
έχασε τη συνεκτική της δύναμη. Και τα πιο ασήμαντα ακόμη θέμα
τα, που θα μπορούσαν σχετικά εύκολα να τακτοποιηθούν, έγιναν
πηγή συγκρούσεων εξαιτίας της έλλειψης αμεσότητας και της αμυ
ντικότητας του ενός συντρόφου που έστελνε το μήνυμα και της
“κώφευση” του άλλου που το λάμβανε.
Τα προβλήματα που παρουσίαζαν η Σάλι και ο Τομ δεν ήταν
πολύ δύσκολο να επιλυθούν: και οι δυο έπρεπε να εξασκηθούν στο
να μιλούν και να εκφράζονται άμεσα και με σαφήνεια. Αν και στην
αρχή διεξήγαγαν αυτές τις συζητήσεις υπό την παρουσία ενός
συμβούλου, θα μπορούσαν να είχαν ξεκινήσει αυτό το πρόγραμμα
και μόνοι τους. Οι κατευθυντήριες γραμμές που μπορούν να χρη
σιμοποιούν τα ζευγάρια για να βελτιώσουν τους τρόπους επικοι
νωνίας τους περιγράφονται στα Κεφάλαια 14, 15 και 16.
Απώλεια του μηνύματος
Η καλή επικοινωνία δεν έγκειται απλά στην έκφραση των προ

σωπικών αντιλήψεων και επιθυμιών σημαίνει επίσης κατανόηση
των λεγομένων του συνομιλητή. Οι άνθρωποι που είναι διαρκώς
ασαφείς ή έμμεσοι στην ομιλία τους κάνουν τους συντρόφους τους
είτε να καταλήγουν σε εσφαλμένα συμπεράσματα είτε να αγνοούν
αυτά που τους λένε. Και, επειδή δυσκολεύονται να κατανοήσουν τα
μηνύματα του συντρόφου τους, παρερμηνεύουν αυτά που ακούν.
Μια μελέτη της ψυχολόγου Ραΐήαα ΝοΙΙβτ απέδειξε ότι υπάρ
χουν τεράστιες διαφορές στην κατανόηση της επικοινωνίας των
ζευγαριών που έχουν έναν αρμονικό γάμο και των ζευγαριών
εκείνων που αντιμετωπίζουν προβλήματα*
Τα ζευγάρια που είχαν δυστυχισμένους γάμους παρουσίαζαν
λιγότερη ακρίβεια στην αποκωδικοποίηση των μηνυμάτων των
συντρόφων τους απ’ ό,τι τα ευτυχισμένα ζευγάρια.
Αυτό που είναι ιδιαίτερα αποκαλυπτικό είναι ότι τα δυστυχι
σμένα ζευγάρια είχαν την ίδια ικανοποιητική απόδοση με τα ευτυ-
*ΝοΙ1ει\ “Οεη&Γ ίΐη ιΙ ΜαπΓαΙ ΑάίικίηιεηΙ ί ε ν ε Ι Ο ίίίθ Γ β η ο β δ ” .

χισμένα ζευγάρια στην αποκωδικοποίηση μηνυμάτων που προέρ

χονταν από ξένους.
Η διαπίστωση αυτή αποδεικνύει ότι η όλη διαδικασία της επι
κοινωνίας, που μπορεί να λειτουργεί ομαλά εκτός γάμου, διατα-
ράσσεται κάποιες φορές στην περίπτωση των προβληματικών
ζευγαριών. Εδώ, οι παρεξηγήσεις δεν οφείλονται σε κάποια χρό
νια αδυναμία επικοινωνίας με τους άλλους· υπόκεινται σε μια γε
νικότερη κρίση της συζυγικής σχέσης.
Μονόλογοι, διακοπές και σιωπηλή ακρόαση
Κάποια προβλήματα στην επικοινωνία προκύπτουν εξαιτίας

των διαφορών στον τρόπο ομιλίας των συντρόφων, όπως ο συγ
χρονισμός, η παύση, ο ρυθμός και τα λοιπά. Σε μια τυπική περί
σταση που περιέγραψε η ϋεβοΓ&Η Ταηηεη, καθηγήτρια γλωσσολο
γίας, μια γυναίκα ενοχλήθηκε μ’ έναν άντρα συνάδελφό της γιατί
αυτός απαντούσε σ’ όλες τις ερωτήσεις του ακροατηρίου κατά τη
διάρκεια ενός συνεδρίου. Τον κατηγόρησε ότι την έβαλε στο περι
θώριο, ότι εκείνος είχε γίνει το επίκεντρο της προσοχής και ότι δε
σεβάστηκε καθόλου τις απόψεις της.
Στην ουσία, η “υπεροχή” του ήταν το αποτέλεσμα διαφοράς στο
χρόνο απάντησης των ερωτήσεων. Από συνήθεια, αργούσε περισ
σότερο ν ’ απαντήσει στις ερωτήσεις απ’ ό,τι εκείνος. Συνεπώς, ενώ
εκείνη προετοιμαζόταν να απαντήσει σε μια ερώτηση, εκείνος γι
νόταν ανήσυχος κι ανυπόμονος. Για να αποφύγει την αμηχανία και
τη σιωπή στο ακροατήριο, καθώς και την εντύπωση ότι κανείς από
τους δυο δεν μπορούσε ν ’ απαντήσει στην ερώτηση, έπαιρνε την
πρωτοβουλία ν ’ απαντήσει ο ίδιος. Η συνάδελφός του ερμήνευσε
αυτή τη συμπεριφορά ως μια μορφή σεξιστικής επικράτησης.
Τέτοιες διαφορές στο συγχρονισμό και στην παύση μπορούν
να προκαλέσουν δυσκολίες σ’ ένα γάμο. Μια γυναίκα, για παρά
δειγμα, που κάνει πολύ σύντομες παύσεις ανάμεσα στις προτά
σεις όταν μιλά μπορεί να διακόψει το σύζυγό της, που είναι πολύ
πιο αργός στον τρόπο ομιλίας του. Τότε εκείνος θυμώνει γιατί δεν

ολοκλήρωσε τη σκέψη του, και μπορεί μάλιστα να χάσει και τον

ειρμό του επειδή ακριβώς τον διέκοψε η σύζυγός του. Ίσως κιόλας
την κατηγορήσει: “Πάντα με διακόπτεις... ποτέ δε θέλεις να ακού-
σεις τη γνώμη μου”, χωρίς να συνειδητοποιεί ότι υπάρχει μια λι-
γότερο αυστηρή εξήγηση για τη συμπεριφορά της.
Ένα παρόμοιο πρόβλημα μπορεί να προκύψει και όταν μιλά η
σύζυγος που κάνει σύντομες παύσεις. Μπορεί να εκφράσει μια
άποψη με λογικές για την ίδια παύσεις, ώστε να αφήσει περιθώρια
για την απάντηση του συντρόφου της. Ο σύζυγός της, όμως, που
κάνει μεγάλες παύσεις, μπορεί να μην αναγνωρίσει τα σημεία αυ
τά στα οποία έχει τη δυνατότητα ν ’ απαντήσει, κι έτσι να συμπε-
ράνει ότι η συζήτησή τους είναι ένας μονόλογος της συζύγου του.
Ορισμένοι άνθρωποι είναι από τη φύση τους “πολυλογάδες”
καθώς εκδηλώνουν την τάση να μιλούν ακατάπαυστα στην προ-
σπάθειά τους να εξηγήσουν κάτι. Μιλούν γύρω από ένα θέμα ή
βομβαρδίζουν τον ακροατή τους με μια πληθώρα άχρηστων λε
πτομερειών. Τους είναι σχεδόν αδύνατον να επικεντρωθούν στο
κυρίως θέμα ή να ολοκληρώσουν μια συζήτηση. Όταν επεσήμανα
αυτό το στιλ ομιλίας στους ανθρώπους αυτούς, έμειναν κατάπλη
κτοι, γιατί πίστευαν ότι όντως επικοινωνούσαν αποτελεσματικά.
Τα παράπονα που στρέφονται κατά των “πολυλογάδων” απευ
θύνονται επίσης και στους “ανέκφραστους ακροατές”. Είναι πολύ
συνηθισμένο για μια γυναίκα να ομολογεί: “Ο σύζυγός μου δεν προ
σέχει τι του λέω”. Ο σύζυγος, ωστόσο, μπορεί να επαναλάβει κατά
λέξη αυτά που του είπε. Στην ουσία, η παρατήρησή της πηγάζει από
το γεγονός ότι ο σύζυγός της την ακούει πάρα πολύ ήρεμα - δεν πα
ρουσιάζει δηλαδή καμιά αντίδραση. Την προσέχει παθητικά, χωρίς
να της δίνει καμιά αντίδραση, όπως, για παράδειγμα, ένα καταφα
τικό νεύμα, μια κίνηση, μια αλλαγή στην έκφραση του προσώπου
του, ή ακόμη μια ανταπόκριση με ήχους όπως “μμμ...” ή “άαα...”.
Διάφορες μελέτες υποδεικνύουν ότι οι άντρες και οι γυναίκες
έχουν διαφορετική ακουστική συμπεριφορά. Οι άντρες γενικά
προφέρουν ήχους σχετικά σπάνια, και, όταν το κάνουν, αυτό που
θέλουν να πουν είναι: “Συμφωνώ μαζί σου”.

Αλλά, καθώς τονίζουν οι ανθρωπολόγοι ΟαηϊεΙ ΜάΙϊζ και Κυΐίι

Β ογΙ(6γ, οι γυναίκες ερμηνεύουν αυτές τις εκφράσεις ανταπόκρι
σης σαν να σημαίνουν “Σε ακούω”.*
Συνεπώς, οι γυναίκες έχουν πολύ μεγαλύτερη προδιάθεση από
τους άντρες στο να εκπέμπουν αυτά τα μη λεκτικά μηνύματα και
περιμένουν επίσης να τα δεχτούν και οι ίδιες: μια γυναίκα μπορεί
να πιστεύει ότι ο σύζυγός της δεν την προσέχει καθόλου, αν και
εκείνος μπορεί να την ακούει προσεκτικά αλλά παθητικά.
Πολλοί άνθρωποι αποδίδουν ένα συμβολικό νόημα σ’ αυτά τα
σήματα που εκφράζουν όχι μόνο το “Σε ακούω”, αλλά επίσης και
το “Απολαμβάνω αυτά που λες”. Σε τελική ανάλυση το συμβολικό
νόημα μπορεί να είναι: “Νοιάζομαι για σένα”. Αντιθέτως, η απου
σία αυτών των σημάτων μπορεί να έχει ένα αρνητικό συμβολικό
νόημα: “Δε σε σέβομαι”ή “Δε νοιάζομαι για σένα”.
Σε γενικές γραμμές, οι σύντροφοι δε συνειδητοποιούν τη δύνα
μη που κρύβει αυτό το στοιχείο του συζυγικού διαλόγου. Το συ
στατικό όμως αυτό γεφυρώνει το χάσμα της επικοινωνίας, όσο
“αθώο” κι αν αυτό φαίνεται, καθώς μεταφέρει έμμεσα μηνύματα
αποδοχής, σεβασμού και στοργής - ή απόρριψης, αγένειας και
εχθρικότητάς.
Αν οι σύντροφοι έδειχναν κάποια ευαισθησία απέναντι σ’ αυ
τά τα κρυμμένα μηνύματα, το μεγαλύτερο μέρος της απογοήτευ
σής τους θα εξαφανιζόταν. Η ασυμφωνία στο συγκεκριμένο στιλ
ομιλίας του καθενός θα μπορούσε, για παράδειγμα, να μειωθεί με
μια συμφωνία για την κοινή υιοθέτηση ενός συστήματος “κανό
νων συζήτησης”. Μετά την αναγνώριση του προβλήματος, αυτοί
που κάνουν μεγάλες παύσεις ενώ μιλούν μπορούν να μάθουν να
μην προσβάλλονται όταν τους διακόπτουν και μπορούν να εξα-
σκηθούν στο να ολοκληρώνουν τη σκέψη τους και μετά τη διακο
πή. Αυτοί που έχουν την τάση να διακόπτουν τους άλλους μπο
ρούν παρομοίως να μάθουν να κρίνουν αν ένα βιαστικό σχόλιο ή
* ϋ . Μ ϋΐΐζκαι Κ. Β ογΚ 6γ, “Α ΟιιΙΙιιηιΙ ΑρρΓοαοΙι Ιο ΜαΙβ-ΡβπΐίΐΙε ΜίίοοπίΓπυηίοαιίοηί”, .1.

ΟιίΓηρεΓζ, αά, Ιαη£υα£ϋ αηά 5οαα1 Ιά€ηίΐΐγ (€Άνη\)Υ\ά&€;, Εη&ΐαηίΐ: υηίν6Γ8ΐΐγ
ΡΓ€8δ, 1982), σσ. 196-216.

παρατήρηση δικαιολογεί την παρέμβασή τους ή αν είναι απλά

δείγμα της ανυπομονησίας τους. Οι πολυλογάδες μπορούν να
εξασκηθούν στο να είναι πιο συγκεκριμένοι και οι ολιγομίλητοι
πιο περιγραφικοί. Τέλος, οι απαθείς σύζυγοι μπορούν να δώσουν
περισσότερες ενδείξεις προσοχής στο σύντροφό τους που μιλά, ο
οποίος βέβαια με τη σειρά του πρέπει να αναγνωρίσει ότι η σιωπή
δεν είναι απαραίτητα δείγμα αδιαφορίας.
Κωφά σημεία και τυφλά σημεία
Τα κωφά σημεία και τα τυφλά σημεία γίνονται εμφανή όταν ο

ένας σύζυγος δεν καταγράφει στο μυαλό του αυτά που ο σύντρο
φός του του εκφράζει με λόγια, κινήσεις και τα σχετικά. Το κενό
αυτό οδηγεί σε παράπονα του τύπου: “Δεν ξέρεις τι θέλω ή τι σου
ζητάω” και “Δε με ξέρεις καθόλου”. Τα ζευγάρια που παρουσιά
ζουν κωφά σημεία στην επικοινωνία τους δυσκολεύονται ακόμη
και στη λήψη των πιο απλών αποφάσεων. Παρ’ όλο που και οι δυο
σύντροφοι μπορεί να έχουν τη διάθεση να συνεργαστούν, η έλλει
ψη μιας δημιουργικής ανταλλαγής πληροφοριών εμποδίζει τη
συμφωνία τους πάνω σε σημαντικά θέματα, όπως το μοίρασμα
των καθηκόντων και την ανατροφή των παιδιών.
Αν και τα κωφά σημεία ή τα τυφλά σημεία μπορεί να εμφανίζο
νται λόγω αδιαφορίας, η ύπαρξή τους μπορεί επίσης να αποδοθεί
στην υπερευαισθησία και στην αμυντικότητα. Οι άνθρωποι μπορεί
να μην “ακούν” αυτό που δε θέλουν ν’ ακούσουν, γιατί το συγκεκρι
μένο μήνυμα είναι πιθανόν να θίγει ένα ευαίσθητο σημείο τους. Απ’
ό,τι φαίνεται, ακόμη και συζητήσεις που γίνονται σε ένα καλοήθες
κλίμα μπορεί να παρουσιάσουν μια απειλή στην αυτοεκτίμηση των
συντρόφων. Προκειμένου να προστατευτούν απ’ αυτή την προσβο
λή της τιμής τους ή από την απόρριψη, κινητοποιούν άμυνες οι
οποίες υπονομεύουν την αντικειμενική θεώρηση του προβλήματος.
Το μακροχρόνιο αίσθημα κατωτερότητας που διακατείχε τη Σάλι
και η υπερβολική περηφάνια του Τομ, για παράδειγμα, δημιούργη
σαν ένα εμπόδιο στην επικοινωνία και στην αλληλοκατανόησή τους.

Ορισμένες φορές κάποιος μπορεί να είναι τελείως τυφλός

απέναντι στην επίδραση που ασκεί η προσωπικότητά του στο σύ
ντροφό του. Προσέξτε, για παράδειγμα, την περίπτωση του επό
μενου ζευγαριού. Ο Χάρβεϊ, ένας αυστηρός και επιθετικός δικη
γόρος που δεν μπορούσε να περιορίσει την τακτική της δυσμε
νούς κριτικής στην αίθουσα του δικαστηρίου, έβρισκε ικανοποί
ηση στο να υποτιμά τη Στέσι, τη σύζυγό του, μια νοικοκυρά που
είχε επιστρέψει στο πανεπιστήμιο για να τελειώσει τις σπουδές
της. Στις κοινωνικές εκδηλώσεις ειρωνευόταν ό,τι κι αν εκείνη
έλεγε· όταν ήταν μόνοι τους, είχε την τάση να αποφεύγει τα πα
ράπονά της. Η Στέσι δεν μπορούσε να πει στο Χάρβεϊ πόσο πολύ
τη δυσαρεστούσε η στάση του αυτή. Στις λίγες περιπτώσεις που
είχε τη δυνατότητα να εκφραστεί ελεύθερα, ο Χάρβεϊ περιφρο-
νούσε τα παράπονά της χαρακτηρίζοντάς την “υπερευαίσθητη”.
Άλλες φορές την αποκαλούσε “νευρωτική” και τη συμβούλευε να
αναζητήσει ψυχιατρική βοήθεια. Ο Χάρβεϊ δε συνειδητοποιούσε
τον πόνο που προκαλούσε στη σύζυγό του.
Μετά από είκοσι πέντε χρόνια γάμου, η Στέσι ανακοίνωσε στο
Χάρβεϊ ότι δεν μπορούσε να συνεχίσει να ζει μαζί του και ότι θα
τον εγκατέλειπε. Η αντίδρασή της αυτή τον άφησε εμβρόντητο.
Δεν είχε καταλάβει πόσο δυστυχισμένη την έκανε όλα εκείνα τα
χρόνια με τις προσβολές του. Η Στέσι τού εξήγησε ότι τόσο καιρό
έμενε μαζί του περιμένοντας να μεγαλώσουν τα παιδιά τους, ώστε
να μπορέσουν να δεχτούν πιο ψύχραιμα το χωρισμό των γονιών
τους. Τώρα που τα παιδιά είχαν φτάσει σε μια κατάλληλη ηλικία,
δεν μπορούσε να ζήσει πια μαζί του.
Είναι πραγματικά κρίμα που δεν κατέφυγε στη συμβουλευτική
στην αρχή της σχέσης τους ή που δεν αξιοποίησε κάποιον οδηγό
πάνω στις συζυγικές παρεξηγήσεις και στις διαταραχές της επι
κοινωνίας. Και οι δυο ξαναπαντρεύτηκαν. Στο δεύτερο γάμο
τους -που ήταν πετυχημένος- ο Χάρβεϊ ήταν πολύ προσεκτικός
με τη σύζυγό του, και η Στέσι πολύ πιο αποφασιστική, εκφράζο
ντας στο σύζυγό της καθετί που δεν της άρεσε. Και οι δυο είχαν
μάθει καλά το μάθημά τους.

Διαφορές στο ρυθμό
Η ϋεβοΓΗΐι Ταηηβη περιγράφει την εξής περίπτωση: Η Σάντι

παραπονιέται ότι ο Ματ δεν την ακούει. Τη ρωτάει κάτι και, πριν
αυτή του απαντήσει, της κάνει μια άλλη ερώτηση - ή αρχίζει ν ’
απαντά ο ίδιος. Όταν βρίσκονται με φίλους του Ματ, μιλούν όλοι
τόσο γρήγορα, που η Σάντι δεν προλαβαίνει να πει λέξη. Έπειτα,
ο Ματ παραπονιέται που η Σάντι ήταν τόσο αδιάφορη, αλλά ξέρει
ότι με τους δικούς της φίλους δεν είναι έτσι. Ο Ματ συμπεραίνει
ότι η αδιαφορία της Σάντι σημαίνει ότι δε συμπαθεί τους φίλους
του. Ωστόσο, ο λόγος για τον οποίο η Σάντι νιώθει άβολα μαζί
τους είναι η πεποίθησή της ότι αυτοί την αγνοούν - και δεν μπορεί
να βρει έναν τρόπο να συμμετάσχει στις συζητήσεις τους. Πρόκει
ται για ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πόσο μια διαφορά
στον τρόπο συζήτησης μπορεί να οδηγήσει σε παρεξήγηση, θυμό
και δυσμενή κριτική. *
Πώς προκύπτει όμως αυτή η παρεξήγηση; Οι φίλοι του Ματ
ακολουθούν ένα διαφορετικό κώδικα επικοινωνίας απ’ ό,τι η Σά-
ντι και οι φίλοι της. Μιλούν αρκετά -ορισμένες φορές με παράλ
ληλες συζητήσεις ή και με μονόλογο- και συχνά διακόπτει ο ένας
τον άλλο. Αντιθέτως, η Σάντι και οι φίλοι της το θεωρούν αγένεια
να μιλούν μ’ αυτό τον τρόπο. Ο κώδικας της ευγένειας τούς επι
βάλλει μια ήρεμη και διακριτική συζήτηση χωρίς παρεμβάσεις και
διακοπές. Το αποτέλεσμα αυτής της διαφοράς στον τρόπο συζήτη
σης είναι ότι ο Ματ θεωρεί τη φαινομενική αδιαφορία της Σάντι
ως ένδειξη ότι αντιπαθεί τους φίλους του. Για τη Σάντι, το γεγο
νός ότι την “αποκλείουν από τη συζήτηση” σημαίνει ότι πιστεύουν
ότι δεν έχει τίποτα χρήσιμο να προσθέσει.
Η χρήση των ερωτήσεων
Η χρήση ερωτήσεων είναι ένας πολύ φυσιολογικός τρόπος για

τη διεξαγωγή και ολοκλήρωση μιας συζήτησης. Κάνουμε ερωτή
* 0 . Ταππεη, ΤΙιαΙ’,ν Ν ο[ ΨίιαΐIΜ εβηΐ(Νε\ν Υ ο Λ : ΒαΙΙίΐηπηε Βοοίίδ, 1986).

σεις όχι μόνο για να μάθουμε πληροφορίες, αλλά και για να εξα
σφαλίσουμε την υποστήριξη των άλλων, για να διαπραγματευτού
με, για να καταλάβουμε τι θέλει ο συνομιλητής μας και για να πά
ρουμε αποφάσεις. Παρ’ όλ’ αυτά, η χρήση ερωτήσεων μπορεί κά-
ποιες φορές να οδηγήσει σε παρεξήγηση ή και σε αδιέξοδο. Οι ερω
τήσεις είναι βέβαια πολύ χρήσιμες, αλλά εκείνος που πρέπει να
απαντήσει μπορεί ορισμένες φορές να τις θεωρήσει ως απειλή
απέναντι στην προσωπική του αξία, τις γνώσεις ή την τιμιότητά
του. Εφόσον περιμένουμε η συζήτηση να πάρει το δικό της ρυθμό,
το να κάνουμε πάρα πολλές ερωτήσεις ή, ακόμη, λάθος ερωτήσεις
μπορεί από μόνο του να εκφράζει ένα μήνυμα έλλειψης εμπιστο
σύνης ή τουλάχιστον συμπάθειας προς τον άλλον.
Όταν, για παράδειγμα, η Σάλι κάνει ερωτήσεις στον Τομ, αυ
τός αρχίζει να εκνευρίζεται καθώς πιστεύει ότι εκείνη αμφιβάλλει
για την αλήθεια, αμφισβητεί την ικανότητά του ή και τους σκο
πούς του. Ορισμένοι άνθρωποι βλέπουν τις ερωτήσεις σαν έναν
άμεσο κίνδυνο. Τις αντιλαμβάνονται ως μια μορφή ανάκρισης,
ως ένα ξεγύμνωμα των αμυνών τους για την ανακάλυψη των ευαί
σθητων σημείων τους (σαν τον τρόπο με τον οποίο ο οδοντίατρος
εντοπίζει ένα χαλασμένο δόντι). Πράγματι, πολλοί σύζυγοι προ
χωρούν σε μια πολύ βαθύτερη διερεύνηση, γιατί με τον τρόπο αυ
τό ικανοποιούν τις δικές τους συναισθηματικές ανάγκες.
Μια γυναίκα μού είπε για παράδειγμα: “Μου αρέσει να μπαί
νω μέσα στο μυαλό των άλλων για να καταλαβαίνω πώς λειτουρ
γούν”. Αλλά, όταν χρησιμοποίησε τη μέθοδο αυτή στο σύζυγό της,
εκείνος θύμωσε γιατί την εξέλαβε σαν μια αυστηρή ανάκριση.
Κάποιος μπορεί να καταφύγει στη χρήση ερωτήσεων όταν ο
συνομιλητής του είναι ασαφής. Για παράδειγμα, όταν ο Τεντ, ένας
χαρακτηριστικός ορθολογιστής, δεν καταλαβαίνει ακριβώς τι του
λέει η Κάρεν, προσπαθεί συνήθως να την πιέσει να του εξηγήσει. Η
Κάρεν αντιδρά λέγοντας: “Γιατί μια ζωή μού κάνεις ανάκριση; Με
αναγκάζεις να βρίσκομαι πάντα σε άμυνα”. Ο Τεντ φυσικά στενο
χωριέται με το παράπονο αυτό, γιατί αυτό που προσπαθεί είναι
απλά να εξακριβώσει αυτό που η Κάρεν θέλει να πει ή επιθυμεί. Η

Κάρεν όμως νιώθει να την πνίγουν αυτές οι ερωτήσεις. Ο Τεντ

έχει ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Θέλει να είναι απόλυτα σίγου
ρος για τις πράξεις του. Το πρόβλημα της Κάρεν έχει να κάνει με
το άγχος της ότι δέχεται πίεση και έλεγχο.
Ενα ιδιαίτερο πρόβλημα μπορεί να δημιουργηθεί όταν χρησι
μοποιείτε ερωτήσεις του τΰπου “γιατί”: αυτού του είδους οι ερω
τήσεις μπορεί να κάνουν το συνομιλητή σας να θέλει ν ’ αμυνθεί.
Αν και μπορεί να έχετε τις πιο αγνές και ειλικρινείς προθέσεις ή
να θέλετε απλά να πάρετε κάποιες πληροφορίες όταν κάνετε αυτές
τις ερωτήσεις, η χρήση του “γιατί” στην αρχή της πρότασης μπορεί
να θυμίσει στο συνομιλητή σας μια αυστηρή ανάκριση γονιού:
“Γιατί ήρθες σπίτι τόσο αργά;” ή “Γιατί παρακολουθείς ακόμη τη
λεόραση;”. Επιπλέον, οι ερωτήσεις του τύπου “γιατί” υποδηλώ
νουν ορισμένες φορές μια δυσπιστία, ή ακόμη και καχυποψία. Για
παράδειγμα, όταν η Μάρτζορι ρώτησε τον Κεν γιατί θα αντικαθι
στούσε το λέβητα, εκείνος το θεώρησε ως ένδειξη αμφισβήτησης
της ικανότητάς του να παίρνει αποφάσεις - αν και η Κάρεν ήθελε
μόνο να μάθει το λόγο της απόφασής του αυτής.
Υπάρχουν διάφοροι τρόποι ώστε να κάνετε ερωτήσεις που να
αποκλείουν τη χρήση της λέξης “γιατί”. Ορίστε δυο παραδείγματα:
> Θα μπορούσες να μου εξηγήσεις την απόφασή σου για την αγορά και
νούριου λέβητα;
Ο Υπάρχει μήπως κάποιο πρόβλημα και αργείς νά ’ρθεις σπίτι;
Οι διαφορές στις ερωτήσεις που μπορεί να κάνουν δυο σύζυγοι
ανάγονται στον τρόπο ανατροφής τους. Σε ορισμένες οικογένειες
οι γονείς ζητούν διαρκώς εξηγήσεις, με αποτέλεσμα τα άτομα που
έχουν μεγαλώσει σ’ ένα τέτοιο περιβάλλον να θεωρούν απόλυτα
φυσιολογικό το να ζητάνε εξηγήσεις και να τις προσφέρουν και τα
ίδια. Σε άλλες, πάλι, οικογένειες σπάνια ζητούνται και σπάνια δί
νονται εξηγήσεις. Κάποιος/α που ανήκει στον πρώτο τύπο οικογέ
νειας μπορεί να κάνει αρκετά συχνά ερωτήσεις στο/στη σύντροφό
του, ενώ κάποιος που έχει μεγαλώσει σε μια περισσότερο σιωπηλή
οικογένεια δεν είναι συνηθισμένος να του κάνουν ερωτήσεις - ή να
τις απαντάει. Συνεπώς, μπορεί να θεωρήσει την ερώτηση του/της
συντρόφου του/της ως πρόκληση ή εισβολή στην ατομικότητα του.

Αλλά και η χρήση ελάχιστων ερωτήσεων ενέχει κάποιους κιν
δύνους. Οι σύζυγοι που ποτέ δεν κάνουν ερωτήσεις είναι πιθανόν
ν ’ ακολουθούν το προσωπικό τους προαίσθημα, το οποίο σε πολ
λές περιπτώσεις ίσως είναι λανθασμένο. Ακόμη, είναι δυνατόν να
ερμηνεύσουν αυτήν τη σιωπή από την πλευρά των συντρόφων
τους ως έλλειψη ενδιαφέροντος.
Το πιο σημαντικό στοιχείο στον τρόπο ή στο στιλ συζήτησης εί
ναι ότι αποτελεί προϊόν μάθησης, και στην περίπτωση που εμπο
δίζει την αποτελεσματική επικοινωνία μπορεί να αλλάξει. Πολλοί
άνθρωποι πιστεύουν ότι το προσωπικό τους στιλ συζήτησης είναι
μέρος της φύσης τους, αλλά ανακαλύπτουν ότι μπορούν να το αλ
λάξουν και να υιοθετήσουν ένα πιο δημιουργικό στιλ.
Διαφορές ανάμεσα στα φύλα
Ο 1);ιπίο1 Μαΐΐζ και η Κιιίΐι ΒογΚεγ συνοψίζουν έναν αριθμό πα

ρατηρήσεων που ρίχνουν φως στους λόγους για τους οποίους οι
σύζυγοι έχουν προβλήματα στην επικοινωνία. Ένας λόγος είναι
ότι οι άντρες και οι γυναίκες έχουν διαφορετικά στιλ ομιλίας*.
Α ν και ένα συγκεκριμένο άτομο μπορεί να έχει ουσιαστικά το
ίδιο στιλ με το/τη σύντροφό του, στις περισσότερες περιπτώσεις,
που υπάρχει όντως διαφορά, η σύζυγος υιοθετεί ένα πολιτισμικά
καθορισμένο “γυναικείο” στιλ ομιλίας και ο σύζυγος ένα “αντρι
κό” στιλ.*
Χαρακτηριστικά, οι γυναίκες παρουσιάζουν μια μεγαλύτερη
τάση να κάνουν ερωτήσεις. Σε παρατηρήσεις από συζητήσεις που
έγιναν ανάμεσα σε άντρες και γυναίκες διαπιστώθηκε ότι υπερι
σχύει ένα συγκεκριμένο μοντέλο συζήτησης, σύμφωνα με το οποίο
οι γυναίκες κάνουν τις περισσότερες ερωτήσεις. Ορισμένοι ερευ
νητές πιστεύουν ότι η τάση των γυναικών να ρωτάνε δείχνει τη
διάθεσή τους να διατηρούν σχέσεις με άλλους ανθρώπους. Το χα
*Μ;ιΙιζ και ΒοΛβΓ, “Α ί.'υΐΐιιπιΐ ΑρρΓΟίίαΙι ίο ΜϋΙε-ΡβπΐίΐΙε ΜίδοοπίΓηυηίο&ιίοηδ”.

ρακτηριστικό τους αυτό αποτελεί ένδειξη ότι αναλαμβάνουν την

ευθύνη να διευκολύνουν και να διατηρούν τη ροή της συζήτησης.
Αυτή η συγκεκριμένη τεχνική συζήτησης μπορεί ακόμη να εκφράζει
ένα μεγαλύτερο ενδιαφέρον για τις διαπροσωπικές σχέσεις. *
Οι άντρες παρουσιάζουν μικρότερη πιθανότητα από τις γυναί
κες να κάνουν προσωπικές ερωτήσεις. Συνήθως σκέφτονται ως
εξής: “Α ν θέλει να μου πει κάτι, θα μου το πει χωρίς να τη ρωτήσω”.
Οι γυναίκες ωστόσο σκέφτονται: “Α ν δεν του κάνω ερωτήσεις, θα
νομίζει ότι δεν ενδιαφέρομαι”. Για τους άντρες οι ερωτήσεις απο-
τελούν μια δυσάρεστη παρενόχληση και μια εξωτερική παρέμβαση
στην ίδια τους την προσωπικότητα, για τις γυναίκες όμως συνι-
στούν ένα σύμβολο οικειότητας και μια έκφραση ενδιαφέροντος.
Οι γυναίκες χρησιμοποιούν περισσότερες ερωτήσεις προκειμέ-
νουν να αποσπάσουν αντιδράσεις από το συνομιλητή τους. Οπως
αναφέρθηκε και προηγουμένως, έχουν την τάση να χρησιμοποιούν
περισσότερες φορές από τους άντρες ορισμένους ήχους, όπως
“μμμ... χμ...”, για να δείξουν ότι προσέχουν το συνομιλητή τους.
Ένας άντρας θα εκφράσει κατά κανόνα μια τέτοια αντίδραση μόνο
όταν συμφωνεί με ό,τι του λέει η σύζυγός του, ενώ μια γυναίκα
απλά για να δείξει ότι ακούει. Συνεπώς, ένας άντρας μπορεί να ερ
μηνεύσει αυτά τα επιφωνήματα της συζύγου του ως σημεία ότι εκεί
νη συμφωνεί μαζί του. Αργότερα όμως νιώθει προδομένος όταν
ανακαλύπτει ότι δε συμφωνούσε καθόλου μαζί του. Δε συνειδητο
ποιεί ότι εκείνη εξέφραζε απλά το ενδιαφέρον της γι’ αυτά που της
έλεγε και ότι ήθελε μόνο να συνεχίσει τη συζήτηση. Η γυναίκα, από
την άλλη, νιώθει παραμελημένη και απογοητευμένη γιατί ο σύζυγός
της δε χρησιμοποιεί καθόλου αυτά τα επιφωνήματα, κάτι που η ίδια
ερμηνεύει ως απουσία ενδιαφέροντος από την πλευρά του.
Οι άντρες έχουν μεγαλύτερη τάση σε σχέση με τις γυναίκες να
κάνουν σχόλια κατά τη διάρκεια της συζήτησης αντί να περιμένουν
έως ότου ο συνομιλητής τους σταματήσει να μιλά. Οι γυναίκες πα
ρουσιάζονται περισσότερο ενοχλημένες και επιρρεπείς στην εκδή-
*Τ;ιηπεη, ΤΙιβΐ’$ Νοί \\Ήιι[ I Μβαπί.

λωση μιας “σιωπηλής διαμαρτυρίας” αν τις διακοψου ν ενώ μιλούν

ή δεν καταφέρνουν να προκαλέσουν μια ηχητική αντίδραση. Αυτή
η διαφορά έγκειται στο παράπονο πολλών γυναικών ότι: “Ο σύζυ
γός μου με διακόπτει πάντα” ή “Ποτέ δε μ’ ακούει”. Επίσης, οι γυ
ναίκες χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό τις αντωνυμίες εσύ
και εμείς, που προσδίδουν μια ταυτότητα στο συνομιλητή τους.
Αυτός ο τρόπος ομιλίας προάγει ένα αίσθημα ενότητας.
Με βάση αυτά τα ερευνητικά δεδομένα, ένα ζευγάρι πρέπει να
έχει κατά νου τις επόμενες διαπιστώσεις για το στιλ συζήτησης που
χαρακτηρίζουν το κάθε φύλο. Πρώτον, όπως αναφέρθηκε και πα
ραπάνω, οι άντρες έχουν την τάση να διακόπτουν περισσότερες φο
ρές το συνομιλητή τους - είτε αυτός είναι άντρας είτε γυναίκα. Δεύ
τερον, δεν ανταποκρίνονται τόσο συχνά στα σχόλια του συνομιλη
τή τους· συνήθως, δεν απαντούν ή δεν αντιδρούν καθόλου, δίνουν
μια καθυστερημένη απάντηση αφού ο συνομιλητής τους σταματήσει
να μιλά ή δείχνουν έναν πολύ μικρό ενθουσιασμό. Τρίτον, παρου
σιάζουν μεγαλύτερη πιθανότητα να προκαλέσουν ή να αμφισβητή
σουν τα λεγόμενα των συνομιλητών τους, κάτι που εξηγεί το λόγο
για τον οποίο ο σύζυγος μπορεί να φαίνεται διαρκώς επιθετικός.
Τέλος, οι άντρες εκφράζουν πολύ πιο συχνά τη γνώμη τους ή μι
λούν για κάποια αντικειμενικά γεγονότα απ’ ό,τι οι γυναίκες. Ορι
σμένες γυναίκες απεχθάνονται τη “φωνή της αυθεντίας” - καθώς δε
συνειδητοποιούν ότι οι δηλώσεις του συζύγου τους αντιπροσωπεύ
ουν ένα αντρικό στιλ ομιλίας παρά ένα αίσθημα ανωτερότητας.
Αυτές οι αντιθέσεις στον τρόπο συζήτησης ανάμεσα σε άντρες
και γυναίκες ευνοούν σε μεγάλο βαθμό την εμφάνιση συγκρούσε
ων. Για παράδειγμα, μια γυναίκα μπορεί πολύ εύκολα να θεωρή
σει το σύζυγό της αδιάφορο, δεσποτικό ή αναίσθητο όταν ο τρό
πος ομιλίας του απλά εκφράζει το στιλ που αυτός έχει μάθει να
χρησιμοποιεί με τον καθέναν και όχι απλά με την ίδια. Τα συμπε
ράσματα του τύπου “Ο σύζυγός μου δε μ’ ακούει ποτέ” ή “Ο σύζυ
γός μου διαφωνεί με ό,τι κι αν του πω” τις περισσότερες φορές δεν
αντιπροσωπεύουν την αντίθεσή του ή την έλλειψη ενδιαφέροντος
προς τη σύζυγό του, αλλά το συγκεκριμένο στιλ ομιλίας που αυ

τός έχει μάθει να χρησιμοποιεί. Η γνώση της ύπαρξης αυτών των

διαφορών ανάμεσα στα φύλα, καθώς και η συνειδητοποίηση ότι
αυτό δεν οφείλεται στην κακή διάθεση, στην έλλειψη σεβασμού ή
στην αδιαφορία, μπορεί να βοηθήσει τα ζευγάρια να αποδέχονται
τον τρόπο συζήτησης του συντρόφου τους και να τα προφυλάξει
από τυχόν παρεξηγήσεις.
Παρ’ όλες αυτές τις διαφορές στους κώδικες επικοινωνίας, δεν
υπάρχει αμφιβολία ότι οι σύζυγοι μπορούν να βελτιώσουν τη σχέ
ση τους, μαθαίνοντας να συγχρονίζουν αυτούς τους συγκεκριμέ
νους κώδικες. Λαμβάνοντας υπόψη το σημαντικό συμβολικό νόη
μα του τρόπου ομιλίας του, ένας άντρας θα μπορούσε να διευκο
λύνει την επικοινωνία αν, για παράδειγμα, άκουγε περισσότερο
ενεργητικά τη σύντροφό του, καθώς και αν τη διέκοπτε ή διαφω
νούσε μαζί της λιγότερο. Θα τον βοηθούσε ακόμη να προσέχει πε
ρισσότερο το πνεύμα της συζήτησης και να αναγνωρίσει το γεγο
νός ότι οι ενδείξεις της προσοχής του (όπως τα επιφωνήματα ή οι
κινήσεις) κρύβουν συχνά τόση δύναμη όση και οι ίδιες οι λέξεις -
αν όχι περισσότερη. Τέλος, πρέπει να κατανοήσει ότι οι δογματι
κές του δηλώσεις αποτελούν φραγμούς στη συζήτηση.
Ερμηνεία των διαφορών στο στιλ ομιλίας
Αν και είναι δελεαστικό να αποδίδουμε τις διαφορές του στιλ

ομιλίας σε άνισες σχέσεις ισχύος ανάμεσα στους άντρες και στις
γυναίκες ή στην ύπαρξη διαφορών στη προσωπικότητά τους,
υπάρχουν επίσης και ορισμένες άλλες ερμηνείες. Ένα μεγάλο μέ
ρος της έρευνας ευνοεί την άποψη ότι σε σχέση με τον τρόπο ομι
λίας οι άντρες και οι γυναίκες συμπεριφέρονται σαν να ανήκουν
σε δυο διαφορετικές πολιτισμικές κατηγορίες. Οι Μ&Ιιζ και
ΒογΚ^γ τονίζουν ότι υπάρχουν σε μεγάλο βαθμό συγκεκριμένες
διαφορές ανάμεσα στους άντρες και στις γυναίκες ως προς τον
τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνονται τις φιλικές συζητήσεις, τους
κανόνες συμμετοχής τους σε μια συζήτηση και τους κανόνες που
υιοθετούν για να ερμηνεύσουν αυτά που τους λέει ο συνομιλητής

τους. Αυτή η κοινωνιολογική προσέγγιση θεωρεί ότι τα προβλή

ματα στον τρόπο επικοινωνίας πηγάζουν είτε από διαφορές στον
τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι συζητούν και ακούν ή από το
πώς ακούν αυτά που τους λέει ο συνομιλητής τους.
Πηγή των διαφορών ανάμεσα στα φύλα
Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΚΟΡΙΤΣΙΩΝ
Οι Μαΐΐζ και ΒοΛετ υποστηρίζουν ότι σ’ ένα μεγάλο βαθμό οι

φιλίες των κοριτσιών σε αντίθεση μ’ εκείνες των αγοριών βασίζο
νται στην τάση των πρώτων να συζητούν μεταξύ τους. Συστηματι
κές παρατηρήσεις επιβεβαιώνουν ότι τα κορίτσια μαθαίνουν να
προσφέρουν στήριξη, να αφήνουν τους άλλους να μιλούν και να
προσέχουν αυτά που ακούν σαν έναν τρόπο διατήρησης ισότιμων
και στενών σχέσεων. Έτσι, η συζήτηση αποτελεί μια γέφυρα, μια
ενοποιητική δύναμη για την περίπτωση των κοριτσιών.
Τα κορίτσια δημιουργούν, αλλά και διαλύουν τις φιλίες τους
μέσα από τη συζήτηση. Οι καλύτερες φίλες μοιράζονται μυστικά
που τις φέρνουν σε πολύ στενή επαφή. Ακόμη, τα κορίτσια έχουν
πολύ μεγαλύτερη άνεση απ’ ό,τι τ ’ αγόρια στο να συζητούν για τα
συναισθήματά τους - αγάπη, μίσος, άγχος, θλίψη.
Τα κορίτσια μαθαίνουν επίσης να κρίνουν και να διαφωνούν
μεταξύ τους χωρίς να θεωρούνται “αυταρχικά” ή “κακά”. Είναι
λιγότερο επιρρεπή από τα αγόρια στο να διατάζουν τους άλ
λους - γιατί μια τέτοια συμπεριφορά έρχεται σε αντίθεση με την
πίστη τους στην ισότητα. Οι εναλλασσόμενες συμμαχίες που
παρατηρούνται σε μικρές παρέες κοριτσιών τα κάνουν να προ
σέχουν πολύ περισσότερο ώστε να μπορούν να “διαβάζουν” τις
προθέσεις των άλλων κοριτσιών. Συνεπώς, τα κορίτσια απο
κτούν μια όλο και μεγαλύτερη ικανότητα στο να μαντεύουν η
μια τα κίνητρα της άλλης, να διακρίνουν τις πολύ λεπτές δια
φορές στην ανθρώπινη συμπεριφορά και να ερμηνεύουν αυτά
που οι άλλοι θέλουν να πουν.

Ο ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΑΓΟΡΙΩΝ
Τα αγόρια συνηθίζουν να συσπειρώνονται σε πολύ μεγαλύτε

ρες, περισσότερο οργανωμένες ομάδες, στις οποίες δίνεται μεγα
λύτερη έμφαση στην υπεροχή και στην κοινωνική αναγνώριση. Τα
αγόρια που είναι λιγότερο κυριαρχικά έχουν ένα σχετικά χαμηλό
8ΐ3.ΐιΐ8 στην ομάδα τους και οδηγούνται στο να νιώθουν κατωτερό
τητα για τη συγκεκριμένη αυτή θέση τους. Σε αντίθεση με τον κοι
νωνικό κόσμο των κοριτσιών, εκείνος των αγοριών αποτελείται
από μια ιεράρχηση, μια προσπάθεια για υπεροχή και προσέλκυση
της προσοχής των άλλων. Οι συζητήσεις τους είναι γεμάτες από
διαταγές όπως “Σήκω πάνω”, “Δώσ’ το μου” και χλευασμούς όπως
“Είσαι βλάκας”. Έχουν επίσης την τάση να απειλούν ή να μεγαλο-
στομούν: “Αν δε σταματήσεις να μιλάς, θα σου βουλώσω το στό
μα”. Επιπλέον, είναι πολύ πιο επιθετικά α π’ ό,τι τα κορίτσια.
Ενώ τα κορίτσια χρησιμοποιούν τις λέξεις ως ένα συνεκτικό
κρίκο, τα αγόρια, πολύ περισσότερο απ’ ό,τι τα κορίτσια, τις χρη
σιμοποιούν ως όπλα ή ως μέσα υπεροχής. Το επικρατέστερο σε μια
ομάδα αγόρι δεν είναι υποχρεωτικά εκείνο που παρουσιάζει τη με
γαλύτερη σωματική επιθετικότητα, αλλά εκείνο που διακρίνεται
για την αποτελεσματικότητα και ικανότητά του στη χρήση του λό
γου. Τα αγόρια που διηγούνται ιστορίες αντιμετωπίζουν συνήθως
μια δυσπιστία, χλευασμό και σαρκαστικά σχόλια από τους άλλους.
Τα αγόρια έχουν επίσης τη συνήθεια να ξεγελούν ή να δημιουργούν
φανταστικά σενάρια για να “παγιδεύσουν” κάποιους άλλους.
Αν αναλογιστούμε αυτές τις τεράστιες διαφορές στον τρόπο
συνομιλίας αγοριών και κοριτσιών, δε θα ’πρεπε να μας προκαλεί
έκπληξη το γεγονός μιας ενδεχόμενης έντασης στη σχέση ενός αγο
ριού μ’ ένα κορίτσι απ’ ό,τι με ένα άλλο αγόρι ή με μια ομάδα αγο
ριών. Η συζήτηση ενός αγοριού περιστρέφεται γύρω από την επι
κράτηση και τον ανταγωνισμό, ενώ ένα κορίτσι αναζητά τη συναι
σθηματική εγγύτητα και την ισότητα.
Ένα γκάλοπ που έκανε το περιοδικό ΡβτηϊΙγ ΟγοΙ€ κατέληξε σε
πολύ εύστοχα συμπεράσματα: οι ερωτηθέντες απάντησαν ότι οι γυ-

ναίκες είναι πολύ πιο πρόθυμες να μιλήσουν για τις πιο απόκρυφες
λεπτομέρειες της ζωής τους με άλλες γυναίκες α π ’ ό,τι με άντρες. *
Στην πραγματικότητα, 69% απάντησαν ότι, αν ήταν δυστυχι
σμένες, θα προτιμούσαν να το αποκαλύψουν στην καλύτερή τους
φίλη απ’ ό,τι στο σύζυγο ή σε κάποιο φίλο τους.
ΣΥΝΟΨΗ ΤΩΝ ΔΙΑΦΟΡΩΝ
Οι βασικές διαφορές στο στιλ ομιλίας μεταξύ άντρων και γυ

ναικών, που φαίνονται να πηγάζουν από τις διαφορετικές πολιτι
σμικές υποκατηγορίες των αγοριών και των κοριτσιών, μπορούν
να συνοψιστούν ως εξής:
> Οι γυναίκες θεωρούν τις ερωτήσεις ως έναν τρόπο για να συντηρήσουν
μια συζήτηση, ενώ οι άντρες ως ένα μέσο απόκτησης πληροφοριών.
> Οι γυναίκες έχουν την τάση να συνδέουν αυτά που λέει ο συνομιλητής
τους και αυτά που οι ίδιες θέλουν να πουν.
\> Οι άντρες γενικά δεν ακολουθούν αυτό τον κανόνα και συχνά φαίνονται
να αγνοούν το προηγούμενο σχόλιο του συνομιλητή τους.
> Οι γυναίκες συνήθως ερμηνεύουν την επιθετικότητα του συνομιλητή
τους ως μια απειλή που καταστρέφει τη σχέση. Οι άντρες θεωρούν την επιθετι
κότητα απλά ως μια μορφή συζήτησης.
Ο Οι γυναίκες είναι πιο πρόθυμες να μοιραστούν συναισθήματα και μυ
στικά. Στους άντρες αρέσει να συζητούν λιγότερο προσωπικά θέματα, όπως τα
σπορ και η πολιτική.
> Οι γυναίκες συνηθίζουν να συζητούν προβλήματα μεταξύ τους, να εκμυ
στηρεύονται τις εμπειρίες τους και να καθησυχάζει η μια την άλλη. Οι άντρες
από την άλλη πιστεύουν ότι οι γυναίκες (καθώς και οι άλλοι άντρες) που συ
ζητούν μαζί τους απαιτούν α π ’ αυτούς κάποια λύση στα προβλήματά τους, και
όχι ότι θέλουν απλά κάποιον που να τους ακούσει μ’ ενδιαφέρον.
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΣΗΜΑΣΙΕΣ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ
Αυτές οι διαφοροποιήσεις στη σημασία της συζήτησης κάνουν

τους συζύγους να τρέφουν πολύ διαφορετικές προσδοκίες. Οι γυ
ναίκες συχνά θέλουν οι σύντροφοί τους να αποτελούν μια νέα,
*€. Κυί)6ηδΐ6ΐη και Μ. ΙαχνοΓδΚϊ, “Μιεη Ηιΐδβαηάδ Καίε δεοοηά”, Ραπιΐ\γ ΟκΙβ (Μάιος 1987).

βελτιωμένη έκδοση του καλύτερου τους φίλου. Ενθουσιάζονται

όταν ο σύζυγός τους τους λέει μυστικά, επιδιώκουν να κερδίσουν
την εμπιστοσύνη του και δυσαρεστούνται ότι αν αυτός δεν τους
εκφράζει τα συναισθήματά του.
Αν και πολλοί άντρες δεν ανταποκρίνονται στα στάνταρ συ
ντροφικότητας της συζύγου τους, είναι γεγονός ότι είναι πιο πι
θανό να εμπιστευτούν κάποια πράγματα σ’ αυτές παρά σε άλλους
ανθρώπους. Όταν ρωτάω ζευγάρια: “Σε ποιον εμπιστεύεστε κυ
ρίως τα μυστικά σας;”, ο άντρας συνήθως απαντά: “Στη σύζυγό
μου”, ενώ η γυναίκα: “Στην καλύτερή μου φίλη”.
Μια διαφορά ανάμεσα στα φύλα παρατηρείται επίσης και στο
θέμα επίλυσης των συγκρούσεων. Πολλές γυναίκες, για παράδειγ
μα, υιοθετούν την εξής νοοτροπία: “Ένας γάμος πηγαίνει καλά
εφόσον μπορούμε να μιλάμε γι’ αυτόν”. Οι άντρες από την άλλη
έχουν την εξής άποψη: “Η σχέση είναι προβληματική αν πρέπει
διαρκώς να συζητούμε γι’ αυτή”.
Η συζήτηση πάνω σε διάφορα προβλήματα ενοχλεί κάποιους
ανθρώπους (και ιδιαίτερα τους άντρες) σε πολύ μεγάλο βαθμό: θα
προτιμούσαν να φτάσουν σε μια εύκολη, πρακτική λύση. Αλλά
πολλοί άνθρωποι (ιδιαίτερα οι γυναίκες) θέλουν να συζητήσουν
το πρόβλημα, γιατί με τον τρόπο αυτό μπορούν να επικοινωνή
σουν, να συνεννοηθούν και να εκφράσουν το ενδιαφέρον τους.
Οι άντρες και οι γυναίκες είναι επίσης διαφορετικοί στον τρό
πο με τον οποίο ανταποκρίνονται ο ένας στα προβλήματα του άλ
λου. Για παράδειγμα, μια γυναίκα μπορεί να μοιραστεί ένα πρό
βλημα με το σύζυγό της ελπίζοντας ότι αυτός θα την καταλάβει
και θα τη συμπονέσει. Συχνά, ωστόσο, ο σύζυγος δεν καταφέρνει
να την παρηγορήσει. Αντιθέτως, είναι πολύ απασχολημένος με τις
υποθέσεις του και προσπαθεί να προσφέρει στη σύζυγό του μια
πρακτική λύση· της υποδεικνύει σημεία στα οποία μπορεί να δια
στρεβλώνει ή να παραμορφώνει την κατάσταση· υποθέτει ότι εκεί
νη ίσως υπεραντιδρά· και τη συμβουλεύει πώς να αποφεύγει αυτά
τα προβλήματα στο μέλλον.
Στις περιπτώσεις αυτές η γυναίκα μπορεί να νιώσει πληγωμένη

ή προσβεβλημένη. Δυσαρεστείται που ο σύζυγός της δε συνειδητο

ποιεί ότι η ίδια γνωρίζει απόλυτα πώς να αντιμετωπίσει την κατά
σταση, αλλά ότι απλά χρειάζεται την κατανόησή του - ίσως μάλι
στα να της μιλήσει για παρόμοιες εμπειρίες που εκείνος έζησε. Αν
ο σύζυγός της αμφισβητήσει τον τρόπο με τον οποίο εκείνη ερμη
νεύει την προβληματική κατάσταση, μπορεί να θεωρήσει αυτή την
αντίδρασή του ως κακόβουλη κριτική, υπονοώντας της ότι κάτι
δεν πάει καλά με την ίδια. Αντιθέτως, αυτό που θέλει από την πλευ
ρά του είναι να της δώσει κατά κάποιον τρόπο να καταλάβει ότι ο
τρόπος αντίδρασής της δεν είναι λανθασμένος ή περίεργος.
Οι άντρες και οι γυναίκες διαφέρουν επίσης και ως προς το τι
θεωρούν σημαντικό σ’ αυτά που τους λένε οι σύντροφοί τους. Για
παράδειγμα, ένας φίλος μου δικηγόρος, η σύζυγος του οποίου
δουλεύει σε μια γκαλερί τέχνης, παραπονιέται ότι πάντα θέλει να
του λέει “ασήμαντες λεπτομέρειες για το ποιος είπε τι σε ποιον”,
ενώ εκείνος θα προτιμούσε να ακούει περισσότερα για τους π ί
νακες ζωγραφικής που εκθέτει στην αίθουσά της, τον τρόπο με
τον οποίο τους αξιολογεί και συγκεκριμένες λεπτομέρειες της
δουλειάς, όπως οι στρατηγικές αγοράς. Προτιμά τα ίδια τα γεγο
νότα και δε βλέπει το νόημα των συζητήσεων της συζύγου του με
τους συναδέλφους της. Για τη σύζυγό του, όμως, αυτά που συμ
βαίνουν στις σχέσεις της με τους συναδέλφους της στην γκαλερί
συνιστούν τη βάση της επαγγελματικής της ζωής. Ένα πολύ μικρό
μόνο μέρος της προσοχής της στην ίδια τη δουλειά επικεντρώνε
ται σε λεπτομέρειες για τους πίνακες. Επειδή δίνει έμφαση στις
διαπροσωπικές εμπειρίες της -που του φαίνονται ασήμαντες-, ο
σύζυγός της έχει την τάση να την κρατά σε απόσταση. Τότε εκείνη
πληγώνεται επειδή φαίνεται να της λέει όχι μόνο ότι αυτά που λέ
ει είναι ασήμαντα και ότι δουλειά της είναι ασήμαντη, αλλά και
ότι η ίδια είναι ασήμαντη.
Οι κυριότερες απολαύσεις του συζύγου, από την άλλη, έγκει-
νται στο να μιλά για την άσκηση της δικηγορίας, για την πολιτική
και τα σπορ. Όταν αρχίζει να μιλά γ ’ αυτά τα θέματα, η σύζυγός
του πιστεύει ότι της κάνει διάλεξη και της φαίνεται ότι την υποτι

μά: “Πράγματι, όταν ακούω τον τόνο της φωνής του, μου γίνεται
σαφές ότι κρατά μια στάση υπεροχής απέναντι μου, την οποία δε
συνειδητοποιεί”. (Κάποιες τέτοιες σεξιστικές συμπεριφορές είναι
χαρακτηριστικές στην περίπτωση κάποιων ζευγαριών και μπο
ρούν να ενταθούν όταν οι γυναίκες αρχίζουν να αφοσιώνονται
στις καριέρες τους.)
Σε μια τέτοια περίσταση ο σύζυγος πρέπει να δείξει κάποια ευ
αισθησία, ώστε να μπορέσει να εκτιμήσει τη σημασία που δίνει η
σύζυγός του στο να διηγείται τις εμπειρίες της από το χώρο της
δουλειάς της. Συγχρόνως, οφείλει να αλλάξει τον υποτιμητικό
τρόπο με τον οποίο της απευθύνεται και να σταματήσει να τη βλέ
πει ως πνευματικά κατώτερή του.
Θα είναι ιδιαίτερα χρήσιμο για τους συζύγους να εξετάσουν
τα παρακάτω ερωτηματολόγια ως ένα πρώτο βήμα για να προσ
διορίσουν την τυχόν ύπαρξη εμποδίων στην επικοινωνία τους.
Στην ιδανική περίπτωση οι σύζυγοι πρέπει να συμπληρώσουν
χωριστά τις τρεις στήλες και έπειτα να συγκρίνουν τα αποτελέ-
σματά τους.
Το πρώτο ερωτηματολόγιο εξετάζει τους τρόπους συζήτησης
και ακρόασης που μπορούν να αναστείλουν την ανταλλαγή ιδεών
και πληροφοριών. Το δεύτερο ερωτηματολόγιο διαπραγματεύεται
τις ψυχολογικές δυσκολίες που παρεμποδίζουν τη ροή της συζή
τησης. Αν, αφού συμπληρώσετε αυτά τα ερωτηματολόγια, αναζη-
τάτε σαφείς κατευθύνσεις για να βελτιώσετε την επικοινωνία σας,
μπορείτε να καταφύγετε στα Κεφάλαια 14, 15 και 16, που περιέ
χουν στρατηγικές για την επίλυση προβλημάτων.
Προβλήματα στον τρόπο επικοινωνίας
Πιο κάτω υπάρχει ένας κατάλογος συμπεριφορών που μπο

ρούν να προκαλέσουν προβλήματα. Στην αριστερή στήλη βαθ
μολογήστε τις συμπεριφορές του/της συντρόφου σας απέναντι
σας. Χρησιμοποιήστε τους παρακάτω αριθμούς για να δείξετε
τη συχνότητα:

(0) δεν ισχύει, (1) σπάνια, (2) ορισμένες φορές, (3) συχνά , (4) διαρκώς.
Στη μεσαία στήλη δείξτε πόσο πολύ το πρόβλημα σας ενοχλεί:
(0) καθόλου, (1) ελάχιστα, (2) μέτρια, (3) πολύ
Στη δεξιά στήλη αξιολογήστε τις συμπεριφορές που εκφράζετε
απέναντι στο/στη σύντροφό σας. Ο/η σύντροφός σας πρέπει επί
σης να συμπληρώσει αυτό το ερωτηματολόγιο.
Τρόπος επικοινωνίας
Ο/Η ΣΥΝΤΡΟΦΟΣ ΣΑΣ Μ ’ ΕΝΟΧΛΕΙ ΕΣΕΙΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ
ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΑΣ ΣΤΟ/ΣΤΗ
ΣΥΝΤΡΟΦΟ ΣΑΣ
1/Δεν ακούει. ----- —

2/Μιλάει πάρα πολύ. —— -
3/Δε μιλάει αρκετά. — ——
4/Διακόπτει. ——
5/Είναι πολύ ασαφής
6/Ποτέ δε φτάνει στο
κυρίως θέμα.
7/Δε χρησιμοποιεί
νεύματα ή δε δείχνει
ότι συμφωνεί.
8/Δε χρησιμοποιεί
επιφωνήματα (για
παράδειγμα, μμ... χμ...)
που να δείχνουν ότι
ακούει.
9/Δε δίνει στο
συνομιλητή του την
ευκαιρία να μιλήσει.
10/Δε συζητά ευαίσθητα
θέματα.
11/Μιλά πάρα πολύ για
ευαίσθητα θέματα.
12/Κάνει πάρα πολλές
ερωτήσεις.
13/Δεν κάνει αρκετές
ερωτήσεις.

14/Απαγορεύει στο/στη ----- ----- -----

σύντροφό του να μιλήσει.
15/Αποχωρεί όταν είναι ----- ----- -----
συγχυσμένος/η.
ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Δεν υπάρχει μια απόλυτη βαθμολογία που να δείχνει πότε

πρέπει ν ’ αρχίσετε ν ’ ανησυχείτε για τον τρόπο επικοινωνίας. Ωστόσο, αν ήδη
αναγνωρίζετε κάποιες δυσκολίες πάνω σ’ αυτό το θέμα, το ερωτηματολόγιο
αυτό θα βοηθήσει εσάς και το σύντροφό σας να τις εντοπίσετε και να τις βελ
τιώσετε. Μην ξεχνάτε ότι η αντίληψή σας γα τη συμπεριφορά του/της συντρό
φου σας μπορεί να είναι εσφαλμένη ή υπερβολική.
Ψυχολογικά προβλήματα στην επικοινωνία
Διαβάστε τις παρακάτω προτάσεις και στη φαρδιά παύλα αρι

στερά συμπληρώστε στη συνέχεια τον αριθμό (0-4) που εκφράζει
πιστότερα τη συχνότητα των συναισθημάτων σας. Ο/η σύντροφός
σας πρέπει επίσης να συμπληρώσει αυτό το ερωτηματολόγιο.
----- 1. Έχω αναστολές στο να συζητάω τα προβλήματά μου με το/τη σύντροφό

μου.
----- 2. Μου είναι δύσκολο να εκφράσω τα συναισθήματά μου στο/στη σύντρο
φό μου.
----- 3. Φοβάμαι να ζητήσω αυτό που θέλω.
----- 4. Δεν πιστεύω αυτά που μου λέει ο/η σύντροφός μου.
----- 5. Φοβάμαι ότι αυτά που έχω να πω θα κάνουν το/τη σύντροφό μου να θυ
μώσει.
----- 6. Ο/η σύντροφός μου δεν πρόκειται να λάβει σοβαρά υπόψη τις ανησυχίες
μου.
----- 7. Ο/η σύντροφός μου μου μιλά με υποτιμητικό τρόπο.
----- 8. Ο/η σύντροφός μου δε θέλει ν ’ ακούσει για τις ανάγκες και τα συναι-
σθήματά μου.
----- 9. Φοβάμαι ότι, αν αρχίσω να εκφράζω τα συναισθήματά μου στο/στη σύ
ντροφό μου, δε θα μπορώ πια να τα ελέγχω.
----- 10. Ανησυχώ ότι, αν ανοιχτώ στο/στη σύντροφό μου, θα χρησιμοποιήσει
αυτές τις πληροφορίες εναντίον μου στο μέλλον.
----- 11. Αν εξέφραζα τα αληθινά μου συναισθήματα, αργότερα θα μετάνιωνα
γ ι’ αυτά που είπα.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ: Το ερωτηματολόγιο θα σας βοηθήσει να επικεντρώσετε την

προσοχή σας στα συγκεκριμένα ψυχολογικά ή διαπροσωπικά προβλήματα που
μπλοκάρουν την αποτελεσματική επικοινωνία. Στα επόμενα κεφάλαια, η περι
γραφή των αρνητικών επιδράσεων των αυτόματων σκέψεων και οι προτάσεις
για την υιοθέτηση συγκεκριμένων τεχνικών εξάσκησης στην επικοινωνία θα ενι-
σχύσουν την προσπάθειά σας να ξεπεράσετε αυτά τα εμπόδια.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Ο κλονισμός χης συντροφικής σχέσης

Απειλές στο συζυγικό δεσμό
Γ ιατί άραγε ν„ ξεσπ <™ δ ,ο ά ^ ο ,ε ς ανά,εαα „ ™ ς

ανθρώπους που θεωρητικά αγαπιούνται και ενδιαφέρονται ο
ένας για τον άλλο; Πριν από το γάμο και κατά το διάστημα εκείνο
που η σχέση βρίσκεται ακόμη στο επίπεδο του φλερτ, ένας φυσιο
λογικός εγωισμός των συντρόφων διαλύεται μέσα από την αφο
μοίωση των ενδιαφερόντων και ακόμη και της ίδιας της ταυτότη
τάς τους. Οι διεισδυτικές αχτίνες της αγάπης που λιώνουν τις δια
φορές ιδιοσυγκρασίας, επιθυμιών και στόχων βοηθούν στη γέννη
ση του αλτρουισμού και της συναισθηματικής κατανόησης.
Οι σύντροφοι θέλουν να ευχαριστήσουν ο ένας τον άλλο. Νιώ
θουν ικανοποίηση όταν μπορούν να κάνουν ευτυχισμένο ο ένας
τον άλλο, και θλίψη όταν ο/η σύντροφός τους είναι λυπημένος/η.
Στην προσπάθειά τους αυτή να ικανοποιήσουν, επιχειρούν να βλέ
πουν τα πάντα από την οπτική γωνιά του/της συντρόφου τους.
Είναι γεγονός πως για πολλούς ανθρώπους ένα μέρος της
ανταμοιβής γ ι’ αυτή την αυτοθυσία και την υποταγή των προσω
πικών στόχων είναι η ανακούφιση από τη μοναξιά. Για άλλους η
απλή ικανοποίηση του να μοιράζονται κάποια πράγματα είναι
υψίστης σημασίας. Γι’ αυτούς, τίποτε δεν μπορεί να αναπληρώσει
το αίσθημα ότι ανήκουν σε κάποιον/α με τον/την οποίο/α είναι
έντονα συναισθηματικά δεμένοι.
Επειδή τα προσωπικά ενδιαφέροντα των συντρόφων είναι στε
6. Ο κλονισμός της συντροφικής σχέσης

νά συνδεδεμένα στην αρχή της σχέσης τους, βιώνουν ένα μικρό μό
νο αίσθημα θυσίας των προσωπικών τους αναγκών. Και οι αντα
μοιβές από την εκπλήρωση των επιθυμιών του άλλου συντρόφου
είναι άφθονες. Δεν υπάρχει μόνο άμεση ενίσχυση από την ικανο
ποίηση του να ευχαριστούν το/τη σύντροφό τους, αλλά και έμμε
ση, καθώς φαντάζονται την ευχαρίστηση που χαρίζουν στον/στην
αγαπημένο/η τους. Μ’ αυτή τη συνεχή ενίσχυση, το κίνητρο για
την αναστολή του εγωκεντρισμού είναι ισχυρό. Μια ερωτευμένη
γυναίκα φέρεται αλτρουιστικά γιατί η ίδια το θέλει - όχι γιατί
“πρέπει”. Ένας ερωτευμένος άντρας κάνει θυσίες για την αγαπη
μένη του γιατί αυτό του δίνει μεγάλη ικανοποίηση.
ΑΠΟ ΤΗΝ ΑΦΟΜ ΟΙΩΣΗ ΣΤΗ ΔΙΑΣΠΑΣΗ
Τι συμβαίνει στη συνέχεια μ’ αυτό τον ερωτικό αλτρουισμό;

Μια σειρά δυνάμεων μπορούν να προκαλέσουν τη διάβρωσή του
μετά το γάμο.
Οχυρωμένοι από την ασφάλεια του γάμου, εκείνοι που ένιω
θαν μόνοι πριν δημιουργήσουν σχέση δε νιώθουν πια τη σχέση
σαν ένα αντίδοτο στη μοναξιά. Οι σύζυγοι μπορεί ν ’ ανακαλύ-
ψουν πως οι ανάγκες τους δεν εκπληρώνονται* έτσι, αποφασί
ζουν πως τους εξυπηρετεί περισσότερο να ικανοποιούν τις προ
σωπικές τους επιθυμίες, ακόμη κι όταν αυτές έρχονται σε αντίθε
ση μ’ εκείνες του/της συντρόφου τους. Καθώς η ικανοποίηση από
τον αλτρουισμό εξασθενεί σιγά σιγά, οι σύντροφοι φτάνουν στο
σημείο να καθοδηγούνται περισσότερο από τα πρέπει παρά από
την αγνή επιθυμία τους να ευχαριστήσουν ο ένας τον άλλο. Και,
μόλις νιώσουν υποχρεωμένοι να δώσουν προτεραιότητα στις
ανάγκες του άλλου, οι συμβιβασμοί ή οι υποχωρήσεις που είναι
αναγκαίες σε οποία δήποτε στενή σχέση μπορεί να τους φανούν
ιδιαίτερα δυσάρεστα.
Αναπόφευκτα, καθώς οι σύζυγοι αρχίζουν να εκδηλώνουν τις
επιθυμίες και τα συγκρουόμενα ενδιαφέροντά τους, προκαλού-
νται διαφωνίες. Ο καθένας θεωρεί τις επιθυμίες του/της συντρό

φου του ως ενδείξεις ενός αναδυόμενου εγωισμού. Έτσι, καταλή

γουν να θεωρούν ο ένας τον άλλο (όχι όμως και τον εαυτό τους)
εγωιστή, πεισματάρη ή δύστροπο.
Φυσικά, η εξέλιξη αυτή δεν παρατηρείται σε όλους τους γάμους.
Στην πραγματικότητα, πολλά ζευγάρια διαπιστώνουν πως με το πέ
ρασμα του χρόνου ο εγωισμός τους μειώνεται και εξελίσσεται σε
αμοιβαιότητα, ενδιαφέρον και διάθεση για στήριξη. Τα προβληματι
κά όμως ζευγάρια που έχω συναντήσει απέδειξαν σταθερά το πέρα
σμά τους από τον αλτρουισμό στον εγωισμό.
Μια σημαντική πλευρά του εγωισμού στο γάμο είναι μια αυθε
ντική διαφορά στον τρόπο με τον οποίο οι σύζυγοι αντιλαμβάνο
νται τις ίδιες τις καταστάσεις. Όποιο κι αν είναι το θέμα, η αντίλη
ψή τους φιλτράρεται μέσα από τους ειδικούς προσωπικούς τους φα
κούς, οδηγώντας συχνά σε εκ διαμέτρου αντίθετες απόψεις. Εφόσον
οι άνθρωποι έχουν την τάση να θεωρούν την προσωπική τους γνώμη
ως πραγματικότητα, μια διαφορετική ερμηνεία μπορεί να τους φα
νεί εξωπραγματική.
Μια γυναίκα που έχει διαφορετικό τρόπο σκέψης μπορεί να φα
νεί “αντίθετη” ή “αυταρχική” στο σύζυγό της. Όταν οι απόψεις ενός
άντρα διαφέρουν επίσης, η σύζυγός του μπορεί να πιστέψει ότι εκεί
νος φέρεται “κουτά” ή “παιδιάστικα”.
Όταν ο ένας από τους δυο συντρόφους επιβάλλει μια “λάθος”
άποψη για ένα σημαντικό ζήτημα όπως τα οικονομικά ή την ανα
τροφή των παιδιών, η πράξη αυτή συνιστά μια πρόκληση που
μπορεί να δημιουργήσει συγκρούσεις για το ποιος έχει δίκιο και
ποιος άδικο, τίνος η αντίληψη θα επικρατήσει και ποιος παίζει
τον κυρίαρχο ρόλο στη σχέση.
Ορισμένοι ανταποκρίνονται σ’ αυτή την πρόκληση με μια
αυτόματη επίθεση: “Δεν ξέρεις τι λες” ή “Αρκετά μίλησες”. Κά
ποιοι άλλοι κλείνονται απλά στο καβούκι τους και αρνούνται ν ’
ακούσουν. Όπως θα δείτε στα Κεφάλαια 14 και 15, μπορείτε να
εφορμόσετε ειδικές τεχνικές για την επίλυση αυτών των διαφο
ρών της αντίληψης, ώστε να οδηγηθείτε σε μια ανανεωμένη, δη
μιουργική σχέση.

146 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕΙ^Κ
Η ΕΓΩΙΣΤΙΚΗ ΠΡΟΚΑΤΑΛΗΨΗ
Ενα ακόμη πιο πολύπλοκο πρόβλημα είναι η “εγωιστική προ

κατάληψη”.
Χωρίς να το συνειδητοποιούν, οι άνθρωποι έχουν μια τάση να
ερμηνεύουν τα γεγονότα μ ’έναν τρόπο που τους τοποθετεί στην πιο
ευνοϊκή θέση ή που εξυπηρετεί το προσωπικό τους συμφέρον. *
Αυτή η εγωιστική προκατάληψη ασκεί ισχυρή επίδραση στις
αντιλήψεις τους κάνοντάς τους να πιστεύουν πως φαίνονται κα
λύτεροι στα μάτια των άλλων, όπως και στον ίδιο τους τον εαυτό.
Συνεπώς, όταν οι σύντροφοι μαλώνουν για το ποιος είναι ο καλύ
τερος σύζυγος ή γονιός, για το ποιος έχει συμβάλει περισσότερο
στο γάμο ή έχει κάνει περισσότερες θυσίες, παρουσιάζουν τους
ρόλους τους με τέτοιο τρόπο ώστε να αυξήσουν την αυτοπεποίθη
σή τους και να αποδείξουν την ψυχική ανωτερότητά τους.
Η εγωιστική προκατάληψη διευρύνει το χάσμα στην κατανόηση
μεταξύ των συντρόφων. Προφανώς, σε μια τέτοια διαδικασία ενυ
πάρχει ένα μεγάλο ποσοστό αυταπάτης, ενώ απαιτείται ιδιαίτερη
προσπάθεια για να μπορέσουμε να δούμε τον εαυτό μας -απογυ
μνωμένο από προσποιήσεις- όπως μας βλέπουν οι άλλοι. Μια εξί
σου μεγάλη προσπάθεια απαιτείται επίσης για να μπορέσουμε να
αναγνωρίσουμε πώς, χωρίς να το επιδιώκουμε συνειδητά, επιλέ
γουμε και επεξεργαζόμαστε τα γεγονότα μ’ ένα δεδομένο τρόπο,
ώστε να εξυπηρετήσουμε τα προσωπικά μας συμφέροντα.
Καθώς λοιπόν οι διαφορές στον τρόπο αντίληψης γίνονται
ολοένα και πιο έντονες, η εικόνα που έχει ο ένας για τον άλλο μπο
ρεί ν ’ αλλάξει· οι σύζυγοι υιοθετούν την οπτική γωνιά ενός
εχθρού, κάποιου που στην ουσία αντιπροσωπεύει μια σοβαρή
απειλή. Έτσι, ακόμη και μια μικρή διαφωνία μπορεί να κλιμακω
θεί σε καβγά. Οι σύντροφοι μπορεί να προσβάλουν ο ένας τον άλ
λο με σκέψεις ή δηλώσεις όπως: “Με διαψεύδεις απλά και μόνο
*Τ. Κ. Τγΐ6Γκοα V. ϋ εν ίη ίΐζ , “5εΙ1'-$ει·νίη§ Βί&δ ίη ιΐιε ΑΐίπϋιιΙίοη οΐ'Κε8ροη5ίΙΜΗ[γ·.

Οο^ηΐΐίνε νδ Μοΐΐναΐϊοη&Ι Εχίαηαΐίοηδ”, ΙουΓηαΙ ο ί Εχρβηιηβηΐαΐ Ξοααΐ Ρ$γ€ΐίθ1ο§γ 17
(1981): 408-416.

για να με υποβιβάσεις”, “Τι ξέρεις εσύ απ’ αυτά;” ή “Είσαι βλά

κας”. Δεν καταφέρνουν να συνειδητοποιήσουν πως η προσωπική
τους άποψη μπορεί να είναι το ίδιο προκατελειμμένη όσο και εκεί
νη του/της συντρόφου τους, καθώς και ότι οι ίδιοι είναι εξίσου κο
ντόφθαλμοι ή εγωιστές. Αυτός ο συνδυασμός του εγωισμού και
της αδιαλλαξίας πολύ εύκολα οδηγεί σε συγκρούσεις που αποβαί
νουν οδυνηρές και δυσεπίλυτες για τους συζύγους.
Επειδή ο συζυγικός δεσμός είναι πάνω απ’ όλα ένας συναισθη
ματικός δεσμός, είναι πολύ πιο δύσκολο για τους συντρόφους να
εκπληρώσουν τους στόχους τους απ’ ό,τι να ενισχύσουν τους δε
σμούς σε άλλες τους σχέσεις, όπως σε μια επαγγελματική συνερ
γασία ή σε μια στενή φιλία. Τα στοιχεία εκείνα που προσελκύουν
τον ένα σύντροφο στον άλλο στην αρχή είναι η εμφάνιση, η προ
σωπικότητα, η γοητεία, το χιούμορ και η κατανόηση - όχι η δυνα
τότητα του συγκεκριμένου ατόμου να λειτουργήσει καλά ως ομά
δα. Αν και αυτές οι προσωπικές ιδιότητες μπορούν να ενδυναμώ
σουν ένα συναισθηματικό δεσμό, έχουν μια πολύ μικρή μόνο σχέ
ση με το πώς ένα ζευγάρι παίρνει αποφάσεις και φροντίζει τις ου
σιαστικές λεπτομέρειες του έγγαμου βίου. Ακόμη και η πιο ελκυ
στική σύζυγος μπορεί να αποδειχτεί ανεπαρκής ως προς τα στοι
χεία εκείνα που είναι απαραίτητα για την εκπλήρωση των υποχρε
ώσεων του γάμου. Οι ικανότητες εκείνες που είναι καθοριστικές
για τη διατήρηση μιας αρμονικής σχέσης -προσδιορισμός προ
βλημάτων, διαπραγμάτευση, ανάληψη ευθυνών- συνήθως έχουν
ελάχιστη σχέση με την αρχική έλξη του ζευγαριού.
Η έλλειψη των απαραίτητων ικανοτήτων και της κατάλληλης
συμπεριφοράς εξασθενεί τη σχέση, η οποία πρέπει να είναι δυνατή
εφόσον οι σύζυγοι θέλουν να εκπληρώσουν τους πρακτικούς στό
χους του γάμου (διαχείριση των οικονομικών, ανατροφή των παι
διών, διατήρηση του νοικοκυριού, πραγματοποίηση των καθημερι
νών υποχρεώσεων), καθώς και τους συναισθηματικούς στόχους
(απόλαυση του ελεύθερου χρόνου, σεξ, κοινές εμπειρίες). Όλοι αυ
τοί οι στόχοι απαιτούν ένα πνεύμα συνεργασίας στον κοινό προ
γραμματισμό και στη λήψη αποφάσεων, ένα λογικό καταμερισμό

των υποχρεώσεων και μια αποτελεσματική επίτευξή τους.

Όταν οι σύζυγοι δε διαθέτουν αυτά τα χαρακτηριστικά ούτε
και κάποιο θεωρητικό υπόβαθρο στις τεχνικές συμβίωσης, η εμ
φάνιση διαφωνιών για τις διάφορες τακτικές και την εκτέλεσή
τους είναι πολύ πιθανή. Όταν αυτές οι διαφωνίες εκδηλώνονται
σ’ ένα κλίμα εγωισμού, προκαταλήψεων και ανταγωνισμού, οδη
γούν σε συγκρούσεις και σε εχθρικότητά.
ΚΑΘΟΡΙΖΟΝΤΑΣ ΚΡΙΤΗΡΙΑ ΚΑΙ ΚΡΙΝΟΝΤΑΣ

ΤΟ/ΤΗ ΣΥΝΤΡΟΦΟ ΣΑΣ
Ακόμη κι όταν οι σύζυγοι θέλουν να συνεργαστούν, έχουν την

τάση να κρίνει ο ένας τον άλλο πολύ πιο αυστηρά απ’ ό,τι θα έκρι
ναν οποιονδήποτε άλλο σε μια συνεργατική σχέση τους. Η τάση
για επιβολή πιο αυστηρών κριτηρίων στο/στη σύντροφο φαίνεται
ειρωνική αν σκεφτούμε ότι ο γάμος δίνει στους ανθρώπους την
ελευθερία να συμπεριφέρονται με φυσικότητα και να αποκαλύ
πτουν τα ευαίσθητα σημεία τους. Αυτές οι απόλυτες προσδοκίες
είναι συνήθως κρυμμένες σε φράσεις όπως: “Θα ’πρεπε να ξέρεις”
ή “Θα ’πρεπε να είναι φανερό”. Επιπλέον, αυτά τα κρυμμένα στά
νταρ είναι ιδιαίτερα υψηλά, όπως άλλωστε φαίνεται και στον επό
μενο διάλογο ανάμεσα στο Ρόμπερτ, που είχε μόλις βάψει κάποι-
ες καρέκλες, και στη Σέλι, τη σύζυγό του, που του ζήτησε να ολο
κληρώσει τη δουλειά. Είχε αφήσει τις βούρτσες μέσα στο νέφτι
αντί να τις καθαρίσει αμέσως. Αυτό ενόχλησε τη Σέλι. Είχε περά-
σει μια κουραστική μέρα φροντίζοντας παιδάκια σ’ ένα βρεφονη
πιακό σταθμό και ήταν πολύ ευαίσθητη σε οποιαδήποτε ένδειξη
ότι ο Ρόμπερτ -ο οποίος έβγαζε πολύ περισσότερα χρήματα ως δι
ευθυντής του τμήματος παροχής δανείων σε μια τράπεζα- δεν τη
σεβόταν πραγματικά γι’ αυτό που έκανε ή ένιωθε πολύ ανώτερος
για ν ’ ασχοληθεί με τις δουλειές του σπιτιού.
ΣΕΛΙ: Δεν τελείωσες τη δουλειά...
ΡΟΜΠΕΡΤ: Σου έκανα τόσο καλή δουλειά όσο θα έκανα και σε οποιονδή-
ποτε άλλο!

ΣΕΛΙ (θυμωμένα): Μα εγώ δεν είμαι ένας “οποιοσδήποτε άλλος”!

Αν και η Σέλι δε θα θύμωνε με κάποιον μπογιατζή που θα άφη
νε τις βούρτσες να μουλιάζουν στο νέφτι, ερμήνευσε την αδιαφο
ρία του Ρόμπερτ να τις καθαρίσει ως απόδειξη ότι δεν εκτελούσε
σωστά τις υποχρεώσεις του. Δεν ήταν η συγκεκριμένη πράξη, αλ
λά το συμβολικό της νόημα που ενόχλησε τη Σέλι. Εξαιτίας των
συμβολικών σημασιών που αποδίδονται σε καθημερινά μικρολά-
θη, όπως η αργοπορία σ’ ένα ραντεβού, ένας σύντροφος μπορεί να
τη θεωρήσει αυθαίρετα ως ιδιαίτερα σημαντική: “Κάτι μπορεί να
της έχει συμβεί” ή “Α ν ενδιαφερόταν πραγματικά για τα συναι-
σθήματά μου, θα ήταν στην ώρα του”. Φόβοι ή αμφιβολίες σαν τις
προηγούμενες καραδοκούν γενικά πίσω από υπερβολικές αντι
δράσεις σε ασήμαντα γεγονότα.
Η επίδραση των συμβολικών σημασιών μπορεί να γίνει καλύτε
ρα κατανοητή αν εξετάσουμε τις σιωπηλές απαιτήσεις του άγρα
φου συζυγικού νόμου. Σ’ αυτόν, όπως και σε πολλά άλλα επαγγελ
ματικά συμβόλαια ή οργανισμούς, υπάρχει μια έμμεση σιωπηρή
συμφωνία για τη φύση των στόχων και των διαδικασιών για την
εκπλήρωσή τους (για παράδειγμα, ο καθορισμός της πολιτικής ή η
ανάθεση των δραστηριοτήτων). Εκτός από τους ασαφώς προσδιο
ρισμένους κανόνες και ρόλους για την επίτευξη των πρακτικών
αναγκών, ο συζυγικός δεσμός συμπεριλαμβάνει ακόμη μια σειρά
υποσχέσεων και προσδοκιών σχετικών με τη φύση της σχέσης
(αγάπη, ενδιαφέρον, αφοσίωση, πίστη και τα λοιπά). Αυτό που πε
ριπλέκει τον πρακτικό χαρακτήρα του δεσμού είναι ότι η καθημε
ρινή συμπεριφορά μπορεί να κριθεί για την ικανότητά της να αντα-
ποκριθεί στις αξίες και στις προσδοκίες των συναισθηματικών
προβλέψεων της σχέσης (“Πάντα θα προηγούνται οι ανάγκες
σου!”) παρά για την ικανότητά της να πετύχει πρακτικά αποτελέ
σματα. Συνεπώς, αυτό που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως “πα
ράλειψη” ενός όχι και τόσο σχολαστικού μπογιατζή γίνεται μια κα
τηγορία για “ανισότητα” ή “τεράστια αδιαφορία” του συντρόφου.
Για να ανακεφαλαιώσουμε, πολλοί σύζυγοι κρίνουν τις πρά
ξεις των συντρόφων τους σύμφωνα με μια προσωπική, συμβολική
6. Ο κλονιοΐίόο τησ σνντοοωικήα ονέσπα

σημασία παρά σύμφωνα με την πρακτική αξία τους. Έτσι, μπορεί

ν ’ ακούσουμε: “Ο καθένας έχει μια δουλειά να κάνει - αν ο σύζυ
γός μου δεν κάνει τη δουλειά του σωστά, είναι γιατί προσπαθεί να
ξεφύγει” ή “Αν η σύζυγός μου δεν κάνει τη δουλειά της, αυτό δεί
χνει ότι δεν ενδιαφέρεται για μένα”.
Εξαιτίας αυτών των προσωπικών σημασιών που αποδίδει ο
ένας στις πράξεις του άλλου, οι σύντροφοι γίνονται λιγότερο ανε
κτικοί με τα λάθη των συζύγων τους απ’ ό,τι με τα σφάλματα άλ
λων ανθρώπων. Ενώ δέχονται τυχόν απροσεξίες από το προσω
πικό ή τους συνεργάτες τους, θεωρούν τη συμπεριφορά των συ
ντρόφων τους ως μια αντανάκλαση του συζυγικού δεσμού.
Αυτή η αδυναμία ανταπόκρισης στα συζυγικά στάνταρ προκα-
λεί μια σειρά κρίσεων: Φέρεται άραγε υπεύθυνα; Είναι πράγματι
αφοσιωμένη; Έχει το δικαίωμα να συμπεριφέρεται μ’ αυτό τον
τρόπο; Αν δεν ολοκληρώσει τη δουλειά του, είναι κακός. Αν δεν
αναλάβει το μερίδιο της ευθύνης της, είναι άδικη. Αν ένας άντρας,
για παράδειγμα, αντιληφθεί ότι η σύζυγός του παραβλέπει σημα
ντικές λεπτομέρειες, νιώθει αγανάκτηση. Αν μια γυναίκα υποψια
στεί πως ο σύζυγός της αποφεύγει τα καθήκοντά του, νιώθει μια
δικαιολογημένη οργή.
Οι περισσότεροι σύζυγοι δε συνειδητοποιούν ότι κρίνουν
το/τη σύντροφό τους σύμφωνα με ηθικά κριτήρια. Κατά έναν εν
διαφέροντα τρόπο, κρίσεις σαν εκείνες των γονιών τους διαποτί-
ζουν και τις δικές τους αντιδράσεις· βλέπουν το/τη σύντροφό τους
που κάνει σφάλματα σαν “κακό/ή”, δηλαδή ακριβώς έτσι όπως
τους χαρακτήριζαν οι γονείς τους, και αντιδρούν με τον ίδιο τρό
πο που κι εκείνοι αντιδρούσαν - με τιμωρία.
Η ΠΑΡΕΜΒΟΛΗ ΤΩΝ ΣΥΜΒΟΛΙΚΩΝ ΣΗΜΑΣΙΩΝ
Οι συμβολικές σημασίες, η τελειοθηρία και οι ηθικολογικές

κρίσεις περιπλέκουν ακόμη περισσότερο τις δυσκολίες που δημι-
ουργούνται από τη φτωχή επικοινωνία και τις κρυφές προσδο
κίες. Το αποτέλεσμα είναι οι δυσκολίες τις οποίες το ζευγάρι θα

μπορούσε εύκολα να επιλύσει σε άλλες σχέσεις να είναι τόσο πο

λύ συναισθηματικά φορτισμένες στην περίπτωση του γάμου, που
η αντιμετώπισή τους δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση. Αυτό το
κλίμα που ευνοεί τη σύγκρουση οδηγεί στο θυμό και σε συνεχόμε
νες αλληλοκατηγορίες: “Δεν ακούει τη δική μου πλευρά - απλά
επιμένει να κάνω το δικό της. Αν δεν το κάνω, αρχίζει την γκρίνια
χωρίς σταματημό”.
Η έννοια της καθημερινής συμβίωσης αποκτά μια σημασία που
υπερβαίνει κατά πολύ την επιφανειακή πραγματικότητα. Το πόσο
καλά ένας άντρας κάνει τις μικροδουλειές στο σπίτι, για παρά
δειγμα, αξιολογείται από τη σύζυγό του όχι απλά με βάση την ποι
ότητα, αλλά και βάσει αυτών που εκείνη πιστεύει ότι αποκαλύπτει
για τη στάση και τα συναισθήματά του προς την ίδια. Για παρά
δειγμα, σε μια συμβουλευτική συνεδρία, η Σέλι είπε πως ήταν εξα
γριωμένη με το Ρόμπερτ.
ΣΕΔΙ (σαρκαστικά): Ο Ρόμπερτ ποτέ δεν κάνει τις δουλειές του σωστά!
Κάποιοι εργάτες επισκεύαζαν τη σκεπή. Του ζήτησα να έρθει σπίτι να την
ελέγξει πριν φύγουν. Δεν το έκανε. Δείχνει πάντα υπερβολική εμπιστοσύνη
στους ανθρώπους.
Α. ΜΠΕΚ: Τι σκέψεις έκανες για το ότι δεν ήρθε σπίτι όταν του το ζήτησες;
ΣΕΛΙ: Δεν ενδιαφέρεται πραγματικά. Αν νοιαζόταν για μένα, θα εκπλήρω
νε τις υποχρεώσεις του επειδή του το ζήτησα.
ΡΟΜΠΕΡΤ: Με κατασκοπεύει πάντα για να δει αν θα κάνω αυτά που μου
λέει. Εγώ όμως τα κάνω με το δικό μου τρόπο. Αν με εμπιστευόταν, δε θα με
παρακολουθούσε συνεχώς.
ΣΕΑΙ: Αν ενδιαφερόσουν πραγματικά για μένα, θα το έκανες επειδή σου το
ζήτησα!
Στην πραγματικότητα, ο Ρόμπερτ εμπιστευόταν τους εργάτες,

αλλά, λόγω προηγούμενης εμπειρίας, η Σέλι είχε λόγους να πι
στεύει πως ίσως έκαναν πρόχειρη δουλειά - εκτός αν κάποιος
τους επέβλεπε.
Μια “σύγκρουση των συμβόλων” είναι πιθανόν να παρατηρη
θεί όταν το ίδιο γεγονός έχει διαφορετική -και ιδιαίτερα προσω
πική- σημασία για τον κάθε σύντροφο. Η ανταπόκριση του Ρό
μπερτ στις επιθυμίες της Σέλι συμβολίζει για κείνη ότι η σύζυγός

της ενδιαφέρεται πραγματικά. Αλλά η διαρκής γκρίνια για τους

εργάτες της σκεπής σημαίνει για το Ρόμπερτ ότι η Σέλι δεν του έχει
εμπιστοσύνη και ότι πρέπει να παρέμβει και η ίδια. Αν ο Ρόμπερτ
είχε δεχτεί να επιβλέπει τη σκεπή, όπως του είχε ζητήσει, η Σέλι θα
θεωρούσε την υπακοή του αυτή ως ένα θετικό σύμβολο. Αλλά η αρ
νητική του αντίδραση την έκανε να νιώθει ανήμπορη και εγκατε-
λειμμένη, ενώ η κατηγορία του ότι “διαρκώς γκρινιάζει” επιδείνω
σε ακόμη περισσότερο τα συναισθήματα αυτά. Για το Ρόμπερτ , το
να κάνει διάφορα πράγματα σύμφωνα με το δικό του τρόπο -χω-
ρίς παρέμβαση- ήταν θετικό σύμβολο, ενώ ο εξαναγκασμός, που
μάλιστα παραβίαζε την προσωπική του βούληση, αρνητικό. Όταν
“μπήκε στη μέση” η Σέλι, ο Ρόμπερτ ένιωσε όχι μόνο ότι δεν του
έδωσε ψήφο εμπιστοσύνης, αλλά ότι επιθυμούσε να τον ελέγξει.
Οι άνθρωποι σαν τη Σέλι και το Ρόμπερτ αντιμετωπίζουν το
γάμο με προκαθορισμένες αντιλήψεις για το νόημα ορισμένων
πράξεων ή την απουσία αυτών των πράξεων από την πλευρά των
συντρόφων τους. Οι αντιλήψεις αυτές τους κάνουν να αποδίδουν
υπερβολική σημασία σ’ αυτές τις πράξεις. Όταν οι πράξεις του
ενός συζύγου αποκτούν ένα νόημα που οδηγεί τον άλλο σε υπερα-
ντίδραση, η πράξη αυτή συμβολίζει κάποιες βαθιά ριζωμένες
αξίες του συντρόφου που αντιδρά με τρόπο ακραίο και σπασμω
δικό. Όταν, όπως στην περίπτωση του Ρόμπερτ και της Σέλι, μια
πράξη έχει αντίθετες συμβολικές σημασίες για τον κάθε σύζυγο ξε
χωριστά, τότε είναι πιθανή η σύγκρουση. Η συχνή εμφάνιση αυ
τών των συγκρούσεων αποδυναμώνει την αξία της συνύπαρξης
και τη σχέση γενικότερα.
Για τη συγκεκριμένη αυτή μορφή σύγκρουσης, κάποια λύση γί
νεται εφικτή αν οι σύντροφοι, απαλλαγμένοι από το θυμό, μπορέ
σουν να εξηγήσουν αντικειμενικά πώς ένιωθε ο καθένας και πώς
ερμήνευσε τις πράξεις του άλλου. Καθώς αρχίζουν να βλέπουν ο
καθένας την οπτική γωνιά του άλλου -ορισμένες φορές με μεγάλη
έκπληξη-, η συμβολική προσβολή ή απόρριψη ανατρέπονται, με
αποτέλεσμα οι ίδιοι να προετοιμάζονται καλύτερα ώστε να συμ
φωνήσουν με κάποιες κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώ

πιση των περαιτέρω διαφωνιών.

Αφού μπόρεσαν να δουν τη διαμάχη τους μέσα από τα μάτια
του άλλου, ο Ρόμπερτ και η Σέλι κατάφεραν να φτάσουν σ’ ένα σύ
νολο λειτουργικών αρχών: ο Ρόμπερτ συμφώνησε να εξηγεί, πριν
αρχίσει κάποιο σχέδιο, τι ακριβώς θα έκανε και να απαντά σε τυ
χόν ερωτήσεις που η Σέλι του έθετε στην πορεία· η Σέλι συμφώνη
σε να κάνει ερωτήσεις και να πληροφορεί το Ρόμπερτ για το σχέ
διο, χωρίς όμως να του λέει τι να κάνει. (Βλέπε Κεφάλαιο 15 και 16
για περισσότερες πληροφορίες σχετικά με το πώς τα ζευγάρια μπο
ρούν να συνεργαστούν για να επιλύσουν τις συγκρούσεις τους).
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΠΡΟ ΣΔΟ Κ ΙΕΣ ΓΙΑ ΤΟΥΣ ΡΟΛΟΥΣ

ΣΤΗΝ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ
Το μάτι του κυκλώνα σε πολλούς συζυγικούς καβγάδες βρίσκε

ται στις προσδοκίες που έχουν σε σχέση με τους αντίστοιχους οι
κογενειακούς ρόλους: τι σημαίνει να είσαι πατέρας ή σύζυγος, μη
τέρα ή σύζυγος. Οι σύζυγοι συχνά διαφέρουν στις αντιλήψεις τους
για την εξασφάλιση και δαπάνη του οικογενειακού εισοδήματος,
το γονεϊκό ρόλο, τις κοινωνικές και ψυχαγωγικές δραστηριότη
τες, καθώς και για τον καταμερισμό της δουλειάς στο σπίτι.
Οι σύζυγοι εισέρχονται στο θεσμό του γάμου κουβαλώντας μαζί
τους πολλές προκαταλήψεις για πρακτικά και συναισθηματικά θέ
ματα. Οι προσδοκίες αυτές συνήθως διαμορφώνονται στα πρώτα
χρόνια της ζωής, είναι δηλαδή βασισμένες σε παιδικές εμπειρίες.
Ένας άντρας μπορεί, για παράδειγμα, να αντιγράφει τη συμπερι
φορά του πατέρα του και να απαιτεί από τη σύζυγό του να υιοθετή
σει το ρόλο της μητέρας του. Ή, αν απεχθανόταν τη στάση του πα
τέρα του, θα προσπαθήσει να φερθεί διαφορετικά από εκείνον ή θα
θέλει η σύζυγός του να είναι διαφορετική από τη μητέρα του.
Συχνά, αυτές οι προσδοκίες καμουφλάρονται στην αρχή της
σχέσης από την αγάπη, τα όνειρα για την αιώνια ευτυχία, τον εν
θουσιασμό και το ρομαντισμό. Ως αποτέλεσμα, το ζευγάρι ποτέ
δεν ασχολήθηκε ή δε συζήτησε τα πρακτικά θέματα ως τη στιγμή

που αυτά εξελίχθηκαν σε ανυπέρβλητα προβλήματα. Συνήθως,

στο σημείο αυτό βγαίνουν στην επιφάνεια οι πραγματικές διαφο
ρές των προσδοκιών.
Σημεία συγκρούσεων
Υπάρχουν πολλά σημεία στα οποία ένα ζευγάρι -ανεξάρτητα

από το πόσο αφοσιωμένο ή αγαπημένο είναι- μπορεί να διαφωνεί
με απειλητικό για τη σχέση τρόπο. Στις επόμενες σελίδες επέλεξα
κάποια από τα συνηθισμένα σημεία τα οποία απαιτούν συνεργα
σία για τον προγραμματισμό, τον καθορισμό της πολιτικής, το
πάρσιμο και την πραγματοποίηση των αποφάσεων. Θα μπορέσετε
να καταλάβετε πώς η ανεπαρκής επικοινωνία, οι άκαμπτες προσ
δοκίες και η παρεμβολή των συμβολικών σημασιών συνωμοτούν
για τη διάσπαση της συζυγικής συμμαχίας.
Για να εντοπίσετε τα συγκεκριμένα προβλήματα που μπορεί να
βιώνετε στη σχέση σας, θα σας βοηθήσει πολύ να εξετάσετε το ερω
τηματολόγιο “Προβλήματα της συντροφικής σχέσης” στις σελίδες
169-172. Περιλαμβάνει ερωτήσεις που θα σας δώσουν τη δυνατό
τητα να δώσετε έμφαση στις ιδιαίτερες δυσκολίες που μπορούν να
ξεπεραστούν παρά να παγιδευτείτε σε ασαφείς γενικότητες όπως:
“Δεν μπορούμε να τα πάμε καλά”, “Ποτέ δεν παίρνουμε αποφά
σεις μαζί” ή “Έχουμε ασυμβίβαστες διαφορές”.
ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΤΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΟΥ ΧΡΟΝΟΥ
Αν και τα ζευγάρια συχνά παραπονιούνται ότι δεν περνούν

αρκετό χρόνο μαζί, έχω διαπιστώσει πως το πρόβλημα έγκειται
περισσότερο στο πώς περνούν αυτόν το χρόνο τους. Παρ’ όλο που
οι έντονες διαφωνίες μπορούν να βλάψουν μια σχέση, αυτό που
μπορεί να είναι ακόμη πιο καταστροφικό είναι η έλλειψη της προ
σοχής που πρέπει να δίνουν οι σύζυγοι για να ικανοποιήσουν
το/τη σύντροφό τους στα πάρτι, στα γεύματα ή στο κρεβάτι.
Η Χάριετ και ο Λεν είναι ένα ζευγάρι που ποτέ δε συζητούσε

ανοιχτά για το τι αναζητούσε ο καθένας στο γάμο* συνεπώς, δεν

μπορούσαν να συμφωνήσουν πάνω σε κάποια σημαντικά θέματα
όπως το χρόνο που περνούν μαζί, το σεξ ή τις κοινωνικές εκδηλώ
σεις. Με την εμφάνιση μιας σύγκρουσης, και οι δυο αντιδρούσαν
διοχετεύοντας όλη την ενέργειά τους στην καριέρα τους - ο Λεν ορ
θοπεδικός χειρουργός και η Χάριετ γραφίστρια, ενώ επίσης δίδα
σκε Τέχνη σε μια τάξη του γυμνασίου. Τα πρώτα χρόνια του γάμου
τους, όταν μεγάλωναν την κόρη τους, φαίνονταν να έχουν περισσό
τερα κοινά σημεία, αλλά, όταν εκείνη έφυγε από το σπίτι για να
σπουδάσει, η σχέση τους άρχισε να παρακμάζει. Η πρώτη συμβου
λευτική που έκαναν μαζί μου επικεντρώθηκε στο εξής πρόβλημα:
ΛΕΝ: Η Χάριετ ποτέ δε λαμβάνει υπόψη της τα συναισθήματά μου. Τα
απογεύματα έχει μάθημα με την τάξη της και ποτέ δεν ετοιμάζει το δείπνο στην
ώρα του. Όταν οργανώνει κοινωνικές εκδηλώσεις, ποτέ δεν καλεί τους φίλους
μου. Καλεί μόνο τους δικούς της φίλους - οι οποίοι μάλιστα είναι πολύ βαρε
τοί. Ακόμη, ποτέ δε θέλει να κάνουμε έρωτα.
Ο Λεν είχε στο νου του ένα συγκεκριμένο καλούπι στο οποίο
προσπάθησε να προσαρμόσει στη Χάριετ. Συγκεκριμένα, είχε
προκαθορίσει ότι εκείνη έπρεπε:
> να ετοιμάζει το δείπνο του στην ώρα του.
> να του προσφέρει μια ευχάριστη κοινωνική ζωή.
> να θέλει να κάνουν έρωτα όταν ήθελε κι εκείνος.
Τώρα, ας ακούσουμε και την άλλη πλευρά:
ΧΑΡΙΕΤ: Ο Λεν θέλει να γίνεται πάντα το δικό του. Ξέρει πως το μάθημα εί
ναι πολύ σημαντικό για μένα, γ ι’ αυτό θα μπορούσε να περιμένει έως ότου γυ
ρίσω σπίτι ή να με καλέσει για φαγητό έξω τις μέρες που διδάσκω. Στο σεξ εί
ναι πολύ μηχανικός. Πιστεύει πως φτάνει να μου δίνει ένα παράγγελμα και εγώ
να υποκύπτω στις ορέξεις του. Στο δείπνο, ανακοινώνει: “Το βράδυ θα κάνου
με έρωτα”, και έπειτα επιστρέφει στην εφημερίδα του. Θα ήθελα λίγο ρομαντι
σμό, κεριά, μουσική - τέτοιου είδους πράγματα... Έχω καλέσει ανθρώπους στο
σπίτι, αλλά είναι πολύ επικριτικός απέναντι τους. Τον ενοχλεί επειδή είναι φί
λοι μου. Αυτός όμως δεν έχει καθόλου φίλους. Γι’ αυτό σταμάτησα να προσκα
λώ ανθρώπους.
Η Χάριετ πίστευε πως ένας σύζυγος πρέπει:

156 ΑΑΚΟΝ Τ. Β Ε (Χ
> να επικοινωνεί μαζί της και να μη βυθίζεται συνεχώς σε μια εφημερίδα.

\> να την ενθαρρύνει και να ενδιαφέρεται για το μάθημά της.
\> να προσέχει τις κοινωνικές ανάγκες της - για παράδειγμα, να βγαίνουν
έξω για φαγητό μετά το μάθημά της.
Αν και ο Αεν με τη Χάριετ είχαν σκεφτεί να χωρίσουν, δεν εί
χαν σκεφτεί ποτέ τι ήταν ακριβώς αυτό που τους δυσαρεστούσε* οι
προσδοκίες τους δεν είχαν ποτέ εκφραστεί ξεκάθαρα. Η υποτιθέ
μενη ασυμφωνία τους ήταν στην ουσία ένας συνδυασμός ανεπαρ-
κώς εκδηλωμένων επιθυμιών και μια έλλειψη εκπλήρωσης αυτών
των επιθυμιών, που συχνά έπαιρναν τη μορφή παραπόνων.
Οι δυσκολίες τους μπορεί να είχαν ξεπεραστεί αν, για παράδειγ
μα, η Χάριετ έφερνε το Αεν αντιμέτωπο με τη συνήθειά του να δια
βάζει εφημερίδα στο πρωινό αντί να της μιλάει. Επιπλέον, αν του
έλεγε πως προτιμούσε να κάνουν έρωτα με πιο ρομαντικό τρόπο,
εκείνος προφανώς θα συμφωνούσε. Και ο Λεν θα μπορούσε να είχε
βοηθήσει με το να είναι πιο σαφής για τις επιθυμίες του που είχαν
σχέση με την κοινωνική τους ζωή - αντί να είναι μόνο επικριτικός.
Τα προβλήματά τους ήταν τόσο μακροχρόνια, που η επίλυσή
τους απαιτούσε θεραπευτική βοήθεια.
Με την καθοδήγησή μου ήταν επομένως δυνατόν να εξετάσουν
τα προβλήματα, ο καθένας από την οπτική γωνιά του άλλου. Ο
Αεν συμφώνησε να διαβάζει τις εφημερίδες του στη δουλειά και
όχι κατά τη διάρκεια του γεύματος και να γίνει πιο ρομαντικός.
Επίσης, κανόνισαν το βράδυ να τρώνε μαζί στο σπίτι ή σε κάποιο
εστιατόριο. Και συνεργάστηκαν για την προετοιμασία μιας λί
στας με ανθρώπους που και οι δύο ήθελαν να καλούν στο σπίτι
τους. Αν και αυτές οι αλλαγές δεν έκαναν τη σχέση τέλεια, την έκα
ναν πολύ πιο ικανοποιητική.
ΚΑΤΑΜΕΡΙΣΜΟΣ ΚΑΘΗΚΟΝΤΩΝ
Πολλά ζευγάρια βρίσκονται σε διαμάχη για το ποιος απ’ τους

δυο υποτίθεται πως πρέπει ν ’ αναλάβει κάποιες υποχρεώσεις
στην οικογένεια. Με τη σύγχυση των παραδοσιακών ρόλων, δεν

υπάρχει πια προηγούμενο για τον προσδιορισμό συγκεκριμένων

περιοχών ανάληψης ευθυνών για τον κάθε σύντροφο. Σύμφωνα
με την παράδοση, ο συγκεκριμένος ρόλος του πατέρα ήταν να εξα
σφαλίζει το οικογενειακό εισόδημα, ενώ η γυναίκα φρόντιζε τις
δουλειές του σπιτιού και το μεγάλωμα των παιδιών. Όταν και οι
δυο δούλευαν, η γυναίκα συνήθως είχε διπλές υποχρεώσεις - τη
δουλειά της συν τις δουλειές του σπιτιού. Η σύγχρονη αντίληψη
για τη συμμετοχή και των δυο στην απόκτηση εισοδήματος και
στις δουλειές του σπιτιού βοήθησε πολύ στην καλλιέργεια ακόμη
πιο στενών δεσμών για το ζευγάρι, αλλά άνοιξε επίσης και νέες
προοπτικές σύγκρουσης στα σημεία εκείνα όπου οι ρόλοι δεν εί
ναι καλά ξεκαθαρισμένοι.
Στην καλύτερη περίπτωση, ο καταμερισμός των καθηκόντων
είναι μια ομαλή λειτουργία που συντονίζεται με σκοπό την ολο
κλήρωση του έργου. Αλλά τα ζευγάρια που παραβλέπουν τους
στόχους μπορούν να μπερδευτούν στην αξιολόγηση της συνει
σφοράς των συντρόφων τους. Η εκπλήρωση ενός καθήκοντος
ανάγεται σε αφηρημένες έννοιες - ισότητα, δικαιοσύνη, αμοιβαιό
τητα. Ακόμη κι όταν ο στόχος εκπληρώνεται, οι σύζυγοι μπορεί να
βρεθούν μπλεγμένοι σ’ ένα φαύλο κύκλο αλληλοκατηγοριών σχε
τικά με την προσφορά τους, καθώς ο καθένας πιστεύει πως ο άλ
λος έχει παραβιάσει τη συμφωνία τους.
Μια από τις κυριότερες πηγές αυτής της προστριβής είναι η αρχή
της δικαιοσύνης. Οι σύζυγοι σ’ έναν προβληματικό γάμο μπορεί, για
παράδειγμα, να πιστεύουν πως κάνουν περισσότερα ο ένας από τον
άλλο: μαλώνουν για το ποιος θα κάνει τα ψώνια από το σούπερ μάρ-
κετ ή θα πλύνει τα πιάτα ή θα βάλει τα παιδιά για ύπνο. Πίσω απ’ αυ
τά τα καβγαδάκια κρύβεται ένα συνονθύλευμα αντιλήψεων, ανησυ
χιών και φόβων που στην ουσία τρέφουν τη σύγκρουση.
Η Μάριον, για παράδειγμα, υπέφερε σιωπηλά για πολλά χρό
νια από τη στάση του Ντέιβιντ την οποία αντιλαμβανόταν ως κα
ταπιεστική. Τα πρώτα χρόνια του γάμου τους είχε αναλάβει πλή
ρως την ευθύνη για την ανατροφή των παιδιών και τη φροντίδα
του σπιτιού, ενώ εκείνος είχε προχωρήσει στην εξάσκηση της δικη

γορίας, σε σημείο μάλιστα που έγινε ο μεγαλύτερος μέτοχος στην

εταιρεία. Η Μάριον ένιωθε μάλλον τρομοκρατημένη παρά περή
φανη για την επιτυχία του συζύγου της. Ένιωθε κατώτερη και πί
στευε πως έτσι την έβλεπε και ο Ντέιβιντ - εν μέρει, ίσως γιατί και
η μητέρα της ένιωθε ακριβώς έτσι στο γάμο της. Είχε την εντύπωση
πως χάρη στον αυτοανακηρυγμένο τίτλο του ως “κυρίου του σπι
τιού” είχε το δικαίωμα να την καταπιέζει, ενώ εκείνη δεν είχε άλλη
επιλογή από το να συμμορφωθεί με τις επιθυμίες του από φόβο μή
πως ξεσηκώσει την οργή του. Αυτό σήμαινε πως έπρεπε να του έχει
πάντα έτοιμο το φαγητό στην ώρα του, να κρατάει τα παιδιά φρό
νιμα όταν εκείνος επέστρεφε σπίτι και να οργανώνει κοινωνικές
εκδηλώσεις με ανθρώπους που ο ίδιος συμπαθούσε. Στο βάθος
όμως υπέβοσκε ένας μεγάλος φόβος: αν δυσαρεστούσε τον Ντέιβι
ντ, αυτός θα την εγκατέλειπε, κι έτσι εκείνη θα επωμιζόταν το βά
ρος να συντηρεί το εαυτό της και τα παιδιά της. Αν και αυτός ο φό
βος ήταν υπερβολικός, ποτέ δε σκέφτηκε να τον αμφισβητήσει.
Μόλις το μικρότερο τους παιδί άρχισε να πηγαίνει σχολείο, η
Μάριον συνειδητοποίησε μια παλιά φιλοδοξία της: να επιστρέφει
στο κολέγιο, να πάρει ένα πτυχίο και έπειτα να έχει τη δουλειά της.
Αμέσως μόλις άρχισε να κερδίζει ένα μισθό, άρχισε συγχρόνως να
αντιλαμβάνεται τη σχέση της με τον Ντέιβιντ κάτω από μια διαφο
ρετική σκοπιά. Αποφάσισε πως δε θα τον άφηνε πια να την τυραν-
νά. Θα έπρεπε να συμφωνήσει ν’ αλλάξει το ρόλο του στην οικογέ
νεια και να αναλάβει το μερίδιό του στις δουλειές του σπιτιού.
Όπως αποδείχτηκε, ο Ντέιβιντ δέχτηκε το νέο του ρόλο χωρίς
να διαμαρτυρηθεί έντονα. Η Μάριον, όμως, δεν εμπιστεύτηκε αυ
τήν τη φανερή συμμόρφωσή του, και έψαχνε διαρκώς να βρει ση
μάδια αποφυγής ή παραίτησης από τα καθήκοντά του. Η προη
γούμενη ευαισθησία της απέναντι στην καταπίεση που εκείνος της
ασκούσε είχε τώρα αντικατασταθεί από το φόβο ότι ο σύζυγός της
τη “χρησιμοποιούσε” - μια ανησυχία ότι κατά κάποιον τρόπο
εκείνος κάποτε θα την εκμεταλλευόταν πάλι.
Η υπερβολική καχυποψία της απέναντι σε τυχόν παραλείψεις
του Ντέιβιντ οδήγησε σε έκρηξη. Την επόμενη μέρα ενός πάρτι που

είχαν κάνει, η Μάριον ζήτησε από τον Ντέιβιντ να καθαρίσει το

καθιστικό και την τραπεζαρία ενώ εκείνη θα έλειπε από το σπίτι.
Όταν επέστρεψε, έγινε έξαλλη καθώς ανακάλυψε πως ο Ντέιβιντ
είχε “επιστρατεύσει” δύο από τα παιδιά για να τον βοηθήσουν. Η
συμφωνία, όπως την είχε ερμηνεύσει εκείνη, ήταν να κάνει ο ίδιος
τη δουλειά και όχι να τη μοιράσει σε άλλους. Στη συνέχεια ανακά
λυψε πως είχαν καθαρίσει επιφανειακά τα δωμάτια και τα έπιπλα
με την ηλεκτρική σκούπα. Η Μάριον θύμωσε· αυτή η “αδιαφορία”
του Ντέιβιντ συμβόλιζε για κείνη την προσπάθειά του να “γλιτώ
σει” τις δουλειές. Ακολούθησε ένας έντονος καβγάς για το αν ο
ορισμός που έδινε στο καθάρισμα του σπιτιού τού επέτρεπε να αγ
γαρεύει τα παιδιά και αν συμπεριλάμβανε το ξεσκόνισμα και την
ηλεκτρική σκούπα.
Αν και οι λέξεις όπως καθαρίζω συνήθως δεν προσδιορίζονται
ακριβώς, το πραγματικό πρόβλημα στην περίπτωση αυτή ήταν η
χρόνια αγανάκτηση της Μάριον για την αδικία που γινόταν εις βά
ρος της τα πρώτα χρόνια του γάμου της και η αποφασιστικότητά
της να μην πέσει ξανά “θύμα εκμετάλλευσης”. Ο συνδυασμός αυτών
των παλιών παραπόνων και των τωρινών ευαισθησιών -και όχι ο
καθορισμός των καθηκόντων- έβλαψε την ομαλή συνεργασία και
συνεννόησή τους. Η Μάριον δεν αντιμετώπιζε αυτή την αλλαγή ως
μια κοινή προσπάθεια, αλλά ως έναν αγώνα να εμποδίσει τον Ντέι
βιντ να την εκμεταλλεύεται και να αποφεύγει τις ευθύνες του.
Σ’ αυτού του είδους τις περιπτώσεις, μια σειρά πρακτικών λύ
σεων θα μπορούσαν να εφαρμοστεί για την αντιμετώπιση του προ
βλήματος καταμερισμού των καθηκόντων. Η συμβουλευτική βοή
θησε τη Μάριον να χαλαρώσει το αρτηριοσκληρωτικό σύστημά της
περί δικαιοσύνης και ισότητας, να υιοθετήσει μια πιο ελαστική
στάση προς τη συνύπαρξη και να μεταφέρει τη σκέψη της από το
“εγώ” στο “εμείς”. Έπρεπε να αναθεωρήσει την αντίληψή της για
τον Ντέιβιντ - να τον δει έτσι όπως ήταν τώρα, να απαλλαγεί δη
λαδή από την παλιά εικόνα του. Συγχρόνως, ο Ντέιβιντ έπρεπε να
αποδείξει την καλόπιστη προσπάθειά του για την ολοκλήρωση των
καθηκόντων του και την αποφυγή του εύκολου τρόπου.

ΑΝΑΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ
Πολλές από τις αντιλήψεις που υιοθετούν οι άνθρωποι για την

ανατροφή των παιδιών τους έχουν διαμορφωθεί εδώ και πολλά
χρόνια από τον τρόπο με τον οποίο μεγάλωσαν κι αυτοί σαν παι
διά. Ορισμένοι ακολουθούν το παράδειγμα των γονιών τους, ενώ
άλλοι απαρνιούνται τις τεχνικές που χρησιμοποιούσαν εκείνοι.
Πάντως, αυτό που έχει σημασία είναι ότι είναι θετικά ή αρνητικά
επηρεασμένοι από τη δική τους ανατροφή.
Αν και δούλευαν καλά μαζί στο φαρμακείο που ο Φρανκ είχε
κληρονομήσει απ’ τους γονείς του, ο Φρανκ και η Μαίρη είχαν
σημαντικές διαφωνίες για τον τρόπο αντιμετώπισης του έφηβου
γιου τους Σταν. Η Μαίρη έβλεπε το Σταν σαν τεμπέλη, ανεύθυνο
και εγωιστή. Πίστευε πως οι φίλοι του τον επηρέαζαν αρνητικά
και αποδοκίμαζε το ντύσιμό τους και την αδιαφορία τους για τα
μαθήματα. Πίστευε πως ο Σταν έπρεπε να διαβάζει περισσότερο
επειδή είχε “φοβερές δυνατότητες”. Ο Σταν παρέμενε απαθής στα
παρακάλια και στις απαιτήσεις της μητέρας του να δουλεύει πιο
εντατικά και να βρει άλλους φίλους. Πολύ συχνά μάλωναν.
Ο Φρανκ έβλεπε το Σταν διαφορετικά. Θαύμαζε το ζεστό, άνε
το τρόπο του Σταν, την ανέμελη συμπεριφορά και τη φιλικότητά
του. Θεωρούσε τους φίλους του Σταν ευχάριστους και γενικά είχε
την αντίληψη: “Αφού μια φορά μόνο είναι κανείς νέος, πρέπει να
διασκεδάζει”. Σε αντίθεση με τη Μαίρη, που πίεζε για μεγαλύτερη
πειθαρχία, ο Φρανκ ακολουθούσε μια τελείως φιλελεύθερη τακτι
κή. Η μεγαλύτερη ανησυχία του ήταν ότι ο Σταν ήταν ντροπαλός
στις κοινωνικές εκδηλώσεις και ιδιαίτερα συνεσταλμένος μπρο
στά στους μεγάλους, κυρίως στους δασκάλους.
Οι γονείς του Σταν όχι μόνο διαφωνούσαν για τη διαπαιδαγώ
γησή του, αλλά και αντιλαμβάνονταν τη συμπεριφορά του με τε
λείως διαφορετικό τρόπο. Αυτές οι αποκλίνουσες απόψεις για τη
στάση των παιδιών είναι ικανές να δημιουργήσουν συγκρούσεις.
Η Μαίρη κατηγορούσε το Φρανκ ότι αγνοούσε τις δυσκολίες του
γιου τους και τον έκρινε ως αδιάφορο γονιό. Ο Φρανκ πίστευε

πως η Μαίρη παρέβλεπε τα καλά στοιχεία του Σταν και ήταν πάρα
πολύ αυταρχική. Οι γονείς είχαν φτάσει σε αδιέξοδο, και ως απο
τέλεσμα η αντίληψη που είχε ο ένας για τον άλλο γινόταν ολοένα
και πιο αρνητική. Η Μαίρη θεωρούσε το Φρανκ ανεύθυνο και απα
θή· ο Φρανκ έβλεπε τη Μαίρη σαν απόλυτη και οπισθοδρομική.
Για να καταλάβουμε τη δύσκολη θέση του Φρανκ και της Μαί-
ρης, πρέπει πρώτα απ’ όλα να διερευνήσουμε περισσότερο τις ανη
συχίες τους. Για τη Μαίρη το ουσιαστικό πρόβλημα ήταν ένας κρυ
φός φόβος - δηλαδή ότι ο γιος της θα έμπλεκε σε σοβαρά προβλή
ματα. Αν και δεν είχε συνειδητοποιήσει απόλυτα αυτόν το φόβο, συ
νήθιζε να τον απειλεί προκειμένου να αποτρέψει τον κίνδυνο που
φοβόταν. Όταν ο Σταν δεν ανταποκρίθηκε θετικά σ’ αυτήν τη συ
μπεριφορά, η μητέρα του άρχισε να τον βλέπει ακόμη πιο αρνητικά
- όχι μόνο σαν αδύναμο και τεμπέλη, αλλά και σαν πεισματάρη και
επαναστάτη. Εξαιτίας της αναποτελεσματικότητάς της, η Μαίρη
θύμωσε και έγινε ακόμη πιο αυστηρή με το Σταν. Οι προσπάθειές
της να συνεργαστεί μαζί του επέφεραν ένα απροσδόκητο αποτέλε
σμα - οδηγούσαν το Σταν σε ακόμη μεγαλύτερη αδιαφορία.
Ακόμη και οι πιο καλοπροαίρετοι γονείς είναι δυνατόν να
υπονομεύσουν τις προσπάθειές τους καθώς επιχειρούν με ακραί
ους τρόπους να διορθώσουν κάποια προβλήματα των παιδιών
τους. Το αλυσιδωτό αυτό αποτέλεσμα φαίνεται ξεκάθαρα στην πε
ρίπτωση της Μαίρης και του Σταν: κρυφός φόβος, αυστηρή δια
παιδαγώγηση, απογοήτευση, θυμός. Πώς μπορούμε όμως να ερμη
νεύσουμε αυτό τον κρυφό φόβο;
Για να καταλάβουμε τις αντιδράσεις της Μαίρης, είναι ανάγκη
να εξερευνήσουμε σε βάθος το ιστορικό της. Οι γονείς της ήταν
χαλαροί και δεν την πίεζαν να ανταποκρίνεται με συνέπεια στα
μαθήματά της. Στο γυμνάσιο δεν τα πήγε αρκετά καλά, ώστε να
μπορέσει να συνεχίσει στο κολέγιο. Η Μαίρη είχε σκεφτεί πολλές
φορές πως, αν οι γονείς της την πίεζαν περισσότερο, θα είχε καλύ
τερη επίδοση στο σχολείο. Το πιο σημαντικό όμως ήταν πως ο μι
κρότερος αδερφός της είχε διάφορα προβλήματα με το νόμο, στην
αρχή λόγω κάποιων κλήσεων από την τροχαία και έπειτα επειδή

τον είχαν συλλάβει για μεγάλη ποσότητα μαριχουάνας. Η Μαίρη

κατηγορούσε τους γονείς της για τα προβλήματα του αδερφού της
αποδίδοντάς τα στη χαλαρή ανατροφή του. Αν και ο αδερφός της
ξεπέρασε όλες τις δυσκολίες του, αυτό το οικογενειακό μυστικό
ερχόταν στο νου της κάθε φορά που τον έβλεπε. Τότε φοβόταν μή
πως ο Σταν έπεφτε στην ίδια παγίδα, και αποφάσιζε πάλι να λάβει
μέτρα για την προστασία του.
Ο Φρανκ προερχόταν από διαφορετικό οικογενειακό περιβάλ
λον. Οι γονείς του ήταν αυστηροί τηρητές της πειθαρχίας, και π ί
στευε πως ο αυταρχικός τρόπος διαπαιδαγώγησής του είχε καλ
λιεργήσει τις αναστολές του και το άγχος του μπροστά στην εξου
σία. Ο Φρανκ είχε αποφασίσει νωρίς στη ζωή του πως, αν είχε ένα
γιο, θα τον μεγάλωνε διαφορετικά· θα ήθελε να τον κάνει ελεύθε
ρο και δυνατό πιστεύοντας πως αυτό θα το πετύχαινε μόνο αν του
έδινε ένα “ολοένα και μεγαλύτερο πεδίο ελεύθερης δράσης”. Η κυ-
ριότερη ανησυχία του Φρανκ ήταν μήπως οι ιδιορρυθμίες της
Μαίρη παγίδευαν το γιο τους στο ίδιο καλούπι βάσει του οποίου
είχε κι εκείνος διαμορφωθεί.
Και στους δυο γονείς μπορούμε να παρατηρήσουμε μια εξέλι
ξη από το φόβο (ο οποίος πήγαζε από παιδικές εμπειρίες) στη λή
ψη μέτρων για τη μείωση του φόβου και, τέλος, στο θυμό, που
οφειλόταν στην αποτυχία τους.
Η αντίληψη που και οι δυο είχαν για το Σταν είχε διαστρεβλω
θεί από προσωπικούς φόβους. Η Μαίρη πίστευε πως ο γιος τους
ήταν αδύναμος και επαναστάτης, ενώ ο Φρανκ πως ήταν ντροπα
λός και συνεσταλμένος. Οι θεωρίες τους για την ανατροφή των
παιδιών -αυταρχικότητα έναντι φιλελευθερισμού -πήγαζαν απ’
αυτούς τους φόβους. Οι συγκρουόμενες απόψεις τους για το γιο
τους τους έκαναν να θυμώνουν και τους οδήγησαν στο να βλέπουν
ο ένας τον άλλο αρνητικά, κάτι που ενέτεινε ακόμη περισσότερο
τις διαφωνίες τους για το Σταν.
Ένας άλλος συνηθισμένος παράγοντας απόγνωσης των γονιών
είναι μια κρυφή αμφιβολία. Μια μητέρα, για παράδειγμα, αμφι
βάλλει για το αν είναι καλή στο ρόλο του γονιού. Η αμφιβολία αυ

τή για την προσωπική της επάρκεια την οδηγεί στην πεποίθηση πως
έχει αποτύχει στο ρόλο της αυτό. Σε μια τέτοια περίπτωση, όταν το
παιδί παραφέρεται, η μητέρα αντιδρά με υπερβολικό θυμό.
Ανάμεσα στην ανάρμοστη συμπεριφορά του παιδιού και στην
ακραία αντίδραση της μητέρας κρύβεται και μια άλλη “πραγματι
κότητα”, η αυτόματη δηλαδή σκέψη “Το φέρσιμό τον είναι δικό
μον λάθος. Έχω α π ο τ ύ χ ε ι Αυτού του είδους οι αμφιβολίες την
κάνουν να θέλει ν ’ αποδείξει στον εαυτό της πως είναι καλή ως γο
νιός. Επιβάλλει κανόνες στο παιδί για να προβάλει την “καλή” ει
κόνα του εαυτού της και να απομακρύνει την “κακή” εικόνα.
Όταν το παιδί της δεν υπακούει τους κανόνες της, νιώθει να
απειλείται ξανά από τις αμφιβολίες της και αντεπιτίθεται στο γιο
της για να τον εξαναγκάσει να γίνει καλός. Αν στο σημείο αυτό ο
σύζυγός της τη μαλώσει για την αυστηρότητά της, ο φόβος μήπως
είναι κακή ως μητέρα βγαίνει ξανά στην επιφάνεια - ενώ εκείνη
προσπαθεί να τον διώξει επιτιθέμενη στο σύζυγό της.
Εφόσον ο αμοιβαίος ανταγωνισμός συνήθως προέρχεται από
το φόβο των γονιών μήπως παραμελήσουν ή “χαλάσουν” τα παι
διά τους, μήπως τα βλάψουν ανεπανόρθωτα, ή ακόμη και από αμ
φιβολίες για την καταλληλότητά τους στο ρόλο τους, έχει μεγάλη
σημασία να αναζητήσουν, πέρα από το θυμό τους, τους τυχόν φό
βους ή αμφιβολίες τους.
Η αποκάλυψη των φόβων τους μπορεί να χαλαρώσει σημαντι
κά τη δύσκαμπτη στάση τους· επιπλέον, αν συζητήσουν γι’ αυτά τα
συναισθήματά τους, θα είναι σε θέση ν ’ αξιολογήσουν αν αυτά
έχουν όντως κάποια βάση. Αν συμβαίνει κάτι τέτοιο, η βοήθεια
του ενός στον άλλο μπορεί να οδηγήσει στην υιοθέτηση μιας νέας
εποικοδομητικής συμπεριφοράς.
ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΣΧΕΣΗ
Αν και η σεξουαλική επαφή συνήθως θεωρείται το αποκορύ

φωμα της συζυγικής σχέσης, πολλές φορές χάνει το νόημά της
μπροστά σ’ ένα ξέσπασμα λυγμών ή όταν διακόπτεται από μια

έκρηξη θυμού. Κανένα άλλο στοιχείο μιας τόσο στενής σχέσης δεν
κρύβει τόσο ενεργές συμβολικές σημασίες - συμβάλλοντας στο άγ
χος, στην απογοήτευση και στο θυμό. Μια γυναίκα, για παράδειγ
μα, μπορεί να νιώθει απογοητευμένη επειδή δεν ικανοποιεί το σύ
ζυγό της. Μπορεί ν ’ ανησυχεί για το ότι δε θέλει να έχει συχνές
επαφές μαζί του ώστε να τον ευχαριστεί και ίσως έχει την πεποί
θηση (που πολλές φορές ενισχύεται από το σύζυγό της) πως είναι
σεξουαλικά ανεπαρκής. Παρόμοια, ένας άντρας μπορεί ν ’ ανησυ
χεί μήπως η σεξουαλική επίδοσή του είναι κάτω του φυσιολογικού
και μήπως η σύζυγός του υποβιβάζει τον ανδρισμό του. Αυτό το
άγχος μπορεί να οδηγήσει σε σεξουαλική δυσλειτουργία.
Τα προβλήματα συνήθως επικεντρώνονται στη συχνότητα, στη
διάρκεια και στην ποιότητα του σεξ. Το καθένα απ’ αυτά κουβαλά
-και επηρεάζεται με τη σειρά του από- συμβολικές σημασίες. Οι
άντρες και οι γυναίκες διαφέρουν στο πόσο συχνά και πότε θέ
λουν να έχουν σεξουαλική επαφή. Η συχνότητα και η διάρκεια
μπορεί να έχουν ισχυρή συμβολική σημασία. “Το να κάνω έρωτα
όποτε το θέλω” μπορεί να επιβεβαιώνει στον άντρα την αγάπη της
συζύγου του, ενώ για τη γυναίκα το να κάνει έρωτα “όποτε αυτός
θέλει” μπορεί να σημαίνει ότι εκείνος τη χρησιμοποιεί ή την εξου
σιάζει. Η πιο συχνή επιμονή για σεξ του ενός συντρόφου σε σχέση
με τον άλλο μπορεί να υποδηλώνει τις ίδιες απαιτητικές προσδο
κίες και το αίσθημα του δικαιώματος που συζητήσαμε παραπάνω
όσον αφορά στις καθημερινές διαντιδράσεις. Ένας άντρας (ο Λεν,
για παράδειγμα) μπορεί να πιστεύει πως έχει δικαίωμα να απαι
τήσει από τη σύζυγό του να κάνουν έρωτα, ενώ η σύζυγός του (η
Χάριετ) μπορεί να περιμένει προκαταρκτικές εκφράσεις τρυφερό
τητας και ρομαντισμού.
Η περηφάνια έχει συχνά σχέση με το σεξ. Η αντίληψη που έχει
μια γυναίκα για τη θηλυκότητά της και ένας άντρας για τον ανδρι
σμό του μπορεί να φανεί από το πόσο πολύ ανταποκρίνεται ο κά
θε σύντροφος. Κανονικά, μια γυναίκα νιώθει συντετριμμένη όταν
ο σύζυγός της απορρίπτει το ερωτικό της κάλεσμα. Καθώς έχει συ
νηθίσει να θεωρεί τον εαυτό της ελκυστικό στους άντρες, ερμηνεύ

ει την αδιαφορία του συζύγου της ως προσβολή. Ή ένας άντρας

μπορεί να πληγωθεί από την έλλειψη ενθουσιασμού της συζύγου
του για το σεξ ή τη μικρή της ανταπόκριση ενώ κάνουν έρωτα. Για
τον ίδιο η συμπεριφορά αυτή σημαίνει πως “δεν είναι άντρας”.
Η συμβολική σημασία της σεξουαλικής έλξης μπορεί να γίνει
δίκοπο μαχαίρι. Το αίσθημα της αφοσίωσης, της απόλυτης απο
δοχής και της αμοιβαίας ικανοποίησης βοηθά στο να διεγείρει
τους συζύγους· η μείωση του αισθήματος της αγάπης, της αφοσίω
σης και της αποδοχής μπορεί να αποδυναμώσει το πάθος. Αν η σε
ξουαλική επιθυμία -και συνεπώς η επίδοση- ατονήσει, το συμβο
λικό μήνυμα αποκωδικοποιείται ως απώλεια της στοργής και του
ενδιαφέροντος. Αυτό δημιουργεί ένα φαύλο κύκλο: η απώλεια
των συναισθημάτων αμοιβαιότητας οδηγεί σε μια μειωμένη σε
ξουαλική διάθεση και ικανοποίηση, υπονομεύοντας ακόμη περισ
σότερο την ίδια την αμοιβαιότητα.
Το Κεφάλαιο 18 εξετάζει το πρόβλημα των αντιθέσεων στο θέ
μα του σεξ. Για την ώρα, όμως, οι σύζυγοι μπορούν ν ’ αρχίσουν να
σκέφτονται τους υπερβολικούς χαρακτηρισμούς που αποδίδουν -
όπως “σεξομανής”, “ψυχρός/-ή”, “αδιάφορος/-η”, “απαθής”-όταν
η διάρκεια, η συχνότητα και η ποιότητα του σεξ τούς απογοητεύ
ουν. Όταν τα πράγματα ηρεμήσουν, μπορούν να αξιολογήσουν
την εγκυρότητα αυτών των χαρακτηρισμών, καθώς επίσης και
σκέψεων όπως: “Χρησιμοποιεί το σεξ ως όπλο” ή “Είναι το μόνο
που τον ενδιαφέρει”.
ΠΡΟΒΛΗΜ ΑΤΑ ΠΡΟΫΠΟΛΟΓΙΣΜ ΟΥ
Ο οικογενειακός προϋπολογισμός είναι ένα θέμα για το οποίο,

εξαιτίας του κοινού ενδιαφέροντος τους για την οικονομική στα
θερότητα, η συνεργασία των συζύγων θα ήταν ό,τι καλύτερο θα
μπορούσε να ελπίζει κανείς. Θα μπορούσαμε επίσης να πιστεύου
με πως η οργάνωση του προϋπολογισμού θα έφερνε τους συζύ
γους κοντά τον ένα στον άλλο μέσω της αναγκαιότητας να δου
λεύουν και οι δυο, να διοχετεύουν την ενέργειά τους στην εξασφά
6. Ο κλονισμός, της συντροφικής σχέσης

λιση των απαραίτητων αγαθών και να απολαμβάνουν τους καρ

πούς των κόπων τους. Αλλά κι εδώ επίσης αυτό που θα μπορούσε
να καθοδηγήσει το ζευγάρι σε μια κοινή προσπάθεια είναι ικανό
συχνά να τους χωρίσει.
Όταν εξετάζουμε τους τρόπους με τους οποίους τα ζευγάρια
ξοδεύουν τα χρήματά τους, βλέπουμε πολύ συχνά να ενεργοποι
ούν μια αίσθηση αυτονόητου δικαιώματος, ένα ενδιαφέρον προς
μια ισότιμη σπατάλη των χρημάτων, μια διάθεση ελέγχου και
ανταγωνισμού, καθώς και πολλές άλλες συμβολικές σημασίες
που υπονομεύουν τις κοινές δραστηριότητες. Πόσοι και πόσοι
σύζυγοι δεν έχουν περάσει κουραστικές ώρες καταστρώνοντας
τον οικογενειακό προϋπολογισμό, για ν ’ ανακαλύψουν εντέλει
ότι ο/η σύντροφός τους έχει σπαταλήσει απερίσκεπτα όλα τα
χρήματα! Δικαιολογημένα αυτός/ή νιώθει έκπληξη και αγανά
κτηση. Αυτή η δυσάρεστη κατάσταση συναντάται όταν ο ένας σύ
ζυγος, γενικά αυτός που εξασφαλίζει κατά κύριο λόγο το εισό
δημα, προσπαθεί να ελέγξει τον άλλο δίνοντάς του ένα συγκε
κριμένο μερίδιο· έτσι, αυτός/ή επαναστατεί ενάντια σ’ αυτή τη
μορφή εξουσίας με το να ξοδεύει υπερβολικά.
Ένα άλλο πρόβλημα προκύπτει όταν κανείς από τους δυο συ
ζύγους δε διαθέτει επιχειρηματικό μυαλό. Η οργάνωση του οικο
γενειακού προϋπολογισμού είναι σαν να διευθύνεις μια μικρή επι
χείρηση, και οι σύζυγοι πρέπει να δουλεύουν μαζί για να αυξή
σουν το τρέχον εισόδημά τους. Πρέπει να κάνουν καταλόγους με
τα αναγκαία για την επιβίωσή τους έξοδα και να συμφωνήσουν
πόσα θα ξοδεύουν για τις επιπλέον ανάγκες τους -διασκέδαση,
■ψυχαγωγία, διακοπές-, καθώς και πόσα θ’ αποταμιεύουν.
Δυστυχώς, το επιπλέον ξόδεμα είναι ένας παράγοντας που συ
χνά παγιδεύει τους συζύγους σ’ ένα παιχνίδι αντεκδίκησης που
οπωσδήποτε διαταράσσει τη σχέση. Η Χάριετ γράφτηκε σε κάποια
ακριβά σεμινάρια τέχνης, και ο Λεν ανταπέδωσε παραγγέλνοντας
ένα κιβώτιο με ουίσκι φτιαγμένο πριν από δέκα χρόνια.
Οι σύζυγοι πρέπει να αναγνωρίσουν πώς χρησιμοποιούν τον
προϋπολογισμό και τη σπατάλη με στόχο να επιβάλουν περιορι

σμούς, να προκαλέσουν και να τιμωρήσουν ο ένας τον άλλο. Η

ανακάλυψη των μηνυμάτων που κρύβονται πίσω α π ’ αυτούς
τους αγώνες οικονομικής υπερίσχυσης -έγκλημα και τιμωρία-
απαιτεί την εφαρμογή κάποιων τεχνικών που περιγράφονται
στα επόμενα κεφάλαια.
ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΜΕ ΤΟΥΣ ΣΥΓΓΕΝΕΙΣ
Η απόλυτη συναισθηματική επένδυση του ενός συζύγου στην

οικογένειά του μπορεί να κλονίσει τη συζυγική σχέση, καθώς ο
άλλος δυσανασχετεί με το ενδιαφέρον που εκδηλώνει ο σύντρο
φός του προς τους γονείς ή τα αδέρφια του. Το πρόβλημα αυτό
είχε γίνει ιδιαίτερα έντονο σ’ ένα ζευγάρι που με επισκέφτηκε,
καθώς η οικογένεια του συζύγου ζούσε το μεγαλύτερο μέρος του
χρόνου στο εξοχικό της στη Φλόριντα. Η Έλεν περιέγραψε την
κατάσταση ως εξής:
“Φαινόταν να πιστεύει πως τα πάντα εκτυλίσσονταν γύρω από τους γονείς
του. Επέμενε να πηγαίνουμε σπίτι τους κάθε Κυριακή. Ποτέ δε με ρώτησε αν
ήθελα να τους επισκεφτούμε. Απλά, υπέθετε πως θα συμφωνούσα. Όταν πη
γαίναμε εκεί, με αγνοούσε εντελώς, λες και ήμουνα κάποιο αντικείμενο. Αν
έλεγα κάτι, με αγριοκοίταζε λες και ήμουν εκτός κλίματος. Αν έλεγα πως δεν
ήθελα να πάω, θα γινόταν έξαλλος”.
Ακούγοντας την αφήγηαη της Έλεν και του Χέρμπερτ, του

συζύγου της, αναρωτήθηκα αν μιλούσαν για το ίδιο θέμα. Ο
Χέρμπερτ έδωσε μια τελείως διαφορετική εκδοχή του προβλήμα
τος τους:
“Η Έλεν δεν ήθελε ποτέ να επισκεφτεί τους γονείς μου. Απεχθανόταν τη
μητέρα μου, και έπρεπε πάντα να την πιέσω για να πάμε να τους δούμε. Ενώ
βρισκόμασταν εκεί, έκανε πικρόχολα σχόλια. Έμαθα λοιπόν να τα αγνοώ.
Πάντα έβαζα την Έλεν πάνω α π ’ όλους· απλά, ήθελα να βλέπω και λίγο τους
γονείς μου”.
Και οι δυο σύζυγοι έπασχαν από σωληνοειδή όραση. Κανείς

δεν έβλεπε την κατάσταση από την οπτική γωνιά του άλλου. Στο
θέμα της λήψης αποφάσεων, ο Χέρμπερτ έκανε το λάθος να απο

φασίζει μονόπλευρα να επισκεφτούν τους γονείς του. Αλλά και η

Έλεν έσφαλλε στην εντύπωσή της ότι η επιμονή του να τους δει
σήμαινε πως εκείνη ήταν λιγότερο σημαντική για κείνον. Όταν ο
Χέρμπερτ συνειδητοποίησε πως η αιτία της δυστροπίας της Έλεν
δεν ήταν η “κακία”, ένιωσε ικανοποίηση.
Φυσικά, οι συγγενείς μπορούν να δημιουργούν -και όντως δη
μιουργούν- προβλήματα στα παντρεμένα τους παιδιά. Είναι δυνα
τόν να πέσουν και οι ίδιοι θύματα του ίδιου συναισθήματος αδι
κίας, υπεργενίκευσης και συμβολικής σκέψης, όπως και τα παντρε
μένα τους παιδιά. Για παράδειγμα, η ηλικιωμένη μητέρα του Καλ
συνήθιζε να τους επισκέπτεται κατά καιρούς, αλλά συνήθως έφτα
νε την ώρα που ο γιος της και η Γκέιλ, η σύζυγός του, ήταν στη δου
λειά. Για τη μητέρα όμως του Καλ είχε τεράστια συμβολική σημα
σία να βρίσκεται ένας από τους δυο στο σπίτι για να την υποδεχτεί
και να τη βοηθήσει να τακτοποιηθεί. Από την πρακτική του πλευ
ρά, θα ήταν πολύ εύκολο να τακτοποιηθεί μόνη της και να νιώσει
άνετα στο σπίτι. Εξαιτίας όμως της συμβολικής σημασίας που απέ
διδε στο γεγονός, το ερμήνευε ως μια ένδειξη ότι “κανείς δεν εν-
διαφέρεται - ένα παράπονο που έκανε τον Καλ και την Γκέιλ να
νιώθουν τύψεις και θυμό.
Μπορούμε λοιπόν να διαπιστώσουμε ξεκάθαρα την κρυφή δύ
ναμη των συμβόλων: όταν κάποιος προχωρά σ’ ένα ιδιαίτερα προ
σωπικό, υπεργενικευμένο συμπέρασμα, σημαίνει πως μια ξεχωρι
στή συμβολική προσδοκία έχει παραβιαστεί.
Όπως ήταν αναμενόμενο, το πρόβλημα με τη μητέρα του Καλ
δημιούργησε σύγκρουση στο ζευγάρι: ποιος έπρεπε να πάει σπί
τι να την υποδεχτεί; Ο Καλ επέμενε πως έπρεπε να είναι η Γκέιλ
γιατί το πρόγραμμά της ήταν πιο χαλαρό α π ’ το δικό του. Η
Γκέιλ πίστευε πως, εφόσον ήταν η μητέρα του Καλ, η υποχρέωση
ήταν δική του.
Από την προσωπική οπτική γωνιά του καθενός και οι δυο εί
χαν δίκιο· ως σύντροφοι όμως δε θα ’πρεπε να παίρνουν θέση βα
σιζόμενοι μόνο στη δική τους σκοπιά. Για να λειτουργήσουν ως
ομάδα και οι δυο, οφείλουν να ενσωματώσουν την αντίληψη του
6. Ο κλονισμός, της συντροφικής σχέσης

άλλου στη δική τους οπτική γωνιά. Η τελική απόφαση μπορεί να

ληφθεί βάσει μια κοινής αντίληψης που θα αναγκάσει και τους
δυο συζύγους να ζυγίσουν τα πλεονεκτήματα μιας συγκεκριμένης
στάσης, έτσι όπως αυτή θα επηρεάσει την ομάδα περισσότερο πα
ρά τα άτομα που την αποτελούν.
Ως κτηματομεσίτης, η Γκέιλ θα μπορούσε να βρει εύκολα χρό
νο να τρέξει σπίτι για λίγα λεπτά, ενώ ο Καλ, που δούλευε ως χη
μικός σ’ ένα ιατρικό εργαστήριο, είχε πολύ λίγο ελεύθερο χρόνο.
Εφόσον ήταν πολύ πιο εύκολο για την Γκέιλ να φύγει από την δου
λειά, μια λύση ήταν να πηγαίνει η ίδια σπίτι. Κάποιες φορές ωστό
σο θα ήταν καλό να κάνει και ο Καλ αυτήν τη θυσία.
Πάντως, η υποχώρηση και η θυσία είναι πολύ προτιμότερες
από την αναστάτωση και τον κλονισμό που επέρχεται στη σχέση
όταν οι σύζυγοι αφήνουν αυτά τα προβλήματα να γίνουν πηγή
έντασης και προστριβών.
Το παρακάτω ερωτηματολόγιο περιέχει κάποια σημεία στα
οποία η συνεργασία των συζύγων είναι σημαντική. Αν έχετε
προβλήματα σε κάποια α π ’ αυτά τα σημεία, το ερωτηματολόγιο
θα σας βοηθήσει να γίνετε πιο συγκεκριμένοι στον προσδιορι
σμό των αδυναμιών της σχέσης και των επίμαχων θεμάτων σας.
Με τον τρόπο αυτό, θα μπορέσετε να μεταφράσετε γενικά προ
βλήματα σε συγκεκριμένα, επιλύσιμα προβλήματα. Μπορείτε
ακόμη να χρησιμοποιήσετε το ερωτηματολόγιο για να καταγρά
φετε τη βαθμολογία σας και να σημειώνετε τις βελτιώσεις στη
σχέση σας.
Προβλήματα της συντροφικής σχέσης
Στην αριστερή στήλη βαθμολογήστε τη συχνότητα εμφάνισης

της συγκεκριμένης κατάστασης:
(0) δεν ισχύει, (1) σπάνια, (2) ορισμένες φορές, (3) συχνά, (4) διαρκώς
Στη δεξιά στήλη σημειώστε αν θεωρείτε την κατάσταση αυτή ως
πρόβλημα.

Λήψη αποφάσεων
Όταν χρειάζεται να συζητήσουμε ένα πρόβλημα ή να πάρουμε μια απόφαση:

Είναι πρόβλημα
----- 1. Διαφωνούμε. __________

----- 2. Ο/η σύντροφός μου θυμώνει. __________
----- 3. Θυμώνω. __________
----- 4. Υποχωρώ. __________
----- 5. Ο/η σύντροφός μου υποχωρεί. __________
----- 6. Δε συμβιβαζόμαστε. __________
----- 7. Παίρνω εγώ τις αποφάσεις. __________
----- 8. Ο/η σύντροφός μου παίρνει τις αποφάσεις. __________
----- 9. Αποφεύγουμε να παίρνουμε αποφάσεις. __________
----- 10. Τα συναισθήματά μου πληγώνονται. __________
----- 11. Τα συναισθήματα του/της συντρόφου μου __________
πληγώνονται.
----- 12. Μαλώνουμε γ ι’ ασήμαντα πράγματα. __________
Ο ικονομικά
----- 1. Ο/η σύντροφός μου είναι __________

σπάταλος/η.
----- 2. Ο/η σύντροφός μου δεν __________
είναι σπάταλος/η.
----- 3. Ο/η σύντροφός μου __________
δυσαρεστείται όταν είμαι σπάταλη.
----- 4. Δεν έχουμε κάποιο πρόγραμμα __________
για τις μηνιαίες δαπάνες.
----- 5. Δεν έχουμε συμφωνήσει __________
ν ’ αποταμιεύουμε.
----- 6. Δεν καταλαβαίνουμε πώς __________
μας φεύγουν τα χρήματα.
----- 7. Ο/η σύντροφός μου αποκρύπτει __________
τα χρέη (ή το πού πηγαίνουν
τα χρήματα).
----- 8. Δε συμφωνούμε στο να _________
θέτουμε προτεραιότητες. _________
----- 9. Δεν έχουμε καμιά ευθύνη _________
για τη σπατάλη των χρημάτων.
Σεξουαλική σχέση
----- 1. Ο/η σύντροφός μου ενδιαφέρεται _________

περισσότερο από μένα για το σεξ.
λιγότερο από μένα για το σεξ.
----- 3. Δυσκολεύομαι να μιλήσω στο/στη _________
σύντροφό μου για το σεξ.
----- 4. Η σεξουαλική μας σχέση δεν είναι _________
ικανοποιητική.
----- 5. Δεν έχω διάθεση να φερθώ τρυφερά _________
γιατί ο/η σύντροφός μου θα αρχίσει
να ερωτοτροπεί υπερβολικά.
----- 6. Διαφέρουμε στο είδος του σεξ που _________
ο καθένας μας προτιμά.
----- 7. Ο/η σύντροφός μου χρησιμοποιεί το _________
σεξ για να με ελέγχει ή να με τιμωρεί.
υπερβολικά για το σεξ.
----- 9. Ο/η σύντροφός μου δε δείχνει _________
ευαισθησία στις σεξουαλικές επιθυμίες μου.
----- ΙΟ.Δε συμφωνούμε στο θέμα της αντισύλληψης. _________
Ψ υχαγω γία και ελεύθερος χρόνος
----- 1. Δεν περνάμε τόσο ελεύθερο χρόνο _________

μαζί όσο θα θέλαμε.
----- 2. Ο/η σύντροφός μου περνά τις _________
περισσότερες ώρες του ελεύθερου

χρόνου μόνος/η του/της.
----- 3. Ο/η σύντροφός μου δεν έχει χρόνο ή
ενεργητικότητα για να διασκεδάζουμε μαζί.
----- 4. Ο/η σύντροφός μου δεν μπορεί
ν ’ απολαύσει τη διασκέδαση μαζί μου.
----- 5. Νιώθω εξαναγκασμένος/η να κάνω
πράγματα που δε θα ήθελα.
----- 6. Δε μας αρέσουν τα ίδια πράγματα.
----- 7. Ο/η σύντροφός μου δεν έχει αρκετά
χόμπι ή ενδιαφέροντα για τον ελεύθερο
χρόνο του/της.
----- 8. Δεν υπάρχει ισορροπία ανάμεσα στον
ελεύθερο χρόνο που περνάμε μαζί και
ξεχωριστά.
----- 9. Ο/η σύντροφός μου δεν κρατά ισορροπία
ανάμεσα στη δουλειά και στη διασκέδαση.
----- 10. Έχουμε διαφορετικές αντιλήψεις
για το τι συνιστά μια καλή ψυχαγωγία.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Σιωπηλές σκέψεις:
χο μάτι του κυκλώνα
> Μια γυναίκα θύμωσε με το σύζυγό της όταν επέστρεψε σπίτι νωρίς από τη
δουλειά του. Όταν τη χαιρέτησε όλο χαρά, εκείνη τον αγριοκοίταξε.
ϊ> Ένας άντρας εκνευρίστηκε με τη σύζυγό του όταν του είπε πως επέστρεψε τα
βιβλία -που ήδη έπρεπε να είχε επιστρέψει- στη βιβλιοθήκη.
> Μια γυναίκα εξοργίστηκε με το σύζυγό της όταν εκείνος καυχιόταν μπροστά
σε φίλους για το πόσο καλή μαγείρισσα είναι.
Σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις η θετική συμπεριφορά του
ενός προκάλεσε θυμό. Γιατί; Οι άνθρωποι αυτοί έμειναν έκπλη
κτοι μπροστά στις ίδιες τις αντιδράσεις τους. Οι σύντροφοί τους
σάστισαν καθώς περίμεναν ευχαριστίες και όχι επίθεση. Επειδή οι
θυμωμένοι σύζυγοι ακολουθούσαν γνωστική θεραπεία, ήξεραν τι
έπρεπε να κάνουν για να αποκρυπτογραφήσουν το συμβολικό
νόημα των γεγονότων. Με συστηματική προσπάθεια μπόρεσαν να
θυμηθούν ορισμένες σκέψεις που τους είχε προκαλέσει η καλο
προαίρετη ενέργεια του/της συντρόφου τους. Αυτές οι σκέψεις
ήταν τόσο φευγαλέες, που, χωρίς εξάσκηση, οι θυμωμένοι σύζυγοι
δε θα μπορούσαν να τις επαναφέρουν στη μνήμη τους.
Ο Η γυναίκα της οποίας ο σύζυγος επέστρεψε νωρίς στο σπίτι σκέφτηκε: “Για
τί άραγε να επέστρεψε τόσο νωρίς; Μήπως προσπαθεί να με ελέγξει; ”.
> Ο άντρας του οποίου η σύζυγος επέστρεψε τα βιβλία στη βιβλιοθήκη σκέ
φτηκε: “Προσπαθεί να μου κάνει την έξυπνη . Θέλει να αποδείξει ότι ενδιαφέ-
ρεται περισσότερο από μένα για κάποια πράγματα ”
> Η γυναίκα ο σύζυγος της οποίας επιβράβευσε τις μαγειρικές της ικανότητες
σκέφτηκε: “Τι θέλει και καυχιέται για τη μαγειρική μου; Οι φίλοι μας θα νομί-
7. Σιωπηλές σκέψεις: το μάτι του κυκλώνα

ζουνπω ς γυρεύει κομπλιμέντα για μένα".

Αυτές οι παράξενες αντιδράσεις γίνονται ακόμη πιο ξεκάθαρες
καθώς αρχίζουμε να ελέγχουμε τις παροδικές, φευγαλέες σκέψεις.
Μόλις εντοπίσουμε τις αυτόματες σκέψεις μας -τον εσωτερικό μας
μονόλογο-, θα μπορέσουμε να κατανοήσουμε καλύτερα το πώς
αντιδρούμε και το γιατί αντιδρούμε υπερβολικά.
Με την πρώτη ματιά φαίνεται πως οι πράξεις των άλλων αν
θρώπων προκαλούν άμεσα τις αντιδράσεις άγχους, λύπης και θυ
μού μας. Λέμε (ή τουλάχιστον σκεφτόμαστε) πράγματα όπως “Με
κάνεις να θυμώνω” ή “Μ’ εκνευρίζεις”. Αυτές όμως οι δηλώσεις
δεν είναι απόλυτα ακριβείς. Είναι αληθινές μόνο ως προς το ότι
δε θα βιώναμε το συγκεκριμένο συναίσθημα (θυμό, άγχος ή λύπη)
αν το άλλο άτομο δεν είχε συμπεριφερθεί με το συγκεκριμένο τρό
πο. Ωστόσο, οι πράξεις κάποιου δεν αντιπροσωπεύουν παρά μό
νο απλά γεγονότα στα οποία εμείς δίνουμε μια ερμηνεία. Η συναι
σθηματική μας ανταπόκριση πηγάζει από την ερμηνεία μας παρά
από την ίδια την πράξη.
Αν δεν ερμηνεύαμε πρώτα αυτά που συμβαίνουν, οι αντιδρά
σεις μας θα ήταν χαοτικές. Ανάλογα με την περίσταση, για παρά
δειγμα, μια σφιγμένη γροθιά μπορεί να σήμαινε μια απειλή, ένα
κάλεσμα για αλληλεγγύη ή μια κίνηση επιτυχίας. Ο τρόπος με τον
οποίο αποκωδικοποιούμε μια πράξη τής αποδίδει το κατάλληλο ή
ακατάλληλο νόημα. Ωστόσο, εξαιτίας κάποιων λαθών που οφεί-
λονται στην προκατάληψη, στην ανεπαρκή προσοχή ή στην κού
ραση, είναι δυνατόν να παρερμηνεύσουμε σχετικά εύκολα τα κί
νητρα των άλλων, κι έτσι ν ’ αντιδράσουμε ανάρμοστα ή ακόμη και
καταστροφικά. Αυτές οι παρερμηνείες είναι ιδιαίτερα συνηθισμέ
νες στις πολύ στενές σχέσεις.
Παρ’ όλ’ αυτά, μπορούμε να αντιληφθούμε την ύπαρξη των πα
ρερμηνειών αυτών αν επικεντρώσουμε την προσοχή μας στις αυτό
ματες σκέψεις μας. Από τη στιγμή λοιπόν που θα δώσουμε προτε
ραιότητα στην αναγνώριση αυτών των σκέψεων θα μπορέσουμε να
τις εξετάσουμε και να τις διορθώσουμε, αν δεν είναι ρεαλιστικές.
Επειδή η αυτόματη ετικετοποίηση γίνεται τόσο γρήγορα, μια

γυναίκα, για παράδειγμα, μπορεί να συνειδητοποιεί μόνο το ότι

αισθάνεται προσβεβλημένη από το σύζυγό της και ίσως ότι έχει
μια παροδική αρνητική εικόνα για το άτομό του. Η ακόλουθη κρι
τική της δε θα αντανακλά τόσο την πραγματική “προσβολή” όσο
την αντίδρασή της σ’ αυτήν - την επιθυμία της να επιτεθεί παρά
την αιτία της επίθεσής της. Προκειμένου να αποκαλύψει το αληθι
νό νόημα της “προσβολής”, πρέπει να δώσει έμφαση στην αυτόμα
τη ερμηνεία της.
Για να καταλάβετε γιατί θυμώνετε, συνήθως αρκεί να εντοπί
σετε την αυτόματη σκέψη που τα εξηγεί όλα - αυτή που φανερώνει
τη σημασία που έχει ένα γεγονός για σας. Για παράδειγμα, ο κοι
νός παρονομαστής των αυτόματων σκέψεων που αναφέρονται
στην αρχή του κεφαλαίου είναι η αίσθηση των συζύγων ότι κατά
κάποιον τρόπο αδικούνται:
ϊ> Η γυναίκα ένιωσε πίεση από την ξαφνική εμφάνιση του συζύγου της.
> Στο παράδειγμα με το βιβλίο ο σύζυγος ένιωσε πως η πρωτοβουλία της συ
ντρόφου του είχε σκοπό να τον υποβιβάσει.
> Η θυμωμένη γυναίκα πίστεψε πως οι έπαινοι του συζύγου της αποσκοπού-
σαν στην υποτίμηση όλων των άλλων δυνατοτήτων της εκτός του ταλέντου της
στη μαγειρική.
Κατά τη διάρκεια της θεραπείας συχνά διαπιστώνουμε πως η πιο

εμφανής αυτόματη σκέψη δε δηλώνει την αλήθεια* υπάρχει μια κρυ
φή σημασία που προκαλεί την πιο φανερή αρνητική σκέψη, και αυτή
η σημασία συνήθως αφορά μια απειλή που γεννά ένα οδυνηρό συ
ναίσθημα, όπως άγχος ή απογοήτευση. Αυτές οι κρυφές σημασίες συ-
νιστούν αυτό που προηγουμένως περιέγραψα ως κρυφούς φόβους.
Η κρυφή σκέψη και το συνοδό συναίσθημά της, η απογοήτευση
ή το άγχος, αντικαθίστανται αμέσως από περισσότερες φανερές,
εχθρικές σκέψεις που συγκαλύπτουν την αρχική απογοήτευση.
Στα προηγούμενα παραδείγματα η αρνητική σκέψη της συζύγου
“Μήπωςπροσπαθεί να με ελέγξει;” αντικατέστησε μια πρώτη, αγ
χογόνα σκέψη: “Θα με κατηγορήσει επειδή το σπίτι είναι ακατά
στατο ”. Χαρακτήρισα αυτήν τη σιωπηλή σκέψη ως μια “απειλητι
κή σκέψη” που υπάρχει πάντα κρυμμένη πίσω από κάθε παροδική,
7. Σιωπηλές σκέψεις: το μάτι τον κυκλώνα

δυσάρεστη σκέψη που προκαλεί θυμό. Αν οι άνθρωποι δεν εξα-

σκηθούν, είναι πιθανό να χάσουν τα ίχνη αυτής της σκέψης που
αποτελεί τη ρίζα του θυμού τους.
> Η απειλητική σκέψη της πρώτης συζύγου ήταν: “Θα δει ότι δεν έχω κάνει
ακόμη τις δουλειές του σπιτιού και θα με μαλώσει ”.
> Η απειλητική σκέψη του συζύγου ήταν: “Δε με εμπιστεύεται, γι ’ αυτό και
επέστρεψε η ίδια τα βιβλία”
> Η άλλη σύζυγος στην αρχή έκανε την εξής απειλητική σκέψη: “Θα σχηματί
σουν την εντύπωση πως δεν είμαι καλή σε τίποτε άλλο εκτός από τη μαγειρι
κή”
Η σχέση ανάμεσα στην κατάσταση και στις δευτερογενείς (θυμω
μένες) και πρωτογενείς (φοβικές) σκέψεις συνοψίζεται παρακάτω:
Κατάσταση που οδηγεί Δευτερογενής φανερή Πρωτογενής καλυμμένη

στο θυμό αυτόματη σκέψη αυτόματη σκέψη (φό
(θυμού) βου)
Ο σύζυγος επιστρέφει Μήπως προσπαθεί να θ α με μαλώσει επειδή

στο σπίτι νωρίς. με ελέγξει; το σπίτι είναι ακατά
στατο.
Η σύζυγος επιστρέψει τα Προσπαθεί να μου κά Δε μ’ εμπιστεύεται.
βιβλία στη βιβλιοθήκη. νει την έξυπνη.
Ο σύζυγος καυχιέται Γυρεύει κομπλιμέντα Θα νομίζουν πως μόνο

για τη μαγειρική της για μένα. γ ι’ αυτό είμαι ικανή.
συζύγου του.
Ο κοινός παρονομαστής σ’ αυτές τις καταστάσεις είναι ο εξής:

Οι σύζυγοι πίστευαν πως η εξωτερική εικόνα τους θα απειλού
νταν με την αποκάλυψη κάποιας αδυναμίας τους, πραγματικής ή
φανταστικής· αυτές οι υποτιθέμενες απειλές πλήγωναν τους συζύ
γους, και, έτσι, τους έκαναν να νιώσουν ότι αδικούνται και να επι
θυμούν να τιμωρήσουν τους συντρόφους τους.
Μπορείτε να προσδιορίσετε μια αυτόματη σκέψη με την τεχνι

κή “κάλυψης του κενού”: συνειδητοποιήστε το θυμό σας και έπει
τα φέρτε στο νους σας τις σκέψεις που κάνατε στο διάστημα μετα
ξύ του γεγονότος που τον προκάλεσε και του ίδιου του θυμού -
7. Σιωπηλές σκέψεις: το μάτι τον κυκλώνα

όπως ακριβώς γίνεται με το “ριπλέι” (επανάληψη) κατά τη διάρ

κεια ενός ποδοσφαιρικού αγώνα στην τηλεόραση.
Οι αυτόματες σκέψεις μπορεί να πάρουν τη μορφή των λέξεων,
των εικόνων ή και των δυο. Ενώ περίμενε την Κάρεν, ο Τεντ έκανε
την αυτόματη σκέψη :“Ίσως της έτνχε κάτι”, και αμέσως φαντά
στηκε μια νοερή εικόνα θανάτου της σ’ ένα αυτοκινητικό δυστύχη
μα. Η Κάρεν, καθώς ήξερε ότι είχε αργήσει, φαντάστηκε τον Τεντ
με αγριεμένο πρόσωπο και θυμωμένο βλέμμα - να της φωνάζει.
Οι αυτόματες σκέψεις είναι παρόμοιες μ’ εκείνες που ο
Φρόυντ ονόμασε “προσυνειδητές” σκέψεις. Ο ΑΙ&εΠ ΕΙΙίχ αναφέ-
ρεται σ’ αυτές ως “εσωτερικές δηλώσεις” (χείί-δίαΐειηοηΐδ). Οι αυ
τόματες σκέψεις είναι σύντομες αναδύσεις στα όρια της συνείδη
σης. Αν και η ταχύτητά τους μας κινητοποιεί σε δράση, η βραχύτη-
τά τους καθιστά την αναγνώρισή τους ιδιαίτερα δύσκολη. Μόλις
ξεσπάσει ο θυμός μας και αρχίσουμε την επίθεση, δε θυμόμαστε
πια τη στιγμιαία αυτόματη σκέψη που τον προκάλεσε. Αντιθέτως,
στρέφουμε όλη μας την προσοχή στην επίθεση.
Το περιεχόμενο της αυτόματης σκέψης είναι συνήθως συμπυ
κνωμένο, με αποτέλεσμα μια δήλωση του τύπου: “Προσπαθεί να
με εκθέσει μπροστά σ ’ όλους αυτούς τους ανθρώπους”μπορεί να
συνοψιστεί ως εξής: “Προσπαθεί... με εκθέτει... ανθρώπους”.
Ωστόσο, όταν οι άνθρωποι εντοπίζουν τις αυτόματες σκέψεις
τους, μπορούν να αναπλάσουν ολόκληρη την πρόταση. Σειρές αυ
τόματων σκέψεων δημιουργούν έναν εσωτερικό μονόλογο.
Ο Μάρτιν, ένας ψηλός, εύσωμος άντρας μ’ έναν αέρα αυτοπε
ποίθησης (ήταν αστέρας του ποδοσφαίρου στο κολέγιο), ήταν ιδιαί
τερα ευαίσθητος σε οποιαδήποτε προσβολή από τη σύζυγό του ή
τους συναδέλφους του και δυσκολευόταν να καταλάβει και να ελέγ
ξει τις ξαφνικές εκρήξεις θυμού του. Κάποτε κυριεύτηκε ξαφνικά
από ένα κύμα θυμού, ενώ αργότερα μπόρεσε να εντοπίσει σε αρκε
τές περιπτώσεις την αυτόματη σκέψη που συνέδεε το γεγονός με το
θυμό: είχε μάθει να καλύπτει το κενό. Ο Μάρτιν ένιωθε προσβεβλη
μένος, αλλά αγνοούσε το λόγο έως ότου ξαναέφερε στο νου του τη
συγκεκριμένη κατάσταση και “συνέλαβε” την αυτόματη σκέψη.
7. Σιωπηλές σκέψεις: το μάτι τον κνκλώνα

Σε μια περίσταση, εξοργίστηκε όταν η Μελάνι, η σύζυγός του,

δεν ανταποκρίθηκε στη συμφιλιωτική του προσπάθεια έπειτα από
μια φιλονικία τους για το πόσο έπρεπε να βοηθούν τα παιδιά στα
μαθήματα του σχολείου. Η αυτόματη (πρωτογενής) σκέψη ήταν:
“Μου φέρεται ψυχρά”. Η σκέψη εκείνη προκάλεσε μια παροδική
απογοήτευση που συνοδεύτηκε από την ερμηνεία του για το κίνη
τρό της: “Προσπαθεί να με τιμωρήσει ” (δευτερογενής σκέψη).
Αποδίδοντας λοιπόν ένα εχθρικό κίνητρο στη σύζυγό του, πυρο
δότησε μόνος του μια οργίλη αντίδραση.
Μιαν άλλη φορά η Μέλανι βγήκε χωρίς να του αφήσει κάποιο
σημείωμα. Ο Μάρτιν πληγώθηκε, θύμωσε και την κατηγόρησε γ ι’
αυτό. Η επώδυνη αυτόματη σκέψη του “Δεν ενδιαφέρεται για μέ
να” αντικαταστάθηκε γρήγορα με τη σκέψη “Είναι αδιάφορη”, η
οποία και τον θύμωσε.
Σε μια άλλη περίπτωση, η Μέλανι διέκοψε το Μάρτιν την ώρα
που μιλούσε σε μια ομάδα φίλων, κάτι που είχε ως αποτέλεσμα το
θυμό του Μάρτιν. Η πρωτογενής επώδυνη αυτόματη σκέψη του
ήταν: “Δεν πιστεύει ότι έχω να πω κάτι άξιο λόγου”. Η δευτερογε
νής θυμωμένη αυτόματη σκέψη ήταν: “Προσπαθεί πάντοτε να μου
αφαιρεί το λόγο. Νιώθει την ανάγκη να με υποβιβάζει ”.
Σε κάθε περίπτωση μια σειρά σκέψεων παρεμβλήθηκε ανάμεσα
στις πράξεις της συζύγου του και στη συναισθηματική του έκρηξη.
Μόλις όμως ο Μάρτιν αναγνώρισε τις πρωτογενείς και δευτερο
γενείς αυτόματες σκέψεις του, μπόρεσε τελικά να καταλάβει την
πηγή του Θυμού του. Αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία στις συζυγικές
σχέσεις, γιατί μια αυτόματη σκέψη είναι δυνατόν να διορθωθεί
εφόσον είναι ακατάλληλη ή λανθασμένη. Και, μόλις διορθωθεί, ο
θυμός που προκαλεί συνήθως υποχωρεί.
Βέβαια, επειδή αυτές οι σκέψεις εμφανίζονται ταχύτατα, ίσως
να μην μπορέσετε να τις εντοπίσετε αν δεν είστε προετοιμασμένοι.
Μόλις όμως βρεθείτε σε θέση να τις αναγνωρίσετε, θα σας φανούν
αρκετά εύλογες στην αρχή. Μόνο αφού αρχίσετε να εξετάζετε τις
αποδείξεις θα μπορέσετε να διακρίνετε αν είναι υπερβολικές,
προκατειλημμένες και λανθασμένες - ή λογικές και ρεαλιστικές.

Τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι αρχικά πιστεύουν πως οι

στιγμιαίες σκέψεις τους είναι έγκυρες, γ ι’ αυτό δεν έχουν το κίνη
τρο να τις αμφισβητήσουν. Αργότερα όμως, αφού ο θυμός τους
εξασθενίσει και υιοθετήσουν μια πιο αντικειμενική οπτική γωνιά,
θα μπορέσουν να αναγνωρίσουν αναδρομικά ότι οι αυτόματες
σκέψεις τους ήταν παραπλανητικές.
Ο Ευτυχώς, ο Μάρτιν αποφάσισε να εξετάσει τις αυτόματες σκέψεις του με τη
Μέλανι. Αυτό που έμαθε ήταν ιδιαίτερα σοβαρό.
> Ανακάλυψε πως η αιτία για την οποία εκείνη δεν είχε ανταποκριθεί στη συμ
φιλιωτική του προσπάθεια (“ψυχρή συμπεριφορά”) ήταν ότι ένιωθε πάρα πο
λύ καταπιεσμένη για να μιλήσει χωρίς να βάλει τα κλάματα.
> Ανακάλυψε πως το δεύτερο “σφάλμα” της -η αδιαφορία της ν ’αφήσει μήνυ
μα- ήταν αναπόφευκτο: είχε αργήσει σ’ ένα ραντεβού και έπρεπε να φύγει βια
στικά.
> Ανακάλυψε πως η Μέλανι τον είχε διακόψει προκειμένου ν ’ αλλάξουν θέμα
συζήτησης, όχι για να τον αποστομώσει· χωρίς να το ξέρει εκείνος, μιλούσε για
ένα ευαίσθητο θέμα που έφερνε σε δύσκολη θέση κάποιον από τους φίλους του
στην παρέα.
Με τη βοήθεια αυτών των επιπρόσθετων πληροφοριών, ο

Μάρτιν απέκτησε την ικανότητα να καταλαβαίνει ότι ο θυμός του
δεν ήταν δικαιολογημένος, αλλά βασισμένος σε παρερμηνείες. Αυ
τό, ωστόσο, δε θα μπορούσε να το συνειδητοποιήσει αν πρώτα δεν
είχε γνωρίσει τις αυτόματες σκέψεις του. Ακόμη κι αν ο Μάρτιν
διαπίστωνε πως ο θυμός του ήταν ασύμβατος με την κατάσταση,
θα ζητούσε απλά συγγνώμη χωρίς να γνωρίζει την πραγματική αι
τία του - τα παρορμητικά φευγαλέα συναισθήματα και σκέψεις
του. Αν δεν εντόπιζε τις αυτόματες σκέψεις του, θα συνέχιζε να εί
ναι επιρρεπής σε συναισθήματα αδικαιολόγητου θυμού σε παρό
μοιες καταστάσεις στο μέλλον. Σε κάθε σχεδόν διαντίδραση μετα
ξύ των συζύγων, ο καθένας κάνει αυτόματες σκέψεις που επηρεά
ζουν αυτά που λένε και πώς τα λένε. Αν και δεν εκφράζονται ανοι
χτά, οι αυτόματες σκέψεις επηρεάζουν τον τόνο της φωνής, την έκ
φραση του προσώπου και τις χειρονομίες.
Εξετάστε τον επόμενο διάλογο και τον παράλληλο εσωτερι
κό μονόλογο:
7. Σιωπηλές, σκέψεις: το μάτι του κυκλώνα

Αυτόματη σκέψη Λέει Μη λεκτική

έκφραση
ΜΑΡΤΙΝ: Είναι πολύ ελα Αγάπη μου, δε νο Έντονος τόνος

στική με τα παι μίζεις πως τα παι ψωνής.
διά. Μου σπάνε διά θα ’πρεπε να
τα νεύρα. ησυχάσουν λίγο;
ΜΕΛΑΝΙ: Ορίστε πάλι, Τα παιδιά δια Σύσφιξη των

γκρινιάζει διαρ- σκεδάζουν. μυών του προ
κώς (νιώθει εξα Εξάλλου, σε λίγο σώπου.
γριωμένη). θα πάνε για
ύπνο.
ΜΑΡΤΙΝ: Πάντα είναι Να τα βάλω τώ Δυνατή φωνή,

αντίθετη με μένα. ρα για ύπνο; σφιγμένη γροθιά.
Καλύτερα να
αναλάβω ο ίδιος
(νιώθει εξαγριω
μένος).
ΜΕΛΑΝΙ: Αρχίζει να χάνει Όχι, θα τα βάλω Ατονία σ’ όλες

τον έλεγχο. Μπο εγώ αμέσως για της τις κινήσεις.
ρεί να χτυπήσει ύπνο.
τα παιδιά. Καλύ
τερα να υποχω
ρήσω (νιώθει
απογοητευμένη).
Στην περίπτωση αυτή και οι δυο σύζυγοι μιλούσαν μεταξύ

τους ευγενικά, αλλά οι σκέψεις τους εξέφραζαν την πραγματική
αντιπαράθεσή τους. Η Μέλανι διάβασε σωστά τις ενδείξεις οργής
του Μάρτιν και στο τέλος αποφάσισε να τον καθησυχάσει. Τα μη
λεκτικά μηνύματα -στάση του σώματος, εκφράσεις του προσώ
που, τόνος της φωνής- αντιπροσώπευαν τις αυτόματες σκέψεις
τους με μεγαλύτερη πιστότητα απ’ ό,τι τα λόγια του. Οι αυτόματες
σκέψεις αντανακλούν το “λανθάνον περιεχόμενο” ενός μηνύμα
τος -αυτό που είναι κρυμμένο-, σε αντίθεση με το “φανερό περιε
χόμενο” - τις λέξεις. Αν και η Μέλανι, για παράδειγμα, χρησιμο
ποίησε διπλωματία στην επιλογή των λέξεών της, οι αυτόματες

σκέψεις της συμπεριλάμβαναν κυρίως την κριτική της για το Μάρ-

τιν, στη συνέχεια φόβο και, τέλος, υποταγή. Αυτές οι σκέψεις εκ
δηλώθηκαν στα συναισθήματά της και στο μυϊκό της τόνο (από τη
σύσφιξη, στην ατονία).
Κρυφές αμφιβολίες
Σε μια άλλη περίσταση, ο Μάρτιν ενοχλήθηκε γιατί η Μέλανι

άλλαξε θέμα ενώ συζητούσαν. Ξαφνικά βρέθηκε παγιδευμένος σε
μια σειρά αυτόματων σκέψεων όπως: “Πάντα μού συμπεριφέρε-
ται μ ’ αυτό τον τρόπο. Δε θα την αφήσω όμως να γλιτώσει. Δεν
έχει το δικαίωμα να μου το κάνει αυτό”.
Ο θυμός του ήταν δυσανάλογος προς το πραγματικό “παρά
πτωμα” της Μέλανι. Επαναφέροντας στη μνήμη του τη ροή των
σκέψεών του, ο Μάρτιν μπόρεσε ν ’αναγνωρίσει τις αυτόματες
(πρωτογενείς) σκέψεις που προηγήθηκαν των αρνητικιον του σκέ
ψεων: “Δεν ενδιαφέρεται γι ’ αυτά που έχω να της πω. Με θεωρεί
βαρετό”. Ο Μάρτιν μπόρεσε επίσης να εντοπίσει το συναίσθημα
που είχε βιώσει ακριβώς μετά από αυτήν τη σκέψη: λύπη, όχι θυμό.
Οι επικριτικές (δευτερογενείς) σκέψεις ήταν αυτές που ακολούθη
σαν και εξάλειψαν τη λύπη του· συνέχισε κατηγορώντας τη Μέλα-
νι για το -σύμφωνα με τον ίδιο- “σφάλμα” της.
Ο Μάρτιν αμφισβητούσε την ικανότητά του να εκφραστεί ικα
νοποιητικά· η ολοφάνερη αδιαφορία της Μέλανι ή η ανυπομονη
σία της γι’ αυτό που είχε να της πει είχαν προκαλέσει αυτή την αμ
φιβολία. Όμως, η σκέψη του απομακρύνθηκε γρήγορα από το οδυ
νηρό συμπέρασμά του, ότι ήταν βαρετός ή κοινωνικά ανεπιθύμη
τος, και εστιάστηκε στα “λάθη” της συζύγου του.
Οι περισσότερες υπερβολικές αντιδράσεις θα μπορούσαν να
μειωθούν αν οι σύζυγοι εγκατέλειπαν την προσκόλλησή τους στην
“ανάρμοστη” ή “αδικαιολόγητη” συμπεριφορά των συντρόφων
τους και έστρεφαν την προσοχή τους στην προηγούμενη, κρυμμέ
νη απογοήτευση. Τότε θα αναγνωρίσουν ότι ο θυμός του προκα-
λείται λιγότερο από τα λάθη των συζύγων τους και κυρίως από τις

δικές τους ευαισθησίες. Έτσι, θα γίνουν λιγότερο αντιδραστικοί

και θα ανταποκριθούν πιο θετικά στους συντρόφους τους - αντί
να τους κατηγορούν.
Ένα άλλο συνηθισμένο σενάριο -που δείχνει πως η απογοή
τευση οδηγεί στο θυμό- αφορά τις αμφιβολίες του ενός συζύγου
για την επάρκειά του, όπως στο παράδειγμα του Μάικ και της
Σου, δύο καλοπροαίρετων νέων ανθρώπων, οι κοινωνικές διαφο
ρές των οποίων -στην ιρλανδική εργατική οικογένεια του Μάικ
όλοι οι άντρες ήταν αστυνομικοί και πυροσβέστες με μόρφωση
λυκείου, ενώ η οικογένεια της Σου αποτελούνταν από απόφοιτους
πανεπιστημίου- συνέβαλλαν στις συχνές διαμάχες τους.
Ο Μάικ μάλωνε με τη Σου, που ήταν αυταρχική απέναντι του
και τον “μείωνε”. Οι αρχικές του σκέψεις έχουν ως κύριο σημείο το
αίσθημα της κατωτερότητας και ευαλωτότητάς του. Καθώς μετα
φέρει την ευθύνη στη Σου, η λύπη του αντικαθίστανται από θυμό.
Αυτόματη σκέψη Συναίσθημα
1. Γιατί είμαι τόσο συνεσταλμένος και ηλίθιος; Έχει πά- Λύπη

ντα το πάνω χέρι. Μου αντιμιλά και με απειλεί ότι θα μ’
εγκαταλείψει αν ανοίξω το στόμα μου.
2. Είναι σκύλα. Θυμός
Ορισμένες φορές το κρυμμένο συναίσθημα είναι η ενοχή που

πηγάζει από την αυτοκριτική. Προσέξτε τις σκέψεις που έκανε ο
Μάικ αφού η Σου τον κατηγόρησε για την υπερβολική αυστηρότη
τα προς τα παιδιά τους.
1. Μπορεί να έχει δίκιο. Ίσως είμαι πολύ αυστηρός με τα Ενοχή
παιδιά.
2. Γιατί πάντα προσπαθεί να με κάνει να νιώθω άσχημα; 2 Λύπη

Της αρέσει να μ’ εκνευρίζει.
3. Υπονομεύει τη σχέση μου με τα παιδιά μου. Θυμός

Μια άλλη συνηθισμένη σκέψη που κινητοποιεί το θυμό εκφρά

ζεται ανοιχτά σαν μια κατηγορία εναντίον του συντρόφου: “Είσαι
ανεύθυνος. Δεν ενδιαφέρεσαι για μένα”. Αν και οι σκέψεις αυτές
απευθύνονται στον ένα σύζυγο, έπονται ορισμένων άλλων σκέψε
ων που στρέφονται κατά του ίδιου του εαυτού τους. Είναι χαρα
κτηριστικές σκέψεις “αυτομομφής” ή “άγχους”.
Για παράδειγμα, η Σίντι είχε πάει σε μια κοινωνική εκδήλωση
με το φίλο της Τζεφ. Κατά τη διάρκεια του πάρτι άρχισε να θυμώ
νει ολοένα και περισσότερο μαζί του, αν και δεν ήταν σίγουρη για
τί. Στη συνέχεια άρχισε να τον κατηγορεί ανοιχτά. Πιο κάτω φαί
νεται πώς η αρχική αυτοκριτική της Σίντι (“Τι στραβό συμβαίνει
με μένα;”) προκαλεί πόνο, τον οποίο στη συνέχεια μειώνει κατη
γορώντας τον Τζέφ και νιώθοντας θυμωμένη.
1. Κανείς δε μου δίνει σημασία. Τι στραβό συμβαίνει Πόνος

με μένα; Γιατί δεν μπορώ να είμαι δημοφιλής σαν τον
Τζεφ; Τα περνά καλά με όλους.
2. Κανείς δεν ενδιαφέρεται για μένα. Μεγαλύτερος πόνος
3. Θα ’πρεπε να μου δίνει σημασία Θυμός
4. Ποτέ δε μου δίνει σημασία. Μεγαλύτερος θυμός
Η Σίντι δεν είχε δώσει μεγάλη προσοχή στις πρώτες αυτόματες

σκέψεις της. Ένιωσε πληγωμένη για ένα ή δυο λεπτά και στη συνέ
χεια θυμωμένη για ένα μεγάλο διάστημα. Ο θυμός και οι εχθρικές
της σκέψεις ήταν τόσο έντονα, που ξέχασε τον αρχικό της “πόνο”.
Μια μετέπειτα διαφωνία με τον Τζεφ δεν τη βοήθησε καθόλου να
απαλύνει το θυμό της ή να σταματήσει τις κατηγορίες που απηύ-
θυνε εναντίον του γιατί δεν άγγιξε καθόλου την πηγή της πρωτο
γενούς, κρυμμένης απογοήτευσής της: “Κανείς δεν ενδιαφέρεται
για μένα”.
Με την εξάσκηση θα ανακαλύψετε ότι δεν είναι δύσκολο να κα
λύψετε τα κενά και να αναγνωρίσετε αυτές τις κρυμμένες σκέψεις.

Αν έχετε τα μάτια σας ανοιχτά, θα μπορέσετε να εντοπίσετε τις

οδυνηρές σκέψεις που προηγούνται των επικριτικών σκέψεων
σας. Οι τεχνικές για την αποκάλυψη των αυτόματων σκέψεων πε-
ριγράφονται περισσότερο λεπτομερειακά στο Κεφάλαιο 13. Ακό
μη, θα σας υποδείξω πώς μπορείτε να διορθώσετε αυτές τις σκέ
ψεις και συνεπώς να μετριάσετε -ή να εξαλείψετε- τον πόνο και
τα συναισθήματα θυμού σας.
Πηγή των αμφιβολιών γύρω από τον εαυτό και το/τη σύζυγο
Ορισμένες αμφιβολίες που βιώνουν οι άνθρωποι πηγάζουν

από κανόνες (του “πρέπει”και “δενπρέπει”) που άκουγαν να δια
τυπώνουν οι γονείς τους και από αναμνήσεις της συμπεριφοράς
των γονιών μεταξύ τους. Θεωρούν λοιπόν αυτές τις αναμνήσεις
ως πρότυπα πιστεύοντας πως πρέπει να τις ακολουθήσουν οι ίδι
οι και οι σύντροφοί τους.
Αν όμως ο/η σύζυγος δεν ανταποκριθεί σ’ αυτά τα κριτήρια,
νιώθουν απογοητευμένοι, λυπημένοι και θυμωμένοι. Αν και οι
ίδιοι δεν καταφέρουν να ζήσουν σύμφωνα με τα στάνταρ των γο
νιών τους, τότε θα γεμίσουν αμφιβολίες για τον ίδιο τους τον εαυ
τό, καθώς και ενοχές. Κάτι τέτοιο συνέβη στην περίπτωση δύο αν
θρώπων που παντρεύτηκαν πολύ νέοι και δυσκολεύονταν να
απαλλαγούν από τα πρότυπα που αντιπροσώπευαν οι γονείς
τους. Για παράδειγμα, η Γουέντι είχε υιοθετήσει την αντίληψη της
μητέρας της: “Ο ρόλος μιας γυναίκας είναι να φροντίζει το σύζυ
γό της”. Αυτή η παραδοσιακή νοοτροπία διαμόρφωσε τις αντι
δράσεις της απέναντι στο σύζυγό της, τον Χολ. Όταν αποτύγχανε
να εφαρμόσει αυτό τον κανόνα, η Γουέντι ένιωθε ανεπαρκής και
κατηγορούσε έντονα τον εαυτό της.
Οι γονείς όμως του Χολ είχαν διαφορετικές αντιλήψεις. Ο πα
τέρας του έδινε τόσο μεγάλη έμφαση στην τελειοθηρία, που ο Χολ
πίστευε: “Δεν μπορώ ποτέ να κάνω κάτι σωστό”. Η μητέρα του
Χολ κρατούσε μια υποτιμητική στάση προς τους άντρες, που ενί-
σχυε την ανασφάλειά του: “Οι άντρες δεν μπορούν να κάνουν τί

ποτα - είναι αδύναμοι και ανήμποροι”. Οι απόψεις αυτές προκα-

λούσαν στον Χολ έντονες αμφιβολίες για την αξία και τις ικανό-
τητές του κάθε φορά που τα πράγματα πήγαιναν στραβά.
Κάποτε η Γουέντι παρατήρησε πως ο Χολ φαινόταν εξαντλη
μένος και κουρασμένος αφότου είχε επιστρέψει από το γραφείο,
γεγονός που τους οδήγησε σε μια μοιραία λογομαχία.
ΓΟΥΕΝΤΙ: (Θα είμαι αποτυχημένη αν δεν του δείχνω ενδιαφέρον.) Δουλεύεις
πολύ σκληρά, αγάπη μου.
ΧΟΑ: (Είμαι ανάξιος. Δ εν της δίνω μεγάλη σημασία, γι ’ αυτό παραπονιέται.)
Δε μ’ εκτιμάς. Δεν μπορώ να κάνω τίποτε σωστό. Ποτέ δεν έκανα κάτι σωστό.
Δεν ικανοποιείσαι με τίποτα, (φαίνεται και ακούγεται λυπημένος)
ΓΟΥΕΝΤΙ: (Ισως έκανα κάποιο λάθος. Προφανώς, δεν έπρεπε να του πω τίπο
τα. Πρέπει να τον καθησυχάσω.) Ρίξε μια ματιά σ’ όλα τα καλά πράγματα που
έκανες. Μας φροντίζεις. Βοηθάς πάντα στις δουλειές του σπιτιού. Είσαι πετυ
χημένος και άψογος σύζυγος.
ΧΟΛ: (Με ειρωνεύεται.) Ασε με στην ησυχία μου!
ΓΟΥΕΝΤΙ: (Είναι θυμωμένος μαζί μου. Δεν έχει λόγο να μου φέρεται έτσι. Ίσως εί
ναι τρελός.) Απομακρύνεται κι αρχίζει να κλαίει.
ΧΟΛ: (Νιώθει τύψεις. Έχω αποτύχει.) Να πάρει, πάλι τα ίδια!
ΓΟΥΕΝΤΙ: (Νιώθει τύψεις. Έκανα μεγάλο λάθος. Δεν πρέπει να τον συγχύζω.
Φαντάζομαι πως είμαι μια αποτυχημένη σύζυγος.)
Η Γουέντι, πιστεύοντας πως είχε “παραβιάσει” τον κανόνα της
μητέρας της να μη συγχύζει το σύζυγό της, γέμισε τύψεις και φόβο.
Ο Χολ, εν τω μεταξύ, είχε αφοσιωθεί στην εσωτερίκευση των τε-
λειοθηρικών κριτηρίων του πατέρα του και θεωρούσε τον εαυτό
του αποτυχημένο επειδή είχε αναστατώσει τη σύζυγό του.
Τα μυστικά πρέπει
Οι άνθρωποι πολύ σπάνια εκφράζουν ανοιχτά τα πρέπει τους,

τα οποία τις περισσότερες φορές εμφανίζονται σαν αυτόματες
σκέψεις. Αντιθέτως, αυτό που εκφράζουν είναι τα αποτελέσματα
των πρέπει: παράπονα, κατηγορίες και κατσάδες. Προσέξτε τη
λειτουργία αυτών των γνωστικών μηχανισμών σε μια διαμάχη
ανάμεσα στο Μαρκ και στη Σάρα.

186 ΑΑΚΟΝ Τ. Β Ε € Κ
Όταν ο Μαρκ επέστρεψε από τη δουλειά, είχε ν ’ αντιμετωπίσει

την γκρίνια της Σάρα για το πόσο κουραστική ήταν η μέρα της
εκείνη. Ο Μαρκ όμως ήταν χαρούμενος γιατί είχε βρει έναν και
νούριο διαφημιστή για το ραδιοφωνικό σταθμό όπου δούλευε και
ανυπομονούσε να πει τα καλά νέα στη Σάρα. Η σιωπηλή προσδο
κία του ήταν: “Η Σάρα θα χαρεί μόλις μάθει τα ευχάριστα Η Σά
ρα ωστόσο ήταν απασχολημένη με τα προβλήματά της επειδή ο δι
ευθυντής την είχε κατηγορήσει για ένα λάθος που εκείνος είχε κά
νει μ’ έναν πελάτη.
Σκέφτεται Λέει
ΣΑΡΑ: (Δε θα ’πρεπε να έχω όλες αυ ΣΑΡΑ: Τα πέρασα απαίσια στη δου
τές τις δυσκολίες στη δουλειά. Ο λειά.
Μαρκ θα ’πρεπε να μ’ ακούσει και να
με παρηγορήσει.)
ΜΑΡΚ: (Δε θα ’πρεπε να κουβαλάω ΜΑΡΚ: Δεν μπορούμε να μιλήσουμε

όλα τα προβλήματα της Σάρα. Δεν για κάτι άλλο;
έχει δικαίωμα να μου τα μεταδίδει.
Θέλω η σύζυγός μου να είναι χαρού
μενη όταν επιστρέφω σπίτι. Ξέρει να
μου χαλάει πάντα τη μέρα.)
ΣΑΡΑ: (Θα ’πρεπε να μπορώ να μιλώ ΣΑΡΑ: Ποτέ δεν ενδιαφέρεσαι ν ’

στο σύζυγό μου όταν είμαι απογοη ακούσεις τα προβλήματά μου. Θέλεις
τευμένη. Θα ’πρεπε να είναι σε θέση μόνο να συζητάς τα δικά σου.
να με υποστηρίζει.)
ΜΑΡΚ: (Δε θα ’πρεπε να είμαι υπο ΜΑΡΚ: Αυτό που κάνεις πάντα είναι
χρεωμένος να ανεχτώ τις κατηγορίες να γκρινιάζεις και να διαμαρτύρεσαι.
της.) Αν δεν μπορείς να τα βγάλεις πέρα με
τη δουλειά σου, γιατί δεν παραιτεί-
σαι;
ΣΑΡΑ: (Δεν έχει δικαίωμα να θυμώ ΣΑΡΑ: Πάντα με υποβιβάζεις όταν

νει και να με κατακρίνει.) έχω ένα πρόβλημα. Είσαι τόσο εγωι
στής που δεν ανέχεσαι ν ’ ακούσεις
κανέναν άλλον!
ΜΑΡΚ: (Δεν έχει δικαίωμα να μου ΜΑΡΚ: Αν πρόκειται να γκρινιάζεις,

επιτίθεται. Δεν μπορώ να το ανεχτώ.) φεύγω από δω (φεύγει από το σπίτι).

Τα πρέπει, τα δικαιώματα και οι απαιτήσεις της αριστερής στή

λης δεν εκφράστηκαν ανοιχτά. Αλλά, όπως και οι αυτόματες σκέ
ψεις, αποτέλεσαν το πρόσταγμα της επίθεσης. Η επίθεση ξεκίνησε
με την προβολή μιας αρνητικής εικόνας του/της συντρόφου, που
στη συνέχεια ώθησε τη Σάρα και το Μαρκ να πουν τι θεωρούσε ο
καθένας πηγή του προβλήματος, δηλαδή τη συμπεριφορά που εκ
δήλωνε ο ένας στον άλλο. Οι δυσαρεστημένοι σύζυγοι θύμωσαν με
τη νοερή εικόνα που είχε ο ένας για τον άλλο, επιτέθηκαν όμως
στο πραγματικό άτομο.
Η επίθεση της Σάρα είναι το μέσο με το οποίο τιμωρεί το Μαρκ
για την αδιάφορη συμπεριφορά του -που δεν την υποστηρίζει-,
αλλά στην ουσία επιτίθεται στην αρνητική εικόνα που η ίδια έχει
πλάσει για το Μαρκ. Ο “πραγματικός” Μαρκ είναι ωστόσο εκείνος
που θέλει ν ’ αλλάξει θέμα συζήτησης. Και αυτός που βιώνει τον
πόνο. Ο Μαρκ δε γνωρίζει γιατί η Σάρα τού επιτίθεται, αλλά ούτε
και η Σάρα ξέρει τι είναι εκείνο που τον ενοχλεί ουσιαστικά· με την
αντεπίθεση, όμως, ο Μαρκ καθιστά αξιόπιστη την εικόνα του εγω
ιστή και του αδιάφορου ανθρώπου που έχει η Σάρα για κείνον.
Και η Σάρα και ο Μαρκ πίστευαν πως οι έμμεσες απαιτήσεις
τους (Μαρκ: “Άκου τα ευχάριστα νέα μου”- Σάρα: “Άκου τα δυσά
ρεστα νέα μου”) ήταν προφανείς και λογικές. Συνεπώς, πίστευαν
πως η αδιαφορία του συντρόφου τους στις απαιτήσεις τους - στην
πραγματικότητα η εχθρικότητα που πρέκυψε από τη συζήτησή τους-
ήταν αδικαιολόγητη. Αυτό που δεν είχαν συνειδητοποιήσει ήταν ότι
οι έμμεσες προσδοκίες τους ήταν στην ουσία αόρατες απαιτήσεις
των οποίων την πραγμάτωση επιθυμούσαν σε πολύ μεγάλο βαθμό,
αλλά τις οποίες ποτέ δεν εξέφρασαν ανοιχτά. Επειδή λοιπόν οι
απαιτήσεις τους αυτές ανατράπηκαν “αδικαιολόγητα”, επινόησαν
μια αρνητική εικόνα ο ένας για τον άλλο, επιλέγοντας τα αρνητικά
στοιχεία που φαίνονταν να δικαιώνουν την εικόνα εκείνη. Οι διά
φορες διαστρεβλωτικές διεργασίες που είχαν τεθεί σε λειτουργία
στην περίπτωση αυτή- όπως η υπεργενίκευση, η αρνητική απόδοση
και η “καταστροφοποίηση”- θα συζητηθούν στο επόμενο κεφάλαιο.
Ακόμη κι όταν οι σύζυγοι θέλουν να είναι ευγενικοί μεταξύ

τους, αυτές οι σιωπηλές σκέψεις μπορούν να υπονομεύσουν τις

προθέσεις τους προκαλώντας παρερμηνείες και συναισθήματα θυ
μού. Πολλές διαμάχες μεταξύ των συζύγων ξεκινούν γιατί οι βα
θύτερες προσδοκίες τους παραμένουν ανεκπλήρωτες. Και, επειδή
οι σύντροφοι δε συνειδητοποιούν την πραγματική αιτία του προ
βλήματος, αποδίδουν τη δυσαρέσκειά τους σε κάποιες αρνητικές
ιδιότητες των συζύγων τους και όχι σε μια ασυμφωνία των προσ
δοκιών τους. Εξαιτίας της απογοήτευσής τους κάνουν αρνητικές
σκέψεις ο ένας για τον άλλο (“Θέλει να μου στήσει παγίδα”, “Θα
’πρεπε να με παρηγορήσει), που με τη σειρά τους τους οδηγούν σε
αντιπαραθέσεις. Η επίθεση προκαλεί αντεπίθεση επιβεβαιώνο
ντας, έτσι, την αρνητική αντίληψη του ενός για τον άλλον.
Αν ο Μαρκ και η Σάρα ανέτρεχαν στις αρχικές τους σκέψεις
και συνειδητοποιούσαν την έλλειψη συχρονισμού στην επικοινω
νία τους, θα μπορούσαν να είχαν αποφύγει μια ακόμη καταστρο
φική διαφωνία και θα ήταν σε θέση να προσφέρουν αλληλοϋπο-
στήριξη και αμοιβαία κατανόηση. Ακόμη, αν μπορούσαν να παρα-
βλέψουν κάπως την απογοήτευσή τους, θα έλεγαν τα ευχάριστα
και δυσάρεστα νέα τους. Ο Μαρκ θα άκουγε τη Σάρα αντί να προ
σπαθεί ν ’ αλλάξει θέμα. Η Σάρα θα περιόριζε την επιθυμία της να
τον κατηγορήσει, και ο Μαρκ θα έλεγχε τη διάθεσή του να αντεπι-
τεθεί. Μια εποικοδομητική παρέμβαση σε οποιοδήποτε α π ’ αυτά
τα σημεία θα είχε διακόψει την αλυσιδωτή αντίδραση. Αντιθέτως,
εκείνοι αφέθηκαν να παρασυρθούν από τα “πρέπει ”τους και από
το αίσθημα των παραβιασμένων δικαιωμάτων τους.
Ο Μαρκ και η Σάρα θεωρούνταν ευγενικοί και άνθρωποι με κα
τανόηση από τους φίλους τους. Όταν εκείνοι ήθελαν να μοιρα
στούν τα προβλήματα ή τις επιτυχίες μαζί τους, ο Μαρκ και η Σά
ρα έδειχναν ένα υψηλό επίπεδο ανοχής, ευελιξίας και υπομονής.
Οι ιδιότητες όμως αυτές είχαν ατροφήσει στις μεταξύ τους σχέσεις.
Η πίστη τους στο θείο δικαίωμά τους ότι ο σύντροφός τους έπρεπε
να τους ακούει -ανεξάρτητα από τις προσωπικές του έννοιες τη δε
δομένη εκείνη στιγμή- τους έκανε άκαμπτους, αρτηριοσκληρωτι
κούς και ανυπόμονους κάθε φορά που απογοητεύονταν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Π α γίδες τη ς σκ έψ η ς
ΦΡΑΝΣΙΣ: Δεν μπορώ ν ’ ανεχτώ το σύζυγό μου. Πρέπει να πάρω διαζύγιο.
Είμαι αναγκασμένη να κάνω ό,τι μου ζητήσει. Τώρα θα έρθει ο αδερφός του με
τη σύζυγό του. Είμαι υποχρεωμένη να τους περιμένω εδώ.
ΦΙΛΗ: Δεν έχεις παρά να πεις μια λέξη: ΟΧΙ!
ΦΡΑΝΣΙΣ: Δεν μπορώ να το κάνω* θα μου δημιουργούσε πρόβλημα.
ΦΙΛΗ: Νόμιζα ότι είπες πως θα τον χώριζες ούτως ή άλλως· τι έχεις να χά
σεις λοιπόν; Λες πως θα υποχωρήσεις εντελώς ή θα τον εγκαταλείψεις. Δεν
υπάρχει κάτι ενδιάμεσο;
ΦΡΑΝΣΙΣ: Όχι.
Οι απαντήσεις της Φράνσις εκφράζουν τον τρόπο σκέψης του
όλα-ή-τίποτα, που είναι χαρακτηριστικός σε πολλούς προβλημα
τικούς γάμους. Το ζευγάρι -ένας πωλητής και μια δασκάλα-, που
άρχισε να συναντά προβλήματα στο γάμο του από τη στιγμή που ο
διευθυντής του συζύγου τον μετέθεσε δυο φορές σε έξι χρόνια,
αντιμετωπίζει την κατάστασή του με τον έναν από τους δύο τρό
πους: ή θα είναι τα πάντα καλά ή άσχημα - χωρίς να υπάρχει τί
ποτε ενδιάμεσα. Αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο στα οποιαδήποτε
προβλήματα προκύπτουν μεταξύ τους: είτε το πρόβλημα μπορεί
να επιλυθεί εύκολα είτε δεν μπορεί να επιλυθεί καθόλου. Η Φράν-
σις, για παράδειγμα, δεν μπορούσε να σκεφτεί μια λογική λύση,
ακόμη κι όταν της την πρότεινε η φίλη της.
Αυτός ο απόλυτος τρόπος σκέψης κάνει τα ζευγάρια να απο
κτούν μια υπερβολική αρνητική αντίληψη για το γάμο τους και για
τον/την ίδιο/α το/τη σύντροφό τους. Επειδή δεν μπορούν να προσ
διορίσουν τα προβλήματά τους με ακρίβεια, αποδίδουν στις δυ-
8. Παγίδες της σκέψης

σκολίες τους εξωπραγματικές διαστάσεις. Και, καθώς κάνουν λί

γα για να αντιμετωπίσουν αυτά τα φαινομενικά ανυπέρβλητα
προβλήματα, η αίσθηση της ανημπόριας τους -και της οργής
τους- ενισχύεται, εμποδίζοντας συγχρόνως τις προσπάθειές τους
να χειριστούν τα προβλήματα.
Εκ πρώτης όψεως, ίσως φαίνεται ότι η Φράνσις σκόπιμα υπερ
βάλλει τη δύσκολη θέση της - ότι πιθανότατα αντλεί μια παράλο
γη ικανοποίηση με το να διαμαρτύρεται για την κατάστασή της.
Ωστόσο, δε συμβαίνει κάτι τέτοιο. Οι παγίδες του τρόπου σκέψης
στις οποίες πέφτουν τα ζευγάρια αντανακλούν ακούσιες διαστρε
βλώσεις των διεργασιών με τις οποίες επεξεργάζονται τις πληρο
φορίες και όχι βάσει συνειδητών ή υποσυνείδητων σκοπών τους.
Τα προβλήματα του τρόπου σκέψης δεν έχουν καμιά απολύτως
σχέση με την εξυπνάδα. Τα ζευγάρια που εκδηλώνουν υψηλά επί
πεδα νοημοσύνης στις διαπραγματεύσεις τους με ανθρώπους
εκτός της οικογενείας τους ή στην επίλυση απαιτητικών επαγγελ
ματικών προβλημάτων τους μπορεί κατά τον έγγαμο βίο τους να
επιστρέψουν στην πιο πρωτόγονη, εσφαλμένη διαδικασία σκέψης,
κάτω βέβαια από την πίεση των απειλών, των απογοητεύσεων ή
των απαιτήσεων. Φυσικά, η παραμορφωμένη σκέψη από μόνη της
οδηγεί τους ανθρώπους σε μεγαλύτερα αδιέξοδα.
Όταν οι άνθρωποι βιώνουν ακραία συναισθήματα, όπως οργή,
φόβο ή απελπισία, στις οικείες τους σχέσεις έχουν μια τάση να
σκέφτονται με τρόπο απόλυτο και υπερβολικό. Για να είμαστε
ακριβείς, ορισμένες φορές η κατάσταση είναι ακραία και στην
πραγματικότητα, οπότε και η συναισθηματική αντίδραση μπορεί
να είναι ακριβής και κατάλληλη.
Όμως, κατά κύριο λόγο, αυτές οι έντονες αντιδράσεις βασίζο
νται σε παραμορφώσεις των φυσιολογικών διεργασιών του τρό
που σκέψης: σκέψη του όλα-ή-τίποτα, διάβασμα της σκέψης,
υπεργενίκευση.
8. Πανίδεο τηο ακέινησ

Πώς οι συμβολικές σημασίες διαστρεβλώνουν τη σκέψη μας
Επειδή πολλά από τα προβλήματα του τρόπου σκέψης μας συ

ναντιόνται σε καταστάσεις που κρύβουν συγκεκριμένες συμβολι
κές σημασίες, θα είναι ιδιαίτερα χρήσιμο να επανεξετάσουμε τα
είδη των καταστάσεων που επιδέχονται συμβολικές ερμηνείες και
παρερμηνείες. Ορισμένοι άνθρωποι κάνουν χαρακτηριστικά λάθη
στον τρόπο σκέψης τους όταν αντιληφθούν ότι απειλούνται ου
σιαστικές πτυχές της ζωής τους: η ασφάλειά τους, η ηρεμία τους
και οι στενές τους σχέσεις. Μπορεί, για παράδειγμα, να διογκώ
σουν τις συνέπειες και της παραμικρής ακόμη ασθένειας ενός μέ
λους της οικογένειας - σκέφτονται ότι μπορεί ν ’ αρρωστήσει πε
ρισσότερο και να πεθάνει. Άλλοι μπορεί να υπερτονίζουν τις συ
νέπειες λογαριασμών που δεν έχουν πληρωθεί στην ώρα τους -
φοβούνται την πτώχευση. Ακόμη, ορισμένοι αρχίζουν ν ’ ανησυ
χούν όταν οι σύντροφοί τους θυμώνουν μαζί τους - διαισθάνο
νται ένα τέλος στη σχέση τους.
Εξαιτίας της ιδιαίτερης συμβολικής σημασίας που οι άνθρωποι
αποδίδουν σ’ αυτές τις καταστάσεις, θεωρούν ότι βρίσκονται σε μια
θέση άμεσης εγρήγορσης ή καταστροφής. Αυτή η αντίληψη διευκο
λύνει τον απόλυτο τρόπο σκέψης που χαρακτήριζε τη Φράνσις.
Θυμηθείτε την απαίτηση του Τεντ να μην αργεί ποτέ η Κάρεν.
Για τον Τεντ η ακρίβεια ήταν θείο δώρο. Όταν η Κάρεν τον έκανε
να περιμένει ακόμη και για λίγα μόνο λεπτά, αναστατωνόταν σε
μεγάλο βαθμό. Είχε ένα βαθύτερο κρυμμένο φόβο μήπως τυχόν
τον εγκατέλειπε. Η αργοπορία της Κάρεν επιδείνωνε το φόβο ότι
κάτι ίσως της είχε συμβεί - και ότι θα έμενε ολομόναχος. Μια άλ
λη συμβολική σημασία για τον Τεντ ήταν ότι η Κάρεν δεν ενδιαφε-
ρόταν αρκετά για τα συναισθήματά του ώστε να είναι στην ώρα
της. Έτσι, ήταν θυμωμένος μαζί της όταν εκείνη τελικά εμφανιζό
ταν - γιατί του είχε προκαλέσει μια αδικαιολόγητη ανησυχία.
Η Κάρεν δεν μπορούσε να κατανοήσει την επιμονή του Τεντ
για την ακρίβειά της στην ώρα. Για την ίδια, αυτό σήμαινε περιο
ρισμό της ελευθερίας δράσης της· με λίγα λόγια, οι απαιτήσεις του

Τεντ είχαν ένα συμβολικό νόημα για εκείνη. Ακόμη κι όταν απο
φάσισε να προσαρμοστεί στη συγκεκριμένη ιδιοτροπία του, η Κά
ρεν συνέχισε να δυσανασχετεί. Δεν μπορούσε να απογυμνώσει την
απαίτηση του Τεντ από τη συμβολική σημασία που της απέδιδε:
μια σύζυγος που ελέγχεται αδικαιολόγητα από το σύζυγό της. Συ
νεπώς, αυτό που θα αποτελούσε ασήμαντο γεγονός για τα περισ
σότερα ζευγάρια απέκτησε -εξαιτίας των συμβολικών μηνυμά
των - διογκωμένες, παραμορφωμένες και δυσάρεστες διαστάσεις
για τον Τεντ και την Κάρεν.
Συχνά, είναι πιο εύκολο για κάποιον να αναγνωρίσει τις απο
καλυπτικές ενδείξεις μιας συμβολικής αντίδρασης του/της συ
ντρόφου του: η ακραία, έντονη αντίδραση σε μια συγκεκριμένη
κατάσταση και το πείσμα με το οποίο ο/η σύζυγος εμμένει στις ερ
μηνείες του/της και το οποίο είναι εντελώς αντίθετο με τη λογική.
Μόλις οι σύζυγοι κατανοήσουν αυτό το πράγμα, μπορούν να λά
βουν τις ευαισθησίες των συντρόφων τους σοβαρά υπόψη τους. Η
Κάρεν θα μπορούσε να προσπαθήσει περισσότερο να είναι στην
ώρα της χωρίς να νιώθει ότι θυσιάζει την αυτονομία της.
Με λίγη προσπάθεια, είναι δυνατόν οι άνθρωποι να συνειδη
τοποιήσουν πότε αντιδρούν σ’ ένα σύμβολο που έχει επενδυθεί με
υπερβολική σημασία· με τον τρόπο αυτό μπορούν να πάρουν κά-
ποια μέτρα για να μειώσουν την ένταση της αντίδρασης. Αλλά
χρειάζεται χρόνος και επιμονή για να αλλάξουν οι ψυχολογικές
συνήθειες - προκειμένου οι συμβολικές καταστάσεις να χάσουν τη
δύναμή τους να προκαλούν τις ίδιες υπερβολικές αντιδράσεις.
Ο Τεντ, για παράδειγμα, έπρεπε να αναγνωρίσει την ακαταλ-
ληλότητα του φόβου του για κάποιον επικείμενο κίνδυνο κάθε φο
ρά που η Κάρεν αργούσε. Αλλά, προσαρμόζοντας αυτόν το φόβο
του στα πλαίσια λογικής, κατάφερε να τον ελέγξει και να καταλά
βει ότι η αργοπορία της Κάρεν ήταν μια έκφραση της προσωπικό
τητάς της - όχι ένδειξη αδιαφορίας. Η Κάρεν από την πλευρά της
μπόρεσε να συνειδητοποιήσει ότι η προσπάθειά της να είναι ακρι
βής δε σήμαινε τη στέρηση της ανεξαρτησίας της ούτε και την κα
ταπίεσή της από τον Τεντ. Καθώς ο Τεντ και η Κάρεν απέκτησαν

την ικανότητα να συλλαμβάνουν τα συμβολικά μηνύματα, ο τρό

πος σκέψης τους έγινε πιο λογικός και άρχισαν να εκδηλώνουν λι-
γότερο ακραίες συμπεριφορές. Δεν έφτασαν σ’ αυτόν το στόχο
εντελώς μόνοι τους· χρειάστηκαν αρκετές συμβουλευτικές συνε
δρίες ώστε να βρεθούν στη σωστή κατεύθυνση.
Η γενίκευση της σύρραξης
Καθώς η απόγνωση κορυφώνεται σ’ ένα γάμο, ο διαστρεβλω

μένος τρόπος σκέψης που ακολουθεί το ζευγάρι λαμβάνει ολοένα
και μεγαλύτερες διαστάσεις. Ενώ πριν ένας άντρας μπορεί να θύ
μωνε με τις παρεμβάσεις ή κατηγορίες της συζύγου του, τώρα πια
αντιδρά με οξύτητα και οργή σ’ ό,τι σχεδόν κι αν εκείνη κάνει.
Υιοθετεί την ίδια αρνητική σκέψη του όλα-ή-τίποτα απέναντι
στον τρόπο που τον χαιρετά, στο γεύμα που του ετοιμάζει, καθώς
και στις κοινωνικές τους σχέσεις. Τα οικογενειακά θέματα όπως
τα οικιακά καθήκοντα, τα οικονομικά, το σεξ και ο ελεύθερος χρό
νος γίνονται πεδία διαμάχης. Ενώ κάποτε τα προβλήματα αυτά
αντιμετωπίζονταν με τη συζήτηση, τώρα προβάλλουν υπερτονι
σμένα προκαλώντας είτε έντονους καβγάδες ή αμοιβαία συναι
σθητική απόσυρση ή και τα δυο.
Καθώς αυτή η αρνητική αντιμετώπιση διαποτίζει ολόκληρη τη
σχέση, η αντίληψη του ενός συντρόφου για τον άλλο αρχίζει ν ’ αλ
λάζει. Έτσι, ενώ η Κάρεν στην αρχή θεωρούσε τον Τεντ ευγενικό
και συμπαθητικό, αργότερα άρχισε να τον βλέπει σαν κακό και
παράλογο. Ο Τεντ, που προηγουμένως θεωρούσε την Κάρεν στορ
γική, διαχυτική και συνεργάσιμη, άρχισε να τη βλέπει σαν αδιάφο
ρη και απόμακρη.
Από τη στιγμή που τα ζευγάρια πέσουν στην παγίδα των συμ
βολικών σημασιών τούς προκύπτουν και διάφορα άλλα προβλή
ματα. Οι σύντροφοι μπορεί να προχωρήσουν σε γενικεύσεις ή
υπεργενικεύσεις ως προς το νόημα που αποδίδουν σε δυσάρεστες
συζυγικές καταστάσεις - μπορεί, ορμώμενοι από μια τάση για κα
ταστροφοποίηση, να κάνουν ακραίες προβλέψεις ή ακόμη μπορεί

194 ΑΑΚΟΝΤ. ΒΕΟ<
να διογκώνουν την απελπισία τους ή την ανικανότητά τους να

αντέξουν την απογοήτευση. Το αποτέλεσμα είναι ότι, κάθε φορά
που μια γυναίκα θα συνοφρυώνεται, ο σύζυγός της θα σκέφτεται:
“Δε με σέβεται - ποτέ δεν το έκανε και ούτε πρόκειται να το κάνει.
Δεν μπορώ να το ανεχτώ”.
Σε περιόδους πραγματικής απειλής, η κινητοποίηση όλων αυ
τών των ψυχικών διεργασιών μπορεί δικαιολογημένα να βοηθήσει
ένα άτομο να επικεντρώσει την προσοχή του στην αντιμετώπιση της
απειλής. Αλλά σε καταστάσεις ρουτίνας -και ιδιαίτερα στο γάμο-
αυτοί οι ψυχικοί μηχανισμοί μπορεί να δημιουργήσουν πρόβλημα.
Το μυαλό μας είναι προγραμματισμένο έτσι ώστε να τίθεται σε λει
τουργία “επιστράτευσης” μπροστά σε πραγματικό κίνδυνο (σκε-
φτείτε έναν καταδρομέα πίσω από τις γραμμές του εχθρού που βλέ
πει την απειλή του κινδύνου σε κάθε κίνηση και σε κάθε άτομο). Δυ
στυχώς, το μυαλό μας μπορεί να λειτουργήσει με τον παραπάνω
τρόπο ακόμη κι όταν ο κίνδυνος δεν είναι αντικειμενικός αλλά
συμβολικός. Όταν οι σύζυγοι πληγώνονται, αρχίζουν να συμπερι-
φέρονται σαν να βρίσκονται σε εχθρικό έδαφος, και η αντίληψή
τους για τον άλλο καθορίζεται απ’ αυτή την οπτική γωνία.
Αυτή η αλλαγή δεν είναι μια σκόπιμη συνειδητή πράξη. Οι σύ
ζυγοι δείχνουν υπερβολική επιφυλακτικότητα και επιθετικότητα
εξαιτίας των πρωτογενών ψυχικών μηχανισμών που τίθενται αυ
τόματα σε λειτουργία μπροστά στον κίνδυνο, είτε αυτή η απειλή
είναι όντως υπαρκτή είτε απλά συμβολική.
Ωστόσο, παρά την τόσο βαθιά αλλαγή στον τρόπο σκέψης, οι
σύζυγοι συνεχίζουν να είναι σε θέση να ισορροπήσουν ξανά τις
σκέψεις τους και να εκδηλώσουν μια ψυχική ηρεμία. Αυτό όμως
απαιτεί ν ’ αναγνωρίσουν πρώτα απ’ όλα τις αυτόματες σκέψεις
και πεποιθήσεις τους προκειμένου να προσδιορίσουν πόσο
εσφαλμένες είναι. Η ψυχική συσκευή λειτουργεί σε κάποιο βαθμό
σαν θερμοστάτης: με την εμφάνιση των διορθωτικών εμπειριών
τείνει να λειτουργεί προς μια ουδέτερη κατεύθυνση. Οι αρνητικές
εκτιμήσεις και οι ακατάλληλες διαστρεβλώσεις μπορούν σταδια
κά να εξαφανιστούν.

Παραδείγματα τυπικών γνωστικών διαστρεβλώσεων
Υπάρχουν τόσα πολλά είδη ψυχικών παγίδων ικανών να περι

πλέξουν τις συζυγικές σχέσεις, που είναι δύσκολο να τις αναφέ
ρουμε εδώ όλες. Αυτές οι γνωστικές διαστρεβλώσεις συμβαίνουν
αυτόματα, συχνά σ’ ένα κλάσμα του δευτερολέπτου, και ο αριθμός
των διαστρεβλώσεων που μπορούν να εμφανιστούν σ’ αυτό το μι
κρό διάστημα είναι σημαντικός. Το προβληματικό ζευγάρι μπορεί
να πέσει θύμα όλων ή ορισμένων από τα επόμενα χαρακτηριστικά:
1. Σωληνοειδής όραση2
Οι άνθρωποι με σωληνοειδή όραση βλέπουν μόνο ό,τι συμφωνεί
με τη στάση ή την ψυχολογική τους διάθεση και αγνοούν ό,τι είναι
αντίθετο μ’ αυτές. Μπορεί, για παράδειγμα, να επικεντρωθούν σε
μια μοναδική, μικρή λεπτομέρεια και να τη χρησιμοποιήσουν ως βά
ση της ερμηνείας που δίνουν σ’ ένα γεγονός. Αλλες σημαντικές λε
πτομέρειες παραλείπονται, “λογοκρίνονται” ή ελαχιστοποιούνται.
Για παράδειγμα, ένα ζευγάρι αποφάσισε να γιορτάσει τη δέκατη
πέμπτη επέτειο του γάμου του παρέα με τη δωδεκάχρονη κόρη τους
στο μέρος όπου είχαν περάσει το μήνα του μέλιτος. Στο δρόμο, είχαν
μια ευχάριστη συζήτηση ώσπου κάποια στιγμή κλιμακώθηκε σε μια
ανοιχτή διαμάχη , η οποία συνοδεύτηκε από κατηγορίες για πλήρη
ανικανότητα από τη μια πλευρά και αυταρχικότητα από την άλλη.
Το ταξίδι συνεχίστηκε ομαλά, αλλά λίγες μέρες αφού επέστρεψαν
σπίτι είχαν μια ακόμη φιλονικία. Τότε και οι δυο συμφώνησαν ότι
δεν μπορούσαν να τα πάνε καλά μεταξύ τους ούτε καν σ’ ένα δεύτε
ρο μήνα του μέλιτος καθώς μάλωναν “σ’ ολόκληρο το ταξίδι”. Προς
έκπληξή τους, η κόρη τους παρατήρησε πως ο καβγάς στο ταξίδι εί
χε διαρκέσει λιγότερο από το ένα τοις εκατό του χρόνου που ήταν
μαζί συνολικά και ότι μετά τη λήξη του τα πήγαιναν πολύ καλά.
Όταν λοιπόν σκέφτηκαν το ταξίδι κατά τη διάρκεια μιας φιλονικίας
2. Σ.τ.Μ.: Σωληνοειδής όραση: ο δανεισμός του όρου γίνεται από ένα νευρολογικό σύ
μπτωμα απότοκο βλάβης του οπτικού φλοιού του εγκεφάλου, στο οποίο ο ασθενής δια
τηρεί μόνο ένα πολύ μικρό μέρος του οπτικού πεδίου, όσο ακριβώς βλέπουμε όταν κοι
τάμε μέσα από ένα σωλήνα.

λίγες μέρες αργότερα, είχαν ξεχάσει εντελώς το καλό του κομμάτι.

Αυτή η σωληνοειδής όραση εμποδίζει τα προβληματικά ζευ
γάρια από το να βλέπουν ή να θυμούνται τα θετικά στοιχεία του
γάμου τους· το μόνο που βλέπουν είναι η αρνητική πλευρά του.
Ως αποτέλεσμα, οι αναμνήσεις που έρχονται στο νου καθώς σκέ
φτονται τη σχέση τους είναι επιλεκτικές και στραμμένες προς τις
δυσάρεστες εμπειρίες της συμβίωσής τους. Αυτές οι προκατει
λημμένες αναμνήσεις γίνονται πιο συχνές όταν τα ζευγάρια συν
τοις άλλοις μαλώνουν.
Παρόμοια, κατά τις περιόδους εκείνες που ο γάμος ενός ζευ
γαριού παρουσιάζει κρίση, οι σύζυγοι δυσκολεύονται να φέρουν
στη μνήμη τους ευχάριστες στιγμές. Καθώς ανατρέχουν στο πα
ρελθόν της σχέσης τους, το μόνο που μπορούν να δουν είναι μια
συνεχή αλυσίδα δυστυχίας. Αλλά, όταν ο γάμος πηγαίνει καλύτε
ρα, μπορούν πιο εύκολα να θυμηθούν τις χαρούμενες στιγμές, που
ξεχνούσαν όταν θύμωναν μεταξύ τους.
Ορισμένες φορές διαπιστώνω πως στους προβληματικούς γά
μους ο σύζυγος, για παράδειγμα, δεν μπορεί να σκεφτεί ούτε μια
θετική πράξη της συζύγου του - ενώ ένας αντικειμενικός παρατη
ρητής εντοπίζει εύκολα αποδείξεις της υποστήριξης, του ενδιαφέ
ροντος και της τρυφερότητάς της. Και μια δυσαρεστημένη γυναί
κα μπορεί να θυμηθεί αμέτρητα επεισόδια κριτικής, απογοήτευ
σης, επίθεσης και ελέγχου από το σύζυγό της, αδιαφορώντας για
όλες τις περιπτώσεις που εκείνος της φερόταν ευγενικά.
Σε κάποιους νευρωτικούς ανθρώπους, αυτές οι διαστρεβλώ
σεις του τρόπου σκέψης είναι συνυφασμένες με την προσωπικότη
τά τους, με αποτέλεσμα η άσκηση κριτικής, η απόδοση κατηγοριών
και η δυσφήμηση των άλλων να αποτελούν τη διαρκή παρακατα
θήκη τους είτε είναι είτε δεν είναι θυμωμένοι. Αλλά ένας σύζυγος
που βιώνει κρίση στο γάμο του μπορεί να παγιδευτεί το ίδιο σ’ ένα
διαστρεβλωμένο τρόπο σκέψης για το σύντροφό του. Στην αρχή,
αυτή η σωληνοειδής όραση παρατηρείται μόνο όταν οι σύζυγοι εί
ναι θυμωμένοι, αλλά στη συνέχεια γίνεται ολοένα και περισσότε
ρο αισθητή, καθώς η στάση αυτή γίνεται πια συνήθεια.

2. Επιλεκτική αφαίρεση
Σχετική με τη σωληνοειδή όραση είναι η μεταφορά μιας δήλω
σης ή ενός γεγονότος έξω από τα συμφραζόμενα ή το γενικότερο
πλαίσιό τους για την εξαγωγή ενός λανθασμένου συμπεράσματος.
Για παράδειγμα, μια γυναίκα διηγιόταν στους φίλους της την
εμπειρία που έζησε καθώς την πήγαιναν στο νοσοκομείο για να
γεννήσει το τέταρτο παιδί της. Άρχισε να μιλά για εκείνο το περι
στατικό, στο οποίο όλα πήγαιναν στραβά. Εκείνο το βράδυ χιόνι-
ζε πολύ- οι δρόμοι ήταν μπλοκαρισμένοι· όταν πήγαν να πάρουν
το αυτοκίνητό τους, διαπίστωσαν πως το ένα λάστιχο ήταν ξε
φούσκωτο. Πήραν λοιπόν ταξί, αλλά ο ταξιτζής έχασε το δρόμο.
Όταν τελικά έφτασαν στο νοσοκομείο, όλοι οι γιατροί και οι νο
σοκόμες ήταν απασχολημένοι και ο επιβλέπων μαιευτήρας της δεν
μπορούσε να πάει στο νοσοκομείο εξαιτίας της χιονοθύελλας. Η
γυναίκα τελείωσε τη διήγησή της μ’ ένα χαμόγελο λέγοντας: “Παρ’
όλα αυτά, ήταν ο πιο εύκολος τοκετός μου”.
Ο σύζυγος έστρεψε όλη του την προσοχή σε μια μόνο δήλωση
της συντρόφου του και συμπέρανε πως η αφήγησή της ήταν στην
ουσία μια κριτική εναντίον του επειδή “είχε αφήσει το λάστιχο του
αυτοκινήτου να ξεφουσκώσει”. Καθώς επικεντρώθηκε σ’ αυτήν τη
μεμονωμένη λεπτομέρεια, έχασε όλη την ουσία του διασκεδαστι-
κού ανέκδοτου και κατέληξε σ’ ένα συμπέρασμα που προκάλεσε
μια αδικαιολόγητη αγανάκτηση προς τη σύζυγό του.
Δεν είναι λογικό να ισχυριστούμε ότι οι σύζυγοι αναπόφευκτα
γίνονται έρμαια των προκατειλημμένων επιλογών ή της σωληνο-
ειδούς οπτικής τους. Με λίγη προσπάθεια μπορούν να δώσουν έμ
φαση σε μια πιο ισορροπημένη ερμηνεία που στηρίζεται στα πιο
ευχάριστα γεγονότα του γάμου τους. Ένα ζευγάρι ανακάλυψε πως
μπορούσε να νιώσει και να θυμηθεί πολύ περισσότερο τις ευτυχι
σμένες του στιγμές από τη στιγμή που και οι δύο άρχισαν να τις
αναφέρουν καθημερινά. Μια φορά την εβδομάδα επανεξέταζαν
αυτά τα θετικά γεγονότα. Με μεγάλη έκπληξη “ανακάλυψαν” πως
ζούσαν πολλές ευχάριστες στιγμές μαζί.

3. Αυθαίρετα συμπεράσματα
Ορισμένες φορές η προκατάληψη ενός ατόμου είναι τόσο δυ
νατή, που το κατευθύνει σε μια δυσμενή κριτική ακόμη κι αν δεν
υπάρχει καμιά βάση για κάτι τέτοιο. Μια γυναίκα, για παράδειγ
μα, άκουσε τυχαία το σύζυγό της να τραγουδά σ’ ένα άλλο δωμά
τιο. Σκέφτηκε: “Το κάνει για να μ ’ εκνευρίσει”. Στην πραγματικό
τητα όμως εκείνος τραγουδούσε επειδή ήταν χαρούμενος.
Μια άλλη φορά εκείνη ήταν σιωπηλή ενώ έτρωγαν το βραδινό
τους. Ο σύζυγός της σκέφτηκε: “Δε λέει τίποτα επειδή είναι εξα
γριωμένη μαζί μου”. Στην ουσία εκείνη -που δεν είχε ποτέ πρό
βλημα να πει στο σύζυγό της ότι είναι θυμωμένη- ήταν απλά χα
μένη στις σκέψεις της.
4. Υπεργενίκευση
Μια από τις πιο προβληματικές διαστρεβλώσεις -και η οποία
δύσκολα αλλάζει- είναι η υπεργενίκευση: “Ποτέ δεν πίστεψε στην
αξία μου. Συνεχώς με υποτιμά ”. Αν και αυτές οι απόλυτες δηλώσεις
φαίνονται παρατραβηγμένες σ’ έναν παρατηρητή, είναι ιδιαίτερα
εύλογες για κάποιον εξοργισμένο σύζυγο που επηρεάζεται από ένα
μεμονωμένο ή ελάχιστα περιστατικά για να συμπεράνει ότι η συ
μπεριφορά του άλλου είναι γενικευμένη ή αντιπροσωπευτική. (Φυ
σικά, οι υπεργενικεύσεις μπορεί να προκαλούνται και από τον εν
θουσιασμό, όπως συμβαίνει και στο διάστημα του έντονου πά
θους). Οι αρνητικές αξιολογήσεις οδηγούν σε δυσάρεστες υπεργενι-
κεύσεις. Συνεπώς, ένας άντρας που λίγες μόνο φορές αργούσε να
επιστρέψει από το γραφείο στο σπίτι στα μάτια της συζύγου του
ήταν πάντα αργοπορημένος. Αντιστρόφως, εκείνη που ορισμένες
φορές καθυστερούσε να ετοιμάσει το γεύμα δεχόταν τις κατηγορίες
του συζύγου της ότι “ποτέ δεν ετοίμαζε το γεύμα στην ώρα του”.
Η υπεργενίκευση είναι ιδιαίτερα συχνή στους καταθλιπτικούς
συζύγους που κάνουν σκέψεις όπως: “Ποτέ δε μ ’ αγάπησες”, “Πο
τέ δε νοιάζεσαι για το πώς νιώθω ”ή “Πάντα θα μου φέρεσαι απαί
σια”. Ορισμένες φορές ο αρνητικός τρόπος σκέψης οδηγεί σε μη-
δενιστικά συμπεράσματα για το γάμο: “Τα πράγματα δε θα βελ-

τιωθούν ποτέ”, “Ο γάμος μας πέθανε”, “Δεν έχουμε τίποτε το κοι

νό”, “Ήμουν πάντα δυστυχισμένος”. Σε κάποιες περιπτώσεις, οι
αρνητικές σκέψεις στρέφονται κατά του ίδιου του εαυτού: “Έχω
αποτύχει ως γονιός (σύζυγος)”. Η βασική ορολογία που συνοδεύει
τις υπεργενικευμένες δηλώσεις συμπεριλαμβάνει λέξεις του όλα-
ή-τίποτα του τύπου: πάντα, ποτέ, όλοι, ο καθένας και κανένας,
όπως φαίνεται και από τα παραπάνω παραδείγματα.
Η επίδραση των υπεργενικευμένων, απόλυτων συμπερασμά
των στα προβληματικά ζευγάρια μπορεί να είναι πανίσχυρη. Για
παράδειγμα, ένας άντρας που προσπαθούσε συστηματικά να ικα
νοποιήσει τη σύζυγό του έκανε λάθος και ξέχασε να κάνει κάτι
που του είχε ζητήσει. Τότε εκείνη τον μάλωσε: “Ποτέ δεν κάνεις
κάτι για μένα”. Ο σύζυγός της, νιώθοντας ότι άδικα κατηγορού-
νταν, σκέφτηκε: “Δεν αναγνωρίζει τίποτα α π ’ όσα κάνω. Δεν μπο
ρώ με τίποτα να την ικανοποιήσω”.
5. Διχοτόμος τρόπος σκέψης

Η διχοτόμος σκέψη του όλα-ή-τίποτα συναντάται συχνά ακό
μη και στα ευτυχισμένα ζευγάρια. Όπως συμβαίνει και με τις πε
ρισσότερες διαστρεβλώσεις, οι διχοτόμες σκέψεις, αν και αξιόπι
στες στην αρχή, συνήθως εξαφανίζονται μετά από λίγο χωρίς να
αφήνουν μόνιμες δυσάρεστες συνέπειες. Στα προβληματικά ζευγά
ρια ωστόσο επικρατεί η αντίληψη ότι υπάρχουν μόνο δυο ακραίες
εναλλακτικές επιλογές, κάτι που καθορίζει όχι μόνο το πώς νιώ
θουν οι σύζυγοι μεταξύ τους, αλλά και το πώς συμπεριφέρονται.
Για παράδειγμα, στο διάλογο που αναφέρεται στην αρχή αυτού
του κεφαλαίου η Φράνσις ισχυρίζεται πως δεν μπορεί να πει τίπο
τα στο σύζυγό της για τις υποχρεώσεις που της είχε επιβάλει και
στη συνέχεια προχωρά στο συμπέρασμα ότι είναι καταδικασμένη
να είναι η σκλάβα του συζύγου της και της οικογένειάς του. “Δεν
μπορώ ν ’ ανεχτώ το σύζυγό μου. Πρέπει να πάρω διαζύγιο. Είμαι
αναγκασμένη να κάνω ό,τι μου ζητήσει. Τώρα θα έρθει ο αδερφός
του με τη σύζυγό του. Είμαι υποχρεωμένη να τους περιμένω εδώ”.
Η περιοριστική επιλογή (ή το ένα ή το άλλο) σύμφωνα με τη

Φράνσις ήταν: “Η θα νποταγώ εντελώς ή θα πάρω διαζύγιο”. Το

γεγονός ότι έπρεπε να υιοθετήσει μια από αυτές τις δυο δυσάρε
στες εναλλακτικές λύσεις θα μπορούσε να την οδηγήσει μόνο στην
απογοήτευση, στο θυμό και στη δυστυχία· από την άλλη, μια συ
ναισθηματική έκρηξη θα τους οδηγούσε στο διαζύγιο.
Γιατί λοιπόν η Φράνσις δε σκέφτηκε μια τρίτη λύση -να πει
όχι-, όπως τη συμβούλευσε και η φίλη της; Κάτω από το πιεστικό
άγχος, ο τρόπος σκέψης του ανθρώπου απέναντι στα πολύπλοκα
προβλήματα κατευθύνεται από τις γνωστές, ήδη διαμορφωμένες
συνήθειες. Οι “λύσεις” που αντιπροσωπεύουν αυτές οι συνήθειες
είναι απλοϊκές: υποχώρηση ή επανάσταση· μάχη ή φυγή, διαμαρ
τυρία ή σιωπή. Η Φράνσις ήταν επίσης περιορισμένη σ’ αυτές τις
ακραίες λύσεις και για έναν ακόμη λόγο: ποτέ δεν είχε μάθει να
διεκδικεί τα δικαιώματά της απέναντι στο σύζυγό της, κι έτσι δεν
μπορούσε καν να διανοηθεί τη λογική δυνατότητα να αρνηθεί.
Στη συμβουλευτική γάμου θα έπρεπε να μάθει να εκφράζει ελεύ
θερα τη βούλησή της.
Ο απλοϊκός, βαθιά ριζωμένος τρόπος σκέψης που κρύβεται πί
σω απ’ αυτές τις επιλογές χωρίζει τα προβλήματα σε δυο κατηγο
ρίες: τα πράγματα είναι καλά ή κακά, μαύρα ή άσπρα, εύκολα ή
δύσκολα, επιθυμητά ή ανεπιθύμητα. Σύμφωνα μ’ αυτό τον τρόπο
σκέψης, αν ένα άτομο δεν μπορεί να χαρακτηριστεί καλό, τότε εί
ναι κακό- αν δεν είναι ευτυχισμένο, είναι δυστυχισμένο· αν δεν εί
ναι ικανό, είναι ανίκανο. Η τελειοθηρία συμπεριλαμβάνει αυτό το
είδος σκέψης που δίνει έμφαση στα αντίθετα. Για παράδειγμα, αν
μια επίδοση δεν είναι τέλεια, τότε είναι εξ ολοκλήρου απορριπτέα.
Δεν υπάρχουν ενδιάμεσα σημεία -αποχρώσεις του γκρι- σ’ αυτήν
τη σκέψη του μαύρου-ή-άσπρου.
Ο διχοτόμος τρόπος σκέψης αποτελεί κατά ένα μέρος υπόλειμ
μα του συγκεκριμένου τρόπου σκέψης που είναι χαρακτηριστικός
της παιδικής ηλικίας. *
Ένας τέτοιος τρόπος σκέψης φαίνεται να ανήκει στα πλαίσια
*1. Ρί&§εί, 77)β ΜοηιΙ.ΙυίΙ^αηίΊΠ οίιΐιβ (ϊή/'/ί/ίΟΙεηοοο, ΙΙ_: ΡΓββ Ργ6$5, 1965).

μιας ψυχικής συσκευής που μοιάζει με το πρόγραμμα ενός κομπι-

ούτερ. Όταν αυτό το πρόγραμμα τίθεται σε λειτουργία κατά τη
διάρκεια μιας διαμάχης, έχει την τάση να κατευθύνει τον τρόπο
που ο ένας σύζυγος σκέφτεται για τον άλλο. Αν και τα προβλημα
τικά ζευγάρια αντιλαμβάνονται αντικειμενικά όλα τα θέματα
εκτός του γάμου τους, όταν πρέπει να χειριστούν τα συζυγικά
τους προβλήματα, καταφεύγουν στη σκέψη του όλα-ή-τίποτα. Οι
περιορισμοί που επιβάλλει ο διχοτόμος τρόπος σκέψης εξηγούν
το λόγο για τον οποίο οι συγκρουόμενοι σύζυγοι δυσκολεύονται
να συμβιβαστούν: δεν υπάρχει ενδιάμεσο έδαφος.
6. Μεγέθυνση
Η μεγέθυνση είναι μια τάση προς διόγκωση των χαρακτηριστι
κών ενός ατόμου, καλών ή κακών, καθώς και μια τάση προς “κα
ταστροφοποίηση” που εκφράζεται με την υπερτόνιση της σοβαρό
τητας των συνεπειών ενός συγκεκριμένου γεγονότος.
Αυτός ο καταστροφολογικός τρόπος σκέψης πυροδοτείται,
οπότε μια απειλητική κατάσταση αρχίσει και γίνεται ανεξέλεγκτη.
Για παράδειγμα, κάποιος έγινε έξω φρενών όταν η σύζυγός του
ξόδεψε περισσότερα απ’ όσα είχαν υπολογίσει για τα δώρα των
Χριστουγέννων. “Προβλέποντας” μια σειρά συμπεριφορών απε
ρίσκεπτης και ασύστολης σπατάλης των χρημάτων τους σε ψώνια,
που θα τους οδηγούσε σε μια πραγματική πτώχευση, είπε στη σύ
ζυγό του με κάθε σοβαρότητα: “Θα καταλήξουμε στην Πρόνοια”.
Η έκφραση έντονων, ανεξέλεγκτων συναισθημάτων από την πλευ
ρά του ενός συζύγου συχνά δημιουργεί τέτοιες σκέψεις καταστρο
φής στον άλλο σύζυγο. Η Μέλανι, για παράδειγμα, είπε: “Όταν ο
Μαρκ έχει τα νεύρα του, φοβάμαι πάρα πολύ - τρέμω μήπως τυ
χόν επιτεθεί σε μένα ή τα παιδιά”. Έπειτα από κάποιο διάστημα,
όταν θυμήθηκε αυτόν το φόβο της, συνειδητοποίησε πόσο υπερβο
λικός ήταν: ο Μαρκ δεν είχε χτυπήσει ποτέ κανέναν στη ζωή του.
Αλλά, καθώς μεγάλωνε, η Μέλανι είχε παρατηρήσει πως, όταν ο
πατέρας της θύμωνε, συνήθιζε να χτυπά τη μητέρα της ή τ ’ αδέρ
φια της. Συνεπώς, είχε συνδυάσει στο μυαλό της τη λεκτική έκ-

φράση του θυμού με τη σωματική βία.

Οι καταστροφολογικές σκέψεις είναι συνήθως ριζωμένες στους
κρυφούς φόβους που οδηγούν στο θυμό. Μια χαρακτηριστική ακο
λουθία είναι αυτή όπου κάποιος βιώνει ένα φόβο καταστροφής του
γάμου και στη συνέχεια αποσπά την προσοχή του από το συναί
σθημα αυτό μέσω μιας λεκτικής επίθεσης στο σύντροφό του. Έτσι,
ένας άντρας εκνευρίστηκε γιατί η σύζυγός του του είπε ψέματα.
Αμέσως του ήρθε η φευγαλέα σκέψη: “Τώρα, δε θα μπορώ να την
εμπιστευτώ ποτέ πια ξανά”, και τον κυρίευσε ένα κύμα άγχους. Το
επόμενο στάδιο ήταν η έμμονη προσκόλλησή του στην ιδέα ότι εκεί
νη ήταν απαίσιος χαρακτήρας, μιας και του είπε ψέματα. Ένιωσε
να κατακλύζεται από θυμό και άρχισε να σκέφτεται επανειλημμένα
τους τρόπους με τους οποίους μπορούσε να την τιμωρήσει.
Σχετική με την τάση για “καταστροφοποίηση” (ο&ΐ&8ίΓορΙιί5ίη§)
είναι, σύμφωνα με τον ΑΙβοΠ ΕΙΙίδ, η “τρομεροποίηση” (αννίυΐί-
ζϊηβ). Κάποιο γεγονός χαρακτηρίζεται ως απαίσιο ή τρομερό, ενώ
στην πραγματικότητα οι συνέπειές του είναι απλά ήπιες ή ουδέτε
ρες. Έτσι, ένας άντρας μπορεί να σκεφτεί: “Θα είναι τρομερό η
σύζυγός μου να βρίσκει λάθη πάνω μου”. Ή μια γυναίκα μπορεί
να σκεφτεί: “Είναι απαίσιο το ότι ο σύζυγός μου διαφωνεί μαζί
μου”. Ακόμη κάποιος άλλος ίσως σκεφτεί: “Τι τρομερό που ο/η
σύζυγός μου θυμώνει μαζί μου!”
Οι άνθρωποι συχνά υιοθετούν την ίδια τάση και απέναντι στα
συναισθήματά τους. “Δεν μπορώ να ανεχτώ όλον αυτό το θυμό”,
“Δεν αντέχω να απογοητεύομαι διαρκώς”τί] “Δεν μπορώ να ανεχτώ
άλλο αυτήν τη συνεχή ταπείνωση”. Ο ΕΙΙίδ περιγράφει αυτές τις αντι
δράσεις ως το σύνδρομο της “χαμηλής ανοχής στην απογοήτευση”.
7. Προκατειλημμένες ερμηνείες
Τα αρνητικά συμπεράσματα -μια δυσμενής ερμηνεία της συ
μπεριφοράς ενός συζύγου- συνιστούν ένα από τα πιο συνηθισμέ
να προβλήματα του τρόπου σκέψης σ’ ένα γάμο. Η αυτόματη π ί
στη ότι υπάρχουν ιδιοτελή κίνητρα πίσω από τις πράξεις ενός συ
ζύγου αντανακλά μια γενικότερη συνήθεια απόδοσης αιτιών στα

γεγονότα, καλά ή κακά· η κατανόηση των αιτιών των γεγονότων

τα κάνει να φαίνονται περισσότερο προβλέψιμα και ελεγχόμενα
στα μάτια μας. Και αυτή η έννοια της προβλεψιμότητας και του
ελέγχου μάς δίνει ένα μεγαλύτερο αίσθημα ασφαλείας. Αν ξέρου
με τι να περιμένουμε, μπορούμε να προετοιμαστούμε προκαταβο
λικά, μπορούμε να χειριστούμε τις καταστάσεις καλύτερα και, αν
χρειαστεί, ίσως μάλιστα μπορέσουμε να εμποδίσουμε την εμφάνι
σή τους στο μέλλον.
Στους δυστυχισμένους γάμους, οι δυσαρεστημένοι σύζυγοι που
αναζητούν τις αιτίες που ευθύνονται για τις απογοητεύσεις και τα
αδιέξοδά τους επινοούν αναπόφευκτα κάποιο αρνητικό -ακόμη
και κακοήθες- κίνητρο ή κάποιο αρνητικό χαρακτηριστικό στην
προσωπικότητα του συντρόφου τους προκειμένου να εξηγήσουν
τις “προσβλητικές” ενέργειές του. Έτσι, μια απογοητευμένη γυ
ναίκα κατηγορεί το σύζυγό της όταν εκείνος ξεχνά να δώσει προ
σοχή σε μια λεπτομέρεια και αποδίδει το ολίσθημά του σε αδιαφο
ρία. Ένας απελπισμένος άντρας κατηγορεί τη σύζυγό του για τις
δυσκολίες της σχέσης τους αποδίδοντάς τες σ’ ένα ουσιαστικό
ελάττωμα της προσωπικότητάς της. “Τα πάντα οφείλονται στην
αδιαφορία του”σκέφτεται εκείνη. “Όλα συμβαίνουν εξαιτίας του
προβληματικού χαρακτήρα της”πιστενει εκείνος.
Σύμφωνα με κάποιες ερευνητικές μελέτες, κάτω από παρόμοι
ες καταστάσεις, τα προβληματικά ζευγάρια παρουσιάζουν μεγα
λύτερη πιθανότητα να αποδώσουν αρνητικά χαρακτηριστικά
στους συντρόφους τους α π ’ ό,τι σε κάποιους άλλους*
Η απόδοση αρνητικών ιδιοτήτων είναι ένα συζυγικό βαρόμε
τρο. Όταν οι σύζυγοι αλληλοκατηγορούνται διαρκώς για αρνητι
κά κίνητρα, και ιδιαίτερα για έχθρα, τότε η σχέση τους είναι προ
βληματική. Αυτό δε σημαίνει ότι σε καμιά περίπτωση δεν υπάρ
χουν κακοήθη κίνητρα, αλλά ότι οι δυσαρεστημένοι μεταξύ τους
*Ρ. ΡίηοΙιειιτι 6! (ΐΙ.. “Αΐΐπϋιιΐίοη Ρ γοο65$65 ίη ιιηίΐ Νοηι1ί5ΐΓ658€(1 Μβιτίβ^εδ”,
] ουπιαΐ οίΑύηοπηαΐ Ρ^νοΙιοΙοβΥ 94 (1985): 183-190.
Η. ,ϊίΐοοβδοη αΐ., “Αΐΐπβιιΐϊοηαΐ ΡΐΌ0€δδ6δ ΐη ϋΐδΐΓβδδεά 'άηά ΝοηάΐδΐΓ€δδ6(1 Μ&ιύϊ€(1
€οαρ1ϋδ”, €θ£πΐΐίνε Τ1ΐ€ηιργ αηάΚβαβαταΙι 9 (1985): 35-50.
Νο1ΐ€Γ, “θ€Π(}6Γ αηά Μαπΐαΐ Αά]υδΐΓΠ6ηΐ Ιχ ν ε ί Οΐίί'6Γ6ηο€δ”.

σύζυγοι γενικά τα θεωρούν υπεύθυνα για τα προβλήματά τους πο

λύ πιο συχνά και αδιάκριτα απ’ ό,τι θα ’πρεπε.
8. Αρνητική ετικετοποίηση
Αυτή η διαδικασία οφείλεται στα προκατειλημμένα συμπερά
σματα. Για παράδειγμα, όταν μια γυναίκα ερμηνεύσει αρνητικά τη
συμπεριφορά του συζύγου της, είναι πολύ πιθανό να του “κολλή
σει” μια αντίστοιχα αρνητική ετικέτα. Συνεπώς, μια συγκεκριμένη
πράξη χαρακτηρίζεται ως “ανεύθυνη” και ο σύζυγος που την προ-
κάλεσε ως “τύραννος” ή “απαίσιος”. Η δυσαρεστημένη σύζυγος
αντιδρά στις ετικέτες που έχει αποδώσει στο σύζυγό της σαν να εί
ναι πραγματικές - λες και με το να τον αποκαλεί τύραννο εκείνος
ανταποκρίνεται και στην πραγματικότητα στην ιδιότητα αυτή.
Στην ακραία της μορφή η διαδικασία αυτή οδηγεί σε μια τάση
όπου θεωρούμε τα πάντα σατανικά (“άενϊΐϊζίηξ”), όπως και ο
ίδιος ο ΕΙΙίδ υποστηρίζει. Ο σύζυγος, για τα μάτια της συντρόφου
του, φαίνεται να βγάζει σιγά σιγά τα κέρατα του διαβόλου.
9. Προσωποποίηση
Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν συχνά πως οι πράξεις των άλλων
στρέφονται εναντίον τους. Για παράδειγμα, ένας άντρας που είχα
υποβάλει σε θεραπεία πίστευε πως οι άλλοι οδηγοί τού “έπαιζαν
παιχνίδια” -επιτάχυναν, επιβράδυναν, τον προσπερνούσαν- απλά
για να τον εκνευρίσουν. Με παρόμοιο τρόπο αντιδρούσε και απέ
ναντι στη σύζυγό του. Όταν εκείνη επέστρεφε πρώτη στο σπίτι,
από τη δουλειά, προσπαθούσε να του κάνει καλή εντύπωση, να του
αποδείξει ότι ήταν περισσότερο αφοσιωμένη στα παιδιά απ’ ό,τι
εκείνος. Όταν επέστρεφε μετά απ’ εκείνον στο σπίτι, προσπαθούσε
να του δείξει ότι δούλευε πολύ σκληρά. Δε λάμβανε υπόψη του ότι
υπήρχαν και άλλοι λόγοι για τις πράξεις των ανθρώπων απ’ ό,τι η
ανάγκη να ανταγωνιστούν μαζί του. Φαίνεται να λειτουργεί σύμ
φωνα με την αρχή: “Όλη η ζωή είναι μια πάλη ανάμεσα σε μένα και
στους άλλους ανθρώπους. Ό,τι κι αν συμβεί κατευθύνεται ενα
ντίον μου κατά κάποιον τρόπο”.

10. Διάβασμα της σκέψης

Η πεποίθηση ότι κάποιος είναι σε θέση να πει αυτό που σκέ
φτεται ο σύντροφός του έχει συζητηθεί αρκετές φορές στα προη
γούμενα κεφάλαια. Η αντίληψη αυτή έχει ως αποτέλεσμα οι σύζυ
γοι να πέφτουν στην παγίδα της εσφαλμένης απόδοσης ύπουλων
σκέψεων και κατώτερων κινήτρων στους συντρόφους τους. Αν
και σε ορισμένες περιπτώσεις τα συμπεράσματά τους μπορεί να
είναι ορθά, είναι επιρρεπείς σε λάθη που είναι ικανά να κατα
στρέψουν τη σχέση τους.
Ένα σχετιζόμενο γνωστικό λάθος που επίσης συζητήθηκε
προηγουμένως είναι η απαίτηση του/της συζύγου για την εκδήλω
ση μαντικής ικανότητας από την πλευρά του/της συντρόφου
του/της. “Η σύζυγός μου θα ’πρεπε να ξέρει ότι όε μου αρέσουν τα
όστρακα”ή “Ο σύζυγός μου θα ’πρεπε να ξέρει ότι θέλω να επι-
σκεφτεί τους γονείς μου”.
11. Υποκειμενική λογική

Η διαδικασία αυτή έγκειται στην πεποίθηση ότι, εφόσον κά
ποιος νιώθει έντονα ένα συναίσθημα, αυτό θα πρέπει οπωσδήπο
τε να δικαιώνεται από την πραγματικότητα. Η “συναισθηματική
λογική”, μια έννοια που περιέγραψε ο Δρ. Ο&νίά Βιιπίδ* δηλώνει
πως, όταν κάποιος έχει ένα αρνητικό συναίσθημα, κάποιος άλλος
είναι υπεύθυνος γι’ αυτό. Για παράδειγμα: “Αν έχω άγχος, αυτό
οφείλεται στο ότι ο σύζυγός μου ήταν εχθρικός απέναντι μου”.
“Αν είμαι λυπημένη, σημαίνει ότι ο σύζυγός μου δε με αγαπά”.3
Μια παραλλαγή ορισμένων απ’ αυτά τα γνωστικά λάθη προ
κύπτει από την υπερβολική ανάληψη ευθυνών. Η γυναίκα που
αναλαμβάνει την πλήρη ευθύνη για την ευημερία της οικογένειάς
της μπορεί να πλημμυρίσει από αγανάκτηση και σιωπηλά να κα
τηγορεί το σύζυγό της για τη μη ανταπόκρισή του στην προσδοκία
της να επωμίζεται εκείνος τα οικογενειακά βάρη.
* I). 1ϊιιιτΐ8, ίεε/;η £ Οοοά( Νε\ν ΥογΚ: Νε\ν Α ιηεπαιη I ίίΐΓίΐΐ'ν, 1980).
3. Σ. τ. Μ.: ϋανΐά Βιπτίδ, Αισθανθείτε καλά, Εκδόσεις Πατάκη.

Οι γνωστικές διαστρεβλώσεις σε λειτουργία
Φανταστείτε, για παράδειγμα, έναν άντρα ο αρνητικός τρόπος

σκέψης του οποίου προσφέρει γόνιμο έδαφος για μια ποικιλία
γνωστικών λαθών που αναφέρθηκαν παραπάνω. Από τη στιγμή
που ξυπνά το πρωί, είναι προετοιμασμένος ν ’ αντιμετωπίσει
“πράγματα που θα πάνε στραβά”, “ανθρώπους με τους οποίους θα
μαλώσει” (αρνητικές προσδοκίες). Είναι επιφυλακτικός ακόμη
και για το πρωινό που του σερβίρει η σύζυγός του. Ελέγχει τη θερ
μοκρασία του καφέ για να διαπιστώσει αν είναι πολύ ζεστός ή πο
λύ κρύος· αμφιβάλλει για τη γεύση των δημητριακών του ή για την
ποιότητα των αυγών του αναζητώντας αποδείξεις “ακατάλληλης”
προετοιμασίας. Όταν η συμπεριφορά της συζύγου του δεν αντα-
ποκρίνεται στα στάνταρ του (τελειοθηρία), γίνεται επικριτικός.
Ψάχνει για τα τυχόν σφάλματα, τις αδυναμίες και τα λάθη της
(επιφυλακτικότητα - επαγρύπνηση). Την κατηγορεί για κάθε δυ
σκολία που τους παρουσιάζεται (αρνητική απόδοση). Κάνει σκέ
ψεις όπως: “Ποτέ δεν κάνει κάτι σωστό (υπεργενίκευση) και σκέ
φτεται: “Είναι απαίσιο ” (μεγέθυνση) ή “Ο γάμος μας θα ναυαγή
σει”(“καταοτροφοποίχ\θΊ\”). Αν η σύζυγός του κάνει ένα αρνητικό
σχόλιο για κάποιον άλλο, σκέφτεται: “Στην ουσία αναφέρεται σε
μένα” (προσωποποίηση).
Όταν ο σύζυγος επιστρέφει σπίτι το βράδυ, μιλά μόνο για τις
ατυχίες, τις αναποδιές και τα άσχημα συμβάντα της μέρας και για
τίποτε το θετικό (επιλεκτική μνήμη). Για ακόμη μια φορά προσέχει
μόνο τις ενοχλητικές καταστάσεις του σπιτιού, το θόρυβο, τη λαν
θασμένη συντακτικά ομιλία των παιδιών ή την ατίθαση συμπερι
φορά τους, καθώς και τις ατέλειες της συζύγου του στη φροντίδα
του σπιτού -, παραβλέποντας τη φιλικότητα και τη ζεστασιά που
του προσφέρει η σύζυγός του (σωληνοειδής όραση).
Όταν τα παιδιά κάνουν φασαρία, σκέφτεται: “Ποτέ δεν ξέ
ρουν πότε πρέπει να σταματήσουν” (υπεργενίκευση) και αμέσως
θεωρεί τη σύζυγό του υπεύθυνη: “Λεν ξέρει πώς να τα αντιμετω
πίσει” (αρνητική απόδοση). Εξηγεί όλα τα προβλήματα βάσει της

προσωπικότητας της συζύγου του: “Είναι αδύναμη και ανίκανη”

(αρνητική ετικετοποίηση).
Ο άνθρωπος αυτός, που παντού αναζητά προβλήματα, αντι
προσωπεύει ολόκληρο τον κατάλογο με τις γνωστικές διαστρε
βλώσεις που χαρακτηρίζουν τους ανθρώπους οι οποίοι εκφρά
ζουν μια εχθρική οπτική γωνία. Κατά καιρούς, όλοι γινόμαστε
θύματα ορισμένων γνωστικών διαστρεβλώσεων, αλλά τα προ
βληματικά ζευγάρια είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στο να βιώσουν αυ
τά τα προβλήματα. Η ευαλωτότητά τους οφείλεται κατά ένα μέ
ρος στη συσσωρευμένη επίδραση μακροχρόνιων εντάσεων, κατά
ένα άλλο μέρος στην πολύπλοκη διαντίδραση των προσωπικοτή
των τους και, ακόμη, στις αναπόφευκτες συγκρούσεις που ενι-
σχύονται από τις προστριβές και τις κουραστικές διαπραγματεύ
σεις της καθημερινής ζωής.
Οι γνωστικές διαστρεβλώσεις μπορούν να θεωρηθούν ως μια
λανθασμένη εφαρμογή των βασικών στρατηγικών επιβίωσης. Συ
νεπώς, η υπερβολική επαγρύπνηση και η σωληνοειδής οπτική
μπορούν να φανούν χρήσιμες σε μια κατάσταση κινδύνου, αλλά
συγχρόνως και να καταστρέψουν τις συνήθεις λειτουργίες ενός
γάμου. Η τάση για την απόδοση μιας αιτίας σ’ ένα δυσάρεστο γε
γονός εξυπηρετεί τις περιπτώσεις όπου υπάρχει κάποιο αντικει
μενικό πρόβλημα, αλλά πολύ εύκολα καταλήγει στην ενοχοποίη
ση, στην άσκηση κακόβουλης κριτικής και στην αντίδραση απένα
ντι στις υποτιθέμενες απειλές. Και η καταναγκαστική συνήθεια
απόδοσης των ευθυνών για την κάθε απογοήτευση και κακοτοπιά
στον ένα σύζυγο αποκλείει την επίλυση των προβλημάτων και
αποδυναμώνει το συζυγικό δεσμό.
Πάρτε για παράδειγμα την περίπτωση δυο συζύγων που βιώ-
νουν κρίση στο γάμο τους. Η Ρουθ, που είναι δυστυχισμένη με τον
Τζέρι, είναι υπερβολικά επιφυλακτική απέναντι του, παρακολου
θώντας τον διαρκώς για να διαπιστώσει αν κάνει κάτι -ή απλά
σκέφτεται κάτι- για να την εκνευρίσει. Εστιάζεται σε ό,τι κι αν
εκείνος λέει ή κάνει, κάτι που θα μπορούσε να αποτελεί παράλει
ψή του (επιλεκτική αφαίρεση). Ερμηνεύει τη συμπεριφορά του ως

μια πρόκληση (αυθαίρετα συμπεράσματα), ως μια επίθεση ενα

ντίον της (προσωποποίηση) και σαν να δηλώνει: “Προσπαθεί σκό
πιμα να με προκαλέσει” (διάβασμα της σκέψης). Επίσης, σκέφτε
ται: “Ποτέ δεν κάνει τίποτα σωστό” (υπεργενίκευση) και “Είναι
τελείως αδιάφορος και απαθές "(αρνητική απόδοση). Καθώς ανα-
λογίζεται τις μακροπρόθεσμες συνέπειες, σκέφτεται: “Τα πράγμα
τα θα επιδεινώνονται ολοένα και περισσότερο” (“καταστροφο
ποίηση”) και “Είναι τόσο φρικτή η κατάσταση αυτή, που δεν μπο
ρώ να την ανεχτώ”(τάση να τα βλέπουμε όλα άσχημα).
Παρ’ όλο που αυτές οι παγίδες της σκέψης γίνονται πανίσχυ
ρες ενώ βρισκόμαστε κάτω από την επίδρασή τους, δεν είναι και
αμετάβλητες. Εφαρμόζοντας τις σωστές τεχνικές και με λίγη προ
σπάθεια, τα ζευγάρια μπορούν να τις αλλάξουν και να σώσουν το
γάμο τους από το αδιέξοδο. Το Κεφάλαιο 13 περιγράφει λεπτομε
ρειακά τις τεχνικές που μπορούν να χρησιμοποιήσουν τα ζευγά
ρια προκειμένου να απελευθερώσουν το νου τους και το γάμο
τους από την τυραννία της διαστρεβλωμένης σκέψης.
8. Παγίδες τής σκέψης

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
Στη θα νά σ ιμ η μ ά χη
^Φανταστείτε ένα ζευγάρι ελαφιών παραταγμένα για μάχη, να
χτυπούν τα πόδια τους στη γη, να βγάζουν αφρούς από το στόμα,
να μουγκρίζει το ένα στο άλλο με μάτια που βγάζουν φλόγες και
στη συνέχεια να επιτίθενται μεταξύ τους με το κεφάλι. Τώρα συ
γκρίνετε αυτήν τη σκηνή μ’ ένα ζευγάρι που φιλονικεί έντονα.
Σφίγγουν τις γροθιές των χεριών τους, τρίζουν τα δόντια τους,
σάλιο τρέχει από τις γωνίες του στόματός τους, ενώ τα σώματά
τους είναι έτοιμα για επίθεση. Όλα τα συστήματα βρίσκονται σε
εγρήγορση. Αν και δεν αρπάζονται από το λαιμό, είναι εύκολο να
διαπιστώσει κανείς από την ένταση των μυών τους πως τα σώμα
τά τους είναι κινητοποιημένα σαν να πρόκειται να παλέψουν μέ
χρι τελικής πτώσεως.
Αν και οι αντίπαλοι αυτοί δεν ανταλλάσσουν χτυπήματα, αλ-
ληλεπιτίθενται με τα μάτια τους, τις εκφράσεις του προσώπου
τους, τον τόνο της φωνής τους, καθώς και με τα εξοργισμένα λό
για τους. Παγωμένες ματιές, σφιγμένα χείλη και εκφράσεις περι
φρόνησης - αυτά είναι τα όπλα που διαθέτουν στο οπλοστάσιό
τους, έτοιμα για επίθεση. Μέσα στην ένταση της μάχης, οι σύζυγοι
μπορεί να σφυρίζουν σαν φίδια, να βρυχώνται σαν λιοντάρια και
να τσιρίζουν σαν πουλιά.
Ακανθώδη μηνύματα
Τα εχθρικά βλέμματα, οι βρυχηθμοί και οι φωνές αποτελούν
9. Στη θανάσιμη μάχη

ενδείξεις επίθεσης ακόμη κι όταν οι ανταγωνιστές ανταλλάσσουν

ήπια λόγια - ή και καθόλου λόγια. Όπως και στην περίπτωση των
ζώων, οι ενδείξεις αυτές είναι σχεδιασμένες έτσι ώστε να προει
δοποιήσουν τον αντίπαλο να υποχωρήσει ή να τον αναγκάσουν να
παραδοθεί.
Η “σκληρή πλευρά” -ο απειλητικός τόνος της φωνής, ο ρυθμός
και η ένταση της ομιλίας- μπορεί να είναι περισσότερο προκλητι
κή ή οδυνηρή από την κυριολεκτική σημασία των ίδιων των λέξε
ων. Δεν είναι παράξενο το γεγονός ότι πολλοί άνθρωποι συχνά
αντιδρούν πιο έντονα στον τόνο της φωνής απ’ ό,τι στις λέξεις. Τα
μη λεκτικά μηνύματα που εκφράζονται με τα μάτια, το πρόσωπο
και το σώμα αντιπροσωπεύουν μια πιο πρωτόγονη -και συνήθως
πιο πειστική- μορφή επικοινωνίας απ’ ό,τι οι λέξεις. Προσέξτε
την ακόλουθη συζήτηση ενός ζευγαριού:
ΤΟΜ: Αγάπη μου, θα θυμηθείς να τηλεφωνήσεις στον ηλεκτρολόγο;
ΣΑΛΙ: Θα το κάνω αν μου το ζητήσεις με όμορφο τόνο στη φωνή σου.
ΤΟΜ: Μα αυτό ακριβώς έκανα!
ΣΑΛΙ: Πάντα γκρινιάζεις όταν θέλεις να κάνω κάτι!
ΤΟΜ: Αν δε θέλεις να το κάνεις, γιατί δεν το λες;
Ο Τομ σκόπευε να παρακαλέσει τη Σάλι μ’ ευγενικό τρόπο, αλ
λά ένιωθε δυσαρεστημένος από την παλιά αδιαλλαξία της, κι έτσι η
δήλωσή του ήταν χρωματισμένη μ’ έναν απαιτητικό τόνο. Αν και
τα λόγια ήταν ευγενικά, έκρυβαν ένα ελαφρώς αρνητικό μήνυμα το
οποίο μετέδιδε ο τόνος της φωνής του. Όταν υπάρχει ένα διπλό μή
νυμα, όπως στην παραπάνω περίπτωση, ο δέκτης είναι πιθανόν να
ανταποκριθεί στα μη λεκτικά μηνύματα, λες κι αυτά να αποτελούν
το βασικό μήνυμα, και να αγνοήσει τα λόγια· έτσι, η Σάλι αντέδρα-
σε στον τόνο της φωνής του Τομ με μια κατηγορία. Μη συνειδητο
ποιώντας πως ο τόνος του ήταν προκλητικός, ο Τομ ερμήνευσε την
κατηγορία της ως μια άρνηση ικανοποίησης της παράκλησής του
και αντεπιτέθηκε. Η Σάλι θα είχε προφανώς συμφωνήσει να τηλε
φωνήσει αν ο Τομ δεν επένδυε τις λέξεις του με επικριτική χροιά.
Τελικά, και οι δυο έπεσαν στην παγίδα της διαμάχης και της αντε
πίθεσης, με αποτέλεσμα να απομακρυνθούν ουσιαστικά από το

πρακτικό πρόβλημα, δηλαδή να τηλεφωνήσουν στον ηλεκτρολόγο.

Όταν ο ένας σύντροφος προσπαθεί να ελέγξει τον άλλο απο
δίδοντας στα λόγια του έναν υπαινιγμό απειλής ή κατηγορίας, το
πιο πιθανό είναι η προσπάθεια να προκαλέσει παρά να πείσει.
Συνεπώς, η Σάλι ενοχλήθηκε με τον Τομ λόγω της υπαινισσόμε-
νης κατηγορίας του, και ο Τομ παρερμήνευσε την αντίδρασή της
ως ένδειξη δυστροπίας της, γεγονός που προκάλεσε την αντεπί
θεσή του. Το περιεχόμενο αυτών που ήθελαν να εκφράσουν χά
θηκε καθώς επιδόθηκαν στο να τιμωρούν ο ένας τον άλλο για την
αμοιβαία εχθρικότητά τους. Η χρησιμοποίηση αρνητικών μηνυ
μάτων για να παρακινήσουν ο ένας τον άλλο να συμβιβαστεί με
τις απλές απαιτήσεις της συνύπαρξής τους μετέτρεπε κάποιες
φορές τη σχέση τους σε εφιάλτη.
Αν ο Τομ είχε συνειδητοποιήσει πως οι αυτόματες, παρορμητι
κές σκέψεις του (πριν να ζητήσει από τη Σάλι να τηλεφωνήσει
στον ηλεκτρολόγο) ήταν καταστροφικές, θα μπορούσε να τις κά
νει πιο ουδέτερες, έτσι ώστε να εκφράσει τη σκέψη του με πιο ευ
χάριστο τρόπο. Οι αυτόματες σκέψεις του διαμόρφωσαν, έτσι, το
έδαφος για μια σύγκρουση. “Δεν προσέχει καθόλου τα πράγματα
- προφανώς θα μου επιτεθεί και θα μου πει να το κάνω εγώ, - παρ ’
όλο που δεν έχω χρόνο”. Περιμένοντας λοιπόν την άρνηση, ο Τομ
διατύπωσε το αίτημά του με τέτοιο τρόπο, ώστε να προκαλέσει
την άρνηση που περίμενε.
Συχνά, οι σύντροφοι εκφράζουν τις απαιτήσεις ή τις παρακλή
σεις τους με τρόπο που τους βοηθά να κατηγορήσουν, να επιτε
θούν ή να υποτιμήσουν το/τη σύντροφό τους (για παράδειγμα,
“Γιατί δεν τηλεφώνησες στον ηλεκτρολόγο;”). Καθώς εξελίσσεται
ο διάλογος, οι ίδιες οι λέξεις γίνονται ολοένα και πιο εχθρικές.
Όταν βρεθούν στο αποκορύφωμα του θυμού τους, οι αντίπαλοι
σύζυγοι χρησιμοποιούν όλα τους τα όπλα, συμπεριλαμβανομένων
των προσβολών, και ορισμένοι καταφεύγουν στην έσχατη απειλή
- τη σωματική βία. Αν τα ζευγάρια θέλουν να διατηρήσουν μια ευ
χάριστη σχέση, πρέπει να είναι σε θέση να διαχωρίζουν τις κατη
γορίες και τις απειλές τους από τις πραγματικές επιθυμίες τους.

Πάνω απ’ όλα, πρέπει να συνειδητοποιήσουν την προκλητική φύ

ση του τρόπου με τον οποίο μιλούν.
Προληπτικές επιθέσεις
Είναι δυνατόν να συγκρουστούμε με κάποιον προληπτικά σε

περίπτωση που φοβόμαστε πως, αν δε σταματήσουμε την επιθετι-
κότητά του/της -ψυχολογική ή σωματική-, θα πληγωθούμε. Στις
περιπτώσεις αυτές, όταν πιστεύουμε πως κάποιος προετοιμάζε
ται να μας επιτεθεί, θυμώνουμε και κάνουμε εμείς πρώτοι την επί
θεση, πριν διατρέξουμε τον κίνδυνο να πληγωθούμε.
Η Σέλι, για παράδειγμα, ήθελε να συζητήσει ένα ευαίσθητο θέμα
με το σύζυγό της - τις δυσκολίες των παιδιών στο σχολείο. Όταν
είπε: “Αγάπη μου, ανησυχώ για την επίδοση των παιδιών στο σχο
λείο”, ο Ρόμπερτ θύμωσε και απάντησε: “Πάντα ανησυχείς για τα
παιδιά. Γιατί δεν τ’ αφήνεις μόνα τους; Αν συνεχίσεις έτσι, θα τα
κάνεις νευρόσπαστα σαν κι εσένα”. Η Σέλι απάντησε με δάκρυα:
“Εσύ με κάνεις νευρόσπαστη, έτσι που μου φωνάζεις συνεχώς!”.
Η πρώτη αυτόματη σκέψη του Ρόμπερτ, ωστόσο, ήταν τελείως
διαφορετική από την κατηγορία του. Είχε σκεφτεί: “Ίσως δεν τα
πάνε καλά. Θα μου πει πως δεν κάνω τη δουλειά μου ως πατέρας,
κι αυτό θα με κάνει να νιώσω ένοχος ”. Αυτές οι αρχικές σκέψεις
τού προκάλεσαν ψυχικό πόνο, τον οποίο προσπάθησε ν ’ απομα-
κρύνει κατηγορώντας τη Σέλι.
Φωνάζοντας στη Σέλι -μια προληπτική επίθεση-, απέφυγε το
κόστος της αποκάλυψης των προσωπικών του ελαττωμάτων.
Όπως και σε προηγούμενες περιπτώσεις σαν κι αυτή, η ύπαρξη
συναισθηματικών θεμάτων παρενέβη στον εντοπισμό και, πολύ
περισσότερο, στην επίλυση των πρακτικών προβλημάτων.
Για να παρεμποδίσετε αυτές τις προληπτικές επιθέσεις, είναι
σημαντικό ν ’ αναγνωρίσετε τις αυτόματες σκέψεις σας, ιδιαίτερα
εκείνες που σας προκαλούν λύπη, ενοχή ή άγχος και να συγκροτή
σετε την παρόρμησή σας για αντεπίθεση. Αν και είναι αλήθεια πως
η προληπτική επίθεση μπορεί να σας γλιτώσει προσωρινά από κά

ποιον ψυχικό πόνο, τελικά θα σας προκαλέσει περισσότερο πόνο

ως αποτέλεσμα των συνεχόμενων δυσάρεστων συγκρούσεων με
το/τη σύντροφό σας και τις δυσάρεστες συνέπειες του άλυτου
προβλήματος. Η αντίστασή σας στην έναρξη αυτών των επιθέσε
ων απαιτεί υπομονή και ανεκτικότητα, αλλά θα δημιουργήσει τις
προϋποθέσεις για μια καλύτερη σχέση και πιο πετυχημένη επίλυ
ση των προβλημάτων.
Πολλοί άνθρωποι αντεπιτίθενται τη στιγμή που πιστεύουν
πως τους κατηγορούν χωρίς να εξετάζουν αν η κριτική που τους
ασκείται είναι αξιόπιστη. Με τον τρόπο αυτό ματαιώνουν τον πό
νο της κριτικής. Αν ένας άντρας, για παράδειγμα, πει στη σύζυγό
του πως παραμελεί τα παιδιά, εκείνη μπορεί να δεχτεί την αλήθεια
της κριτικής του, να κατηγορήσει και η ίδια τον εαυτό της και να
νιώσει άσχημα. Αλλά με το να αντιδράσει αυτόματα και να αντε-
πιτεθεί πριν συλλάβει το νόημα της παρατήρησής του αμφισβητεί
τον ίδιο, και συνεπώς και την εγκυρότητα της κριτικής του. Το κό
στος είναι η διαταραχή της αποτελεσματικής επικοινωνίας και η
εξουδετέρωση της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων αν όντως
υπάρχει κάποια αλήθεια στα λεγάμενα του συζύγου της, εκείνη δε
θα έχει ποτέ το χρόνο να την εξετάσει· αν, πάλι, εκείνος κάνει λά
θος, δε θα καταφέρει να τον διορθώσει.
Η καταφυγή στην κριτική για την αλλαγή της συμπεριφοράς
του ενός συζύγου μπορεί να δημιουργήσει επιπλέον προβλήματα
απ’ αυτά που λύνει. Όπως θα δούμε στα υπόλοιπα κεφάλαια, οι
σύντροφοι μπορούν να μάθουν μια ποικιλία μεθόδων για να προ
λάβουν ή να λύσουν προβλήματα - χωρίς να είναι επικριτικοί,
απαιτητικοί ή να κάνουν χρήση των προληπτικών επιθέσεων.
Επικυριαρχία
Όταν κάποια έκφραση εχθρικότητάς δικαιολογείται σε κάποιο

βαθμό, μπορεί να θυμώσουμε τόσο πολύ, που να συγκρουστούμε
μέχρι τελικής πτώσεως - αν και περιοριζόμαστε στις κατηγορίες ή
στις προσβολές. Αυτή η πλήρης κινητοποίηση σ’ ένα συζυγικό κα

βγά γίνεται τόσο ακραία και υπερβολική, που κάνει και τον πιο
ήρεμο σύντροφο να καταδικάσει τον άλλο ως “υστερικό” ή “πα
ράλογο” ή ακόμη και να υποχωρήσει από φόβο.
Ένα πιο σοβαρό πρόβλημα αποτελεί το γεγονός πως η πλήρης
κινητοποίηση για επίθεση, κατάλληλη ίσως σ’ ένα προηγούμενο
στάδιο επιβίωσης του ανθρώπινου είδους, μπορεί να εξουδετερώ
σει τις αναστολές και να οδηγήσει σε σωματική κακοποίηση. Πριν
από αρκετά χρόνια έκανα συμβουλευτική σε δυο συζύγους οι
οποίοι, αν και αγαπιόντουσαν, μάλωναν διαρκώς. Σε κάποιες πε
ριπτώσεις, ο σύζυγος γινόταν τόσο βίαιος, που η σύζυγος καλού-
σε την αστυνομία. Περιέγραψαν το εξής περιστατικό:
Πριν από δυο μέρες, ενώ ο Γκάρι ετοιμαζόταν να φύγει από το
σπίτι, η Μπέβερλι του είπε: “Ξέχασα να σου πω, τηλεφώνησα στον
Μπομπ (έναν παλιατζή), και θα έρθει να βγάλει όλα τα άχρηστα
πράγματα από το γκαράζ”. Ο Γκάρι δεν είπε τίποτα, αλλά, όταν σκέ-
φτηκε τη δήλωσή της, άρχισε να θυμώνει ολοένα και περισσότερο.
Κατέληξε να της δίνει γροθιές στο στόμα. Η Μπέβερλι έτρεξε στο τη
λέφωνο για να καλέσει την αστυνομία, αλλά ο Γκάρι την εμπόδισε.
Έπειτα από ένα μεγάλο καβγά, που συνοδεύτηκε από μια έντονη συ
ζήτηση, αποφάσισαν να έρθουν σε μένα για συμβουλευτική.
Η αντίδραση του Γκάρι φαινόταν ανεξήγητη βάσει του περιστα
τικού που μου διηγήθηκαν στην αρχή. Καθώς όμως εξελισσόταν η
ιστορία, άρχισε να γίνεται ολοένα και πιο κατανοητή. Όταν ρωτή-
θηκε γιατί τη χτύπησε, ο Γκάρι απάντησε: “Η Μπέβερλι μ’ έκανε
στην κυριολεξία έξαλλο” - λες και η πρόκληση ήταν ολοφάνερη.
Σύμφωνα με τον ίδιο, εκείνη έφταιγε που τη χτύπησε, γιατί ο τρό
πος με τον οποίο του μίλησε τον έκανε να θυμώσει. Εφόσον η Μπέ
βερλι προκάλεσε το θυμό του, πίστευε ο Γκάρι, είχε κάθε δικαίωμα
να τη χτυπήσει. Η κρυφή υπόθεσή του ήταν ότι, παρά την εμφανώς
αθώα δήλωσή της, εκείνη στην ουσία τού έλεγε πως δεν μπορούσε
να τον εμπιστευτεί να βγάλει τα άχρηστα πράγματα από το γκαράζ,
πως ήταν ανεύθυνος και πως η ίδια ήταν ηθικά ανώτερη.
Η Μπέβερλι, από την άλλη, ισχυρίστηκε πως “απλά τον ενημέ
ρωνε” χωρίς να τον κατηγορεί. Του είχε ζητήσει επανειλημμένως
9. Στη Θανάσιμη μάχη

να καθαρίσει το γκαράζ, και, καθώς εκείνος δεν το είχε φροντίσει,

αποφάσισε να το αναλάβει μόνη της τηλεφωνώντας στον κατάλ
ληλο γι’ αυτήν τη δουλειά άνθρωπο.
Προκειμένου να εξασφαλίσω ισχυρές αποδείξεις για το τι είχε
συμβεί πραγματικά, αποφάσισα να προτείνω στο ζευγάρι να ανα-
παραστήσει το περιστατικό στο γραφείο μου. Ζήτησα από την
Μπέβερλι να περιγράψει το σκηνικό και στη συνέχεια να επανα-
λάβει τη δήλωσή της στον Γκάρι. Μόλις άκουσε τα λόγια της, το
πρόσωπό του κοκκίνισε, άρχισε ν ’ ανασαίνει βαριά και έσφιξε τις
γροθιές των χεριών του. Φαινόταν λες και ήταν έτοιμος να τη χτυ
πήσει ξανά. Στο σημείο εκείνο παρενέβην και του έκανα την πολύ
βασική ερώτηση της γνωστικής θεραπείας: “Τι περνά απ’ το μυα
λό σου ακριβώς τώρα;”. Τρέμοντας ακόμη από θυμό, μου απάντη
σε: “Μου πάει συνεχώς κόντρα. Προσπαθεί ακόμη να μου το παί
ζει έξυπνη! Ξέρει πως, έτσι, με φτάνει στα άκρα. Γιατί δεν έχει το
θάρρος να πει αυτό που πιστεύει - πως αυτή είναι μια αγία κι εγώ
ο κακός;”.
Υποψιάστηκα πως η πρώτη του αντίδραση (πρώτη αυτόματη
σκέψη) στη δήλωσή της -την οποία εκείνος θεώρησε υποτιμητική-
ήταν η σκέψη πως ήταν αποτυχημένος ως σύζυγος, όπως πίστευε
πως εκείνη υπονοούσε. Ωστόσο, κατάφερε να απαλλαγεί γρήγορα
από τη σκέψη αυτή, στρέφοντας την προσοχή του στην “προσβλη
τική δήλωσή” της. Αν και η Μπέβερλι είχε επαναλάβει διακριτικά
τη δήλωσή της, ενώ αναβίωναν τους ρόλους τους στο γραφείο μου,
υποψιάστηκα πως στην πραγματικότητα ίσως του είχε μιλήσει με
υπεροπτικό ή ελαφρώς σαρκαστικό τόνο.
Στο γραφείο μου η Μπέβερλι παραδέχτηκε πως, όταν μίλησε,
έκανε διάφορες υποτιμητικές σκέψεις όπως: “Δεν μπορώ να βασι
στώ πάνω σου για τίποτα - πρέπει να κάνω τα πάντα μόνη μου”.
Αν και δεν εξέφρασε τη σκέψη της εκείνη τότε, προφανώς έγινε
αντιληπτή είτε από τον τόνο της φωνής της είτε από το γεγονός ότι
ο Γκάρι είχε γίνει τόσο ευαίσθητος στο μήνυμά της αυτό από προη
γούμενη εμπειρία, που κατάφερε να το διαβάσει στη δήλωσή της.
Συνεπώς, μια πρόκληση μπορεί να καλυφθεί από ένα ολοφάνερα

αθώο μήνυμα. Πώς όμως μπορούμε να καταλάβουμε την ένταση

της αντίδρασης του Γκάρι; Η εξήγηση βρίσκεται στην ύπαρξη δια
φόρων πτυχών της προσωπικότητάς του, καθώς και στο προηγού
μενο ιστορικό κατηγοριών και αντεπιθέσεων του ζευγαριού.
Πριν το γάμο, ο Γκάρι ήταν οικονομικά αυτάρκης και θεωρούσε
τον εαυτό του πετυχημένο. Μεγαλωμένος μέσα σε μια φτωχή οικο
γένεια, μπόρεσε με τις σπουδές του να χαράξει τη δική του πορεία
και να γίνει μηχανικός. Άνοιξε μια δική του συμβουλευτική εται
ρεία και προόδευσε από την αρχή. Είχε μια ιδιαίτερα θετική εικόνα
του εαυτού του ως ενός πετυχημένου, αυτοδημιούργητου ατόμου.
Η Μπέβερλι είχε γοητευτεί από τον Γκάρι χάρη στην καλή του
εμφάνιση και στην απελευθερωμένη, ανεξάρτητη συμπεριφορά
του. Εκείνη είχε μεγαλώσει σε μια “καθωσπρέπει οικογένεια”, η
οποία έδινε μεγάλη έμφαση στους καλούς τρόπους και στην κοι
νωνική προσαρμογή. Κάπως συνεσταλμένη και η ίδια, είχε ερω
τευτεί έναν άντρα που δε φαινόταν δέσμιος των κοινωνικών συμ
βατικοτήτων, που ήταν ένας ελεύθερος στοχαστής και που πάνω
απ’ όλα έδειχνε δυνατός. Τον θαύμαζε για την πετυχημένη καριέ-
ρα του και διέκρινε πάνω του έναν ιππότη με αστραφτερή πανο
πλία που θα τη φρόντιζε για πάντα. Πράγματι, πριν το γάμο τους,
εκείνος αναλάμβανε την ευθύνη για όλα τα σχέδια που αφορούσαν
και τους δυο τους και, επειδή τον θεωρούσε ανώτερο, η Μπέβερλι
ένιωθε πολύ βολικά με το συγκεκριμένο ρόλο του. Ο Γκάρι είχε
ερωτευτεί την Μπέβερλι γιατί ήταν όμορφη, εξαρτημένη απ’ εκεί
νον και τον θαύμαζε. Ήταν, ακόμη, υποχωρητική, προσαρμόζο
ντας τις επιθυμίες της στις δικές του.
Αφού παντρεύτηκαν, η Μπέβερλι ένιωθε μειονεκτικά στην αρ
χή έναντι του Γκάρι, αλλά σταδιακά ανακάλυψε τα μελανά σημεία
του: ανέβαλλε να κάνει τις δουλειές του σπιτιού· δεν μπορούσε να
αναπτύξει σχέση με τα παιδιά. Με τα χρόνια, έγινε πιο ώριμη,
απέκτησε αυτοπεποίθηση και σταμάτησε να θεωρεί τον εαυτό της
κατώτερό του. Μάλιστα, κάποιες φορές χαιρόταν να του αποδει-
κνύει πως εκτός από μια “τέλεια κουκλίτσα” ήταν πιο ώριμη από
εκείνον από πολλές απόψεις. Έδινε μεγαλύτερη σημασία στις λε

πτομέρειες, έγινε πιο συνεπής ως μητέρα και οργάνωνε πιο ικανο

ποιητικά από εκείνον την κοινωνική τους ζωή.
Από την άλλη, ο Γκάρι παρουσίαζε σύντομα επεισόδια ήπιας
κατάθλιψης, κατά τη διάρκεια των οποίων πίστευε πως ήταν ένας
αποτυχημένος πατέρας και σύζυγος. Στις περιπτώσεις εκείνες δε
χόταν την υπονοούμενη κριτική της Μπέβερλι ως αξιόπιστη.
Ένιωθε πληγωμένος, αλλά δεν αντιστεκόταν. Ωστόσο, όταν ο
Γκάρι δεν είχε πια κατάθλιψη, αρνιόταν να “ανεχτεί την κριτική
της” και αντιδρούσε βίαια.
Γιατί όμως ο Γκάρι κατέφευγε στη σωματική βία αντί να περιο
ριστεί σε μια λεκτική επίθεση; Πρώτα απ’ όλα, είχε μεγαλώσει σε
μια “βίαιη” γειτονιά, όπου οι διαφορές συχνά λύνονταν με σωμα
τικές επιθέσεις. Επιπλέον, ο Γκάρι περιέγραψε τον πατέρα του ως
ένα βίαιο άνθρωπο. Όταν θύμωνε, χτυπούσε τη μητέρα του Γκάρι
και τ’ αδέρφια του. Προφανώς, ο Γκάρι είχε μάθει από τα πρώτα
κιόλας χρόνια της ζωής του πως: “Όταν θυμώνεις, πρέπει να κά
νεις τον άλλο να το καταλάβει”.
Ο Γκάρι δεν είχε ποτέ κάποιο πρότυπο να του διδάξει ήπιους
τρόπους αντιμετώπισης των προβλημάτων. Αποκαλύφτηκε πως
δε διέθετε την ικανότητα ελέγχου στις σχέσεις του με τους ανθρώ
πους, συμπεριλαμβανομένων των υπαλλήλων και των πελατών
του. Όταν οι υπάλληλοί του τον προκαλούσαν, τους απέλυε - και
στη συνέχεια προσπαθούσε να τους προσλάβει ξανά. Όταν ερχό
ταν σε σύγκρουση με κάποιον πελάτη για τα σχέδια ή την πληρω
μή, διέλυε τη συμφωνία.
Λόγω αυτής της έλλειψης ελέγχου είχε αποκτήσει τη φήμη του
καταπιεστικού· αλλά παραδόξως, αντί αυτό να απωθεί τους πελά
τες, τους προσέλκυε. Έδινε την εντύπωση της απόλυτης αυθε
ντίας: γεμάτος αυτοπεποίθηση, αποφασιστικός και αδιάλλακτος
στην αντίδραση· με λίγα λόγια, ένας πανίσχυρος άντρας.
Αν και αυτό το αυταρχικό στιλ του είχε επιτυχία στην επαγ
γελματική του ζωή, δεν ταίριαζε στο γάμο του. Στην αρχή, όταν η
Μπέβερλι προσπαθούσε να του αντισταθεί, της φώναζε, αλλά, κα
θώς εκείνη άρχισε να αντεπιτίθεται, ο Γκάρι κατέφυγε σιγά σιγά

στη χρήση σωματικής βίας. Έτσι, όταν εκείνος διέκρινε έναν τόνο
ειρωνείας ή υποτίμησης στη φωνή της, είχε την τάση να αντιδρά με
σωματικές επιθέσεις εναντίον της.
Κατά τη δουλειά μου μ’ αυτό το ζευγάρι αποδείχτηκε πως θέ
ματα αυτοεκτίμησης ήταν υψίστης σημασίας. Η Μπέβερλι προ
σπαθούσε διαρκώς να προστατεύσει την αυτοεκτίμησή της με το
να μην υπακούει κάθε φορά που ο Γκάρι τής έλεγε τι να κάνει.
Στον Γκάρι, η αντίδρασή της σήμαινε συμβολικά πως δεν τον σε
βόταν αρκετά. Εξάλλου, εκείνος γνώριζε τι ήταν σωστό - οι υπάλ
ληλοι και οι πελάτες του τον άκουγαν και έκαναν αυτό που τους
έλεγε. Συνεπώς, η αντίστασή της είχε για κείνον μια βαθύτερη ση
μασία - ότι δηλαδή ίσως δεν ήταν τόσο ικανός όσο ήθελε να πι
στεύει. Το αίσθημα αυτό ήταν ιδιαίτερα οδυνηρό: τα ξεσπάσματα
θυμού του στόχευαν στην απομάκρυνση αυτής της αντίληψης.
Η συμβουλευτική δουλειά αποκάλυψε πως, όταν ο Γκάρι ήταν
μικρός, ο μεγαλύτερος αδερφός του συνήθιζε να τον πειράζει και
να τον βασανίζει αποκαλώντας τον “αδύναμο”. Παρά την πετυχη
μένη καριέρα του, δεν μπόρεσε ποτέ να απαλλαγεί εντελώς απ’
εκείνη την εικόνα του εαυτού του ως αδύναμου. Ωστόσο, δεν κυ
ριευόταν συχνά απ’ αυτό το συναίσθημα της αναποτελεσματικό
τητας, γιατί στις περισσότερες διαπραγματεύσεις του με τους αν
θρώπους είχε το πάνω χέρι.
Με την Μπέβερλι, ωστόσο, τα πράγματα ήταν διαφορετικά. Ο
Γκάρι ένιωθε ευάλωτος. Με τις επιθέσεις του προσπαθούσε να
διώξει τον ψυχικό πόνο που θα του προκαλούσε η αποκάλυψη της
“αδυναμίας” του. Αν εκείνη έπαιρνε το πάνω χέρι, αυτό θα αποτε-
λούσε για τον ίδιο μια οδυνηρή επιβεβαίωση της “αδυναμίας” του.
Στην πραγματικότητα, κάποιες φορές, όταν η Μπέβερλι τον κατέ-
κρινε, σκεφτόταν γεμάτος θλίψη: “Α ν με σεβόταν πραγματικά, δε
θα μον μιλούσε έτσι - πιστεύει πως είμαι αδύναμος”.
Συνεπώς, και οι δυο σύζυγοι προσπαθούσαν να εξισώσουν κα
τά κάποιον τρόπο τη σχέση υποβιβάζοντας ο ένας τον άλλο. Ο
Γκάρι ήθελε να διατηρήσει την αυτοεκτίμησή του, η οποία βασιζό
ταν στην άσκηση ελέγχου από μέρους του στους άλλους ανθρώ

πους. Ο τρόπος σκέψης του “όλα-ή-τίποτα” - “Α ν δε βρίσκομαι

από πάνω είμαι ένα τίποτα ”- αντανακλούσε τον κρυφό φόβο απο
κάλυψης της αδυναμίας του. Η αυτοεκτίμηση της Μπέβερλι, από
την άλλη, είχε πληγωθεί από την αυταρχικότητα του Γκάρι, και η
προσπάθειά της να τον εκτοπίσει από τον κυρίαρχο ρόλο ήταν
ένας τρόπος αποκατάστασης της αυτοεκτίμησής της. Ο κρυφός
της φόβος ήταν μήπως βρεθεί κάτω από την κυριαρχία του Γκάρι
εξαιτίας των αναστολών και των ανασφαλειών της.
Συνεπώς, αυτό που εκ πρώτης όψεως φαινόταν ως μια διαφω
νία για τον καταμερισμό των οικιακών καθηκόντων αποδείχτηκε
πως ήταν ένας αγώνας για τη διατήρηση της αυτοεκτίμησης. Το ζή
τημα της ανάληψης των ευθυνών είχε πάρει τη μορφή ενός πεδίου
μάχης όπου οι σύζυγοι συγκρούονταν για την προάσπιση βασικών
στοιχείων της προσωπικότητας τους. Όταν νικούσε ο ένας, ο άλ
λος έχανε· όταν ο ένας ένιωθε καλά, ο άλλος ένιωθε άσχημα. Η
αμοιβαία επιθετικότητα και ανταγωνιστικότητά τους για άσκηση
ελέγχου πήγαζαν από το πραγματικό πρόβλημα - την ανάγκη τους
να προστατεύσουν την αξιοπρέπειά τους.
Χρησιμοποίησα μια δίπτυχη προσέγγιση για τη θεραπεία. Πρώ
τον, καθιερώσαμε σταθερούς κανόνες επικοινωνίας. Η Μπέβερλι
και ο Γκάρι έπρεπε και οι δυο να αποφεύγουν να συζητούν ευαί
σθητα θέματα, τα οποία και καταγράψαμε, όταν θύμωναν. Δεύτε
ρον, έπρεπε μια φορά τη βδομάδα να κάνουν μια συζήτηση των
προβλημάτων (στην αρχή στο γραφείο μου κι έπειτα στο σπίτι) κα
τά την οποία θα μπορούσε ο καθένας εκ περιτροπής να συζητάει τα
προβλήματά του. Αν κάποιος από τους δυο μετακινούνταν στη
“θερμή ζώνη” -αν θύμωναν και άρχιζαν τις κατηγορίες ή τις επιθέ
σεις-, έπρεπε και οι δυο να προσπαθήσουν να συζητήσουν ένα δια
φορετικό, πιο ουδέτερο θέμα. (Βλέπε το Κεφάλαιο 17 για τις “ζώ
νες”.) Αν αυτό δεν πετύχαινε, έπρεπε ν ’ απομακρυνθούν σωματικά
ο ένας από τον άλλον. Αν ο Γκάρι δεν κατάφερνε να ηρεμήσει αμέ
σως, έπρεπε να αντιδράσει πηγαίνοντας μια βόλτα.
Μόλις το ζευγάρι καθιέρωσε αυτό το νέο σύστημα, για το οποίο
χρειάστηκαν τέσσερις ή πέντε επισκέψεις, άρχισα να τους βλέπω

ατομικά. Και οι δυο είχαν εκπαιδευτεί στην τεχνική αναγνώρισης

των αυτόματων σκέψεων και αντίκρουσής τους με λογικές απαντή
σεις (βλέπε Κεφάλαιο 13). Ο Γκάρι, για παράδειγμα, έμαθε να αντι
μετωπίζει τις αυτόματες σκέψεις του, όπως φαίνεται παρακάτω.
Κάποτε, η Μπέβερλι του είπε με αυστηρό τόνο: “Δεν πλήρωσες το
λογαριασμό του προηγούμενου μήνα για την τηλεόραση. Μάλλον
θα διακόψουν τη σύνδεση”. Ο Γκάρι θύμωσε, αλλά κατάφερε να
βγάλει το σημειωματάριο και το μολύβι του και να γράψει τα εξής:
Αυτόματη σκέψη Λογικές απαντήσεις

Προσπαθεί να με υποβιβάσει. 1. Δεν ξέρω αν αυτό είναι αλήθεια.
Ίσως προσπαθεί απλά να μου πει
κάτι.
2. Μπορεί να έχει δίκιο. Μπορώ να
συγκεντρωθώ σ’ αυτό και ν ’
αγνοήσω τον τόνο της φωνής της ή
τις σκέψεις που πιθανώς κάνει.
3. Έχει τα δικά της προβλήματα.
Δεν είναι ανάγκη να δίνω σημασία
και να εξαγριώνομαι.
Μετά από λίγες σκέψεις ο Γκάρι έμαθε να εντοπίζει τις πολύ

πρώτες (πρωτογενείς) σκέψεις του, που προηγούνταν των σκέψε
ων που προκαλούσαν το θυμό του και την παρόρμησή του να τη
χτυπήσει.
Κατάσταση Πρώτη σκέψη
Με μάλωσε που άργησα 1. Δε με εκτιμά και πολύ εφόσον
να γυρίσω σπίτι χτες βράδυ. πιστεύει πως μπορεί να μου
Μου είπε: “Γιατί άργησες μιλάει μ’ αυτό τον τρόπο (πλη- να
γυρίσεις;”. γωμένος).
2. Θα πρέπει να με θεωρεί αδύνα
μο (πληγωμένος).
3. Μάλλον είμαι αδύναμος, ειδάλ-
λως δε θα μου μιλούσε έτσι (ψυχι
κός πόνος).
4. Δεν μπορώ να την αφήσω να
γλιτώσει έτσι (θυμός: επιθυμία να
τη χτυπήσει).

Η σκέψη της ταπείνωσής του από την Μπέβερλι προκάλεσε την

αλυσιδωτή αντίδραση που είχε θεμελιωθεί πολλά χρόνια πριν,
όταν δηλαδή, μικρός, μάλωνε με τον αδερφό του. Νιώθοντας πλη
γωμένος από την Μπέβερλι, ο Γκάρι έκανε τη σκέψη: “Δεν μπορώ
να την αφήσω να γλιτώσει έτσι”και ένιωσε την παρόρμηση να τη
χτυπήσει. Ευτυχώς, ακολούθησε τις συμβουλές μου: προσπάθησε
να αγνοήσει τον οποιονδήποτε αρνητικό τόνο στην ερώτησή της·
αδιαφόρησε για τη σημασία των αυτόματων σκέψεών του· έλεγξε
την παρόρμησή του να χιμήξει πάνω της· και επικεντρώθηκε μόνο
στο περιεχόμενο της ερώτησής της. Με τον τρόπο αυτό, κατάφερε
να αντιληφθεί τις ερωτήσεις της Μπέβερλι με την κυριολεκτική
τους σημασία. Οτιδήποτε άλλο κι αν εκφράζουν οι ερωτήσεις ενός
συζύγου, δεν παύουν ν ’ αποτελούν μέσα απόκτησης πληροφο
ριών. Δεν είναι λοιπόν απαραίτητο ν ’ αντιδράσετε στο κρυφό μή
νυμά τους. Όταν η Μπέβερλι ρώτησε: “Γιατί άργησες να γυρί
σεις;”, ο Γκάρι απάντησε: “Με καθυστέρησαν στο γραφείο”.
Με τη σταθεροποίηση του γάμου, έστω και προσωρινή, μπορέ
σαμε να στρέψουμε την προσοχή μας στο βαθύτερο αίσθημα ευα-
λωτότητας του κάθε συζύγου. Ο Γκάρι μπόρεσε να ανακαλύψει
την ευαισθησία του ξεπερνώντας τους παιδικούς φόβους της κα
τωτερότητας και αδυναμίας του. Η Μπέβερλι διαπίστωσε πως το
αίσθημα της ανημπόριας της πήγαζε από αναστολές της παιδικής
της ηλικίας. Μετά από εξάσκηση έμαθε πως μπορούσε να εκφρά
ζει τις ανάγκες της χωρίς να γίνεται εχθρική· μπορούσε να μιλάει
άμεσα, σταθερά και ευγενικά στον Γκάρι χωρίς να νιώθει την ανά
γκη να του γκρινιάζει ή να τον υποβιβάζει.
Πίσω από τους καβγάδες: Βασικές πεποιθήσεις
Για να καταλάβουμε πιο ολοκληρωμένα τη συμπεριφορά των

ανθρώπων, πρέπει να κοιτάξουμε στο βάθος, κάτω από τις πρά
ξεις τους, πέρα απ’ τις αυτόματες σκέψεις τους, και να βγάλουμε
στην επιφάνεια τις βασικές πεποιθήσεις τους.
Μια βασική πεποίθηση, εφόσον ενεργοποιηθεί, επηρεάζει τον

τρόπο με τον οποίο κάποιος ερμηνεύει μια κατάσταση και το πώς

θ’ αντιδράσει. Ορισμένες απ’ αυτές τις πεποιθήσεις βρίσκονται
κοντά στην επιφάνεια και μπορούν να παραιτηθούν εύκολα* άλ
λες είναι κρυμμένες σ’ ένα συνονθύλευμα διαφόρων σκέψεων.
Αλλά, με κάποια ενδοσκόπηση, οι άνθρωποι μπορούν να μάθουν
να τις διακρίνουν.
Ο Γκάρι είχε τις ακόλουθες βασικές πεποιθήσεις που αντανα
κλούσαν την τάση του να βλέπει τους άλλους ανθρώπους σαν
αντίπαλους:
> Πρέπει να κρατώ το πάνω χέρι ώστε οι άλλοι να μην ανακαλύψουν τις αδυ
ναμίες μου.
ϊ> Αν οι άνθρωποι γνώριζαν τις αδυναμίες μου, θα με σύντριβαν.
> Πρέπει να ελέγχω τους άλλους ανθρώπους σε κάθε κατάσταση.
Ο Αν η σύζυγός μου μ’ εκμεταλλευτεί μια φορά, θα συνεχίσει να το κάνει.
Ο Η σύζυγός μου χαίρεται να με υποβιβάζει.
\> Ο μόνος τρόπος για να την κάνω να καταλάβει πως δεν μπορεί να γλιτώσει
είναι να τη χτυπήσω.
Η Μπέβερλι είχε τις εξής πεποιθήσεις:
> Έχω πάρα πολλές αναστολές.
> Αν δεν μπορώ να εκφραστώ, είμαι αδύναμη.
ϊ> Αν είμαι αδύναμη, είμαι ένα τίποτα.
ϊ> Πρέπει να ελέγχω τον Γκάρι, ειδάλλως θα με καταπιέζει.
\> Ο μόνος τρόπος για να τον κάνω να συνεργαστεί στο σπίτι είναι να του δεί
ξω πως δεν είναι συνεπής.
Όταν συγκρίνουμε τις τοποθετήσεις του κάθε συζύγου, μπο
ρούμε να διαπιστώσουμε το ότι οι συγκρούσεις τους ήταν αναπό
φευκτες. Η βασική σύγκρουση εκφράζεται με τη μορφή του θυμού
και της εχθρικότητάς τους - ένα σοβαρό διασπαστικό στοιχείο
που απαιτεί τροποποίηση.
Ο έλεγχος του θυμού
Η περίπτωση του Γκάρι και της Μπέβερλι παρουσιάζει πολλές

ομοιότητες με άλλες περιπτώσεις κλονισμένων ή διαταραγμένων

σχέσεων, για τις οποίες όμως οι σύζυγοι δεν αναζητούν επαγγελ

ματική βοήθεια. Ακόμη κι αν τα ζευγάρια δεν αντιμετωπίζουν τέ
τοια σοβαρά προβλήματα, υπάρχουν διάφορες αρχές τις οποίες
μπορούν να εφαρμόζουν για να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο
των έντονων καβγάδων.
1. Οι σύζυγοι μπορεί να είναι αδικαιολόγητα προκλητικοί στον
τρόπο με τον οποίο μιλούν για την οργάνωση του σπιτιού, την
ανατροφή των παιδιών και άλλα θέματα. Συχνά χρησιμοποιούν
τεχνικές όπως ο σαρκασμός, η κριτική και η γκρίνια, ενώ θα ήταν
καλύτερο να δηλώσουν απλά τι θέλουν.
2. Οι σύζυγοι μπορεί να μιλούν μ’ αυτόν το συγκεκριμένο τρό
πο γιατί πιστεύουν πως έχουν δίκιο. Πολλές φορές την ίδια αυτή
συμπεριφορά μπορούμε να συναντήσουμε και στις πατρικές οικο
γένειες των ατόμων αυτών. Παραδόξως, αν και οι μέθοδοι αυτές
δεν είναι παραγωγικές, οι σύζυγοι επιμένουν να τις χρησιμοποι
ούν είτε επειδή δεν έχουν σκεφτεί άλλες τεχνικές είτε επειδή είναι
σίγουροι για την αποτελεσματικότητά τους. Ξεχνούν το γεγονός
πως οι τεχνικές αυτές είναι συνήθως καταστροφικές - προκαλώ-
ντας δυσανασχέτηση, αντιπαραθέσεις και αντεπιθέσεις.
3. Αν και πιθανόν προσαρμοστικά σ’ ένα προηγούμενο στάδιο
της ανθρωπότητας, τα συναισθήματα του πρωτόγονου θυμού και
της εχθρικότητας είναι ασύμβατα με την οικογενειακή ζωή, όπου
το πρόβλημα δεν είναι να “σκοτώσεις ή να σκοτωθείς”. Οι σύζυγοι
πρέπει να μάθουν πώς να ελέγχουν ή να μειώνουν την υπερβολική
εχθρικότητά τους παρά να την εκφράζουν.
4. Οι τεχνικές ελέγχου αποτελούνται από απλές μεθόδους
όπως η αποφυγή ανάληψης δράσης την ώρα του θυμού, η προσπά
θεια μετακίνησης από τη θερμή στην εύκρατη ζώνη (Κεφάλαιο 17)
και η καταφυγή σε διαλείμματα (ταϊμάουτ) όταν οι καβγάδες γί
νονται έντονοι.
5. Όταν οι σύζυγοι μαθαίνουν ν ’ αναγνωρίζουν τις αυτόμα
τες σκέψεις τους και τις βασικές πεποιθήσεις που προκαλούν
την εχθρικότητά τους, μπορούν να αναζητήσουν δημιουργικές

λύσεις στα προβλήματά τους αντί να πέσουν στις γνωστές ψυ

χολογικές παγίδες.
Πολλοί άνθρωποι αποδέχονται την άποψη πως η έκφραση θυ
μού είναι κάτι το θετικό, αλλά η αντίληψη αυτή βασίζεται μόνο
στην άμεση ανακούφιση και ικανοποίηση που αντλούν: “Τώρα
που εκφράστηκα ελεύθερα νιώθω πολύ καλύτερα”. Αυτό που δε
λαμβάνουν υπόψη τους είναι η επίδραση στο/στη σύντροφό τους.
Όταν ο Γκάρι και η Μπέβερλι άρχισαν τους καβγάδες, προκαλού-
σαν πραγματικό πόνο ο ένας στον άλλο, και η αλυσιδωτή αντί
δραση επιταχύνθηκε έως ότου κατέληξε σε σωματική βία.
Η εχθρικότητά σας δεν μπορεί να εκφραστεί στο κενό. Απευθύ
νεται σε κάποιον -το/τη σύντροφό σας-, ο οποίος και θα αντιδρά-
σει. Επιπλέον, για να είναι “πετυχημένη” η εχθρικότητά σας και
προκειμένου ο θυμός σας να “έχει αποτελέσματα”, πρέπει να ξέ
ρετε πως ο/η σύζυγός σας βιώνει πόνο. Συνεπώς, μπορεί να συνε-
χίσετε να του/της επιτίθεστε έως ότου καταλάβετε από την αντί
δρασή του/της πως έχει πληγωθεί.
Αν η εχθρικότητά σας επιφέρει τα επιθυμητά αποτελέσματα
και ο/η σύζυγός σας κάνει ό,τι θέλετε, είναι πιθανό να συνεχίσετε
να χρησιμοποιείτε αυτή τη “στρατηγική” στο μέλλον για να τιμω
ρήσετε ή να ελέγξετε το/τη σύντροφό σας. Κάποιες φορές, όμως, η
εχθρικότητά σας μπορεί να βγει εκτός ελέγχου και να προκαλέσε-
τε πολύ μεγαλύτερο κακό απ’ ό,τι σκοπεύατε. Όπως ακριβώς εί
ναι δύσκολο για τα έθνη να διεξάγουν έναν περιορισμένο πόλεμο,
έτσι και για τα ζευγάρια είναι δύσκολο να εκφράζουν περιορισμέ
νη εχθρικότητά.
Αν και η έκφραση θυμού έχει γίνει κάτι σαν θεσμός σ’ ένα γά
μο, έχω διαπιστώσει πως συχνά κάνει περισσότερο κακό παρά κα
λό. Οι συσσωρευμένες πληγές από τις ταπεινώσεις, τους καβγάδες
και τα περιφρονητικά λόγια κάνουν το θύμα να δει το/τη σύζυγο
που επιτίθεται όχι μόνο σαν αντίπαλο, αλλά και σαν εχθρό.
Πάντως, είναι γεγονός πως υπάρχουν πιο αποτελεσματικοί
τρόποι προκειμένου οι σύζυγοι να λύσουν τα προβλήματά τους
από το να βάζει τις φωνές ο ένας στον άλλο. Για παράδειγμα, οι

συνεσταλμένοι άνθρωποι σαν την Μπέβερλι μπορούν να εξασκη-

θούν στο να δηλώνουν απλά τις επιθυμίες τους μ’ έναν άμεσο τρό
πο και να χρησιμοποιούν διακριτικούς τρόπους και εξηγήσεις πα
ρά επιθέσεις. Η σύγχρονη αντίληψη περί απελευθέρωσης και αυ-
τοεπιβεβαίωσης, με τη χειρότερη έννοια του όρου, έχει βοηθήσει
στην απελευθέρωση πολλών ανθρώπων από τις αναστολές τους,
αλλά είχε επίσης ένα τεράστιο κόστος στις στενές τους σχέσεις. Δε
συνειδητοποιούν πως είναι δυνατόν να χρησιμοποιούν την αυτο-
επιβεβαίωση χωρίς να εξαρτώνται από το θυμό προκειμένου ν ’
αποδείξουν την αξία τους.
Αναστολή, θυμός και διεκδικητικότητα4
Δε φαίνεται να υπάρχει μεγάλη αμφιβολία ως προς το ότι η απο

γοήτευση και, συνεπώς, ο θυμός πηγάζουν από τη δυσκολία που
βιώνουν πολλοί άνθρωποι να εκφράζονται στο/στη σύντροφό τους.
Ένα μέρος του προβλήματος φαίνεται πως έγκειται στο φόβο της
αντεπίθεσης του/της συζύγου και στην ανησυχία μήπως πληγωθούν
τα συναισθήματά του/της. Ένα άλλο μέρος του προβλήματος είναι
η ανικανότητά του/της συζύγου να εντοπίσει τη συγκεκριμένη πηγή
της απογοήτευσης. Ένα μεγάλο μέρος της δυσκολίας, ωστόσο, είναι
η έλλειψη ικανότητας των συζύγων να παρουσιάσουν το πρόβλημα
και να προετοιμάσουν το έδαφος ώστε να συζητήσουν τις μεταξύ
τους συγκρούσεις. Τρόποι αντιμετώπισης του προβλήματος της
διεκδικητικότητας έχουν συζητηθεί σε πολλά βιβλία (βλέπε Αναφο
ρές στο τέλος του βιβλίου. Οι συγκεκριμένοι τρόποι με τους οποί
ους μπορείτε να επιλύσετε τη σύγκρουση με το/τη σύντροφό σας πα
ρουσιάζονται στα Κεφάλαια 15, 16 και 17).
Ορισμένες φορές, το πρόβλημα της αναστολής και της δυσκο
λίας εκδήλωσης διεκδικητικότητας είναι τόσο λεπτό, που είναι
δυνατόν ένα άτομο να μη γνωρίζει την ύπαρξή του. Μπορεί να το
4. Σ.τ.Μ.: Διεκδικητικότητα (δβΙί-εΐδδεΓΐΐοη) ή αυτοεπιβεβαίωση: είναι δύσκολο να απο

δοθεί ως όρος και μεταφράζει την ικανότητα να εκφράζουμε και να διεκδικούμε τις ανά
γκες μας και τις θέσεις μας.

αντιλαμβάνεται μόνο σαν μια κατάθλιψη ήπιου βαθμού, ευερεθι-

στότητα, κόπωση και ασαφή σωματικά συμπτώματα. Κάποιες φο
ρές, όπως στην επόμενη περίπτωση, η ακριβής διερεύνηση του
προβλήματος μπορεί να οδηγήσει εύκολα στην επίλυσή του.
Η ΠΕΡΙΠ ΤΩ ΣΗ ΤΗ Σ ΣΥΝΕΣΤΑΛΜ ΕΝΗΣ ΣΥ ΖΥ ΓΟ Υ
Πριν από αρκετά χρόνια, είχα μια φιλική συζήτηση με τη Σού

ζαν, μια φίλη που παραπονιόταν πως δε διέθετε καθόλου ενέργεια
πάνω της και δεν μπορούσε να κινητοποιηθεί ν ’ ασχοληθεί μ’ ένα
καλλιτεχνικό σχέδιο που ήταν ιδιαίτερα σημαντικό για κείνη. Σκέ
φτηκε πως ίσως θ’ αντιμετώπιζε εμπόδια που δε θα της επέτρεπαν
να ολοκληρώσει τα σχέδιά της.
Συζητήσαμε για διάφορες πτυχές της ζωής της. Τότε άρχισα να
τη ρωτάω για τη σχέση της με το σύζυγό της, και στην αρχή μού την
περιέγραψε ως καλή. Μιλώντας μ’ ενθουσιασμό για κείνον, πρό-
σθεσε πως τα πήγαιναν πολύ καλά μαζί, πως είχαν κοινά ενδιαφέ
ροντα και πως ποτέ δε διαφωνούσαν.
Αν και θεωρητικά είναι δυνατόν δυο σύζυγοι να έχουν τόσο
κοινά ενδιαφέροντα και αντιλήψεις ώστε να μη διαφωνούν ποτέ,
στην πραγματικότητα το φαινόμενο αυτό είναι μάλλον σπάνιο. Μια
πιο πιθανή εξήγηση είναι ότι ο ένας σύζυγος (ή πιθανώς και οι δυο)
συμβιβάζεται σε τόσο μεγάλο βαθμό με τις επιθυμίες του άλλου, που
τελικά αγνοεί τις προσωπικές του επιθυμίες ή ότι ο ένας σύζυγος εί
ναι τόσο αφοσιωμένος στη διατήρηση της εξιδανικευμένης εικόνας
μιας ευτυχισμένης σχέσης, που απομακρύνει οποιαδήποτε δυσάρε
στα συναισθήματα και προσαρμόζεται στις επιθυμίες του άλλου.
Σκέφτηκα πως ίσως η περίπτωση της Σούζαν μπορούσε να γίνει
κατανοητή βάσει της παραπάνω πραγματικότητας και, προκειμένου
να ελέγξω αυτή την υπόθεση, της έκανα πιο προσωπικές ερωτήσεις:
ΑΤΒ5: Πότε ήταν η τελευταία φορά που άρχισες να νιώθεις μεγαλύτερη κό
πωση;
5. Σ.τ.Μ .: ΑείΓοη Τΐηι ΒοοΚ.

ΣΟΥΖΑΝ: Είχαμε πάει με το Φιλ μια βόλτα με τ ’ αυτοκίνητο, και, μόλις

γυρίσαμε σπίτι, ένιωθα πως είχα χάσει όλη μου τη δύναμη - ένιωσα μια ατονία,
λες και ήμουνα πτώμα.
ΑΤΒ: Όταν ήσασταν στο αυτοκίνητο, τι συνέβη;
ΣΟΥΖΑΝ: Τίποτε το ασυνήθιστο.
ΑΤΒ: Ποιος οδηγούσε;
ΣΟΥΖΑΝ (άρχισε να φαίνεται νευρική): Ο Φιλ.
ΑΤΒ: Τι θυμάσαι να έγινε κατά τη διάρκεια του ταξιδιού;
ΣΟΥΖΑΝ: Έγινε κάτι, αλλά δεν ήταν τίποτα το σπουδαίο. Κρύωνα από το
ρεύμα -είχαμε κατεβάσει το κάλυμμα της καμπριολέ- και ζήτησα από το Φιλ να
ανεβάσει την οροφή, αλλά εκείνος είπε: “Το απολαμβάνω έτσι. Εξάλλου, ο κρύος
αέρας θα σου κάνει καλό”.
ΑΤΒ: Τι ένιωσες τότε;
ΣΟΥΖΑΝ (γίνεται ακόμη πιο νευρική): Φαντάζομαι πως είχε δίκιο.
ΑΤΒ: Έκανες τότε κάποιες άλλες σκέψεις;
ΣΟΥΖΑΝ (τώρα με κάπως πιο θυμωμένο τόνο στη φωνή της):Σκέφτηκα
πως ποτέ δεν ακούει αυτά που θέλω να του πω. Πάντα θέλει να κάνει το δ ι
κό του!
Η Σούζαν φάνηκε κάπως έκπληκτη μ’ αυτά που είχε πει. Δεν εί
χε συνειδητοποιήσει το θυμό της για το Φιλ. Αφού έκανε αυτήν τη
δήλωση -την οποία δεν είχε ποτέ εκφράσει σε κανέναν άλλο, συ
μπεριλαμβανομένου και του συζύγου της-, άρχισε να χαμογελά
και να γίνεται περισσότερο εύθυμη. Τότε είπε: “Ξέρεις, νιώθω ήδη
καλύτερα”. Στη συνέχεια συζητήσαμε το όλο πρότυπο που είχε στο
μυαλό της για το γάμο: την επιθυμία της να απομακρύνει τις τυχόν
διαφορές και να υποχωρεί προκειμένου να διατηρήσει το ιδανικό
μιας σχέσης χωρίς καθόλου προβλήματα. Το ιδανικό αυτό έτυχε να
ανταποκρίνεται στην εφηβική φαντασίωσή της για μια ήρεμη ζωή -
μια φαντασίωση που προσπαθούσε σκληρά να διατηρήσει.
Όταν η Σούζαν συνειδητοποίησε την τάση της να υποχωρεί,
συμφώνησε πως θα ήταν καλή ιδέα να προσπαθήσει να γίνει πιο
διεκδικητική με το Φιλ όταν θα υπήρχε και η παραμικρή ένδειξη
πως διαφωνούσε μαζί του. Στη συνέχεια εφαρμόσαμε τη μέθοδο
του παιξίματος ρόλων (τοΐ6-ρ1αγ), σύμφωνα με την οποία εγώ έγι-
να ο σύζυγός της υποστηρίζοντας δυναμικά την άποψή μου πάνω

228 ΑΑΚΟΝΤ. ΒΕίΖΚ
σε διάφορα θέματα, και εκείνη δοκίμασε να μου αντιπαρατεθεί

υπερασπίζοντας τη δική της πλευρά. Κατά τη διάρκεια αυτής της
μεθόδου, η Σούζαν ένιωσε έντονο θυμό προς το Φιλ, αλλά ανα
γνώρισε επίσης πως εκείνος προφανώς θα συνεργαζόταν αν η ίδια
εξέφραζε τις απόψεις της και κυρίως μοιραζόταν το συγκεκριμένο
πρόβλημά της μαζί του.
Με τον καιρό, η Σούζαν μπόρεσε να διεκδικεί με επιτυχία τα δι-
καιώματά της σε σχέση με το Φιλ. Άρχισε να νιώθει πραγματικά θυ
μό απέναντι του όταν της επέβαλλε τις επιθυμίες του - και του το
είπε! Η κούρασή της εξαφανίστηκε κατά τη διάρκεια της συζήτησής
της μαζί μου, και, μόλις επέστρεψε σπίτι, διαπίστωσε πως η ανα
στολή για την πραγματοποίηση του σχεδίου της είχε αρχίσει να υπο
χωρεί, με αποτέλεσμα να εξαφανιστεί τελείως μέσα σε λίγες μέρες.
Η ανατομία του θυμού
Μια λεπτομερέστερη κατανόηση της φύσης του θυμού και του

ρόλου που παίζει στις αντιδράσεις μας απέναντι στις απειλές
μπορεί να μας βοηθήσει να εξηγήσουμε γιατί δεν είναι αναγκαίο
να υποκύπτουμε στις εχθρικές παρορμήσεις μας στις περισσότε
ρες καταστάσεις.
Το συναίσθημα του θυμού συμπεριλαμβάνει ένα αίσθημα πίε
σης να κάνουμε κάτι, κάπως ανάλογο με τις εσωτερικές πιέσεις
που νιώθουμε όταν βρισκόμαστε σε σεξουαλική διέγερση. Και,
όπως με τη σεξουαλική διέγερση, η ένταση συνεχίζει να επιμένει
έως ότου ολοκληρωθεί η “καταναλωτική πράξη” που την ανακου
φίζει. Στην περίπτωση της εχθρικότητάς και της σεξουαλικής διέ
γερσης η “κατανάλωση” προκαλεί όχι μόνο ένα αίσθημα ικανο
ποίησης από την ένταση, αλλά και μια γενική ικανοποίηση και
εξαφάνιση της αρχικής παρόρμησης. Με μια έννοια, ο θυμός και ο
σεξουαλικός ερεθισμός λειτουργούν ως καταλύτες που προωθούν
συγκεκριμένες πράξεις. Τα συναισθήματα όμως αποτελούν ένα
προοίμιο -και όχι ένα συστατικό μέρος- αυτών των συμπεριφο
ρών, όπως ακριβώς η πείνα μάς οδηγεί στο να φάμε, αν και δεν

αποτελεί συστατικό μέρος της κατανάλωσης τροφής.

Ο όρος θυμός χρησιμοποιείται συχνά χωρίς ιδιαίτερη ακρίβεια
για ν ’ αναφερθεί στην όλη διαδικασία των αρνητικών συναισθημά
των, της κινητοποίησης για σύγκρουση και την τελική σύγκρουση. Η
έκφραση “Εξέφρασε το θυμό του”, για παράδειγμα, μπορεί να χρη
σιμοποιηθεί για να περιγράφει ένα σενάριο κατά το οποίο ένα δυ-
σαρεστημένο άτομο “επιτίθεται” σε εκείνον που προκάλεσε τη δυ-
σαρέσκειά του. Αλλά αυτή η έννοια του θυμού είναι παραπλανητι
κή. Η λέξη θυμός ανταποκρίνεται περισσότερο σ’ ένα συγκεκριμένο
συναίσθημα παρά στις βίαιες πράξεις που σχετίζονται μ’ αυτό.
Ένας καλύτερος όρος που περιγράφει την παρόρμηση για επί
θεση, καθώς και την ίδια την επίθεση, είναι η εχθρικότητα. Ένα
άτομο μπορεί να επιτεθεί χωρίς να είναι θυμωμένο, και μπορεί να
είναι θυμωμένο χωρίς να επιτεθεί. Για παράδειγμα, είναι δυνατόν
να δώσουμε μια δυνατή γροθιά ή να εκτοξεύουμε ένα βέλος σ’ ένα
στόχο - χωρίς να νιώθουμε τίποτα παραπάνω από την ικανοποί
ηση του να χρησιμοποιούμε τους μυς μας. Επίσης, μπορεί να εί
μαστε κακοί, ακόμη και σκληροί, απέναντι σε κάποιο άτομο όχι
λόγω του θυμού μας, αλλά της σαδιστικής ικανοποίησης που κάτι
τέτοιο μας προσφέρει. Ο θυμός, όπως θα χρησιμοποιήσουμε τον
όρο εδώ, είναι ένα συναίσθημα που μας προκαλεί μια πιθανή ανά
γκη για επιθετική συμπεριφορά ή μας προετοιμάζει να υπερασπι
στούμε τους εαυτούς μας.
Υπάρχει πάντα μια ολόκληρη διαδικασία που ακολουθείται
κάθε φορά που ένα ζευγάρι μαλώνει: στην αρχή αντιλαμβάνονται
πως έχουν αδικηθεί κατά κάποιον τρόπο· έπειτα θυμώνουν και,
τέλος, επιτίθενται. Η σειρά αυτή μπορεί να διακοπεί σε οποιοδή-
ποτε στάδιο: οι σκέψεις ότι μας κακομεταχειρίζονται μπορούν να
διορθωθούν, τα συναισθήματα θυμού μπορούν να ξεπεραστούν
και η παρόρμηση για επίθεση μπορεί να κατασταλεί.
Η αντίληψη που έχουν οι άνθρωποι για το θυμό επιδρά άμεσα
στον τρόπο αντιμετώπισής του. Για παράδειγμα, η έννοια του θυ
μού ως μιας ιδιότητας που κλιμακώνεται σταδιακά έχει προκαλέ-
σει τη γένεση πολλών “συνταγών” για την καταπολέμησή του.

Ο ΟβοΓββ Βαοίι, για παράδειγμα, ισχυρίστηκε πως τα ζευγάρια

“πρέπει να εκφράζουν το θυμό τους” και υπέδειξε τις τεχνικές για
κάτι τέτοιο.*
Πολλοί άλλοι συγγραφείς δικαιολογούν την έκφραση του θυ
μού χρησιμοποιώντας διάφορα παραδείγματα, παρομοιάζοντας
π.χ. το θυμό με το νερό που βράζει σε μια τσαγιέρα: αν δεν αφήσεις
τον ατμό να βγει, η πίεση θα εκτοξεύσει το καπάκι.
Οι συνταγές αυτές έχουν δεχτεί την κριτική συγγραφέων όπως
των ψυχολόγων ΑΙΰβΠ ΕΠϊβ και Ο ά γ ο Ι Τανης, οι οποίοι προτεί
νουν την αναζήτηση της γνωστικής βάσης της εχθρικότητάς παρά
την έκφρασή της στην πράξη. **
Πιστεύω κι εγώ πως ο θυμός, στο μεγαλύτερο μέρος του, αντι
μετωπίζεται καλύτερα με την κατανόησή του παρά με την έκφρα
σή του μέσα από δράση. Σε κάποιες περιπτώσεις όμως η εκδήλω
ση του θυμού είναι ουσιαστική για την επιβίωση. Μια γυναίκα που
κακοποιείται από το σύζυγό της θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει
το συναίσθημα του θυμού της ως μέσο αυτοπροστασίας.
Πώς όμως λειτουργεί ο θυμός; Το συναίσθημα από μόνο του
αποτελείται από τα χαρακτηριστικά της δυσαρέσκειας και του
εκνευρισμού. Οι αισθήσεις που προέρχονται από την κινητοποίη
ση του μυϊκού συστήματος και του αυτόνομου νευρικού συστήμα
τος (απότομη αύξηση της αρτηριακής πίεσης, επιταχυνόμενοι
σφυγμοί, τεταμένοι μύες) αναμειγνύονται με τα συναισθήματα θυ
μού, και μπορεί να είναι δύσκολο να διακριθούν απ’ αυτά. Η σω
ματική κινητοποίηση προσθέτει ένα αίσθημα υπερέντασης. Αυτό
όμως το ίδιο συναίσθημα παρατηρείται επίσης όταν ένα άτομο κι
νητοποιείται -είτε για να ανταγωνιστεί, να ασκηθεί είτε να επιτε-
θεί- και δε σχετίζεται απαραίτητα με το θυμό.
Ως μια εξελικτική στρατηγική επιβίωσης, ο θυμός μπορεί να
συγκριθεί με τον πόνο. Στην πραγματικότητα, η λέξη θυμός προ
έρχεται από ρίζες που δηλώνουν “πρόβλημα, οδύνη ή πόνο”.
* 0 . ΒίΐοΗ 3πι3 Ρ. νν'νχΙοΓΐ, ΓΛε ΙηΙίπιαΙε Ε η α η ν (Νε\ν ΥογΚ: Α νοη ΒοοΚχ, 1968).
**Α. Ε11ϊ\ν, Ηο\ν ίο Πν& \νίίΪΊ βηά ψϊώουΐ Αη§6Γ5 (Νε\ν ΥογΚ: Κϋα&Γ’δ Οΐ§68ΐ Ργ€$$, 1977).
(λ Τ&νπδ, Α π£€ γ: ΤΙΐ6 Μΐ5υηάβΓ5ίοοά Ειηοΐΐοη (Ν ον ΥοΓίίΐδΐΓηοη οηά 5<:ϊιιΐδΐ€ΐ\ 1982).

Όπως και ο πόνος, ο θυμός φαίνεται πως υπάρχει για να ταράζει

την ηρεμία μας και να μας δραστηριοποιεί μπροστά στα προβλή
ματα. Πιστεύουμε πως και τα δυο εξυπηρετούν τη λειτουργία της
ενεργοποίησής μας προκειμένου ν ’ αντιμετωπίσουμε απειλές ή
δυσκολίες. Αυτή η ενόχληση -ή προειδοποίηση- μάς παρακινεί να
σταματήσουμε αυτό που κάνουμε και να στρέψουμε την προσοχή
μας στο πρόβλημα που προκαλεί το θυμό.
Καθώς επικεντρωνόμαστε σε οτιδήποτε φαίνεται πως ευθύνεται
για το θυμό, κινητοποιούμαστε να καταπολεμήσουμε την αιτία του.
Συνεπώς, ο θυμός μπορεί να θεωρηθεί ως ένα είδος ερεθίσματος
που μας βοηθά να βρεθούμε σε εγρήγορση μπροστά στην απειλή.
Έτσι όπως μπορούμε να ανακουφίσουμε τον πόνο αφαιρώντας το
αντικείμενο που τον προκαλεί (ένα αγκάθι ή ένα σκουπιδάκι στο
μάτι), μπορούμε παρόμοια να απαλύνουμε το θυμό εξαλείφοντας
την πηγή του. Μόλις η βλαβερή αιτία απομακρυνθεί ή καταστραφεί,
ο θυμός υποχωρεί και η φυσιολογική ισορροπία αποκαθίσταται.
Ως μέρος της πρωτόγονης αντίδρασης πάλης - φυγής, η εχθρι
κότητα έχει τις ρίζες της στους πιο βασικούς μηχανισμούς επιβίω
σης. Όμως, στη σύγχρονη ζωή, και ιδιαίτερα στο σύγχρονο γάμο, η
ανταπόκριση σ’ αυτή την πρωτόγονη παρόρμηση μπορεί να είναι
καταστροφική για τις σχέσεις. Παρά την επιτακτική φύση του θυ
μού και την πίεση για ανακούφισή του μέσω της εχθρικής συμπερι
φοράς εναντίον του “αντιπάλου”, δεν είναι απαραίτητο να ενδώ
σουμε στην παρόρμηση για επίθεση. Με το πέρασμα της ώρας, ο θυ
μός εξασθενεί, και μαζί μ’ αυτόν και η επιθυμία για επίθεση.
ΠΩΣ ΠΡΟΚΑΛΟΥΜΕ ΨΥΧΙΚΟ ΠΟΝΟ
Η εχθρικότητά μας στοχεύει στην πρόκληση σωματικού ή ψυ

χικού πόνου. Αν και η αίσθηση της σωματικής κακοποίησης είναι
πολύ διαφορετική από την εμπειρία του ψυχικού πόνου, αυτά τα
δυο είναι κατά κάποιον τρόπο παράλληλα. Ο σωματικός πόνος
πηγάζει στην αρχή από τη διέγερση των περιφερικών νευρικών
απολήξεων και εντοπίζεται στην περιοχή αυτής της διέγερσης.

Όταν νιώθουμε ψυχικό πόνο (για παράδειγμα, λύπη ή άγχος), δεν

μπορούμε να προσδιορίσουμε ένα συγκεκριμένο σημείο όπου τον
νιώθουμε, αλλά ο πόνος αυτός είναι τόσο πραγματικός -και συ
χνά πιο δυσάρεστος- όσο και ο σωματικός πόνος.
Παρά τις διαφορές τους, ο σωματικός και ψυχικός πόνος
έχουν ορισμένες παρόμοιες συνέπειες. Μια προσβολή, για παρά
δειγμα, μπορεί να προκαλέσει την ίδια οδυνηρή έκφραση, την ίδια
σύσφιξη των μυών του προσώπου, μ’ ένα χαστούκι στο πρόσωπο.
Τα κακά νέα μπορούν να δημιουργήσουν την ίδια σωματική αντί
δραση που θα δημιουργούσε ένα σωματικό σοκ - μια ξαφνική μεί
ωση της αρτηριακής πίεσης ή και μια λιποθυμία.
Όταν η Σίμπιλ είπε στο Μαξ πως σκεφτόταν να τον αφήσει, όλο
το σώμα του μούδιασε όπως ακριβώς θα συνέβαινε αν τον χτυπού
σε. Συχνά χρησιμοποιούμε σωματικές παρομοιώσεις ή μεταφορές
για να εκφράσουμε ένα ψυχολογικό τραύμα (“ήταν σαν να ’φαγα χα
στούκι” ή “ένιωσα σαν να μου ’δωσαν μπουνιά στο στομάχι”). Και
ένα κυριολεκτικό και ένα μεταφορικό χαστούκι μεταφέρουν παρό
μοια μηνύματα και προκαλούν μια παρόμοια αντίδραση. Αυτό που
πρέπει να προσέξουμε είναι το συγκεκριμένο νόημα που αποδίδουν
οι αποδέκτες ενός σωματικού ή ψυχολογικού τραύματος.
ΕΥΑΙΣΘΗΣΙΑ ΣΤΙΣ ΠΛΗΓΕΣ
Όταν σκεφτόμαστε πόσο ευαίσθητοι είμαστε στην κριτική, στις

μομφές και στα υποτιμητικά σχόλια, μας φαίνεται πως έχουμε
υποδοχείς ειδικά σχεδιασμένους ώστε να διακρίνουμε τα δυσάρε
στα μηνύματα από όλα τ ’ άλλα. Ίσως διαθέτουμε ένα εξειδικευμέ-
νο δίκτυο στον εγκέφαλό μας, το οποίο είναι συντονισμένο έτσι
ώστε να εντοπίζει τις ψυχολογικές απειλές ακριβώς όπως οι υπο
δοχείς του πόνου είναι συντονισμένοι να αντιλαμβάνονται το σω
ματικό πόνο. Ο μηχανισμός αυτός θα μπορούσε να μας ενεργο
ποιήσει μπροστά στις απειλές της ευημερίας ή της ασφάλειάς μας,
οι οποίες -στην περίπτωση μιας προσβολής ή κατηγορίας- ίσως
μάλιστα προμηνύουν και μια σωματική επίθεση. Με μια άμεση

αντίδραση στον ψυχικό πόνο αποφεύγουμε τη σωματική βλάβη.

Συνεπώς, όταν κάποιος μάς πληγώνει ειρωνευόμενος ή προσβάλ-
λοντάς μας, μπορούμε να εκφράζουμε τις θετικές, προσαρμοστι
κές ικανότητές μας με το να θυμώσουμε και να προετοιμαστούμε
να αποτρέψουμε μια πιθανή σωματική επίθεση.
Όταν θέλουμε οι άλλοι να κάνουν αυτό που τους λέμε, η πρό
κληση σωματικού πόνου πάνω τους μπορεί να είναι πιο αποτελε
σματική από την απλή απόδοση κατηγοριών εναντίον τους. Τα ζώα
σπρώχνουν, γρατζουνάνε ή μουγκρίζουν στα παιδιά τους για να τα
βοηθήσουν να διαμορφώσουν τη συμπεριφορά τους. Τα ανθρώπι
να όμως ισοδύναμα αυτών των πρωτόγονων πράξεων -ένα χα
στούκι ή μια προσβολή, για παράδειγμα- είναι αντιπαραγωγικά σε
μια σχέση, και πολύ συχνά έχουν ανεπιθύμητα αποτελέσματα. Αυ
τού του είδους η “πειθώ” είναι επικίνδυνη αν σκεφτεί κανείς πως η
ικανότητά μας για σωματική κινητοποίηση είναι πιο κατάλληλη
για τις μάχες της ζούγκλας παρά για τις καταστάσεις της σύγχρο
νης ζωής. Και υπάρχει πάντα η πιθανότητα μια προφορική επίθε
ση να κλιμακωθεί απροσδόκητα σε μια σωματική επίθεση.
Είτε μια απειλή είναι σωματική είτε ψυχολογική, ο κλασικός
τρόπος αντίδρασης, όπως περιγράφηκε από τον ψυχολόγο ΤΒ.
Οιηηοη, συνίσταται από μια αντίδραση πάλης ή φυγής σύμφωνα με
την οποία το απειλημένο ζώο είτε αντεπιτίθεται είτε δραπετεύει.
Κανονικά, εμείς, ως ανθρώπινα όντα, έχουμε μια ποικιλία επιπλέ
ον επιλογών: μπορούμε να δεχτούμε την απειλή και να συμβιβα
στούμε με τις απαιτήσεις του άλλου, μπορούμε ν ’ απομακρυνθούμε,
ή ακόμη μπορούμε να υπερασπιστούμε τον εαυτό μας. Αν η απειλή
είναι άμεση και καταλυτική, θα “παγώσουμε” ή θα λιποθυμήσουμε.
Καθεμία απ’ αυτές τις αντιδράσεις φαίνεται να πηγάζει από
έναν πρωτόγονο τρόπο ζωής που συναντάται στη ζούγκλα. Είτε
μια επίθεση είναι σωματική ή ψυχολογική, είτε σκόπιμη ή μη σκό
πιμη, η αμυντική αντίδρασή μας συμπεριλαμβάνει μια σωματική
κινητοποίηση ή κατάρρευση (όπως με τη λιποθυμία). Και, είτε
ανταλλάσουμε σωματικά χτυπήματα είτε προσβολές, νιώθουμε
την ίδια αμυντική ένταση των μυών μας.

Ακόμη πιο σημαντική για την κατανόηση των συγκρούσεων εί

ναι η συνειδητοποίηση του τι συμβαίνει στο μυαλό μας κατά τη
διάρκεια μιας σύγκρουσης. Δεν είναι μόνο το σώμα μας εκείνο
που βρίσκεται σε μια τεταμένη κατάσταση, αλλά και το μυαλό μας
επίσης - κατάσταση που αναφέρθηκε προηγουμένως ως “γνωστι
κή ακαμψία”. Σ ’ ένα συζυγικό καβγά, για παράδειγμα, η αντίληψη
που έχουμε για τον αντίπαλό μας γίνεται πιο ανελαστική - δια
μορφώνουμε μια αρνητική εικόνα ενώ απομακρύνουμε οποιοδή-
ποτε θετικό μήνυμα ο/η σύντροφός μας θέλει να μας μεταδώσει.
Επιπλέον, αποδίδουμε κακοήθεια στη συμπεριφορά του/της συ
ντρόφου μας θεωρώντας τον/την κακό/ή. Αυτές οι προκαταλήψεις
για τις κακές προθέσεις και τον κακό χαρακτήρα περιλαμβάνο
νται αναπόφευκτα στις προσωπικές διαφωνίες, και, όταν ο ένας
σύζυγος πιστεύει πως ο άλλος είναι κακόβουλος, αντιδρά με επι
θετικότητα και θυμό.
Αλλά, ακόμη κι αν ο ένας σύζυγος έχει κακόβουλες προθέσεις
κατά τη διάρκεια ενός καβγά, δε σημαίνει πως είναι κακός σαν άν
θρωπος. Ακόμη και στην περίπτωση εκείνη που παρατηρείται μια
σύγκρουση είτε μεταξύ συζύγων είτε εχθρών πρέπει ν ’ αναγνωρί
σουμε πως κινητοποιείται η ίδια ψυχολογική και σωματική λει
τουργία. Στο αποκορύφωμα της εχθρικότητας ο ένας σύζυγος
μπορεί να φαίνεται στον άλλο σαν θανάσιμος εχθρός: τα χαρα
κτηριστικά και οι εκφράσεις τους διαστρεβλώνονται από το θυμό,
ξεχειλίζοντας από επιθετικότητα.
Δυο σύζυγοι που επιθυμούν να μειώσουν το θυμό και την επι-
θετικότητά τους μπορούν να προσπαθήσουν να αναγνωρίσουν, ν ’
αξιολογήσουν και να τροποποιήσουν τις αρνητικές αντιλήψεις
που έχει ο ένας για τον άλλο. Θα διαπιστώσουν πως, καθώς η δυ
σάρεστη εικόνα του ενός για τον άλλο αλλάζει, έτσι θ’ αλλάζει κι
ο θυμός τους. (Οι τεχνικές για τη διαδικασία αυτή θα συζητηθούν
στα Κεφάλαια 13 και 17.)
Ενώ οι συγκρούσεις μπορεί να θεωρούνται απαραίτητες για τη
ζωή μέσα στη ζούγκλα, στη σύγχρονη ζωή η επιβίωσή μας δε δια
κινδυνεύει σχεδόν ποτέ. Επιπλέον, διαθέτουμε την ικανότητα να

υιοθετήσουμε μια πολιτισμένη συμπεριφορά μπροστά στους άλ

λους ακόμη κι όταν είμαστε θυμωμένοι. Δυστυχώς, όμως η οικο
γενειακή βία είναι πιο συνηθισμένη από οποιοδήποτε άλλο είδος
βίας στην κοινωνία μας. Συχνά είμαστε ανίκανοι -ή απρόθυμοι-
να ελέγξουμε τη συμπεριφορά μας απέναντι στο/στη σύντροφό
μας. Όταν τα εσωτερικά μας “φρένα” αποτυγχάνουν επειδή δεν
μπορούν να αντέξουν την αυξημένη πίεση, η οργή μπορεί να εξε
λιχθεί σε σημείο που να εκφράζεται με σωματική επίθεση. Κατά
έναν παράξενο τρόπο ο “αντίπαλός” μας είναι κάποιος που αγα
πάμε - ή που έχουμε αγαπήσει.
ΑΝΤΕΚΔΙΚΗΣΗ ΚΑΙ ΤΙΜΩΡΙΑ
Όταν ένας συζυγικός καβγάς κάνει τον ένα σύντροφο να νιώ

θει πως τον έχουν προσβάλει ή απορρίψει, αυτός ή αυτή κινητο
ποιείται αυτόματα για να διορθώσει την αδικία. Αν και συνήθως
θεωρούμε την αντεπίθεση και την τιμωρία εκούσιες πράξεις, η κι
νητοποίησή μας για αντεπίθεση είναι μια τόσο αυτόματη αντίδρα
ση μπροστά στην απειλή όσο και το κλείσιμο του ματιού μας όταν
εισβάλλει ξένο σώμα.
Βέβαια, η κινητοποίηση για αντεπίθεση δεν αποκορυφώνεται
απαραίτητα σε πράξη - απλά, μας προετοιμάζει για την πράξη.
Ένα πολύπλοκο σύστημα εσωτερικών ελέγχων λειτουργεί σαν
φρένο, έτσι ώστε, ενώ η προετοιμασία για δράση είναι αυτόματη,
ο έλεγχος της πράξης είναι σ’ ένα μεγάλο βαθμό εκούσιος. Μόλις
συνειδητοποιούμε πως η απειλή έχει υποχωρήσει, για παράδειγ
μα, αν ανακαλύψουμε λάθος στην πεποίθησή μας πως ο/η σύντρο
φός μας μας κατηγορεί, τότε η κινητοποίηση εξασθενεί.
Μια τέτοια κινητοποίηση για αντεπίθεση πυροδοτείται συχνά
από την αντίληψη μιας ρήξης ή αδικίας στη σχέση. Συνεπώς,
ένας/μια σύζυγος που νιώθει πως έχει απορριφθεί από το/τη σύ
ντροφό του/της μπορεί να αντεπιτεθεί, πιστεύοντας πως η τιμωρία
θα παρεμποδίσει μελλοντικές απορρίψεις. Η αντεπίθεση όμως είναι
συνήθως καταστροφική για μια σχέση. Ο Τεντ, για παράδειγμα, “τι

μώρησε” την Κάρεν για την αργοπορία της βάζοντάς της τις φωνές.
Αντί να απολογηθεί, όπως εκείνος περίμενε, η Κάρεν αντεπιτέθηκε
απομακρυνόμενη συναισθηματικά - μια πράξη που προκάλεσε έναν
ακόμη μεγαλύτερο φόβο εγκατάλειψης στον Τεντ, και ο ίδιος αντέ-
δρασε σ’ εκείνη την οδυνηρή απόρριψη απειλώντας με διαζύγιο. Η
Κάρεν ανταποκρίθηκε λέγοντας: “Είναι καλή ιδέα” - μια δήλωση
που έκανε τον Τεντ να νιώσει απόγνωση. Συνεπώς, η προσπάθειά
του να την τιμωρήσει είχε ανεπιθύμητα αποτελέσματα, και η αντε
πίθεση της Κάρεν επιδείνωσε ακόμη περισσότερο τα πράγματα.
Οι σύζυγοι συνήθως αντιδρούν σε μια προσβολή με μια εκδικη
τική υποτίμηση θυμίζοντας τα μικρά παιδιά που πιστεύουν πως η
κάθε αδικία πρέπει να ανταποδίδεται. Η αντεπίθεση συχνά προ-
χωρά πέρα από την αρχική πληγή. Στο προσωπικό ιδίωμα του
εγκλήματος και της τιμωρίας η εκδίκηση απαιτεί περισσότερα από
την απλή αποκατάσταση του δΐαΐιΐδ ςιιο· εφόσον η αποκατάσταση
σημαίνει απλά πως το άτομο που προκαλεί το θυμό του άλλου δεν
έχασε τίποτα, η εκδίκηση απαιτεί περισσότερα. Το θύμα ξεπερνά
τα όρια της αποκατάστασης και επιβάλλει μια επιπρόσθετη ποινή.
Η λογική που μας οδηγεί στο να προκαλέσουμε περισσότερο
πόνο απ’ εκείνον που νιώσαμε ευθύνεται για την κλιμάκωση των
καβγάδων. Η έκφραση “η βία γεννά τη βία”, η οποία χρησιμοποι
είται συχνά για να περιγράψει τις σχέσεις μεταξύ ομάδων και
εθνών, ισχύει το ίδιο και για τις διαπροσωπικές σχέσεις. Η έκ
φραση της εχθρικότητας από την πλευρά ενός ατόμου αποτελεί
από μόνη της ένα πανίσχυρο, σχεδόν αναπόφευκτο μέσο για την
ενεργοποίηση της εχθρικότητας του άλλου. Και, επειδή η κάθε έκ
φραση εχθρικότητας είναι πιθανό να προκαλέσει έναν ακόμη με
γαλύτερο βαθμό αντεπίθεσης, αυτό που ξεκινά ως μια απλή
ανταλλαγή κριτικής μπορεί τελικά να εξελιχτεί σε μια ανταλλαγή
σωματικών χτυπημάτων - ακόμη και στην περίπτωση ενός αγαπη
μένου ζευγαριού. Αυτή η βίαιη αντίδραση είναι βέβαια δυνατόν να
ελεγχθεί, αλλά απαιτείται ακόμη μεγαλύτερη προσπάθεια, καθώς
η εσωτερική πίεση για αντεπίθεση γίνεται πιο έντονη με τη συνέχι
ση του καβγά.

Μια αντίδραση που είναι τόσο αντανακλαστική και έχει μεγάλη

σχέση με τις αντιδράσεις του πρωτόγονου τρόπου επιβίωσης είναι
κάποιες φορές πιθανό να γίνει πολύ πιο ισχυρή από την ικανότητα
ενός ατόμου να την ελέγξει. Παρ’ όλα αυτά, οι άνθρωποι μπορούν
να μάθουν κάποιες τεχνικές για να συγκρατούν την εχθρικότητά
τους - πιέζοντας τους εαυτούς τους να είναι σιωπηλοί για κάποιο
διάστημα, αποσπώντας την προσοχή τους, αλλάζοντας θέμα και/ή
φεύγοντας από το χώρο όπου γίνεται ο καβγάς. Αν και αυτές οι ει
δικές τεχνικές αποτελούν χρήσιμους αποτρεπτικούς παράγοντες
έκφρασης μιας εχθρικής συμπεριφοράς, δεν αναστέλλουν από μό
νες τους την αρχική ενεργοποίηση της εχθρικότητάς.
Η γνωστική θεραπεία, όπως θα δούμε, προσφέρει μεθόδους για
την καταπολέμηση αυτών των καταστροφικών συνηθειών στη ρί
ζα τους. Μια από τις πρώτες ενδείξεις της εχθρικότητάς είναι ο
θυμός. Προετοιμαζόμενοι ν ’ αναγνωρίσουμε την πρώτη εμφάνιση
του θυμού και να δράσουμε αμέσως έτσι ώστε να τον ελέγξουμε,
μπορούμε να κάνουμε μια γρήγορη χρονική αναδρομή - επικε
ντρώνοντας την προσοχή μας στις αυτόματες σκέψεις, στις γνω
στικές διαστρεβλώσεις και στις βασικές πεποιθήσεις που βρίσκο
νται πίσω από το θυμό μας. Εντοπίζοντας και διορθώνοντας με
ακρίβεια αυτές τις διαστρεβλώσεις, μπορούμε να μειώσουμε την
εχθρικότητά μας, όπως έμαθαν να κάνουν η Μπέβερλι και ο Γκά
ρι. Στο Κεφάλαιο 17 θα συζητήσουμε λεπτομερώς πώς μπορείτε
να αποτρέψετε την έκφραση της εχθρικότητάς στο γάμο προσδιο
ρίζοντας τις ρίζες του θυμού και ακολουθώντας τα απαραίτητα
βήματα στα πρώτα στάδια - πριν μια μικρή δυσαρέσκεια κλιμα
κωθεί σε μια ανεξέλεγκτη διαμάχη των συζύγων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
10
Μ πορεί να βελτιωθεί η σχέση σας;

Ε ν α πρόβλημα στα ζευγάρια που αντιμετωπίζουν κρίση στο γά
μο τους είναι η έντονη πεποίθηση ότι τα πράγματα δεν μπορούν
να βελτιωθούν. Μια τέτοια πεποίθηση αναστέλλει την αλλαγή,
γιατί σας στερεί από το κίνητρο να προσπαθήσετε για οτιδήποτε
το δημιουργικό ώστε να απαλλαγείτε από το νοσηρό τρόπο σκέ
ψης και συμπεριφοράς σας. Από την άλλη, έχω παρατηρήσει ότι,
αν ο ένας σύζυγος αρχίσει να κάνει εποικοδομητικές αλλαγές, αυ
τό δε βοηθά μόνο τη σχέση αλλά γενικά οδηγεί σε θετικές αλλαγές
και από την πλευρά του άλλου συζύγου.
Η ταξινόμηση των επόμενων κεφαλαίων αντανακλά την πο
ρεία των αλλαγών που μπορούν να κάνουν τα ζευγάρια. Το επό
μενο κεφάλαιο εξετάζει τις βάσεις μιας υγιούς σχέσης: αφοσίωση,
εμπιστοσύνη και πίστη. Πρώτα απ’ όλα, πρέπει να ελέγξετε κατά
πόσο ισχύουν αυτά τα στοιχεία στο γάμο σας, ώστε ν ’ αποφασίσε
τε αν χρειάζονται κάποια βελτίωση. Αν λοιπόν διαπιστώσετε ότι
πράγματι υπάρχει πρόβλημα, μπορείτε να στρέψετε την προσοχή
σας στις αδυναμίες που κρύβονται πίσω απ’ αυτά τα χαρακτηρι
στικά -προσπαθήστε να καλλιεργήσετε την αμοιβαία συνεργασία,
αφοσίωση και εμπιστοσύνη- και να συμπεράνετε ποιες στάσεις ή
πράξεις τα υπονομεύουν. Για παράδειγμα, ακόμη κι αν δεν εμπι
στεύεστε το/τη σύντροφό σας, θα σας βοηθούσε πολύ -προς το πα
ρόν τουλάχιστον-να προσπαθήσετε να συμπεριφερθείτε “σαν να”
μπορούσατε να βασιστείτε στην κατανόηση και αξιοπιστία
του/της έως ότου έχετε τη δυνατότητα να εφαρμόσετε στην πράξη
10. Μπορεί να βελτιωθεί η σχέση σας;

κάποιες από τις τεχνικές που θα περιγράψω πιο κάτω.

Έχοντας για την ώρα υιοθετήσει μια θετική, συνεργάσιμη στά
ση, μπορείτε ν ’ αρχίσετε να κάνετε διάφορα πράγματα που θα
ισορροπήσουν τη σχέση. Για παράδειγμα, μπορείτε να δώσετε έμ
φαση στις καλές συνήθειες του/της συζύγου σας και να τις ανα
γνωρίσετε. Ακόμη, μπορείτε να σκεφτείτε τι θα ήταν δυνατόν να
κάνετε ώστε να προσφέρετε στο/στη σύντροφό σας ένα μεγαλύτε
ρο αίσθημα ικανοποίησης και έμμεσα να αυξήσετε και την προσω
πική σας ικανοποίηση - μια μέθοδο που θα περιγράψω λεπτομε
ρώς στο Κεφάλαιο 12.
Αφού δημιουργήσετε μια ευνοϊκή ατμόσφαιρα, θα είστε έτοι
μοι να τροποποιήσετε το δυσλειτουργικό τρόπο σκέψης σας. Το
Κεφάλαιο 13 θα σας δείξει τον τρόπο. Αν και αυτό μπορεί να
απαιτήσει μεγαλύτερη προσπάθεια απ’ ό,τι οι άλλες τεχνικές που
έχω προτείνει, το όφελος θα είναι ιδιαίτερα αξιοσημείωτο καθώς
θα μειώσει την ψυχική σας ταλαιπωρία και θα σας βοηθήσει να
διαπραγματευτείτε πιο αποτελεσματικά με το/τη σύντροφό σας.
Στη συνέχεια πρέπει να είστε σε θέση να προσπαθήσετε να βελτιώ
σετε την επικοινωνία και τη συνεργασία με το/τη σύντροφό σας -
προσέξτε τα Κεφάλαια 14, 15 και 16. Θα βοηθούσε βέβαια ακόμη
περισσότερο αν ο/η σύζυγός σας δεχόταν να συμμετάσχει στην
προσπάθεια, αλλά μπορείτε και μόνοι σας να βελτιώσετε το επί
πεδο της επικοινωνίας δίνοντας έμφαση στο να μιλάτε με σαφή
νεια, να ακούτε ενεργητικά και ούτω καθεξής, ακόμη κι αν ο/η σύ
ζυγός δεν ενθαρρύνει αυτή την πρωτοβουλία σας.
Αφού εξαλείψετε ένα σημαντικό βαθμό στασιμότητας από την
επικοινωνία σας, μπορείτε να εφαρμόσετε τις μεθόδους για την
αντιμετώπιση του θυμού που περιγράφονται στο κεφάλαιο 17. Η
προσέγγιση ανταποκρίνεται σε μια προσπάθεια αποκλιμάκωσης
της εχθρότητας στο σημείο που δε θα αποβαίνει πια επικίνδυνη.
Αυτός ο στόχος μπορεί να επιτευχθεί με τη βοήθεια των τεχνικών
του “εδώ και τώρα” ελέγχου του θυμού και με την οργάνωση ειδι
κών συνεδριών για σας και το/τη σύντροφό σας, κατά τη διάρκεια
των οποίων και οι δυο θα εκφράσετε αυτά που σας ενοχλούν και

240 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕΟ<
θα χρειαστεί να εκδηλώσετε τον απωθημένο σας θυμό. Μια άλλη

μέθοδος που διερευνά τις ρίζες του θυμού σας στοχεύει στη μείω
σή του μέσα από μια τροποποίηση των τάσεών σας για μεγέθυνση,
διαστρέβλωση και “καταστροφοποίηση”.
Τέλος, θα σας φανεί ιδιαίτερα χρήσιμο να αναλάβετε κάποιες
συγκεκριμένες δεσμεύσεις για την επίλυση των πρακτικών προ
βλημάτων του γάμου σας και την εξάλειψη των “ανεπιθύμητων”
συνηθειών και συμπεριφορών. Στο Κεφάλαιο 18 θα σας προσφέ
ρω ορισμένες ενδείξεις για το πώς να φτάσετε στη δημιουργική
επίλυση συγκεκριμένων προβλημάτων, όπως αυτά που σχετίζο
νται με το άγχος, το σεξ και τη διπλή καριέρα.
Αντιστάσεις απέναντι στις αλλαγές
Καθώς θα εξετάζετε την προοπτική των αλλαγών, μπορεί να

έρθετε αντιμέτωποι με κάποιες στάσεις ή πεποιθήσεις που αποδυ
ναμώνουν την κινητοποίησή σας. Αυτές οι στάσεις συνήθως εκ
φράζονται με τη μορφή των αυτόματων σκέψεων όπως αναφέρθη
κε στα Κεφάλαια 7 και 8. Αφού αναγνωρίσετε αυτές τις αντιστά
σεις απέναντι στην αλλαγή, μπορείτε ν ’ αρχίσετε να τις υπερνικά
τε με τη λογική, προτείνοντας εξηγήσεις που αποδεικνύουν γιατί
είναι λανθασμένες και υπερβολικές.
Διαβάστε τον παρακάτω κατάλογο και εντοπίστε τις τυχόν πε
ποιθήσεις που εσείς ή ο/η σύζυγός σας διατηρείτε:
Πεποιθήσεις για την αλλαγή

Ηττοπαθείς πεποιθήσεις
----- Ο/η σύζυγός μου δεν μπορεί ν ’ αλλάξει.
----- Τίποτα δεν μπορεί να βελτιώσει τη σχέση μας.
----- Τα πράγματα θα χειροτερέψουν.
----- Οι άνθρωποι έχουν καθορισμένες συμπεριφορές και δεν μπορούν ν ’ αλ
λάξουν.
----- Ο/η σύζυγός μου δε θα συνεργαστεί, και τίποτα δεν μπορεί να γίνει χωρίς
τη συνεργασία του/της.
----- Αρκετά υπέφερα. Δεν έχω τη δύναμη να προσπαθήσω περισσότερο.
10. Μπορεί να βελτιωθεί η οχέοη σας;

----- Αν χρειαστεί να προσπαθήσουμε, σημαίνει ότι υπάρχει μεγάλο πρόβλημα

στη σχέση.
----- Η εντατική προσπάθεια για μια σχέση τελικά θα τη χειροτερέψει.
----- Απλά αναβάλλει το αναπόφευκτο.
----- Η κατάσταση έχει φτάσει σε ιδιαίτερα κρίσιμο σημείο.
----- Ο γάμος μου έχει ξοφλήσει.
----- Νιώθω ότι δεν είμαι ικανός/ή ν ’ αλλάξω.
----- Αφού δεν τα πήγαμε καλά ως τώρα, πώς μπορώ να ελπίζω ότι θα τα πάμε
καλύτερα στο μέλλον;
----- Δεν έχει σημασία αν ο/η σύντροφός μου αρχίσει να συμπεριφέρεται πιο
θετικά εφόσον η δική του/της στάση είναι το πρόβλημα.
Πεποιθήσεις που αυτοεπιβεβαιώνονται
----- Είναι φυσιολογικό να συμπεριφέρομαι μ’ αυτό τον τρόπο.
----- Ο τρόπος με τον οποίο σκέφτομαι είναι σωστός.
----- Οποιοσδήποτε άλλος στη θέση μου θα αντιδρούσε με τον τρόπο που αντι
δρώ εγώ.
----- Με πλήγωσε. Του/της αξίζει μια παρόμοια συμπεριφορά.
Επιχειρήματα ανταπόδοσης
----- Δε θα κάνω καμιά προσπάθεια αν δεν ανταποκριθεί και ο/η σύντροφός
μου.
----- Και οι δυο πρέπει να προσπαθούν - δε βλέπω το λόγο γιατί θα ’πρεπε ν ’
αλλάξω μόνο εγώ.
----- Δεν είναι δίκαιο να προσπαθώ μόνος/η μου.
----- Μετά α π ’ όλες εκείνες τις προσπάθειες που έκανα είναι η σειρά του/της
συντρόφου μου να αναλάβει τώρα πια.
----- Και τι θα κερδίσω α π ’ αυτό;
----- Ο/η σύντροφός μου με πλήγωσε πάρα πολύ στο παρελθόν, γ ι’ αυτό τώρα
πρέπει να κάνει πολλά για να επανορθώσει.
----- Πώς ξέρω ότι ο/η σύντροφός μου είναι αφοσιωμένος/η;
Το πρόβλημα είναι ο/η σύζυγός μου
----- Αν αρχίσουμε να αναλύουμε τη σχέση, ο/η σύντροφός μου θα χειροτερέ
ψει.
----- Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με μένα. Αν ο/η σύντροφός μου άλλαζε,
όλα θα ήταν μια χαρά.
----- Ο/η σύζυγός μου δεν ενδιαφέρεται να βελτιώσουμε τη σχέση μας.
----- Ο/η σύζυγός μου είναι τρελός/ή.

----- Ο/η σύζυγός μου δεν ξέρει να συμπεριφερθεί διαφορετικά α π’ ό,τι συμπε-
ριφέρεται.
----- Ο/η σύζυγός μου είναι γεμάτος/η μίσος - αυτό είναι το πρόβλημα.
----- Δεν είχα κανένα πρόβλημα στη ζωή μου ως τη στιγμή που παντρεύτηκα.
Αν διατηρείτε ορισμένες απ’ αυτές τις πεποιθήσεις, αξίζει τον
κόπο να εξετάσετε πόσο αξιόπιστες είναι. Αυτές οι πεποιθήσεις
μπορούν να προβάλλουν ως αυτόματες σκέψεις τη στιγμή που
σκέφτεστε την αλλαγή. Αν συμβεί αυτό, μπορείτε να προσπαθήσε
τε να χρησιμοποιήσετε έναν αριθμό αντεπιχειρημάτων, για να
αντικρούσετε αυτές τις αυτόματες σκέψεις.
Έχω διαπιστώσει ότι οι ηττοπαθείς πεποιθήσεις πολύ σπάνια
είναι απόλυτα αξιόπιστες. Φυσικά, σε ορισμένες περιπτώσεις
μπορεί πράγματι ο ένας σύντροφος να μην έχει διάθεση ν ’ αλλάξει
- αν, για παράδειγμα, η γυναίκα είναι ερωτευμένη με κάποιον άλ
λο ή αν ο άντρας είναι αποφασισμένος να πάρει διαζύγιο. Τότε εί
ναι δύσκολο, αν όχι αδύνατον, να διασωθεί η σχέση. Αλλά τα ζευ
γάρια που σκέφτονται προκαταβολικά την ιδέα του διαζυγίου συ
νήθως δεν αναζητούν τρόπους βελτίωσης του γάμου τους.
Ωστόσο, εκείνοι που επιθυμούν να ανανεώσουν τη σχέση τους,
όπως και εκείνοι που θα ήθελαν να δουν το γάμο τους να γίνεται
πιο ολοκληρωμένος, μπορούν να ξεκινήσουν προσπαθώντας να
αποτρέψουν τις οποιεσδήποτε ηττοπαθείς πεποιθήσεις τούς δια
κατέχουν. θ α περιγράψω ορισμένες χαρακτηριστικές ηττοπαθείς
στάσεις για να σας δώσω μια ιδέα για το πώς πρέπει να τις αξιο
λογείτε και να τις αντιμετωπίζετε.
ΗΤΤΟΠΑΘΕΙΣ ΠΕΠΟΙΘΗΣΕΙΣ
“Ο/η σύζυγός μου δεν μπορεί ν ’ αλλάξει”. Αυτή η δήλωση στην

πραγματικότητα είναι πάντα λανθασμένη. Ακόμη και η πιο δυνα
τή ψυχολογική θωράκιση μπορεί να καταρρεύσει με τη βοήθεια της
συμβουλευτικής. Οι άνθρωποι που φαίνονται αδιάφοροι απένα
ντι σε χρήσιμες συμβουλές μπορούν προς μεγάλη έκπληξη όλων
(αλλά και των ιδίων) να τις ακολουθήσουν ξαφνικά κατά γράμμα

και να αλλάξουν προς το καλύτερο. Το αν ο/η σύντροφός σας εί

ναι πρόθυμος/η ν ’ αλλάξει είναι ένα άλλο θέμα. Αλλά, αν εσείς οι
ίδιοι κάνετε κάποιες αλλαγές, αυτό από μόνο του μπορεί να προ-
καλέσει αλλαγές και στο/στη σύζυγό σας - και πολύ συχνά έτσι γί
νεται. Επιπλέον, μπορεί να διαπιστώσετε ότι ο/η σύντροφός σας
δε χρειάζεται να αλλάξει σε πολύ μεγάλο βαθμό ώστε να γίνει πιο
ευχάριστος/η και ανοιχτός/ή για προσέγγιση.
Έχει μεγάλη σημασία ν ’ αναγνωρίσετε το γεγονός ότι οι άν
θρωποι όντως αλλάζουν διαρκώς κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Το κεντρικό νευρικό μας σύστημα είναι οργανωμένο έτσι ώστε να
ενθαρρύνει τη μάθηση νέων και βελτιωμένων συμπεριφορών και
στρατηγικών. Τα νέα μοντέλα σκέψης ή συμπεριφοράς που αυξά
νουν την ικανοποίηση από τη μια πλευρά ή μειώνουν τον πόνο
από την άλλη ενισχύονται και, έτσι, διατηρούνται. Συνεπώς, αν
εσείς και ο/η σύντροφός σας αναπτύξετε τρόπους αντιμετώπισης
και συμπεριφοράς ο ένας απέναντι στον άλλο που είναι πιο θετι
κοί από τους παλιούς, τότε αυτοί μπορούν να συνδράμουν σε με
γάλο βαθμό στο ρεπερτόριο των συνηθειών. Θα περιγράψω παρα
δείγματα αυτής της προόδου στα επόμενα κεφάλαια.
“Τίποτα δεν μπορεί να βελτιώσει τη σχέση μας”. Αυτή η πεποί
θηση μπορεί κάλλιστα να ελεγχθεί. Ένας τρόπος είναι να προσ
διορίσετε τα συγκεκριμένα προβλήματα στη σχέση σας, έπειτα να
επιλέξετε ένα πρόβλημα που επιδέχεται περισσότερο την αλλαγή
και να εφαρμόσετε τις κατάλληλες επανορθωτικές λύσεις. Κάτι
τέτοιο δεν απαιτεί υποχρεωτικά “δουλειά”. Μπορεί να είναι τόσο
απλά όσο το να σχεδιάσετε να τρώτε έξω μια φορά τη βδομάδα μα
ζί ή να αποφασίσετε να διηγείστε μια ενδιαφέρουσα προσωπική
ιστορία κάθε μέρα. Αυτές οι δραστηριότητες μπορούν να εισαγά
γουν ένα μικρό, νέο στοιχείο ικανοποίησης, που αρχίζει να στρέ
φει την ισορροπία προς την ευτυχία.
Τα επόμενα κεφάλαια δίνουν έμφαση στις στρατηγικές που
έχουν βοηθήσει πολλά προβληματικά ζευγάρια να βελτιώσουν τη
σχέση τους. Εφαρμόζοντας αυτές τις τεχνικές, θα μπορέσετε να
ελέγξετε την αξιοπιστία της απαισιόδοξης στάσης σας ότι “τίποτα

δεν μπορεί να βελτιώσει τη σχέση μας”. Μπορείτε να διεξαγάγετε

ένα είδος πειράματος για να διαπιστώσετε ποιες μέθοδοι είναι πιο
πετυχημένες για σας. Ακόμη κι αν οι μέθοδοι που περιγράφω δεν
επιφέρουν αρκετά ριζικά αποτελέσματα, μια επιπλέον βοήθεια από
κάποιο θεραπευτή εξειδικευμένο στη συμβουλευτική ζευγαριών
μπορεί να συνεισφέρει ουσιαστικά στη βελτίωση του γάμου σας.
“Τα πράγματα θα χειροτερέψουν” Ορισμένοι σύζυγοι έχουν
υποφέρει τόσο πολύ από οδυνηρές συγκρούσεις, που νιώθουν
απάθεια. Μπορεί να μην ενδιαφέρονται πια να εξισορροπήσουν
τη σχέση τους από φόβο μήπως πληγωθούν ξανά.
Η Γουέντι δήλωσε: “Δεν περιμένω τίποτα από το Χολ τώρα!
Έχω προσπαθήσει πάρα πολλές φορές, και πάντα με απογοήτευε.
Κατέληξα να πάθω κατάθλιψη. Δε θέλω να περάσω κάτι τέτοιο
πάλι. Αν αρχίσω να ελπίζω, θα πληγωθώ ξανά. Καλύτερα να μην
περιμένω τίποτα - δε θα χαίρομαι, αλλά τουλάχιστον δε θα με
πιάσει πάλι κατάθλιψη”.
Η Γουέντι και ο Χολ, ερωτευμένοι από τότε που πήγαιναν ακό
μη σχολείο, παντρεύτηκαν αμέσως μόλις τελείωσαν το λύκειο και
για εφτά χρόνια ζούσαν μέσα σ’ ένα κλίμα έντονων συγκρούσεων
και μιζέριας. Εκ πρώτης όψεως, ο φόβος μήπως νιώσει χειρότερα
θα φαινόταν ένας αξιόπιστος λόγος στη Γουέντι ώστε να αποφύγει
να αναζητήσει βοήθεια για το γάμο της. Υπάρχουν ωστόσο ισχυροί
λόγοι για τους οποίους η Γουέντι θα επωφελούνταν από την εκδή
λωση του ενδιαφέροντος της παρά τους έντονους φόβους της.
Είπα στη Γουέντι: “Στο παρελθόν έκανες κάποιες προσπάθειες
για να βελτιώσεις τα πράγματα και κάθε φορά απογοητευόσουνα.
Τώρα όμως διαθέτεις κάποια εργαλεία για να αντιμετωπίσεις τα
προβλήματά σου”. Στη συνέχεια τόνισα στη Γουέντι τα εξής:
> Όπως παραδεχόταν και η ίδια, ο Χολ ήταν “καλός” μαζί της τις περισ
σότερες στιγμές.
> Κάθε φορά που ξεσπούσε σε θυμό, ζητούσε συγγνώμη και το εννοούσε.
> Τις περιόδους που ένιωθε ήρεμος ήταν πρόθυμος να συζητήσει τα προ
βλήματα.
Έπειτα, τη βοήθησα να καταλάβει τον υπερβολικό τρόπο σκέ-

ψης που τη χαρακτήριζε μετά από κάθε συναισθηματική έκρηξη

και το πώς θα μπορούσε να αντιμετωπίσει τις αρνητικές αυτόμα
τες σκέψεις της (βλέπε Κεφάλαια 8 και 13). Για παράδειγμα, θυμή
θηκε κάποιες σκέψεις που είχε κάνει στο παρελθόν έπειτα από
έναν καβγά. “Πάλι τα ίδια. Είναι απαίσιο. Δεν μπορώ να το ανε
χτώ! Συνεχώς μού πάει κόντρα”.
Αφού εξέτασε τις αυτόματες σκέψεις της, η Γουέντι συνειδητο
ποίησε ότι υπήρχε μια τεράστια διαστρέβλωση στη διαμάχη της με
το Χολ. Διαπίστωσε πως μπορούσε να ανεχτεί τη συγκεκριμένη κα
τάσταση, πως είχε μια τάση να “τρομεροποιεί” τα πάντα - και πως
οι συγκρούσεις τους δεν ήταν τελικά τόσο απελπιστικές όσο φαινό
ντουσαν τότε. Επίσης, υπεργενίκευε. Τα ξεσπάσματα του Χολ συνέ-
βαιναν μόνο ορισμένες φορές - περίπου μια ή δυο φορές το μήνα.
Έπειτα κατέληξε στο συμπέρασμα πως, ενώ η συναισθηματική της
αδιαφορία ήταν δικαιολογημένη, δεν ήταν αναγκαία. Αν αντιμετώ
πιζε την τάση της για “καταστροφοποίηση” και υπεργενίκευση με
λογικές σκέψεις, θα μπορούσε να ανεχτεί τις τυχόν εκρήξεις θυμού
του, έως ότου έκανε κάποια πρόοδο και τις καταλάγιαζε.
Η Γουέντι αποφάσισε να του δώσει μια δεύτερη ευκαιρία. Αν
και η ιστορία επαναλαμβανόταν, καθώς ο Χολ συνέχισε να έχει τις
ίδιες αντιδράσεις, η Γουέντι μπόρεσε να χειριστεί τις αρνητικές
αυτόματες σκέψεις της. Τελικά, συμφώνησαν να ακολουθήσουν
μια τακτική για τη μείωση των συναισθηματικών ξεσπασμάτων
του Χολ (περιγράφεται στο Κεφάλαιο 17), και ο γάμος τους άρχι
σε να βελτιώνεται. Το ζευγάρι χρησιμοποίησε τεχνικές που συνί-
σταντο στο να αναβάλλουν τις συζητήσεις που θα προκαλούσαν
στο Χολ βίαιες αντιδράσεις, στο να αναγνωρίζουν πότε ο Χολ
ήταν έτοιμος να εκραγεί και στο να καθορίζουν πότε έπρεπε να
ασχοληθούν με ευαίσθητα θέματα και πότε να τα αποφεύγουν.
Η Τζούντι, μια ταλαντούχα καλλιτέχνιδα, παντρεμένη μ’ έναν
πολυάσχολο διευθυντή πωλήσεων, ήταν επίσης απρόθυμη ν ’ ακο
λουθήσει ένα πρόγραμμα για να βοηθήσει το γάμο της από φόβο
μήπως πληγωθεί. Έλεγε: “Ο Κλιφ δεν ενδιαφέρεται καθόλου για
τις ανάγκες μου. Είναι απασχολημένος με τις δικές του ανάγκες,
10. Μπορεί να βελτιωθεί η οχέοτι σας;

και δεν μπορεί να νοιαστεί για μένα”. Όπως η Γουέντι, έτσι και
κείνη είχε ένα “τυφλό σημείο” ως προς το τι ήταν θετικό και πόσες
ήταν οι φορές εκείνες που ο σύζυγός της ικανοποιούσε τις ανά
γκες της. Μόλις το συνειδητοποίησε, διαπίστωσε ότι κάθε φορά
που θύμωσε με τον εγωκεντρισμό του Κλιφ μπορούσε να εντοπί
ζει τις υπεργενικεύσεις και, έτσι, να μειώνει τα συναισθήματα πό
νου που ένιωθε. Η Τζούντι ενθαρρύνθηκε να προσπαθήσει να ξε-
περάσει την αντίστασή της, να δοκιμάσει ένα πρόγραμμα συζυγι
κής βοήθειας και τελικά παρατήρησε πως ο γάμος της -αντί να
χειροτερέψει- βελτιώθηκε ουσιαστικά.
“Ο/η σύζυγός μου δε θα συνεργαστεί, καί τίποτα δεν μπορεί να
γίνει χωρίς τη συνεργασία του/της”. Ακόμη κι αν ο/η σύντροφός
σας εκφράζει κάποιο σκεπτικισμό ή απάθεια, μπορείτε ν ’ αρχίσετε
τη διαδικασία της αλλαγής. Τις περισσότερες φορές, μόλις ο απρό
θυμος ή αδιάφορος σύντροφος διαπιστώσει την πιθανότητα βελ
τίωσης, μπορεί να συνέλθει απ’ αυτή την κατάσταση αδράνειας.
Επιπλέον, η απτή απόδειξη της καλής σας θέλησης μπορεί κάλλι-
στα να παροτρύνει το/τη σύντροφό σας να σας την ανταποδώσει.
“Αρκετά υπέφερα”. Αν και μπορεί να είναι αλήθεια ότι έχετε
περάσει πολλά, οι τεχνικές που προτείνω είναι σχεδιασμένες έτσι
ώστε να σας ανακουφίσουν απ’ αυτά τα βάσανα. Και, στην αρχή
τουλάχιστον, απαιτούν λίγη προσπάθεια. Στην πραγματικότητα,
πολλοί σύζυγοι βρίσκουν δελεαστική, την ιδέα της ανακάλυψης
νέων τρόπων για να ξεφεύγουν από τη ρουτίνα Οι μέθοδοι που πε
ριγράφω μπορούν να θεωρηθούν ως μια πρόκληση, μια ευκαιρία
για τη μείωση της ψυχικής ταλαιπωρίας σας και την αύξηση της
ικανοποίησής σας. Θα διαπιστώσετε πως, εφαρμόζοντας αυτές τις
τεχνικές, θα είστε σε θέση να ελέγχετε τη ζωή σας.
“Ανχρειαστεί να προσπαθήσουμε, σημαίνει ότι υπάρχει μεγά
λο πρόβλημα στη σχέση”. Παρά τις κάποιες ομοιότητες στο γού
στο και στην προσωπικότητα, οι περισσότεροι άνθρωποι που πα
ντρεύονται έχουν τεράστιες διαφορές στο στιλ και σε πολλές συ
νήθειες. Πολύ λίγα είναι εκείνα τα ζευγάρια που ξέρουν πώς να
συμφιλιώνουν αυτές τις διαφορές. Συνήθως, δεν έχουν παρατηρή

σει την τακτική των γονιών τους απέναντι στην επίλυση προβλη
μάτων και ποτέ δε δέχτηκαν κάποια επίσημη εκπαίδευση πάνω
στις συζυγικές ικανότητες, ανάλογη με την εκπαίδευσή τους για
την προετοιμασία της καριέρας τους.
Συνεπώς, δεν μπορείτε να θεωρείτε τη σχέση σας μειονεκτική
εφόσον δεν έχετε ακόμη αναπτύξει τις ικανότητες εκείνες που θα
σας βοηθήσουν να δεχτείτε πιο εύκολα το/τη σύντροφό σας. Αντι-
θέτως, θα ’πρεπε να περιμένετε ότι θα σας παρουσιαστούν προ
βλήματα. Η προσπάθεια εξάλειψης των μελανών σημείων και αύ
ξησης της ικανοποίησης νομιμοποιείται απόλυτα, αν σκεφτεί κα
νείς ότι δεν υπάρχει ζευγάρι -όσο αγαπημένο κι αφοσιωμένο κι αν
αυτό είναι- που να μην έρχεται αντιμέτωπο με διάφορα προβλή
ματα. Ερμηνεύοντας τις δυσκολίες ενός γάμου ως ένδειξη ότι εί
ναι “νοσηρός” ή “προβληματικός”, τα ζευγάρια αποκλείουν τη δυ
νατότητα θετικής εξέλιξης της σχέσης τους.
Αυτή η άποψη εμποδίζει πολλά ζευγάρια από το να αλλάξουν
ή ακόμη και να προσπαθήσουν. Είναι εύκολο να ερωτευτεί κανείς.
Αλλά χρειάζεται σκέψη και προσπάθεια ώστε μια σχέση να ανα
πτυχθεί και να ευοδώσει. Καθώς οι σύζυγοι ωριμάζουν, πολλές
από τις απαραίτητες αλλαγές τους έρχονται πιο φυσιολογικά, αλ
λά η διεργασία μπορεί να επιταχυνθεί με την εφαρμογή συγκεκρι
μένων αρχών.
“Ηκατάσταση έχει φτάσει σε ιδιαίτερα κρίσιμο σημείο”. Η απαι
σιόδοξη αντίληψη ότι ένας γάμος δεν μπορεί να διασωθεί πρέπει να
αντιμετωπιστεί με ρεαλιστικό τρόπο. Βέβαια, είναι αλήθεια ότι
πολλοί σύζυγοι έχουν φτάσει σ’ ένα ανεπανόρθωτα κρίσιμο σημείο
τη στιγμή που σκέφτονται να κάνουν κάτι για να σώσουν το γάμο
τους. Παρ’ όλα αυτά, δεν μπορείτε να ξέρετε με σιγουριά ότι ο γά
μος σας είναι καταδικασμένος πριν δοκιμάσετε κάποιες βασικές θε
ραπευτικές λύσεις. Πολύ συχνά έχω μείνει κατάπληκτος ως προς το
πόσο μια φαινομενικά κακή σχέση μπορεί να βοηθηθεί όταν οι σύ
ντροφοι προσπαθούν από κοινού να διορθώσουν τα αδύναμα ση
μεία και να ενισχύσουν τους δυνατούς δεσμούς του γάμου τους.
“Ο γάμος μου έχει καταστραφεί”. Πολλά ζευγάρια καταλήγουν

σ’ αυτή την πεποίθηση έπειτα από πολλά χρόνια λογομαχιών ή

αποξένωσης. Ίσως να έχουν καταφύγει σε διάφορα εγχειρίδια γά
μου, στη συμβουλευτική ή στην εξομολόγηση - χωρίς όμως καμιά
βελτίωση. Καθώς εξετάζουν τη σχέση τους, αυτό που μπορούν να
διακρίνουν είναι η συνέχιση ενός κενού γάμου. Τα ζευγάρια αυτά
πρέπει να στρέψουν την προσοχή τους σ’ ένα φυσικό φαινόμενο
που δρα επηρεάζοντας τη σχέση τους. Μια φυσιολογική, αρνητική
προκατάληψη φαίνεται να αναπτύσσεται με την πάροδο του χρό
νου αναγκάζοντας τους συζύγους να αγνοούν τα καλά στοιχεία
της σχέσης τους - το παρελθόν και το παρόν. Αυτή η προκατάλη
ψη τους κάνει να θυμούνται μόνο τα προβλήματα και καθόλου τις
χαρές· όλες τις ήττες και καμιά νίκη. Καθώς τα ζευγάρια μαθαί
νουν να επικεντρώνουν ξανά την προσοχή τους στις θετικές πλευ
ρές της σχέσης τους, συχνά αναγνωρίζουν ότι δεν είναι τόσο βα
ρετή όσο πίστευαν πριν.
Ακόμη κι αν οι απόπειρές σας να βελτιώσετε τη σχέση σας δεν
ευδοκίμησαν στο παρελθόν, είναι πιθανό να μη χρησιμοποιήσατε
τις κατάλληλες μεθόδους. Τα διαδοχικά κεφάλαια αυτού του βι
βλίου θα σας προσφέρουν μια ποικιλία προτάσεων, και, έτσι, πο
λύ σύντομα θα καταλάβετε πως, αν πατήσετε τα σωστά κουμπιά, η
σχέση σας θα μπορέσει πάλι να ορθοποδήσει.
“Η εντατική προσπάθεια σε μια σχέση τελικά θα τη χειροτερέ
ψει”. Ορισμένα ζευγάρια έχουν αυτόν το φόβο, αλλά έχω διαπι
στώσει πως είναι εντελώς αβάσιμος - με την προϋπόθεση ότι προ
σπαθούν με σωστό τρόπο για τη σχέση τους. Είναι αλήθεια ότι
μπορείτε να χειροτερέψετε τα πράγματα από τη στιγμή που υιοθε
τήσετε αντιλειτουργικά μέτρα, όπως το να δώσετε στο σύντροφό
σας έναν κατάλογο με τα “ελαττώματά” του ή το να απειλείτε να
εγκαταλείψετε τη σύζυγό σας αν δεν αλλάξει συμπεριφορά. Οι κα
τηγορίες, οι απειλές και τα τελεσίγραφα συχνά επιδεινώνουν μια
ήδη τεταμένη κατάσταση. Αντιθέτως, αν χρησιμοποιήσετε τις με
θόδους που περιγράφονται στα επόμενα κεφάλαια, σίγουρα θα
βελτιώσετε τα πράγματα.
Η άποψη ότι η διαρκής προσπάθεια για τη διάσωση μιας σχέ-

σης θα αναβάλει απλά έναν αναπόφευκτο χωρισμό αποτελεί μια

ακόμη μοιρολατρική προφητεία. Η εμπειρική μέθοδος είναι
οπωσδήποτε πολύ πιο χρήσιμη - η εφαρμογή των διαφόρων τεχνι
κών που περιγράφω και ο έλεγχος της αποτελεσματικότητάς τους
για την περίπτωσή σας. Μόνο αφού διεξάγετε ένα τέτοιο πείραμα
με μια ποικιλία μεθόδων θα μπορέσετε να προσδιορίσετε αν η
σχέση σας μπορεί να γίνει πιο ικανοποιητική.
ΑΥΤΟΕΠΙΒΕΒΑΙΩΜ ΕΝΕΣ Π ΕΠ Ο ΙΘ Η ΣΕΙΣ
Οι αυτοεπιβεβαιωμένες πεποιθήσεις θέτουν ένα πραγματικό

εμπόδιο καθώς σας δημιουργούν μια τάση να εκλογικεύετε ή να
υπερασπίζεστε τη λανθασμένη συμπεριφορά σας χωρίς να προσπα
θείτε ν’ αλλάξετε. Μπορεί βέβαια να είναι αλήθεια το γεγονός ότι
και άλλοι άνθρωποι αντιδρούν με παρόμοιο τρόπο απέναντι
στο/στη σύντροφό σας. Αλλά πρέπει να κάνετε αυτό που είναι κα
λύτερο για την περίπτωσή σας και να μην παρασύρεστε από άλλους.
Αν οι αντιδράσεις σας οδηγούν το γάμο σας σε αδιέξοδο, τότε εί
ναι σίγουρα αυτοκαταστροφικές, ακόμη κι αν σας φαίνονται δικαι
ολογημένες. Το γεγονός ότι οι άλλοι ίσως αντιδρούν με τον ίδιο
τρόπο δεν αποτελεί αξιόπιστο λόγο για να διαιωνίζετε κάτι που μό
νο σας πληγώνει - ιδιαίτερα όταν μπορείτε να το αλλάξετε. Ακόμη
κι αν πιστεύετε ότι έχετε απόλυτο δίκιο και ο/η σύντροφός σας άδι
κο, υπάρχουν τρόποι ν ’ αλλάξεΐε τη στάση του/της συντρόφου σας.
Η ιδέα ότι ένας μη λειτουργικός τρόπος συμπεριφοράς δικαιώ
νεται γιατί νιώθετε πληγωμένοι εξασφαλίζει μόνο το ότι θα συνεχί-
σετε να νιώθετε έτσι. Ο κύκλος της ψυχικής φθοράς και της αντεκδί
κησης δε σταματά ποτέ. Κάποιος πρέπει να πάρει την πρωτοβουλία
να σπάσει τον κύκλο - και αυτός μπορεί κάλλιστα να είστε εσείς.
ΕΠ ΙΧΕΙΡΗΜ ΑΤΑ ΑΝΤΑΠΟΔΟΣΗΣ
Στο σημείο αυτό μπορεί να εκφράσετε κάποιες αυτόματες σκέ

ψεις όπως: “Γιατί θα ’πρεπε να ’μαι εγώ αυτός/ή που θ ’ αλλάξει;”.

Για να σας βοηθήσω ν ’ αντιμετωπίσετε αυτές τις σκέψεις σας, προ

σφέρω κάποιες προτεινόμενες απαντήσεις που μπορείτε να χρησι
μοποιήσετε προκειμένου να αντικρούσετε αυτές τις ιδέες.
“Λε θα κάνω καμιά προσπάθεια αν δεν ανταποκριθεί και ο/η
σύντροφός μ ον”. Η απάντηση σ’ αυτήν τη σκέψη είναι ότι δεν εί
ναι απαραίτητο και οι δυο σύντροφοι να ξεκινήσουν συγχρόνως
την προσπάθεια. Ο ένας από τους δυο πρέπει να πάρει την πρω
τοβουλία να εμφυσήσει μια νέα πνοή στη σχέση ή να προλάβει την
αδιέξοδη πορεία της. Μόλις λοιπόν βρεθείτε στη σωστή κατεύθυν
ση, υπάρχει η λογική πιθανότητα ο/η σύντροφός σας να σας ακο
λουθήσει. Ακόμη κι αν αυτός/ή δε συμμετέχει ενεργητικά, θα ανα
καλύψετε ότι οι προσωπικές σας αλλαγές θα ασκήσουν μια θετική
επίδραση πάνω του/της.
“Δ εν είναι δίκαιο να προσπαθώ μόνος/η μ ο ν ”. Εισάγοντας
την αρχή της δικαιοσύνης, λειτουργείτε μάλλον σ’ ένα άσχετο ή
εξωπραγματικό επίπεδο. Ο πιο πιθανός λόγος για τον οποίο
μπορεί να μη συμπορεύεστε στην προσπάθεια είναι ότι διαφέρε
τε ως προς την κινητοποίηση, τη γνώση των προβλημάτων και
την ικανότητα να κάνετε αλλαγές. Για παράδειγμα, μπορεί να εί
στε πολύ πιο ικανοί/ές από το/τη σύντροφό σας στο να αναλάβε-
τε την πρωτοβουλία, απλά επειδή είστε πιο αισιόδοξοι/ες. Ή
μπορεί να βιώνετε πολύ μεγαλύτερο πόνο, κάτι που σας κινητο
ποιεί περισσότερο από το/τη σύντροφό σας. Πάντως, σε κάθε πε
ρίπτωση θα ωφεληθείτε από οποιαδήποτε βελτίωση επιφέρουν οι
προσπάθειές σας. Έτσι, θα τρέφετε την ελπίδα ότι, καθώς βελ
τιώνεται η σχέση σας, ο/η σύζυγός σας θα υιοθετήσει έναν περισ
σότερο δραστήριο ρόλο.
Δεν είναι λοιπόν υποχρεωτικό και οι δυο σύντροφοι να προ
σπαθούν συγχρόνως για τη σχέση τους. Έκανα συμβουλευτική σε
διάφορους ανθρώπους οι σύζυγοι των οποίων δεν μπορούσαν ή
δεν είχαν τη διάθεση να δοκιμάσουν συζυγική θεραπεία, και αυτά
τα άτομα μπόρεσαν να προκαλέσουν ευνοϊκές αλλαγές στους συ
ντρόφους τους χάρη στη βοήθεια που απέσπασαν από την προσω
πική τους θεραπεία. Αυτό ήταν ιδιαίτερα εμφανές στις περιπτώ

σεις εκείνες που οι σύντροφοι που ακολουθούσαν θεραπεία πα

ρουσίαζαν αναστολές στη διεκδικητικότητα. Αφού τους εκπαίδευ
σα στον τομέα αυτό, οι άλλοτε συνεσταλμένοι σύζυγοι μπόρεσαν
να κάνουν τους συντρόφους τους ν ’ αλλάξουν σημαντικά.
Στην ουσία, το επιχείρημα “δεν είναι δίκαιο” είναι αντιλει-
τουργικό γιατί αγνοεί την πραγματικότητα των διαφορών μεταξύ
των συντρόφων. Ο ένας σύντροφος είναι πάντα καλύτερα προε
τοιμασμένος να ξεκινήσει αλλαγές απ’ ό,τι ο άλλος. Αν ο ήδη έτοι
μος σύζυγος περίμενε έως ότου ο άλλος γινόταν εξίσου έτοιμος, η
κατάλληλη στιγμή δε θα έφτανε ποτέ. Είναι προτιμότερο να δε
χτείτε την “ανισότητα” και να πετύχετε κάτι παρά να κολλήσετε
στις αφηρημένες έννοιες της δικαιοσύνης και να βλέπετε το γάμο
σας να καταρρέει.
ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜ Α ΕΙΝΑΙ Ο/Η ΣΥ ΖΥ ΓΟ Σ ΜΟΥ
“Δεν υπάρχει κανένα πρόβλημα με μένα. Α ν ο/η σύντροφός μον

άλλαζε, όλα θα ήταν μια χα ρά ”. Η έμφαση στα ελαττώματα
του/της συντρόφου σας μπορεί από μόνη της να συνιστά σύμπτω
μα διαταραγμένης σχέσης.
Οι έρευνες αποδεικνύονν πως, όταν οι σύζυγοι αλληλοκατηγο-
ρούνται διαρκώς και κατά έναν τρόπο εξωπραγματικό, ο γάμος
τους είναι προβληματικός. *
Η καλύτερη αντιμετώπιση δεν έγκειται στην απόδοση των
σφαλμάτων -ποιος έχει δίκιο και ποιος άδικο-, αλλά στην ανά
πτυξη νέων στρατηγικών που θα βοηθήσουν τη σχέση.
Ακόμη κι αν πιστεύετε πως ο/η σύντροφός σας είναι υπεύθυ
νος/η για τα προβλήματά σας, προσπαθώντας για την εξέλιξη της
σχέσης σας μπορείτε να αντισταθμίσετε, αν όχι να ανατρέψετε,
κάποιες από τις ανεπιθύμητες συνήθειές του. Για παράδειγμα, αν
*ΡίηοΐΊ3τη, “ΑΐΙπϋιιΙίοη Ργοο65565” σσ. 183-190.

Α. Ηο11γ\νοι11ι-ΜοηΐΌ6 οηά Η. ,Ι&οοβδοη, “Οαιΐδ&Ι Αΐΐηβιιΐΐοηδ οί Μ&πίεά Οοιιρΐ€δ”,
Ιουηιαΐ οϊΡ6Γ5οηα1ΐΐγ αηά 5οάα1 Ρ5γοΐΊθ1θ£γ48 (1985): 1398-1412,
.Ι&οοβδοη 3.1., “Αίΐπβιιΐΐοηαΐ ΡΐΌ0€δδ£δ”.

υπάρχουν έντονες προστριβές εξαιτίας της πενιχρής επικοινω

νίας, ο/η σύζυγός σας μπορεί να αντιδρά δύστροπα ή εξοργισμένα
-κ ά τι που είναι ιδιαίτερα οδυνηρό για σας. Ωστόσο, αν λάβετε κά-
ποια μέτρα για να βελτιώσετε την επικοινωνία σας, η δυσάρεστη
συμπεριφορά του/της συντρόφου σας μπορεί να αντικατασταθεί
από μια πιο ευχάριστη.
“Ο/η σύζυγός μου είναι τρελός/ή”. Υποτιμητικές σκέψεις όπως
“Ο/η σύζυγός μου είναι ανυπόφορος/η” ή “Ο/η σύζυγός μου είναι
άρρωστος/η” μπορεί να εκφράζουν τη δική σας αντίληψη παρά
μια αντικειμενική εκτίμηση. Αν και είναι αλήθεια ότι, όταν οι άν
θρωποι είναι αγχωμένοι ή εξοργισμένοι, φαίνονται μερικές φορές
παράλογοι, αυτό δε σημαίνει ότι είναι “τρελοί”. Οποιοσδήποτε
παραλογισμός κι αν παρατηρείται στη συμπεριφορά τους μπορεί
να είναι η φυσική συνέπεια της απόγνωσής τους, μια ένδειξη ενό
χλησης. Για παράδειγμα, ένας άντρας που εξοργίζεται και λογο
μαχεί κατά τη διάρκεια μιας συζυγικής διαφοράς μπορεί να είναι
απόλυτα λογικός με τους άλλους ανθρώπους. Συνεπώς, η καλύτε
ρη μέθοδος είναι να αγνοήσετε την παράλογη συμπεριφορά -του
λάχιστον στην αρχή- και να συγκεντρωθείτε σ’ αυτά που μπορεί
τε να κάνετε για να μειώσετε τη δυσαρέσκειά του/της: δώστε έμφα
ση στην αιτία, όχι στο αποτέλεσμα. Αν αλλάξετε τις αιτίες, θα
μπορέσετε να κινητοποιήσετε το/τη σύντροφό σας να γίνει πιο λο
γικός/ή. Μια άλλη πραγματικότητα που πρέπει να λάβετε σοβαρά
υπόψη σας είναι ότι η αντίληψή σας για την ενοχλητική συμπερι
φορά του/της συζύγου σας μπορεί να είναι διογκωμένη ή διαστρε
βλωμένη, όπως περιγράφεται στο Κεφάλαιο 8. Αυτό που ένας
αμερόληπτος παρατηρητής θα χαρακτήριζε απλά ως περίεργο ή
υπερβολικό μπορεί να φαίνεται σε σας εξωφρενικό ή γελοίο.
“Ο/η σύζυγός μου είναι ανυπόφορος”. Η άποψή σας ότι ο/ σύ
ζυγός σας είναι ανυπόφορος/η μπορεί απλά να εκφράζει τη σύ
γκρουση που υπάρχει μεταξύ σας. Όταν οι άνθρωποι εμπλέκονται
σε διαμάχες, όταν κανένας δεν υποχωρεί σπιθαμή, τότε ο ένας
φαίνεται ανυπόφορος στον άλλο. Όταν όμως ξεπεράσετε την κρί
ση, είναι πολύ πιθανόν να ανακαλύψετε ότι ο/η σύντροφός σας εί

ναι πολύ πιο ελασχικός/ή και λογικός/ή.

Φυσικά, έχω συναντήσει συζύγους οι εσωτερικές συγκρούσεις
ή οι προσωπικότητες των οποίων είναι τέτοιας φύσεως, που τους
είναι δύσκολο να ζήσουν μαζί. Αυτοί οι άνθρωποι συνήθως επω
φελούνται από την ψυχοθεραπεία. Ωστόσο, η εκτίμηση για το αν
ο/η σύντροφός σας είναι τέτοιο άτομο πρέπει να γίνεται από επαγ-
γελματία - και όχι από εσάς. Σε κάθε περίπτωση πάντως η προ
σπάθεια ν ’ αλλάξετε το γάμο σας θα καθορίσει αν η αντίληψή σας,
ότι ο/η σύζυγός σας δεν μπορεί ν ’ αλλάξει, είναι ορθή.
Τι πρέπει ν ’ αλλάξει;
Μόλις αποφασίσετε να προσπαθήσετε ν ’ αλλάξετε, ίσως ανα-

ρωτηθείτε τι πρέπει ν ’ αλλάξετε αρχικά: τον τρόπο σκέψης ή τον
τρόπο συμπεριφοράς σας; Όταν διεξάγω θεραπεία σ’ ένα ζευγάρι,
στην αρχή συγκεντρώνομαι στη συμπεριφορά τους. Είναι πολύ
πιο εύκολο ν ’ αλλάξει κανείς συγκεκριμένες πράξεις ή να υιοθε
τήσει καινούριες συνήθειες απ’ ό,τι να αλλάξει τον τρόπο σκέψης.
Και, όταν αλλάζουν οι πράξεις, τις περισσότερες φορές υπάρχει
ένα άμεσο κέρδος όπως η εκτίμηση του ενός συντρόφου για την
ικανότητα του άλλου να κάνει κάτι ευχάριστο ή να σταματάει κά
τι δυσάρεστο.
Το όφελος μπορεί να είναι λιγότερο άμεσο στην περίπτωση που
προσπαθήσετε ν ’ αλλάξετε τον τρόπο σκέψης σας. Μπορεί, για πα
ράδειγμα, να νιώθετε λιγότερο θυμωμένοι ή λυπημένοι και να μην
έχετε πια διάθεση να αντεπιτεθείτε, αλλά δε νιώθετε να ελέγχετε τό
σο πολύ τη σχέση σας όσο όταν ο/η σύντροφός σας αναγνωρίζει
μια θετική πράξη σας μ’ ένα χαμόγελο ή μ’ ένα φιλί. Μακροπρόθε
σμα, ωστόσο, η μείωση της ψυχικής σας έντασης ελαττώνει το βαθ
μό των συναισθηματικών εκρήξεων του/της συντρόφου σας, και,
έτσι, είναι πολύ πιο πιθανό αυτός/ή να αντιδρά μ’ ένα φιλικό, συ
γκαταβατικό τρόπο κάθε φορά που θα είστε συγχυσμένος/η.
Στο σημείο αυτό προβάλλει ένα ακόμη σχετικό ερώτημα· τι εί
ναι πιο σημαντικό: να αυξήσετε τις θετικές σας πράξεις ή να εξα-

λείψεχε χις αρνηχικές; Αν και οι αρνηχικές πράξεις σ’ ένα γάμο εί

ναι συνήθως λιγόχερο συχνές απ’ ό,χι οι θεχικές, ασκούν μια πολύ
μεγαλύχερη επίδραση από χις θεχικές σχο επίπεδο χης ευχυχίας.
Ορισμένες φορές φαίνεχαι πως μια αρνηχική συμπεριφορά (ένας
καβγάς, για παράδειγμα) μπορεί να υπερχερήσει πολλών ευγενι
κών ή φιλικών συμπεριφορών.
Θα έβγαζε λοιπόν κανείς χο συμπέρασμα πως η απομάκρυνση
χων αρνηχικών σχάσεων πρέπει να προηγηθεί χης ενίσχυσης χων
θεχικών σχάσεων. Ωσχόσο, σχην πράξη, αν αρχίσεχε να χονίζεχε
χις δύσχροπες συνήθειες χου/χης συνχρόφου σας, θα φανεί όχι
χον/χην καχηγορείχε ή χον/χην κρίνεχε, με αποχέλεσμα να επιδει-
νώνεχε χην καχάσχαση. Σχην αρχή, είναι προχιμόχερο να προσπα-
θήσεχε να βελχιώσεχε χα πράγμαχα. Αργόχερα, όχαν θα δουλεύεχε
και οι δυο ως ομάδα, θα μπορέσεχε να διαπραγμαχευχείχε ό,χι θα
επιθυμούσαχε να δείχε ν ’ αλλάζει (βλέπε Κεφάλαιο 16).
Δημιουργία προβλημάτων αντί της επίλυσής τους
> “Είναι απαίσιος”.

Ι> “Είναι γκρινιάρα”.
[> “Ποτέ δεν κάνει κάτι για να με βοηθήσει”.
\> “Πάντα έχει κάτι να μου προσάψει”.
Κάχι που αποχελεί εμπόδιο για χην αλλαγή σ’ ένα γάμο είναι
όχαν χα προβλήμαχα δεν προσδιορίζονχαι ως προβλήμαχα αλλά ως
γενικοί χαρακχηρισμοί ή σκιαγραφήσεις χου/χης συνχρόφου σας.
Τα προβλήμαχα χης σχέσης ανχιμεχωπίζονχαι δηλαδή ως σφάλμα
χου/χης συζύγου. Αν βλέπεχε χο/χη σύζυγό σας ως χο βασικό πρό
βλημα, είναι πιθανό όχι θα συμπεράνεχε όχι δεν μπορείχε να κάνεχε
χίποχα. Και η καχάσχαση χειροχερεύει όχαν φαίνεχαι χόσο ανυπέρ-
βληχο, που πισχεύεχε όχι είναι μάχαιο ν’ αναζηχήσεχε μια λύση.
Τα παραπάνω παράπονα (“Είναι απαίσιος”, “Είναι γκρινιάρα”)
δείχνουν όχι ο/η σύνχροφος είναι ήδη αρνηχικά προκαχειλημμέ-
νος/η (Κεφάλαιο 3). Αν και η αρχική δυσκολία μπορεί να ήχαν όχι
αυχός/ή ήχαν αδιάφορος/η ή απόμακρος/η ή παραπονιόχαν υπερβο

λικά, αυτές οι αρνητικές εκτιμήσεις είναι τόσο ακραίες, που, αν

ήταν αληθινές, δε θα ήταν δυνατόν ν’ αλλάξουν ή να βελτιωθούν. Η
ουσία είναι πως αυτά τα υποτιθέμενα χαρακτηριστικά του/της συ
ντρόφου είναι αποτέλεσμα της διαντίδρασης των συζύγων. Ας υπο
θέσουμε πως ο/η σύζυγός σας συμπεριφέρεται μ’ έναν ιδιαίτερα
ενοχλητικό τρόπο. Εσείς με τη σειρά σας συμπεριφέρεστε με τρόπο
που δυσαρεστεί το/τη σύντροφό σας, που στη συνέχεια αντιδρά
απέναντι σας το ίδιο αρνητικά. Συνεπώς, το πρόβλημα δε βρίσκεται
σε κάποιον από τους δυο συζύγους, αλλά στην ίδια τη σχέση.
Ένας ανασταλτικός παράγοντας για αλλαγή στα προβληματι
κά ζευγάρια είναι η συνήθεια των συζύγων να αποδίδουν όλη την
κρίση στα αρνητικά χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του άλ
λου (για παράδειγμα, στον εγωισμό, στην αλαζονεία και στη σκλη
ρότητα) και η περιφρόνηση των θετικών πράξεων από την πλευρά
του/της συντρόφου τους. Η τάση προς αφελείς γενικεύσεις εξετά
ζεται σε κάποια βιβλία πάνω στις στενές ανθρώπινες σχέσεις.
Όπως περιγράφεται σ’ αυτά τα βιβλία, τα προβλήματα ανάγονται
στην προσωπικότητα του κάθε φύλου - ”άντρες που μισούν τις
γυναίκες” ή “γυναίκες που αγαπούν υπερβολικά”. Αυτές οι έννοι
ες είναι παραπλανητικές και αποθαρρύνουν τους συζύγους να
προσπαθήσουν να βελτιώσουν τη σχέση τους.
Μια πιο ρεαλιστική πλευρά είναι ότι ορισμένοι άνθρωποι
έχουν συγκεκριμένες συνήθειες και ευαισθησίες που τους καθι
στούν ευάλωτους ή που τους κάνουν να πληγώνουν τους άλλους.
Σ’ ένα βαθύτερο επίπεδο η στάση τους εκφράζεται μ’ έναν αυτο-
καταστροφικό τρόπο. Η χαρακτηριστικά προσκολλημένη γυναίκα
-που έχει έντονες αμφιβολίες για το πόσο αποδεκτή, άξια ή ικανή
είναι- εξαρτάται σε τόσο μεγάλο βαθμό από το σύζυγό της εξαι-
τίας των εξωπραγματικών ανηλήψεών της. Ο “απαίσιος” σύζυ
γος, που για αβάσιμους λόγους φοβάται μήπως καταπιεστεί ή πα
γιδευτεί, υιοθετεί μια βίαιη συμπεριφορά για να προστατευτεί από
τον έλεγχο ή την εκμετάλλευση.
Επιπλέον, οι διαφορές στην προσωπικότητα των συζύγων
μπορούν να καθορίσουν το βαθμό στον οποίο τα προσωπικά χα

ρακτηριστικά εξετάζονται κάτω από ένα θετικό ή αρνητικό πρί

σμα. Η συσχέτιση μιας ανασφαλούς γυναίκας μ’ έναν προστατευ
τικό άντρα δε θα μπορούσε σε καμιά περίπτωση να χαρακτηριστεί
προβληματική. Το ίδιο και η σύζευξη ενός αυτόνομου άντρα με
μια δυναμική, γεμάτη αυτοπεποίθηση γυναίκα. Τα προβλήματα
προκύπτουν όταν οι σύζυγοι δεν ταιριάζουν. *
Ωστόσο, ακόμη και σ’ αυτή την περίπτωση, τα προβλήματα
μπορεί να αποδοθούν στη σχέση, στη διαντίδραση των συντρόφων
παρά σε οποιαδήποτε προσωπικά ελαττώματα.
Αν αλλάξετε το ένα μέρος της εξίσωσης, η μετατροπή θα επη
ρεάσει και το άλλο της μισό. Πάρτε για παράδειγμα την περίπτω
ση του Χολ και της Γουέντι, το ερωτευμένο από το σχολείο ζευγά
ρι που έχουμε ήδη αναφέρει. Ο τρόπος με τον οποίο ο Χολ μιλού
σε στη Γουέντι την έκανε να νιώθει “κατώτερη”. Αυτός ο κάπως
επιτακτικός τρόπος ομιλίας ήταν όμοιος μ’ εκείνον που ο πατέ
ρας του χρησιμοποιούσε με τη μητέρα του και τα μεγαλύτερα
αδέρφια του με τις συζύγους τους. Αλλά ο Χολ δεν αντιλαμβανό
ταν ότι με τον τρόπο αυτό υποτιμούσε τη Γουέντι ή ότι αυτό την
ενοχλούσε. Όταν του έθεσα αυτό το θέμα, στην αρχή δε μπορούσε
να το πιστέψει και ζήτησε από τη Γουέντι να του το υποδεικνύει
κάθε φορά που συνέβαινε. Αφού ο Χολ έμαθε ν ’ αναγνωρίζει τον
επιβλητικό τόνο της φωνής του, έμαθε να είναι πιο προσεκτικός
και σιγά σιγά να τον αποβάλλει.
Ο τρόπος ομιλίας του Χολ δεν ενοχλούσε τους περισσότερους
ανθρώπους, αλλά, λόγω της ευαισθησίας της, εκνεύριζε τη Γουέ-
ντι. Όπως ομολογούσε η ίδια, “Με κάνει έξω φρενών”. Αν και τα
αδέρφια του μιλούσαν με τον ίδιο σχεδόν τρόπο, οι σύζυγοί τους
δεν ένιωθαν προσβεβλημένες, κάτι που η Γουέντι με έκπληξη ανα
κάλυψε όταν τις ρώτησε.
Όμοια, η Γουέντι δε συνειδητοποίησε ότι είχε μια συνήθεια -οι
ερωτήσεις που έκανε περιείχαν μια χροιά μομφής- που έκανε το
Χολ να νιώθει ένοχος. Για παράδειγμα, αν αργούσε κάπως να γυ-
* \ν . Ι{±8$, “$6Χ-ΚοΙε ΟίΙΐεΓβηςβδ &η<1 ΟοηιρβΙεΛίΙίΐΥ ίη Κ είαΐίοηϊΐιίρχ”, ψ . ΙοΙίβκ εά.,
€θΓηραΐϊόΐ€ αηά ΙηαοΓπραΐϊΰΙβ ΚβΙαΐΐοηχϊιίρϊ (Νον ΥογΚ: δρπη§€Γ-ΥεΓΐ&§, 1985), σσ. 187-208.

ρίσει σπίτι από το αεροδρόμιο, τον ρωτούσε: “Γιατί δεν τηλεφώ

νησες;”, αντί να του πει απλά ότι χαιρόταν που τον έβλεπε ξανά.
Ο Χολ και η Γουέντι χρησιμοποίησαν τη μέθοδο των αμοιβαίων
αλλαγών για να βελτιώσουν τη σχέση τους. Ο Χολ απέβαλε τον αυ
ταρχικό τόνο από την ομιλία του, και η Γουέντι απάλυνε την αυ
στηρότητα με την οποία έκανε ερωτήσεις.
Επαναπροσδιορισμός του προβλήματος
Όταν ένα πρόβλημα εκφράζεται με ασάφεια, με υπονοούμενα ή

με την αμοιβαία επίρριψη ευθυνών, οποιαδήποτε προσπάθεια για
αλλαγή μιας δύσκολης κατάστασης αποδεικνύεται άκαρπη. Τα
πράγματα χειροτερεύουν όταν οι επιθέσεις του ενός προκαλούν
αντεπιθέσεις από την πλευρά του άλλου και ανταγωνισμό, γεγο
νός που δημιουργεί ακόμη μεγαλύτερη αντιπαράθεση.
Για παράδειγμα, όταν η Γουέντι λέει: “Είναι τόσο άξεστος” ή
όταν ο Χολ γκρινιάζει: “Είναι έρμαιο στα χέρια των παιδιών - την
κάνουν ό,τι θέλουν”, το πρόβλημα φαίνεται ανυπέρβλητο για τη
δεδομένη στιγμή. Μεταφράζοντας όμως αυτά τα παράπονα σε
επιλύσιμα προβλήματα, μπορείτε να πάρετε πολύ συγκεκριμένα
μέτρα για να τα ξεπεράσετε. Ένα καλό ξεκίνημα θα ήταν ο Χολ να
βάζει τα λερωμένα ρούχα του στο καλάθι με τα άπλυτα αντί να τα
παρατά στην καρέκλα ή στο πάτωμα. Αντίστοιχα, η Γουέντι θα
μπορούσε να είναι πιο σταθερή στην ώρα που βάζει τα παιδιά για
ύπνο το βράδυ.
Αυτές οι απλές πράξεις είναι ικανές να επιδράσουν ιδιαίτερα
ευνοϊκά στον κάθε σύντροφο. Μπορούν να μετατρέψουν μια δυ
σάρεστη σε μια πιο ανεκτική συνήθεια. “Μπορεί ν ’ αλλάξει αν το
θέλει” ή “Τελικά, δεν είναι και τόσο έρμαιο”. Συνεπώς, αν μπορεί
τε να προσδιορίσετε τα προβλήματα του γάμου σας πάνω σε μια
συγκεκριμένη βάση, ακόμη και οι μικρές αλλαγές θα αποτελέσουν
κίνητρα για τη βελτίωση της σχέσης. Η μέθοδος αυτή περιγράφε-
ται λεπτομερώς στο Κεφάλαιο 16.

258 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕ<ΖΚ
Πώς αλλάζουν οι άνθρωποι;
Πώς γίνονται οι αλλαγές; Αν υποθέσουμε πως οι σύντροφοι εί

ναι πρόθυμοι ν ’ αλλάξουν, ποιος εγγυάται ότι θα μπορέσουν; Για
ν ’ απαντήσουμε στις ερωτήσεις αυτές, πρέπει ν ’ ανατρέξουμε λίγο
στη θεωρία. Υπάρχουν πολλές τεχνικές για συζύγους, τις οποίες
μπορείτε να μάθετε σχετικά εύκολα. Αλλες, ιδιαίτερα εκείνες που
απαιτούν να ξεχάσετε τις βαθιά ριζωμένες συνήθειες ερμηνείας
της συμπεριφοράς του/της συντρόφου σας, είναι πιο δύσκολες.
Για παράδειγμα, είναι πιο εύκολο να υιοθετήσετε ένα νέο τρόπο
ομιλίας απέναντι στο/στη σύζυγό σας -όπως το να δίνετε πιο ολο
κληρωμένες απαντήσεις στις ερωτήσεις του/της- απ’ ό,τι να στα
ματήσετε να ερμηνεύετε τις προτάσεις του/της ως μια προσπάθεια
άσκησης ελέγχου πάνω σας.
Καθώς μεγαλώνουμε, αποκτούμε συνήθειες όπως το να αξιο
λογούμε τις πράξεις των άλλων, το να διαπραγματευόμαστε και
να σχετιζόμαστε μαζί τους - πώς να ανταποκρινόμαστε σε μια φι
λική κίνηση, πώς να αγνοούμε ένα υπονοούμενο, πώς να χειριζό
μαστε μια απαίτηση. Οι συνήθειες αυτές καλλιεργούνται με τα
χρόνια και συνιστούν αυτό που αποκαλούμε “ρεπερτόριο κοινω
νικών δεξιοτήτων”. Οι άνθρωποι που είναι προικισμένοι μ’ αυτές
τις δεξιότητες θεωρούνται σε γενικές γραμμές αβροί, κοινωνικά
επιδέξιοι κ.ο.κ.
Για τους περισσότερους όμως από μας οι κοινωνικές μας δε
ξιότητες μπορεί να μην είναι τόσο εκλεπτυσμένες ή αρμόζουσες.
Αν καταλήγουμε σε λανθασμένα συμπεράσματα για τους ανθρώ
πους -να υπερβάλλουμε ως προς τα θετικά στοιχεία τους ή να
υπερτονίζουμε τις αδυναμίες τους, για παράδειγμα-, σημαίνει
πως είμαστε ή αφελείς ή κυνικοί. Παρομοίως, αν είμαστε πάρα
πολύ απότομοι ή ξεπερνάμε τα όριά μας, μπορεί να πληγώσουμε ή
να απομακρύνουμε τους άλλους από κοντά μας ή ακόμη μπορεί
να είμαστε υπερβολικά συνεσταλμένοι ή υποτακτικοί, κι έτσι να
μην ικανοποιούμε ποτέ τις προσωπικές μας ανάγκες.
Όπως αναφέρθηκε και στο Κεφάλαιο 1, τα κωδικά συστήματά

μας αποκωδικοποιούν αυτόματα ένα συγκεκριμένο γεγονός - μια

γκριμάτσα, ένα χαμόγελο ή ένα ανέκφραστο πρόσωπο, για παρά
δειγμα. Έτσι ακριβώς όπως μαθαίνουμε συγκεκριμένους τρόπους
για να ερμηνεύουμε τα γεγονότα μαθαίνουμε και πώς να τα πα
ρερμηνεύουμε. Καθώς μεγαλώνουμε, οι γονείς, τα αδέρφια και οι
άλλοι γύρω μας έχουν την τάση να κάνουν υπερβολικές δηλώσεις
και να αποδίδουν ανακριβείς χαρακτηρισμούς στους άλλους αν
θρώπους - ή και σε εμάς. Ως παιδιά, εμείς με τη σειρά μας αφο
μοιώνουμε αυτές τις υπερβολικές περιγραφές και τις ενσωματώ
νουμε στα κωδικά μας συστήματα.
Ο τρόπος με τον οποίο ερμηνεύουμε ένα συγκεκριμένο γεγονός
ανταποκρίνεται σ’ ένα συνδυασμό του ίδιου του γεγονότος και
του κώδικά μας γ ι’ αυτό. Αν ο κώδικάς μας είναι παράδοξος, και
η ερμηνεία μας θα είναι παράδοξη. Ένας άντρας που πιστεύει πως
οι γυναίκες είναι εγωίστριες, είναι επιρρεπής να ερμηνεύσει την
κακοδιαθεσία της συζύγου του ως ένδειξη ότι εκείνη δεν τον αγα
πά. Μια γυναίκα που πιστεύει πως οι άντρες είναι ύπουλοι μπο
ρεί να συμπεράνει πως ο σύζυγός της τη χρησιμοποιεί όταν έχει
ανάγκη από σεξ.
Αυτές οι μέθοδοι ερμηνείας ή αντιμετώπισης των άλλων είναι
στην ουσία βασισμένες πάνω σε μοντέλα συνηθειών. Η προέλευσή
τους είναι ιδιαίτερα πολύπλοκη για να συζητηθεί εδώ, αρκεί όμως
να πούμε ότι αυτές οι συνήθειες υιοθετούνται από την παρατήρη
ση της συμπεριφοράς σημαντικών ατόμων, όπως των γονιών μας
ή των μεγαλύτερων αδερφών μας, ή ακόμη και από παθητικές
εμπειρίες, όπως το διάβασμα ή η παρακολούθηση τηλεόρασης και
ταινιών. Τέλος, συγκεκριμένες εμπειρίες που αφορούν οποιονδή-
ποτε στο “κοινωνικό μας περιβάλλον” -μέλη της οικογένειάς μας,
συνομήλικούς μας, δάσκαλους κτλ.-, μπορούν να καλλιεργήσουν
ορισμένες πεποιθήσεις και διαθέσεις τις οποίες μεταφέρουμε και
στην ενήλικη ζωή μας.
Οι συγκεκριμένες εμπειρίες του παρελθόντος μας μπορούν να
μας κάνουν να αναπτύξουμε μια νοοτροπία και έναν τρόπο σκέψης
που διαφέρουν, τουλάχιστον στο βαθμό, από τις αντιδράσεις των

περισσότερων άλλων ανθρώπων. Έτσι, ένα αγόρι που δεχόταν τις

κοροϊδίες και τα πειράγματα από τις μεγαλύτερες αδερφές του
μπορεί ως ενήλικας να είναι υπερβολικά επιφυλακτικός και συνε
σταλμένος με τις γυναίκες και τελικά με τη σύζυγό του - από φόβο
μήπως γελοιοποιηθεί. Έχει υιοθετήσει τον κώδικα: “Οι γυναίκες
έχουν την τάση να ειρωνεύονται και να κατηγορούν χωρίς λόγο”.
Μια γυναίκα, που αντέδρασε επαναστατώντας απέναντι στον
αυταρχικό πατέρα της, ένα στρατιωτικό, είχε την τάση να θεωρεί
καταπιεστικούς όλους τους άντρες που γνώριζε. Τελικά, παντρεύ
τηκε κάποιον αρκετά χρόνια μεγαλύτερο της και ανακάλυψε πως
απέρριπτε συνεχώς τις συμβουλές του σαν να ήταν εντολές ή κα
τηγορηματικές απαιτήσεις του. Μετά τη συμβουλευτική αναγνώ
ρισε πως πρόβαλλε την εικόνα του πατέρα της στο σύζυγό της, ο
οποίος δεν ήταν καθόλου κακοπροαίρετος.
Αν και αυτές οι συνήθεις αντιδράσεις σας σας φαίνονται φυ
σιολογικές, είναι πολύ πιθανό να προκαλέσουν προβλήματα στο
γάμο σας. Καθώς οφείλονται σε τραυματικά γεγονότα των πρώ
των, ευαίσθητων χρόνων της ζωής του ατόμου, τυπώνονται σαν
μια μόνιμη πια ανάμνηση στη σκέψη του. Και κάποιος που έχει
μια συγκεκριμένη ευαισθησία στην απόρριψη, στον έλεγχο ή στην
απογοήτευση διαμορφώνει τις προστατευτικές του συνήθειες για
να φυλαχτεί απ’ όλα αυτά.
Αυτά τα προστατευτικά μοντέλα -επιφυλακτικότητα και ανα
στολή στην περίπτωση του νέου άντρα που φοβόταν την ταπείνω
ση, επαναστατικότητα στην περίπτωση της γυναίκας που φοβόταν
την καταπίεση- είναι πολύ ισχυρότερα από τα μοντέλα εκείνα που
βασίζονται στη μίμηση των γονιών. Τα πιο ισχυρά μοντέλα στη ζωή
του ανθρώπου είναι αυτά που συνδυάζουν τη συμπεριφορά σημα
ντικών μορφών από την παιδική ηλικία του με οδυνηρές εμπειρίες
της ηλικίας αυτής. Για παράδειγμα, ο Γκάρι (που κακοποιούσε σω
ματικά τη σύζυγό του, όπως αναφέρεται στο Κεφάλαιο 9) αντέδρα
σε στα βασανιστήρια του αδερφού του υιοθετώντας το ρόλο των
άλλων αντρών στην οικογένεια - και έγινε και ο ίδιος βασανιστής.
Αυτού του είδους οι ευαισθησίες δεν είναι εύκολο να αποβλη
10. Μπορεί να βελτιωθεί η σχέοη σας;

θούν εντελώς, αλλά μπορείτε τουλάχιστον να τις ελέγχετε, εντοπί-

ζοντάς τες και διορθώνοντας την έκφρασή τους με τη μορφή των
παρερμηνειών ή των υπερβολικών συμπερασμάτων. Στο Κεφά
λαιο 13 θα αναλύσουμε τους τρόπους με τους οποίους μπορείτε
να “συλλαμβάνετε” και να τροποποιείτε τις αυτόματες σκέψεις
σας, κάτι που θα τις αποδυναμώσει σε μεγάλο βαθμό. Αν ωστόσο
οι συνήθειές σας είναι πολύ δυνατές ή δυσμετάβλητες, ίσως χρεια
στεί να συμβουλευτείτε έναν ψυχοθεραπευτή, εκτός βέβαια από τις
ασκήσεις αυτοβοήθειας που θα κάνετε μόνοι σας.
Για να επιστρέψουμε στην ερώτηση για το αν μπορούν ν ’ αλλά
ξουν οι άνθρωποι, η απάντηση είναι ότι μπορούν, ή τουλάχιστον
μπορούν να τροποποιήσουν τις αντιδράσεις τους εφόσον είναι
ικανοποιητικά κινητοποιημένοι και χρησιμοποιήσουν τις κατάλ
ληλες τεχνικές. Ορισμένες αλλαγές είναι σχετικά εύκολες, όπως
το να θυμηθείτε να τηλεφωνήσετε στο/στη σύντροφό σας αν πρό
κειται ν ’ αργήσετε, να βοηθάτε στις δουλειές του σπιτιού ή να δια
θέτετε χρόνο στο/στη σύζυγό σας όταν θέλει να σας μιλήσει. Αλλες
αλλαγές είναι περισσότερο χρονοβόρες και δύσκολες, όπως, για
παράδειγμα, το να μην εξοργίζεστε όταν ο/η σύντροφός σας προ
σπαθεί να σας διορθώσει ή το να μη ζηλεύετε όταν αυτός ή αυτή μι
λά σε άλλους ανθρώπους.
Χρησιμοποιώντας τις σωστές τεχνικές, μπορείτε να επιφέρετε
σημαντικές αλλαγές με πολλούς τρόπους. Για παράδειγμα, αν ανα
γνωρίσετε πως ο/η σύζυγός σας είναι ευαίσθητος/η στην κριτική,
μπορείτε να μειώσετε τα αρνητικά σας σχόλια ή ακόμη και τις συμ
βουλές σας που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως κατηγορίες. Γνω
ρίζοντας πως κάποιες ιδιαίτερες μέρες (γενέθλια, επέτειοι) έχουν
μεγάλη σημασία για το/τη σύντροφό σας, μπορείτε να φροντίσετε
να τις τιμήσετε με κάποιον ξεχωριστό τρόπο. Αν εφαρμόσετε αυ
τού του είδους τις τεχνικές, θα σας γίνουν στο εξής συνήθειες.
Για την αλλαγή όμως των βαθιά διαμορφωμένων ευαισθησιών,
στάσεων και τρόπων αντιδράσεων απαιτείται πολύ μεγαλύτερη
προσπάθεια. Ένα μέρος της αλλαγής πραγματοποιείται με τη βοή
θεια των διορθωτικών εμπειριών που διαψεύδουν μια βασική πε

ποίθηση. Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε πως είστε “κλειστοί”

απέναντι στο/στη σύντροφό σας από φόβο μήπως αποκαλυφτεί
μια αδυναμία σας και γελοιοποιηθείτε. Αν όμως ανοίξετε την καρ
διά σας στο/στη σύζυγό σας κι αυτός/ή ικανοποιηθεί μ’ αυτήν τη
νέα σας συμπεριφορά, η εμπειρία αυτή μπορεί να οδηγήσει στην
απόκτηση μιας διαφορετικής αντίληψης όπως: “Ο/η σύντροφός
μον με δέχεται με τα ελαττώματά μ ον”. Η νέα στάση μπορεί τώρα
να ανταγωνιστεί την ήδη υπάρχουσα πεποίθηση: “Θα με περιφρο-
νούσε αν ήξερε τον πραγματικό μον εαντό”. Παρόμοια, καθώς θα
μαθαίνετε να προσδιορίζετε τις παρερμηνείες σας ή τις ακραίες
ερμηνείες σας (όπως αναφέρεται στο Κεφάλαιο 13), θα αρχίσετε
σιγά σιγά να προσαρμόζετε το κωδικό σας σύστημα.
Ένα πρόγραμμα αλλαγής
Εξετάζοντας τα σημεία στα οποία θα θέλατε να βελτιωθεί η σχέ

ση σας, είναι ανάγκη να πάρετε μια πρακτική απόφαση για το ποιες
αλλαγές πρέπει να επιχειρήσετε στην αρχή. Αν διαβάζετε αυτό το
βιβλίο μόνοι/ες σας και ο/η σύζυγός σας δε συμμετέχει σ’ αυτή την
προσπάθεια, θα θέλετε να προχωρήσετε και στα επόμενα κεφάλαια
και ν’ αρχίσετε ν ’ αλλάζετε τα συμπεράσματα και τις αντιδράσεις
σας (Κεφάλαιο 13). Αν ο/η σύντροφός σας συνεργάζεται μαζί σας,
θα θελήσετε και οι δυο να ξεκινήσετε αλλάζοντας τον τρόπο επι
κοινωνίας σας (Κεφάλαια 14 και 15), μειώνοντας το θυμό σας και
εισάγοντας νέες μεθόδους επίλυσης προβλημάτων (Κεφάλαιο 16).
Αν μπορέσετε να συνεργαστείτε για να καθορίσετε ακριβέστερα τι
θέλει ή τι δε θέλει δικαιολογημένα ο/η σύζυγός σας, τι τον/την ευ
χαριστεί και τι τον/τη δυσαρεστεί, θα είστε σε καλύτερη θέση ώστε
να προωθήσετε αυτές τις αλλαγές (Κεφάλαια 12 και 16).
Το πρόγραμμα που συστήνω δε σχεδιάστηκε για να προκαλέσει
αλλαγές μόνο και μόνο για τυπικούς λόγους, αλλά για να προ
σφέρει περισσότερη ικανοποίηση και ευχαρίστηση στη συζυγική
σας ζωή και για να σας ανακουφίσει από τα περιττά προβλήματα
και τις δυσάρεστες καταστάσεις. Για να το πετύχετε αυτό, πρέπει

ν ’ ακολουθήσετε μερικά βήματα.

Πρώτον, πρέπει να έχετε την κατάλληλη ψυχική διάθεση, κάτι
που σημαίνει πως θα είστε ανοιχτοί σε ό,τι έχει να σας προσφέρει
αυτό το βιβλίο. Αν λοιπόν είστε προετοιμασμένοι, θα μπορέσετε
να επωφεληθείτε από τις εμπειρίες με το/τη σύντροφό σας -ακόμη
και τις δυσάρεστες- παρατηρώντας πιο αντικειμενικά τα σκοτει
νά σημεία της σχέσης σας και προσδιορίζοντας τις πιθανές αιτίες.
Ακόμη θα είστε στην ευχάριστη θέση να δείτε τη θετική πλευρά
του/της συντρόφου σας και συνεπώς να καλλιεργήσετε το έδαφος
για μελλοντική αλλαγή.
Δεύτερον, χρειάζεστε κίνητρα για να εφαρμόσετε τις αρχές αυ
τού του βιβλίου. Αυτό δε σημαίνει πως πρέπει απαραίτητα να εί
στε πάρα πολύ αισιόδοξοι ή να νιώθετε την παρόρμηση ν ’ αλλάξε
τε τον εαυτό σας ή τη φύση της σχέσης. Αρκεί να είστε πρόθυμοι να
δοκιμάσετε κάποιες απ’ αυτές τις τεχνικές και να δείτε πώς λει
τουργούν. Καθώς θ’ αρχίσετε να παρατηρείτε τα απτά αποτελέ
σματα της προσπάθειάς σας, θα γίνετε, φυσικά, πιο αισιόδοξοι
και θα θέλετε να προχωρήσετε πιο εντατικά. Οι ευεργετικές αντι
δράσεις που ολοένα και θ’ αυξάνονται θα αποτελέσουν οι ίδιες κί
νητρο για την πρόοδό σας.
10. Μπορεί να βελτιωθεί η σχέση, σας;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
11
Η εν ίσ χ υ σ η τω ν θεμελίω ν
Η αγάπη, η στοργή και το ενδιαφέρον που κάνουν μια σχέση πιο
ευτυχισμένη, πιο πλούσια και ολοκληρωμένη μπορεί να παρου
σιάζουν διακυμάνσεις με την πάροδο του χρόνου. Ακόμη κι αν ένα
ζευγάρι υπόσχεται αιώνια αφοσίωση κατά το διάστημα που και οι
δυο είναι τρελά ερωτευμένοι πιστεύοντας ότι η αγάπη τους θα
διαρκεί για πάντα, η αγάπη μπορεί ν ’ αρχίσει να μειώνεται και η
αφοσίωση να χάνει την αρχική της ένταση.
Το πάθος φυσικά είναι αυτό που φέρνει τους συντρόφους κο
ντά και δημιουργεί το κλίμα για μια μόνιμη, σταθερή σχέση. Επι
πλέον, η αγάπη και η στοργή μπορούν να απαλύνουν πολλές από
τις κρίσεις που αντιμετωπίζουν τα ζευγάρια, καθώς και να αντι
σταθμίσουν τον εγωκεντρισμό που προκύπτει κατά καιρούς. Παρ’
όλα αυτά, η αγάπη από μόνη της δεν είναι αρκετή για να δημιουρ
γήσει το συνεκτικό δεσμό σε μια σχέση. Τα άλλα βασικά χαρακτη
ριστικά που ενισχύουν το συζυγικό δεσμό και εξασφαλίζουν τη
διάρκεια μιας σχέσης εμφανίζονται σταδιακά και αυθόρμητα. Αν
αυτά δεν αναπτυχθούν, τα ζευγάρια πρέπει να προσπαθήσουν να
τα καλλιεργήσουν στη σχέση τους.
Μόλις αναπτυχθούν, οι δυνάμεις που πιέζουν για σταθερότη
τα -δέσμευση, πίστη και εμπιστοσύνη- προστατεύουν τη γνησιό
τητα, την ιδιαιτερότητα και την ασφάλεια του συζυγικού δεσμού.
Το να ξέρετε πως ο/η σύντροφός σας δε θα σας εγκαταλείψει ποτέ,
για παράδειγμα, σας χαρίζει ένα αίσθημα ασφάλειας και εμπιστο
σύνης στη σχέση.
11. Η ενίσχυση των θεμελίων

Αν και ο έρωτας είναι ένας πανίσχυρος μαγνήτης που ελκύει

τους ανθρώπους, περιέχει επίσης και τον πυρήνα των δυνάμεων
που μπορούν να τους απομακρύνουν. Ενώ βρίσκονται κάτω από τη
μαγεία του έρωτα, πολλοί σύζυγοι υπερτονίζουν ο ένας τις αξίες
του άλλου ή βλέπουν αρετές που δεν υπάρχουν - έτσι εξηγείται η
απογοήτευσή τους όταν αργότερα ανακαλύπτουν το λάθος τους.
Στην αρχή τα ζευγάρια πιστεύουν ότι θα ζουν σ’ ένα κύμα ευ
φορίας στο γάμο τους και ότι ο/η σύντροφός τους θα αυτοθυσιάζε-
ται και θα αφοσιώνεται διαρκώς. Μια σειρά μικρών ή μεγάλων
σοκ τούς περιμένει καθώς θ’ ανακαλύψουν αργότερα ότι αυτές οι
προσδοκίες παραμένουν ανεκπλήρωτες. Για παράδειγμα, οι ευαι
σθησίες, η κακοκεφιά και οι διαφορετικοί ρυθμοί στο σεξ μπορεί
να τους οδηγήσουν σ’ έναν κύκλο απογοητεύσεων και κατηγοριών.
Πολλά ζευγάρια ανακαλύπτουν πως υπάρχουν αμέτρητες ανά
γκες που απαιτούν κοινές λύσεις, παρ’ όλα αυτά έχουν πολύ μικρή
εμπειρία στο να λύνουν από κοινού τέτοια προβλήματα. Η διαδι
κασία ενασχόλησης με πρακτικές λεπτομέρειες μπορεί να οδηγήσει
σε ψυχολογικά προβλήματα. Για παράδειγμα, στη λήψη αποφάσε
ων ο ένας μπορεί ν ’ αναλαμβάνει τον κυρίαρχο ρόλο ενώ ο άλλος
να παραμένει παθητικός. Ο πρώτος ίσως παραπονεθεί για το ότι
χρειάζεται να παίρνει πρωτοβουλία για καθετί, ενώ ο δεύτερος θα
διαμαρτυρηθεί γιατί διαρκώς βρίσκεται σε κατώτερη θέση.
Η αγάπη και η στοργή από μόνες τους δεν υπερνικούν αυτές τις
δυσκολίες, αλλά μπορούν να προσφέρουν δυνατά κίνητρα στους
συζύγους ώστε να βρουν τρόπους να τις ξεπεράσουν. Παρακάτω
υπάρχει ένας κατάλογος με τα συστατικά που αποτελούν τις βά
σεις του γάμου. Καθώς θα τα εξετάζετε, θα μπορέσετε να εκτιμή
σετε την αποτελεσματικότητα με την οποία αυτά ισχύουν στη σχέ
ση σας. Προς μεγάλη σας έκπληξη θ’ ανακαλύψετε ότι αυτές οι κα
θοριστικές αξίες είναι πολύ πιο ισχυρές απ’ ό,τι φανταζόσασταν.
Από την άλλη μεριά θα διαπιστώσετε πως υπάρχουν στοιχεία που
πρέπει να βελτιώσετε.
Συνεργασία: Προσπαθώντας για την εκπλήρωση των κοινών
στόχων ως ζευγάρι και οικογένεια. Βασικές στάσεις: “Θα προ-

σπαθήσονμε μαζί για τη λήψη σημαντικών αποφάσεων”. “Θα συ

ντονίσουμε τις δραστηριότητές μας ώστε να διεξάγονται από κοι
νού και πιο αποτελεσματικά”. “Ο καθένας μας θα εκπληρώσει τις
ευθύνες που έχει αναλάβει”.
Δέσμευση: Μια προσδοκία ότι θα παραμείνετε στο γάμο ανεξάρ
τητα από τις δυσκολίες. Δεν αμφισβητείτε τη διάρκεια της συζυγικής
σχέσης περισσότερο απ’ ό,τι τη διάρκεια της σχέσης σας με το παιδί
σας, τους γονείς σας ή τ’ αδέρφια σας. Στάσεις: “Α ν έχουμε προβλή
ματα, θα τ ’ αντιμετωπίσω με το/τη σύζυγό μου”. “Δε θ ’ απομακρυν
θώ από το/τη σύζυγό μου μόλις δυσκολέψουν τα πράγματα”.
Βασική εμπιστοσύνη: Η αρχή της αξιοπιστίας και της υποστή
ριξης από την πλευρά του κάθε συντρόφου. Η βασική εμπιστοσύνη
αποτελείται από τις εξής στάσεις: “Μπορώ να βασιστώ στο/στη σύ
ζυγό μου για την προστασία των συμφερόντων μου”. “Ξέρω ότι ο/η
σύντροφός μου δε θα με πλήγωνε συνειδητά”. “Ξέρω ότι μπορώ να
βασίζομαι στη βοήθεια του/της συζύγου μου σε κάθε συνηθισμένη ή
και επείγουσα κατάσταση”. “Ξέρω ότι ο/η σύζυγός μου θα με υπο
στηρίξει όταν τον/τη χρειαστώ”. “Είμαι σίγουρος/η για την καλο
προαίρετη διάθεση από την πλευρά του/της συντρόφου μου”.
Αφοσίωση: Προάσπιση των συμφερόντων του/της συντρόφου.
Θα σταθείτε στο πλευρό του/της συζύγου σας σε κάθε δύσκολη
στιγμή του. “Θα υπερασπιστώ το/τη σύζυγό μου σαν σύμμαχό
μου”. “Θα πάρω το μέρος του/της συντρόφου μου”.
Πίστη: Σεξουαλική πίστη και εντιμότητα. “Δε θα έχω σεξουα
λικές σχέσεις εκτός γάμου”.
Συνεργασία
Πώς είναι δυνατόν να περιμένουμε οποιαδήποτε βελτίωση σε

μια σχέση όταν οι σύζυγοι είναι παγιδευμένοι σ’ ένα κλίμα αντι
παραθέσεων, έχουν συγκεκριμένες αρνητικές απόψεις ο ένας για
τον άλλο και είναι γεμάτοι μίσος; Όταν ο γάμος τους βρίσκεται
πραγματικά σε αδιέξοδο, τα προβληματικά ζευγάρια πρέπει ν ’
αναζητήσουν τη βοήθεια ενός έμπειρου θεραπευτή που κάνει συμ

βουλευτική ζευγαριών. Αλλά οι ίδιοι, όπως επίσης και εκείνοι που

έχουν λιγότερο σοβαρά προβλήματα, μπορούν να επωφεληθούν
εφαρμόζοντας τις γνώσεις που θα αποκτήσουν απ’ αυτό το βιβλίο
προκειμένου να ξεπεράσουν τις δυσκολίες τους.
Πρώτον, σκεφτείτε τι είναι αυτό που εμποδίζει την ουσιαστική
συνεργασία. Αν πράγματι οι αυτοεκπληρούμενες προφητείες, ο
εγωισμός και η εχθρικότητα έχουν τόσο τρομακτική δύναμη, πώς
είναι δυνατόν λοιπόν να ελπίζουμε για μια ριζική αλλαγή; Ευτυ
χώς, γεννιόμαστε όχι μόνο με τάσεις εγωκεντρισμού, αλλά και με
ικανότητες συνεργασίας και αφοσίωσης. Μπορούμε ξεκάθαρα να
διακρίνουμε τη συναισθηματική ένταση στις σχέσεις γονιού - παι
διού· με λίγες αξιοσημείωτες εξαιρέσεις οι γονείς ανταποκρίνο-
νται με έντονη αγάπη στις ανάγκες των παιδιών τους. Επιπλέον,
κατά τα αρχικά στάδια, τα περισσότερα ζευγάρια εκδηλώνουν μια
ενθουσιώδη συνεργασία για το χτίσιμο της σχέσης τους. Το αίσθη
μα της ικανοποίησης που πηγάζει από τη σύμπνοια αποτελεί μια
ισχυρή συνεκτική δύναμη στις ανθρώπινες σχέσεις, είτε αυτή εκ
φράζεται μέσα από δυο μόνο ανθρώπους -όπως στο γάμο- είτε
από πολλούς, όπως σε μια ομάδα ή σε μια κοινωνική οργάνωση.
Η συνεργασία σ’ έναν ώριμο γάμο διαφέρει απ’ εκείνη ενός ρο
μαντικού έρωτα στον οποίο η αυταπάρνηση και η αφομοίωση των
ενδιαφερόντων προέχουν. Σ ’ έναν ώριμο γάμο τα ενδιαφέροντα
και οι στόχοι των συζύγων μπορεί να διαφέρουν, αλλά αυτοί μπο
ρούν να διαπραγματευτούν και/ή να συμβιβάσουν τα ιδιαίτερα εν-
διαφέροντά τους, για παράδειγμα να λύσουν προβλήματα όπως
είναι η διαίρεση των οικιακών καθηκόντων ή οι διαφορετικές στά
σεις απέναντι στην ανατροφή των παιδιών - για το καλό ενός μα-
κρυπρόθεσμου στόχου τους: μια ικανοποιητική, σταθερή σχέση.
Φυσικά, υπάρχουν άμεσα οφέλη που προκύπτουν απ’ όλη αυ
τή την προσπάθεια. Το πνεύμα της συνεργασίας, της προσφοράς
ευχαρίστησης στο/στη σύντροφο και της αντιμετώπισης προβλη
μάτων προκαλεί από μόνο του ικανοποίηση. Πολλοί σύζυγοι ταυ
τίζονται μεταξύ τους - με αποτέλεσμα να μοιράζεται ο ένας τις
χαρές του άλλου και να ικανοποιούνται και οι δυο στον ίδιο βαθ
11. Η ενίσχυση των Θεμελίων

μό. Αυτές οι θετικές δυνάμεις πρέπει να τεθούν σε ενέργεια από τη

στιγμή που ένα ζευγάρι πρέπει να υπερβεί τους περιορισμούς που
επιβάλλονται από την αντιπαράθεση των ενδιαφερόντων, τη σύ
γκρουση των προοπτικών και τη συσσωρευμένη εχθρικότητα.
Δέσμευση
Καθώς το πάθος σιγά σιγά υποχωρεί μετά τα πρώτα στάδια

του έρωτα, η αφοσίωση στην ευτυχία και ικανοποίηση του άλλου
προβάλλει ως ο πρώτιστος συνεκτικός κρίκος σε μια σχέση. Αυτά
τα συναισθήματα συμπίπτουν λίγο πολύ με τους συζυγικούς και
αργότερα γονεϊκούς ρόλους. Οι σύζυγοι αναλαμβάνουν την ευθύ
νη να αγαπά ο ένας τον άλλο “στην υγεία και στην αρρώστια...”. Η
ευθύνη, ο ακρογωνιαίος λίθος της δέσμευσης, προσφέρει ένα μέ
τρο με το οποίο οι σύζυγοι αξιολογούν τον εαυτό τους και το/τη
σύντροφό τους.
Αν και ορισμένοι σύζυγοι πιστεύουν, στην αρχή, ότι είναι αφο-
σιωμένοι στη σχέση, η αφοσίωσή τους μπορεί να μην είναι τόσο
ισχυρή ώστε να αντισταθεί στις αναπόφευκτες δυσκολίες του γά
μου. Αλλοι μπορεί να θεωρούν τη δέσμευσή τους ισχυρή αλλά
ακόμη διατηρούν έντονες επιφυλάξεις που ίσως επιμένουν για
πολλά χρόνια - ακόμη και κατά τη διάρκεια του γάμου.
Αυτού του είδους οι επιφυλάξεις στερούν τη σχέση από ιδιαίτερα
και αξιόλογα στοιχεία. Για παράδειγμα, οι σύζυγοι μπορεί να βρί
σκονται διαρκώς σε εγρήγορση προκειμένου να ανακαλύψουν ψεγά
δια στο γάμο τους από φόβο μήπως βρεθούν μόνιμα παγιδευμένοι ή
επίσης μονώνονται από το συναισθηματικό δέσιμο γιατί φοβούνται
μήπως ο/η σύντροφός τους τους απορρίψει. Παρ’ όλα αυτά, άλλες
επιφυλάξεις μπορεί να στοχεύουν στα πλεονεκτήματα μιας στενής
σχέσης η οποία όμως δε συνοδεύεται από μια ανενόχλητη προσπά
θεια για την εξασφάλιση της συνέχισης και εξέλιξής της.
Η δυστυχία που μπορεί να προκαλέσει μια πενιχρή δέσμευση
φαίνεται ξεκάθαρα στην περίπτωση της Μάρτζορι (βλέπε την Ει
σαγωγή) η οποία με επισκέφτηκε μετά από αρκετά χρόνια γάμου.

Είχε ζήσει μια δυσάρεστη παιδική ηλικία κυρίως εξαιτίας των

διαρκών καβγάδων των γονιών της. Ο πατέρας της ήταν αυταρχι
κός, επικριτικός και καταπιεστικός. Η μητέρα της, που έκρινε
ήπια τον πατέρα της, ήταν θύμα των επιθέσεών του. Η Μάρτζορι
ταυτίστηκε με τη μητέρα της και ανέπτυξε το φόβο ότι, αν πα
ντρευόταν, θα γινόταν και η ίδια αντικείμενο κακοποίησης, όπως
η μητέρα της. Μετά από ένα σφοδρό έρωτα, η Μάρτζορι παντρεύ
τηκε τον Κεν, έναν πρώην αθλητή του σχολείου. Παρά την εμφανή
αφοσίωση του Κεν σε κείνη, η Μάρτζορι ανησυχούσε μήπως κά-
ποια μέρα αρχίσει να συμπεριφέρεται σαν τον πατέρα της.
Πριν παντρευτούν, η Μάρτζορι είχε αποσπάσει μια υπόσχεση
από τον Κεν, ότι θα συμφωνούσε να χωρίσουν αν εκείνη ζητούσε
ποτέ διαζύγιο. Για να της “κάνει το χατίρι”, συμφώνησε. Ο Κεν
πίστευε ότι η Μάρτζορι θα ήταν ευτυχισμένη και ότι απλά ήταν
αμήχανη για την τεράστια αλλαγή που θα έκανε στη ζωή της. Η
Μάρτζορι ωστόσο ποτέ δεν αφοσιώθηκε απόλυτα στο γάμο. Κρα
τώντας πάντα ένα παραθυράκι για τον εαυτό της, δεν μπόρεσε
ποτέ να ολοκληρωθεί μέσα από τη σχέση. Η Μάρτζορι κλείστηκε
στον εαυτό της και με τα χρόνια άρχισε να καιροφυλακτεί για τα
σφάλματα του Κεν.
Εξαιτίας του φόβου της ότι και η πιο μικρή αδυναμία του Κεν
θα εξελισσόταν σε αξεπέραστο πρόβλημα, η Μάρτζορι εξέταζε και
τα πιο ασήμαντα ακόμη λάθη του κάτω από μικροσκόπιο και, έτσι,
τα μεγέθυνε. Ως αποτέλεσμα, βρισκόταν συνεχώς σε εγρήγορση
και κατέκρινε σιωπηλά τα μειονεκτήματα που εντόπιζε. Ο Κεν ερ
μήνευε την επικριτική σιωπή της ως ένδειξη έλλειψης στοργής και
την κατηγορούσε - κάτι που εκείνη με τη σειρά της ερμήνευε ως
επιβεβαίωση της βασικής του εχθρικότητάς.
Όταν το ζευγάρι ήρθε για συμβουλευτική, ήταν ολοφάνερο ότι
ένα πιεστικό πρόβλημα ήταν η τάση της Μάρτζορι να βρίσκει
διαρκώς λάθη στον Κεν. Μπόρεσα να διακρίνω το φόβο που υπέ
βοσκε κάτω από την κλονισμένη δέσμευσή της και της ετοίμασα
έναν κατάλογο με δυο στήλες, στις οποίες έπρεπε να εκθέσει τα
υπέρ και τα κατά μιας μη ολοκληρωμένης δέσμευσης.

Υπέρ της μη ολοκληρωμένης Κατά της μη ολοκληρωμένης

δέσμευσης δέσμευσης
Θα υπήρχαν λιγότερες πιθανότητες Θα κατακρίνω πιο συχνά τον Κεν.
να πληγωθώ αν ο σύζυγός μου δε συ- @α υπάρχουν περισσότερες πιθανό-
μπεριφεροταν σωστά. τητες να νιώθω ότι απειλούμαι από
Θα μπορώ να ξεφύγω πιο εύκολα την άσχημη συμπεριφορά του Κεν.
απο το γαμο. @α ε[μαι λιγότερο συναισθηματικά
Θα μπορώ να είμαι πιο ανεξάρτητη. δεμένη μαζί του και συνεπώς λιγότε-
ρο ικανοποιημένη.
Θα ζω συνεχώς με το φόβο μήπως μ’
εγκαταλείπει.
Φυσικά, ήταν δύσκολο για τη Μάρτζορι να εκφράσει τα πραγ

ματικά πλεονεκτήματα μιας ολοκληρωμένης δέσμευσης καθώς δεν
είχε κάνει ποτέ αυτό το βήμα. Για να κινητοποιηθεί, ωστόσο, εκθέ
σαμε κάποια από τα πιθανά πλεονεκτήματα, όπως η μεγαλύτερη
ασφάλεια και συμμετοχή της σε μια πιο ολοκληρωμένη σχέση. Μό
νο αφού αποκαλύφθηκαν τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της
μη ολοκληρωμένης δέσμευσής της, η Μάρτζορι συνειδητοποίησε
πόσα πολλά έχανε με την αυτοαπομόνωση και απομάκρυνσή της.
Με τη Μάρτζορι εξετάσαμε όλα εκείνα τα στοιχεία που διατη
ρούσαν σταθερή τη σχέση της με τον Κεν: οι πολλές κρίσεις που εί
χαν αντιμετωπίσει μ’ επιτυχία, ο τρόπος με τον οποίο δούλευαν
ως ομάδα για την ανατροφή των παιδιών. Δίνοντας μεγάλη έμφα
ση στα γεγονότα και στη στάση του Κεν, η Μάρτζορι πείστηκε για
τη δύναμη και τα ισχυρά θεμέλια του γάμου. Ακόμη, συνειδητο
ποίησε ότι, παρ’ όλο που ο Κεν θύμωνε κάποιες φορές, δεν είχε
εκείνη τη βίαιη, απότομη συμπεριφορά του πατέρα της. Ανακάλυ
ψε ότι με το να επαναλαμβάνει στον εαυτό της: “Αυτή η σχέση θα
διαρκέσει” την ανακούφιζε από την ανασφάλειά της.
Προκειμένου να ενισχύσει αυτή την πεποίθηση, η Μάρτζορι
έπρεπε να αλλάξει τη συνήθειά της να επικεντρώνεται στα λάθη
του συζύγου της. Εξάλλου, κι εκείνος ως άνθρωπος είχε το δικαί
ωμα να κάνει λάθη. Ο Κεν ορισμένες φορές είχε μια επικριτική
στάση, δεν κρατούσε τις υποσχέσεις που έδινε και συχνά ανέβαλ
λε τις υποχρεώσεις του. Αλλά, αντί να ασχολείται μ’ αυτά τα ελατ-
11. Η ενίσγυππ των θπίρΑίων

τώματα, η Μάρτζορι προσπάθησε να στρέψει το ενδιαφέρον της

στα θετικά εκείνα στοιχεία που θα εξασφάλιζαν ένα σταθερό, ευ
τυχισμένο γάμο: την έκφραση της αφοσίωσής του σε κείνη, το εν
διαφέρον του για την ευτυχία της και την προθυμία του να βελ
τιώσουν τη σχέση τους. Σταδιακά, η Μάρτζορι κατάφερε να απαλ
λαγεί από τις καχυποψίες της και να εμπιστευτεί τον Κεν, ενώ τα
οφέλη έγιναν αμέσως αισθητά. Διαπίστωσε ότι ένιωθε πιο αυθόρ
μητη και έτοιμη να δώσει περισσότερα -καθώς και να πάρει πε
ρισσότερα- στη σχέση. Και, καθώς χαλάρωσε, ο Κεν άρχισε να της
δείχνει μεγαλύτερη στοργή και ενδιαφέρον.
Αναλύοντας τη ριζική αυτή αλλαγή, παρατήρησα ότι η ικανό
τητα της Μάρτζορι να συγκεντρώνεται στα θετικά στοιχεία και
όχι στις αδυναμίες του γάμου της της χάρισε μια πιο ισορροπημέ
νη προοπτική για τον εαυτό της και το σύζυγό της. Αυτή η αλλαγή
προοπτικής κατέστησε ουδέτερο το φόβο της ότι ο Κεν κάποια μέ
ρα θα εμιμείτο τη συμπεριφορά του πατέρα της. Καθώς λοιπόν
άλλαξε η προοπτική της -και οι φόβοι της υποχώρησαν-, μπόρεσε
να επιδοθεί στο έργο της βελτίωσης της σχέσης της και να αποφα
σίσει να μείνει στο γάμο της παρά να τον γκρεμίσει.
Η περίπτωση αυτή μας διδάσκει έναν πολύ σημαντικό κανόνα:
οι φόβοι μπορούν να προφυλάξουν τους ανθρώπους από μια δυ
σάρεστη δέσμευση, αλλά μια επιφυλακτική στάση μπορεί να δια
τηρήσει τους φόβους ζωντανούς. Ο κανόνας αυτός συνοδεύεται
όμως από μια συνέπεια: παίρνοντας το ρίσκο να εμπιστευτούν
και να βασιστούν στους συντρόφους τους, οι σύζυγοι μπορεί στην
αρχή να αυξήσουν το αίσθημα της ευαισθησίας τους, αλλά τελικά
μαθαίνουν ότι άξιζε τον κόπο να επιχειρήσουν κάτι τέτοιο.
Η Μάρτζορι θεωρούσε την επιφυλακτικότητά της ως ένα μέσο
για να κρατήσει τον Κεν σε μια ισορροπία και παράλληλα να προ
στατεύσει τον εαυτό της. Ένα μέρος της συμβουλευτικής που της
έκανα αφορούσε την αντιμετώπιση των φόβων της να πάρει ρίσκα:
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Γιατί δε θέλεις να ολοκληρώσεις τη δέσμευση;
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Δεν είμαι σίγουρη αν μπορώ να τον εμπιστευτώ.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Ας υποθέσουμε πως ανακαλύπτεις πως δεν μπορείς να

272 ΑΑΚΟΝΤ. ΒΕ<:Κ
τον εμπιστευτείς. Τι θα γίνει σ’ αυτή την περίπτωση;

ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Θα με πληγώσει.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Και στη συνέχεια;
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Αν με πληγώσει, θα νιώθω δυστυχισμένη.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Και έπειτα τι θα κάνεις;
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Θα σκεφτώ να διαλύσω το γάμο.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Μα αυτό το σκέφτεσαι από τη μέρα που παντρεύτηκες. Και
τι θα έχανες αν δεσμευόσουνα στην απόφασή σου να βελτιώσεις τη σχέση σου αντί
να είσαι αρνητικά προκατειλημμένη;
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Φαντάζομαι ότι θα ανακάλυπτα ότι δεν μπορώ να τον εμπι
στευτώ.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Συνεπώς, θ’ ανακαλύψεις μια κι έξω ότι δεν μπορείς να τον
εμπιστευτείς. Αν όμως τελικά αυτός περάσει το τεστ;
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Θα διαπιστώσω ότι τελικά είναι εντάξει... και υποθέτω ότι θα
νιώθω περισσότερο ασφαλής.
Ετοίμασα ένα πείραμα τρκύν μηνο')ν για τη Μάρτζορι, για να
την κάνω να ελέγξει τις εξής υποθέσεις: “Α ν δοθώ απόλυτα στη
σχέση και αναζητήσω τα θετικά στοιχεία αντί για τ ’ αρνητικά, θα
νιώθω πιο ασφαλής”. Μετά από τρεις μήνες ανακάλυψε ότι πράγ
ματι ένιωθε πιο ασφαλής και ότι είχε όλο και λιγότερες σκέψεις
σχετικές με τη διάλυση του γάμου της.
Αυτή η περίπτωση δείχνει τη σημασία της αμφισβήτησης των
ιδιαίτερων σκέψεων κάποιου, όπως, για παράδειγμα, το ότι κα
νείς δεν πρέπει ποτέ να αφήσει τον εαυτό του να γίνει ευάλωτος.
Προσπαθώνας να αποφύγει έναν απροσδιόριστο κίνδυνο -της
παγίδευσής της σ’ ένα δυστυχισμένο γάμο-, η Μάρτζορι πλήρωσε
ένα πολύ συγκεκριμένο τίμημα: να μην είναι ποτέ απόλυτα ευτυ
χισμένη ή ασφαλής. Οδήγησε, έτσι, τον εαυτό της σ’ ένα φαύλο κύ
κλο: αναζητώντας διαρκώς μια έξοδο κινδύνου για να “προστα
τευτεί”, δημιούργησε μια ασταθή σχέση· η αβεβαιότητα την οδήγη
σε σε μεγαλύτερη ανασφάλεια, αυξάνοντας την ανάγκη της για αυ
τοπροστασία. Το κόστος της αιώνιας επιφυλακτικότητας ήταν
μια διαρκής ανασφάλεια.
Παρόμοια, η Μάρτζορι απέφευγε να αφοσιωθεί με ζήλο στη
δουλειά ή στους φίλους της, γιατί φοβόταν την απόρριψη και τον

πόνο που αυτή θα της προκαλούσε. Το αίσθημα της ευαλωτότητας

και η ανάγκη της να προστατευτεί από τον κίνδυνο εκφραζόντου
σαν επίσης από την επιμονή της να κρατά ένα μεγάλο απόθεμα
στον τραπεζικό της λογαριασμό -π α ρ ’ όλο που τα χρήματά της θα
μπορούσαν να είχαν αυξηθεί περισσότερο αν τα είχε επενδύσει
διαφορετικά- και ξοδεύοντας μεγάλα ποσά για ασφάλεια αναπη
ρίας. Υπό μία έννοια, η συζυγική πολιτική της Μάρτζορι δείχνει
την αξία μιας πιο ουσιαστικής επένδυσης στο γάμο σε σχέση με τη
συναισθηματική απομόνωση που επιλέγουν πολλοί.
ΑΦΟΣΙΩΣΗ ΚΑΙ ΠΙΣΤΗ
Συχνά πολλοί άνθρωποι δεν είναι ιδιαίτερα πρόθυμοι ν ’ αφο-

σιωθούν σε κάτι, γιατί αυτό απαιτεί να εγκαταλείψουν κάτι άλλο.
Ορισμένοι, για παράδειγμα, είναι ικανοποιημένοι με το γάμο
τους, αλλά δεν είναι σε θέση να κάνουν καμιά θυσία γι’ αυτόν. Θέ
λουν να απολαμβάνουν τα αγαθά και των δυο κόσμων - για πα
ράδειγμα, την ασφάλεια και την παντοτινή αγάπη που τους προ
σφέρει ο γάμος, αλλά επίσης και την ελευθερία και την έλλειψη ευ
θυνών της εργένικης ζωής.
Ο Τέρι και η Ρουθ, ένα ζευγάρι για το οποίο, αν έκρινε κανείς
κάπως φαινομενικά, θα έλεγε ότι τα πάει μια χαρά, με επισκέφτη-
κε εξαιτίας των υποψιών της Ρουθ ότι ο Τέρι δεν της ήταν πιστός.
Πολυάσχολος επαγγελματίας (ήταν αναλυτής συστημάτων σε ερ
γοστάσια που περνούσαν στην αυτοματοποίηση), ο Τέρι ταξίδευε
συχνά, και η Ρουθ βασανιζόταν από το φόβο ότι ο σύζυγός της
έβλεπε άλλες γυναίκες σ’ εκείνα στα ταξίδια του.
Σε συνέντευξη που είχα μόνο με τον Τέρι ανακάλυψα ότι πράγ
ματι είχε διάφορες σχέσεις με άλλες γυναίκες ενώ απούσιαζε από
το σπίτι του. Όπως ο ίδιος έλεγε: “Θέλω να έχω την πίτα ολόκληρη
και το σκύλο χορτάτο”. Ήταν ιδιαίτερα φιλήδονος και δεν μπο
ρούσε να καταλάβει γιατί έπρεπε να στερήσει τον εαυτό του από
οποιαδήποτε ικανοποίηση, ακόμη κι αν αυτή η έλλειψη περιορι
σμού θα πλήγωνε τη σύζυγό του και θα κατέστρεφε τη σχέση τους.

274 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕίϋΚ
Όπως έκανα και με τη Μάρτζορι, χρησιμοποίησα την τεχνική

με τις δυο στήλες προκειμένου ο Τέρι να μπορέσει να εκτιμήσει τα
πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα. Στην αρχή διαμαρτυρήθηκε
ότι ήθελε να διατηρήσει τη σχέση του με τη σύζυγό του “περισσό
τερο απ’ οτιδήποτε άλλο στον κόσμο”. Αλλά, όταν ζύγισε τα πλε
ονεκτήματα και τους πιθανούς κινδύνους της επιθυμίας του να γί
νονται τα πάντα έτσι όπως τον συνέφεραν, ένιωσε ότι είχε χάσει
την “αξιοπρέπειά” του. Του τόνισα ότι, για να εξασφαλίσει μια
μόνιμη σχέση, έπρεπε να περιορίσει τις απολαύσεις τους στις δρα
στηριότητες εκείνες που ήταν συμβατές με το γάμο του και να
εγκαταλείψει εκείνες που απειλούσαν τη σχέση του. Θα έπρεπε να
αναλογιστεί σοβαρά πόσα πολλά έχανε στην ουσία με το να μην
κάνει θυσίες. Μια φορά κάναμε τον εξής διάλογο με τον Τέρι:
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Σαν να ζεις σ’ ένα όνειρο, να έχεις τα πάντα χωρίς κανέ
να κόστος...
ΤΕΡΙ: Σωστά. Πού είναι το πρόβλημα;
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Εχεις όμως τα πάντα; Α π’ ό,τι καταλαβαίνω, η Ρουθ
απειλεί να σ’ εγκαταλείψει.
ΤΕΡΙ: Δε νομίζω ότι θα το κάνει.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Αν όμως το κάνει, τι θα έχεις;
ΤΕΡΙ: Φαντάζομαι πως θα χρειαστεί να βρω μια άλλη γυναίκα.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Αυτό είναι που θέλεις πραγματικά;
ΤΕΡΙ: Όχι.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Με σειρά προτεραιότητας, τι είναι πιο σημαντικό για σέ
να, οι απολαύσεις ή ο γάμος σου;
ΤΕΡΙ: Ο γάμος μου, φυσικά.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Αν έπρεπε να διαλέξεις, τι θα προτιμούσες;
ΤΕΡΙ: Σου απάντησα ήδη.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Τι θα χάσεις λοιπόν αν διακόψεις αυτές τις παροδικές
σχέσεις;
ΤΕΡΙ: Δε θα διασκεδάζω τόσο πολύ στα ταξίδια.
ΘΕΡΑΠΕΥΤΗΣ: Και τι θα κερδίσεις;
ΤΕΡΙ: Φαντάζομαι πως η γυναίκα μου θα σταματήσει να μ’ υποψιάζεται.
Ήταν πολύ σημαντικό να κάνω τον Τέρι να συνειδητοποιήσει
τα εξής: θα έπρεπε να κάνει ορισμένες υποχωρήσεις για να σώσει

το γάμο του, αλλά θα έχανε πολλά περισσότερα αν εξακολουθού

σε να προσπαθεί να κατακτά ό,τι κι αν επιθυμούσε. Ο Τέρι δεν εί
χε αντιμετωπίσει ποτέ με σοβαρότητα το γεγονός ότι έπρεπε να
κάνει μια επιλογή. Στην πραγματικότητα, τις περισσότερες φορές
στη ζωή του κατάφερνε να έχει ό,τι επιθυμούσε και να “τη βγάζει
καθαρή”. Για πρώτη φορά ήρθε αντιμέτωπος με την πραγματικό
τητα, ότι δηλαδή αυτή η “πλεονεξία” απέναντι στη ζωή δεν είχε
πια λόγο ύπαρξης. Μετά από πολλή σκέψη, ο Τέρι ανακάλυψε
πως, παρά τη γοητεία των άλλων απολαύσεων, αυτό που προείχε
πάνω απ’ όλα ήταν η ισορροπία της σχέσης του.
Φυσικά, η εξάλειψη ενός μεμονωμένου προβλήματος δεν ενδυ
ναμώνει από μόνη της τα θεμέλια του γάμου. Μια υγιής ουσιαστι
κή σχέση απαιτεί περισσότερα: ο/η σύζυγος πρέπει ν ’ αφοσιωθεί
στο γάμο και να μάθει από την εμπειρία την ικανοποίηση της συ
νεισφοράς και της συνύπαρξης ως ομάδα, ως ζευγάρι παρά ως
δυο άνθρωποι που απλά μοιράζονται το ίδιο σπίτι.
Μια κυρίαρχη πτυχή της αφοσίωσης -η οποία μάλιστα σύμφω
να με πολλούς ερευνητές έχει γίνει πιο σπάνια τα τελευταία χρό
νια- είναι η αποφασιστικότητα για τη διάσωση της σχέσης ακόμη
και έπειτα από δυσκολίες, απογοητεύσεις και διαψεύσεις. Είναι
αλήθεια ότι πολύ περισσότεροι γάμοι θα μπορούσαν να είχαν σω
θεί και βελτιωθεί αν τα ζευγάρια διοχέτευαν όλες τους τις δυνά
μεις στην επίλυση των προβλημάτων τους παρά στη φυγή και στην
εγκατάλειψη. Τα επόμενα κεφάλαια προσφέρουν οδηγίες για την
εύρεση αυτών των λύσεων.
Βασική εμπιστοσύνη
Ακόμη κι όταν είναι απόλυτα δοσμένοι στο γάμο τους, οι σύ

ζυγοι μπορεί να μην καταφέρουν να αναπτύξουν ένα σταθερό αί
σθημα εμπιστοσύνης. Η εμπιστοσύνη μιας γυναίκας, για παρά
δειγμα, συμπεριλαμβάνει την πεποίθηση πως ο σύζυγός της ενδια-
φέρεται για την ευτυχία της, πως δε θα την πλήγωνε σκόπιμα και
πως θα τη στήριζε κάθε φορά που θα τον χρειαζόταν. Η διαρκής
11. Η ενίσχυση, των θεμελίων

και ισχυρή εμπιστοσύνη είναι δύσκολο να καλλιεργηθεί και εύκο

λο να κλονιστεί.
Σύμφωνα με πολλούς συγγραφείς, οι ρίζες της βασικής εμπι
στοσύνης αναπτύσσονται πολύ πριν το γάμο. Ο Έρικ Έρικσον τό
νισε πως αυτή η στάση αρχίζει να διαμορφώνεται από τις εμπει
ρίες τον παιδιού με τα σημαντικά πρόσωπα της οικογένειάς τον. *
Αυτή η εμπιστοσύνη ξεπερνά την τυφλή εξάρτηση της βρεφικής
ηλικίας και πηγάζει από τα συναισθήματα του παιδιού για τους
γονείς και τ ’ αδέρφια του. Η βασική εμπιστοσύνη ενός παιδιού συ
μπεριλαμβάνει τα εξής στοιχεία:
Ο Μπορώ να βασιστώ στην οικογένειά μου όταν χρειαστώ τη βοήθειά της.
Ο Οι ξένοι μπορεί να με πληγώσουν, αλλά η οικογένειά μου με σέβεται και
θα με προστατεύσει.
> Οι άνθρωποι που κατέχουν σημαντική θέση στη ζωή μου δε θα με προ-
δώσουν, δε θα με εκμεταλλευτούν ούτε και θα με πληγώσουν συνειδητά.
Αυτή η πρώτη εμπιστοσύνη μπορεί ωστόσο να μην επεκτείνε-
ται και στις σχέσεις με τους συνομήλικους. Έτσι, ένα παιδί μπορεί
ν ’ ανακαλύψει ότι τα άλλα παιδιά μπορεί να είναι σκληρά, κακό
βουλα και αναξιόπιστα. Καθώς ωριμάζει, το άτομο συνειδητοποι
εί ότι οι άνθρωποι του αντίθετου φύλου μπορεί να είναι εκδικητι
κοί, καταπιεστικοί και ανάξιοι εμπιστοσύνης. Αυτές οι υποβό-
σκουσες στάσεις δυσπιστίας είναι δυνατόν να μεταφερθούν και
στο γάμο, αν και συγκαλύπτονται από τη σχέση του έρωτα. Αν και
ένας/μια σύζυγος μπορεί να είναι έμπιστος/η και αξιόπιστος/η,
αυτή η λανθάνουσα τάση προς τη δυσπιστία θα συνεχίσει να υπάρ
χει περιμένοντας μια αφορμή που θα την ωθήσει και θα τη βγάλει
στην επιφάνεια.
Πολλοί/ές σύζυγοι εμπιστεύονται τους/τις συντρόφους τους εν
μέρει και όχι απόλυτα. Σε ορισμένα θέματα -όπως, για παράδειγ
μα, στη διαχείριση των χρημάτων, στις σχέσεις με τα πεθερικά ή
στο χρόνο που περνούν εκτός σπιτιού- δεν τους έχουν εμπιστο
σύνη. Κάποιος/α μπορεί να αισθανθεί την έλλειψη εμπιστοσύνης
*Ε . ΕπΚδοη, ΟΊΐΙάΗοοάαηά5οά€ΐγ(Νζψ Υ ογΚ: \ν. \ν. ΝοΠοπ, 1964).

από την πλευρά του/της συντρόφου του και να νιώσει πληγωμέ

νος/η. Ή ακόμη η δυσπιστία μπορεί να τον/την κάνει να επανα
στατήσει και να αντιδράσει παρορμητικά ακολουθώντας το ρητό
“καλύτερα να κρεμαστείς για ένα πρόβατο παρά για ένα αρνάκι”.
Οι σύντροφοι μπορούν να κατανοήσουν καλύτερα τη δυσπι
στία εφόσον αναγνωρίσουν το γεγονός ότι για ορισμένα ιδιαίτερα
ζωτικά θέματα της σχέσης τους σκέφτονται με τρόπο απόλυτο.
Συνεπώς, αν μια γυναίκα δεν πει την αλήθεια σε μια συγκεκριμένη
περίσταση, ο σύζυγός της θα σκεφτεί: “Λεν μπορώ ποτέ να την
εμπιστευτώ”. Αν ένας άντρας αθετήσει μια υπόσχεσή του, η σύζυ
γός του θα συμπεράνει: “Είναι ανάξιος εμπιστοσύνης”. Είναι βέ
βαια προτιμότερο για τους συντρόφους να αντιλαμβάνονται τα
χαρακτηριστικά της ειλικρίνειας και της εμπιστοσύνης σ’ ένα συ
νεχές φάσμα παρά ως κάτι το απόλυτο, ως σημείο μιας κλίμακας
παρά ως μια καθορισμένη κατηγορία. Έτσι, μια γυναίκα μπορεί
να εξηγήσει τα ψέματα του συζύγου της ως μια ένδειξη ότι εκείνος
δεν είναι τέλειος: δεν είναι απόλυτα ειλικρινής μαζί της, αλλά ού
τε και ένας αιώνιος ψεύτης. Και ένας άντρας που προτιμά να εκ
φραστεί μέσω της στατιστικής θα βαθμολογήσει τη σύζυγό του ως
75 τοις εκατό ειλικρινή παρά σαν διαρκώς αναξιόπιστη.
Όπως συμβαίνει στην πραγματικότητα, κανείς δεν μπορεί να
είναι μόνιμα ειλικρινής. Δεν υπάρχει απόλυτη αλήθεια για κάτι.
Μια κατάσταση έχει τόσες πτυχές, που, αναγκαστικά, κάποιος
πρέπει να επιλέξει ορισμένες και να αποκλείσει κάποιες άλλες
προκειμένου να δώσει μια ειλικρινή απάντηση σ’ ένα ερώτημα.
Στην προσπάθειά μας να εκτιμήσουμε με ειλικρίνεια τα κίνητρά
μας, για παράδειγμα, πρέπει να παραδεχτούμε ότι πολύ συχνά τα
συγχέουμε και είναι αδύνατον να τα διαχωρίσουμε με απόλυτη
αντικειμενικότητα. Επιπλέον, τα συναισθήματα και η συμπεριφο
ρά μας μπορεί ν ’ αλλάξουν απ’ τη μια στιγμή στην άλλη, και κάτι
που πιστεύουμε ακράδαντα όταν είμαστε θυμωμένοι μπορεί να
μην ισχύει το ίδιο αμέσως μόλις ηρεμήσουμε. Ακόμη, η διακριτι
κότητα και η ευαισθησία συχνά απαιτούν κάποια απόκρυψη δυ
σάρεστων γεγονότων.

Η πίστη στην καλοπροαίρετη διάθεση
Ακόμη και στις περιπτώσεις εκείνες που και οι δυο σύζυγοι

έχουν αγαθές προθέσεις, θέλουν να είναι καλοί και ευγενικοί, η
ελαττωματική επικοινωνία και η λανθασμένη ερμηνεία των μηνυ
μάτων μπορούν να κάνουν αυτές τις προθέσεις να φαίνονται ψεύ
τικες, οδηγώντας τον ένα σύντροφο στο συμπέρασμα πως ο άλλος
έχει ιδιοτελή κίνητρα απέναντι του. Και, από τη στιγμή που κάποι
ος, για παράδειγμα, πιστέψει πως ο/η σύζυγός του/της καθοδηγείται
από το στενό, προσωπικό του/της συμφέρον, ο τρόπος με τον οποίο
θα τον/την αντιμετωπίζει θα επισκιάζεται απ’ αυτή την αντίληψη.
Ας υποθέσουμε, ωστόσο, πως μια δυσαρεστημένη από το σύζυ
γό της γυναίκα είναι ικανή να πείσει τον εαυτό της: “Α ν καί η συ
μπεριφορά του συζύγου μου δεν είναι σωστή και με πληγώνει, π ι
στεύω πως δεν έχει κακές προθέσεις και πως δε θέλει να με πλη
γώσει”. Αυτή η παραδοχή από μόνη της μπορεί να τη βοηθήσει να
δει τη στάση του συζύγου της από μια άλλη οπτική γωνιά και,
αντιπαραθέτοντας αυτή την οπτική γωνιά με την αρνητική κριτι
κή για το σύζυγό της, η γυναίκα αυτή ίσως μπορέσει να φτάσει σε
πιο ήπιες εξηγήσεις για τη φαινομενική “κακία” του.
Φυσικά, η πίστη στις καλές προθέσεις δεν μπορεί να θεωρηθεί
δεδομένη και δεν είναι όλες οι προθέσεις καλές. Στην πραγματι
κότητα, μια γυναίκα μπορεί να είναι σε θέση να αναφέρει ζωντα
νά παραδείγματα για την εγωιστική ή εχθρική στάση του συζύγου
της. Αλλά, επανεξετάζοντας όλη την προηγούμενη συμπεριφορά
του -τα “καλά” (φροντίδα και ενδιαφέρον), καθώς και τα “κακά”
στοιχεία του (αδιαφορία και εγωισμός)-, θα μπορέσει να αποκτή
σει μια πιο ισορροπημένη αντίληψη.
Αν το ζευγάρι παγιδευτεί σ’ έναν κύκλο επιθέσεων και αντεπιθέ
σεων, σύγκρουσης για επικράτηση, τότε η μεταξύ τους εχθρικότητα
είναι αυτή που πρέπει ν ’ αντιμετωπιστεί πρώτα. Στρατηγικές σαν
αυτές που περιγράφονται στο Κεφάλαιο 17 μπορούν να φανούν
χρήσιμες στην αρχή. Και, μόλις η εχθρικότητα υποχωρήσει κάπως,
οι σύζυγοι θα συμφωνήσουν σ’ ένα τουλάχιστον σημείο: ότι έχουν

καλή διάθεση ο ένας απέναντι στον άλλο και ότι θα τα πάνε πολύ
καλύτερα αν μπορέσουν να την εκφράσουν. Αυτή η λειτουργική πα
ραδοχή θα συμβάλει στην ουδετεροποίηση της εχθρικότητάς που
πηγάζει από την αμοιβαία απόδοση κακοπροαίρετων προθέσεων,
όπως συναντάται πολύ συχνά στους προβληματικούς γάμους.
Το όφελος της αμφιβολίας
Ο κάθε σύντροφος σ’ ένα γάμο μαθαίνει τις συγκεκριμένες ευ

αισθησίες του άλλου και αναγνωρίζει ότι με το να τις σέβεται απο
φεύγει τις περιττές συγκρούσεις. Τι συμβαίνει όμως όταν ο/η σύ
ζυγός σας φέρεται ύποπτα; Ας υποθέσουμε πως μια γυναίκα γυρί
ζει σπίτι πολύ αργότερα απ’ ό,τι είπε στο σύζυγό της. Όταν φτά
νει, η εξήγηση που δίνει -ότι έπρεπε να σταματήσει σε μια τράπε
ζα για να εξαργυρώσει μια επιταγή- έχει ένα κενό σημείο. Η εξή
γηση μπορεί να είναι αληθινή, αλλά στο σύζυγό της φαίνεται αβά-
σιμη. Υποψιάζεται ότι άργησε γιατί επισκέφτηκε τη μητέρα της,
ένα επίμαχο θέμα του παρελθόντος.
Ο σύζυγος έχει δυο επιλογές: μπορεί να της προσφέρει το όφε
λος της αμφιβολίας του ή μπορεί να την αντιμετωπίσει με τις υπο
ψίες του. Τι πρέπει να κάνει; Γενικά, θα ήταν προτιμότερο να δε
χτεί την εξήγηση της συζύγου του και να μη σχολιάσει άλλο το θέ
μα. Αν η εξήγηση είναι αληθινή, τότε η αμφισβήτησή της από μέ
ρους του θα δημιουργήσει μια αμοιβαία δυσπιστία και θα την κά
νει να νιώθει ότι κατηγορήθηκε άδικα. Αν η αλήθεια είναι ότι πράγ
ματι επισκέφτηκε τη μητέρα της, τότε πάλι θα ήταν καλό να την
αφήσει να κρατήσει το μυστικό της - είναι πολύ πιθανό να λέει ένα
αθώο ψέμα για να αποφύγει μια ενδεχομένως καταστροφική αντι
παράθεση. Συνεπώς, πρέπει να δεχτεί την εξήγησή της - ακόμη κι
αν με τον τρόπο αυτό την αφήνει να ξεφύγει με τη δικαιολογία της.
Η απαίτηση για απόλυτη ειλικρίνεια είναι αντιλειτουργική σ’
ένα γάμο ανάμεσα σε δυο ανθρώπους που., όπως όλοι μας, μπορεί
να κάνουν λάθη καθώς κυριαρχούνται από ευαισθησίες, εγωι
σμούς και επιθυμίες. Φυσικά, οι άνθρωποι συχνά έχουν ανάμει

κτα κίνητρα για τις πράξεις τους - περισσότερο ή λιγότερο καλο

προαίρετα. Αλλά τα κίνητρα των συζύγων στην πραγματικότητα
είναι πιο αγνά α π ’ ό,τι φαίνονται. Έτσι, πιστεύοντας την πιο
αθώα εξήγηση για την καθυστέρηση της συζύγου του, ο άντρας έχει
περισσότερες πιθανότητες να νιώσει τρυφερότητα απέναντι της.
Το στοιχείο της υποψίας υπεισέρχεται σε μια ευρεία κατηγορία
περιπτώσεων κατά τις οποίες ο/η σύζυγος μπορεί να είναι αλλά
και να μην είναι ένοχος/η. Ένας από τους δυο μπορεί να ξέχασε να
φέρει μια υποχρέωση σε πέρας γιατί ήταν απασχολημένος μ’ ένα
επαγγελματικό πρόβλημα - και όχι γιατί δεν ενδιαφέρθηκε. Η σύ
ζυγος μπορεί να προσκάλεσε κάποιους καινούριους φίλους στο
σπίτι χωρίς να ρωτήσει πρώτα το σύζυγο, πιστεύοντας πως εκεί
νος θα τους συμπαθούσε - και όχι από “απερισκεψία”.
Μετά απ’ όλα αυτά, πρέπει να παραδεχτώ ότι στους ιδανικούς
γάμους οι σύζυγοι πρέπει να νιώθουν ελεύθεροι να εκφράζουν όλες
τις υποψίες τους και, ακόμη, να αμφισβητούν ο ένας τα κίνητρα του
άλλου. Ωστόσο, μια τόσο ιδανική κατάσταση είναι δύσκολο να δια
μορφωθεί, και το παράδειγμα αυτό δεν πρέπει να χρησιμοποιείται
για να μειώσει την αξία μιας κατά τ ’ άλλα αρμονικής σχέσης.
Πίστη και ενδιαφέρον
Η πίστη και το ενδιαφέρον διαφέρουν από την αφοσίωση ως

προς το ότι κάποιος μπορεί να είναι αφοσιωμένος στη διατήρηση
του γάμου -και μπορεί μάλιστα να δείχνει ενθουσιασμό και να
επιστρατεύει όλες του τις δυνάμεις για τη διάσωσή του-, αλλά,
παρ’ όλα αυτά, να μην είναι πιστός. Η πίστη, με την έννοια αυτή,
αναφέρεται στο γεγονός ότι οι σύζυγοι τοποθετούν τα συμφέρο
ντα των συντρόφων τους πάνω από τα συμφέροντα των άλλων.
Για παράδειγμα, όταν κάποιος δέχεται τα αιχμηρά βέλη της κριτι
κής, πιστεύει ότι η σύζυγός του θα τον υπερασπίσει. Παρόμοια, το
στοιχείο της πίστης κάνει τους συζύγους να μην παίρνουν το μέ
ρος των άλλων εναντίον των ίδιων τους των συντρόφων.
Ορισμένες φορές, οι απαιτήσεις για πίστη από την πλευρά του

συντρόφου μπορεί να γίνουν υπερβολικές- παρ’ όλα αυτά, είναι

ιδιαίτερα σημαντικό οι σύζυγοι να αναγνωρίσουν τον ορισμό που
δίνει ο καθένας στην πίστη και να τον λάβουν και οι δυο σοβαρά
υπόψη. Μια γυναίκα, για παράδειγμα, ήταν δυσαρεστημένη από
τις σχέσεις της με την αδερφή του συζύγου της. Είχε συζητήσει με
την αδερφή του να προσλάβει μια οικιακή βοηθό, και μια παρεξή
γηση οδήγησε σε διαμάχη. Η γυναίκα πίστευε πως ο σύζυγός της
έπρεπε να πάρει το μέρος της και, όταν εκείνος προσπάθησε να εί
ναι αμερόληπτος, τον κατηγόρησε για απιστία. Όπως η ίδια το έθε
σε: “Εγώ χρειάζομαι σύμμαχο, και συ μου φέρεσαι σαν δικαστής”.
Στο γάμο, η έννοια της συμμαχίας έχει ένα τεράστιο συμβολικό
νόημα: “Ο/η σύζυγός μου θα με υπερασπίσει είτε έχω δίκιο είτε
άδικο”· αυτό σημαίνει ότι οι σύζυγοι μπορεί να βασιστούν ο ένας
στον άλλο για προστασία και υπεράσπιση. Και αυτά τα δυο δεν
εξαρτώνται από την κρίση του/της συζύγου για το ποιος έχει δίκιο
ή άδικο. Στις συζυγικές σχέσεις η ουδετερότητα συχνά γίνεται
αντιληπτή ως απιστία. Στην περίπτωση αυτή είναι προτιμότερο
να σταθείτε στο πλευρό του/της συντρόφου σας παρά να υιοθετή
σετε μια στάση αμερόληπτης κριτικής.
Το πρόβλημα της πίστης συναντάται συχνά στις δημόσιες κατα
στάσεις. Για παράδειγμα, ένας άντρας μπορεί να δεχτεί την κριτική
από τη σύζυγο όταν είναι μόνος, αλλά να πληγωθεί σημαντικά αν
εκείνη τον προσβάλει μπροστά σε άλλους. Ο τρόπος με τον οποίο
ερμηνεύει μια τέτοια δημόσια κριτική είναι: “Δε με υποστηρίζει”.
Ο άντρας νιώθει ευάλωτος εξαιτίας της “απιστίας” της συζύγου
του. Σύμφωνα με κάποια μορφή πρωτογενούς λογικής, αν η υποτι
θέμενη σύμμαχός του το θεωρεί σωστό να τον κατακρίνει δημόσια,
αυτό θα δώσει και στους άλλους τη δυνατότητα να κάνουν το ίδιο.
Ακόμη, είναι πιθανόν να ερμηνεύσει τη δημόσια κριτική της συζύ
γου του ως μια ξεκάθαρη παραδοχή της αδυναμίας τους να επικοι
νωνήσουν. Έτσι, όλοι αυτοί οι φόβοι της δημόσιας έκθεσης -ενό
χληση, ντροπή, και ταπείνωση- βγαίνουν στο προσκήνιο.
Η δημόσια προσβολή από την πλευρά του/της συζύγου γίνεται
συχνά αντιληπτή ως μια μορφή προδοσίας. Ορισμένες φορές, ένας

άντρας μπορεί να είναι αυστηρός στο θέμα της ακρίβειας και να δια
μαρτύρεται με την παραμικρή ανακρίβεια της συζύγου του. Επειδή
και κείνη με τη σειρά της προσπαθεί να κάνει καλή εντύπωση, μπο
ρεί εύκολα να πιστέψει ότι ο σύζυγός της “σκάβει το λάκκο της”.
Για παράδειγμα, ο Τεντ και η Κάρεν έπιασαν κουβέντα μ’ ένα
άλλο ζευγάρι στην παραλία ενός θέρετρου, όπου είχαν πάει για
διακοπές. Σε μια ερώτησή τους η Κάρεν απάντησε: “Μας αρέσει
να ερχόμαστε εδώ. Τα περνάμε τόσο καλά, που ερχόμαστε συνέ
χεια”. Ο Τεντ, θεωρώντας αυτή τη δήλωση ανακριβή, διέκοψε την
Κάρεν για να εξηγήσει ότι εκείνη ήταν μόνο η δεύτερη επίσκεψή
τους. Η Κάρεν συνέχισε λέγοντας στο άλλο ζευγάρι ότι ένας ακό
μη λόγος που τους έκανε να έρχονται σ’ αυτό το μέρος ήταν η κα
λή τιμή του πακέτου των διακοπών που συμπεριλάμβανε και το
αεροπορικό εισιτήριο. Ο Τεντ τη διόρθωσε ξανά λέγοντας: “Δεν
είναι ακριβώς αυτός ο λόγος που ήρθαμε. Θέλαμε ούτως ή άλλως
να έρθουμε χωρίς να μας ενδιαφέρει άμεσα η τιμή. 'Ετυχε απλά ο
ταξιδιωτικός μου πράκτορας να πετύχει μια καλή προσφορά”. Η
Κάρεν ένιωσε ότι οι διορθώσεις του Τεντ αμφισβητούσαν την
αξιοπιστία των λεγομένων της στα μάτια του άλλου ζευγαριού.
Ο Τεντ ήταν ιδιαίτερα απαιτητικός στο θέμα της ακρίβειας και
δεν ήθελε οι άλλοι να τον πιάσουν να κάνει ανακριβείς δηλώσεις.
Ο τρόμος του μήπως τυχόν κάνει κανένα λάθος ήταν εκείνος που
τον ανάγκασε να διορθώνει τα “λάθη” της Κάρεν. Η Κάρεν από
την άλλη ήταν αυθόρμητη και ήθελε να διηγείται την κάθε ιστορία
χωρίς να χρειάζεται να είναι ακριβής για την παραμικρή λεπτομέ
ρεια. Επιπλέον, ήθελε να δώσει την εικόνα ενός ευτυχισμένου ζευ
γαριού όταν μιλούσε στους άλλους - να δημιουργήσει την εντύ
πωση ότι εκείνη και ο Τεντ τα πήγαιναν μια χαρά. Σύμφωνα με την
ίδια, η ανοιχτή διαφωνία του Τεντ υπονόμευσε την αξιοπιστία
της, με αποτέλεσμα να τον θεωρήσει “άπιστο” απέναντι της.

ΑΠΙΣΤΙΑ
Σε ορισμένους γάμους οι σύζυγοι μπορούν να δεχτούν με ευ

κολία την απιστία από τους/τις συντρόφους του· σε άλλες περι
πτώσεις, η απιστία είναι σχεδόν ανεκτή, αν και συνεχίζει να απο
τελεί πηγή προβλημάτων· αλλά στους περισσότερους γάμους η
απιστία θεωρείται το αποκορύφωμα της προδοσίας, και όχι μόνο
καταδικάζεται, αλλά οδηγεί και στη μόνιμη απομάκρυνση που δι
καιολογεί το διαζύγιο. Αν ο γάμος επιβιώσει, οι πληγές θα παρα
μένουν ανεπούλωτες. Πολλές φορές, έχω διαπιστώσει ότι, ακόμη
κι αν η απιστία έγινε πριν από πολλά χρόνια, ο/η εξαπατημένος/η
σύζυγος θα συνεχίσει να κάνει αιχμηρούς υπαινιγμούς για το γε
γονός για αρκετό ακόμη διάστημα.
Γιατί άραγε η απιστία να είναι τόσο καταστροφική για ένα γά
μο; Για να κατανοήσουμε τον τεράστιο αντίκτυπο ακόμη και μιας
μεμονωμένης εξωσυζυγικής σχέσης, πρέπει να επιστρέψουμε στο
θέμα των συμβολικών σημασιών. Αν και για τον/την άπιστο/η σύ
ζυγο, η απιστία μπορεί απλά να σημαίνει την απόλαυση των ευ
καιριών εκείνων που απολάμβανε πριν το γάμο, για τον/την εξα-
πατημένο/η σύζυγο η απιστία είναι μια επίθεση κατά της ίδιας
τους της σχέσης, μια διακωμώδηση της υποτιθέμενης αμοιβαίας
δέσμευσής τους.
Ο Τέρι, για παράδειγμα, ήθελε να συνεχίσει να έχει εξωσυζυγι-
κές σχέσεις. Ισχυριζόταν ότι οι σχέσεις αυτές δεν είχαν καμιά επί
πτωση στη σχέση του με τη σύζυγό του. Έλεγε: “Την αγαπάω το
ίδιο, είτε έχω είτε δεν έχο) άλλη σχέση”. Αλλά πίστευε ότι, εφόσον
οι σχέσεις του θα ενοχλούσαν τη Ρουθ, θα ήταν καλύτερα εκείνη
να μη μάθαινε γ ι’ αυτές. Ακολούθησε το παλιό ρητό: “Δεν πρόκει
ται να πληγωθεί από εκείνο που δε γνωρίζει”. Εφόσον ήξερε ότι
εκείνες οι σχέσεις του ήταν παροδικές και ότι δεν απαιτούσαν κα
μιά δέσμευση από την πλευρά του, δεν μπορούσε να δει ούτε το
λόγο για τον οποίο έπρεπε να τις διακόψει ούτε την απειλή που
έθεταν στο γάμο του.
Αυτό που δε συνειδητοποιούσε ήταν ότι η συμπεριφορά του

εκείνη είχε να κάνει με ουσιαστικά θέματα βασικής εμπιστοσύνης.

Η σύζυγός του ερμήνευσε τη στάση του ως ένδειξη ότι ήταν άπι
στος, ότι δεν ήταν ουσιαστικά δεμένος μαζί της και ότι δεν την
αγαπούσε πραγματικά.
Εκτός από τις ηθικές συνέπειες της απιστίας, η συγκεκριμένη
αυτή στάση κλονίζει σε τόσο μεγάλο βάθος τα θεμέλια μιας σχέ
σης, την εικόνα του εαυτού και την εμπιστοσύνη των συντρόφων,
που μπορεί να γίνει καταστροφική ακόμη και για σχέση που είναι
κατά τ ’ άλλα γερά δομημένη. Σε μια σχέση που είναι ήδη διατα-
ραγμένη η απιστία μπορεί να κρούσει τον κώδωνα του κινδύνου.
Οι τρόποι αντιμετώπισης της συζυγικής απιστίας είναι τόσο πο
λύπλοκοι, που θα περιγραφούν σ’ ένα ξεχωριστό κεφάλαιο (βλέπε
Κεφάλαιο 18).

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
12
Η εν ίσ χ υ σ η τη ς σ χέσ η ς
Θ α θυμόσαστε πως η Κάρεν ήταν μια ρομαντική γυναίκα με μια
τάση να συμπεριφέρεται αυθόρμητα και παρορμητικά, σε αντίθε
ση με το σύζυγό της Τεντ, που ήταν συστηματικός και “ορθολογι-
στής”. Ένας από τους αρχικούς μου στόχους της θεραπείας ήταν
να τους ενθαρρύνω να δίνουν σημασία στις ευχάριστες πλευρές
της σχέσης τους - να προσπαθήσουν να ανακαλύψουν ξανά τη
γοητεία που έβρισκε κάποτε ο ένας στον άλλο. Τους πρότεινα ακό
μη να προσπαθήσουν να αισθανθούν ο ένας τις ανάγκες του άλλου
και να τις ικανοποιήσουν αν αυτό ήταν δυνατό. Ένα μέρος της λο
γικής αυτού του προγράμματος είναι ότι τα ζευγάρια ξεχνούν τα
θετικά στοιχεία που βρίσκει ο ένας στον άλλο κάθε φορά που περ
νούν μια κρίση στη σχέση τους.
Όπως αποδείχτηκε, ο Τεντ ακολούθησε με μεγαλύτερη ευκολία τη
συμβουλή μου να ικανοποιήσει τη σύζυγό του απ’ ό,τι η Κάρεν· το
σχέδιο που έπρεπε να εφαρμόσει συμπλήρωσε τη γενική προσέγγισή
του στις απαιτήσεις της ζωής. Στην επόμενη συνεδρία, η Κάρεν ανέ
φερε: “Ο Τεντ ήταν τόσο καλός την προηγούμενη βδομάδα... Τηλε
φώνησε στη μητέρα μου πολλές φορές καί μίλησε αρκετά μαζί της...
αυτό μ ’ έκανε να νιώθω ηρεμία καί τρυφερότητα απέναντι του”.
Η Κάρεν δυσκολευόταν να τηλεφωνήσει στη μητέρα της, που
έπασχε από μια σοβαρή ανίατη αρρώστια. Όταν της τηλεφωνούσε,
κάποιες φορές έχανε την ψυχραιμία της και ξεσπούσε σε κλάματα.
Όταν συνερχόταν, η μητέρα της ένιωθε ήδη άσχημα, και η συζήτη
ση κατέληγε σε μια φοβερή δοκιμασία και για τις δύο. Έτσι, όταν ο
12. Η ενίσχυση της σχέσης

286 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΗ.ΟΙ
Τεντ πήρε την πρωτοβουλία καί προσφέρθηκε να τηλεφωνήσει στη

μητέρα της, η Κάρεν ένιωσε ευγνωμοσύνη απέναντι του.
Το επεισόδιο αυτό είχε ιδιαίτερη σημασία. Η κίνηση εκείνη του
Τεντ έφερε στο φως τρυφερά συναισθήματα που η Κάρεν είχε νιώ
σει νωρίτερα για κείνον. Είπε: “Είχα 'ξεχάοει πώς είναι ν ’ αγαπάω
τον Τεντ”, και άρχισε να τον βλέπει πάλι σαν ένα σταθερό, έμπι
στο άτομο στο οποίο μπορούσε να βασιστεί για βοήθεια και υπο
στήριξη. Μου δήλωσε: “Ξέρω πως κάποιες φορές είμαι επιπόλαια
και αδύναμη - αλλά ο Τεντ είναι σαν βράχος. Ξέρω πως μπορώ να
καταφύγω σ ’ αυτόν όταν τον χρειαστώ”. Το χαρακτηριστικό αυτό
του Τεντ είχε σβήστε ί από την αντίληψη της Κάρεν στο διάστημα
της έντονης κρίσης τους.
Αυτό που είναι ολοφάνερο στην περίπτωση αυτή είναι ότι τα
τηλεφωνήματα του Τεντ είχαν ένα τεράστιο συμβολικό νόημα για
την Κάρεν. Έλεγε: “Αυτό το έκανε για μένα”, και το θεωρούσε με
γάλη χάρη επειδή δεν του το είχε ζητήσει συγκεκριμένα. Η Κάρεν
συνειδητοποίησε πως ο Τεντ μπόρεσε να νιώσει την ανάγκη της
και να ανταποκριθεί χωρίς να του ζητηθεί, καθώς και ότι ενδια-
φερόταν πραγματικά. Για τον Τεντ αυτό δεν ήταν καθόλου δύσκο
λο. Συμπαθούσε τη μητέρα της Κάρεν και με μεγάλη ευχαρίστηση
έκανε αυτή τη χάρη για τη σύζυγό του.
Η βασική αρχή είναι ότι, αν νιώσετε τις ανάγκες του/της συ
ντρόφου σας και τις ικανοποιήσετε κατά κάποιον τρόπο, θα ανα
βιώσετε σε μεγάλο βαθμό τη σχέση σας. Η εκπλήρωση των αναγκών
του/της συζύγου σας συνήθως απαιτεί ελάχιστη προσπάθεια από
μέρους σας - αν και η κατανόηση των αναγκών μπορεί να είναι πιο
δύσκολη. Ένας λόγος είναι ότι πολλοί άνθρωποι δεν έχουν ανα
πτύξει τρόπους έκφρασης των συγκεκριμένων αναγκών τους στους
συντρόφους τους ή προτιμούν να ανακαλύπτουν οι ίδιοι οι σύ
ντροφοι τις ανάγκες τους χωρίς να χρειάζεται να εκτεθούν οι ίδιοι.
Οι αντιδράσεις της Κάρεν στην προσπάθειά του έδωσαν μεγά
λη χαρά στον Τεντ. Ήταν ευτυχισμένος που μπορούσε να κάνει
κάτι για να την ικανοποιήσει και που εκείνη τον εκτίμησε γι’ αυτό.
Αλλά ακόμη πιο σημαντικό για τον Τεντ ήταν η ζεστασιά και η

τρυφερότητα που του έδειξε αργότερα η Κάρεν.

Αν και ο Τεντ είχε συνειδητοποιήσει ότι κατέβαλε επιπλέον
προσπάθεια για να αποδείξει στην Κάρεν ότι μπορούσε να είναι
ευαίσθητος απέναντι στα συναισθήματά της, το κίνητρό του για τη
στάση του αυτή ήταν γνήσιο και ειλικρινές. Πριν αρχίσουν οι φι
λονικίες τους, έκανε διάφορα πράγματα για να ικανοποιήσει την
Κάρεν, κι έτσι δεν ήταν καθόλου ασυνήθιστο για κείνον να ανα-
λάβει ξανά την πρωτοβουλία αμέσως μόλις αντιλήφθηκε το μήνυ
μα ότι έπρεπε να της συμπαρασταθεί.
Φυσικά, η σχέση τους δεν άλλαξε από τη μια στιγμή στην άλλη,
αλλά το επεισόδιο αυτό ήταν καθοριστικό προκειμένου να οδηγη-
θούν στη σωστή κατεύθυνση. Παρ’ όλα αυτά, για κάποιο διάστημα
και οι δυο ήταν επιφυλακτικοί και γεμάτοι φόβο μήπως τυχόν
πληγωθούν· δεν εμπιστεύονταν απόλυτα ο ένας τον άλλο. Η Κά
ρεν συνέχισε να φοβάται τον έλεγχο και την καταπίεση από την
πλευρά του Τεντ, και ο Τεντ συνέχισε να είναι ευαίσθητος σε κάθε
ένδειξη απόρριψης από την Κάρεν.
Ως μέρος της θεραπείας, τους ρώτησα ποια ήταν τα στοιχεία
εκείνα που απολάμβανε ο ένας στον άλλο. Η Κάρεν περιέγραψε
την ικανοποίηση που ένιωθε όταν έκανε διάφορα πράγματα αυ
θόρμητα με τον Τεντ. Ο Τεντ είπε ότι απολάμβανε τις πολύωρες
συζητήσεις με την Κάρεν.
Στην επόμενη επίσκεψη είχαν ήδη παρουσιάσει βελτίωση. Η
Κάρεν δήλωσε πόσο πολύ είχε χαρεί με μια μεγάλη βόλτα που είχε
κάνει με τον Τεντ εκείνη τη βδομάδα, κάτι που είχαν να κάνουν για
πολλά χρόνια. Σ’ εκείνη τη βόλτα, η Κάρεν ρώτησε τον Τεντ για το
βιβλίο που διάβαζε το διάστημα εκείνο. Ο Τεντ τής απάντησε μ’ εν
θουσιασμό, αναλύοντας την πολιτική και οικονομική κατάσταση
που περιέγραφε το βιβλίο του. Η Κάρεν θαύμασε τον Τεντ για το
μυαλό του και τον ακούσε με απόλαυση να μιλάει. Ο θαυμασμός
της αυτός τον ικανοποίησε.
Πολλά προβληματικά ζευγάρια αναπτύσσουν κάποια “τυφλά
σημεία” απέναντι σε ό,τι είναι καλό στη σχέση τους. Προσέχοντας
μόνο τα στοιχεία που δεν τους αρέσουν, δεν καταφέρνουν να δουν

εκείνα που όντως τους αρέσουν. Αν έχετε δυσκολίες στο γάμο σας,
θα σας βοηθούσε πολύ να χρησιμοποιήσετε τον κατάλογο που βρί
σκεται στο τέλος αυτού του κεφαλαίου ώστε να αξιολογήσετε ορ
θά τη σχέση σας. Μην ξεχνάτε πως, αν η σχέση σας είναι κλονι
σμένη, ίσως υποτιμήσετε κάποιες θετικές πλευρές εξαιτίας μιας
ήδη υπάρχουσας προκατάληψης. Αυτό ίσως σας εμποδίσει να δεί
τε αντικειμενικά τα καλά στοιχεία του γάμου σας ή του/της συ
ντρόφου σας. (Ακόμη κι όταν δεν είστε αρνητικά προκατειλημμέ
νοι, είναι πολύ εύκολο να απογοητευτείτε από τα προβλήματα της
ζωής -καθορισμός του οικογενειακού προϋπολογισμού, φροντί
δα των παιδιών, οργάνωση των οικιακών καθηκόντων- και να χά
σετε όλες τις απολαύσεις και τις χαρές του γάμου.) Για να υπερνι
κήσετε όλες αυτές τις αρνητικές προκαταλήψεις σας, μπορείτε να
εφαρμόσετε την άσκηση αναζήτησης των θετικών στοιχείων της
σχέσης σας ετοιμάζοντας καθημερινά μια λίστα που θα τα συμπε
ριλαμβάνει· αυτό μπορείτε να το κάνετε για μια ή δυο βδομάδες.
Ορισμένοι άνθρωποι έχουν μια ισχυρή τάση να απορρίπτουν
όλα τα θετικά στοιχεία του γάμου και του/της συντρόφου τους βά-
σει κάποιων αρνητικών στοιχείων. Για παράδειγμα, ένας σύζυγος
παραπονέθηκε: “Μπορώ να κάνω δέκα πράγματα σωστά, και,
όταν ξεχνάω να κάνω κάτι άλλο, μπαμ, αρχίζει να μου γκρινιάζει!
Γκρεμίζει καθετί καλό”. Η δύναμη ενός μεμονωμένου, δυσάρε
στου γεγονότος που διαγράφει καθετί ευχάριστο είναι μια σημα
ντική αρχή που συμβάλλει στα προβλήματα των συζυγικών παρε
ξηγήσεων, παρερμηνειών και του θυμού. Το θέμα αυτό θα συζητη
θεί αναλυτικότερα στα επόμενα κεφάλαια.
Ν’ αγαπάς και ν’ αγαπιέσαι
Επειδή πολλά ζευγάρια ξεχνούν ποια είναι τα βασικότερα θε

μέλια ενός υγιούς γάμου, έχει μεγάλη σημασία να τα περιγράψου-
με επαρκώς. Οι συγκεκριμένες πληροφορίες μπορούν, για παρά
δειγμα, να καθοδηγήσουν ένα σύζυγο που παραπονιέται: “Δεν ξέ
ρω πια τι να κάνω για να ικανοποιήσω τη σύντροφό μου. Λέει πως

θα ’πρεπε να δείχνω μεγαλύτερο ενδιαφέρον και κατανόηση - αυ

τό όμως το κάνω ήδη. Τι άλλο θέλει; Γιατί με ταλαιπωρεί τόσο;”.
Ο έρωτας συνήθως μετατρέπεται σε ώριμη αγάπη στις μακρο
χρόνιες σχέσεις. Η γυναίκα νιώθει μια φλόγα να καίει μέσα της
όταν λέει “Σ ’ αγαπώ”, και ο άντρας συγκίνηση όταν το ακούει,
γιατί το ενδιαφέρον και η αμοιβαία έλξη αλληλοσχετίζονται βάσει
της αφοσίωσης και της πίστης, δημιουργώντας μια πιο δυνατή και
πιο βαθιά αγάπη.
Υπάρχουν ορισμένα βασικά συστατικά της βαθύτερης αγάπης:
Τα συναισθήματα στοργής αντικαθιστούν την ένταση του έρωτα
(την έμμονη προσήλωση της σκέψης στον/στην αγαπημένο/η, την
εξιδανίκευση, την ακατανίκητη επιθυμία να βρίσκονται συνέχεια
μαζί, τις ψυχολογικές διακυμάνσεις, την έκσταση που νιώθουν
όταν είναι μαζί και την απογοήτευση όταν χωρίζουν) με την πά
ροδο του χρόνου. Αλλά, εκτός από την περίπτωση κλονισμού του,
ο δεσμός της αγάπης συνεχίζει να υπάρχει. Ζευγάρια που είναι
παντρεμένα πάνω από σαράντα χρόνια μού έχουν πει πως βιώ-
νουν την ίδια ψυχολογική αναστάτωση όταν βλέπει ο ένας τον άλ
λο όπως ακριβώς γινόταν και πολλά χρόνια πριν.
Το ενδιαφέρον σημαίνει ότι πιστεύετε, κάνοντας και το/τη σύ
ντροφό σας να πιστέψει, ότι: “Αξίζεις πολλά για μένα. Ανησυχώ
γ ι’ αυτά που σου συμβαίνουν. Θα σε φροντίζω”. Δύο ιδιαίτερα ση
μαντικά στοιχεία του ενδιαφέροντος έχουν σχέση με την ευτυχία
του/της συζύγου σας και τη δική σας ετοιμότητα να τον/τη βοηθή
σετε. Σε αντίθεση με άλλες ουδέτερες ή τυπικές σχέσεις, η βοήθεια
που προσφέρετε στη συγκεκριμένη περίπτωση πηγάζει από ένα αί
σθημα αφοσίωσης και στοργής, καθοριστικοί παράγοντες του εν
διαφέροντος σας.
Οι εκφράσεις τρυφερότητας αποτελούν ένα τόσο φανερό μέσο
για την πρόκληση θερμών συναισθημάτων στο/στη σύντροφό σας,
που η απλή περιγραφή τους δεν είναι παρά επιφανειακή. Παρ’ όλα
αυτά, καθώς περνούν τα χρόνια, οι τρυφερές κινήσεις όπως τα χά
δια, η αγκαλιά και το ψιθύρισμα λέξεων αγάπης περιορίζονται
ολοένα και περισσότερο στην κρεβατοκάμαρα. Και στους προβλη

ματικούς γάμους όλα αυτά μπορεί να εξαφανιστούν εντελώς. Ο

Τεντ και η Κάρεν ήταν ιδιαίτερα διαχυτικοί πριν παντρευτούν,
όπως και για το μεγαλύτερο διάστημα του πρώτου χρόνου του γά
μου τους. Μόλις όμως έπεσαν στην παγίδα της ρουτίνας, τα αγ
γίγματα, τα χαμόγελα και οι ψίθυροι αγάπης έγιναν πια σπάνια.
Μετά από κάποιες συνεδρίες, ωστόσο, συνειδητοποίησαν πως μια
τρυφερή κουβέντα ή ένα γλυκό χαμόγελο μπορούσαν να μειώσουν
την ένταση που είχε δημιουργηθεί ανάμεσά τους, αρχίζοντας, έτσι,
να εκφράζονται με τρυφερότητα όποτε το ένιωθαν πραγματικά.
Η αποδοχή τείνει να είναι άνευ όρων σε μια σχέση ώριμης αγά
πης. Μπορείτε να δεχτείτε τις διαφορές στις αντιλήψεις για τη θρη
σκεία, την πολιτική και τους ανθρώπους χωρίς να γίνετε επικριτι-
κοί απέναντι στους συντρόφους σας· μπορείτε ακόμη να αναγνω
ρίσετε τις αδυναμίες και τα ελαττώματα του/της συντρόφου σας
χωρίς να τον/την καταδικάσετε. Αυτού του είδους η αποδοχή είναι
ιδιαίτερα καθησυχαστική. Δίνει στους συντρόφους ένα αίσθημα
αυτοαποδοχής. Αν ο/η σύζυγός τους τους αποδεχτεί εντελώς -με
όλα τα ψεγάδια και τα μελανά σημεία τους-, μπορούν να χαλαρώ
σουν και να γίνουν λιγότερο σκληροί με τον εαυτό τους.
Καθώς ο Τεντ και η Κάρεν βελτίωναν τη σχέση τους, ο Τεντ πε
ριέγραψε το εξής αίσθημα αποδοχής: “Μπορώ να είμαι ο εαυτός
μου με την Κάρεν. Δε χρειάζεται να την εντυπωσιάσω. Με θέλει έτσι
όπως είμαι”. Η στάση αποδοχής της Κάρεν ήταν αντίθετη απ’ εκεί
νη των γονιών του Τεντ: τον επιβράβευαν μεν για τις πνευματικές
κατακτήσεις του, αλλά τον κατηγορούσαν για τυχόν λάθη του.
Βέβαια, η αποδοχή δε σημαίνει ότι πρέπει να γίνετε τυφλοί
απέναντι στα μειονεκτήματα του/της συζύγου σας, αλλά ότι μέσα
σ’ ένα κλίμα καλής διάθεσης μπορείτε να παλέψετε με το/τη σύζυ
γό σας εναντίον όλων εκείνων των παραγόντων που εμποδίζουν
την ομαλή συνύπαρξή σας. Μην ξεχνάτε πως, αν η αγάπη σας
εξαρτάται από την “καλή συμπεριφορά”, δε θα μπορέσετε ποτέ να
φτάσετε σε σημείο ώστε η αγάπη σας να αποτελεί δεδομένο και η
καλή συμπεριφορά στόχο προς κοινή επίτευξη.
Η συναισθηματική κατανόηση (βιτιρ&ΐΗγ) είναι η ικανότητα κα

τανόησης των συναισθημάτων του/της συζύγου σας ώστε να βιώ-

σετε σε κάποιο βαθμό τον πόνο ή την ικανοποίηση, τη χαρά ή τον
προβληματισμό της/του. Όταν οι άνθρωποι εκδηλώνουν άγχος ή
κυριεύονται από συναισθήματα όπως λύπη ή ευφορία, μπορεί να
χάσουν προσωρινά την ικανότητά τους για συναισθηματική αντα
πόκριση. Στο παράδειγμα στην αρχή αυτού του βιβλίου ο Τεντ
ήταν τόσο απασχολημένος με τα επαγγελματικά του προβλήματα,
που αδιαφόρησε για τον ενθουσιασμό της Κάρεν με τον καινούριο
της πελάτη. Αλλά και η Κάρεν, μέσα στη χαρά της, έμεινε το ίδιο
απαθής, χωρίς να μπορεί να συνειδητοποιήσει την απελπισία του
Τεντ και την ανάγκη του να παρηγορηθεί.
Μετά τη συμβουλευτική, η Κάρεν έδειξε μεγαλύτερο ενδιαφέ
ρον για τις ανησυχίες του Τεντ - ιδιαίτερα για τους φόβους απόρ
ριψης και εγκατάλειψής του. Έτσι, μπόρεσε να κάνει μια ιδιαίτε
ρη προσπάθεια ώστε να μην τον “στήνει” ή να τον ειδοποιεί όταν
επρόκειτο να αργήσει. Ο Τεντ, από την άλλη, άρχισε να σέβεται
περισσότερο την επιθυμία της Κάρεν να νιώθει ελεύθερη και, κα
τά συνέπεια, περιόρισε την παρόρμησή του να οργανώνουν τη ζωή
τους από κοινού. Προσπάθησε να χαλαρώσει ώστε να ανταποκρί-
νεται πιο αυθόρμητα στις απρόβλεπτες προτάσεις της Κάρεν.
Η ευαισθησία απέναντι στο άγχος και στα ευάλωτα σημεία
του/της συζύγου σας -όπως ο φόβος εγκατάλειψης του Τεντ ή ο φό
βος ελέγχου της Κάρεν- είναι ουσιαστική προκειμένου να μειώσε
τε την αδικαιολόγητη απελπισία και θλίψη του/της. Αν και μερικοί
άνθρωποι είναι από τη φύση τους πιο ευαίσθητοι από κάποιους άλ
λους, η ευαισθησία είναι μια ιδιότητα που μπορεί να καλλιεργηθεί.
Αν ο/η σύντροφός σας αντιδρά, για παράδειγμα, υπερβολικά απέ
ναντι σε ορισμένες πράξεις σας, αντί να γίνετε εκδικητικοί ή επι-
κριτικοί μπορείτε να σταθείτε για να διαπιστώσετε ποιο είναι το βα
θύτερο πρόβλημα. Εξερευνήστε διακριτικά με το/τη σύζυγό σας
τους κρυμμένους φόβους και άγχη του/της. Αντισταθείτε στον πει
ρασμό να αποδώσετε χαρακτηριστικά, όπως η καταναγκαστικότη-
τα ή η ανάγκη για έλεγχο. Προσπαθήστε να καταλάβετε πως κάτι τέ
τοιες αντιδράσεις είναι ενδείξεις κρυμμένων αδυναμιών.

Η Κάρεν, για παράδειγμα, έμαθε πως η επιμονή του Τεντ να

μην τον “στήνει” στα ραντεβού τους οφειλόταν στο φόβο του μή
πως της συνέβαινε κάτι κακό. Και ο Τεντ ανακάλυψε πως ο θυμός
της Κάρεν για τις απόπειρές του να της οργανώσει τη ζωή πήγαζε
από το φόβο άσκησης ελέγχου πάνω της.
Η αντιμετώπιση των αδυναμιών σας δε σημαίνει βέβαια την
από μέρους σας ανικανότητα τροποποίησής τους. Και, πράγματι,
με τη βοήθεια της συμβουλευτικής ο Τεντ ξεπέρασε τους φόβους
απόρριψης και εγκατάλειψής του από την Κάρεν. Η Κάρεν μπό
ρεσε να αποβάλει την αντίληψή της ότι η προσαρμογή της σε κά
ποιους περιορισμούς που έθετε ο Τεντ θα την οδηγούσε σε μια
απώλεια της ανεξαρτησίας και του αυθορμητισμού της.
Η κατανόηση έχει σχέση με την ευαισθησία, αλλά αποκτά μεγα
λύτερες διαστάσεις από την ιδιότητα αυτή. Όταν ο/η σύζυγός σας
σας μιλά για ένα πρόβλημα, μπορεί να νιώσει ότι τον/την καταλά
βατε χωρίς να χρειαστεί να σας εξηγήσει την κάθε λεπτομέρεια.
Επιπλέον, κατανόηση σημαίνει την ικανότητα να βλέπετε μέσα
από τα μάτια του/της συντρόφου σας. Όταν η Κάρεν συγχυζόταν
με τους απαράδεκτους τρόπους των πελατών της, ο Τεντ προσπα
θούσε να δει το πρόβλημα από τη δική της οπτική γωνιά - όχι απα
ραίτητα σύμφωνα με το πώς θ’ αντιδρούσε εκείνος.
Η αμοιβαία κατανόηση είναι ένα από τα πρώτα θύματα ενός
συζυγικού καβγά, και η απώλειά της εκφράζεται συχνά με το πα
ράπονο: “Δεν καταλαβαίνω γιατί φέρεται έτσι”. Ένα μέρος της
δυσκολίας είναι ότι τα προβληματικά ζευγάρια αντιδρούν με τρό
πο που δε συμβαδίζει με τον καλύτερό τους εαυτό: για παράδειγ
μα, συμπεριφέρονται σκληρά ή προσπαθούν να ξεγελάσουν ή να
εξαπατήσουν ο ένας τον άλλο. Ένα ακόμη πιο σοβαρό πρόβλημα
είναι ότι, καθώς οι διαμάχες κλιμακώνονται, οι σύζυγοι γίνονται
πιο επιρρεπείς στο να παρερμηνεύουν το νόημα των πράξεων των
συντρόφων τους. Σύντομα, οι συσσωρευμένες παρεξηγήσεις κα
ταστρέφουν οποιαδήποτε μορφή κατανόησης είχαν ή θα μπορού
σε να έχει ο ένας σύζυγος για τα κίνητρα του άλλου.
Υπάρχουν αρκετοί τρόποι για την αποτροπή αυτών των παρε

ξηγήσεων. Ένας είναι να εξετάσετε τις αυτόματες σκέψεις σας για

το/τη σύντροφό σας ώστε να δείτε αν είναι λογικές και αξιόπιστες
(βλ. Κεφάλαιο 13). Μια άλλη μέθοδος είναι να ελέγξετε τον τρόπο
με τον οποίο διαβάζετε με τη σκέψη σας τις προθέσεις του/της συ
ζύγου σας, όπως περιγράφεται και στο Κεφάλαιο 8.
Η συντροφικότητα εκτιμάται ιδιαίτερα από την αρχή μιας
σχέσης, αλλά φαίνεται ότι εξασθενίζει σε πολλούς γάμους καθώς
περνούν τα χρόνια. Καθώς οι σύζυγοι ασχολούνται ολοένα και
περισσότερο με υποχρεώσεις όπως η εξασφάλιση του οικογενεια
κού εισοδήματος και η φροντίδα των παιδιών ή του σπιτιού, περ
νούν λιγότερο χρόνο μαζί, με την ποιότητα αυτού του χρόνου να
υστερεί σημαντικά. Στο Κεφάλαιο 14 θα διαβάσετε για τον Κλιφ
και την Τζούντι, το αίσθημα της συντροφικότητας των οποίων
αποδυναμώθηκε εξαιτίας της έμμονης απασχόλησης του Κλιφ με
τη δουλειά του. Αναγνωρίζοντας το κόστος αυτής της στάσης του
στο γάμο του, ο Κλιφ μπόρεσε να αναβιώσει τη φλόγα που είχε
σβήσει στη σχέση τους.
Η συντροφικότητα αποτελεί προϋπόθεση ενός καλού γάμου,
και μπορείτε να την ενισχύσετε μέσω ενός σωστού σχεδιασμού.
Πρέπει λοιπόν να σκεφτείτε τις δραστηριότητες εκείνες που ικα
νοποιούν και τους δυο σας -ένα ταξίδι, η διακόσμηση του σπιτι
ού, η παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης- και να εξα
σφαλίσετε χρόνο για να τις πραγματοποιήσετε. Η συντροφικότη
τα υπάρχει, ακόμη, στην ευχαρίστηση που αντλείτε καθώς απο
λαμβάνετε μαζί την κάθε στιγμή της ζωής. Το να παρακολουθείτε
μαζί τηλεόραση, να κάνετε βόλτες ή να συμμετέχετε στις καθημε
ρινές δουλειές του σπιτιού όπως στην καθαριότητα ή στο πλύσιμο
των πιάτων μπορούν να διαμορφώσουν ένα αίσθημα σύμπνοιας.
Η οικειότητα μπορεί να ποικίλλει - από το να συζητάτε καθη
μερινές λεπτομέρειες της ζωής σας έως και να εμπιστεύεστε τα πιο
προσωπικά συναισθήματά σας που δε θα μοιραζόμασταν με κανέ-
ναν άλλο.
Κατά κάποιον τρόπο η οικειότητα είναι παράγωγο του ενδια
φέροντος, της αποδοχής, της ευαισθησίας και της κατανόησης.

Έτσι, υπονομεύεται από τις παρεξηγήσεις, την αδιάκριτη κριτική,

την απόδοση κατηγοριών και την αναισθησία. Όταν τα ζευγάρια
επιδίδονται στην τιμωρία, στην κριτική και στον έλεγχο του άλ
λου, πρέπει να σκεφτούν ότι με τον τρόπο αυτό κλονίζουν την οι
κειότητα που νιώθει ο ένας για τον άλλο. Όταν λοιπόν χάνεται η
οικειότητα εξαιτίας των συγκρούσεων και των διαμαχών, μαζί
της χάνεται και ένας συνεκτικός συζυγικός δεσμός.
Η φιλία αναφέρεται στην εκδήλωση πραγματικού ενδιαφέρο
ντος απέναντι στο/στη σύντροφό σας ως άτομο. Η ιδιότητα αυτή
φαίνεται ότι είναι μονόπλευρη ή και ανύπαρκτη σε πολλούς, αν
όχι στους περισσότερους, γάμους. Κάποιες έρευνες έχουν δείξει
πως οι γυναίκες δε θεωρούν το σύζυγό τους καλύτερό τους φίλο,
αλλά συνήθως μια άλλη γυναίκα. Οι περισσότεροι άντρες αντιθέ-
τως θεωρούν τη σύζυγό τους ως τον καλύτερό τους φίλο. *
Μπορείτε να καλλιεργήσετε τη φιλία με το να ενδιαφερθείτε
για το/τη σύζυγό σας ως άτομο. Προσπαθήστε να μάθετε τι τον/την
ενοχλεί. Συχνά, το χτίσιμο αυτής της γέφυρας απαιτεί δεξιότητα.
Στο Κεφάλαιο 14, για παράδειγμα, περιγράφω τη “μέθοδο των συ
νεχόμενων ερωτήσεων”, έναν τρόπο για να κάνετε το/τη σύντροφό
σας να συζητήσει τις εμπειρίες του/της.
Το να προσφέρετε ικανοποίηση στο/στη σύζυγό σας είναι βέ
βαια ουσιώδες για ένα ευτυχισμένο γάμο. Αλλά η ικανοποίηση
πρέπει να είναι αμοιβαία* μπορείτε όχι μόνο να ικανοποιήσετε
το/τη σύντροφό σας μ’ αυτά που κάνετε, αλλά και να μοιραστείτε
επίσης την ικανοποίησή του/της. Ορισμένες φορές, πρέπει να
απαλλαγείτε από τους περιορισμούς της μονότονης ρουτίνας και
να κάνετε κάτι το ξεχωριστό. Για παράδειγμα, ο Τεντ ικανοποίησε
την Κάρεν σε μεγάλο βαθμό μιλώντας με τη μητέρα της στο τηλέ
φωνο, με αποτέλεσμα και η Κάρεν με τη σειρά της να θέλει να τον
ευχαριστήσει. Του αγόρασε από ένα βιβλιοπωλείο ένα αντίτυπο
από το βιβλίο του Οαιτγ ν/ίΐΐ: Οπαηηαΐυ$: θ€οτ§€ Ψα^Ηιηβΐοη αηά
ί1η€ Εηΐίβΐιΐβηηιαιΐ, κάτι που ήξερε πως θα ενθουσίαζε τον Τεντ.
*Κ.υβ6Πδΐ0ΐη &ηά ]α\νοΓδΚΐ, “Μ ιεπ Ηιΐδβ&πάδ Κ.ίΐΐ€ δεοοπά”.

Στη συνέχεια αυτού του κεφαλαίου θα περιγράψω τον τρόπο

με τον οποίο τα ζευγάρια μπορούν να καθορίσουν ένα κανονικό
πρόγραμμα ώστε να κάνουν πράγματα που θα ικανοποιούν τους
συντρόφους τους. Μια τέτοια τακτική μπορεί να συντελέσει ου
σιαστικά στην αναγέννηση μιας κλονισμένης σχέσης.
Η υποστήριξι/δημιουργεί ένα αίσθημα εμπιστοσύνης στο/στη σύ
ντροφό σας κάνοντάς σας να φαίνεστε σαν ένας βράχος του Γιβραλ
τάρ στον οποίο αυτός ή αυτή μπορούν να βασιστούν κατά τις δύ
σκολες ώρες τους. Δεν πρέπει να υποτιμάτε το συμβολικό νόημα που
έχει η προσπάθειά σας να φτιάξετε τη διάθεση του/της συζύγου σας
όταν αυτός/ή νιώθει απογοητευμένος, ή η βοήθειά σας στην επίλυση
των δύσκολων προβλημάτων. Η ανταπόκρισή σας σ’ αυτές τις κρί
σιμες στιγμές έχει τεράστια σημασία, γιατί εκφράζει στο/στη σύζυγό
σας την ετοιμότητά σας για υποστήριξη ή συμπαράστασή του/της.
Ορισμένοι σύζυγοι, για παράδειγμα, φαίνονται υπερβολικά ου
δέτεροι όταν οι σύντροφοί τους θέλουν να αποτολμήσουν κάτι το
εντελώς καινούριο ή να αναλάβουν μια νέα πρωτοβουλία. Ο δι
σταγμός τους να εκδηλώσουν μια θετική στάση μπορεί να υπονο
μεύσει το αίσθημα της πρωτοβουλίας και της αξίας των συντρόφων
τους. Φανταστείτε ένα σύζυγο που προσπαθεί να είναι αντικειμενι
κός, φαίνεται όμως αδιάφορος στα μάτια της συντρόφου του.
ΓΥΝΑΙΚΑ: Μου δόθηκε η ευκαιρία να γίνω διευθύντρια. Τι νομίζεις πως
πρέπει να κάνω;
ΑΝΤΡΑΣ: Τι είναι αυτό που θέλεις να κάνεις;
ΓΥΝΑΙΚΑ: Δεν ξέρω. Γι’ αυτό σε ρωτάω.
ΑΝΤΡΑΣ: Πρέπει ν ’ αποφασίσεις τι θέλεις να κάνεις. Δεν μπορώ ν ’ απο
φασίσω εγώ για σένα.
Η γυναίκα πιστεύει πως ο σύζυγός της δεν ενδιαφέρεται. Αλλά
σε μια παρόμοια πραγματική κατάσταση ο Κεν (που είχε κάνει
συμβουλευτική μαζί μου ακολουθώντας τις τεχνικές που περιγρά-
φηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια) ανταποκρίθηκε στη Μάρτζορι
με μεγάλο ενδιαφέρον και διάθεση για βοήθεια.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Μου δόθηκε η ευκαιρία να γίνω διευθύντρια. Τι νομίζεις πως
πρέπει να κάνω;

ΚΕΝ: Μα αυτό είναι πολύ ευχάριστο! Πρέπει να χαίρεσαι που η 'Ελεν (το
αφεντικό) σού έχει τόσο μεγάλη εμπιστοσύνη.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Ναι, αλλά εγώ δεν έχω την ίδια εμπιστοσύνη.
ΚΕΝ: Γι’ αυτό δεν είσαι σίγουρη τι να κάνεις;
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Ναι, αν είχα μεγαλύτερη εμπιστοσύνη, θα δεχόμουν τη θέση.
ΚΕΝ: Θυμάσαι πως, όποια δουλειά κι αν έκανες στο παρελθόν, δεν είχες
αυτοπεποίθηση στην αρχή, αλλά την αποκτούσες αργότερα, μόλις δηλαδή
έμπαινες στο νόημα της δουλειάς;
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Έχεις δίκιο... πιστεύεις δηλαδή πως η έλλειψη αυτοπεποίθη
σης είναι απλά κάτι το ψυχολογικό και πως θα ’πρεπε να πάρω τη θέση αν αυ
τό είναι το μόνο που μ’ εμποδίζει;
ΚΕΝ: Ακριβώς.
Ο Κεν μπόρεσε ν ’ αναγνωρίσει το πρόβλημα της Μάρτζορι - μια

έλλειψη αυτοπεποίθησης. Μέσα από εύστοχες ερωτήσεις την οδήγη
σε στο βαθύτερο “ψυχολογικό” της πρόβλημα και έμμεσα την υπο
στήριξε εννοώντας πως πίστευε ότι μπορούσε να κάνει τη δουλειά.
Ο Κεν θα μπορούσε να είχε αντιδράσει παρορμητικά προσπαθώ
ντας να την πείσει να δεχτεί τη θέση, αλλά η αντιμετώπιση αυτή θα
ήταν πρόωρη και μη αποτελεσματική έως ότου θα μπορούσε να χει
ριστεί το πραγματικό πρόβλημα, την απουσία της αυτοπεποίθησής
της. Η μέθοδος που χρησιμοποίησε -πρώτα διερεύνηση και έπειτα
καθησυχασμός- μπορεί να είναι ιδιαίτερα δραστική στην προσφορά
υποστήριξης μέσω της κατανόησης και της ενθάρρυνσης.
Το πώς υποστηρίζει ο ένας σύντροφος τον άλλο ποικίλλει ου
σιαστικά από ζευγάρι σε ζευγάρι. Αυτό που μπορεί να βοηθάει τον
έναν μπορεί συγχρόνως να συγχύζει τον άλλο. Ενώ όλοι μας μπο
ρούμε να χρησιμοποιήσουμε μια μέθοδο συμπαράστασης, η μορφή
που πρέπει να πάρει αυτή η συμπαράσταση εξαρτάται από την
προσωπικότητα και την ψυχολογική κατάσταση του ατόμου. Συ
νήθως, με το να κάνετε ερωτήσεις στο/στη σύζυγό σας θα τον/τη
βοηθήσετε να στρέψει την προσοχή του/της στο ίδιο το πρόβλημα.
Η μετέπειτα αναζήτηση συναισθηματικής ανταπόκρισης, όπως
και η εξέταση ενδείξεων αποδοχής ή απόρριψης, θα βοηθήσουν

επίσης. Γενικά, η ανακάλυψη της καλύτερης μεθόδου υποστήριξης

απαιτεί αρκετή προσπάθεια, αλλά και προηγούμενα λάθη.
Η στενή επαφή βέβαια σημαίνει κάτι πολύ περισσότερο από
την απλή σωματική επαφή - αν και πολλά ζευγάρια παραπονιού
νται πως δε βλέπονται και πολύ. Για να δώσει έμφαση στην πραγ
ματικότητα αυτή, μια γυναίκα τηλεφώνησε στη γραμματέα του συ
ζύγου της να κλείσει ραντεβού μαζί του.
Ακόμη και όταν οι σύζυγοι περνούν πολλές ώρες μαζί, η ποιό
τητα αυτού του χρόνου μπορεί να μην είναι ιδιαίτερα αξιόλογη. Η
Τζούντι, για παράδειγμα, παραπονιόταν πως, ακόμη κι όταν ο σύ
ζυγός της ο Κλιφ ήταν σπίτι, “δεν ήταν πραγματικά εκεί”, αλλά
αντιθέτως σκεφτόταν άλλα πράγματα. Η απασχόληση με τις επαγ
γελματικές δυσκολίες, τις οικονομικές δυσχέρειες ή τα προβλήματα
με τα παιδιά μπορεί να προκαλέσει μια τεχνητή απόσταση ανάμεσα
στους συζύγους. Και το πιο δυσάρεστο επακόλουθο είναι η εχθρι
κότητα, που συνήθως δημιουργεί ένα μεγάλο χάσμα μεταξύ τους.
Τα συναισθήματα που προκαλεί η στενή επαφή ωστόσο δεν είναι
απαραίτητο να παρεκκλίνουν μονίμως, αλλά με κάποιον καλό σχε-
διασμό μπορούν να ανακτηθούν ξανά. Για παράδειγμα, οι ώρες που
περνούν οι σύζυγοι μαζί συζητώντας σημαντικά θέματα για τη δου
λειά ή το σπίτι, ο καθορισμός κοινών σχεδίων και στόχων ή η αφή
γηση των ευχάριστων ή δυσάρεστων συμβάντων της μέρας είναι
στοιχεία που καλλιεργούν τον αυθορμητισμό και τη στενή επαφή.
Επιπλέον, οι εκδηλώσεις αγάπης που εκφράζουν στοργή, αποδοχή
και υποστήριξη μπορούν να συνδυαστούν με όλα τα παραπάνω
ώστε οι σύζυγοι να έρθουν πιο κοντά ο ένας στον άλλο.
Παρατηρώντας τη θετική συμπεριφορά
Έχει μεγάλη σημασία να γνωρίζουν τα ζευγάρια τι κάνουν οι

σύντροφοί τους και να ανταποκρίνονται ανάλογα. Διαβάζοντας
το Κεφάλαιο 11, ίσως θυμηθήκατε πράγματα που θα μπορούσε να
κάνει ο/η σύζυγός σας και τα οποία θα σήμαιναν πολλά για σας.
Μην ξεχνάτε ότι ορισμένα απ’ αυτά μπορεί ήδη να τα κάνει, αλλά
12. Η ενίσχυση, της σχέσης

εσείς να μην τα συνειδητοποιείτε ακριβώς. Σαν αρχή, προσπαθή

στε να παρατηρήσετε με μεθοδικότητα τι απ’ αυτά που ήδη κάνει
ο/η σύντροφός σας σας ικανοποιεί. Αργότερα, όταν θ ’ αρχίσετε
τις συνεδρίες μαζί, μπορείτε να τον/την πληροφορήσετε για όλα
αυτά, καθώς και να του/της φανερώσετε με υπαινιγμούς ποια άλ
λα πράγματα θα σας ικανοποιούσαν (βλέπε Κεφάλαιο 14). Πολλές
φορές είναι χρήσιμο να γράφετε κάθε περιστατικό κατά το οποίο
ο/η σύζυγός σας κάνει κάτι που σας ευχαριστεί.
Αφού πρότεινα στην Κάρεν και στον Τεντ να κρατούν σημειώ
σεις πάνω σε καθετί που τους χαροποίησε από τη συμπεριφορά
του άλλου την προηγούμενη βδομάδα, η Κάρεν ανέφερε τα εξής:
1. Ο Τεντ ήταν υπέροχος. Είχα συγχυστεί πραγματικά με ορισμένους πελά
τες μου. Ήταν όλοι τους σκέτο πρόβλημα. Ο καθένας είχε τη γνώμη του για το
τι θα ’πρεπε να είχε στο σπίτι του, ενώ δε γνωρίζουν ούτε καν τα στοιχειώδη
για τη διακόσμηση. Με δυσκόλεψαν πολύ, ενώ ένα ζευγάρι ακύρωσε την πα
ραγγελία που είχε κάνει - μετά α π ’ όλον αυτό τον κόπο μου, είχαν το θράσος
ν ’ αλλάξουν γνώμη. Τέλος πάντων, μίλησα στον Τεντ. Έδειξε μεγάλη κατα
νόηση. Δεν προσπάθησε να μου πει τι να κάνω. Μου είπε πως, αν βρισκόταν
στη θέση μου, προφανώς θα ένιωθε και ο ίδιος απογοητευμένος. Μου είπε πως
είναι δύσκολο να χειριστεί κανείς τους πελάτες μου. Ένιωσα πολύ καλύτερα.
2. Όταν γύρισε από τη δουλειά, το σπίτι ήταν ακατάστατο. Δεν είχα χρόνο
να τα συγυρίσω. Αντί να γκρινιάζει για την ακαταστασία, έπεσε με τα μούτρα
και άρχισε να τακτοποιεί τα πράγματα χωρίς να πει τίποτα.
3. Ο Τεντ μού μιλούσε ενώ δίπλωνα τα στεγνά ρούχα, κι έτσι δεν κουρά
στηκα πολύ.
4. Πρότεινε να πάμε βόλτα, την οποία μάλιστα απόλαυσα.
Όλες οι πράξεις του Τεντ ικανοποίησαν την Κάρεν, η οποία πα
ρατήρησε: “Ήταν σαν δώρα”. Αν και ο Τεντ είχε κάνει παρόμοια
πράγματα για την Κάρεν στο παρελθόν, εκείνη τα είχε διαγράψει
από τη μνήμη της εξαιτίας της αρνητικής αντίληψής της γι’ αυτόν.
Το να ακούει απλά τα παράπονα της Κάρεν και να της συμπα
ραστέκεται ήταν ένα φοβερό επίτευγμα για τον Τεντ - συνήθως εί
χε την τάση να κάνει το αντίθετο. Στο παρελθόν, αντί να ακούει με
ενδιαφέρον την Κάρεν, προσπαθούσε να διαλύσει τις ανησυχίες
της λέγοντάς της πως δεν ήταν ανάγκη να συγχύζεται, ότι οι πελά
τες συμπεριφέρονται πάντα με τον ίδιο τρόπο και ότι έπρεπε να

προσπαθήσει να συμβιβαστεί μ’ αυτό.

Όταν επέστρεφε σπίτι και αντίκριζε την ακαταστασία, το αί
σθημα της τάξης του διαταρασσόταν, και ήθελε να κατηγορήσει
την Κάρεν. Αποτέλεσμα της συμβουλευτικής, όμως, ήταν να κατα-
στείλει αυτή την τάση του να γκρινιάζει. Αντιθέτως, αναρωτήθη-
κε: “Τί είναι σωστό να κ ά ν ω Αμέσως αποφάσισε ν ’ αρχίσει να
τακτοποιεί τα πράγματα - χωρίς καν να ρωτήσει την Κάρεν για το
αν έπρεπε να το κάνει. Αυτό που είχε σημασία δεν ήταν ότι είχε
ανακουφίσει την Κάρεν από μια σωματική κούραση αλλά ότι οι
πράξεις του είχαν συμβολική σημασία για κείνη: ήταν ευαίσθητος
απέναντι στην κατάστασή της - ήταν εξαντλημένη από τη δουλειά -,
συνεργάσιμος, τρυφερός και καθόλου επικριτικός.
Ο Τεντ δήλωσε τα εξής:
1. Την Τρίτη το βράδυ γύρισα σπίτι πτώμα. Ένιωθα κουρασμένος με όλα
εκείνα τα προβλήματα του γραφείου. Η Κάρεν είπε: “Θα βγούμε έξω σήμερα”.
Φάγαμε πρόχειρα σ’ ένα εστιατόριο και έπειτα είδαμε μια ταινία στον κινημα
τογράφο η οποία μ’ έκανε να ξεχάσω όλα τα προβλήματα της δουλειάς.
2. Η Κάρεν ήταν πολύ τρυφερή μαζί μου αρκετές φορές μέσα στη βδομάδα.
3. Η Κάρεν πήγε το κοστούμι μου στο καθαριστήριο.
Όλα τα παραπάνω σήμαιναν πολλά για τον Τεντ. Του απέδειξαν

ότι η Κάρεν τού ήταν αφοσιωμένη και πρόθυμη να τον ικανοποιήσει.
Ο Αεν και η Χάριετ είχαν επίσης διαφορές σε πολλά σημεία (ο
Λεν: δε μιλούσε κατά τη διάρκεια του γεύματός τους και δεν ήταν
ρομαντικός όταν έκαναν έρωτα* η Χάριετ: ήταν απασχολημένη με
τα μαθήματά της). Τους ζήτησα ν ’ αρχίσουν να κάνουν πράγματα
που θα ευχαριστούσαν τον άλλον και να τα καταγράψουν. Τα
αποτελέσματα ήταν τα εξής:
Χάριετ:
1. Με ρώτησε πώς πέρασα τη μέρα μου.
2. Μου χάιδεψε την πλάτη.
3. Μου είπε πως ήμουν ωραία όταν πήγαμε στο θέατρο.
4. Ήταν ρομαντικός πριν κάνουμε έρωτα.
5. Αφησε την εφημερίδα του και κάθισε δίπλα μου ενώ παρακολουθούσα
τηλεόραση.

Λεν:
1. Με ρώτησε ποιους φίλους θα ήθελα να προσκαλέσω στο σπίτι. Ετοίμασε
ένα υπέροχο γεύμα για το πάρτι.
2. Αγόρασε εισιτήρια για ένα έργο που ήθελα να δω.
3. Κάναμε έρωτα αυτή τη βδομάδα.
4. Γύριζε σπίτι στην ώρα της κάθε βράδυ για το δείπνο.
Η Χάριετ και ο Λεν έμαθαν να αποδέχονται περισσότερο ο

ένας τον άλλο μετά α π’ εκείνη τη βδομάδα των “καλών πράξεων”.
Αυτές οι μικρές κινήσεις αντισταθμίζουν τις διαφορές, γιατί
έχουν ένα ιδιαίτερο συμβολικό νόημα.
Οταν βγαίνουν οι παρωπίδες
Ο ΜαΛ Καη€ Οοΐάδ^ίη, ψυχολόγος στο Πανεπιστήμιο της

Φλόριντα, χρησιμοποίησε μια απλή μέθοδο για να βοηθήσει τους
συζύγους να προσέχουν ο ένας τη θετική συμπεριφορά του άλλου.
Ο/η σύζυγος πρέπει να γράψει σε χαρτιά καθετί ευχάριστο που κά
νει ο/η σύντροφός του/της. Στη συνέχεια, βαθμολογεί αυτές τις
πράξεις σε μια δεκάβαθμη κλίμακα, που εκφράζει το βαθμό της
ικανοποίησης. Ο Λρ. Οοΐώΐβίη διαπίστωσε πως το 70 τοις εκατό
των ζενγαριών που εφάρμοσαν αυτή την απλή μέθοδο παρουσία
σε βελτίωση στη σχέση τους. *
Το να δίνουν απλά έμφαση στις μικροχαρές του έγγαμου βίου
τους κάνει τα ζευγάρια να συνειδητοποιούν περισσότερο τον τε
λικό βαθμό ικανοποίησής τους. Πριν κάνουν αυτές τις συστημα
τικές παρατηρήσεις, τα ζευγάρια είχαν βαθμολογήσει τη συζυγι
κή ευχαρίστηση χαμηλότερα απ’ ό,τι αφού εφάρμοσαν την παρα
πάνω μέθοδο. Αυτό που είχε αλλάξει ήταν το γεγονός ότι είχαν
συνειδητοποιήσει τι συνέβαινε. Πριν στρέψουν την προσοχή
τους ο ένας στα θετικά στοιχεία του άλλου, συνήθιζαν να υποτι
μούν τις χαρές του γάμου τους.
* Μ . Κ. Οοΐάδΐείη, “Κεδεεπτίι Κ€ροι*ί: Αηηυ&Ι Μ€€ίΐη§ οί Αδδοααΐίοη ίοΓ Ιΐΐ€

ΑάναιΚϋΓηεηΐ ο ί ΒεΗανΐοΓ Τ 1ΐ6πιργ” (Ν ε\ν Υογ1<, Ο οϊο56γ 1972).

Μπορείτε να χρησιμοποιήσετε τη μέθοδο του Δρα Οοΐάχίοίη

σαν έναν τρόπο για να δείτε μήπως δεν αξιολογείτε σωστά την
ικανοποίηση που αντλείτε από το γάμο σας. Θα ανακαλύψετε,
όπως πολλοί από τους πελάτες του, ότι ζείτε περισσότερες ευτυ
χισμένες στιγμές μαζί απ’ ό,τι φανταζόσασταν. Και, καθώς η σχέ
ση σας αρχίζει ν ’ αλλάζει προς το καλύτερο, το να παρακολουθεί
τε βήμα προς βήμα όλες τις ευχάριστες εμπειρίες σάς προσφέρει
μια βάση για καλύτερες συγκρίσεις.
Ο Δρ. ΟοΙίΙχίείη μού έδειξε και μια άλλη τεχνική, την οποία στη
συνέχεια βρήκα ιδιαίτερα χρήσιμη για πολλά ζευγάρια. Η τεχνική
αποσκοπεί στο να βγάλει τις παρωπίδες που εμποδίζουν πολλούς
συντρόφους να βλέπουν, ή τουλάχιστον να εκτιμούν, τις θετικές
πράξεις των συζύγων τους. Σύμφωνα με τη μέθοδο αυτή, και οι
δυο (ή ο ένας) πρέπει να κολλήσουν ορισμένα αυτοκόλλητα σε κά
ποιο ρούχο του συντρόφου τους, όπως, για παράδειγμα, στο πέτο
του μπουφάν ή στο γιακά. Κάθε φορά που ο άντρας, για παρά
δειγμα, κάνει κάτι που ικανοποιεί τη σύζυγό του, εκείνη αφαιρεί
και ένα αυτοκόλλητο. Τα ζευγάρια πρέπει να υπολογίζουν πόσα
αυτοκόλλητα αφαιρούνται καθημερινά. Συνήθως, τα περισσότερα
ή όλα τα αυτοκόλλητα έχουν αφαιρεθεί ως την ώρα του ύπνου.
Αν και αυτή η τεχνική μπορεί να φαίνεται απλοϊκή σε αρκε
τούς, επιφέρει θεαματικά αποτελέσματα. Προκειμένου να εντοπί
σουν τις ευχάριστες πράξεις, οι σύζυγοι αρχίζουν να δίνουν μεγά
λη προσοχή ο ένας στη συμπεριφορά του άλλου. (Παλιά, όταν θύ
μωναν, είχαν την τάση να στρέφουν αλλού την προσοχή τους και
να απομακρύνονται ο ένας από τον άλλο.) Αυτή η μέθοδος τους
αναγκάζει να ξεπερνούν τους φραγμούς που δεν τους επιτρέπουν
να αντιλαμβάνονται ο ένας τις καλές πράξεις του άλλου. Όλη αυ
τή η διαδικασία τούς ενθαρρύνει να αναζητούν τις ευχάριστες
πράξεις του/της συντρόφου τους και έπειτα να κάνουν κάτι για να
δείξουν ότι πράγματι τις έχουν αντιληφθεί. Αυτό, με τη σειρά του,
βοηθά και τους δυο να αυξήσουν αυτές τις πράξεις, ώστε να τις
επαναλαμβάνουν και να τις καθιερώσουν σταθερά. Τέλος, η τεχνι
κή τοποθέτησης και αφαίρεσης των αυτοκόλλητων φέρνει ένα

προβληματικό ζευγάρι σε πιο στενή σωματική επαφή.

Αφού παρατηρήσετε για κάποιο διάστημα την αυθόρμητη καλή
συμπεριφορά του/της συζύγου σας, πρέπει να αρχίσετε να του/της
λέτε τι άλλο θα σας άρεσε σ’ εκείνον/η. Κάτι τέτοιο πρέπει να εκ
φραστεί μ’ έναν άμεσο τρόπο, χωρίς σαρκασμούς, κατηγορίες ή
υπονοούμενα. Για παράδειγμα, αποφύγετε να ζητήσετε κάτι ορίζο
ντας τις δικές σας προϋποθέσεις -κεκαλνμμένες επιθέσεις- όπως:
“Θα ήθελα να με βοηθάς στο πλύσιμο των πιάτων, άσε όμως αυτό
το μίζερο ύφος” ή “Θα μου άρεσε να μου μιλάς όταν γυρνάς σπίτι
αντί να μπαίνεις βιαστικά για να προλάβεις τις ειδήσεις των έξι ”. *
Είναι πολύ πιο πιθανό να πετύχετε αυτό που θέλετε εφόσον το
ζητήσετε άμεσα και απλά.
Μπορείτε να ζητήσετε αυτά που θέλετε κατά τη διάρκεια των
“συζυγικών συναντήσεων” - αν μπορέσετε να πείσετε το/τη σύ
ντροφό σας να συμφωνήσει μ’ αυτές (οι συνεδρίες αυτές θα συζη
τηθούν περαιτέρω στο Κεφάλαιο 16). Πάντως, όποια κι αν είναι η
περίπτωση, η κυριότερη στρατηγική στο σημείο αυτό είναι να δώ
σετε έμφαση στα θετικά στοιχεία του γάμου σας. Η εξάλειψη των
αρνητικών στοιχείων, αν και είναι ιδιαίτερα σημαντική, επιτυγχά
νεται πληρέστερα μόνο μετά τη δημιουργία μιας πιο θετικής ατμό
σφαιρας. Η εφαρμογή των αρχών αυτών στο τέλος του κεφαλαίου
θα σας βοηθήσει σε μεγάλο βαθμό.
Αν δεν έχετε τη διάθεση να κάνετε μια συζυγική συνάντηση ή αν
είναι ακόμη πρόωρη, αλλά εξακολουθείτε να θέλετε ο/η σύντρο
φός σας να κάνει ορισμένες δουλειές ή κάποια πράγματα που θα
σας ικανοποιήσουν, πρέπει να ετοιμάσετε γραπτούς καταλόγους.
Μια γυναίκα, για παράδειγμα, μου παραπονέθηκε: “Βαρέθηκα και
κουράστηκα να ζητάω από το σύζυγό μου να κάνει κάποια πράγ
ματα”. Ακολούθησε λοιπόν τη συμβουλή μου, ετοίμασε μια λίστα
με τα πράγματα που ζητούσε απ’ εκείνον να κάνει και την κόλλη
σε στο ψυγείο. Μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα ο σύζυγός της
είχε πραγματοποιήσει όλες τις δραστηριότητες της λίστας. Μια
*Κ. Χηΐίΐιι, ΗεΙρίηί; ϋουρΙέί Οηιη^β (Νενν ΥογΚ: ΟυιΙΙοιχΙ ΡΓ688, 1980).
12. Η ενίσχυση ιης σχέσης

άλλη γυναίκα έγραφε μια ή δύο επιθυμίες της κάθε μέρα σ’ ένα
χαρτί και το κολλούσε στον καθρέφτη του μπάνιου ώστε να το
βλέπει ο σύζυγός της κάθε φορά που ξυριζόταν.
Αλλά το να ζητάτε μόνο δεν αρκεί. Όποτε ο/η σύζυγός σας κάνει
κάτι που σας ευχαριστεί θα πρέπει να συνοδεύεται από κάποιου εί
δους ανταμοιβή - ένα ανάλογο σημείωμα ή ένα φιλί για παράδειγ
μα. Οι ανταμοιβές αποτελούν μια πολύ καλύτερη μέθοδο από την
τιμωρία για ν’ αλλάξετε τη συμπεριφορά του/της συντρόφου σας.
Ο παρακάτω κατάλογος μπορεί να φανεί ιδιαίτερα χρήσιμος
στο να αναγνωρίζετε τους τρόπους με τους οποίους εσείς και ο/η
σύντροφός σας δείχνετε στοργή και ενδιαφέρον ο ένας στον άλλο.
Η κλίμακα βοηθά στην αξιολόγηση της τωρινής κατάστασής σας
και στον προσδιορισμό των πιθανών σημείων βελτίωσης. Δεν
υπάρχουν απόλυτες βαθμολογίες για την εκτίμηση της σχέσης σας.
Εκφράσεις αγάπης
Διαβάστε την κάθε ερώτηση. Προσδιορίστε τη συχνότητα με την οποία θα

μπορούσατε να απαντήσετε ναι για την καθεμία και γράψτε τον κατάλληλο
αριθμό στο κενό που υπάρχει δίπλα.
(0) ποτέ, (1) σπάνια, (2) ορισμένες φορές, (3) συχνά,
(4) σχεδόν πάντα, (5) πάντα.
Αν μια συγκεκριμένη ερώτηση δεν ταιριάζει στην περίπτωσή σας, προσπε-
ράστε την και προχωρήστε στην επόμενη.
Συναισθήματα στοργής
----- 1. Νιώθετε ένταση όταν βλέπετε ή σκέφτεστε το/τη σύντροφό σας;
----- 2. Νιώθετε συναισθήματα στοργής όταν είστε μαζί;
----- 3. Σας λείπει ο/η σύντροφός σας όταν είστε χώρια;
Εκφράσεις στοργής
----- 1. Χρησιμοποιείτε γλυκόλογα με το/τη σύντροφό σας;
----- 2. Εκφράζετε τρυφερότητα στον τόνο της φωνής σας;
----- 3. Δείχνετε την τρυφερότητά σας μέσω της σωματικής επαφής - χάδια,
πιάσιμο από το χέρι και ούτω καθεξής;

Ενδιαφέρον
----- 1. Ανησυχείτε για τα εξής στοιχεία του/της συντρόφου σας:
----- α) ευτυχία;
----- β) ικανοποίηση;
----- γ) πόνο;
----- 2. Προσπαθείτε να δείξετε στο/στη σύντροφό σας ότι ενδιαφερόσαστε;
----- 3. Αποφεύγετε να λέτε ή να κάνετε πράγματα που θα πληγώσουν το/τη σύ
ντροφό σας;
Αποδοχή και ανεκτικότητα

----- 1. Δέχεστε τις διαφορές αντιλήψεων, γούστων και στιλ;
----- 2. Δέχεστε το/τη σύντροφό σας σαν σύνολο, σαν κάποιον/α με αδυναμίες
και προτερήματα;
----- 3. Αποφεύγετε να κατηγορείτε ή να τιμωρείτε το/τη σύντροφό σας για τα
λάθη του /της;
Συναισθηματική κατανόηση καί ευαισθησία

----- 1. Όταν ο/η σύντροφός σας είναι απογοητευμένος/η, πιστεύετε πως μπο
ρείτε να μοιραστείτε κάποια από τα συναισθήματά του;
----- 2. Μπορείτε να αντιληφθείτε ότι ο/η σύντροφός σας νιώθει άσχημα χωρίς
να σας το πει ο ίδιος/η ίδια;
----- 3. Μπορείτε να προσδιορίσετε και να σεβαστείτε τα ευαίσθητα σημεία
του/της συντρόφου σας;
Κατανόηση
----- 1. Πιστεύετε πως μπορείτε να καταλάβετε γιατί ο/η σύντροφός σας είναι
αναστατωμένος/η;
----- 2. Μπορείτε να δείτε τα πράγματα μέσα από τα μάτια του/της συντρόφου
σας ακόμη κι όταν διαφωνείτε;
----- 3. Μπορείτε να εξηγήσετε γιατί ο/η σύντροφός σας είναι αναστατωμένος/η
όταν παραπονιέται;
Συντροφικότητα
----- 1. Σας αρέσει να κάνετε ευχάριστα πράγματα με το/τη σύντροφό σας;
----- 2. Απολαμβάνετε τη συντροφιά του/της συντρόφου σας όταν κάνετε τις
καθημερινές σας δουλειές;
----- 3. Σας αρέσει να είστε μαζί με το/τη σύντροφό σας όταν δεν κάνετε κάτι
συγκεκριμένο;

Οικειότητα
----- 1. Μοιραζόσαστε τις προσωπικές σκέψεις και επιθυμίες σας;
----- 2. Έχετε την άνεση να πείτε στο/στη σύντροφό σας πράγματα που δε θα λέ
γατε σε κανέναν άλλο;
----- 3. Σας αρέσει ο/η σύντροφός σας να σας εμπιστεύεται;
Φιλία
----- 1. Νιώθετε να σας ενδιαφέρει ο/η σύντροφός σας σαν άτομο;
----- 2/Σας αρέσει να σκέφτεστε τι σκέφτεται ή τι κάνει ο/η σύντροφός σας;
----- 3. Σας αρέσει να ζητάτε τη γνώμη του/της συντρόφου σας για τα προβλή-
ματά σας;
Ικανοποίηση
----- 1. Προσπαθείτε να σκεφτείτε πράγματα που μπορείτε να κάνετε οι δυο σας
και που θα δώσουν στο/στη σύντροφό σας χαρά;
----- 2. Προσπαθείτε να γίνετε πιο ελκυστικός/ή;
----- 3. Αέτε ή κάνετε πράγματα που ικανοποιούν το/τη σύντροφό σας;
Υποστήριξη
----- 1. Προσπαθείτε να ενθαρρύνετε το/τη σύντροφό σας όταν φαίνεται κατα-
πτοη μένος/η;
----- 2. Βοηθάτε το/τη σύντροφό σας όταν παγιδεύεται σε προβλήματα;
----- 3. Παροτρύνετε το/τη σύντροφό σας όταν θέλει να επιχειρήσει κάτι και
νούριο;
Στενή επαφή
----- 1. Νιώθετε συναισθηματικά δεμένος/η με το/τη σύντροφό σας;
----- 2. Νιώθετε ένα “δέσιμο” με το/τη σύντροφό σας ακόμη κι όταν δεν είστε
μαζί;
----- 3. Σας αρέσει να έρχεστε σε σωματική επαφή με το/τη σύντροφό σας;

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
13
Η αλλαγή τω ν γνω σ τικ ώ ν

διαστρεβλώ σεω ν σας
Σ τ α προηγούμενα κεφάλαια είδαμε πώς οι εσφαλμένες ερμηνείες
οδηγούν σε παρεξηγήσεις, οι οποίες με τη σειρά τους συμβάλλουν
στην παρακμή της σχέσης. Αυτές όμως οι παρερμηνείες και τα υπερ
βολικά συμπεράσματα που υποβόσκουν σε μια συζυγική διαμάχη
μπορούν να διορθωθούν με την εφαρμογή ορισμένων τεχνικών της
γνωστικής θεραπείας. Όπως ανέφερα και προηγουμένως, αυτές οι τε
χνικές είναι δεξιότητες που μπορούν να μαθευτούν και, καθώς θα τις
εφαρμόζετε, θα μπορείτε να ελπίζετε σε μια διαρκή βελτίωση. Ορισμέ
νες τεχνικές μπορεί να τις χρησιμοποιήσει ο κάθε σύζυγος ξεχωριστά·
άλλες λειτουργούν καλύτερα όταν τις εφαρμόζουν και οι δύο σύζυγοι.
Οι τεχνικές που ακολουθούν είναι εκείνες που μπορείτε να
χρησιμοποιήσετε μόνοι σας: αναγνώριση και διόρθωση των αυτό
ματων σκέψεών σας, έλεγχος των προβλέψεών σας, αναπλαισίω-
ση της αντίληψής σας για το/τη σύντροφό σας. Αφού εξετάσετε την
όλη στρατηγική που μπορείτε να χρησιμοποιήσετε ατομικά, θα
σας περιγράψω τα εννιά συγκεκριμένα βήματα για την εφαρμογή
των τεχνικών. Στα επόμενα κεφάλαια θα σας εξηγήσω πώς μπο
ρείτε να συνεργαστείτε με το/τη σύζυγό σας ώστε να επιλύσετε τα
προβλήματά σας και να αυξήσετε αμοιβαία την ευχαρίστησή σας.
Γενικές κατευθύνσεις
Σαν αρχή, προσπαθήστε να εντοπίσετε τις προβληματικές κατα
13. Η αλλαγή των γνωστικών διαστρεβλώσεών σας

στάσεις και τη σημασία που τους αποδίδετε. Για παράδειγμα, ας

υποθέσουμε πως ο/η σύζυγός σας σας μιλά με απότομο τρόπο. Η
αυτόματη σκέψη σας είναι: “Ο/η σύζυγός μου είναι δυσαρεστημέ-
νος/η από μένα” Πρέπει να είστε πολύ καλά προετοιμασμένοι και
προσεκτικοί ώστε να ανακαλύψετε τον κρυφό φόβο ή την αμφιβο
λία που νιώθει: “Μήπως έκανα κάτι κακό;”τ\ “Θα με μαλώσει;”. Στη
συνέχεια παρακολουθήστε ολόκληρη την αλυσιδωτή αντίδραση:
Μήπως έκανα κάτι κακό; (άγχος).

V
Ο/η σύζυγός μου δεν έχει δικαίωμα να θυμώνει μαζί μου. (θυμός)
V
Ο/η σύζυγός μου μου φέρεται πάντα απότομα.
V
Ο/η σύζυγός μου είναι εχθρικός/ή και κακός/ή ως άνθρ<χ>πος.
V
Ο/η σύζυγός μου θα κάνει τη ζωή μου δυστυχισμένη.
V
Δεν μπορώ να το αντέξω.
V
Ο γάμος μας έχει αποτύχει.
V
Δε θα είμαι ποτέ ξανά ευτυχισμένος/η.
Αντισταθείτε στη συνηθισμένη τάση σας να δέχεστε αυτές τις

σκέψεις σαν αληθινές απλά επειδή έτσι νιώθετε ή επειδή σας φαί
νονται φυσιολογικές. Εξετάστε τες και αναζητήστε αποδεικτικά
στοιχεία, τυχόν αντιφάσεις, εναλλακτικές εξηγήσεις και πιο λογι
κές εκδοχές.
Μην υποκύπτετε στον πειρασμό να γλιστρήσετε στις γνωστές
πια για σας αυτοκαταστροφικές αντιδράσεις σας, όπως είναι η
αντεκδίκηση, η αμυντικότητα ή η απόσυρση. Αν ενδώσετε στον πει
ρασμό να αντιδράσετε μ’ έναν απ’ αυτούς τους τρόπους, θα επικυ
ρώσετε την αρνητική σας ερμηνεία* η αντεπίθεση, για παράδειγμα,
δηλώνει την πεποίθησή σας ότι ο/η σύζυγός σας είναι κακός/ή ή
άδικος/η, πεποίθηση που δικαιώνει την τιμωρητική σας αντίδραση.
Η αρνητική ερμηνεία σας είναι πολύ πιθανό να μετατραπεί σε μια
13. Η αλλαγή των γνωστικών διαστρεβλώσεων σας

ακράδαντη αντίληψη εφόσον συμπεριφερθείτε μ’ αυτό τον παρορ

μητικό τρόπο. Έτσι, την επόμενη φορά που θα βρεθείτε σε μια πα
ρόμοια κατάσταση θα προχωρήσετε με μεγαλύτερη ευκολία στο
ίδιο αρνητικό συμπέρασμα, το οποίο τώρα πια δε θα επιδέχεται τό
σο απλά διόρθωση - ακόμη κι αν είναι λανθασμένο.
Φυσικά, δεν είναι πάντα εφικτό, ή και επιθυμητό, να μην εκφρά
σετε την εχθρικότητά σας στο/στη σύντροφό σας. Ορισμένοι άν
θρωποι βιώνουν τόσο έντονα το θυμό, που τους είναι απαραίτητο
να τον εκφορτίσουν. Στις περιπτώσεις αυτές κάποιες ειδικές τεχνι
κές, όπως ο καθορισμός μιας συγκεκριμένης ώρας για την έκφραση
της εχθρικότητας, η προετοιμασία ενός ημερήσιου προγράμματος,
ο προσδιορισμός χρονικών ορίων, μπορούν να βοηθήσουν (βλ. Επι
λογή 5: Σχεδιασμός συνεδριών διαλόγου στο Κεφάλαιο 17).
Τα εννέα βήματα
Παρακάτω υπάρχουν λεπτομερείς οδηγίες για να αξιολογήσε

τε αν οι ερμηνείες σας και ο τρόπος με τον οποίο τις επεξεργάζε
στε είναι σωστές. Θα βρείτε ακόμη κανόνες που θα σας βοηθήσουν
ν ’ αποφασίσετε αν οι ερμηνείες σας αντιπροσωπεύουν προβλήμα
τα στη σκέψη σας (όπως υπεργενίκευση, σκέψη του όλα-ή-τίποτα
ή διάβασμα της σκέψης).
Υπάρχει μια σειρά βημάτων που πρέπει ν ’ ακολουθήσετε ώστε
να εφαρμόσετε τις αρχές της γνωστικής θεραπείας και να βελτιώ
σετε το γάμο σας. Το κάθε βήμα συμπεριλαμβάνει πρακτικές τις
οποίες τα ζευγάρια που έκαναν συμβουλευτική βρήκαν πολύ χρή
σιμες για την αντιμετώπιση των παρερμηνευμένων αυτοκατα-
στροφικών αντιλήψεών τους.
ΒΗΜΑ Ιο: ΣΥΝΔΕΣΤΕ ΤΙΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΕΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

ΜΕ ΤΙΣ ΑΥΤΟΜΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ
Εδώ, η κύρια στρατηγική είναι να εντοπίσετε μια δυσάρεστη

συναισθηματική αντίδραση, να τη συσχετίσετε με την αντίστοιχη

κατάσταση ή γεγονός και να προσδιορίσετε τον κρυμμένο συνε

κτικό κρίκο -την αυτόματη σκέψη- που συνδέει τα δύο.
Προσέξτε τα επόμενα περιστατικά που ανέφεραν η Γουέντι και
ο Χολ:
> Η Γουέντι κοιτάζει το ρολόι και θυμώνει.
ϊ> Ο Χολ επιστρέφει στο σπίτι με τ ’ αυτοκίνητο και ξαφνικά νιώθει άγχος.
> Αργότερα ο Χολ μιλάει στη Γουέντι και νιώθει λυπημένος.
Αυτά τα συναισθήματα -άγχος, θυμός και λύπη- δεν εμφανίζο
νται τυχαία ή ξαφνικά, αν και μερικές φορές έτσι φαίνεται. Εκδη
λώνονται σ’ ένα συγκεκριμένο πλαίσιο. Για παράδειγμα, η Γουέ-
ντι θύμωσε μόλις κοίταξε το ρολόι της γιατί συνειδητοποίησε πως
ο αργοπορημένος σύζυγός της την έκανε να περιμένει. Για να εξη
γήσουμε το πλαίσιο της συναισθηματικής αντίδρασης της Γουέντι,
μπορούμε να παρατηρήσουμε τα εξής:
Σχετική κατάσταση Συναισθηματική
ή γεγονός αντίδραση
Η Γουέντι παρατηρεί πως Θυμός
ο σύζυγός της έχει αργήσει
Αν και φαίνεται λογικό μια γυναίκα να θυμώνει ή να αναστα

τώνεται όταν ο σύζυγός της αργεί να επιστρέψει σπίτι, είναι κυ
ρίως το πώς ερμηνεύει την κατάσταση παρά η ίδια η κατάσταση
αυτό που θα καθορίσει το τι νιώθει. Στη συγκεκριμένη κατάσταση
μπορεί να βιώσει οποιαδήποτε συναισθήματα ανάλογα με την
προσωπική σημασία του γεγονότος. Μια άλλη γυναίκα, για παρά
δειγμα, μπορεί ν ’ ανακουφιστεί με την αργοπορία του συζύγου
της γιατί έτσι θα έχει περισσότερο χρόνο ν ’ ασχοληθεί με τις προ
σωπικές υποθέσεις της.
Εξετάστε τώρα το επόμενο γεγονός: Καθώς ο Χολ επιστρέφει
σπίτι με το αυτοκίνητο, συνειδητοποιεί πως έχει αργήσει και αγ
χώνεται.
Ο Χολ παρατηρεί πως Αγχος
επιστρέφει σπίτι αργά.

Όπως θα δούμε, η παρατήρηση του Χολ οδηγεί σε μια συγκε

κριμένη σκέψη, η οποία στη συνέχεια οδηγεί στο άγχος.
Στο τρίτο συμβάν ο Χολ, αφού πήγε σπίτι, νιώθει ξαφνικά λυ
πημένος ενώ μιλά στη Γουέντι. Το σχετικό γεγονός είναι ότι η Γου-
έντι προτείνει να πάνε έξω για φαγητό αντί να μείνουν σπίτι.
Ο Χολ συνειδητοποιεί πως Λύπη
η Γουέντι δε θέλει
να ετοιμάσει βραδινό.
Θα ήταν σχετικά εύκολο να συμπληρώσετε τα παραπάνω μόνοι

σας, αν προσδιορίζατε απλά τη συναισθηματική σας αντίδραση
και τη σχετική κατάσταση ή γεγονός. Το πιο δύσκολο μέρος είναι
το επόμενο: να εντοπίσετε τον κρίκο που λείπει -την ερμηνεία που
δίνετε στην αντίστοιχη κατάσταση (αυτόματη σκέψη)- και τη συμ
βολική σημασία που αποδίδετε. Για να εξασκηθείτε, προσπαθήστε
να μαντέψετε τις αυτόματες σκέψεις του κάθε συζύγου στα παρα
δείγματα που περιέγραψα παραπάνω. Τώρα συνεχίστε παρακάτω
για να δείτε αν τα μαντέψατε σωστά:
Σχετική κατάσταση ή Αυτόματη σκέψη Συναισθηματική
γεγονός αντίδραση
Η Γουέντι παρατηρεί Δε θέλει να έρθει σπίτι. Θυμός
πως ο Χολ άργησε.
Ο Χολ παρατηρεί πως Η σύζυγός μου θα θυ- Αγχος
άργησε. μώσει.
Η Γουέντι αποφασίζει Δεν ενδιαφέρεται για Λύπη
να μην ετοιμάσει βρα μένα.
δινό.
Αν και η καθεμιά απ’ αυτές τις σκέψεις θα μπορούσε να είναι

σωστή, στην πραγματικότητα είναι απλές υποθέσεις. Εφόσον αυ
τού του είδους οι ερμηνείες έχουν ουσιαστικό αντίκτυπο στη σχέση
σας, πρέπει να είναι αυθεντικές, όπως υποδεικνύει και το 5ο Βήμα.

ΒΗΜΑ 2ο: ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΤΕ ΤΗ ΦΑΝΤΑΣΙΑ ΣΑΣ ΓΙΑ ΝΑ

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΕΤΕ ΤΙΣ ΣΚΕΨΕΙΣ
Μπορείτε να βιώσετε αυτά τα συναισθήματα και τις αυτόματες

σκέψεις όχι μόνο όταν συμβαίνει ένα ενοχλητικό γεγονός, αλλά και
όταν φαντάζεστε ένα τέτοιο γεγονός. Για παράδειγμα, φανταστείτε
την παρακάτω σκηνή όσο πιο ζωντανά μπορείτε. Καθώς τη φέρνετε
στο μυαλό σας, γράψτε τι νιώθετε και τι σκέψεις κάνετε γι’ αυτήν. Θα
σας βοηθήσει να συγκεκτρωθείτε στις σκέψεις και στα συναισθήμα-
τά σας αν κλείσετε τα μάτια σας, αφού πρώτα φανταστείτε τη σκηνή.
Όλη μέρα τρέχατε για δουλειές στο κέντρο και κανονίσατε με
το/τη σύζυγό σας να σας πάρει με το αυτοκίνητο από μια συγκε
κριμένη διασταύρωση στις 5:00 μ.μ. Φτάνετε στην ώρα σας, αλλά
ο/η σύζυγός σας δεν έχει φανεί ακόμη. Τα λεπτά κυλούν. Κοιτάζε
τε διαρκώς το ρολόι σας, 5:10, 5:15, 5:20. Αφού φανταστείτε τη
σκηνή ολοκληρωμένη, γράψτε τις συναισθηματικές αντιδράσεις
και τις αυτόματες σκέψεις σας σ’ ένα κομμάτι χαρτί.
Αυτόματη σκέψη Συναισθηματική αντίδραση
1. 1.
2. 2.
3. 3.
Οι άνθρωποι που φέρνουν στο νου τους αυτό το σενάριο έχουν
πολύ διαφορετικές σκέψεις και αντιλήψεις. Ένας άντρας ένιωσε
άγχος και μπόρεσε ν ’ αναγνωρίσει τη σκέψη: “Ίσως κάτι να της
συνέβη”. Αντιθέτως, μια γυναίκα ένιωσε λυπημένη όταν έκανε αυ
τή την άσκηση. “Βρίσκομαι εδώ ολομόναχη. Αυτή είναι η ιστορία
της ζωής μου. Όλοι μ ’ εγκαταλείπουν”. Ένας άλλος άντρας θύ
μωσε γιατί σκέφτηκε: “Είναι χαρακτηριστικό της. Ποτέ δεν είναι
συνεπής στα ραντεβού της”.
Ας συνεχίσουμε με το ίδιο σκηνικό.
Κοιτάξτε πάλι το ρολόι σας. Είναι 5:25. Τότε παρατηρείτε το
αυτοκίνητο του/της συζύγου σας να στρίβει στη γωνιά. Εκείνος/η
σας χαμογελά και σας λέει: “Ξέρεις, ξέχασα πως έπρεπε να σε πά
ρω με τ ’ αυτοκίνητο. Το θυμήθηκα στο δρόμο, καθώς πήγαινα να

κόψω τα μαλλιά μου”.

Τώρα, γράψτε τις συναισθηματικές αντιδράσεις σας και τις αυ
τόματες σκέψεις σας σ’ ένα άλλο χαρτί.
Αυτόματη σκέψη Συναισθηματική αντίδραση
1.
2. 2.
3. 3.
Πιθανότατα δε δυσκολευτήκατε πολύ να φανταστείτε τις σκέ
ψεις και τα συναισθήματα που σας προκάλεσε αυτή η κατάσταση.
Πολλοί σύζυγοι που κάνουν αυτή την άσκηση θυμώνουν και αγα
νακτούν σ’ αυτό το σημείο και κάνουν σκέψεις όπως: “Έχει πολύ
θράσος” ή “Δεν έχει το δικαίωμα να μου φέρεται έτσι”.
Είναι σχετικά εύκολο να αναγνωρίσετε τις αντιδράσεις σας
εφόσον επικεντρωθείτε σ’ αυτές χωρίς να αποσπάτε την προσοχή
σας. Σε μια πραγματική κατάσταση μπορεί να κάνατε τις ίδιες
ακριβώς σκέψεις, αλλά, επειδή αυτές περνούν από το μυαλό σας
πολύ γρήγορα -και συχνά επισκιάζονται από το θυμό σας-, ίσως
να μην τις προσέχατε τη δεδομένη εκείνη στιγμή.
ΒΗΜ Α 3ο: ΕΞ Α ΣΚ Η Θ ΕΙΤΕ ΣΤΟ ΝΑ ΑΝΑΓΝΩΡΙΖΕΤΕ

ΤΙΣ ΑΥΤΟΜ ΑΤΕΣ Σ Κ Ε Ψ Ε ΙΣ
Αν παρατηρήσετε τον τρόπο σκέψης σας, θα μπορέσετε να ανα

γνωρίσετε τις αυτόματες σκέψεις σας να διασχίζουν ολοταχώς το
σύστημα των γνωστικών λειτουργιών σας. Αυτά τα εσωτερικά μη
νύματα προκαλούν συναισθηματικές αντιδράσεις όπως λύπη ή
θυμό, καθώς και επιθυμίες όπως η διάθεση να μαλώσετε το/τη σύ
ζυγό σας - και έπειτα υποχωρούν, ενώ το συναίσθημα ή η επιθυ
μία παραμένουν. Οι περισσότεροι όμως άνθρωποι πιστεύουν πως
τα συναισθήματά τους πηγάζουν απευθείας από την κατάσταση·
δεν προσέχουν τις παροδικές σκέψεις τους που συνδέουν την κα
τάσταση με τα συναισθήματα και τις επιθυμίες.
Το να μάθετε να αναγνωρίζετε τις αυτόματες σκέψεις σας είναι
μια ικανότητα που μπορεί να διδαχτεί, αν και η σωστή επίδοση

απαιτεί εξάσκηση και επιμονή. Το όφελος όμως από τις προσπά

θειες αυτές θα είναι τεράστιο γιατί, αποκτώντας αυτή την ικανό
τητα, θα κατανοήσετε και τη σημασία των λειτουργιών της σκέψης
σας και παράλληλα θα συνειδητοποιήσετε την αιτία των συγκε
κριμένων αντιδράσεών σας. Και η γνώση αυτή θα σας κάνει πε
ρισσότερο κύριους των συναισθημάτων σας και λιγότερο σκλάβο
τους. Θα μπορείτε επιτέλους να ελέγχετε τα γεγονότα παρά να
αφήνετε αυτά να σας ελέγχουν.
Κάποιες από τις πιο συνηθισμένες αυτόματες σκέψεις που χα
ρακτηρίζουν ένα γάμο περιγράφονται παρακάτω. Ο κάθε σύζυγος
θα μπορούσε να κάνει κάποιες απ’ αυτές τις σκέψεις. Δείτε πόσες
τέτοιες σκέψεις έχετε κάνει κατά καιρούς:
ϊ> Είναι απαίσια.
> Είναι τελείως εγωιστής.
\> Είναι ανεπαρκής.
> Είναι αδύναμος.
> Ποτέ δε θα μ’ αφήσει ήσυχη.
ϊ> Ποτέ δεν πραγματοποιεί τις υποσχέσεις του.
\> Είναι τεμπέλα.
\> Είναι ανεύθυνος.
\> Τίποτα δεν την ικανοποιεί.
> Ποτέ δεν κάνει κάτι σωστό.
Βέβαια, η απλή αναγνώριση των αυτόματων σκέψεών σας δε

σας απαλλάσσει από την ουτοπία. Αυτή όμως η αναγνώριση απο-
τελεί βασικό εργαλείο για την τροποποίηση των συναισθημάτων
σας και την πιο δραστική αντιμετώπιση του πραγματικού προ
βλήματος. Έχει μεγάλη σημασία να εξασκηθείτε στην αναγνώριση
των αυτόματων σκέψεων. Για το λόγο αυτό να έχετε πάντα πρό
χειρο κάποιο μπλοκάκι και, μόλις ζείτε μια δυσάρεστη εμπειρία
με το/τη σύντροφό σας -ή με οποιονδήποτε άλλο-, απλά περι-
γράψτε σύντομα τη σχετική κατάσταση ή το γεγονός, τη συναισθη
ματική σας αντίδραση και την αυτόματη σκέψη σας χρησιμοποιώ
ντας το παράδειγμα με τις στήλες αυτού του κεφαλαίου.

Έπειτα από κάποια σχετική διδασκαλία, ο Τομ και η Σάλι,

τους οποίους θα περιγράψω πιο λεπτομερειακά στο Κεφάλαιο 16,
συνέταξαν τον εξής κατάλογο:
Σχετική κατάσταση ή Αυτόματη σκέψη Συναισθηματική
γεγονός αντίδραση
Ο Τομ οδηγούσε πάρα Κι αν πάθουμε κανένα Νευρικότητα

πολύ γρήγορα. ατύχημα;
V V
Το κάνει για να μ’ Ενόχληση
εκνευρίσει. Δεν ενδια-
φέρεται για το πώς
νιώθω.
Η Σάλι δεν ήταν σπίτι Θα είμαι ολομόναχος σ’ Λύπη και μοναξιά

όταν επέστρεψα. αυτό το άδειο σπίτι.
V V
Να πάρει! Πάντα λείπει Θυμός
σε συμβούλιο ή κι εγώ δεν
ξέρω σε τι άλλο.
ΒΗΜΑ 4ο: ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΤΕ ΤΗΝ ΤΕΧΝΙΚΗ

ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗΣ
Αν δυσκολεύεστε να εντοπίσετε τις αυτόματες σκέψεις σας που

γεννήθηκαν μπροστά σε μια ενοχλητική κατάσταση όπως περι-
γράφτηκε στο Κεφάλαιο 3, προσπαθήστε να ξαναζήσετε νοερά το
γεγονός που σας αναστάτωσε. Φανταστείτε το όσο πιο ζωντανά
μπορείτε. Τώρα, προσπαθήστε να συλλάβετε την αυτόματη σκέψη
κάνοντας στον εαυτό σας τη βασική ερώτηση: “Τι περνά από το
μυαλό μου ακριβώς τώρα;”.
Πολλοί άνθρωποι που δεν αναγνωρίζουν τις αυτόματες σκέψεις
τους τη στιγμή που εκτυλίσσεται το δυσάρεστο γεγονός μπορούν να
εντοπίσουν αυτές τις σκέψεις αργότερα, όταν ξαναζούν το γεγονός
στη φαντασία τους. Η φαντασία σας, κατά κάποιον τρόπο, επανα-
διαδραματίζει τη σκηνή σε αργό ρυθμό επιτρέποντάς σας να ανα
καλύψετε τις σκέψεις που σας είχαν διαφύγει στην πραγματική κα
τάσταση.

ΒΗΜΑ 5ο: ΑΜΦΙΣΒΗΤΗΣΤΕ ΤΙΣ ΑΥΤΟΜΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΣΑΣ
Στο σημείο αυτό ίσως αναρωτιέστε πώς η απλή αναγνώριση

των αρνητικών σκέψεων που σας προκαλεί η υποτιθέμενη προ
σβλητική συμπεριφορά του/της συντρόφου σας μπορεί να βελτιώ
σει τη σχέση σας. Η απάντηση είναι πως, όπως είδαμε και παρα
πάνω, οι συναισθηματικές μας αντιδράσεις είναι συχνά δυσανά
λογες προς την πραγματική κατάσταση - ιδιαίτερα στο γάμο. Για
να προσδιορίσετε αν οι αυτόματες σκέψεις σας είναι υπερβολές ή
διαστρεβλώσεις, πρέπει να τις ελέγχετε.
Αν και οι αυτόματες σκέψεις σας μπορεί να σας “φαίνονται”
λογικές και σωστές, ίσως να μην αντέχουν λεπτομερή διερεύνηση.
Για να εξακριβώσετε την εγκυρότητά τους, κάντε στον εαυτό σας
τις εξής ερωτήσεις:
> Ποιες είναι οι αποδείξεις που στηρίζουν την ερμηνεία μου;
> Ποια είναι τα στοιχεία εκείνα που έρχονται σε αντίθεση με την ερμηνεία μου;
> Η συμπεριφορά του/της συντρόφου μου σημαίνει λογικά πως έχει την
απαίτηση να συμφωνώ μαζί του/της;
> Υπάρχει μια εναλλακτική εξήγηση για τη συμπεριφορά του/της;
Υποθέστε πως ο/η σύζυγός σας σας μίλησε απότομα ή με κά
ποιον άλλο τρόπο που σας ενόχλησε. Κάντε στον εαυτό σας τις
εξής ερωτήσεις:
1. Το ότι ο/η σύζυγός μου μου μίλησε απότομα σημαίνει πως
θύμωσε μαζί μου;
2. Υπάρχουν εναλλακτικές εξηγήσεις για τον τόνο της φωνής
του/της συζύγου μου (για παράδειγμα, μπορεί να κρύωσε ή να εί
ναι βραχνιασμένος/η);
3. Ακόμη κι αν ο/η σύζυγός μου θύμωνε, αυτό θα σήμαινε πως:
α) Δε με αγαπά;
β) Είναι πάντα απότομος/η;
γ) Θα μου κάνει τη ζωή δύσκολη;
δ) Έκανα κάτι κακό;
4. Ποια στοιχεία αποδεικνύουν το αντίθετο; Υπήρξαν πρόσφα
τα φορές που ο/η σύζυγός μου ήταν τρυφερός/ή ή φιλικός/ή;

ΒΗΜΑ 6ο: ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΤΕ ΛΟΓΙΚΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ
Σ ’ ένα προηγούμενο παράδειγμα έγινε λόγος για μια διαμάχη

της Γουέντι και του Χολ. Ο Χολ ένιωθε άγχος γιατί είχε αργήσει·
τηλεφώνησε λοιπόν στη σύζυγό του να της πει πως είχε πολλή
δουλειά στο γραφείο. Σκέφτηκε: “Θα Θυμώσει μαζί μου γιατί άρ
γησα και θα μου κάνει σκηνή. Αυτό θα επιβαρύνει πολύ τη σχέση
μας”. Η Γουέντι σκέφτηκε: “Πάντα αργεί. Είναι ασυνεπής. Κ ι εγώ
δουλεύω , αλλά φροντίζω να επιστρέφω έγκαιρα στο σπίτι”.
Όταν ο Χολ γύρισε σπίτι, η Γουέντι υπέθεσε πως, επειδή ήταν πο
λύ αργά για να ετοιμάσει το δείπνο, θα μπορούσαν να φάνε έξω ή να
παραγγείλουν στο σπίτι. Ο Χολ ενοχλήθηκε γιατί σκέφτηκε: “Με εκ
δικείται που άργησα” και θύμωσε. Έπειτα σκέφτηκε: “Δεν ενδιαφέ-
ρεται καθόλου για μένα ή για το σπίτι μας. Το μόνο που τη νοιάζει
είναι η καριέρα της”, και ο θυμός του αυξήθηκε ακόμη περισσότερο.
Αργότερα και οι δυο συμπλήρωσαν την άσκηση με τις τρεις στή
λες. Είχαν επίσης μάθει να ανταποκρίνονται στις αυτόματες σκέψεις
τους - να δίνουν μια λογική απάντηση σ’ αυτές τις σκέψεις μέσω μιας
μορφής εσωτερικού διαλόγου. Παρακάτω υπάρχουν κάποιες από τις
σκέψεις τους και οι αντισταθμιστικές λογικές απαντήσεις τους.
Καταγραφή των αυτόματων σκέψεων της Γουέντι
Συναισθηματική Αυτόματη σκέψη Αογικές απαντήσεις

αντίδραση
θυμός Δεν είναι δίκαιο. Κι εγώ Η δουλειά του είναι δια
επίσης δουλεύω. Αν το φορετική. Πολλοί πελά
ήθελε, θα γύριζε σπίτι τες του πηγαίνουν μόλις
στην ώρα του. τελειώσουν τη δουλειά
τους.
Δεν ενδιαφέρεται πραγ Τηλεφώνησε για να μου
ματικά για μένα. πει πως θ ’ αργήσει. Η
καθυστέρηση δε σημαί
νει απαραίτητα πως δεν
ενδιαφέρεται. Εξάλλου,
τις περισσότερες φορές
δείχνει πραγματικό εν
διαφέρον και στοργή.

Καταγραφή των αυτόματων σκέψεων του Χολ

Συναισθηματική Αυτόματη σκέψη Λογικές απαντήσεις
αντίδραση
Θυμός Μ ’ εκδικείται. Θα χα- Ακόμη κι αν ενοχλήθηκε,
λάσει τη βραδιά. πάντα το ξεπερνάει μέ
σα σε λίγα λεπτά.
Δεν ενδιαφέρεται για Το ότι δε θέλει να μα-

μένα ή για το σπίτι. γειρέψει δε σημαίνει
πως δεν ενδιαφέρεται
για μένα ή για το σπίτι.
Είναι τέλεια νοικοκυρά
και φροντίζει τις ανά
γκες μου.
Το μόνο που τη νοιάζει Την ενδιαφέρει η καριέ-

είναι η καριέρα της. ρα της, αλλά λέει πως η
σχέση της μαζί μου είναι
πολύ σημαντική. Γιατί
να μην την πιστέψω;
Η λογική απάντηση αξιολογεί την ορθότητα της αυτόματης σκέ

ψης. Για παράδειγμα, αξιολογώντας την αυτόματη σκέψη: “Δεν εί
ναι δίκαιο ”, η Γουέντι έλαβε σοβαρά υπόψη της το γεγονός ότι,
εφόσον η δουλειά του Χολ ήταν διαφορετική από τη δική της, ήταν
πιο δύσκολο για κείνον να επιστρέψει σπίτι νωρίς. Ετσι, αναγνώ
ρισε ότι η αυτόματη σκέψη της βασιζόταν σε λάθος στοιχεία. Παρό
μοια, αντέκρουσε τη σκέψη της: “Δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για
μένα” με τις αντίθετες προς αυτή αποδείξεις: “Τηλεφώνησε για να
μον πει πως θ ’ αργήσει”και “Η καθυστέρησή του δε σημαίνει απα
ραίτητα πως δεν ενδιαφέρεται. Εξάλλου, τις περισσότερες φορές
δείχνει πραγματικά ενδιαφέρον και στοργή” Η εύρεση της λογικής
απάντησης σας βοηθά να δείτε την αυτόματη σκέψη σας α)ς μια εκ
δοχή - ως μια αντίδραση και ερμηνεία, όχι ως “την αλήθεια”.
Η ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ ΤΗΣ ΣΗΜΑΣΙΑΣ
Η Γουέντι ανησύχησε γιατί, ενώ ο Χολ ήταν συνήθως ομιλητι-

κός, φαινόταν σιωπηλός μόλις γύρισε σπίτι. Δυσκολεύτηκε να

ανιχνεύσει την αιτία των συναισθημάτων της. Όταν χρησιμοποίη
σε την τεχνική της γρήγορης επανάληψης, μπόρεσε απλά να σχη
ματίσει μια πολύ ασαφή εικόνα για την απογοήτευσή της. Τότε τη
βοήθησα με τον παρακάτω τρόπο:
1. Ποιο είναι το νόημα της συμπεριφοράς του;
Έχει βαρεθεί μαζί μου.
2. Τι σημαίνει αυτό για μένα;
Πως ίσως θέλει να χωρίσουμε.
Όταν διερευνήσαμε σε βάθος αυτά τα κρυφά μηνύματα, είπε
“Ταιριάζει πραγματικά. Έτσι ακριβώς σκέφτομαι”.
Η αναζήτηση της σημασίας μιας συγκεκριμένης συμπεριφοράς
σάς βοηθά να προσδιορίζετε τα κρυφά μηνύματα της αντίδρασής
σας. Έτσι, θα μπορέσετε να καταλάβετε γιατί η αντίδρασή σας είναι
τόσο έντονη και να εξασκηθείτε στον εντοπισμό των αυτόματων
σκέψεών σας την επόμενη φορά που θα βρεθείτε σε δύσκολη θέση.
ΒΗΜΑ 7ο: ΕΛΕΓΞΤΕ ΤΙΣ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ ΣΑΣ
Η Γουέντι ένιωθε ενοχλημένη από τις παρεμβάσεις των γονιών

του Χολ. Κάναμε την εξής συζήτηση:
ΓΟΥΕΝΤΙ: Η πεθερά μου μου τηλεφωνεί συνεχώς. Θέλει πάντα να με ελέγχει.
Φαντάζομαι πως δε με θεωρεί ικανή να φροντίσω τον κανακάρη της και τα εγ-
γόνια της.
ΑΤΒ: Υπάρχει καμιά άλλη εξήγηση για τη συμπεριφορά της;
ΓΟΥΕΝΤΙ: Ξέρω πού το πας. Ίσως απλά δείχνει το ενδιαφέρον της και θέλει
να φανεί χρήσιμη. Θα ήθελα να μιλήσω στο Χολ γ ι’ αυτήν, αλλά φοβάμαι.
ΑΤΒ: Τι φοβάσαι;
ΓΟΥΕΝΤΙ: Φοβάμαι πως, αν του πω κάτι για τη μητέρα του, θα δημιουργηθεί ρή
ξη ανάμεσά μας. Πάντα φοβάμαι να μαλώσω μαζί του.
ΑΤΒ: Ας γράψουμε αυτή την άποψή σου κι έπειτα μπορούμε να την ελέγξουμε.
Πιστεύεις πως: “Αν μιλήσω στο σύζυγό μου για τη μητέρα του, θα προκαλέσω
ρήξη στη σχέση μας”. Τι αποδείξεις υπάρχουν γ ι’ αυτό;
ΓΟΥΕΝΤΙ: Δεν υπάρχουν αποδείξεις μάλλον. Πάντα παίρνει το μέρος μου
όταν μαλώνω με τους γονείς του.
ΑΤΒ: Ας υποθέσουμε πως κάνουμε μια πρόβλεψη και ελέγχουμε την άποψή

σου. “Αν μιλήσω στο σύζυγό μου για τη μητέρα του, θα προκαλέσω ρήξη στη
σχέση μας”.
ΓΟΥΕΝΤΙ: Προφανώς, θα εκνευριστεί, αλλά δε νομίζω πως αυτό θα κρατήσει
για πολύ.
Η Γουέντι συμφώνησε να ελέγξει αυτή την πρόβλεψη συζητώντας
με το σύζυγό της για την πεθερά της. Όταν εξέτασε την πρόβλεψη
μιας ρήξης πιο αντικειμενικά, ο φόβος της για μια δυσάρεστη συνέ
πεια έγινε λιγότερο ισχυρός. Για να μπορέσει όμως να πειστεί, έπρε
πε να έχει μια πραγματική διορθωτική εμπειρία. Επιπλέον, για να
βελτιώσει τη σχέση με το σύζυγό της, είχε μεγάλη σημασία να νιώθει
άνετα και ελεύθερα να συζητάει τέτοια ευαίσθητα θέματα μαζί του.
Όπως το περίμενε η Γουέντι, ο Χολ αναστατώθηκε όταν εκείνη
έκανε λόγο για τη μητέρα του. Είπε: “Νιώθω σαν να ’μαι κομμένος
στα δυο”. Κατάλαβε όμως πως έπρεπε να σεβαστεί τα συναισθή
ματα της Γουέντι και προσφέρθηκε να μιλήσει στη μητέρα του για
τις παρεμβάσεις της. Η Γουέντι εκτίμησε αυτά που έκανε για χάρη
της, και ως αποτέλεσμα ένιωσε πολύ πιο κοντά στο Χολ.
ΒΗΜΑ 8ο: ΑΝΑΠΛΑΙΣΙΩΣΗ
Όπως αναφέρθηκε και στο Κεφάλαιο 3, όταν μια σχέση “πάρει

την κάτω βόλτα”, οι σύντροφοι αρχίζουν να βλέπουν ο ένας τον άλ
λο μέσα από ένα αρνητικό πρίσμα που αποτελείται από μια σωρεία
δυσάρεστων χαρακτηριστικών (“Είναι κακός και πονηρός”, “Είναι
ανεύθυνη”)που αποδίδουν ο ένας στον άλλο. Αυτοί οι δυσμενείς χα
ρακτηρισμοί εκφράζουν την αντίληψη που έχει ο/η απογοητευμέ
νος/η σύζυγος για το/τη σύντροφό του· η ενοχλητική συμπεριφορά
υπερτονίζεται και οι ουδέτερες πράξεις ερμηνεύονται ως αρνητικές.
Ακόμη και στις θετικές πράξεις αποδίδεται μια αρνητική χροιά.
Η αναπλαισίωση έγκειται στην επανεξέταση αυτών των αρνη
τικών ιδιοτήτων κάτω από ένα διαφορετικό φως. Ορισμένες φο
ρές, για παράδειγμα, τα χαρακτηριστικά εκείνα που κάποτε είχαν
προσελκύσει τον ένα σύντροφο στον άλλο τώρα θεωρούνται πια
αρνητικά. Τα στοιχεία που κάποτε απολαμβάνατε ή λατρεύατε
13. Η αλλαγή των γνωστικών διαστρφλώσεών σας

320 ΑΑΚ.ΟΝ Τ. ΒΕΟΚ
βρίσκονται ακόμη εκεί. Το πρόβλημα είναι ότι η αρνητική οπτική

γωνιά σας σας επιτρέπει να δείτε μόνο τη δυσάρεστη πλευρά τους
και όχι τα πλεονεκτήματά τους.
Είναι σημαντικό να γνωρίζετε πως, όταν έρχεστε σε σύγκρουση
με το/τη σύζυγό σας, αναδύονται όλες οι ανεπιθύμητες πλευρές της
προσωπικότητάς σας οδηγώντας σας, έτσι, σ’ ένα φαύλο κύκλο,
όπου στο εξής τα θετικά στοιχεία σας καταλήγουν να γίνονται αντι
ληπτά ως αρνητικά. Για παράδειγμα, η Σάρον είχε γοητευτεί από
τον Πολ επειδή ήταν άνετος, ελεύθερος και με χιούμορ. Ο Πολ, ένας
ανεξάρτητος συγγραφέας που βρισκόταν πάντα στα πρόθυρα της
επιτυχίας, είχε ερωτευτεί τη Σάρον επειδή ήταν σίγουρη για τον εαυ
τό της ως μια δυναμική και ικανή δικηγόρος και δεν επέτρεπε στους
συναδέλφους ή στους πελάτες της να την εξουσιάζουν. Έπειτα από
λίγα χρόνια γάμου η εικόνα που είχε ο ένας για τον άλλο άλλαξε. Ο
Πολ έγινε “τεμπέλης, ανεύθυνος και απαθής” και η Σάρον μετατρά-
πηκε σε “αυταρχική, επικριτική και καταπιεστική σύζυγο”.
Τι είχε συμβεί; Όταν ο Πολ δεν κατάφερε να ανταποκριθεί σε
ορισμένες προσδοκίες της Σάρον σχετικά με τη δουλειά του, τον
πίεσε να προσπαθήσει περισσότερο. Ο Πολ θεώρησε τις παρο
τρύνσεις της Σάρον ως μια απόπειρα άσκησης ελέγχου και εξου
σίας πάνω του, γι’ αυτό κατέφυγε σε μεγαλύτερη ακόμη παθητικό-
τητα. Η Σάρον ερμήνευσε την απόσυρσή του ως ένδειξη τεμπελιάς
και έγινε ακόμη πιο επικριτική, κάτι που έκανε τον Πολ να αντι-
δράσει πιο έντονα. Η σύγκρουση των προσωπικοτήτων των συζύ
γων είναι ιδιαίτερα κρίσιμη γιατί προκαλεί φαύλο κύκλο. Καθώς
συνεργαζόμαστε με τον καθένα τους, ανακάλυψα πως η αρνητική
οπτική γωνιά τους αποτελούσε την άλλη πλευρά των αρχικών
αντιλήψεών τους. Επανεξετάζοντας τη θετική πλευρά, ο Πολ και
η Σάρον μπόρεσαν να ξανακοιτάξουν ορισμένα από τα όμορφα
συναισθήματα που ένιωθαν αρχικά ο ένας για τον άλλο. *
*Πολλοι γνωστικοί θεραπευτές έχουν χρησιμοποιήσει αυτήν τη “Πίρ-δίάε &η&1γ5ΐ8”. Οι
Ιαηΐδ ΑβΓ&Ιιπίδ, διίδαη ΙοδορΗ και Νοιτηαη Ερδΐϋΐη έχουν όλοι τους χρησιμοποιήσει με
αποτελεσματικότητα αυτή τη μέθοδο. Η πληρέστερη περιγραφή δόθηκε από την Ιαηΐδ
Αϊ)Γ&Ηηΐδ κατά τη διάρκεια ενός συνεδρίου της Ετήσιας συνάντησης για την προαγωγή
της σνμπεριφορικής θεραπείας, που έγινε στη Βοστόνη, το Νοέμβριο του 1987.

Η ανάλυση της οπτικής γωνιάς του Πολ για τη Σάρον ήταν η εξής:
Αρνητική πλευρά Θετική πλευρά
Είναι καταπιεστική. Είναι αποφασιστική, κάνει πολλά
πράγματα και συμβάλλει στα οικογε
νειακά έξοδα.
Είναι επικριτική. Είναι έξυπνη και δυναμική· είναι πο-

λύ πετυχημένη· δεν έχει σκοπό να με
πληγώσει.
Η ανάλυση της οπτικής γωνιάς της Σάρον για τον Πολ ήταν η
εξής:
Αρνητική πλευρά Θετική πλευρά
Είναι τεμπέλης. Είναι χαλαρός και άνετος.
Είναι τρομερά παθητικός. Με δέχεται απόλυτα.
Είναι ανεύθυνος. Με θαυμάζει για ό,τι έχω κάνει.
Γελοιοποιεί τα πάντα. Δεν είναι αρ- Έχει μεγάλη αίσθηση του χιούμορ,
κετά σοβαρός. Μπορεί να με κάνει πάντα να γελάω
όταν είμαι απογοητευμένη.
Όταν η Σάρον μπόρεσε να αναπλαισιώσει την αντίληψή της για

τον Πολ, τα αρνητικά χαρακτηριστικά του έγιναν πια πιο ουδέτε
ρα. Έγραψε τα εξής γι’ αυτή την αλλαγή της οπτικής της γωνιάς:
“Τώρα μπορώ να δεχτώ το γεγονός πως δεν είναι τόσο πετυχη
μένος όσο περίμενα. Αλλά εγώ τα πάω πολύ καλά με τη δουλειά
μου, κι έτσι δε χρειαζόμαστε πολύ μεγαλύτερο εισόδημα. Φαντά
ζομαι πως αυτό που έχει σημασία για μένα τώρα είναι πως με αγα
πά και με δέχεται. Ποτέ δε μου γκρινιάζει, όπως μου έκανε η μητέ
ρα μου, και ποτέ δε με κατηγορεί. Αν σταματήσω κι εγώ να κάνα)
το ίδιο, θα μπορούσαμε να τα πάμε πολύ καλά γιατί είναι πραγ
ματικά ευχάριστος. Το ξέρω πως δεν είναι πολύ υπεύθυνος με τα
χρήματα και με τις δουλειές του σπιτιού, αλλά μπορώ να φροντί
σω εγώ γι’ αυτά”.
Τι πρέπει να προσέξετε: δεν είναι απαραίτητο εσείς ή ο/η σύζυ
13. Η αλλαγή των γνωστικών διαστρεβ.λώσεών σας

γός σας ν ’ αλλάξετε προσωπικότητα για να χτίσετε μια πιο αρμο

νική σχέση. Γενικά, μια μικρή αλλαγή στη συμπεριφορά αρκεί για
ν ’ ανατρέψει το φαύλο κύκλο. Καθώς ο Πολ έγινε πιο δραστήριος
στην ανάληψη ευθυνών, η Σάρον σταμάτησε να του ασκεί μεγάλη
πίεση. Έτσι, εκείνος μπόρεσε να συγχρονιστεί με τις επιθυμίες
της. Αυτές οι αλλαγές γίνονται πιο εύκολα σ’ ένα κλίμα φιλίας και
αποδοχής. Διαμορφώνοντας την καλύτερη δυνατή αντίληψη για
τη μεταξύ τους συμπεριφορά, οι σύζυγοι μπορούν να προωθή
σουν σημαντικά τη διαδικασία της αναπλαισίωσης.
Καθώς η άποψη της Σάρον για τον Πολ έγινε λιγότερο αρνητι
κή, και ο Πολ με τη σειρά του άρχισε να βλέπει τη σύζυγό του δια
φορετικά. Ένιωθε ευγνωμοσύνη που εκείνη μπορούσε ν ’ αναπλη
ρώσει τις αδυναμίες του. Άρχισε να νιώθει ένα μεγαλύτερο αίσθη
μα περηφάνιας για την καριέρα του. Επιπλέον, από τη στιγμή που
η Σάρον σταμάτησε να του γκρινιάζει, ανταποκρινόταν πιο αυ
θόρμητα στις δουλειές του σπιτιού.
Αυτές οι αλλαγές δε γίνονται απ’ τη μια στιγμή στην άλλη, αλ
λά, εφόσον οι σύζυγοι αποφασίσουν να δει ο ένας τον άλλο κάτω
από μια διαφορετική σκοπιά, θα μπορέσουν να κερδίσουν ξανά
πολλά από τα θετικά συναισθήματα που τους είχαν φέρει στην
αρχή κοντά. Επιπλέον, αυτή η νέα στάση μπορεί να καλλιεργήσει
περισσότερη φιλία και αλληλοεκτίμηση, που με τη σειρά τους ενι
σχύουν τη θετική ερμηνεία του ενός για τον άλλο.
ΔΩΣΤΕ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΕΡΜΗΝΕΙΕΣ
Το παράπονο της Μάρτζορι ότι ο Κεν “τα βάζει συνεχώς μαζί

μου” αποτελεί την αφετηρία για ένα ακόμη παράδειγμα πλαισίω
σης. Έπειτα από υπόδειξή μου σημείωσε τις εξηγήσεις που έδινε
για τη συμπεριφορά του συζύγου της:
Δε με σέβεται.
V
Του αρέσει να με υποβιβάζει.
V

Δε μ’ αγαπάει.
V
Μισεί τις γυναίκες.
Η Μάρτζορι προσπάθησε να βρει μια ήπια εξήγηση για την οξυ-
θυμία του Κεν, αλλά δεν μπόρεσε. Σκέφτηκε την πιθανότητα άγ
χους του εξαιτίας της δουλειάς του, αλλά την απέρριψε, καθώς ο
εκνευρισμός του επέμενε ακόμη κι όταν κατάφερνε να διώξει το
άγχος της δουλειάς του. Άρχισε να σκέφτεται ολοένα και περισσό
τερο πως η ιδιορρυθμία του αυτή αντιπροσώπευσε τον “πραγματι
κό εαυτό” του. Το διάστημα εκείνο, η Μάρτζορι διάβασε ένα βιβλίο
με τον τίτλο Άντρες που μισούν τις γυναίκες και οι γυναίκες που
τους αγαπούν , και αμέσως έβγαλε το συμπέρασμα: ο σύζυγός της,
τον οποίον αγαπούσε τόσο πολύ, “μισούσε τις γυναίκες”.
Ευτυχώς, η Μάρτζορι αποφάσισε να διερευνήσει τις πεποιθήσεις
της αυτές ελέγχοντας αν όντως ίσχυαν στην πραγματικότητα. Όταν
μίλησε στον Κεν για το θέμα αυτό, τα μάτια του έγιναν υγρά και εί
πε πως δεν είχε συνειδητοποιήσει πως είχε γίνει τόσο ευερέθιστος,
αν και παραδέχτηκε πως τώρα τελευταία ξεσπούσε συχνά σε θυμό.
Ο Κεν εξήγησε πως, μόλις γύριζε σπίτι το βράδυ, ένιωθε αγα
νάκτηση που είχε προκληθεί κατά τις εργάσιμες ώρες του. Αν και
η εχθρικότητα στην πραγματικότητα στρεφόταν εναντίον του
αφεντικού του και κάποιων συναδέλφων του, επέμενε ακόμη κι
όταν επέστρεφε σπίτι - έτσι, εξηγούνταν η μικρή ανεκτικότητά του
απέναντι στις πράξεις της συζύγου του που τον δυσαρεστούσαν.
Έτσι, οι συνήθειες της Μάρτζορι που ποτέ δεν είχαν ενοχλήσει
τον Κεν στο παρελθόν τώρα προκαλούσαν την εχθρικότητά του.
Εφόσον ήταν ήδη συναισθηματικά φορτισμένος -έτοιμος για επί
θεση-, οποιαδήποτε μικρή ενόχληση, όπως το να μη βρίσκει έτοι
μο το βραδινό του ή μπίρα στο ψυγείο, ήταν αρκετή να τον εκνευ
ρίσει. Η Μάρτζορι έγινε λοιπόν ο στόχος μιας επιθετικότητας που
είχε προκληθεί από άλλους και προοριζόταν για άλλους.
Μετά τη συζήτησή τους, κατά την οποία έλεγξε τις αντιλήψεις
της (βλέπε Κεφάλαιο 12), η Μάρτζορι μπόρεσε να δει τον Κεν κά
τω από ένα διαφορετικό -και πιο ρεαλιστικό- φως. Αναθεώρησε
13. Η αλλαγή, των γνωστικών διαστρεβλώσεών σας

την άποψή της, και από “αδιάφορο και εκνευριστικό” άρχισε να

θεωρεί τον Κεν “αγχωμένο και αναστατωμένο”, κάτι που της ήταν
πολύ πιο εύκολο να δεχτεί.
ΒΗΜΑ 9ο: ΟΝΟΜ ΑΣΤΕ

ΤΙΣ ΓΝΩΣΤΙΚΕΣ ΔΙΑΣΤΡΕΒΛΩ ΣΕΙΣ ΣΑΣ
Αυτό που συχνά βοηθά τα ζευγάρια είναι να χαρακτηρίσουν τα

διάφορα προβλήματα της σκέψης τους, όπως περιγράφτηκε λε
πτομερώς στο Κεφάλαιο 8. Μια από τις πιο συνηθισμένες δια
στρεβλώσεις είναι η πολωμένη σκέψη του “όλα-ή-τίποτα”. Αν ο/η
σύζυγός σας σας δείχνει λιγότερη στοργή απ’ ό,τι συνήθως, για
παράδειγμα, θα συμπεράνετε πως δε σας αγαπά πια. Σύμφωνα μ’
αυτόν το μονόπλευρο τρόπο σκέψης, οτιδήποτε μη απόλυτα επι
θυμητό χαρακτηρίζεται ως ανεπιθύμητο. Υπάρχει ή απόλυτη αγά
πη ή απόλυτη απόρριψη, πλήρες ενδιαφέρον ή πλήρης αδιαφορία
- τίποτα ενδιάμεσα.
Η υπεργενίκενση αναφέρεται στη διατύπωση μιας επιφανεια
κής αντίληψης που βασίζεται σ’ ένα μικρό μόνο αριθμό γεγονό
των. Αν ο/η σύζυγός σας σάς διακόπτει, σημαίνει πως “πάντα”
σάς διακόπτει. Αν κάποιες φορές σάς υποβιβάζει, σας φαίνεται
πως “ποτέ” δε σας σέβεται.
Η σωληνοειδής όραση ή μονόπλευρος εστιασμός ανταποκρίνε-
ται στην επιλογή μιας μεμονωμένης λεπτομέρειας από μια εμπειρία
και στο σβήσιμο όλων των άλλων στοιχείων - για την ερμηνεία ενός
ολόκληρου γεγονότος βάσει αυτής της μοναδικής λεπτομέρειας. Πα
ράδειγμα: “Του συζύγου μου δεν του άρεσε καθόλου το γεύμα που
ετοίμασα - παραπονέθηκε πως η σούπα ήταν πάρα πολύ ζεστή”.
Η προσωποποίηση συναντάται κάθε φορά που θεωρείτε τον
εαυτό σας υπεύθυνο για τη συμπεριφορά του/της συζύγου σας,
παρ’ όλο που δεν έχει καμιά σχέση με σας. Παράδειγμα: “Έχει
άσχημη διάθεση. Μάλλον φταίει το ότι θύμωσε μαζί μου”.
Η αρνητική (καθολική) ετικετοποίηση συμβαίνει όταν αποδίδε
τε ένα σφαιρικό αρνητικό χαρακτηρισμό σ’ ένα άτομο και όχι μό

νο στη συμπεριφορά του. Παραδείγματα: “Είναι δειλός επειδή δε

ζήτησε αύξηση”. “Είναι εκνευριστική γιατί θέλει να σταματήσω να
πίνω”. “Είναι άτσαλος γιατί δε συμμαζεύει τα ρούχα του”. Οι άν
θρωποι είναι επίσης δυνατόν να χρησιμοποιήσουν τον ίδιο
εσφαλμένο τρόπο σκέψης όταν αξιολογούν τον εαυτό τους. “Ποτέ
δεν κάνω τίποτα σωστά. Πάντα ανταγωνίζομαι τους ανθρώπους.
Είμαι αποτυχημένος”.
ΜΙΑ Π ΡΑΚΤΙΚΗ Α ΣΚ Η ΣΗ
Για να συνηθίσετε στο χαρακτηρισμό των σκέψεών σας, θα σας

βοηθήσει πολύ να εξασκηθείτε. Προσδιορίστε το είδος του γνω
στικού λάθους σε καθεμιά από τις παρακάτω προτάσεις:*
Γνωστικό πρόβλημα
1. Από τότε που μου είπε ψέματα δεν την εμπι- 1)
στεύτηκα ποτέ ξανά.
2. Ο/η σύζυγός μου ανήκει είτε σε μένα είτε 2)

στους γονείς του/της.
3. Όταν ο/η σύζυγός μου θυμώνει, πιστεύω ότι 3)

φταίω εγώ.
4.Όταν καρφώνει το βλέμμα της πάνω μου, ξέρω 4)

ότι με κατακρίνει.
5. Θα τα περνούσα καλά στο πάρτι, αλλά ο/η σύ- 5)

ζυγός μου άργησε.
6. Δε μιλάει και πολύ τώρα τελευταία. Αυτό 6)

σημαίνει πως η σχέση μας κλονίστηκε.
7. Η ταινία δεν του άρεσε όσο άρεσε σε μένα - 7)

δεν έχουμε τίποτα κοινό.
*ΟΙ ΣΩΣΤΕΣ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ: (1) υπεργενίκευση, (2) σκέψη του όλα-ή-τίποτα, (3) προ
σωποποίηση, (4) διάβασμα της σκέψης, (5) σωληνοειδής όραση, (6) “καταστροφοποίη
ση”, (7) υπεργενίκευση, (8) διάβασμα της σκέψης, (9) “τερατοποίηση”, (10) αρνητική ετι-
κετοποίηση.

8. Με διαψεύδει. Αυτό σημαίνει πως 8)

δε με σέβεται.
9. Είχαμε ακόμη μια διαφωνία. Είναι φρικτό. 9)
10. Είναι απαράδεκτη που με κάνει να περι- 10)

μένω.
Αυτοί οι χαρακτηρισμοί θα σας φανούν χρήσιμοι στην κατα

γραφή των σκέψεων σας. Συχνά βοηθάει πολύ να προσθέτετε μια
άλλη στήλη, στην οποία θα σημειώνετε την ονομασία των συγκε
κριμένων γνωστικών προβλημάτων. Μόλις αρχίσετε να χρησιμο
ποιείτε στην πράξη αυτούς τους χαρακτηρισμούς, θα συνειδητο
ποιήσετε πόσο συχνά παρερμηνεύετε ή θεωρείτε υπερβολική τη
συμπεριφορά του/της συζύγου σας. Και με το να συζητάτε τα τυ
χόν προβλήματα για να ελέγξετε κατά πόσο ισχύουν αυτοί οι όροι
μπορείτε να πετύχετε την αντικειμενικότητα και να εξομαλύνετε
τις διαφορές που τρέφουν την παρακμή της σχέσης σας.
Προσέξτε το επόμενο παράδειγμα από μια καταγραφή αυτόμα
των σκέψεων:
Σχετική κατάσταση ή Αυτόματη σκέψη Γνωστικό πρόβλημα

γεγονός
Ο Χολ θύμωσε μαζί μου Είναι τρελός. Αρνητική ετικετοποίηση
ενώ χάναμε έρωτα.
Πάντα εκνευρίζεται. Υπεργενίκευση
Ποτέ δε θα τα πάμε κα- “Καταστροφοποίηση”

λά.
Αφού αποκτήσετε αρκετή πείρα στην ανάλυση των αντιδράσε-

ών σας, μπορείτε να συνεργαστείτε με το/τη σύντροφό σας για να
πετύχετε μια θεαματική αλλαγή στη σχέση σας. Τα επομένα δύο κε
φάλαια αναφέρονται λεπτομερειακά στις μεθόδους που μπορείτε
να εφαρμόσετε από κοινού για να βελτιώσετε την επικοινωνία και
την κατανόηση, αλλά και για να αλλάξετε τα μοντέλα αρνητικής
συμπεριφοράς σας.
13. Η αλλαγή, των γνωστικών διαστρεβλώσεών σας

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
14
Η τέχνη τη ς σ υ ζή τ η σ η ς
Π ο λ ύ λίγες είναι εκείνες οι εμπειρίες που προσφέρουν μεγαλύ
τερη ικανοποίηση από το να πείτε κάτι ασαφές ή δύσκολο να εκ
φραστεί και να ξέρετε ότι ο/η σύντροφός σας καταλαβαίνει ακρι
βώς τι εννοείτε. Η ικανότητα να συζητάτε σε μια προσωπική
γλώσσα -με υπονοούμενα, ασάφεια, ματιές και κινήσεις του σώ
ματος- αντιπροσωπεύει ένα πολύ ξεχωριστό είδος επικοινωνίας.
Η σωστά συντονισμένη συζήτηση εκφράζει την ουσία της σχέσης.
Ο καθένας ξέρει ακριβώς τι του λέει ο άλλος και νιώθει μια συνε
χή ευχαρίστηση που μπορεί να μιλήσει ελεύθερα, που γίνεται κα
τανοητός και ο/η σύντροφός του συμφωνεί. Ο διάλογος κυλά ομα
λά μ’ ένα διακριτικό ρυθμό σαν ένας χορός όπου ο καθένας οδη
γεί ή ακολουθεί τον άλλο στην αρμονία.
Αλλά στους προβληματικούς γάμους η ικανοποίηση του δια
λόγου χάνεται σε μια ομίχλη θυμωμένων παραπόνων, άδικων
υπαινιγμών και παρεξηγήσεων. Αντί να ανταλλάσσουν βλέμματα
όλο κατανόηση, να κάνουν έξυπνα σχόλια και να χρησιμοποιούν
προσωπικούς κώδικες, οι σύζυγοι καταφεύγουν σε επικριτικές
παρατηρήσεις, σε αυστηρές ματιές και σε συγκαλυμμένες απειλές.
Πώς χάθηκε η παλιά, ήρεμη επικοινωνία; Ο ρυθμός της διατα-
ράσσεται σταδιακά, όταν με την πάροδο του χρόνου τα συγκρου-
όμενα ενδιαφέροντα και αντιλήψεις, οι διαφορετικοί τρόποι συ
ζήτησης και οι παρεξηγήσεις συσσωρεύονται. Ακόμη και οι σύ
ντροφοι που ήταν απόλυτα εναρμονισμένοι στην αρχή του γάμου
τους μπορεί αργότερα να διαπιστώσουν πως και οι πιο απλές ακό
μη συζητήσεις τους σαμποτάρονται από τις παρερμηνείες οδηγώ
14. Η τέχνη της συζήτησης

328 ΑΑΚΟΝ Τ. Β Ε ίΧ
ντας τους στο παράπονο: “Δεν εννοούσα αυτό”. *

Όποτε ο Κεν και η Μάρτζορι άρχιζαν να συζητούν, η συζήτησή
τους φαινόταν να ξεφεύγει απ’ την αρχική της κατεύθυνση, παρ’ όλες
τις καλές προθέσεις τους. Αντί να κάνουν μια ήρεμη συζήτηση, κατέ
ληγαν σε συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις. Ο ένας από τους δυο προ
σπαθούσε τότε να ελαφρύνει τη βαριά ατμόσφαιρα μ’ ένα αστείο, το
οποίο ο άλλος εκλάμβανε ως κακόβουλο υπονοούμενο. Η οποιαδή-
ποτε προσπάθεια διάσωσης της συζήτησης απλά χειροτέρευε τα
πράγματα. Κατά συνέπεια, απέφευγαν τις σοβαρές συζητήσεις.
Τα ζευγάρια σαν τον Κεν και τη Μάρτζορι παραβλέπουν το γε
γονός πως, εκτός από τη σεξουαλική τους σχέση, η πιο προσωπι
κή και στενή τους επαφή πραγματοποιείται μέσω της συζήτησης.
Εφόσον περνούν πολύ περισσότερο χρόνο συζητώντας μαζί παρά
κάνοντας έρωτα, οι συζητήσεις τους είναι ουσιαστικές για την επι
βίωση και εξέλιξη του συζυγικού δεσμού τους. Δυστυχώς, πολλά
ζευγάρια -ίσως τα περισσότερα- αγνοούν τις ειδικές τεχνικές της
συζυγικής επικοινωνίας, κι έτσι άθελά τους προκαλούν διαρκείς
προστριβές, παρεξηγήσεις και απογοητεύσεις.
Η ίδια η σημασία της συζήτησης μπορεί να διαφέρει για έναν
άντρα και μια γυναίκα: Ένας άντρας, για παράδειγμα, μπορεί να
θεωρεί τις συζητήσεις ως ένα μέσο για τη λήψη κοινών αποφάσε
ων. Η γυναίκα ωστόσο μπορεί να βλέπει αυτού του είδους την
επικοινωνία ως την πιο βαθιά έκφραση της ίδιας της σχέσης, ως
μια ευκαιρία για την αποκάλυψη μυστικών, την εκδήλωση ενδια
φέροντος για τις επιτυχίες και τα προβλήματα του καθενός, κα
θώς και ως μια εμπειρία αλληλεγγύης και τρυφερότητας.
Ο προσδιορισμός των προβλημάτων στην επικοινωνία
Η παρατήρηση πως τα προβληματικά ζευγάρια “δεν επικοινω

νούν” μεταξύ τους έχει καταντήσει ένα κλισέ που ωστόσο περιέχει
ένα μεγάλο κομμάτι αλήθειας. Επειδή το “επικοινωνούμε” είναι
μια γενική, ασαφής δήλωση, έχει σημασία να τη μεταφράσουμε σε
*Τίΐηη€η, ΤΤίίΐΓ’5 ΝοΓ Ψίιαΐ I ΜεαηΙ.
14. Η τέχνη τ'Κ συζήτησης

συγκεκριμένα προβλήματα, τα οποία στη συνέχεια θα μπορούμε

να χειριστούμε.
Κάποια εμπόδια της αποτελεσματικής επικοινωνίας, όπως το
να διακόπτετε το συνομιλητή σας, να τον ακούτε αδιάφορα ή να
μιλάτε συνεχώς, έχουν συζητηθεί στο Κεφάλαιο 5. Άλλες δυσκο
λίες πηγάζουν από συγκεκριμένες αντιλήψεις για το/τη σύζυγο ή
το κύριο θέμα της συζήτησης. Ορισμένα απ’ αυτά τα προβλήματα
θα παρουσιαστούν τώρα.
ΠΡΟΒΛΗΜ Α: “Δεν μπορώ να είμαι ειλικρινής με το/τη σύζυγό
μου ”
Η απόλυτη ειλικρίνεια δεν είναι απλά δύσκολη σε μια σχέση -
είναι αδύνατη. Αυτό μπορεί να φαίνεται παράδοξο γιατί ο γάμος
είναι ακριβώς εκείνη η μορφή σχέσης την οποία θα περίμενε κα
νείς να χαρακτηρίζεται από μια απόλυτη ειλικρίνεια. Υπάρχουν
όμως κάποιοι λόγοι για τους οποίους αυτό δεν ισχύει. Για να το
θέσουμε ωμά, η απόλυτη ειλικρίνεια μπορεί να γίνει τόσο απογοη-
τευτική όσο ένα χαστούκι στο πρόσωπο. Μια άμεση δήλωση όπως
“Δεν έχω διάθεση να συζητήσουμε σήμερα” μπορεί εύκολα να θεω
ρηθεί ως απόρριψη. Για παράδειγμα, ένας άντρας που βρίσκεται
στο αποκορύφωμα του θυμού του βλέπει τη σύζυγό του μέσα από
ένα ιδιαίτερα αρνητικό πρίσμα· συνεπώς, αυτά που λέει ενώ είναι
εξοργισμένος δε συνιστούν μια αντικειμενικά ειλικρινή δήλωση
αλλά μια “προκατειλημμένη ειλικρίνεια”.
Ενώ βιώνει το συναίσθημα του θυμού, η σκέψη του συζύγου λει
τουργεί μ’ έναν πολύ συγκεκριμένο τρόπο: βλέπει τη σύζυγό του -
προσωρινά τουλάχιστον- σαν εχθρό. Έχει την τάση να υπερτονίζει
τα αρνητικά στοιχεία της και πράξεις, να αγνοεί τα θετικά χαρα
κτηριστικά της και να μετατρέπει τις ουδέτερες στάσεις της σε αρ
νητικές. Αυτές οι διαστρεβλωμένες και υπερβολικές κρίσεις ανα-
παριστούν το πώς βλέπει τα πράγματα εκείνη τη δεδομένη στιγμή
και όχι το πώς τη βλέπει συνήθως όταν δεν είναι θυμωμένος.
Αυτές οι “ειλικρινείς” υποτιμητικές παρατηρήσεις μπορούν να
πληγώσουν βαθιά τον κάθε σύζυγο. Η στιγμιαία βεβαιότητα της ει
λικρίνειας είναι συχνά μια αυταπάτη βασισμένη στα υποκειμενι
14. Η τέχντι της συζήτησης

κά συναισθήματα του θυμωμένου συντρόφου. Εκείνος όμως ο σύ

ζυγος που είναι ο στόχος της επίθεσης φέρει τις πληγές για ένα με
γάλο διάστημα μετά την υποχώρηση του θυμού.
Μια εσφαλμένη αντίληψη για τις σχέσεις είναι ότι οι άνθρωποι
πρέπει πάντα να είναι ευθείς και απόλυτα ειλικρινείς. Η αλήθεια
όμως έχει πολλές πτυχές και αποχρώσεις που κανείς δεν μπορεί
ούτε να διερευνήσει ούτε να εκφράσει εύκολα. Και η γυμνή αλήθεια
μπορεί να είναι καταστροφική. Όταν οι άνθρωποι είναι έντονα
φορτισμένοι με θυμό, συνηθίζουν να εκφράζουν άμεσα αυτά που
πιστεύουν· όταν ηρεμήσουν, βλέπουν τα πράγματα τελείως διαφο
ρετικά. Ωστόσο, όπως φαίνεται και από τον παρακάτω διάλογο, το
άτομο που δέχεται αυτή την “ειλικρινή” κριτική θα συνεχίσει να θε
ωρεί την αρνητική ετικέτα που του αποδόθηκε ως μια γνήσια έκ
φραση των πραγματικών συναισθημάτων του συντρόφου του:
ΤΟΜ: Γιατί κλαψουρίζεις;
ΣΑΛΙ: Μου είπες πως είμαι ανόητη.
ΤΟΜ: Δεν το εννοούσα. Ήμουν θυμωμένος.
ΣΑΛΙ: Ξέρω πως στην πραγματικότητα πιστεύεις πως είμαι ανόητη.
ΤΟΜ: Αυτό δεν είναι αλήθεια. Απλά, ήμουν θυμωμένος.
ΣΑΛΙ: Πάντα έλεγες πως, όταν οι άνθρωποι είναι θυμωμένοι, εκφράζουν τα
αληθινά συναισθήματά τους.
Αυτό είναι ένα από τα πιο πολύπλοκα προβλήματα που κρύβει
η πλήρης αποκάλυψη των σκέψεων - ο μύθος ότι τα συναισθήμα
τα που εκφράζονται κάτω από μια δυνατή συναισθηματική φόρτι
ση είναι πιο αυθεντικά απ’ εκείνα που εκφράζονται σε άλλες πε
ριπτώσεις. Η αλήθεια είναι πως, όταν οι άνθρωποι βρίσκονται σε
μια έντονη συναισθηματική κατάσταση, είναι απίθανο να εκφρά-
σουν τις πραγματικές τους σκέψεις· αυτά που εκφράζουν είναι συ
χνά απόψεις που οφείλονται σ’ έναν πρωτογενή τρόπο σκέψης
(περιγράφτηκε στο Κεφάλαιο 9) - παραμορφωμένο από διαστρε
βλώσεις και υπεργενικεύσεις και που δεν έχει καμία σχέση μ’ αυ
τά που πιστεύουν όταν είναι πιο ψύχραιμοι.
Είναι πολύ εύκολο να μπερδέψει κανείς την έννοια της ευθύτη
τας μ’ εκείνη της ειλικρίνειας. Για παράδειγμα, μπορείτε ν ’ απα
14. Η τέχνη, της συζήτησης

ντήσετε σε μια ερώτηση ευθέως χωρίς να φανερώσετε τα βαθύτερα

συναισθήματα και σκέψεις σας για το συγκεκριμένο θέμα. Συνε
πώς, αν κάποιος σας ρωτήσει πώς είναι η οικογένειά σας, μπορεί
τε να πείτε ότι είναι καλά (αναφερόμενοι στην υγεία τους) χωρίς
να προσθέσετε πως ο γάμος σας έχει κλονιστεί ή ότι τα παιδιά σας
δεν τα πάνε καλά στο σχολείο. Οι απλές άμεσες απαντήσεις αρ-
κούν στις περισσότερες συζητήσεις και δεν απαιτούν απόλυτη
αποκάλυψη.
Για πολλούς ανθρώπους το να μιλούν έμμεσα τους προσφέρει
μια προστασία. Αντί να πουν αυτό που εννοούν, κάνουν μια ερώ
τηση, μια πλάγια ή ασαφή δήλωση, αφήνοντας τον ακροατή να
αποκρυπτογραφήσει το στόχο ή το πραγματικό νόημα της κουβέ
ντας τους. Και, επειδή οι σύζυγοι παραπονιούνται ότι οι σύντρο
φοί τους είναι υπερβολικά έμμεσοι, αξίζει τον κόπο να κατανοή
σουμε τους λόγους της συμπεριφοράς αυτής.
Ορισμένες φορές η εμμεσότητα οφείλεται σε διαφορές του στιλ
ομιλίας ανάμεσα στους άντρες και στις γυναίκες ή ακόμη στο εθνι
κό ή οικογενειακό υπόβαθρο - για παράδειγμα, η φήμη ότι οι Αμε-
ρικάνοι είναι λιγομίλητοι. Αλλά, εκτός από το στιλ της ομιλίας, η
εμμεσότητα αποτελεί συχνά ένα στρατηγικό σχέδιο, μια κίνηση εκ
του ασφαλούς. Θέλουμε να εκφραστούμε με επιφυλακτικότητα
έτσι ώστε, αν δεν αποσπάσουμε μια θετική αντίδραση, να ανακαλέ
σουμε αυτό που είπαμε ή να δηλώσουμε ότι εννοούσαμε κάτι άλλο.
Με το να είμαστε έμμεσοι, έχουμε τη δυνατότητα να ελέγξουμε
το έδαφος πάνω στο οποίο πρόκειται να κινηθούμε. Έτσι, ανάλο
γα με τη δεκτικότητα του/της συντρόφου μας, μπορούμε να προ
χωρήσουμε ή να υποχωρήσουμε. Αντί να “βγάλουμε στη φόρα” τις
απόψεις μας, κάνουμε τις απαραίτητες βολιδοσκοπήσεις, σαν
έναν τρόπο εκμαίευσης των αντιδράσεων, και στη συνέχεια δια
μορφώνουμε κατάλληλα την παρουσίαση των αντιλήψεών μας.
Αυτή η διπλωματία στον τρόπο συζήτησης είναι συνηθισμένη
στην ευρύτερη κοινωνική ζωή, αλλά στις συζυγικές σχέσεις κατα
λήγει συχνά σε αποτυχία. Κάποιοι από τους πιο ικανούς επιχει
ρηματίες, για παράδειγμα, έχουν το χάρισμα να γνωρίζουν ακρι
14. Η τέχνη, τη$ συζήτησης

βώς πότε πρέπει να επιδιώξουν μια συγκεκριμένη δραστηριότητα,

πότε να σταματήσουν και πότε να εφαρμόζουν μια στρατηγική
απόσυρσης. Ωστόσο, όταν αυτοί οι ίδιοι έρχονται σ’ επαφή με τις
συζύγους τους, ξαφνικά οι εξευγενισμένες τεχνικές και οι διπλω
ματικές προσεγγίσεις τους εξαφανίζονται.
Φυσικά, στο γάμο θα περίμενε κανείς να είναι ελεύθερος να λέ
ει τα πάντα, να ξαλαφρώνει την καρδιά του - και σε πολλές σχέ
σεις αυτό ισχύει, το μεγαλύτερο διάστημα. Από την άλλη πλευρά,
όταν το θέμα συζήτησης είναι ευαίσθητο, όταν υπάρχει σύγκρου
ση αντιλήψεων ή ενδιαφερόντων ή όταν ο ένας από τους δυο συ
ζύγους είναι κουρασμένος ή εκνευρισμένος, αυτή η άμεση προσέγ
γιση μπορεί να μετατραπεί σε μπούμεραγκ.
Απώλεια του μηνύματος: Ορισμένες φορές μια έμμεση απάντη
ση σε μια άμεση ερώτηση διατυπώνεται έτσι ώστε να μη φανεί αγε
νής. Όταν εκείνος που ρωτάει πιέζει για μια άμεση απάντηση, ο
συνομιλητής του μπορεί να θυμιάσει επειδή θέλει να κρατήσει κά-
ποια πράγματα κρυφά. Πάρτε, για παράδειγμα, τον επόμενο διά
λογο ανάμεσα στη Σου και στο Μάικ, το ζευγάρι που συναντήσα
με πιο νωρίς και το οποίο ανήκε σε διαφορετικές κοινωνικές τά
ξεις. Συχνά αντιμετώπιζαν προβλήματα όταν ο Μάικ αντιδρούσε
απότομα σ’ ένα ευαίσθητο για τη Σου θέμα.
ΣΟΥ: Πώς σου φαίνεται η εργασία που έγραψα;
ΜΑΪΚ: Πιστεύω ότι είναι πολύ καλή. Ισως όμως να χρειαζόταν λίγη περισσό
τερη δουλειά.
ΣΟΥ: Θες να πεις ότι δε σου αρέσει;
ΜΑΪΚ (εξαγριωμένος): Σου είπα πως πιστεύω ότι είναι αρκετά καλή.
ΣΟΥ: Τότε γιατί μου φαίνεσαι τόσο αηδιασμένος;
Στην περίπτωση αυτή ο Μάικ ήθελε να δώσει μια ενθαρρυντική
απάντηση στην ερώτηση της Σου και ανησυχούσε πως, αν έκανε μια
ειλικρινή εκτίμηση, η Σου θα πληγωνόταν. Στην ουσία, είχε δίκιο:
εκείνη θεώρησε την επιφυλακτικότητά του ως μια ένδειξη ότι η ερ
γασία της είχε λάθη. Δεν μπορούσε να δεχτεί την απάντησή του
αντικειμενικά, γιατί ζητούσε απόλυτη αποδοχή. Για τη Σου οτιδή
ποτε λιγότερο από την επιβράβευση ισοδυναμεί με απόρριψη.
14. Η τέχνη τΎ1,ς συζήτησης

Υπήρχε λοιπόν μια δυσαρμονία ανάμεσα στις προσδοκίες της

Σου και στην αντίδραση του Μάικ. Η Σου αποζητούσε παρότρυν
ση, ενώ ο Μάικ πίστευε πως ήθελε να ακούσει μια κριτική για την
εργασία της. Θα μπορούσε όμως να αντιδράσει στην εκφραζόμενη
επιθυμία της λέγοντάς της πρώτα την αλήθεια - “Την εκτίμησα”-
και έπειτα λέγοντάς της τι ήταν εκείνο που του άρεσε. Αν στη συ
νέχεια εκείνη ζητούσε κριτική, θα μπορούσε να της κάνει, αλλά μό
νο τότε. Με τον τρόπο αυτό, ο Μάικ θα μπορούσε να αποφύγει να
δώσει στη Σου την εντύπωση ότι δεν του άρεσε η εργασία.
ΠΡΟΒΛΗΜ Α: “Δενμπορώ να είμαι ανθόρμητος/η”.
Πολλά ζευγάρια παραπονιούνται πως δεν μπορούν να είναι
αυθόρμητοι ενώ συζητούν μεταξύ τους - πως πρέπει πάντα να
προσέχουν. Φοβούνται πως ο/η σύντροφός τους θα θυμώσει, θα
πληγωθεί ή θα καταπιεστεί αν εκφραστούν ελεύθερα. Μια γυναίκα
είπε: “Πρέπει να προσέχω κάθε λέξη που λέω στο σύζυγό μου. Δεν
μπορώ να είμαι ο εαυτός μου”. Ένας άντρας παρατήρησε: “Αν δεν
μπορώ να είμαι άνετος με τη σύζυγό μου, τότε ποιο είναι το νόημα
του γάμου;”. Επίσης, μια γυναίκα μού παραπονέθηκε: “Όταν λέω
κάτι στο σύζυγό μου, αντιδρά σαν παλιοτόμαρο”.
Ο αυθορμητισμός εξαρτάται από ορισμένες αυτόματες λει
τουργίες της ομιλίας. Είναι σαν να πατάμε ένα κουμπί και ο ψυχι
κός μηχανισμός να τίθεται σε δράση. Δε χρειαζόμαστε χρόνο για
να σκεφτούμε αυτό που λέμε. Ο μηχανισμός λειτουργεί αβίαστα
γιατί ορισμένα σχήματα ομιλίας είναι τόσο βαθιά “εντυπωμένα”,
που το μήνυμα απλά ελευθερώνεται, σαν ένα αντικείμενο που κυ
λά σε μια τσουλήθρα.
Αλλά ας υποθέσουμε πως θέλουμε ν ’ αλλάξουμε τον τρόπο με
τον οποίο μιλάμε στο/στη σύντροφό μας - για παράδειγμα, να γί
νουμε πιο διεκδικητικοί ή να χρησιμοποιήσουμε μεγαλύτερη δι
πλωματία. Δεν είναι τόσο αυτά που λέμε που πρέπει ν ’ αλλάξουν
όσο το ύφος και το στιλ με το οποίο τα λέμε. Για παράδειγμα, η
ερώτηση: “Πότε θα είναι έτοιμο το φαγητό;” μπορεί να γίνει με μια
διάθεση απαίτησης, διαμαρτυρίας ή κατηγορίας.
Εκ πρώτης όψεως η υιοθέτηση ενός πιο διπλωματικού ή απο
14. Η τέχνη, της συζήτησης

φασιστικού τρόπου ομιλίας μπορεί να φαίνεται καταπιεστική ή

αφύσικη. Αλλά η ανάπτυξη καινούριων συνηθειών ομιλίας είναι
παρόμοια με την εκμάθηση νέων δεξιοτήτων, όπως η οδήγηση ενός
αυτοκινήτου. Όταν βρισκόμουν στην Αγγλία, αρκετά χρόνια πριν,
θυμάμαι έντονα πως έπρεπε να οδηγώ από την αριστερή πλευρά
του δρόμου και να παίρνω μεγάλες δεξιές στροφές και απότομες
αριστερές - να οδηγώ δηλαδή αντίθετα απ’ ό,τι είχα συνηθίσει
στην Αμερική. Για ακόμη μια φορά, όπως όταν πρωτοέμαθα να
οδηγώ, έπρεπε να είμαι διαρκώς συγκεντρωμένος. Έπειτα από λί
γο συνήθισα εκείνη τη νέα οδήγηση και μπορούσα πάλι να οδηγώ
αυτόματα. Είχα αλλάξει το καλούπι.
Οι τρόποι συζήτησης μοιάζουν με τις συνήθειες αυτόματης
οδήγησης που μας απαλλάσσουν από την ανάγκη να ελέγχουμε
την κάθε μας κίνηση στο δρόμο. Όταν όμως μαθαίναμε για πρώτη
φορά αυτές τις τεχνικές, έπρεπε να κάνουμε λάθη και διορθώσεις
έως ότου κατασταλάξουμε στο τελικό σχήμα.
Όταν ο/η σύντροφός σας αντιδρά αρνητικά στον τρόπο με τον
οποίο καθοδηγείτε τη συζήτηση, βρίσκεστε στη θέση ενός οδηγού
που πρέπει να αλλάξει συνήθειες οδήγησης· πρέπει να ξαναμάθε-
τε τρόπους συζήτησης. Η αλλαγή των σχημάτων ομιλίας σας μοι
άζει με την εκμάθηση ενός νέου τρόπου οδήγησης. Στην αρχή θα
χρειαστεί να προσπαθήσετε, αλλά με τον καιρό θα γίνει πια αυτό
ματη συνήθεια.
Ένας άντρας, για παράδειγμα, μπορεί να ρωτήσει τη σύζυγό
του κάποιες πληροφορίες μ’ έναν απαιτητικό τρόπο ή να ζητήσει
κάτι μ’ εχθρικό τόνο. Ο τρόπος με τον οποίο κάνει ερωτήσεις μπο
ρεί να αλλάξει ώστε να ακούγεται λιγότερο απαιτητικός - αν έχει
το κίνητρο. Για να το πετύχει, πρέπει να “ακούσει τον εαυτό του”
(το να γράψετε τις συζητήσεις σας σε μια κασέτα και στη συνέχεια
να τις ακούσετε μπορεί να σας προσφέρει τεράστια βοήθεια).
Έπειτα μπορεί να διορθώσει σταδιακά τη συνήθειά του έως ότου
η καινούρια γίνει αυτόματη.

Καθιστώντας την ευγένεια αυθόρμητη
Οι αντιδράσεις μας έχουν στόχο τη συγκεκριμένη κατάσταση -

καθορίζονται δηλαδή από τις δεδομένες συνθήκες στις οποίες βρι
σκόμαστε. Για παράδειγμα, στις επαγγελματικές σχέσεις συνήθως
εκδηλώνουμε ευγένεια και διπλωματία. Με το/τη σύζυγό μας μπο
ρούμε ελεύθερα να εκφράσουμε το θυμό ή την κριτική μας. Οι αντι
δράσεις μας μέσα στο γάμο προκαλούνται κατά ένα μέρος από τις
επιπλέον ερμηνείες που αποδίδουμε στη σχέση και κατά ένα άλλο
μέρος από τους τρόπους που μας δίδαξε η οικογένειά μας ή ακόμη
και από παραδείγματα που είδαμε στην τηλεόραση ή σε ταινίες.
Πολλοί σύζυγοι που ισχυρίζονται πως θα έπρεπε να κάνουν ριζι
κές αλλαγές, προκειμένου να γίνουν περισσότερο διπλωμάτες και
προσεκτικοί, εμφάνιζαν οι ίδιοι ένα σύνολο καλών τρόπων πριν
το γάμο τους. Εδώ ξανά πρόκειται για ένα θέμα “ιδιαιτερότητας
της κατάστασης”. Οι τρόποι που εκδηλώνει ο ένας στον άλλο κατά
τη διάρκεια της πρώτης γνωριμίας τους αντικαθίστανται μέσα στο
γάμο από διαφορετικές στάσεις, που ενσωματώνουν τη μικροπρέ
πεια, τα παράπονα και την γκρίνια της παιδικής ηλικίας.
Η αληθινή πρόκληση είναι να μεταφέρετε την εξωτερική σας
συμπεριφορά μέσα στο σπίτι. Για να μάθετε πώς να μιλάτε μ’ έναν
καινούριο τρόπο στο/στη σύζυγό σας, σκεφτείτε πώς θα παρου
σιάζατε την ίδια ερώτηση ή έκκληση σ’ έναν ξένο ή φιλοξενούμε
νο. Θα διατυπώνατε τα λόγια σας με διπλωματία και ο τόνος της
φωνής σας θα ήταν ευχάριστος. Ή, ακόμη, θα μπορούσατε να επα-
ναδραστηριοποιήσετε τη συμπεριφορά και την αντίληψη που είχε
ο ένας για τον άλλο πριν το γάμο.
Αν έχετε συνηθίσει να απευθύνεστε στο/στη σύντροφό σας με
αυστηρότητα, γκρίνια ή επικριτική διάθεση, θα δυσκολευτείτε κά
πως στην εφαρμογή των νέων τρόπων που θα ανανεώσουν τη σχέ
ση σας. Στην περίπτωση αυτή, θα χρειαστεί να προσπαθήσετε για
ν ’ αλλάξετε τα προηγούμενα μοντέλα συμπεριφοράς σας. Δεν εί
ναι εύκολο να εγκαταλείψουμε τις συνήθειές μας. Αλλά, μόλις
αποκτήσετε τους νέους τρόπους αντιμετώπισης του/της συντρό
14. Η τέχνιχ της συζήτησης

φου σας, θα μπορείτε να είστε περισσότερο ευγενικοί απέναντι

του/της “αυθόρμητα”.
ΠΡΟΒΛΗΜΑ: “Ο σύζυγός μου μου βάζει συνέχεια τις φωνές”.
Ορισμένοι άνθρωποι τρομοκρατούνται από τη δυνατή φωνή
του/της συζύγου τους, την οποία ερμηνεύουν ως μια ένδειξη θυ
μού ή ακόμη και ηθικής κατάπτωσης. Μια γυναίκα, για παράδειγ
μα, είχε μεγαλώσει σε μια οικογένεια που απέφευγε οποιαδήποτε
ανοιχτή έκφραση εχθρικότητας. Ανατράφηκε πιστεύοντας πως οι
ανοιχτές εκδηλώσεις θυμού είναι ανήθικες - πως ήταν αμαρτία να
πληγ<ύσεις κάποιον άνθρωπο. Όταν ο σύζυγός της κάποιες φορές
τής μιλούσε φωνάζοντας, όχι μόνο φοβόταν, αλλά επιπλέον ένιω
θε πως αυτό που εκείνος έκανε ήταν ανήθικο.
Σε τέτοιες περιπτώσεις και οι δυο σύζυγοι μπορούν να συνερ
γαστούν για να ξεπεράσουν τις δυσάρεστες συνέπειες τού να μι
λάνε δυνατά. Ο/η πληγωμένος/η σύζυγος πρέπει να αναγνωρίσει
πως είναι δυνατόν να παρερμηνεύει το συγκεκριμένο τρόπο ομι
λίας του άλλου, βλέποντας θυμό και εχθρικότητα εκεί όπου δεν
υπάρχουν ούτε καν ίχνη τους. Παράλληλα, ο άλλος σύζυγος μπο
ρεί να προσπαθήσει να χαμηλώσει τη φωνή του. Μια πιο αποτελε
σματική λύση θα ήταν η ευαίσθητη σύζυγος να απευαισθητοποιη-
θεί στη δυνατή φωνή ή σε μια παροδική εκδήλωση θυμού, ώστε να
πάψει πια να αναστατώνεται.
ΠΡΟΒΛΗΜΑ: “Ο σύζυγός μου δεν έχει επαφή με τα συναισθή-
ματά του και δεν του αρέσει καθόλου να με ακούει να μιλάω για τα
δικά μου”.
“Η σύζυγός μου με ανακρίνει συνεχώς για τα συναισθήματά
μου. Επειδή εκείνη βυθίζεται στα συναισθήματά της, θέλει να κά
νω κι εγώ το ίδιο”.
Φαίνεται από τις καθημερινές παρατηρήσεις, αλλά και από
επιστημονικές έρευνες, πως οι άντρες και οι γυναίκες συνήθως
βιώνουν και εκφράζουν τα συναισθήματά τους με διαφορετικό
τρόπο. Οι γυναίκες είναι πολύ πιο επιρρεπείς στο να δώσουν έμ
φαση στη συναισθηματική πλευρά ενός συζυγικού προβλήματος

ενώ οι άντρες έχουν την τάση ν ’ αναλύουν την κατάσταση. Φυσι

κά, όπως συμβαίνει με τις περισσότερες γενικεύσεις, μπορεί σ’ ένα
άλλο ζευγάρι να διαπιστώσουμε ακριβώς τις αντίθετες συνήθειες.
Η Μάρτζορι γύρισε σπίτι από τη δουλειά καταπτοημένη από
την αδιαφορία του αφεντικού της για μια συμφωνία που του είχε
ετοιμάσει. Άρχισε να μιλά για το πόσο άσχημα ένιωθε και για το
πόσο “κάθαρμα” ήταν εκείνος. Ο Κεν προσπάθησε να συζητήσει
μαζί της και να την κάνει να νιώσει καλύτερα.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Έχω κάθε δικαίωμα να νιώθω άσχημα. Είναι κάθαρμα!
ΚΕΝ: Δεν μπορεί να είναι τόσο κακός μόνο και μόνο επειδή δε σε συγχάρηκε.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Δεν καταλαβαίνεις τίποτα, έτσι δεν είναι; Συμπεριφέρεται λες
και κανείς άλλος δεν είναι άξιος απέναντι του. Ολοι στο γραφείο είναι εκνευ
ρισμένοι μαζί του...
ΚΕΝ: Αυτό δεν είναι λόγος να νευριάζεις. Προφανώς, έτσι είναι το στιλ του.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Γ ιατί είσαι τόσο πολύ κατά των συναισθημάτων; Αν άφηνες τον
εαυτό σου να νιώθει κάποια συναισθήματα, θα ήσουν πολύ πιο ολοκληρωμένο
άτομο και θα μπορούσες να με καταλάβεις καλύτερα!
ΚΕΝ: Πάλι τα ίδια... στρέφεις τα πάντα εναντίον μου.
Ο διάλογος αυτός δείχνει μια χαρακτηριστική, αν και όχι καθο
λική, διαφορά στον τρόπο με τον οποίο οι άντρες και οι γυναίκες
εκφράζουν τα συναισθήματά τους. Η Μάρτζορι θέλει να κάνει τον
Κεν να καταλάβει πόσο πολύ την ενόχλησε η αδιαφορία του διευ
θυντή της. Ο Κεν υιοθετεί μια “λογική” προσέγγιση ελπίζοντας να
την κάνει να νιώσει καλύτερα. Εκπέμπουν μεταξύ τους μηνύματα,
από διαφορετικό όμως κανάλι ο καθένας. Η Μάρτζορι μιλά για τα
συναισθήματά της και την ανάγκη της να παρηγορηθεί* ο Κεν μιλά
για τα γεγονότα και την ανάγκη για μια ρεαλιστική αντιμετώπιση.
Ο καθένας πιστεύει πως ο άλλος είναι εκτός θέματος.
Εφόσον η Μάρτζορι έκανε λόγο γ ι’ αυτό το θέμα, το οποίο μά
λιστα είχε μεγάλη σημασία για την ίδια, θα ήταν καλό ο Κεν να συ
ντονιστεί στο δικό της κανάλι. Το να υιοθετήσει τη δική της οπτι
κή γωνιά μπορεί να του φαίνεται ανόητο επειδή πιστεύει πως εκεί
νος δε θα έδινε μεγάλη σημασία στη συμπεριφορά του διευθυντή
και πως η σύζυγός του αντιδρά υπερβολικά. Για να τη βοηθήσει

όμως, πρέπει να καταλάβει πως το εγώ της Μάρτζορι έχει πληγω

θεί και πως πιστεύει πως ο διευθυντής της υπήρξε άδικος μαζί της.
Για παράδειγμα, ο Κεν θα μπορούσε να πει: “Καταλαβαίνω για
τί αναστατώθηκες, από τη στιγμή που κατέβαλες τόση προσπάθεια
για τη συμφωνία. Περίμενες κάποιου είδους ανταπόκριση, κι εκεί
νος δεν έδωσε καμιά απολύτως προσοχή”. Αυτό θα μπορούσε να το
πει χωρίς να συμφωνεί αναγκαστικά με το συμπέρασμα της Μάρ-
τζορι - απλά να την αφήσει να καταλάβει πως κατανοεί τα συναι-
σθήματά της. Θα μπορούσε να δικαιολογήσει την απογοήτευσή της
χωρίς να δεχτεί ότι ο διευθυντής είναι κάθαρμα και άδικος.
Ως μια εναλλακτική προσέγγιση ο Κεν θα μπορούσε να της εί
χε κάνει μια ερώτηση όπως: “Γενικά αγνοεί τη δουλειά του προ
σωπικού;”. Ακόμη, θα μπορούσε να τη βοηθήσει να ανακαλύψει
περισσότερο τα συναισθήματά της ρωτώντας την: “Ποια πιστεύ
εις πως είναι η στάση του απέναντι στη συμφωνία σου;”. Αυτή η
ερώτηση θα την οδηγούσε στο να μιλήσει εκτενέστερα για τα πλη
γωμένα αισθήματά της και ίσως ν ’ αποκαλύψει πώς οι πράξεις
του διευθυντή της την έκαναν ν ’ αμφισβητήσει τις ικανότητές της.
Υπάρχουν και κάποιοι άλλοι τρόποι με τους οποίους, αν αντι-
δρούσε ο Κεν, θα μπορούσε να επιδεινώσει, την απελπισία της
Μάρτζορι. Αν της έλεγε: “Γιατί σ’ εκνεύρισε αυτό;”, εκείνη πιθα
νότατα θ ’ απαντούσε: “Και ποιος δε θα εκνευριζόταν;”. Ή θα
μπορούσε να τη μειώσει ερμηνεύοντας διαφορετικά την αντίδρα
σή της: “Γιατί χρειάζεσαι πάντα την αποδοχή των ανθρώπων;”.
Είναι ανάγκη ο Κεν να συνειδητοποιήσει πως, όταν η Μάρτζο-
ρι νιώθει πληγωμένη, χρειάζεται ένα σύμμαχο, ένα συμπαραστά
τη, όχι έναν αναλυτή. Χρησιμοποιώντας μια “ρεαλιστική” προ
σέγγιση, έδωσε την εντύπωση ότι παρέβλεπε τη συμπεριφορά του
διευθυντή - κι αυτό για τη Μάρτζορι σήμαινε πως δεν είχε δίκιο
που είχε θυμώσει. (Φυσικά, κάποιες φορές ο/η σύζυγός σας θέλει
ν ’ ακούσει από σας μόνο πρακτικές συμβουλές και δεν έχει διάθε
ση να μιλήσει για τα συναισθήματα. Η αποτυχία σας ν ’ αναγνωρί
σετε αυτή την προτίμηση μπορεί επίσης να οδηγήσει σε απογοή
τευση και διάψευση.)
14. Η τέχνη τη^ συζήτησης

Η διάθεση του συζύγου τους να συζητήσει για τα συναισθήμα-

τά τους είναι ιδιαίτερα σημαντική για πολλές γυναίκες. Το να
μπορούν να μοιράζονται τα συναισθήματά τους κάνει πολλές γυ
ναίκες να αισθάνονται πιο κοντά στους συζύγους τους - και αντι-
στρόφως. Είναι μια δύναμη που αποδεικνύει πως και οι δύο σύ
ζυγοι έχουν συναισθηματικές αντιδράσεις απέναντι στα σκαμπα
νεβάσματα της ζωής.
Π ολλοί συγγραφείς θεωρούν την επιφυλακτικότητα των
αντρών να εκφράσουν τα συναισθήματά τους ως ένα αναπόφευ
κτο ελάττωμά τους. *
“Ο σύζυγός μου μοιάζει λες κι είναι φτιαγμένος από γρανίτη.
Αν άφηνε τον εαυτό του ελεύθερο να νιώσει, θα έμοιαζε περισσό
τερο με άνθρωπο”. Πολλοί άντρες ωστόσο δυσανασχετούν με την
αντίληψη πως δεν είναι ολοκληρωμένοι αν δεν αποκαλύψουν τα
συναισθήματα τους. Εφόσον οι άντρες γενικά είναι λιγότερο εν-
δοσκοπικοί από τις γυναίκες, δε φαίνονται να συνειδητοποιούν
σε μεγάλο βαθμό τα συναισθήματά τους. Αλλά ακόμη κι ένας
άντρας που είναι κάπως αποκομμένος από τη συναισθηματική
του ζωή μπορεί μέσω της συζήτησης να χτίσει μια γέφυρα για να
προσεγγίσει εκείνη της συζύγου του. Και, αν συγχρονιστεί με τα
συναισθήματά της, μπορεί κι αυτός με τη σειρά του να ευαισθητο
ποιηθεί απέναντι στα δικά του.
ΠΡΟΒΛΗΜΑ: “Η συζήτηση κυλά ομαλά, αλλά η σχέση μας έχει
κλονιστεί ”.
Πολλές σχέσεις που επιφανειακά είναι πετυχημένες είναι δυ
νατόν να μην ικανοποιούν κανέναν από τους δυο συζύγους. Μπο
ρεί να λειτουργούν καλά μαζί στη διαχείριση των οικονομικών
του σπιτιού, στη λήψη σημαντικών αποφάσεων και στο μεγάλωμα
ευτυχισμένων και υπάκουων παιδιών. Μπορεί να φαίνονται ότι
ανταποκρίνονται άψογα στο άγραφο συζυγικό συμβόλαιο - και,
παρ’ όλα αυτά, να βαριούνται, αν όχι να είναι δυστυχισμένοι.
*Γ ια παράδειγμα: Γ. Κυβίπ, ΙηΐίπίΒίε 5(Γ£ΐη£6Γ5: Μεη αηά Ψοπιβη Τοχαίιβί' (Νε\ν ΥογΚ:
Ηίίφεΐ' ίΐηϋ Κο\ν, 1984).
14. Η τέχνη τ,Κ συζήτησης

Εφόσον λοιπόν οι σύζυγοι κάνουν τα πάντα σωστά, πρέπει να

κοιτάξουμε κάτω από την επιφάνεια για να κατανοήσουμε το πρό
βλημά τους. Μεταξύ των πολλών παραγόντων που μπορεί να ευ-
θύνονται για την απουσία της προηγούμενης ευτυχίας και για την
παρακμή του γάμου είναι ο πλούτος -ή η φτώχεια- των συζητήσε-
ών τους. Κανείς από τους δύο δεν κάνει πια λόγο για τα θέματα
εκείνα που ενδιαφέρουν τον άλλο. Επιπλέον, η παιχνιδιάρικη ή
αισιόδοξη διάθεση που χαρακτήριζε τις προηγούμενες συζητήσεις
τους έχει πια εξαφανιστεί. Δεν κάνουν πια καμιά προσπάθεια να
διασκεδάσουν ή να ευχαριστήσουν ο ένας τον άλλο.
Τι είναι αυτό που στέρησε την επικοινωνία τους από τον πλού
το και τις χαρές της; Πρώτα απ’ όλα, παρ’ όλη τη φαινομενική επι
τυχία των πολλαπλών συζητήσεών τους, μπορεί να έχουν δώσει
λύσεις σε οικογενειακά προβλήματα εις βάρος όμως της σχέσης
τους. Σε πολλές σχέσεις μια ολόκληρη σειρά μικροδυσκολιών οδη
γούν σταδιακά στη συσσώρευση άγχους. Αυτές οι δυσκολίες είναι
επίσης δυνατόν να αποτελούν ένδειξη ουσιαστικών διαφορών
μιας γενικότερης θεώρησης και αξιών των συντρόφων - διαφο
ρών που η επιφανειακή αντιμετώπιση ποτέ δεν επιλύει. Συνεπώς,
η ελεύθερη ροή της συζήτησης αναχαιτίζεται από την απειλή των
παρεμβάσεων ή των άλυτων συγκρούσεων. Οι τέλεια συντονισμέ
νες συζητήσεις διακόπτονται από μηνύματα πιθανής διαφωνίας
που εισάγουν παράσιτα στην επικοινωνία.
Δεύτερον, αν και οι σύζυγοι μπορεί να τα πηγαίνουν μια χαρά
όταν χειρίζονται πρακτικά προβλήματα, οι συζητήσεις τους είναι
πιθανόν να είναι τελείως απογυμνωμένες από αναφορές στις πιο
ευχάριστες πτυχές της σχέσης τους. Φαίνεται πως οι σύζυγοι δεν
έχουν μάθει να διαχωρίζουν τις συζητήσεις που αποσκοπούν στην
επίλυση προβλημάτων από τις ευχάριστες συζητήσεις. Συνεπώς
όταν ο ένας σύζυγος ξεκινά μια συζήτηση με ένα τρυφερό σχόλιο,
ο άλλος αποφασίζει πως είναι ευκαιρία να κάνει λόγο για μια δια
φορά τους. Ως αποτέλεσμα, οι συζητήσεις εκείνες που περιστρέ
φονται γύρω από εκδηλώσεις στοργής, αγάπης και ενδιαφέροντος
αποτελούν πια σπάνιο φαινόμενο.
14. Η τέχνη τη$ συζήτησης

Αστεία, Παιχνιδίσματα, Χιούμορ: Ορισμένοι σύζυγοι “κολλά

νε” σε μια σοβαρότητα χάνοντας κάθε αίσθηση του χιούμορ. Ο
συνδυασμός της “καταστροφοποίησης”, της τάσης μας να τα βλέ
πουμε όλα απαίσια και των συγκρούσεων δημιουργούν ένα κλίμα
ζωής ή θανάτου στη σχέση. Οι σύζυγοι αυτοί, εξαντλημένοι από
τη σωρεία των λογομαχιών και των αλληλοκατηγοριών, παραπο
νιούνται πως δε “διασκεδάζουν” πια.
Το χιούμορ είναι ένα καθοριστικό συστατικό των υγιών σχέσε
ων - ένα σημαντικό αντίδοτο στη δυσάρεστη ατμόσφαιρα που
προκαλείται από τους περιοδικούς καβγάδες.
Μια σύμβουλος γάμου διαπίστωσε πως, όταν ρωτούσε τα ζευ
γάρια τι ήταν εκείνο που τους έφερε κοντά, πολλοί απαντούσαν:
“Μαζί, γελάμε”.*
Πρέπει όμως να διαθέτετε κάποια διακριτικότητα προκειμέ-
νου το χιούμορ σας να μη μετατραπεί σε σαρκασμό ή σε διάθεση
για κριτική. Το να γίνετε εσείς οι ίδιοι στόχος ενός ανέκδοτου εί
ναι προτιμότερο από το να το στρέψετε κατά του/της συζύγου σας.
Σ ’ έναν προβληματικό γάμο οι σύντροφοι συχνά ξεχνούν τα εί
δη της διασκέδασης που απολάμβαναν πριν την εμφάνιση των δια
φωνιών τους. Αν και μπορεί να φαίνεται πεζό το να συστήσω τις
διακοπές -κυρίως τα ταξίδια χωρίς τα παιδιά-, αυτές μπορούν
ορισμένες φορές να δώσουν στο ζευγάρι το χρόνο και το χώρο που
χρειάζεται για να ανακαλύψει ξανά τη διασκέδαση και ίσως να
διασώσει έναν κλονισμένο γάμο.
Ά λλες δυνατότητες προτείνονται στο βιβλίο του ψυχιάτρου
ΨίΙΙΐαιη ΒβίοΗετ, ΙηΐϊΓηαίε ΡΙαγ**.
Κανόνες διεξαγωγής της συζήτησης
Υπάρχουν ορισμένες οδηγίες που μπορούν να κάνουν τις συζη-
*Προσωπική μαρτυρία από τη δικαστικό ΡΗγ11ϊ5 XV. ΒβοΚ, Ανώτατο Δικαστήριο, Κοι-
νοπολιτεία της Πενσιλβάνια.
* * Ψ . Β€ΐο1ΐ6Γ, Ιηΐΐιτιαΐε ΡΙαγ: €Γ6αΐίπ§ Κοιπαπαβ ΐη Εν6Γγάαγ Ιΐί'β (Νε\ν ΥογΚ: \ΊΚ ίη§,
1987).

τήσεις σας πιο ευχάριστες, καθώς και πιο αποτελεσματικές. Ακο

λουθώντας αυτές τις υποδείξεις, θα μπορέσετε να αποτρέψετε την
εμφάνιση των τυχόν εμποδίων που σαμποτάρουν τη συζήτηση:
Συντονιστείτε στο κανάλι του/της συντρόφου σας.
V
Δείξτε ότι ακοΰτε αυτά που σας λέει.
V
Μη διακόπτετε.
V
Κάντε αποτελεσματικές ερωτήσεις.
V
Χρησιμοποιήστε διπλωματία και διακριτικότητα.
ΚΑΝΟΝΑΣ 1ος: ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΕΙΤΕ ΣΤΟ ΚΑΝΑΛΙ

ΤΟΥ/ΓΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΟΥ ΣΑΣ
Για μια εποικοδομητική συζήτηση είναι απαραίτητο οι δύο σύ

ζυγοι να συντονίζονται μεταξύ τους και να έρχονται σε άμεση, ου
σιαστική επαφή. Αν και κάποιες φορές μιλούν για το ίδιο θέμα, η
προσέγγισή τους μπορεί να είναι τόσο διαφορετική, που δεν κατα
φέρνουν να επικοινωνήσουν σε βάθος.
Ορισμένες φορές, οι σύζυγοι, προσπαθώντας να ανακουφί
σουν την απελπισία των συντρόφων τους, πετυχαίνουν ακριβώς
το αντίθετο. Η Τζούντι είναι καλλιτέχνης. Ένα βράδυ ήταν αγχω
μένη με τα προβλήματα που είχαν παρουσιαστεί στην προετοιμα
σία μιας εκδήλωσης και άρχισε να μιλά στο σύζυγό της, τον Κλιφ,
γι’ αυτά. Αναζητούσε τη συμπαράσταση, την παρότρυνση και την
κατανόησή του. Αντιθέτως, ο Κλιφ εκτόξευσε μια σωρεία οδη
γιών: “Πρώτον, πρέπει να συγκεντρώσεις όλους τους ανθρώπους
του γκρουπ. Δεύτερον, πρέπει να τηλεφωνήσεις σε όσους έχουν
κάποια σχέση μ’ αυτά. Τρίτον, πρέπει να επικοινωνήσεις με το λο
γιστή σου - να κάνεις έναν έλεγχο στον τραπεζικό σου λογαρια
σμό. Τέταρτον, πρέπει να έρθεις σ’ επαφή με τους δημοσιογρά
φους. Πέμπτον, τηλεφώνησε στην γκαλερί και κανόνισε την ώρα”.
14. Η τέχνη τη$ συζήτησης

Η Τζούντι ένιωσε ότι ο Κλιφ την απέρριπτε και σκέφτηκε: “Δεν

τον ενδιαφέρει το πώς νιώθω. Θέλει απλά να με ξεφορτωθεί”. Ο
Κλιφ όμως πίστευε πως είχε κάνει το χρέος του. Της είχε δώσει τις
καλύτερες συμβουλές - ήταν σίγουρος πως της είχε συμπαραστα
θεί. Στα μάτια όμως της Τζούντι ο Κλιφ είχε φανεί αυταρχικός και
χωρίς ίχνος κατανόησης. Εκείνη ήθελε απλά να παρηγορηθεί και
να νιώσει συναισθηματικά καλυμμένη, ενώ εκείνος είχε στραφεί
στην επίλυση του προβλήματος.
Πώς μπορείτε να βρείτε το σωστό κανάλι; Κάτι που πρέπει να
θυμόσαστε είναι πως η προσέγγιση που αποδεικνύεται αποτελε
σματική στις απρόσωπες ή επαγγελματικές σχέσεις μπορεί να επι
φέρει ανεπιθύμητες συνέπειες σε μια προσωπική στενή σχέση. Αν
ένας άντρας, για παράδειγμα, ανακαλύψει πως οι συμβουλές του
εκνευρίζουν τη σύζυγό του, πρέπει να αντισταθεί στον πειρασμό να
τη συμβουλεύσει και να δοκιμάσει μια άλλη στρατηγική, όπως το να
της δείξει πως καταλαβαίνει τα συναισθήματά της. Επιπλέον, την
επόμενη φορά που η σύζυγός του θα του πει τα προβλήματά της θα
πρέπει να προσέξει να μην κατευθύνει τη συζήτηση σε οδηγίες και
συμβουλές εκτός αν εκείνη το ζητήσει ξεκάθαρα - καθώς αυτό που
θα θέλει θα είναι να συζητήσει απλά για τα συναισθήματά της.
Πώς θα μπορούσε να είχε αντιδράσει διαφορετικά η Τζούντι
ώστε να αποφύγει την παρερμηνεία: “Δε με καταλαβαίνει”. Πρώτα
απ’ όλα, θα μπορούσε να φανταστεί την τάση του να δώσει διδα
κτικές, πρακτικές συμβουλές και να του έλεγε: “ Εχω ένα πρόβλη
μα. Νομίζω ότι ξέρω τι θα μου απαντήσεις, αλλά θα ήθελα απλά να
μιλήσω για το πώς νιώθω, όχι για το τι πρέπει να κάνω. Σύμφω
νοι;”. Η παρουσίαση του προβλήματος μ’ αυτό τον τρόπο θα μπο
ρούσε να προετοιμάσει τον Κλιφ να ανακαλύψει τα συναισθήματά
της παρά να καταστρώσει μια ολόκληρη στρατηγική για την ίδια.
Ένα πλεονέκτημα αυτής της σαφούς διευκρίνισης είναι το γε
γονός ότι δίνει στα ζευγάρια την ευκαιρία να ξεμπλέξουν τον πο
λύπλοκο ιστό των σημασιών που αποδίδουν σ’ ένα συγκεκριμένο
πρόβλημα. Τα προβλήματα της Τζούντι είχαν αποκτήσει διαφορε
τικές σημασίες για κείνη. “Δεν μπορώ να το χειριστώ... Είμαι ανί-

κανη... Το άγχος μου είναι απερίγραπτο... Δεν μπορώ να το ανα-

λάβω”. Όταν ο Κλιφ παρενέβη με πρακτικές υποδείξεις, η Τζού-
ντι σκέφτηκε: “Ούτε αυτός πιστεύει πως μπορώ να το χειριστώ.
Δεν τον ενδιαφέρει το πώς νιώθω”.
Εκφράζοντας με λόγια τις απόψεις που είχαν σχέση με τα συ-
ναισθήματά της, μπόρεσε να καταλάβει πως τα συναισθήματα εκεί
να ήταν υπερβολικά. Αν ο Κλιφ προσπαθούσε να την καθησυχάσει
αμέσως, εκείνη δε θα είχε την ευκαιρία να αξιολογήσει τις αυτόμα
τες σκέψεις της. Έτσι, με το να την ακούσει προσεκτικά και στη συ
νέχεια να της κάνει ερωτήσεις θα μπορούσε να τη βοηθήσει να συ
νειδητοποιήσει πως διόγκωνε τη δυσκολία του προβλήματος και
ταυτόχρονα υποτιμούσε την ικανότητά της να το χειριστεί.
Βέβαια, υπάρχουν φορές όπου ο/η σύζυγός σας θέλει κυρίως
πρακτικές συμβουλές παρά ψυχολογική υποστήριξη. Πρέπει να
δείξετε ευαισθησία απέναντι στις ενδείξεις ώστε να μπορείτε να
μετακινηθείτε στο κατάλληλο κανάλι.
ΚΑΝΟΝΑΣ 2ος: ΔΕΙΞΤΕ ΟΤΙ ΑΚΟΥΤΕ

ΑΥΤΑ ΠΟΥ ΣΑΣ ΛΕΕΙ
Πολλές φορές, οι γυναίκες μού παραπονιούνται πως οι σύζυ

γοί τους ποτέ δεν τις ακούν, ενώ εκείνοι διαμαρτύρονται ότι
έχουν ακούσει την κάθε λέξη τους. Οι μελέτες έχουν αποδείξει την
ύπαρξη μιας διαφοράς που υπάρχει ανάμεσα στα δυο φύλα: όταν
ακούν οι γυναίκες, έχουν την τάση να προφέρουν ήχους όπως
“μμ...” ή “αχά”, που δείχνουν πως παρακολουθούν αυτά που τους
λένε, ενώ οι άντρες συνηθίζουν να είναι σιωπηλοί. Αλλες ενδεί
ξεις, όπως οι εκφράσεις του προσώπου και οι διάφορες χειρονο
μίες, πληροφορούν το/τη σύντροφό σας πως είστε συντονισμένοι
στη συχνότητά του/της.
Ορισμένες φορές οι άνθρωποι ξεχνούν πως η συζήτηση σημαί
νει αμοιβαία ανταλλαγή πληροφοριών και απόψεων. Το να μιλά
τε χωρίς να υπάρχει αντίδραση είναι σαν να μιλάτε σ’ έναν τοίχο.
Αν είστε σιωπηλός τύπος, θα σας βοηθήσει πολύ να συνηθίσετε να
14. Η τέχνη τγ1^ συζήτησης

δείχνετε μια μη λεκτική ανταπόκριση, και να μην αφήνετε το/τη

σύντροφό σας ν ’ αναρωτιέται αν τον/τη ακούτε πραγματικά.
ΚΑΝΟΝΑΣ 3ος: ΜΗ ΔΙΑΚΟΠΤΕΤΕ
Η διακοπή της συζήτησης μπορεί να φαίνεται πολύ φυσιολογι

κή σ’ εκείνον που την προκαλεί, αλλά συγχρόνως δημιουργεί πολ
λές αρνητικές σκέψεις στο άτομο εκείνο που δεν πρόλαβε να ολο
κληρώσει την κουβέντα του. “Δε με ακούει”, “Δε δίνει και μεγάλη
σημασία σ ’ αυτά που της λέω”, “Το μόνο που τον ενδιαφέρει είναι
ν ’ ακούει τον εαυτό του να μιλά”.
Όπως και οι άλλες συνήθειες του τρόπου συζήτησης, οι διακο
πές μπορεί να αποτελούν μέρος του στιλ ομιλίας του καθενός πα
ρά έκφραση εγωισμού ή διαφωνίας - αν και έτσι συνήθως ερμη
νεύεται αυτή η συνήθεια. Κι εδώ επίσης έχουμε μια διαφορά ανά
μεσα στα δύο φύλα. Οι άντρες έχουν την τάση να διακόπτουν πιο
συχνά απ’ ό,τι οι γυναίκες. Διακόπτουν τους άλλους άντρες με
την ίδια συχνότητα που διακόπτουν και τις γυναίκες. Συνεπώς, η
γυναίκα που δίνει αρνητικές εξηγήσεις στη συνήθεια του συζύγου
της να τη διακόπτει όταν μιλά, πρέπει να λάβει σοβαρά υπόψη της
ότι η συνήθεια αυτή μπορεί απλά να αντιπροσωπεύει το στιλ ομι
λίας του. Ωστόσο, εκείνοι που διακατέχονται απ’ αυτήν τη συγκε
κριμένη παρόρμηση θα ήταν καλό να αποφεύγουν να εκφράζουν
τις απόψεις τους πριν ο συνομιλητής τους σταματήσει να μιλάει.
ΚΑΝΟΝΑΣ 4ος: ΚΑΝΤΕ Α ΠΟΤΕΛΕΣΜ ΑΤΙΚΕΣ ΕΡΩ ΤΗΣΕΙΣ
Οι ερωτήσεις μπορούν να προκαλέσουν την έναρξη και τη δια

τήρηση μιας συζήτησης - ή την πρόωρη διακοπή της. Ορισμένοι άν
θρωποι είναι από το χαρακτήρα τους συνεσταλμένοι ή επιφυλα
κτικοί και χρειάζονται παρότρυνση για να συμμετάσχουν σε μια
συζήτηση. Μια καλά διατυπωμένη ερώτηση μπορεί να κάνει θαύ
ματα κινητοποιώντας το /τη σύντροφό σας να μιλήσει. Αλλά μια
ερώτηση που γίνεται σε ακατάλληλη στιγμή, που είναι τρομερά

ανακριτική ή άσχετη, μπορεί να διακόψει τη ροή της συζήτησης.

Πολλοί άνθρωποι σταματούν άθελά τους τις μεγάλες συζητή
σεις εξαιτίας του στιλ ομιλίας τους. Ο Λεν, για παράδειγμα, απα
ντούσε συνήθως στις ερωτήσεις μ’ ένα “ναι”, “όχι” ή “όχι και τόσο
πολύ”. Ως τη στιγμή που του επεσήμανα τη συνήθειά του αυτή,
εκείνος παρεμπόδιζε ασυνείδητα όλες τις προσπάθειες της συζύ
γου του να συζητήσουν. Για παράδειγμα, όταν γύρισε σπίτι του
ένα βράδυ, η Χάριετ τον ρώτησε πώς τα πέρασε.
X ΑΡΙΕΤ: Πώς πήγε το πόκερ;
ΛΕΝ: Καλά...
ΧΑΡΙΕΤ: Ποιοι ήταν εκεί;
ΛΕΝ: Οι συνηθισμένοι...
ΧΑΡΙΕΤ: Τι συζητήσατε;
ΛΕΝ: Τίποτα το ιδιαίτερο...
ΧΑΡΙΕΤ: Κέρδισες ή έχασες;
ΛΕΝ: Τίποτα από τα δυο...
Σε μια τέτοια περίπτωση, αντί να ανακρίνει αδιάκοπα και χω
ρίς αποτέλεσμα το σύζυγό της, η Χάριετ θα μπορούσε να είχε κά
νει μια γενική, αλλά εύστοχη παρατήρηση συνοδευόμενη από μια
ερώτηση: “Δυσκολεύομαι να ξεκινήσω μια συζήτηση μαζί σου.
Προτιμάς να μη μιλάς ή μήπως συμβαίνει κάτι άλλο;”.
Σε μια άλλη περίπτωση, η Χάριετ χρησιμοποίησε την εφευρετι-
κότητά της για να κάνει το Λεν να μιλήσει:
ΧΑΡΙΕΤ: Τι έγινε στο νοσοκομείο σήμερα;
ΛΕΝ: Τα ίδια...
ΧΑΡΙΕΤ: Είχες πει πως θα συζητούσες το ερευνητικό σου πρόγραμμα με το δι
ευθυντή σου. Τι έγινε τελικά;
ΛΕΝ: Α, φάνηκε πως είχε κάποιες καλές ιδέες (αρχίζει να αναλύει το θέμα αυ
τό σε βάθος).
Η πρώτη απάντηση του Λεν θα μπορούσε να είχε θέσει τέρμα
στη συζήτηση, αλλά με διακριτικότητα και με πιο αποτελεσματι
κές ερωτήσεις η Χάριετ μπόρεσε να τον κινητοποιήσει. Αυτή η μέ
θοδος των συνεχόμενων ερωτήσεων αποδεικνύει σ’ ένα λιγομίλη-
το σύζυγο το πραγματικό ενδιαφέρον σας. Η πρώτη ερώτηση μπο-

ρεί να φανεί τυπική, αλλά η σειρά των ερωτήσεων που ακολου

θούν εκφράζουν ότι ενδιαφέρεστε σοβαρά. Ένας καλός τρόπος
για να αρχίσετε μια συζήτηση είναι να ρωτήσετε τη γνώμη του/της
συντρόφου σας πάνω σ’ ένα θέμα.
ΕΚΕΙΝΟΣ: Αναρωτιέμαι αν έχεις καμιά ιδέα για το τι πρέπει να κάνω με το
βοηθό μου. Πάντα αργεί.
ΕΚΕΙΝΗ: Σκέφτηκες να τον ρωτήσεις γιατί αργεί συνεχώς;
ΕΚΕΙΝΟΣ: Όχι, αλλά φαντάζομαι πως θα μπορούσα - είναι καλή ιδέα.
Ορισμένες φορές ο τρόπος με τον οποίο διατυπώνεται μια
ερώτηση μπορεί να αποτρέψει μια συζήτηση. Οι ερωτήσεις του τύ
που γιατί συχνά διακόπτουν μια συζήτηση γιατί φαίνονται να
έχουν έναν επικριτικό τόνο: “Γιατί άργησες να έρθεις σπίτι χτες;”,
“Γιατί είσαι πάντα ντυμένη με τα καλά σου;”. Σε κάποιες περι
πτώσεις είναι ίσως δύσκολο ν ’ αποφύγετε τις ερωτήσεις του τύ
που γιατί· τότε, είναι προτιμότερο να βρείτε κάποιον άλλο τρόπο
διατύπωσής τους προκειμένου να μην προκαλέσετε την επιθετικό
τητα του/της συντρόφου σας (βλ. Κεφάλαιο 5).
ΚΑΝΟΝΑΣ 5ος: ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΤΕ

ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΚΡΙΤΙΚΟΤΗΤΑ
Αυτός ο κανόνας μπορεί να φαίνεται ασύμβατος με τις στενές

σχέσεις, παρ’ όλα αυτά όλοι μας σχεδόν έχουμε ευαίσθητα σημεία
- τα οποία ακόμη κι ένας αφοσιωμένος, καλοπροαίρετος σύντρο
φος μπορεί να βλάψει. Για παράδειγμα, ορισμένοι άνθρωποι
έχουν κάποια ευαισθησία για την εμφάνισή τους, για τον τρόπο με
τον οποίο μιλούν ή για κάποια μέλη της οικογένειάς τους. Αν, για
παράδειγμα, κατά τη διάρκεια της συζήτησης μια γυναίκα υπο
νοήσει πως ο σύζυγός της είναι παχύς ή η αδερφή του ανώριμη ή
ότι κάνει γραμματικά λάθη, με τον τρόπο αυτό θα τερματίσει τη
συζήτηση. Αυτός ο κανόνας δε σημαίνει πως πρέπει να αποσιω-
πείτε οτιδήποτε σας ενοχλεί στο/στη σύντροφό σας - πρέπει απλά
να έχετε σωστή κρίση και τακτ.
Οι περισσότερες συμβουλές αυτού του κεφαλαίου αναφέρο-
14. Η τέχνη, συζήτησης

νται σε ανεπίσημες καθημερινές συζητήσεις και όχι σε πιο σοβα

ρές αναλύσεις, όπως η επίλυση συγκρούσεων ή η λύση αποφάσε
ων. Έχω παρατηρήσει πως, αν οι σύζυγοι δεν προσπαθήσουν να
διατηρήσουν ανέπαφες τις καθημερινές ευχάριστες συζητήσεις
τους, θα βρεθούν παγιδευμένοι σε “σοβαρές” συζητήσεις που στε
ρούν τη σχέση από τον αυθορμητισμό και την απλότητα. Στο επό
μενο κεφάλαιο θα κάνω λόγο για τις δυσκολίες που προκύπτουν
όταν οι σύζυγοι καταπιάνονται με τα ζητήματα που ανέφερα πα
ραπάνω: την επίλυση συγκρούσεων και τη λήψη αποφάσεων.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
15
Η τέχ νη τη ς σ υ νερ γα σ ία ς
Ερμηνεία των διαφορών
Ο ρ ισ μ ένες φορές οι σύζυγοι υιοθετούν τόσο αντίθετες θέσεις,

που φαίνεται αδύνατον να καταλήξουν έστω και στο συμβιβασμό.
Περιχαρακώνονται στις αντιλήψεις τους και με πείσμα προσκολ-
λώνται στη δική τους οπτική γωνιά. Θεωρούν τις απόψεις τους
απόλυτα λογικές και εκείνες των συντρόφων τους παράλογες.
Πάνω απ’ όλα δεν μπορούν να αναγνωρίσουν ή να παραδεχτούν
το γεγονός πως οι επιθυμίες ή τα παράπονα των συζύγων τους
μπορεί να είναι εύλογα.
Προσέξτε το επόμενο παράδειγμα:
ΣΑΛΙ: Με τον Τομ δεν μπορούμε να συμφωνήσουμε σε τίποτα. Μαλώνουμε
για τα πάντα. Χτες το βράδυ μαλώσαμε για το αν έπρεπε ν ’ ανοίξουμε το πα
ράθυρο.
ΤΟΜ: Το ανοίγει, εγώ το κλείνω, και έπειτα το ξανανοίγει. Δεν μπορώ ν ’ αντέ-
ξω το κρύο ρεύμα. Επιδεινώνει το άσθμα μου.
ΑΤΒ (στη Σάλι): Γ ιατί πιστεύεις πως ο Τομ το θέλει κλειστό;
ΣΑΛΙ: Λέει πως χειροτερεύει το άσθμα του. Φυλάγεται λες και είναι κανένα μωρό.
ΑΤΒ (στον Τομ): Γ ιατί η Σάλι θέλει το παράθυρο ανοιχτό;
ΤΟΜ: Είναι φανατική του καθαρού αέρα. Θέλει να σκληραγωγηθεί. Οσο πε
ρισσότερο κρυώνει τόσο πιο πολύ τής αρέσει.
ΑΤΒ: Ποια δικαιολογία υπάρχει πίσω απ ’ αυτήν τη συμπεριφορά σου; Ποιο
πρόβλημα προσπαθείς να λύσεις;
ΣΑΛΙ: Δεν μπορώ ν ’ αντέξω τον μπαγιάτικο αέρα. Είναι τόσο αποπνικτικός,
που με κάνει να νιώθω ναυτία.
15. Η τέχνη της συνεργασίας

ΤΟΜ: Κι εγώ δεν μπορώ ν ’ αντέξω το ρεύμα!

Μόλις αρχίσει ο καβγάς, το κάθε μέλος της ομάδας προσπαθεί
να κερδίσει πόντους. Ωστόσο, ανεξάρτητα από το ποιος “νικάει”,
το πραγματικό πρόβλημα πολύ σπάνια βρίσκει λύση. Το να “πε-
ράσει το δικό σας” δε σημαίνει απαραίτητα ότι η διαμάχη σας θα
έχει αίσιο τέλος. Ποια λύση μπορείτε να σκεφτείτε στο πρόβλημα
με το παράθυρο;
Για την αντιμετώπιση μιας τέτοιας σύγκρουσης έχει σημασία
να προσπαθήσετε να αποσαφηνίσετε τη θέση του άλλου και στη
συνέχεια να γίνετε δεκτικοί -όχι ανταγωνιστικοί- στις προτάσεις,
ώστε να μπορέσετε να επικεντρωθείτε στο πρόβλημα αμέσως. Μην
ξεφεύγετε από το σκοπό σας κάνοντας ειρωνικά σχόλια για το/τη
σύντροφό σας (“Είναι φανατική του καθαρού αέρα” ή “Φυλάγεται
λες και είναι μωρό”.) Μια συστηματική προσέγγιση βοηθά στο να
ξεκαθαρίσει η κατάσταση. Με το να κάνετε συγκεκριμένες ερωτή
σεις -όπως φαίνεται παρακάτω- θα οδηγηθείτε στις πιο ουσιαστι
κές πληροφορίες:
ΑΤΒ: Τώρα γνωρίζετε τις ασκήσεις επίλυσης προβλημάτων που κάναμε προη
γουμένως. Πρώτα απ ’ όλα, θέλω να μου διευκρινίσετε με ακρίβεια τι σας ενο
χλεί σ’ αυτή την κατάσταση. Λοιπόν, Σάλι, με δυο τρεις λέξεις πες μου γιατί θέ
λεις το δωμάτιο κρύο.
ΣΑΛΕ Το θέλω κρύο για να μην πάθω ασφυξία.
ΑΤΒ: Τομ, με μια κουβέντα, τι δε σ’ αρέσει στον κρύο αέρα;
ΤΟΜ: Το ρεύμα που δημιουργείται.
ΑΤΒ: Τώρα ξέρουμε πως η δυσαρέσκειά σας δε δημιουργείται τόσο από τη θερ
μοκρασία όσο από την κυκλοφορία του αέρα. Σάλι, δε σου αρέσει ο ζεστός αέρας
γιατί δεν ανανεώνεται. Τομ, δε σου αρέσει ο κρύος αέρας όταν είναι ανοιχτό το
παράθυρο γιατί προκαλεί ρεύμα. Ας υποθέσουμε λοιπόν κάποιες πιθανές λύσεις.
ΤΟΜ: Φαντάζομαι πως θα μπορούσαμε ν ’ ανοίγουμε ελάχιστα το παράθυρο ή
να εγκαταστήσουμε έναν ανεμιστήρα για ν ’ ανανεώνει τον αέρα ή ακόμη να
κλείσουμε το καλοριφέρ ώστε να κρυώσει το δωμάτιο.
ΣΑΛΕ Καμιά α π ’ αυτές τις ιδέες δεν είναι καλή. Τι θα ’λεγες να σκεπαζόσου
να με πολλές κουβέρτες;
ΤΟΜ: Ούτε αυτό είναι λύση, γιατί πάλι θ ’ αναπνέω τον παγωμένο αέρα.
ΑΤΒ: Υπάρχει μια ακόμη λύση που δεν προτείνατε... και αυτή είναι να ανοίξε
τε το παράθυρο του μπάνιου που βρίσκεται δίπλα από την κρεβατοκάμαρά

σας. Με τον τρόπο αυτό, Σάλι, θα μπορείς ν ’ αναπνέεις τον κρύο αέρα, ο οποί
ος θα κυκλοφορεί πιο γρήγορα από το ζεστό, αποπνικτικό αέρα. Κι εσύ, Τομ,
δε θα κινδυνεύεις να σε χτυπάει το ρεύμα.
Συμφώνησαν πως η λύση αυτή ήταν εφικτή. Τότε τούς συμβού-
λευσα στο μέλλον -αντί να συμπεραίνουν αυτόματα πως ο άλλος
είναι άδικος, εγωιστής, ή πεισματάρης- να καταβάλλουν μια συ
στηματική προσπάθεια ώστε να λύσουν το πρόβλημά τους: (1) να
διερευνήσουν τι θέλει ο καθένας, (2) να προσδιορίσουν τις ιδιαι
τερότητες της κατάστασης, (3) να επιστρατεύσουν όλη την εφευρε-
τικότητά τους έως ότου ανακαλύψουν μια σειρά πιθανών λύσεων
και (4) να επιλέξουν τη λύση εκείνη που ικανοποιεί περισσότερο
τον καθένα τους.
ΕΠΙΠΕΔΑ ΔΙΑΦΩΝΙΑΣ
Γιατί άραγε τα ζευγάρια παγιδεύονται σε διαφωνίες που εξε

λίσσονται σε εντονότατους καβγάδες; Υπάρχουν δυο γενικά είδη
συζυγικών καβγάδων. Στο πρώτο δεν υπάρχει ουσιαστική διαφω
νία μεταξύ των συντρόφων, αλλά ο τρόπος με τον οποίο μιλούν ή
ακούν ο ένας τον άλλο είναι τόσο πολύ φορτωμένος με παράσιτα,
που τα μηνύματα φτάνουν στ’ αυτιά τους διαστρεβλωμένα. Το
δεύτερο είδος αναφέρεται σε μια πραγματική σύγκρουση που πρέ
πει να επιλυθεί. Βέβαια, οι περισσότερες διαφωνίες συνδυάζουν
μια αληθινή σύγκρουση με μια ανεπαρκή επικοινωνία. Οι διαμά
χες επιδεινώνονται από το γεγονός ότι, καθώς οι σύζυγοι υπερα
σπίζουν αντίθετες θέσεις, η οπτική γωνιά από την οποία αντιλαμ
βάνεται ο ένας τον άλλο -αλλά και το ίδιο το πρόβλημα- είναι μο
νόπλευρη· συνεπώς, οι μικροδιαφορές μετατρέπονται σε δυο φαι
νομενικά αντίθετους πόλους. Για να ξεπεραστούν οι διαφορές,
απαιτείται ο ακριβής εντοπισμός της σύγκρουσης.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΕ ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΕΣ ΕΠΙΘΥΜΙΕΣ
Κάποιες διαφωνίες είναι παροδικές. Σε μια συγκεκριμένη

στιγμή ο ένας σύζυγος θέλει, για παράδειγμα, να φάει κινέζικο φα

γητό, ενώ ο άλλος μεξικάνικο. Ο ένας μπορεί να θέλει να πάει κι

νηματογράφο, ενώ ο άλλος να παρακολουθήσει τηλεόραση στο
σπίτι. Ο ένας μπορεί να προτιμά τη συζήτηση, ενώ ο άλλος να δια
βάζει εφημερίδα. Όταν αυτές οι διαφορές δεν αντιπροσωπεύουν
βασικές αντιθέσεις και γούστα, αλλά απλά υπάρχουν ως διαφορές
της στιγμής, μπορούν εύκολα να επιλυθούν - εκτός αν υπάρχουν
ήδη προστριβές στη σχέση. Όταν επικρατεί ήδη ένταση, οι προσω
ρινές διαφορές στις επιθυμίες του κάθε συζύγου μπορεί να διο
γκωθούν οδηγώντας σε μια σοβαρή σύγκρουση.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΙΣ Π ΡΟ ΤΙΜ Η ΣΕΙΣ Ή ΣΤΙΣ ΕΥ Α ΙΣΘ Η ΣΙΕΣ
Όλα τα ζευγάρια διαφέρουν σε κάποιο βαθμό στις δραστηριό

τητες που προτιμούν. Πολλοί άντρες αντλούν μεγάλη ικανοποίη
ση παρακολουθώντας τα σπορ στην τηλεόραση τα Σαββατοκύρια
κα, ενώ οι σύζυγοί τους θα προτιμούσαν να περάσουν αυτές τις
μέρες μαζί, με περισσότερες προσωπικές στιγμές. Καθώς ο γάμος
ωριμάζει, τα γούστα του ζευγαριού αποκτούν περισσότερες ομοι
ότητες· μια γυναίκα με μικρό ενδιαφέρον για τα αθλητικά “μαθαί
νει” ν ’ απολαμβάνει τους αγώνες στην τηλεόραση, να παρακολου
θεί τ ’ αθλητικά γεγονότα ή να παίζει τένις ή γκολφ· ένας άντρας
που ενδιαφέρεται λίγο για τη μουσική ή τη λογοτεχνία αναπτύσσει
μια προτίμηση για την κλασική μουσική, την όπερα ή τη μελέτη.
Βέβαια, οι άνθρωποι διαφέρουν όχι μόνο στα πράγματα που τους
αρέσουν, αλλά και σ’ εκείνα που απεχθάνονται - η Σάλι προτι
μούσε τα παράθυρα ορθάνοιχτα το χειμώνα, ενώ ο Τομ αυτό δεν
μπορούσε να το ανεχτεί.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ Π Ο ΛΙΤΙΚΗ, ΣΤΗ ΣΤΑΣΗ

Ή ΣΤΗ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΗ
Κάποιοι σύζυγοι έχουν εκ διαμέτρου αντίθετες αντιλήψεις για

την ανατροφή των παιδιών, τον οικογενειακό προϋπολογισμό,
τον καταμερισμό των καθηκόντων, τις διακοπές και τα σχετικά. Ο

ένας μπορεί να επιδιώκει να είναι αυστηρός με τα παιδιά, ενώ ο

άλλος να προτιμά την επιείκεια· ο ένας μπορεί να θεωρεί το ξόδε-
μα των χρημάτων μεγάλη ευχαρίστηση, ο άλλος αμαρτία, ο ένας
μπορεί να βλέπει τις διακοπές χωρίς τα παιδιά ως μια ξεχωριστή
περίπτωση, ενώ ο άλλος ως μια περιττή διασκέδαση. Όσον αφορά
αυτά τα συγκεκριμένα θέματα, οι σύζυγοι μπορεί να εμμείνουν
στις απόψεις τους και να υπερασπίσουν την πλευρά τους από τη
μια, ενώ από την άλλη μπορεί να προσπαθήσουν να είναι πιο ελα
στικοί, εύκολοι και συμβιβαστικοί.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑ
Είναι μεγάλη ειρωνεία το γεγονός ότι βασικές διαφορές στην

προσωπικότητα που είχαν προσελκύσει τον ένα σύζυγο στον άλλο
και αξιολογούνταν πολύ θετικά κατά τη διάρκεια των πρώτων
χρόνων της σχέσης μπορούν να μετατραπούν σε πηγή δυσκολιών
καθώς περνούν τα χρόνια. Θα θυμόσαστε μια τέτοια σύγκρουση
προσωπικοτήτων στην περίπτωση της Κάρεν και του Τεντ. Η Κά-
ρεν ήθελε να κάνει τα πάντα αυθόρμητα, ενώ ο Τεντ επεδίωκε το
σχολαστικό σχεδιασμό και την οργάνωση. Αυτές οι διαφορές στην
προσωπικότητα αντανακλούνταν στις διαφορές αντιλήψεών τους
- στον τρόπο με τον οποίο έβλεπαν το ίδιο γεγονός, και τον ίδιο
τους τον εαυτό. Ο καθένας θεωρούσε τον εαυτό του λογικό, ευχά
ριστο και ευπροσάρμοστο, και τον άλλο δυσάρεστο, παράλογο
και δύσκαμπτο.
ΔΙΑΦΟΡΕΣ ΣΤΗΝ ΟΠΤΙΚΗ ΓΩΝΙΑ
Ορισμένες φορές οι πιο συνηθισμένες διαφορές υπερτονίζο

νται εξαιτίας της διαφορετικής οπτικής γωνιάς των συζύγων.
Στην περίπτωση αυτή, οι σύζυγοι τυφλώνονται τόσο πολύ από το
προσωπικό τους συμφέρον, που αδυνατούν να σκεφτούν απλές
λύσεις για τις διαφορές τους. Για παράδειγμα, η Σάλι και ο Τομ εί
χαν προβλήματα στον καταμερισμό των οικιακών καθηκόντων.

Ήταν και οι δύο τόσο απασχολημένοι με τη δουλειά τους, που δεν

είχαν πολύ χρόνο ν ’ ασχοληθούν με τις δουλειές του σπιτιού.
Ήταν ενδιαφέρον το γεγονός ότι πριν το γάμο τους δε δυσκολεύ
ονταν να κάνουν ο ένας πράγματα για τον άλλο, ακόμη κι αν αυτό
απαιτούσε μια πραγματική θυσία από μέρους τους. Ο Τομ περίμε-
νε σε μια μεγάλη ουρά για ν ’ αγοράσει εισιτήρια για την πρεμιέρα
της όπερας και ήθελε να ντύνεται επίσημα για να ευχαριστήσει τη
Σάλι, ενώ η Σάλι πήγαινε για ιστιοπλοΐα μαζί του ακόμη κι αν την
έπιανε ναυτία.
Λίγα χρόνια μετά το γάμο τους, ωστόσο, είχαν φτάσει στο ση
μείο να σκέφτονται βάσει του προσωπικού τους συμφέροντος.
Αυτή η μετατροπή του αλτρουισμού σε εγωισμό ήταν εμφανής στο
διαφορετικό τρόπο με τον οποίο αντιμετώπιζαν το ίδιο πρόβλη
μα. Η δυσκολία ήταν “γνωστική”, καθώς αξιολογούσαν ένα πρό
βλημα από τη δική τους οπτική γωνιά χωρίς να μπορούν να το εξε
τάσουν από τη σκοπιά του άλλου.
Αφού πέρασαν κάποιες μέρες από τη θεραπευτική μας συνε
δρία, ο Τομ και η Σάλι έπρεπε να βγουν για ψώνια, αλλά ήταν και
οι δυο πολύ απασχολημένοι. Προσπάθησαν να εφαρμόσουν τις
προτάσεις μου για την επίλυση προβλημάτων.
ΤΟΜ: Αφού είσαι τόσο απασχολημένη, θα πάω ν ’ αγοράσω έτοιμο φαγητό.
ΣΑΛΙ: Εντάξει. Θα σου ετοιμάσω τον κατάλογο.
ΤΟΜ: Ωραία. Τηλεφώνησε να τα παραγγείλεις, ώστε να μη χρειαστεί να περι
μένω, και θα πάω να τα πάρω σε μισή ώρα.
ΣΑΛΙ: Δεν έχω χρόνο να τηλεφωνήσω. Είμαι κουρασμένη και απασχολημένη.
Δε θα πάθεις τίποτα αν πάρεις μαζί σου την παραγγελία και περιμένεις έως
ότου τα ετοιμάσουν.
ΤΟΜ: Μα θα χρειαστεί να περιμένω στην ουρά! Το ξέρεις πως δε μ’ αρέσει να
περιμένω. Γίνεσαι παράλογη!
ΣΑΛΙ: Εσύ είσαι παράλογος!
Ο Τομ και η Σάλι άρχισαν έναν καβγά για το ποιος ήταν παρά
λογος και ξέχασαν τελείως την υποχρέωσή τους να προσπαθήσουν
να ξεκαθαρίσουν τις διαφορές και στη συνέχεια να ψάξουν για πι
θανές λύσεις. Κανείς δεν έδωσε σημασία στη δύσκολη θέση που δη

μιουργούσαν στον άλλο τα σχέδια που είχαν προτείνει: Ο Τομ γι

νόταν ανυπόμονος όταν έπρεπε να περιμένει, ενώ η Σάλι ένιωθε
τόσο κουρασμένη εκείνη τη στιγμή από τις δουλειές του σπιτιού,
που το να τηλεφωνήσει για παραγγελία τής φαινόταν ακατόρθωτο.
Και, επειδή ξέχασαν ότι έπρεπε να ανακαλύψουν λύσεις, κα
νείς από τους δύο δε σκέφτηκε την πιο λογική απάντηση στο πρό
βλημά τους - να τηλεφωνήσει ο Τομ για την παραγγελία! Αυτό θα
ανακούφιζε τη Σάλι από τη δυσάρεστη υποχρέωση να τηλεφωνή
σει και θα γλίτωνε τον Τομ από το να περιμένει στην ουρά. Επει
δή όμως η Σάλι ήταν εκείνη που συνήθως έκανε τα τηλεφωνήματα
όποτε χρειαζόταν κάτι, δεν τους πέρασε από το μυαλό ν ’ ανταλ
λάξουν ρόλους στην περίπτωση εκείνη.
Τα ζευγάρια μπορούν εύκολα να παρασυρθούν και να βλέπουν
τις διαφωνίες τους μόνο από τη δική τους οπτική γωνιά μην ανα
γνωρίζοντας το γεγονός πως ο/η σύντροφός τους μπορεί να έχει δί
κιο. Αυτό τους κάνει να πιστεύουν πως οι σύζυγοί τους είναι ξερο
κέφαλοι, αυταρχικοί ή παράλογοι. Μόλις όμως μπορέσουν να δουν
τα πράγματα από την πλευρά του άλλου, θα καταλάβουν πως και οι
δυο έχουν “δίκιο”, τουλάχιστον σύμφωνα με το δικό τους σημείο
αναφοράς. Και η Σάλι και ο Τομ είχαν λόγο να υπερασπιστούν τη
θέση τους, αλλά δεν κατάφεραν να δουν τη σκοπιά ο ένας του άλ
λου, γιατί ήταν φυλακισμένοι στο δικό τους τρόπο αντίληψης.
Χρήση των ερωτήσεων
Πολλά ζευγάρια που είναι αφοσιωμένα και επιθυμούν να προ

σαρμοστεί ο ένας στις επιθυμίες ή στις ανάγκες του άλλου αδυνα
τούν να αναπτύξουν τρόπους επικοινωνίας που θα τους βοηθούν
να αποφεύγουν τις παρεξηγήσεις. Για παράδειγμα, πολύ λίγα ζευ
γάρια από τα οποία έχω πάρει συνέντευξη χρησιμοποιούν τις
ερωτήσεις αποτελεσματικά.
Αν και οι ερωτήσεις αποτελούν το κύριο μέσο προκειμένου να
μάθουμε πληροφορίες, λειτουργούν και έτσι ώστε να δώσουν πλη
ροφορίες. Συνεπώς, ο/η σύζυγος στον/στην οποίο/α απευθύνονται

οι ερωτήσεις μπορεί να μπερδευτεί ανάμεσα στο να δώσει και στο ν ’

απαντήσει πληροφορίες. Ας εξετάσουμε μια συζήτηση της Σάλι και
του Τομ, κατά την οποία ο καθένας προσπαθεί να διευκολύνει τον
άλλο. Η Σάλι παρατηρεί πως ο Τομ είναι κουρασμένος. Για να δείξει
το ενδιαφέρον της και να τον κάνει κάπως να ευθυμήσει, ξεκινά τον
επόμενο διάλογο (προσέξτε ότι η συζήτηση ξεκινά με μια ερώτηση):
ΣΑΛΙ: Θέλεις να επισκεφτούμε τους Μπέικερ σήμερα το βράδυ;
ΤΟΜ: Εντάξει.
ΣΑΛΙ: Θέλεις αλήθεια να πάμε;
ΤΟΜ (με δυνατή, εξαγριωμένη φωνή): Είπα, εντάξει!
ΣΑΛΙ (πληγωμένη): Αν δε θέλεις, μπορούμε να μείνουμε σπίτι.
ΤΟΜ: Γιατί μου δυσκολεύεις τη ζωή;
ΣΑΛΙ (αγανακτισμένη): Απλά προσπάθησα να φανώ λογική, και συ το γύρισες
σε καβγά!
Η Σάλι παρατήρησε πως ο Τομ ήταν κουρασμένος και σκέφτη-
κε πως θα ήθελε να επισκεφτεί κάποιους φίλους. Επειδή όμως δεν
ήταν σίγουρη γι’ αυτό, είχε ενδοιασμούς για την πρότασή της και
τον ρώτησε κάπως πιο επίμονα.
Ο Τομ θεώρησε την επιμονή της εκείνη ως ένδειξη ότι η ίδια
ήθελε πολύ να πάει. Ένιωθε πως τον έλεγχε ή τον κατεύθυνε, αλλά
σκέφτηκε πως θα ήταν προτιμότερο η Σάλι να του είναι υποχρεω
μένη. Σύμφωνα με τον ίδιο, η ερώτησή της δεν ήταν αν εκείνος ήθε
λε πράγματι να πάει αλλά αν είχε την καλή διάθεση να προσαρμο
στεί στις επιθυμίες της. Συνεπώς, μέσα στο πνεύμα της συνεργα
σίας απάντησε ναι.
Η Σάλι, προσέχοντας το δισταγμό στην απάντησή του, σκέφτη
κε πως ίσως τον πίεσε άθελά της, κι έτσι θέλησε να του δώσει την
ευκαιρία να ανακαλέσει. Ο Τομ, όμως, ένιωσε στριμωγμένος. Ενώ
προσπαθούσε να φανεί βολικός, η Σάλι τον πίεζε και, αν έλεγε πως
δεν ήθελε να πάει, θα τον κατηγορούσε πως ήταν “βαρύς”. Ήξερε
πως της άρεσε να κάνει πράγματα με άλλους ανθρώπους περισσό
τερο α π ’ ό,τι άρεσε σε κείνον. Ήθελε να την ικανοποιήσει, ενώ
συγχρόνως δεν ήθελε να φανεί αντικοινωνικός. Συνεπώς, οι συνε
χείς ερωτήσεις της τον έθεσαν σε άμυνα.

Η αντίδραση του Τομ φάνηκε στη Σάλι παράλογη. Γιατί θύμω

νε, τη στιγμή που εκείνη προσπαθούσε να ανακαλύψει τις επιθυ
μίες του; Αναρωτήθηκε τι να του συνέβαινε. Φαινόταν πάντα τόσο
παράλογος όταν μιλούσαν για κοινωνικές εκδηλώσεις... Η εχθρι-
κότητά του την ενόχλησε γιατί τη θεώρησε όχι μόνο παράλογη, αλ
λά και άδικη.
Εξαιτίας λοιπόν του προηγούμενου ιστορικού τους, η Σάλι και
ο Τομ θα πρέπει να δώσουν μεγαλύτερη σημασία από οποιονδή-
ποτε άλλο στην τεχνική χρησιμοποίησης των ερωτήσεων. Αν και η
ερώτηση της Σάλι φαίνεται αθώα, το γεγονός ότι περιέχει μια πρό
ταση (“να επισκεφτούμε τους Μπέικερ) υποδηλώνει στον Τομ ότι
με τον τρόπο αυτό του φέρεται εγωιστικά και πονηρά, αντί να του
κάνει μια άμεση, απλή ερώτηση. Αν και η συμβουλευτική θα επικε
ντρωνόταν στην υπερευαισθησία του Τομ, η Σάλι θα μπορούσε να
είχε αποφύγει αυτήν τη σύγκρουση και να δώσει προτεραιότητα
στις επιθυμίες του αν είχε χρησιμοποιήσει ένα διαφορετικό στιλ
ερωτήσεων. Στη θέση των περιοριστικών, του τύπου ναι ή όχι ερω
τήσεων η Σάλι θα μπορούσε να είχε χρησιμοποιήσει μια από τις
ακόλουθες μεθόδους:
Ανοιχτές ερωτήσεις: “Τι θα ήθελες να κάνεις σήμερα το βρά
δυ;”. Αν πετύχει, όλα καλά. Μπορεί απλά να αποσπάσει μια αδιά
φορη απάντηση: “Δεν ξέρω”.
Ερωτήσεις πολλαπλών απαντήσεων: Ξεκινήστε με δύο επιλο
γές: “Θα ήθελες να βγούμε ή να μείνουμε σπίτι;”. Αν ο Τομ προτι
μούσε να βγουν, θα μπορούσε να του πει: “Θα ήθελες να επισκε-
φτούμε κανέναν ή να βγούμε μόνοι μας;”. Ακολουθώντας αυτή τη
γραμμή των ερωτήσεων, θα έκανε πιο ξεκάθαρη την πρόθεσή τους
να τον ικανοποιήσει, κι έτσι δε θα φαινόταν εγωίστρια.
Όταν η Σάλι ανακάλυψε πως ο Τομ αντέδρασε αρνητικά στην
πρότασή της, θα μπορούσε να υποχωρήσει, παραμένοντας για λίγο
σιωπηλή ώστε να του δώσει μια ευκαιρία να το σκεφτεί. Επειδή όμως
τη διακατείχε ένα τεράστιο αίσθημα ευθύνης, επέμενε πιέζοντάς τον.
Την επόμενη φορά που προέκυψε η ίδια κατάσταση, η Σάλι
(ακολουθώντας κάποιες υποδείξεις μου) χρησιμοποίησε μια δια

φορετική μέθοδο ερωτήσεων:

ΣΑΛΙ: Φαίνεσαι κουρασμένος. Θέλεις να πάμε στον κινηματογράφο ή προτι
μάς να μείνουμε σπίτι;
ΤΟΜ: Για να σκεφτώ... Εσύ τι θα ήθελες;
ΣΑΛΙ: Θέλω να κάνουμε αυτό που προτιμάς εσύ.
Στην περίπτωση αυτή, ο διάλογος ήταν άμεσος. Η Σάλι ήταν σα
φής ότι άφηνε σ’ εκείνον την πρωτοβουλία να διαλέξει. Ο Τομ με τη
σειρά του ζήτησε ένα χρονικό διάστημα για να σκεφτεί τι ήθελε
πραγματικά να κάνει, αλλά, σε περίπτωση που η Σάλι είχε κρυφά
κίνητρα, έλεγξε το έδαφος ρωτώντας την πρώτα τι θα προτιμούσε
εκείνη. Στη συνέχεια, της έδωσε την ευκαιρία να του ξεκαθαρίσει
πως ήθελε ειλικρινά ν ’ ακολουθήσει τη δική του προτίμηση.
Ίσως η Σάλι παραπονεθεί: “Γιατί είναι πάντα απαραίτητο να μι
λάω μ’ αυτόν το συγκεκριμένο τρόπο; Γιατί είναι τόσο εύθικτος και
αντιδρά αρνητικά όταν προσπαθώ να του δείξω το ενδιαφέρον
μου;”. Η απάντηση φυσικά είναι ότι ο Τομ είναι υπερευαίσθητος
στην άσκηση ελέγχου πάνω του. Αλλά με τις κατάλληλες ερωτήσεις
η Σάλι μπορεί να καλλιεργήσει δεσμούς εμπιστοσύνης μαζί του.
ΕΛΑΣΤΙΚΟΤΗΤΑ
Ορισμένοι σύζυγοι που έχουν μεταξύ τους πολλά κοινά, που

είναι στοργικοί και αγαπημένοι όταν δε μαλώνουν, γίνονται, παρ’
όλα αυτά, έξαλλοι από θυμό όταν πρέπει να πάρουν σχετικά
απλές αποφάσεις όπως η εξασφάλιση κοινού ελεύθερου χρόνου.
Είναι δυνατόν να έχουν υιοθετήσει τόσο ανελαστικούς -αν και
σιωπηλούς- κανόνες, που οποιαδήποτε επίλυση των συγκρούσε-
ών τους φαίνεται ανέφικτη. Πάρτε, για παράδειγμα, την ακόλου
θη συζήτηση που είχα μ’ ένα ζευγάρι, παντρεμένο εδώ και δεκαπέ
ντε χρόνια· και οι δυο ήταν πιστοί και αφοσιωμένοι, αλλά δεν
μπορούσαν να απαλλαγούν από τους συνεχείς μικροκαβγάδες. Η
Φράνσις, μια βιβλιοθηκονόμος, έθετε διαρκώς κανόνες και περιο
ρισμούς, που ο Στίβεν, ένας ανέμελος και αυθόρμητος προμηθευ
τής ακουστικού εξοπλισμού, είχε τη συνήθεια να παραβιάζει.

ΦΡΑΝΣΙΣ: Αγαπιόμαστε πολύ, αλλά δε συμφωνούμε σε τίποτα.

ΣΤΙΒΕΝ: Κι όμως, συμφωνούμε σε πολλά πράγματα.
ΦΡΑΝΣΙΣ: Ορίστε, πάλι διαφωνείς μαζί μου! (Γελούν και οι δύο.)
ΑΤΒ: Δώσ’ μου ένα παράδειγμα διαφωνίας σας.
ΦΡΑΝΣΙΣ: Όταν γυρίζω σπίτι από τη δουλειά, πεθαίνω της πείνας, αλλά ο
Στίβεν ποτέ δε γυρίζει νωρίς, κι έτσι καταλήγουμε να τρώμε αργά. Αν το ήθελε
πραγματικά, θα κανόνιζε διαφορετικά το πρόγραμμα της δουλειάς του.
ΣΤΙΒΕΝ: Αυτό δε θα μπορούσα να το κάνω γιατί οι περισσότεροι πελάτες μου
έρχονται αργά. Όταν γυρίζω σπίτι νωρίς, τρώω μαζί της, απλά μερικές φορές
είμαι αναγκασμένος να τρώω αργά.
ΑΤΒ (στη Φράνσις): Τι θα ’λεγες να τρως μόνη σου τις μέρες που ο Στίβεν αρ
γεί - εννοώ, μπορείς να τρως μόλις γυρίζεις σπίτι, και ο Στίβεν μπορεί να τρώ
ει αργότερα.
ΦΡΑΝΣΙΣ: Αχ, όχι... αυτό δε θα μπορούσα να το κάνω... οι παντρεμένοι άν
θρωποι πρέπει να τρώνε μαζί.
ΑΤΒ: Έτσι είναι, αλλά, αν αυτό σας δημιουργεί πρόβλημα, δε θα ήσασταν κα
λύτερα χωρίς αυτό τον κανόνα;
Στην περίπτωση αυτή, η Φράνσις χρειάστηκε να προσπαθήσει
πολύ για ν ’ αλλάξει τους κανόνες της. Είχε την τάση να βλέπει τα
πράγματα μ’ έναν τρόπο απόλυτο. Οποιαδήποτε παραβίαση αυ
τών των πρέπει συνιστούσε αμάρτημα. Όπως εξελίχτηκε, οι από
λυτοι κανόνες της ευθύνονταν όχι μόνο για τους καβγάδες τους,
αλλά και για μια σιωπηλή επανάσταση από την πλευρά του Στίβεν.
Ο Στίβεν είχε μια αυταρχική μητέρα. Σαν παιδί, είχε αναπτύξει
μια ολόκληρη σειρά στρατηγικών για να της αντιτίθεται, και αυ
τόματα χρησιμοποιούσε αυτές τις ίδιες στρατηγικές και με τη
Φράνσις. Για παράδειγμα, η αυστηρή επιμονή της να τρώνε όλοι
μαζί, να διατηρούν το σπίτι καθαρό και να είναι ακριβείς στην
ώρα τους ήταν συνήθειες που ενοχλούσαν πολύ το Στίβεν. Για να
αντιδράσει και να της πάει κόντρα, αργούσε χωρίς να υπάρχει λό
γος, ξόδευε περισσότερα απ’ όσα του επέτρεπε και απέφευγε να
βοηθάει στις δουλειές του σπιτιού.
Ως προς το θέμα του καταμερισμού των καθηκόντων, η Φράνσις
είχε αναλάβει τον προϋπολογισμό, τα οικονομικά και τον έλεγχο
του τραπεζικού λογαριασμού τους. Κάθε μήνα, ανακάλυπτε πως ο

Στίβεν είχε κάνει πολλές αγορές χωρίς να τις συζητήσει πρώτα μα
ζί της. Ο Στίβεν ωστόσο δήλωνε πάντα άγνοια για τα έξοδα - έως
ότου η Φράνσις τού αποδείκνυε το αντίθετο. Όταν τα κριτήρια της
Φράνσις ήταν απόλυτα και η συμπεριφορά της αυταρχική, η αντί
δραση του Στίβεν ήταν αυτή που αποκαλούμε “παθητικοεποθετική”
- δηλαδή μ’ ένα δικό του, παθητικό τρόπο επαναστατούσε εναντίον
της Φράνσις, απογοητεύοντάς την και εκνευρίζοντάς την.
Κατά τη θεραπεία, μπόρεσα να τους πείσω να υιοθετήσουν μια
διαφορετική στάση μεταξύ τους. Η Φράνσις τελικά συμφώνησε να
ελέγξει το ενδεχόμενο ότι, αν χαλάρωνε τα στάνταρ της, θα ζού-
σαν πιο αρμονικά μαζί - ένας υψηλότερος στόχος από την απλή
ανταπόκριση στα στάνταρ. Ο Στίβεν συμφώνησε να γίνει περισσό
τερο ειλικρινής, ώστε η Φράνσις να σταματήσει ν ’ ασχολείται συ
νεχώς μαζί του.
Η καθιέρωση αυτού του πειράματος σήμαινε πως κανείς από
τους δύο δεν ήταν υποχρεωμένος να δεχτεί τις αλλαγές χωρίς
πρώτα να γνωρίζει το όφελος του. Αν το πείραμα πήγαινε καλά,
αυτές οι αλλαγές θα αποτελούσαν κίνητρο για τη διατήρηση της
νέας συμπεριφοράς τους. Όπως συμβαίνει, το πείραμα εξελίχτηκε
ομαλά, και η Φράνσις με το Στίβεν μπόρεσαν να βελτιώσουν ση
μαντικά τη σχέση τους.
ΧΑΛΑΡΩΝΟΝΤΑΣ ΤΑ ΑΝΕΛΑΣΤΙΚΑ ΣΤΑΝΤΑΡ

ΚΑΙ ΤΟ Υ Σ ΑΠΟΛΥΤΟΥΣ ΚΑΝΟΝΕΣ
Σ ’ έναν τέλειο κόσμο, θα μπορούσαμε να είχαμε απόλυτα, ανε

λαστικά στάνταρ που να μας καθοδηγούν στη ζωή μας. Ωστόσο,
όπως παρατηρείται, τα στάνταρ μας πολύ σπάνια μπορούν να εί
ναι αντικειμενικά, και ο κόσμος μας είναι τόσο πολύπλοκος, που
ελάχιστα είναι εκείνα τα κριτήρια που μπορούν να είναι απόλυτα.
Στην ουσία, όταν οι άνθρωποι έχουν αυστηρά στάνταρ, αυτά είναι
πιθανόν να βασίζονται σε αρχές με τις οποίες μεγάλωσαν από την
παιδική τους ηλικία -ή ακόμη αρχές στις οποίες αντέδρασαν- ή σε
“επαγγελματικές” συμβουλές (οι οποίες μπορεί να είναι αμφίβο
15. Η τέχνη, της συνεργασίας

λης εγκυρότητας) ή ακόμη να πηγάζουν από δικούς τους εσωτερι

κούς φόβους και ενδοιασμούς.
Στην πραγματικότητα, όσο πιο απόλυτα είναι τα στάνταρ τόσο
πιο πιθανό είναι να οφείλονται σε φόβους και ανασφάλειες. Κι
έτσι, τόσο πιο βαθιά είναι ριζωμένα. Σκεφτείτε τα πιο συνηθισμέ
να θέματα για τα οποία οι σύζυγοι συνήθως συγκρούονται: κατα
μερισμός των καθηκόντων, έξοδα, δραστηριότητες του ελεύθερου
χρόνου, οικογένειες και φίλοι, παιδιά και σεξ.
Δεν υπάρχουν απόλυτοι κανόνες για το πώς πρέπει να κατανέ-
μονται οι δουλειές του σπιτιού. Για παράδειγμα, η Φράνσις ήθελε
να κάνει η ίδια τις δουλειές του σπιτιού, αλλά επέμενε να αναλά-
βει ο Στίβεν την ευθύνη για τη συντήρηση του σπιτιού. Ωστόσο,
επειδή η Φράνσις ήταν πιο συχνά σπίτι όταν οι ηλεκτρολόγοι, οι
υδραυλικοί ή άλλοι τεχνικοί πήγαιναν για να διορθώσουν τις τυ
χόν βλάβες, ήταν πολύ πιο εύκολο για κείνη να τους επιβλέπει.
Και, ενώ του Στίβεν του άρεσε να μαγειρεύει κάποιες φορές, η
Φράνσις παρέμενε προσκολλημένη στην αντίληψη ότι η μαγειρική
ήταν δουλειά της συζύγου.
Όταν οι σύζυγοι μαλώνουν για τα έξοδα, αυτό συμβαίνει συνή
θως επειδή ο ένας από τους δυο ξοδεύει πιο απερίσκεπτα από τον
άλλο. Συχνά, όπως στην περίπτωση του Στίβεν και της Φράνσις,
αυτό κάνει τον έναν να διαμαρτύρεται για την υπερβολική σπατά
λη και τον άλλο να σαμποτάρει τον προϋπολογισμό.
Ορισμένα από τα πιο συνηθισμένα απόλυτα στάνταρ έχουν
σχέση με την ανατροφή των παιδιών. Βασισμένοι στο δικό τους ο
καθένας παρελθόν, οι σύζυγοι είναι δυνατόν να έχουν μια τελείως
διαφορετική άποψη για το πώς πρέπει να μεγαλώσουν τα παιδιά
τους - πώς να χειριστούν θέματα όπως τα μαθήματα του σχολεί
ου, τις δουλειές του σπιτιού, το χαρτζιλίκι, τον ελεύθερο χρόνο
και τους φίλους. Στην πραγματικότητα, οι ίδιοι κανόνες που προ-
καλούν συγκρούσεις μεταξύ των γονιών μπορούν επίσης να οδη
γήσουν και σε συγκρούσεις μεταξύ παιδιών και γονιών.
Η ανατροφή των παιδιών απαιτεί μεγάλη ελαστικότητα. Δυο
παιδιά δεν μπορούν ποτέ να είναι ίδια· κάτι που ασκεί θετική επί-

362 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕ(ΙΚ
δράση σ’ ένα παιδί πετυχαίνει ακριβώς το αντίθετο σ’ ένα άλλο. Επι

πλέον, καθώς τα παιδιά μεγαλώνουν, οι παλιοί κανόνες δεν ισχύουν
πια, και οι κάποτε πετυχημένες στρατηγικές δεν έχουν πια τα ίδια
αποτελέσματα. Οι γονείς πρέπει να είναι αρκετά ελαστικοί, ώστε να
αλλάξουν τους κανόνες και τις τεχνικές που χρησιμοποιούν. Για να
το πετύχουν αυτό, είναι απαραίτητο να διαθέτουν την ικανότητα
αμοιβαίας αλλαγής και προσαρμογής στα νέα δεδομένα, ώστε να
μπορούν συγχρόνως να τροποποιούν και τους κανόνες τους.
ΚΡΥΦΟΙ ΦΟΒΟΙ ΚΑΙ ΑΝΑΣΦΑΛΕΙΕΣ
Όπως έχουμε δει, οι κρυφοί φόβοι και οι ανασφάλειες επηρεά

ζουν σε μεγάλο βαθμό τα άτομα εκείνα που υιοθετούν με αυστηρό
τητα ένα συγκεκριμένο σύνολο αντιλήψεων. Διαμορφώνοντας την
τακτική της απέναντι στα παιδιά της, η Φράνσις, για παράδειγμα,
ενεργούσε σύμφωνα με μια βαθύτερη καταστροφική ιδέα: “Αν δεν
τα μεγαλώσω σωστά, θα καταστραφούν για όλη τους της ζωή”. Συ
νεπώς, την είχε καταλάβει ένα τρομακτικό αίσθημα ευθύνης. Από
την άλλη, ο Στίβεν αντιμετώπιζε αυτό το θέμα εντελώς διαφορετι
κά: “Τα παιδιά περνούν μόνο μια φορά στη ζωή τους την παιδική
τους ηλικία, γι ’ αυτό πρέπει να τα διασκεδάζουμε όσο το δυνατόν
περισσότερο... Α ν είμαστε αυστηροί μαζί τους, θα νιώθουν άσχημα
και δε θα μας συμπαθούν”. Έτσι, οι κανόνες της Φράνσις είχαν
στόχο την καλλιέργεια χαρακτήρα και πειθαρχίας, ενώ του Στίβεν
την κατάκτηση της ικανοποίησης και την αρμονία.
Καθώς οι αντιλήψεις των δυο συζύγων γίνονται μονόπλευρες,
τους είναι ολοένα και δυσκολότερο να τις αλλάξουν. Ο καθένας
έχει την τάση να θεωρεί τις πεποιθήσεις του “σωστές” και εκείνες
του/της συντρόφου του “λανθασμένες”. Αυτή η ετικετοποίηση
μπορεί να αποκτήσει μια ηθικολογική χροιά κάνοντας τον ένα σύ
ντροφο να βλέπει τον εαυτό του σαν “καλό” και τον άλλο σαν “κα
κό”. Στην πραγματικότητα, οι αντιλήψεις του Στίβεν και της
Φράνσις θα μπορούσαν να είχαν συμφιλιωθεί ως συμπληρωματι
κές παρά να θεωρηθούν ακραίες και αντίθετες. Τα παιδιά χρειά

ζονται και πειθαρχία και διασκέδαση - και, αν οι γονείς μπορούν

να είναι ελαστικοί στους στόχους τους, θα είναι και σε θέση να
τους προσφέρουν τον καλύτερο συνδυασμό.
Το άγχος για τα χρήματα μπορεί επίσης να ενέχει φόβους και
ανασφάλειες. Η Φράνσις έκρυβε ένα βαθύ φόβο: “Θα οδηγηθούμε
σε πτώχευση έτσι όπως ο Στίβεν ξοδεύει τα λεφτά”. Η οικογένειά
της αντιμετώπιζε οικονομικές δυσχέρειες όταν ήταν μικρή, και
φοβόταν μήπως η ιστορία επαναληφθεί. Η στάση όμως του Στίβεν
ήταν η εξής: “Πρέπει να τ ’ απολαύσεις όσο μπορείς”. Στο βάθος
φοβόταν μήπως πεθάνει νωρίς, όπως είχε συμβεί σε κάποιους θεί
ους του, ή ότι μπορεί να έμενε ανάπηρος, και συνεπώς να μην εί
ναι σε θέση ν ’ απολαύσει τα χρήματά του.
ΕΡΩΤΗΜ ΑΤΟΛΟΓΙΟ ΓΥΡΩ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΑΥΤΟ
Οι περισσότεροι άνθρωποι που έχουν κρυφούς φόβους σαν

εκείνους της Φράνσις και του Στίβεν δε συνειδητοποιούν το μέγε
θος στο οποίο αυτοί οι φόβοι συμβάλλουν στη δημιουργία των
ανελαστικών στάνταρ και προσδοκιών τους. Ωστόσο, με κάποια
προσπάθεια, μπορούν να εντοπίσουν αυτούς τους κρυφούς φό
βους και να κρίνουν την εγκυρότητά τους. Η Φράνσις, για παρά
δειγμα, έκανε την εξής σειρά ερωτήσεων στον ίδιο της τον εαυτό (η
τεχνική του τύπου γιατί), ώστε να φέρει στην επιφάνεια τα βαθύ
τερα επίπεδα της σκέψης της έως ότου προσδιορίσει το κρυφό φό
βο στο κέντρο.
ΠΡΟΣΔΟΚΙΑ: Πρέπει να είμαι αυστηρή με τα παιδιά.
Ε: Γιατί;
Α: Γιατί αυτό είναι το σωστό.
Ε: Γιατί;
Α: Γιατί ειδάλλως θα ’χουν προβλήματα.
Μόλις ο κρυφός φόβος (“θα ’χουν προβλήματα”) ξεσκεπάστηκε, η
Φράνσις έπρεπε να κάνει στον εαυτό της μια σειρά εραπήσεων
ώστε να αξιολογήσει αυτόν το φόβο βάσει της εμπειρίας της με τα
παιδιά της:

Ε: Ποιες οι αποδείξεις ότι θα ’χουν προβλήματα αν δεν είσαι αυστηρή μαζί

τους;
Α: Δεν ξέρω.
Ε: Μήπως η αυστηρότητα εγγυάται πως τα παιδιά σου δε θ ’ αντιμετωπίζουν
καθόλου προβλήματα;
Α: Ό χι πάντα.
Ε: Τι συμβαίνει όταν είσαι αυστηρή με τα παιδιά;
Α: Κάποιες φορές επαναστατούν.
Ε: Πιστεύεις πως μια εναλλακτική μέθοδος -όπως το να τους δίνεις η ίδια το
καλό παράδειγμα και να είσαι πιο ελαστική- θα μπορούσε να τους προσφέρει
τις κατάλληλες αξίες;
Α: Πιθανώς.
Στο σημείο αυτό, η Φράνσις και ο Στίβεν δοκίμασαν ένα πείρα
μα: να συνεργαστούν προκειμένου η Φράνσις να γίνει λιγότερο
αυστηρή και ο Στίβεν λιγότερο απερίσκεπτος και να παρατηρή
σουν μαζί την εξέλιξη αυτού του νέου προγράμματος. Με τον και
ρό, η Φράνσις πράγματι χαλάρωσε και ο Στίβεν έγινε πιο συνεπής
με τον εαυτό του και τα παιδιά - κάτι που έκανε τη ζωή τους πολύ
πιο ευχάριστη και για τους δυο.
Συμβιβασμός
Ο συμβιβασμός μπορεί να είναι δύσκολος εξαιτίας διαφόρων

ψυχολογικών παραγόντων. Για παράδειγμα, αν κάποιο άτομο
σαν τη Φράνσις έχει ιδιαίτερα αυστηρά στάνταρ, τότε οποιοσδή
ποτε συμβιβασμός σημαίνει αυτόματα ότι παραβιάζει αυτά τα
στάνταρ και ότι κάνει κάτι κακό.
Μεταξύ πολλών άλλων ψυχολογικών αιτιών, ο συμβιβασμός
σημαίνει υποχώρηση. Για τη Φράνσις, το να υποχωρήσει σήμαινε
όχι μόνο ότι θυσίαζε τα στάνταρ της, αλλά και ότι παραχωρούσε
κάθε εξουσία στο Στίβεν. Μέσα της υπέβοσκε ο φόβος πως, αν ο
Στίβεν έπαιρνε το πάνω χέρι, η “ακατάστατη συμπεριφορά του”
θα προκαλούσε χάος. Η αυστηρότητα των κανόνων της την προ
στάτευε από το δυσάρεστο ενδεχόμενο να βιώσει γ ι’ ακόμη μια φο
ρά την αναστάτωση που είχε δημιουργηθεί στην οικογένειά της

όταν ο πατέρας της έχασε τη δουλειά του και τα παιδιά “έχασαν

τον προορισμό τους”.
Για το Στίβεν, από την άλλη, οποιοσδήποτε συμβιβασμός σή
μα ινε ολοκληρωτική νίκη της Φράνσις. Σύμφωνα με τη δική του
σκοπιά, οι διαφορές τους αντιπροσώπευαν μια πάλη ισχύος. Αν η
Φράνσις υπερίσχυε, τότε εκείνος είχε “ηττηθεί”. Και μια τέτοια
“ήττα” ήταν για τον ίδιο αποθαρρυντική· πλήγωνε βαθύτατα την
αυτοεκτίμησή του και κλόνιζε την εικόνα που είχε για τον εαυτό
του. Συνεπώς, με το να αντιτίθεται στη Φράνσις -ακόμη και πα
θητικά- μπορούσε να διατηρεί την αυτοεκτίμησή του ανέπαφη.
Και οι δυο σύζυγοι κατατρύχονταν από τους φόβους και τις
ανασφάλειές τους. Η αντίδραση της Φράνσις στην ιδέα του συμβι
βασμού ήταν: “Α ν υποχωρήσω, θα με πατήσει”και “Αν έχω δίκιο
και δεν κάνω αυτό που είναι σωστό, κάτι απαίσιο θα συμβεί”. Ο
Στίβεν σκεφτόταν: “Ανπεράσει το δικό της, είμαι ένα τίποτα”.
Π ΙΣΩ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΑΛΗ ΙΣΧ Υ Ο Σ
Ένας ακόμη παράγοντας δυσκαμψίας είναι το γεγονός ότι οι

σύζυγοι, καθώς διψούν για δύναμη, καθιστούν τη στάση τους ακό
μη πιο απόλυτη και αρτηριοσκληρωτική. Συμβιβασμοί μπορούν
να γίνουν μόνο εφόσον οι σύζυγοι αναγνωρίσουν τον κοντόφθαλ
μο και περιορισμένο τρόπο αντίληψής τους και κατανοήσουν συγ
χρόνως ο ένας τη σκοπιά του άλλου.
Η αλλαγή των αντιλήψεων είναι βέβαια συχνά δύσκολη. Μπο
ρεί να σημαίνει για τον κάθε σύζυγο χωριστά: “Έχασα τη μάχη”.
Για κάποιους άλλους, η αλλαγή οπτικής γωνιάς τους μπορεί να
απαιτεί έντονη εσωτερική διεργασία. Οι άνθρωποι συχνά εξοργί
ζονται που είναι αναγκασμένοι να κάνουν αυτή την αλλαγή.
Κατά έναν ενδιαφέροντα τρόπο, όσο πιο απόλυτα πεπεισμένοι
είναι οι σύζυγοι για την αξιοπιστία των θέσεών τους τόσο πιο με
γάλη είναι η πιθανότητα να παραβλέπουν τα στοιχεία εκείνα που
έρχονται σε αντίφαση με τις πεποιθήσεις τους. Στην περίπτωση
αυτή, θα βοηθούσε πολύ και τους δυο συζύγους να προσπαθήσουν

366 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΗ€Κ
να υιοθετήσουν το ενδεχόμενο: “Μπορεί να κάνω λάθος”.
Συμφιλίωση
Κανένα ζευγάρι δεν είναι τέλειο. Όπως έχουμε δει, οι διαφορές

στο χαρακτήρα ή στο στιλ αποτελούν συχνά τους παράγοντες
εκείνους που πριν το γάμο είχαν γοητεύσει τον κάθε σύζυγο χωρι
στά. Αργότερα όμως αυτά τα ίδια θετικά στοιχεία μπορούν να
οδηγήσουν τους συντρόφους σε αδιέξοδο. Συνεπώς, ο αυθορμητι
σμός και ο παρορμητισμός της Κάρεν που είχαν συναρπάσει τον
Τεντ στην αρχή της σχέσης τους αργότερα άρχισαν να τον ενο
χλούν αντιπροσώπευαν και μια απερισκεψία από μέρους της,
επειδή τον αποσπούσαν από τη ρουτίνα του. Και η ικανότητα του
Τεντ να οργανώσει τον ελεύθερο χρόνο τους πριν το γάμο ικανο
ποιούσε την Κάρεν, ενώ τώρα στα μάτια της φάνταζε σαν στενο-
κεφαλιά και μονότονη ακαμψία.
Καθώς ο γάμος ωριμάζει, αυτές οι διαφορές μπορούν να εν
σωματωθούν στη σχέση, έτσι ώστε ο παρορμητισμός της γυναίκας,
για παράδειγμα, να συμπληρώνει κατάλληλα την ανάγκη του συ
ζύγου για προγραμματισμό. Για να πετύχουν όμως μια τέτοια συγ-
χνώνευση, οι σύζυγοι πρέπει να αναγνωρίσουν τα εξής:
1. Υπάρχουν αναπόφευκτα ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα
στους συζύγους.
2. Πρέπει να δεχτείτε τις διαφορές και να παραβλέψετε τα αδύ
νατα σημεία του/της συντρόφου σας. Όταν οι σχέσεις κλονίζο
νται, πολλά χαρακτηριστικά και συμπεριφορές που κάποτε είχαν
γίνει αποδεκτές ή και αξιοθαύμαστες φαίνονται με το πέρασμα
των χρόνων να μετατρέπονται σε πηγή εντάσεων.
3. Αν τις δείτε από μια διαφορετική οπτική γωνιά -αναθεωρώ-
ντας-, θ’ ανακαλύψετε μια γοητεία σ’ αυτές τις διαφορές. Για παρά
δειγμα, η Σάρον μπόρεσε ν ’ αξιολογήσει τη θετική πλευρά της έλλει
ψης σοβαρότητας του Πολ· μπορούσε να την κάνει πάντα να γελάει.
4. Η εκμετάλλευση των διαφορών είναι δυνατόν να ενδυναμώ

σει μια σχέση. Για παράδειγμα, ο Τεντ μπορούσε να βασιστεί στον

αυθορμητισμό της Κάρεν για την ανανέωση της σχέσης τους· η
Κάρεν μπορούσε να βασιστεί στην οργανωτικότητα του Τεντ
ώστε να μην ανησυχεί για την ισορροπία του προϋπολογισμού,
για την έγκαιρη πληρωμή των λογαριασμών και τον προγραμμα
τισμό των διακοπών.
Σε μια πετυχημένη σχέση οι σύντροφοι μαθαίνουν να συμμετέ
χουν ο ένας στις αγαπημένες δραστηριότητες του άλλου και να δέ
χονται τις τυχόν ιδιορρυθμίες ή παραξενιές του/της. Στις μακρο
χρόνιες σχέσεις, οι σύζυγοι καταλήγουν να υιοθετούν τις μεταξύ
τους συνήθειες και προτιμήσεις - ή ακόμη και το ντύσιμο ή τις εκ
φράσεις του προσώπου.
Η αναγνώριση προτεραιοτήτων
Το ερώτημα τίνος προτεραιότητες πρέπει να εξυπηρετούνται

σε μια συγκεκριμένη κατάσταση είναι ιδιαίτερα λεπτό. Όταν οι
σύζυγοι προσπαθούν να είναι βολικοί, είναι δυνατόν να τους πα-
ρεξηγήσουν και συνεπώς να νιώθουν αδικημένοι ή ακόμη και θύ
ματα εκμετάλλευσης.
Οι περισσότεροι σύζυγοι συνειδητοποιούν πως κανείς από
τους δυο δεν μπορεί να επιβάλλει συνεχώς τη θέλησή του και πως
πρέπει να υπάρχει μια ισορροπία. Ωστόσο, οι αποφάσεις δεν είναι
δυνατόν να λαμβάνονται βάσει απλά μιας αυστηρής φόρμουλας
όπως “Την προηγούμενη φορά κάναμε αυτό που ήθελες εσύ, οπό
τε τώρα είναι η σειρά μοι/’. Σε μια δεδομένη στιγμή, ένας σύζυγος
μπορεί να τρέφει πολύ έντονα συναισθήματα για μια συγκεκριμέ
νη δραστηριότητα, ενώ σε μια άλλη περίπτωση μπορεί να είναι
ελάχιστα θετικά ή αρνητικά προδιατεθειμένος απέναντι της. Σε
μια ευαίσθητη περίπτωση πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη
όχι μόνο η προτίμηση του συντρόφου, αλλά και η ένταση αυτής
της προτίμησης.
Έχει μεγάλη σημασία οι σύζυγοι να δηλώνουν πόσο έντονα
νιώθουν για κάποιες αποφάσεις. Για παράδειγμα, αντί να ρωτή

σει τη σύζυγό του τι θα ήθελε να κάνει, ένας άντρας θα μπορού

σε να δηλώσει: “Έχω όρεξη για κινηματογράφο σήμερα”. Αν η
σύζυγός του του απαντήσει: “Δεν έχω και πολλή διάθεση, αλλά
θα πάμε αν θέλεις” μπορεί να προχωρήσει σ’ ένα ειλικρινές σχό
λιο όπως: “Είναι πολύ σημαντικό για μένα” ή “Δεν είναι δα και
τόσο σημαντικό”. Είναι σημαντικό, στο σημείο αυτό, ο σύζυγος
να δώσει μια ειλικρινή απάντηση γιατί, αν έχει τη διάθεση να
σαρκάσει, να μιλήσει με υπονοούμενα ή να αποκρύψει κάποια
στοιχεία, οι περαιτέρω διαπραγματεύσεις τους θα γίνουν ακόμη
πιο πολύπλοκες. Λέγοντας στη σύζυγό του αυτό που πιστεύει
πως εκείνη θέλει ν ’ ακούσει παρά αυτό που πραγματικά νιώθει,
της στέλνει ένα μπερδεμένο μήνυμα. Επιπλέον, η σύζυγός του
μπορεί να θεωρήσει αυτή την ασάφεια ως ένδειξη ότι αυτός δεν
είναι ειλικρινής μαζί της, με αποτέλεσμα στις μελλοντικές συζη
τήσεις τους να δυσπιστεί την αλήθεια των συναισθημάτων που ο
ίδιος εκφράζει.
Αν και ο όρος διαπραγματεύσεις μπορεί να φαίνεται απρόσω
πος ή ακόμη και να υπονοεί μια σύγκρουση, είναι γεγονός ότι πολ
λές αποφάσεις συμπεριλαμβάνουν διαπραγματεύσεις. Συχνά, ιδι
αίτερα στα αρχικά στάδια μιας σχέσης, οι σύντροφοι είναι ικανο
ποιητικά προσαρμοσμένοι ο ένας στις επιθυμίες του άλλου -τους
ενδιαφέρει να προσφέρουν αμοιβαία ικανοποίηση-, (άστε να ολο
κληρώσουν αυτές τις διαπραγματεύσεις ομαλά και να φτάσουν σε
μια συμφέρουσα και για τους δυο απόφαση.
Προσέξτε το παράδειγμα του Κλιφ και της Τζούντι, οι διαπραγ
ματεύσεις των οποίων τους οδήγησαν σε μια έλλειψη επικοινωνίας:
ΚΛΙΦ: Γιατί δεν αποφεύγουμε να πάμε στους γονείς σου για Χριστούγεννα
φέτος; Μπορούμε ή να μείνουμε σπίτι, πράγμα που θα ήταν μεγάλη ανακούφι
ση για μένα, ή να επισκεφτούμε τους γονείς μου.
ΤΖΟΥΝΤΙ: Ποτέ δε θέλεις να δεις τους δικούς μου. Τους αποφεύγεις διαρκώς
και, όταν πηγαίνουμε να τους δούμε, γκρινιάζεις!
ΚΛΙΦ: (Μ ου φέρνει πάντα αντιρρήσεις.) Αυτό δεν είναι αλήθεια. Τους είδαμε
πέρυσι τα Χριστούγεννα και μας έχουν ήδη έρθει δυο φορές αυτόν το χρόνο.
(Ενοχλημένη φωνή.) Φτάνει τόσο. Είναι σκέτο εμπόδιο!
ΤΖΟΥΝΤΙ: Σταμάτα να μου φωνάζεις!

ΚΛΙΦ: Σου φωνάζω; Δεν το πιστεύω! Προσπαθείς να ελέγχεις ό,τι κι αν λέω ή

κάνω.
ΤΖΟΥΝΤΙ: Πάλι τα ίδια! Θες πάντα να λυπάσαι τον εαυτό σου.
ΚΑΙΦ: Σταμάτα να μου επιτίθεσαι!
ΤΖΟΥΝΤΙ: Με κάνεις έξαλλη!
Πώς θα μπορούσαν να είχαν συμπεριφερθεί διαφορετικά; Ο
Κλιφ και η Τζούντι θα μπορούσαν να είχαν αποτρέψει μια ενδεχο
μένως έντονη σύγκρουση προσδιορίζοντας τη σχετική σημασία των
επιθυμιών τους:
ΕΚΕΙΝΟΣ: Αναρωτιέμαι αν θα μπορούσαμε να αποφύγουμε να πάμε στους
γονείς σου φέτος. Έχω κουραστεί πολύ τώρα τελευταία και θα ήθελα να ηρε
μήσω λίγο τα Χριστούγεννα.
ΕΚΕΙΝΗ: Θα ήθελα πολύ να δω τους γονείς μου φέτος.
ΕΚΕΙΝΟΣ: Μα πήγαμε πέρυσι, και τους έχουμε ήδη δει δυο φορές φέτος.
ΕΚΕΙΝΟΣ: Πόσο σημαντικό είναι για σένα να δεις τους γονείς σου φέτος;
ΕΚΕΙΝΗ: Με μέγιστο το δέκα, θα έλεγα δέκα. Πόσο σημαντικό είναι για σένα
να μείνεις σπίτι;
ΕΚΕΙΝΟΣ: Με μέγιστο το δέκα, θα έλεγα πέντε.
ΕΚΕΙΝΗ: Φαντάζομαι πως νικάει το δέκα (γελάει).
ΕΚΕΙΝΟΣ: Μάλλον έχεις δίκιο.
Το κεφάλαιο αυτό παρουσίασε κάποιες αρχές για την επίλυση
των διαφορών και τη λήψη αποφάσεων για τις καθημερινές δρα
στηριότητες. Στο επόμενο κεφάλαιο, θα αναλύσω το πώς οι σύζυγοι
μπορούν να ξεκαθαρίσουν τις διαφορές τους σε συναντήσεις που
καθορίζονται συγκεκριμένα για τέτοιες συζητήσεις.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
16
Ε π ίλυ σ η π ρ οβ λη μ ά τω ν
Διευκρίνιση των διαφορών
Ορισμένοι σύζυγοι είναι τόσο συχνά θυμωμένοι ο ένας με τον

άλλο, που σχεδόν κάθε διαντίδρασή τους είναι πιθανόν να συμπε
ριλαμβάνει κάποιο υπονοούμενο από προηγούμενες έντονες προ
στριβές τους. Το Κεφάλαιο 17 υποδεικνύει τρόπους για την ανα
χαίτιση των συναισθηματικών εκρήξεων μέσω των “συνεδριών
συναισθηματικής εκφόρτισης”, κατά τις οποίες τα παράπονα και
οι κατηγορίες μπορούν ελεύθερα να διατυπωθούν. Οι συνεδρίες
αυτές υπακούουν σε ειδικούς κανόνες για τον καθορισμό ορίων
στην έκφραση της εχθρικότητας. Αν είστε τόσο θυμωμένοι με το/τη
σύζυγό σας που δεν μπορείτε να συζητήσετε χωρίς να ανταλλάξε
τε πικρόχολα σχόλια, ίσως είναι προτιμότερο να διαβάσετε πρώ
τα το Κεφάλαιο 17.
Το κεφάλαιο αυτό θα σας δώσει κατευθύνσεις για το πώς να
διευθετήσετε ορισμένες διαφορές - δηλαδή πώς να διευκρινίζετε
και να αντιδράτε στα παράπονα και στις απαιτήσεις του/της συ
ντρόφου σας. Ακολουθώντας -και εφαρμόζοντας- έναν αριθμό
τεχνικών, θα μπορέσετε να αποκτήσετε μια συγκεκριμένη εικόνα
του προβλήματος για την επίλυσή του. Τα παράπονα, οι συγκρού
σεις και τα προβλήματα αντιμετωπίζονται αποτελεσματικότερα
με τακτές και προγραμματισμένες συνεδρίες επίλυσης διαφορών.
Ανάμεσα στις κατευθυντήριες γραμμές για την αποσαφήνιση
των παραπόνων του/της συντρόφου σας και την κατανόηση του
16. Επίλυση προβλημάτων

δικού του/της τρόπου αντίληψης είναι και οι εξής:

1. Μην προσπαθείτε να υπερασπίσετε τον εαυτό σας, να δικαιολο
γηθείτε ή να αντεπιτεθείτε.
Αν και το παράπονο του/της συντρόφου σας μπορεί να αποτελεί
μια τεράστια υπερβολή και να σας φαίνεται άδικο ή παράλογο, προ
σπαθήσετε να είστε όσο το δυνατόν περισσότερο αντικειμενικοί -
υιοθετήστε το ρόλο του ανακριτή παρά του υπερασπιζόμενου.
2. Προσπαθήστε να διευκρινίσετε ακριβώς τι έχετε κάνει -ή δεν
έχετε κάνει- και εκνευρίσατε το/τη σύντροφό σας.
Αυτό μπορεί να απαιτήσει μια ανακριτική διαδικασία αν ο/η σύ
ζυγός σας κάνει ασαφείς, γενικές δηλώσεις όπως: “Ποτέ δεν πραγ
ματοποιείς αυτά που υπόσχεσαι” ή “Είσαι κακός άνθρωπος” ή
“Είσαι γεμάτος/η μίσος”. Μια ερώτηση του τύπου: “Μπορείς να
μου δώσεις ένα συγκεκριμένο παράδειγμα;” αποτελεί το κλειδί για
τη διευκρίνιση. Ανάγοντας ένα γενικό παράπονο σ’ ένα συγκεκρι
μένο πρόβλημα, είστε σε καλύτερη θέση να το χειριστείτε.
3. Δώστε μια σύντομη περιγραφή των παραπόνων του/της συζύ
γου σας.
Για να βεβαιωθείτε πως κατανοείτε την ακριβή φύση των ανησυ
χιών του/της συζύγου σας, δώστε του/της μια ανατροφοδότηση
παραφράζοντας την ουσία των παραπόνων του/της. Μετά από
μια περαιτέρω διευκρίνιση πρέπει να περιγράψετε περιληπτικά τα
παράπονα του/της συντρόφου σας για να προσδιορίσετε αν τα κα
ταλάβατε σωστά.
Ως άσκηση για το στάδιο της διευκρίνισης, διηγήθηκα περιλη
πτικά αυτές τις αρχές στον Τεντ και στην Κάρεν και τους ζήτησα
να τις εφαρμόσουν μπροστά μου. Η Κάρεν ήταν εκνευρισμένη με
τον Τεντ για αρκετές μέρες, αλλά ανέβαλλε να συζητήσει την ενό
χλησή της εκείνη ως τη φορά που με συνάντησαν και οι δυο. Η συ
ζήτηση εξελίχτηκε ως εξής:
ΚΑΡΕΝ (θυμωμένα): Είσαι πολύ ψυχρός. Δε συμπαθείς τους ανθρώπους. Το
μόνο που σ’ αρέσει είναι να μένεις σπίτι και να βυθίζεσαι στα βιβλία σου!

372 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕ(ΓΚ
ΤΕΝΤ (ήρεμος): Είμαι άραγε τόσο κακός;

ΚΑΡΕΝ (γελώντας κάπως): Είσαι πολύ χειρότερος. Τώρα σε χαρακτηρίζω με
ήπιο τρόπο.
ΤΕΝΤ: Μπορείς να γίνεις πιο συγκεκριμένη;
ΚΑΡΕΝ: Ξέρεις πότε γίνεσαι αντικοινωνικός;
ΤΕΝΤ: Δεν είμαι σίγουρος γ ι’ αυτό (ζητώντας λεπτομέρειες). Μπορείς να μου
δώσεις ένα παράδειγμα;
ΚΑΡΕΝ: Την προηγούμενη βδομάδα σού πρότεινα να περάσουμε από τους
Μπράουν και στη συνέχεια να πάμε μαζί κινηματογράφο, αλλά εκνευρίστηκες
μαζί μου γιατί δεν το είχαμε σχεδιάσει από πριν. Αν δεν έχεις προγραμματίσει
κάτι εδώ και χρόνια, δε θέλεις ποτέ να το κάνεις!
Στο σημείο αυτό ο Τεντ θα μπορούσε να είχε αντιδράσει επιθετικά
στην κριτική της Κάρεν, αλλά προσπάθησε ν ’ ακολουθήσει την αρ
χή της διερεύνησης του πραγματικού παραπόνου. Διατηρώντας
την προσοχή του σ’ αυτό το επίπεδο, ο Τεντ μπόρεσε να κατευθύ
νει τη συζήτηση προς μια εποικοδομητική εξέλιξη.
ΤΕΝΤ (περιληπτική περιγραφή): Θέλεις να πεις πως θα προτιμούσες να είμαι
πιο ελαστικός - να αντιδρώ αυθόρμητα;
ΚΑΡΕΝ (ακόμη εξοργισμένη): Ναι, αν δεν ήσουν τόσο αυστηρός, θα ήμασταν
και οι δυο πιο ευτυχισμένοι!
ΤΕΝΤ (κρατάει το θυμό του και προσπαθεί να προτείνει μια λύση): Δεν είχα
διάθεση να δω άλλους ανθρώπους εκείνο το βράδυ. Φαντάζομαι όμως πως π ι
στεύεις πως είμαι αντικοινωνικός.
ΚΑΡΕΝ (δεν υποχωρεί): Μα συμβαίνει συνεχώς!
ΤΕΝΤ: Ίσως είναι κάτι που μπορώ να διορθώσω.
ΚΑΡΕΝ (αβέβαιη): Εντάξει...
Ίσως παρατηρήσατε πως η Κάρεν και ο Τεντ δεν ακολούθησαν
όλους τους κανόνες για τη διευκρίνιση - ο Τεντ πρόσφερε μια δι
καιολογία, πρόωρα. Ωστόσο, αυτή ήταν η πρώτη τους προσπάθεια,
και ο Τεντ θεώρησε σημαντικό να εξηγήσει πώς ένιωθε πραγματικά
για τις κοινωνικές εκδηλώσεις. Η λύση θα ερχόταν αργότερα.
Το γεγονός ότι η Κάρεν ήταν ανένδοτη στο παράπονό της οφει-
λόταν εν μέρει στο ότι η έμφαση που έδινε ο Τεντ στον προγραμμα
τισμό δεν εκπλήρωνε την επιθυμία της να συμπεριφέρονται αυθόρ
μητα. Δεν είχε συνειδητοποιήσει πως ο παρορμητισμός της ερχόταν
σε αντίθεση με τις πιο μελετημένες, σκόπιμες αντιδράσεις του Τεντ.

Στην πραγματικότητα, η συμπεριφορά του δεν ήταν περισσότερο

άκαμπτη από τη δική της -ήταν απλά διαφορετική-, αλλά η Κάρεν
ερμήνευσε την αδυναμία του Τεντ να συμφωνήσει αμέσως στις προ
τάσεις της ως δυσκαμψία. Όπως αποδείχτηκε, ήταν πιο εύκολο για
τον Τεντ ν ’ αλλάξει το στιλ του απ’ ό,τι ήταν για την Κάρεν.
Καθώς συνέχιζαν τη συζήτησή τους, ο Τεντ αποκάλυψε πως,
ενώ ήθελε να έχει πιο έντονη κοινωνική ζωή, συχνά ένιωθε άβολα
με τους άλλους. Πίστευε πως χρειαζόταν χρόνο για να προετοιμα
στεί όταν επρόκειτο να δουν ανθρώπους με τους οποίους δεν
ένιωθε άνετα. Είπε στην Κάρεν: “Σκεφτόμουν αυτό που έλεγες,
ότι δηλαδή είμαι δύσκαμπτος και ψυχρός. Μα εγώ συμπαθώ τους
ανθρώπους. Φταίει απλά το ότι δε νιώθω ασφαλής”.
Από τη συζήτηση αυτή προέκυψαν δυο θετικά αποτελέσματα.
Ο Τεντ μπόρεσε να εντοπίσει ακριβώς το σημείο εκείνο που ενο
χλούσε την Κάρεν και κινητοποιήθηκε να κάνει κάτι γι’ αυτό. Η
Κάρεν, για πρώτη φορά, ένιωσε πως ο Τεντ την “άκουγε”. Από τις
μετέπειτα συζητήσεις τους η Κάρεν ανακάλυψε, προς μεγάλη της
ανακούφιση, πως ο Τεντ ήταν πρόθυμος να συμμετάσχει αυθόρ
μητα σε κοινωνικές εκδηλώσεις, παρ’ όλο που το κοινωνικό του
άγχος ανέστελλε τον ενθουσιασμό του να ανταποκριθεί στις
απρόβλεπτες προτάσεις της.
Με λίγα λόγια η τέχνη της διευκρίνισης έγκειται στην ελεύθερη έκ
φραση των παραπόνων από την πλευρά ενός συζύγου και στην υιο
θέτηση του ρόλου του ανακριτή παρά του αμυνόμενου από την πλευ
ρά του άλλου. Τα βήματα αποτελούνται από την αποφυγή προβολής
δικαιολογιών ή αντεπιθέσεων, τον εντοπισμό των συγκεκριμένων
πράξεων που προκάλεσαν το παράπονο και την αμοιβαία συμφωνία
για τις λεπτομέρειες του “δυσάρεστου” γεγονότος. Αφού ξεκαθαρί
σει η σύγκρουση, το επόμενο βήμα είναι η αναζήτηση λύσεων.
Η κατανόηση της οπτικής γωνιάς του/της συντρόφου σας
Συμβαίνει κάποιες φορές ζευγάρια που ακολουθούν τις αρχές

της σωστής επικοινωνίας με τις καλύτερες προθέσεις να διαπι

στώνουν πως οι συζητήσεις τους οδηγούν μόνο σε περαιτέρω απο

γοητεύσεις, διαψεύσεις και ανταγωνισμό. Αυτό συμβαίνει κατά
ένα μέρος επειδή εκτιμούν το πρόβλημα και το ρόλο τους σ’ αυτό
από διαφορετική οπτική γωνιά. Αντί να ξεκαθαρίσουν τις διαφο
ρές τους με τις συζητήσεις, τις επιδεινώνουν.
Αν και η συμφιλίωση απαιτεί ο/η κάθε σύζυγος να προσπαθήσει
να δει την οπτική γωνιά του άλλου, αυτό μπορεί να είναι δύσκολο
επειδή η οπτική γωνιά του κάθε συντρόφου μπορεί να μην είναι εύ
κολο να εντοπιστεί και, ακόμη λιγότερο, να γίνει κατανοητή. Επι
πλέον, οι συγκρουόμενες οπτικές γωνίες μπορεί να προκαλέσουν
έναν τέτοιο ανταγωνισμό, ώστε να είναι αδύνατο για τους συζύ
γους να υιοθετήσουν μια αντικειμενική στάση και να κάνουν ουδέ
τερες ερωτήσεις μεταξύ τους. Παρ’ όλα αυτά, αν ο ένας σύζυγος
αναλάβει το ρόλο του καλού ανακριτή - όχι του ιεροεξεταστή, θα
είναι σε θέση να διευκρινίσει την οπτική γωνιά του άλλου.
Η “συγκέντρωση πληροφοριών” μπορεί να διευκολυνθεί αν ο/η
σύζυγος που κάνει τις ερωτήσεις κινητοποιήσει το/τη σύντροφό
του/της να αναφέρει τις αυτόματες σκέψεις του/της. Με τον τρόπο
αυτό, ο/η σύζυγος θα μπορέσει να ελέγξει αν, για παράδειγμα, το διά
βασμα της σκέψης του/της είναι σωστό (Κεφάλαιο 13). Με διακριτι
κότητα και καλή διάθεση οι σύντροφοι θα μπορέσουν να αποκτήσουν
μια εικόνα της οπτικής γωνιάς ο ένας του άλλου. Μόλις φτάσουν σ’
αυτό το σημείο, θα είναι καλύτερα προετοιμασμένοι να συμφιλιώ
σουν τις διαφορές τους και να καταλήξουν σε μια πρακτική λύση.
Ας θυμηθούμε όμως την περίπτωση του Κλιφ και της Τζούντι.
Τα πέντε πρώτα χρόνια του γάμου τους ο Κλιφ δούλευε ως πωλη-
τής. Πρόσφατα, πήρε προαγωγή ως διευθυντής πωλήσεων - συνε
πώς, περνά το μισό χρόνο του κάνοντας πωλήσεις και τον άλλο
μισό επιβλέποντας τους άλλους πωλητές.
Πρώτη βδομάδα: Η Τζούντι παραπονιέται πως δε μοιράζονται
αρκετές ευχάριστες στιγμές και προτείνει να περνούν περισσότε
ρο χρόνο μαζί. Νιώθει κάπως απαισιόδοξα. Στο μυαλό της κυ
ριαρχεί μια μόνιμη αμφιβολία: “Ο Κλιφ μπορεί ν ’ αλλάξει;”. Ο
Κλιφ συμφωνεί με τις ανησυχίες της Τζούντι και υπόσχεται ν ’ αλ

λάξει το πρόγραμμά του ώστε να ικανοποιήσει τις επιθυμίες της.

Δείχνει πρόθυμος να μειώσει τον αριθμό των πελατών του και να
περνά περισσότερες ώρες στο σπίτι. Στο σημείο αυτό η επικοινω
νία και οι προθέσεις τους βρίσκονται σε καλή πορεία.
Δυο βδομάδες αργότερα: Η Τζούντι εξοργίζεται ολοένα και πε
ρισσότερο με τον Κλιφ. Σκέφτεται διαρκώς: “Τίποτα δεν άλλαξε...
τα πράγματα χειροτερεύουν αντί να βελτιώνονται... Ο Κ λιφ έχει
κολλήσει στο παλιό του πρόγραμμα... δε θ ’ αλλάξει ποτέ, όσες
υποσχέσεις κι αν δώσει”.
Ένα ξαφνικό τηλεφώνημα κατά τη διάρκεια του γεύματός τους
στάθηκε ικανό να επισπεύσει μια αποτυχία στον τρόπο επικοινω
νίας τους. Η Τζούντι ακούει τη συζήτηση κατά την οποία ο Κλιφ
μιλάει μ’ έναν πιθανό πελάτη και φαίνεται πρόθυμος να τον ανα-
λάβει. Σκέφτεται: “Γιατί μιλάει τώρα;... Το φαγητό θα κρυώσει...
ξέρει πως εκνευρίζομαι όταν μας διακόπτουν ενώ τρώμε... είπε
πως θα μείωνε τον αριθμό των πελατών του... δεν μπορώ να π ι
στέψω τίποτα α π ’ ό,τι λέει”.
Μετά το τηλεφώνημα η Τζούντι και ο Κλιφ έκαναν την εξής συ
ζήτηση (είχα ήδη συμβουλεύσει τον Κλιφ να πάρει το ρόλο του
“ανακριτή”, κι έτσι προσπάθησε να εφαρμόσει τις αρχές ενώ μι
λούσε με την Τζούντι):
ΤΖΟΥΝΤΙ: Είπες πως θα μείωνες τον αριθμό των πελατών σου (μαλώνοντας
τον αντί να διευκρινίσει το πρόβλημα).
ΚΛΙΦ: Μα πρόκειται για έναν πολύ καλό πελάτη που θα μας δώσει πολλά λε
φτά (γίνεται αμυντικός).
ΤΖΟΥΝΤΙ: Όλο εξαιρέσεις κάνεις. Είπες πως θα αλλάξεις, και δεν άλλαξες
καθόλου (κατηγορώντας τον).
ΚΛΙΦ: Ποτέ δεν προσέχεις τα θετικά πράγματα που κάνω. Έχω αλλάξει σε
πολλά πράγματα τις τελευταίες βδομάδες, και ούτε καν που έδωσες σημασία
(αντεπιτίθεται, αλλά παρουσιάζει επίσης καινούριες πληροφορίες - οι οποίες
όμως είναι καταδικασμένες επειδή παίρνουν τη μορφή της αντεπίθεσης).
ΤΖΟΥΝΤΙ: Δεν έδωσα σημασία επειδή τίποτα δεν έχει συμβεί.
ΚΛΙΦ: Αυτό είναι άδικο. Ξέρεις πως το πρωί βρίσκομαι περισσότερες ώρες
στο σπίτι. Εξάλλου, έχω απορρίψει πολλές προτάσεις τις δυο προηγούμενες
βδομάδες - απλά δεν το έμαθες (προσφέροντας περισσότερες καινούριες πλη
ροφορίες).

ΤΖΟΥΝΤΙ: Το ότι βρίσκεσαι απλά περισσότερες ώρες στο σπίτι δε σημαίνει τί
ποτα για μένα. Πάντα δουλεύεις στο γραφείο σου. Κάθεσαι εκεί χωρίς να μου
δίνεις καμιά σημασία (αγνοώντας τις νέες πληροφορίες και συνεχίζοντας την
επίθεση).
ΚΑΙΦ: Το μόνο που θέλεις από μένα είναι να είμαι σπίτι - ποτέ δε θέλεις να
πάω στη δουλειά. Σκέφτηκα πως με το να δουλεύω στο σπίτι θα σε ικανοποι
ούσε (κάνοντας πάλι αντεπίθεση).
ΤΖΟΥΝΤΙ: Δεν ικανοποιούμαι όταν δεν μπορώ να σου μιλήσω. Έχεις παντρευτεί
τη δουλειά σου. Ακόμη κι όταν είσαι στο σπίτι, όλο αυτή σκέφτεσαι. Και δεν μπο
ρούμε να μιλήσουμε για τίποτε άλλο!
ΚΛΙΦ: Πιστεύεις πως δουλεύω μόνο επειδή μ’ αρέσει. Δεν καταλαβαίνεις πως το
κάνω και για τους δυο μας. Φέρεσαι λες και τα κάνω όλα αυτά για να σε βλάψω!
Στο σημείο αυτό ο Κλιφ σταματά για να αποκτήσει μια καλύ
τερη αντίληψη της κατάστασης και αναγνωρίζει μια σειρά προ
βλημάτων. Πρώτον, ο ένας κατηγορούσε τη θέση του άλλου αντί
να διευκρινίσει τη δική του. Δεύτερον, συνειδητοποιεί πως δεν εί
χε πληροφορήσει έγκαιρα την Τζούντι για τις προσπάθειές του να
μειώσει τους πελάτες του. Ο Κλιφ είχε υποθέσει, όπως συμβαίνει
με πολλά ζευγάρια, πως η σύζυγός του είχε καταλάβει τη θετική
αλλαγή του χωρίς ο ίδιος να της μιλήσει γ ι’ αυτή. Ακόμη, εντοπί
ζει τη λανθασμένη εντύπωσή του πως ο χρόνος που περνά στο σπί
τι του δουλεύοντας υπολογίζεται σαν χρόνος που περνά με τη σύ
ζυγό του. Τέλος, δέχεται πως ο θυμός της Τζούντι είναι δικαιολο
γημένος λόγω έλλειψης βασικών πληροφοριών.
Ευτυχώς, ο Κλιφ προχωρά στην εποικοδομητική επίλυση του
προβλήματος και προσπαθεί να κατανοήσει τη θέση της Τζούντι.
Υιοθετεί ένα διερευνητικό ρόλο, παραφράζοντας το παράπονό της.
ΚΑΙΦ (ελέγχοντας αν εκτίμησε σωστά το πρόβλημα): Το πρόβλημα μού φαίνε
ται πως είναι ότι νιώθεις πως δε σου δίνω καθόλου σημασία όταν δουλεύω σπί
τι. Όταν όμως μιλάω για αρκετή ώρα στο τηλέφωνο, αυτό δε σημαίνει πως σε
αγνοώ. Έτσι δεν είναι;
ΤΖΟΥΝΤΙ: Δεν είναι τόσο το αν μου δίνεις σημασία, αλλά το αν πιστεύεις ότι
είμαι λιγότερο σημαντική για σένα α π ’ ό,τι η δουλειά σου. Αν το ήθελες πραγ
ματικά, θα μπορούσες να ρυθμίσεις τα πράγματα καλύτερα.
Η Τζούντι βεβαιώνεται πως ο Κλιφ φαίνεται να καταλαβαίνει

τη θέση της. Στη συνέχεια αυτός κάνει μια χρήσιμη πρόταση -, να

σχεδιάσουν συγκεκριμένες δραστηριότητες για να κάνουν πράγ

ματα μαζί, όπως το να πηγαίνουν για φαγητό έξω ή να οργανώ
σουν διακοπές. Η Τζούντι συμφωνεί, με κάποια δόση όμως σκε
πτικισμού. Η συζήτησή τους είχε αρκετές σημαντικές πτυχές: (1)
Η Τζούντι μπόρεσε να περιγράψει το πρόβλημα έτσι ώστε να το
καταλάβει ο Κλιφ, (2) Ο Κλιφ μπόρεσε να αποκαλύψει ότι είχε
ήδη κάνει θετικά βήματα βάσει της συμφωνίας τους - μαλακώνο
ντας έτσι την πεποίθηση της Τζούντι ότι του ήταν αδύνατο ν ’ αλ
λάξει, (3) Ο Κλιφ μπόρεσε να καταλάβει την πλευρά της Τζούντι
και να προδιορίσει συγκεκριμένα το πρόβλημά τους - την ποιότη
τα παρά την ποσότητα του χρόνου που περνούσαν μαζί, (4) Αφού
προσδιόρισαν το πρόβλημα, ο Κλιφ και η Τζούντι συμφώνησαν
να προχωρήσουν σε θετικές δραστηριότητες. Η Τζούντι έχει ακό
μη κάποιες αμφιβολίες γιατί χρειάζεται αποδείξεις ότι ο Κλιφ θα
εκπληρώσει τις υποσχέσεις του.
Πρέπει να ξέρουμε ότι οι προτάσεις όπως το γεύμα έξω ή ο σχε-
διασμός διακοπών προσφέρονται συχνά σαν λύσεις σε τέτοιου εί
δους προβλήματα αλλά δεν τα λύνουν απαραίτητα. Αποτυγχάνουν
όταν το ζευγάρι περνά απότομα σε μια λύση χωρίς να έχει συνει
δητοποιήσει ακριβώς το πρόβλημα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, για
παράδειγμα, ο ένας από τους δύο συζύγους μπορεί να νιώσει κά
πως καταπιεσμένος από τον άλλο και να χρειάζεται λίγο χρόνο μό
νος του. Ορισμένες φορές, οι πρόωρες λύσεις είναι χειρότερες από
την έλλειψη λύσεων γιατί, όταν δεν πετυχαίνουν, ερμηνεύονται ως
“μια ακόμη αποτυχία”. Συνεπώς, έχει μεγάλη σημασία κατά τη
διάρκεια των συζητήσεων διευκρίνισης του προβλήματος να βεβαι
ωθείτε πως η λύση είναι σχετική με το πρόβλημα.
Αν και δεν είναι απαραίτητο οι σύζυγοι να συμπεριφέρονται
ως ψυχίατροι μεταξύ τους, θα μπορέσουν να αποφύγουν κάποιες
παγίδες αν γνωρίζουν τις υπερευαισθησίες και τις συμβολικές πε
ποιθήσεις των συντρόφων τους. Ενα πρόβλημα που δε συζητήθη-
κε στο διάλογο του Κλιφ και της Τζούντι ήταν το παράπονο της
Τζούντι ότι δεν της δίνεται ιδιαίτερη σημασία. Πίσω απ’ αυτό
όμως κρυβόταν ένας βαθύτερος φόβος της Τζούντι ότι, σε περί-

πτώση που χρειαζόταν απεγνωσμένα βοήθεια, δε θα μπορούσε να

βασιστεί στον Κλιφ. Αν δεν αντιμετωπιστούν, αυτού του είδους οι
φόβοι μπορούν να παρεμποδίσουν την επίλυση του προβλήματος.
Στην περίπτωση αυτή, η Τζούντι έπρεπε να περιγράψει το φόβο
εγκατάλειψής της και ο Κλιφ έπρεπε να τον συζητήσει προκειμέ-
νου να φτάσουν από κοινού σε μια αποτελεσματική λύση.
Συγκεκριμένοι κανόνες για τις συνεδρίες

επίλυσης προβλημάτων
Πολλά ζευγάρια το βρίσκουν χρήσιμο να ορίζουν ένα συγκε

κριμένο χρόνο για να συζητάνε διάφορα προβλήματα. Στην πρώ
τη σας τέτοια συζήτηση είναι προτιμότερο να κάνετε λόγο μόνο
για ένα δυο προβλήματα για να μην τρομοκρατήσετε το/τη σύζυγό
σας και αρχίσετε έναν ομηρικό καβγά. Πιο κάτω προσφέρονται
κάποιες γενικές προτάσεις γι’ αυτού του είδους τις συναντήσεις.
1. Αποφασίστε μια συγκεκριμένη ώρα για τις συνεδρίες επίλυσης
προβλημάτων, μια ήρεμη ώρα στην οποία θα μπορείτε να μιλάτε
ελεύθερα. Ορισμένα ζευγάρια προτιμούν να πηγαίνουν έξω για δεί
πνο και να συζητάνε σ’ ένα απομονωμένο μέρος του εστιατορίου.
2. Μην κάνετε θέμα για τα διάφορα προβλήματα κάθε φορά που
συμβαίνουν κατά τη διάρκεια της βδομάδας· αντιθέτως, κρατήστε
έναν κατάλογο με όλα τα θέματα που θέλετε να συζητήσετε σ’ αυ
τή την ειδική συνεδρία.
3. Συμφωνήστε για τα θέματα που θα συζητήσετε από την αρχή της
συνεδρίας, αναφέροντας τα προβλήματα ή τις απαιτήσεις σας. Με
τον τρόπο αυτό, δε θα ξαφνιάσετε το/τη σύντροφό σας κατά τη
διάρκεια της συζήτησης ούτε θα ξεχάσετε τυχόν θέματα που πρέ
πει να συζητηθούν.
4. Κρατήστε ο καθένας τη σειρά του και συζητήστε ένα πρόβλημα
τη φορά. Όταν έρθει η σειρά σας, διατυπώστε το πρόβλημα ξεκά
θαρα ώστε να μπορέσει να το καταλάβει ο/η σύζυγός σας. Ξανα-
διατυπώστε το αν χρειάζεται.

5. Προτείνετε κάποιες πιθανές λύσεις στο πρόβλημα που παρου

σιάζετε.
6. Επινοήστε με το/τη σύζυγό σας άλλες πιθανές λύσεις. Προσπα
θήσετε να σκεφτείτε όσο το δυνατόν περισσότερες λύσεις και στη
συνέχεια κάντε μια ανάλυση κόστους - αποτελεσματικότητάς
τους. Για παράδειγμα, η πρόσληψη μιας οικιακής βοηθού μπορεί
να μειώσει σημαντικά την κούραση ενός εργαζόμενου ζευγαριού,
αλλά το κόστος μπορεί να προκαλέσει οικονομικό πρόβλημα, δη
μιουργώντας, έτσι, περισσότερο άγχος και στους δυο. Ορισμένες
προτάσεις μπορεί να αποδώσουν χρήσιμες λύσεις μακροπρόθε
σμα, όχι όμως βραχυπρόθεσμα, και αντίστροφα. Για παράδειγμα,
η μετακόμιση σ’ ένα μεγαλύτερο σπίτι μπορεί ν ’ αποτελεί ένα πρα
κτικό μακροπρόθεσμο στόχο που θα επιτευχθεί με την αύξηση του
οικογενειακού εισοδήματος, και, επομένως, είναι ανέφικτος για
το κοντινό μέλλον.
Ένας κίνδυνος της επικέντρωσης στα προβλήματα και στις συ
γκρούσεις είναι ότι μπορεί να παραβλέψετε τις θετικές πλευρές
του γάμου σας. Σ ’ αυτές τις συνεδρίες επίλυσης προβλημάτων
πρέπει να εξασφαλίσετε χρόνο για να συνοψίσετε κάποια θετικά
στοιχεία του γάμου σας ή τα ευχάριστα γεγονότα που συνέβησαν
την προηγούμενη βδομάδα, όπως φαίνεται στο Κεφάλαιο 12.
Πιο κάτω υπάρχει ένας κατάλογος με τους συγκεκριμένους κα
νόνες για τις συνεδρίες επίλυσης προβλημάτων που συνοδεύεται
από μια ανάλυση του κάθε κανόνα. Αυτές οι οδηγίες έχουν χρησι
μοποιηθεί με ιδιαίτερη επιτυχία από μένα και άλλους θεραπευτές.
Πρέπει να διαβάσετε ξανά τους κανόνες με το/τη σύντροφό σας
πριν ξεκινήσετε αυτές τις συνεδρίες. Ξαναδιαβάστε τους μια τρίτη
φορά μετά την κάθε συνεδρία και αξιολογήστε κατά πόσο ακο
λουθήσατε την κάθε οδηγία του καταλόγου.

380 ΑΑΚΟΝ Τ. Β Ε € Κ
Κατάλογος για τις συνεδρίες επίλυσης προβλημάτων
Κ ανόνες για τον ομιλητή

----- 1. Να είστε σύντομοι.
----- 2. Να είστε συγκεκριμένοι.
----- 3. Μην προσβάλλετε, κατηγορείτε ή επιτίθεστε.
----- 4. Μην ετικετοποιείτε.
----- 5. Μην είστε απόλυτοι.
----- 6. Διατυπώστε τα πράγματα θετικά.
----- 7. Ελέξτε τα συμπεράσματά σας για τις πράξεις του/της συζύγου σας.
Κ ανόνες για τον ακροατή

----- 1. Ακούστε προσεκτικά.
----- 2. Δώστε ενδείξεις ανατροφοδότησης που να υποδηλώνουν πως ακούτε.
----- 3. Προσπαθήστε να καταλάβετε την ουσία αυτών που σας λέει ο/η σύζυγός
σας.
----- 4. Μη γίνετε επιθετικοί ή αμυντικοί.
----- 5. Αν χρειαστεί, διευκρινίστε τους λόγους για τη συμπεριφορά σας, αλλά
μη δικαιολογείστε.
----- 6. Μην αναλύετε τα κίνητρα του/της συντρόφου σας.
----- 9. Συνοψίστε φωναχτά τι πιστεύετε πως θέλει να πει ο/η σύζυγός σας.
Αυτοί οι κανόνες βασίζονται σε αρχές που πρέπει να καταλά

βετε καθώς προσπαθείτε να εφαρμόσετε τους κανόνες.
ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΟΜΙΛΗΤΗ
ϊ> Να είστε σύντομοι: Προσπαθήστε να είστε όσο συνοπτικοί μπο

ρείτε σ’ αυτά που έχετε να πείτε. Περιοριστείτε στα ουσιώδη. Προ
τείνω τον “κανόνα με τις δυο προτάσεις” -να περιορίσετε τη δή
λωσή σας σε δυο προτάσεις-, καθώς συχνά είναι πιθανό να συ-
μπεριλάβετε τα πιο σημαντικά πράγματα μέσα σε λίγες προσεκτι
κά επιλεγμένες λέξεις. Η τακτική αυτή ελαχιστοποιεί την πιθανό
τητα εμφάνισης άχρηστων, εχθρικών δηλώσεων.
> Να είστε συγκεκριμένοι: Αποφύγετε τις γενικές, ασαφείς παρα
τηρήσεις. Για παράδειγμα, αντί να παραπονεθείτε - “Μακάρι να

ήσουν πιο καθαρός”-, πείτε: “Θα προτιμούσα να κρεμούσες την

πετσέτα αφού την έχεις χρησιμοποιήσει”.
[> Μην προσβάλλετε, κατηγορείτε ή επιτίθεστε: Είναι προτιμότερο
ν ’ ακολουθήσετε τον “κανόνα αποφυγής απόδοσης ευθυνών”:
“Υπάρχει ένα πρόβλημα. Ας δούμε τι μπορούμε να κάνουμε για να
το λύσουμε”. Φανταστείτε πως είστε τεχνίτης: βλέπετε πως κάτι εί
ναι χαλαρό και χρειάζεται σφίξιμο και αμέσως σκέφτεστε πώς να
το επιδιορθώσετε χωρίς να αποδώσετε κατηγορίες για τη βλάβη.
> Αποφύγετε την τάση να βάζετε ετικέτες, όπως “ακατάστατος/η”,
“εγωιστής/στρια” ή “αδιάφορος/η”, οι οποίες συνήθως είναι υπερ-
γενικεύσεις και περιπλέκουν το πρόβλημα. Ακόμη χειρότερα,
μπορεί να είναι προκλητικές και να σαμποτάρουν την όλη συνε
δρία επίλυσης του προβλήματος.
Ο Μην είστε απόλυτοι και χρησιμοποιείτε λέξεις όπως “πάντα” ή
“ποτέ”. Είναι συνήθως ανακριβείς και απλά προκαλούν αντεπιθέ
σεις, καθώς υπονοούν πως ο/η συγκεκριμένος/η σύζυγος ποτέ δεν
κάνει κάτι ή πάντα κάνει κάτι άλλο. Αν χρησιμοποιείτε αυτές τις
απόλυτες λέξεις, θα οδηγηθείτε σ’ ένα δυσάρεστο καβγά και θα
αποπροσανατολιστείτε από το θέμα που σας ενδιαφέρει κυρίως.
ΐ> Προσπαθήστε να διατυπώσετε αυτά που θέλετε παρά να κατα
κρίνετε το/τη σύντροφό σας. Πείτε, για παράδειγμα: “Θα το εκτι
μούσα ιδιαίτερα αν με βοηθούσες στο πλύσιμο των πιάτων” παρά
να παραπονεθείτε: “Ποτέ δε με βοηθάς στο πλύσιμο των πιάτων”.
ΐ> Μην προσπαθείτε να διαβάσετε τις προθέσεις του/τη συντρό
φου σας. Τα συμπεράσματά σας είναι πιθανό να είναι λανθασμένα
τις περισσότερες φορές, κάτι που θα εκνευρίσει περισσότερο το/τη
σύντροφό σας. Αν πιστεύετε πως ο/η σύζυγός σας είναι εξοργι
σμένος/η μαζί σας, είναι προτιμότερο να πείτε: “Έχω την αίσθηση
πως έχεις θυμώσει μαζί μου” παρά να τον/την κατηγορήσετε ότι
θέλει να σας εκδικηθεί με το να μη σας βοηθά. Όταν ελέγχετε τις
πεποιθήσεις σας για τις πράξεις του/της συντρόφου σας, μην ξε
χνάτε πως αυτές είναι δικά σας συμπεράσματα, όχι γεγονότα. Εί

ναι άσκοπο να προσπαθήσετε να αναλύσετε τα κίνητρα του/της

συντρόφου σας.
ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΟΝ ΑΚΡΟΑΤΗ
> Βρείτε σημεία συμφωνίας ή αμοιβαίας κατανόησης για να μη φαί

νεστε σαν αντίπαλος: “Είναι αλήθεια πως ήμουν πολύ απασχολημέ
νος με τη δουλειά μου τον τελευταίο καιρό”, “Καταλαβαίνω πως το
να σταματώ για ένα ποτό καθώς επιστρέφω σπίτι σε ενοχλεί”.
Ι> Αγνοήστε τις αρνητικές δηλώσεις του/της συζύγου σας: Όταν
ο/η σύζυγός σας είναι πληγωμένος/η ή θυμωμένος/η, είναι πιθανό
να παρουσιάσει το πρόβλημα μεγαλοποιημένο ή με επικριτική
διάθεση. Προσπαθήστε να επικεντρωθείτε στην αιτία του θυμού
και αδιαφορήστε για τις εκφράσεις κατηγοριών και εχθρικότητας.
> Κάντε ερωτήσεις στον εαυτό σας: Ορισμένες φορές το παράπονο
του/της συζύγου σας μπορεί να είναι απόλυτα ξεκάθαρο γι’ αυτόν ή
γι’ αυτήν, αλλά όχι για σας. Ρωτήστε τον εαυτό σας: “Ποιο είναι το
νόημα αυτών που προσπαθεί να μου πει ο/η σύντροφός μου;”.
Ο Ελέγξτε αν έχετε καταλάβει σωστά το παράπονο του/της συ
ντρόφου σας. Πείτε, για παράδειγμα: “Πιστεύω πως αυτό που θέ
λεις να μου πεις είναι πως δεν πρόκειται να ανεχτείς άλλο τις πα
ρεμβάσεις της μητέρας μου” ή “Μου λες πως θέλεις ν ’ αρχίσω να
πληρώνω εγώ τους λογαριασμούς;”.
Ο Μη φοβόσαστε να ζητήσετε συγγνώμη. Η αγάπη συμπεριλαμβά
νει την έκφραση συγγνώμης όταν σκόπιμα ή άσκοπα έχετε πληγώ
σει το /τη σύντροφό σας. Έχει μεγάλη σημασία να φανερώνετε αυ
τό το συναίσθημα.
ΜΕΤΑΦΡΑΖΟΝΤΑΣ ΤΑ ΠΑΡΑΠΟΝΑ ΣΕ ΑΙΤΗΜΑΤΑ
Καθώς εξελίσσονται οι συνεδρίες επίλυσης των προβλημάτων

σας, θα σημειώσετε μεγαλύτερη πρόοδο αν επικεντρωθείτε σ ’ αυ
τό που ο/η σύντροφός σας δεν κάνει σωστά. Σε μια συνάντηση με

τη Σάλι και τον Τομ προσπάθησα να τους δείξω πώς να προσεγγί

ζουν τα προβλήματά τους.
ΑΤΒ: Τώρα και οι δυο έχετε παράπονα. Ας δούμε αν μπορείτε να τα μεταφρά
σετε σε αιτήματα.
ΣΑΛΙ: Το πρόβλημα είναι ότι πηγαίνει σε διάφορα μέρη. Αργεί πάντα να έρθει
σπίτι, κι έπειτα τρέχει σαν τρελός για να προλάβει.
ΤΟΜ: Αστειεύεσαι; Όταν επιστρέφω σπίτι, είναι μισόγυμνη και μου φωνάζει
που άργησα.
ΣΑΛΙ: Το πραγματικό πρόβλημα είναι ότι ο τρόπος που οδηγεί με κάνει ν ’ ανη
συχώ - είναι τόσο νευρικός και οδηγεί σε απαγορευμένες ζώνες. Ασε το πώς
πατάει το πόδι του στο γκάζι... Είμαστε τυχεροί που ζούμε ακόμη!
ΤΟΜ: Συνεχώς με κατασκοπεύεις. Πρέπει να κάθεσαι στην πίσω θέση, όπου
ανήκεις, κι αν θέλεις, να οδηγείς από κει.
ΣΑΛΙ: Αν δεν έλεγα τίποτα, δεν ξέρω τι θα έκανε - ορμάει πάντα στις μπάρες
των διοδίων για να δει αν μπορεί να τις ακουμπήσει πριν αυτές ανέβουν.
ΤΟΜ: Μια φορά η μπάρα ανέβαινε αργά κι έτυχε να τη χτυπήσω.
ΣΑΛΙ: Τη χτύπησες επειδή πάτησες γκάζι ενώ ακόμη έριχνες το κέρμα!
ΑΤΒ: Για σταθείτε... Σάλι, προσπάθησε να μας πεις τι είναι αυτό που ζητάς
από τον Τομ.
ΣΑΛΙ: Απλά να οδηγεί πιο αργά, να μην περνά τα φανάρια σαν τρελός και ν ’
αποφασίζει να φτάνει δέκα λεπτά αργότερα στον προορισμό του.
ΤΟΜ: Κι εσύ να σταματήσεις να γκρινιάζεις.
ΑΤΒ: Μισό λεπτό... Αυτό είναι το μεγαλύτερο αίτημά σου από τη Σάλι;
ΤΟΜ: Έε... η γυναίκα αυτή τρέχει όλη μέρα. Ποτέ δε χαλαρώνει. Πρέπει να εί
ναι η σούπερ Αμερικανίδα που λέει σε όλα “ναι”. Δεν μπορεί να πει όχι... Οποι
οσδήποτε κι αν της ζητήσει να οργανώσει μια συνάντηση της παλιάς τους τά
ξης, νιώθει πως πρέπει να το κάνει.
ΑΤΒ: Μπορείς αυτό να το μεταφράσεις σε μια επιθυμία;
ΤΟΜ: Ναι, θα ήθελα να χαλαρώσει κάπως.
ΣΑΛΙ: Έβγαλε το συμπέρασμα πως αυτά που κάνω δεν είναι σημαντικά.
ΑΤΒ: Είναι δυνατόν να μειώσεις τις υποχρεώσεις σου;
ΣΑΛΙ: Παλιά παραπονιόταν πως δεν ήμουν ποτέ σπίτι το βράδυ, και, όταν
έμενα σπίτι, εκείνος ήταν συνέχεια στη δουλειά του.
ΑΤΒ: Σάλι, θα σου ήταν εύκολο να είσαι περισσότερα βράδια στο σπίτι;
ΣΑΛΙ: Αυτός μπορεί να διευθύνει τις ομοσπονδίες του ή να είναι στους προ
σκόπους του - εγώ όμως πότε θα κάνω αυτό που θέλω να κάνω;
Είναι ολοφάνερο πως η Σάλι και ο Τομ προστάτευαν ο καθέ-

νας τα συμφέροντα του. Ωστόσο, καθώς προχωρούσε η συνεδρία,

μπόρεσαν να κάνουν κάποιες υποχωρήσεις - ο Τομ να προσπαθή
σει να είναι πιο συνεπής και να οδηγεί πιο αργά και η Σάλι να περ
νά περισσότερα βράδια στο σπίτι.
Στους περισσότερους γάμους τα παράπονα συσσωρεύονται
με τους μήνες και τα χρόνια. Όταν τελικά εκφράζονται, παίρ
νουν τη μορφή κατηγοριών ή επιθέσεων. Σε γενικές γραμμές οι
σύζυγοι διαπιστώνουν πως έχουν πολλές πιθανότητες να εξα
σφαλίσουν τη συνεργασία των συντρόφων τους -και να μειώ
σουν το δικό τους εκνευρισμό- από τη στιγμή που θα μεταφρά
σουν τα παράπονά τους σε αιτήματα. Στην πραγματικότητα, σαν
μέρος των συνεδριών διευκρίνισης (βλέπε Κεφάλαιο 15) θα ήταν
καλό οι σύζυγοι να γράφουν τα συγκεκριμένα αιτήματά τους.
Για παράδειγμα:
Παράπονο ή κατηγορία Αίτημα
Ανακατεύεται το στομάχι μου όταν σε Σε παρακαλώ να μασάς το φαγητό με

βλέπω να τρως με το στόμα ανοιχτό το στόμα κλειστό.
στο τραπέζι.
Η κουζίνα μοιάζει με χοιροστάσιο. Θα μπορούσες να πλύνεις τα πιάτα

Δεν μπορώ να σ’ ανεχτώ όταν μεθάς πριν φύγεις για τη δουλειά το πρωί;
και μετά θέλεις να κάνουμε έρωτα. Θα ήθελα να κάνουμε έρωτα όταν δεν
Είσαι αηδιαστικός. είσαι μεθυσμένος.
Δεν μπορώ ν ’ ανεχτώ τη δυσάρεστη Αγόρασα ένα στοματικό διάλυμα που

αναπνοή σου. μπορούμε να χρησιμοποιούμε και οι
δυο.
Είσαι πολύ ακατάστατος. Όσο κι αν Θα μπορούσες να χρησιμοποιείς το

καθαρίσω το σπίτι, δημιουργείς πάλι τασάκι και να κρεμάς τα ρούχα σου
ανακαστασία. αν δεν τα βάλεις πάλι την ίδια μέρα;
Πάντα χτενίζεις τα μαλλιά σου πάνω Θα μπορούσες να προσέχεις περισσό

από το νιπτήρα, με αποτέλεσμα να τερο όταν χτενίζεις τα μαλλιά σου πά
βουλώνει. νω α π ’ το νιπτήρα;
Έχεις παχύνει τόσο πολύ, που ασχή- Τι θα ’λεγες για μια δίαιτα;
μυνες.

Δεν ανέχομαι να φοράς ρολά στα Θα σου ήταν εύκολο να λούζεις τα

μαλλιά σου όταν τρώμε. μαλλιά σου κάποια άλλη στιγμή, ώστε
να μη χρειάζεται να φοράς ρολά όταν
τρώμε;
Είσαι τόσο απασχολημένη με τη δου Πιστεύεις πως θα μπορούσαμε να κα

λειά σου, που δεν μπορούμε να συζη θορίσουμε μια ώρα απλά για να μιλή
τήσουμε πια. σουμε ή για να βγούμε έξω για φαγητό
ένα βράδυ;
“Μ Ο Α Υ Σ Μ Ε Ν Α Α ΙΤ Η Μ Α ΤΑ ”*
Καθώς προβάλλετε τα αιτήματα σας, πρέπει να αποφύγετε να

ειρωνευτείτε ή να υποβιβάσετε το/τη σύζυγό σας. Για παράδειγμα,
μια γυναίκα λέει κάπως περιφρονητικά: “Θα ήθελα να βγάζεις τα
σκουπίδια έξω κάθε πρωί - αν μπορείς ν ’ αφιερώσεις λίγα λεπτά
από το πολυάσχολο πρόγραμμά σου”. Ένας άντρας λέει: “Θα ήθε
λα να κάθεσαι και να μου μιλάς όταν έρχομαι σπίτι - αν βέβαια
μπορείς ν ’ αποχωριστείς το τηλέφωνο”. Μια γυναίκα λέει σαρκα
στικά: “Θα ήθελα να βοηθάς τον Αντι στα μαθήματά του - πράγμα
που ξέρω πως είναι φοβερό βάρος για σένα”. Αυτοί οι περιττοί
υπαινιγμοί απλά σαμποτάρουν το μήνυμα που προσπαθείτε να
μεταδώσετε.
Προσπαθήστε να μην ξεχάσετε τη σημασία τού να χρησιμοποι
είτε δηλώσεις που έχουν να κάνουν με σας κυρίως παρά με το/τη
σύζυγό σας. Είναι προτιμότερο να πείτε: “Εκνευρίζομαι όταν έρ
χεσαι σπίτι αργά χωρίς να τηλεφωνήσεις από πριν”. Παρόμοια εί
ναι προτιμότερο να πείτε: “Θα μου άρεσε περισσότερο αν μου μι
λούσες για το τι έγινε στη δουλειά” παρά: “Ποτέ δε μου λες τι έγι-
νε στη δουλειά”. Με τον τρόπο αυτό μειώνετε την επικριτική
χροιά των δηλώσεών σας προς το/τη σύζυγό σας.
Η συζήτηση του Τομ και της Σάλι για το πώς περνούσαν το χρό
νο τους ήταν γεμάτη από παράπονα του ενός προς τον άλλο. Έπει
τα όμως από κάποιες βδομάδες απέκτησαν την ικανότητα να μετα-
* Κ. $Ιιΐ3Π, ΗβΙρίη£ ϋουρίβδ Οιαπββ (Νε\ν Υ ογΚ: \ ν .\ ν . \ν'οποπ, 1985

φράζουν τα παράπονά τους σε αιτήματα. Τους πρότεινα να γρά

ψουν τα αιτήματά τους. Η Σάλι προετοίμασε τον εξής κατάλογο:
> Πες μου τι έκανες τη μέρα χωρίς να χρειαστεί να σε ρωτάω κάθε φορά.
Ο Πρότεινέ μου να πάμε βόλτα κάποια βράδια.
> Μίλα μου ενώ εγώ θα διπλώνω τα ρούχα.
Ο Προσφέρσου να πάρεις τα παιδιά για βόλτα έξω όταν βλέπεις πως είμαι
στρεσαρισμένη - ειδάλλως, παίξε μαζί τους.
Ρ> Όταν πας να πάρεις κάτι να πιεις από το ψυγείο, ρώτα με αν κι εγώ θέλω κά
τι.
Ρ> Κανόνισε να συναντηθούμε έξω για φαγητό μια ή δυο φορές το μήνα.
> Κούρεψε το γρασίδι.
Ο Τομ ανταποκρίθηκε προσφέροντας το δικό του κατάλογο:
> Μη μιλάς πολλές ώρες με τη μητέρα σου στο τηλέφωνο όταν είμαι σπίτι.
> Μην κλείνεις την πόρτα όταν πηγαίνεις στο γραφείο να δουλέψεις.
> Τρίψε μου την πλάτη.
Ο Πάρε πρώτη εσύ την πρωτοβουλία να κάνουμε έρωτα.
\> Ρώτησέ με πρώτα ότι θέλεις να αναλάβεις κοινωνικές υποχρεώσεις.
> Πάρε με τηλέφωνο κατά τη διάρκεια της μέρας.
\> Χρησιμοποίησε λογικά το βιβλιάριο των επιταγών.
> Κάποια βράδια, βάλε τα παιδιά για ύπνο πριν έρθω σπίτι για να μπορούμε
να πιούμε ένα ποτό και να δειπνήσουμε μόνοι μας.
Γενικές δηλώσεις όπως: “Προσπάθησε να είσαι πιο συνεπής” ή

“Να μου φέρεσαι πιο τρυφερά” δε μεταφράζονται άμεσα σε πρά
ξεις. Είναι προτιμότερο να είστε πιο συγκεκριμένοι. Αυτό που
έχει μεγαλύτερη σημασία είναι η συμβολική αξία μιας συγκεκριμέ
νης πράξης και, αν δεν κάνετε αυτό που θα επιθυμούσε ο/η σύζυ
γός σας, μπορεί να μη στείλετε ποτέ το μήνυμα που θέλετε.
Ακόμη κι αν έχετε καλές προθέσεις, μπορεί εσείς ή/και ο/η σύ
ζυγός σας να συνεχίσετε τις αλληλοκατηγορίες στις συζητήσεις
επίλυσης προβλημάτων. Στην περίπτωση αυτή, ίσως είναι ανα
γκαίο να εντοπίσετε τις αυτόματες σκέψεις σας και να υπενθυμίσε
τε στον εαυτό σας τους κανόνες για τον ομιλητή και τον ακροατή.
Στη συνέχεια στρέφουμε την προσοχή μας στην Τζούντι και
στον Κλιφ, η σχέση των οποίων ωφελήθηκε από τις συνεδρίες επί-

λύσης προβλημάτων. Ο Κλιφ είχε ακολουθήσει συμβουλευτική,

αλλά η Τζούντι πήγε μόνο σε μια συνεδρία. Παρ’ όλα αυτά, ο Κλιφ
μπόρεσε να εφαρμόσει αυτά που είχε μάθει στη θεραπεία του. Αν
και μόνο ο ένας από τους δυο είχε μυηθεί στην αντιμετώπιση συ
ζυγικών δυσκολιών, η σχέση τους παρουσίασε πρόοδο. Ένα βρά
δυ έκαναν την εξής συζήτηση:
ΤΖΟΥΝΤΙ: Βαρέθηκα να κάνω όλες τις δουλειές του σπιτιού, να φροντίζω τον
κήπο, να τακτοποιώ όλες τις εκκρεμότητες και να διατηρώ τα πάντα σε μια τά
ξη! Δεν ενδιαφέρεσαι πια για τίποτα. Δεν αντιλαμβάνεσαι καν διάφορα πράγ
ματα. Ποτέ δεν παρατηρείς την ακαταστασία. Βασίζεσαι σε μένα για τα πάντα.
Το ξέρω πως δουλεύεις, αλλά τουλάχιστον, όταν έρχεσαι σπίτι, θα ήθελα να
μπορώ να βασίζομαι πάνω σου για κάποια πράγματα - όπως το να συγυρίζεις
το σπίτι ή να κάνεις διάφορες άλλες δουλειές χωρίς να σου το ζητήσω. Ξέρεις
ποιες δουλειές πρέπει να γίνουν. Δε μ’ αρέσει να σου γκρινιάζω συνεχώς. Θα
’θελα να αναλαμβάνεις εσύ την πρωτοβουλία.
ΚΑΙΦ: (Ορίστε , πάλι γκρινιάζει, αλλά θα προσπαθήσω να είμαι ψύχραιμος.)
Εντάξει, θέλω να βοηθήσω. Ας καθίσουμε να μου πεις τι θέλεις να κάνω...
ΤΖΟΥΝΤΙ: Τώρα, δε χρειάζεται μόνο να κάνω τα πάντα μόνη μου, αλλά και να
σου λέω τι να κάνεις. Θα ’πρεπε να ξέρεις μετά από τόσα χρόνια ποιες δουλει
ές πρέπει να γίνουν. Αν ενδιαφερόσουνα, θα ήξερες τι να κάνεις (αποδίδοντας
κακά κίνητρα στη συμπεριφορά του Κλιφ).
ΚΛΙΦ: (Της αρέσει να κατηγορεί, αλλά όχι να επικεντρώνεται στο πρόβλημα.)
Μα στην πραγματικότητα κάνω κάποια α π ’ αυτά τα πράγματα. Κάνω πολλά
πράγματα, αλλά πρέπει να ξέρω ποια θεωρείς σημαντικά. Έχω κάνει το μεγα
λύτερο μέρος του κήπου.
ΤΖΟΥΝΤΙ: Κάνεις μόνο τα ευχάριστα πράγματα.
Στο σημείο αυτό, συνεχίζουν να μην μπορούν να συγχρονιστούν.
Ο Κλιφ προσπαθεί ν ’ ακολουθήσει τους κανόνες, αλλά, όπως θα
φανεί και από το άλλο μέρος του διαλόγου, αποκλίνει από το στό
χο του και συμμετέχει κι αυτός στην ανταλλαγή κατηγοριών.
ΚΛΙΦ: (Μην αντεπιτίθεσαι. Ανακάλυψε τι είναι αυτό που θέλει.) Γιατί δε μου
λες τι θα ήθελες από μένα να κάνω και να δούμε τι αποτελέσματα θα ’χει;
ΤΖΟΥΝΤΙ: Ξέρεις πόσα κουτιά είναι στοιβαγμένα στο καθιστικό; Με ενοχλεί
πολύ που βρίσκονται ακόμη εκεί - δεν μπορείς να δεις τη δική σου αδιαφορία.
Πόσος καιρός λοιπόν πρέπει να ακόμη να περάσει για να τα βγάλεις έξω;
ΚΛΙΦ: (Μου επιτίθεται.) Πολύς ακόμη, γιατί απλά δε μ’ ενοχλούν. Πρέπει να
μου εξηγήσεις ποια άλλα πράγματα σ’ ενοχλούν.

388 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕ(ϋΚ
ΤΖΟΥΝΤΙ: Δε σε ενοχλούν γιατί δεν είσαι σπίτι όλη μέρα για να βλέπεις την
ακαταστασία.
ΚΛΙΦ: (Τίποτα δεν την ικανοποιεί, όσο κι αν προσπαθώ. Πάντα θα υπάρχει
κάτι που την ενοχλεί.) Μα αυτό δε μ’ ενοχλεί επειδή δεν το θεωρώ ακαταστα
σία. Πάντως, είμαι πρόθυμος να βγάλω όλα τα κουτιά έξω αν θέλεις.
ΤΖΟΥΝΤΙ: Δεν είναι δυνατόν! Δεν μπορώ να το πιστέψω πως δεν παρατηρείς
την ακαταστασία.
Πολλοί άνθρωποι δεν μπορούν να πιστέψουν πως ο/η σύζυγός
τους δεν προσέχει κάποια πράγματα τα οποία στους ίδιους είναι
εμφανέστατα, κι έτσι αποδίδουν τις πράξεις του/της συντρόφου
τους σε μια έλλειψη ενδιαφέροντος.
ΚΛΙΦ: (Γίνε πιο συγκεκριμένος.) Εντάξει. Θα κάνω ό,τι μπορώ για να προ
σπαθώ να προσέχω περισσότερο τα πράγματα, αλλά δε μ’ αρέσουν κάποια
πράγματα που κάνεις.
ΤΖΟΥΝΤΙ: Όπως τι;
ΚΛΙΦ (ελέγχοντας τα κίνητρά της): Παρατήρησα πως άφησες τα ρούχα μου
έξω από την ντουλάπα. Φαντάζομαι πως με έλεγχες για να δεις σε πόσο καιρό
θα τα τακτοποιήσω.
ΤΖΟΥΝΤΙ: Ακριβώς.
ΚΛΙΦ (προσφέροντας μια λύση): Δε μ’ αρέσει να παίζω τέτοια παιχνίδια. Θα
προσπαθήσω να γίνω πιο προσεκτικός, αλλά θέλω να σταματήσεις να με ελέγ
χεις συνεχώς.
Η Τζούντι και ο Κλιφ συμφώνησαν να κάνουν αυτές τις υποχω
ρήσεις. Τελικά, έφτασαν στο σημείο, βάσει των συζητήσεων διευκρί
νισης που έκαναν, να ετοιμάζουν καταλόγους, όπως η Σάλι και ο
Τομ. Αυτού του είδους η συνεργασία είχε πολύ καλά αποτελέ
σματα για την Τζούντι και τον Κλιφ: μείωσε τη συνήθειά τους να
αλληλοκατηγορούνται, να γκρινιάζουν και να δυσανασχετούν ο
ένας με τον άλλο.
Από τον παραπάνω διάλογο μπορεί να σας φάνηκε πως η Τζού-
ντι είναι η πιο παράλογη σύζυγος. Αν και ήταν πιο οξύθυμη από
τον Κλιφ, πρέπει να αναγνωρίσουμε πως βρισκόταν κάτω από
έντονη πίεση. Παρά την ευθύνη για το σπίτι και την τέχνη της, δού
λευε επίσης κάποιες ώρες στο σπίτι ως λογίστρια ορισμένων για
τρών. Έτσι, ένιωθε μια διπλή πίεση για τη δουλειά της και την ευ
θύνη για τη φροντίδα του σπιτιού (βλέπε Κεφάλαιο 18). Συνήθως,

ο/η σύζυγος που αναλαμβάνει τις μεγαλύτερες ευθύνες -για παρά

δειγμα, το ρόλο της νοικοκυράς- βιώνει περισσότερο άγχος απ’
ό,τι του επιβάλλουν στην πραγματικότητα οι δουλειές του. Στην
περίπτωση αυτή, το αίσθημα της ευθύνης συσσωρεύτηκε, με αποτέ
λεσμα να κάνει την Τζούντι, που θεώρησε τον εαυτό της υπεύθυνο
για τα οικιακά καθήκοντα, πιο οξύθυμη και λιγότερο λογική.
Όταν υιοθέτησαν ένα καινούριο σύστημα για τον καταμερισμό
των οικιακών καθηκόντων, η Τζούντι μπόρεσε ν ’ ανατρέψει την
αρνητική εικόνα που είχε για τον Κλιφ. Η συμβολική σημασία της
πιο ενεργούς συμμετοχής του Κλιφ στις δουλειές του σπιτιού
άσκησε μια θετική επίδραση στην Τζούντι. Το γεγονός ότι ήξερε
ότι ο Κλιφ ήταν πραγματικά σύντροφος και σύμμαχός της ενί-
σχυσε την ψυχική της ενέργεια και αύξησε την αντοχή της απένα
ντι στο στρες. Αν και το συνολικό φορτίο της δουλειάς της δε μει
ώθηκε, ουσιαστικά ένιωσε πολύ πιο ήρεμη, κάτι που τη βοήθησε να
υιοθετήσει μια πιο λογική στάση προς τον Κλιφ. Η υπομονή του
Κλιφ ανταμείφτηκε: τους γλίτωσε από μια κρίση του γάμου τους.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
17
Δ α μ ά ζο ντα ς το θυμ ό σας

“ 'Ί η
£_/νας καλός καβγάς ξεκαθαρίζει τα πράγματα - αυτό συνήθι
ζα να πιστεύω. Μαλώναμε και έπειτα κάναμε τρομερό σεξ. Τώρα
κάνουμε τρομερούς καβγάδες και καθόλου σεξ. Μετά από έναν
καβγά ανακαλύπταμε ξανά τους εαυτούς μας, νιώθαμε πιο κοντά
ο ένας στον άλλο και δε βλέπαμε τη στιγμή να πάμε στο κρεβάτι.
Αλλά τώρα νιώθω να με κυριεύει ο θυμός και δε θέλω να τον δω
ξανά. Δεν μπορώ να ξεχάσω τις κακίες που μου λέει”. Με τον τρό
πο αυτό η Μάρτζορι περιγράφει τη συσσωρευμένη δυσαρέσκειά
της για τον Κεν.
Αν και η έκφραση του θυμού μπορεί να φαίνεται χρήσιμη σε
κάποιο στάδιο του γάμου, κάποιες άλλες φορές μπορεί να αποβεί
καταστροφική. Η διαρκής εχθρικότητα αλλάζει την αντίληψη που
έχει ο ένας σύζυγος για τον άλλο. Όπως είπε η Μάρτζορι: “Όταν
τον σκέφτομαι, το μόνο που μπορώ να θυμηθώ είναι το θυμωμένο
πρόσωπό του και η άγρια φωνή του”. Όταν οι σύζυγοι βιώνουν τέ
τοιο θυμό, τους φαίνεται φυσιολογικό να θέλουν να επιτεθεί ο
ένας στον άλλο.
Φυσικά, ο θυμός έχει κι αυτός τη βάση του. Μια ιδεαλιστική
αντίληψη για το θυμό -πω ς δεν πρέπει ποτέ να εκφράζεται- είναι
εξωπραγματική. Ορισμένες φορές η έκφραση του θυμού μπορεί να
είναι ωφέλιμη, αν όχι σωτήρια. Για παράδειγμα, μια κακοποιημέ
νη, βασανισμένη γυναίκα μπορεί να διαπιστώσει πως ο θυμός της
είναι ένας τρόπος αυτοπροστασίας της. (Βέβαια, η έκφραση του
θυμού από την πλευρά του θύματος εξοργίζει ακόμη περισσότερο
17. Δαμάζοντας το θυμό σας

εκείνον που προκαλεί το συναίσθημα αυτό.)

Κάποιοι άνθρωποι πιστεύουν πως η έκφραση τον θυμού είναι
ο πιο αποτελεσματικός τρόπος -στην ουσία, ο μόνος τρόπος-
προκειμένου να επηρεάσουν κάποιο άλλο άτομο. Αυτοί, ωστόσο,
δε συνειδητοποιούν πως η έκφραση του θυμού μπορεί να επιφέρει
ιδιαίτερα αρνητικές συνέπειες. Επιπλέον, η τακτική αυτή δεν αλ
λάζει γενικά τις αντιλήψεις του άλλου· μπορεί να καταστείλει μό
νο προσωρινά μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά - η οποία βγαίνει
πάλι στην επιφάνεια όταν η απειλή της τιμωρίας απομακρυνθεί.
Κατά τη διάρκεια του γάμου, τα συναισθήματα ικανοποίησης,
αγάπης και στοργής μερικές φορές φαίνεται να χάνουν τη δύναμή
τους. Κάποιος μπορεί να μη νιώθει πια την ευχαρίστηση της επι
κοινωνίας με το/τη σύντροφό του - να νιώθει πως δεν περνά αρ
κετό χρόνο μαζί του/της ή πως κάθε ίχνος τρυφερότητας έχει χα
θεί. Ή ακόμη μπορεί να πάρει κάποιες ευχάριστες δραστηριότητες
ως δεδομένες και συνεπώς να μην τις θεωρήσει θετικές ή άξιες
ανταπόκρισης. Καθώς οι εκφράσεις ικανοποίησης (ως ένας τρό
πος ενίσχυσης των επιθυμητών πράξεων από την πλευρά των συ
ζύγων) σιγά σιγά εξαφανίζονται, είναι πολύ πιθανό τα ζευγάρια
να καταφύγουν στην τιμωρία ως ένα μέσο ελέγχου.
Ένα ακόμη επιδερμικό “πλεονέκτημα” της έκφρασης θυμού εί
ναι η απελευθέρωση της έντασης. Μετά από έναν καλό καβγά και
οι δύο σύζυγοι νιώθουν σχετικά ήρεμοι και με μεγαλύτερη διάθε
ση για ερωτικά παιχνίδια και την εκδήλωση στοργής ο ένας στον
άλλο. Παρ’ όλα αυτά, το κόστος των καβγάδων μπορεί να είναι τε
ράστιο· οι σύζυγοι μπορεί να διατηρούν ζωντανή την ανάμνηση
των σκληρών σχολίων που κάποτε αντάλλαξαν ή τις έντονες αντι
θέσεις τους που τους πλήγωσαν βαθύτατα.
Καθώς οι διαρκείς διαμάχες κάνουν τους συζύγους να απομα
κρυνθούν μεταξύ τους, τα συναισθήματα αγάπης τους φαίνονται να
εξασθενούν. Το φαινόμενο αυτό πηγάζει από το γεγονός πως οι αρνη
τικές στάσεις προκαλούν αρνητικά συναισθήματα, όπως λύπη ή δυσα
ρέσκεια, ενώ οι θετικές στάσεις προκαλούν θετικά συναισθήματα,
όπως αγάπη ή ευτυχία. Όταν οι στάσεις αλλάζουν από θετικές σε αρ

νητικές, τα συναισθήματα αλλάζουν κι αυτά προς την ίδια κατεύθυνση.

Με το να αποβάλλουν όμως τις ρίζες της εχθρικότητάς τους ή
τουλάχιστον με το να ελέγχουν την έκφρασή της, οι σύντροφοι
αποκτούν την ικανότητα να αλλάζουν την εικόνα που έχει ο ένας
για τον άλλο, από αρνητική σε θετική. Πολλές φορές έμεινα έκ
πληκτος παρατηρώντας την επιστροφή της αγάπης και των τρυ
φερών συναισθημάτων που φαινόταν πως είχαν εξαφανιστεί εντε
λώς από την ένταση της εχθρικότητάς των συντρόφων.
Γενικά, το καλύτερο που θα μπορούσαν να κάνουν τα ζευγάρια
είναι να ελαχιστοποιούν τις εκρήξεις θυμού τους. Εφόσον η εχθρι-
κότητα είναι συχνά βασισμένη σε παρεξηγήσεις ή τουλάχιστον
υπερβολές, είναι πιο πιθανό να επιδεινώσει παρά να λύσει προβλή
ματα. Επιπλέον, ένα μεγάλο μέρος των προβλημάτων που αντιμε
τωπίζουν οι κλονισμένοι γάμοι οφείλονται στις ακραίες συναισθη
ματικές εκρήξεις και στις επακόλουθες πληγές που προκαλούν και
στους δυο συζύγους. Όταν εκφράζετε την εχθρικότητά σας, προ
σπαθήστε να χρησιμοποιήσετε τρόπους ώστε να διευκρινίσετε με
σαφήνεια την άποψή σας, κάτι που θα μειώσει σημαντικά τις ανεπι
θύμητες επιδράσεις στο/στη σύντροφό σας. Ορισμένοι απ’ αυτούς
τους τρόπους θα συζητηθούν στη συνέχεια αυτού του κεφαλαίου.
Πηγή του προβλήματος: εσείς ή ο/η σΰζυγός σας;
Όταν μπλέκονται σ’ έναν καβγά, οι σύζυγοι σχεδόν πάντα θε

ωρούν το/τη σύντροφό τους υπαίτιο/α του προβλήματος.
Ωστόσο, έπειτα από μια συστηματική έρευνα, τα συμπεράσμα
τα ενός αμερόληπτου κριτή δείχνουν πως, αν και οι δυο πιστεύουν
πως οι σύζυγοί τους είναι δύσκολοι, αδιάφοροι ή ανταγωνιστικοί
-και ότι αυτοί είναι οι πληγωμένοι-, και οι δυο τους συμβάλλουν
στις μεταξύ τους φιλονικίες. *
Το πρόβλημα όμως δεν έγκειται απλά στο πώς συμπεριφέρονται
*ΟοΙΙιτι<ιη, Μ αΐ'ίΐίΐΙ Ιιπβπιαίοη.

Κθ86ΠδίθΓί €ί αΐ., “ΙπΙβΓάοΐΐοη ΑηαΙνν$ οϊΜαηίαΙ €ΌηΠΐαΐ'\ Κ. Ηα1\νε§ αηά Ν. 5. Μοοβδοπ
6(15, ΜαηΐαΙ ΙηΐβΓαοΐίοη: ΑηαΙγ$ΐ$ αηά Μοώίϊΰαΐΐοη (Ν ον ΥογΚ: Οιπίίοπΐ Ργ€$$), σσ. 159-181.

οι σύζυγοι μεταξύ τους. Όπως θα δούμε, η εχθρικότητα συχνά (αλ

λά όχι πάντα) πηγάζει από εσωτερικές αιτίες (σκεφτείτε, για παρά
δειγμα, τις παρερμηνείες και τα λάθη στην κρίση που προκύπτουν
από τη σύγκρουση του τρόπου αντίληψης των δυο συντρόφων).
Όταν μαλώνουν οι σύζυγοι, η σύγκρουσή τους αποδίδεται συ
χνά στη διαφωνία τους για μια συνήθεια ή μια στάση: “Η Κάρεν
και ο Τεντ μαλώνουν επειδή η Κάρεν συνήθως αργεί και ο Τεντ δεν
αντέχει να την περιμένει”. “Η Τζούντι και ο Κλιφ μαλώνουν επει
δή ο Κλιφ παρατάει τα ρούχα του όπου να ’ναι και η Τζούντι πρέ
πει να τα συμμαζέψει”. Επιφανειακά, οι διαφωνίες φαίνονται να
προέρχονται από τέτοιου είδους συγκρούσεις, οι οποίες επικε
ντρώνονται σε θέματα όπως η συνέπεια ή η καθαριότητα. Παρ’
όλα αυτά, οι αντιθέσεις πάνω σ’ αυτές τις αξίες ή τις συνήθειες δε
φαίνονται αρκετές για να προκαλέσουν τους τόσο σοβαρούς κα
βγάδες που συμβαίνουν συχνά. Εξάλλου, δεν είναι και τόσο τρα
γικό το ότι ο Τεντ πρέπει να περιμένει την Κάρεν -συχνά περιμέ
νει άλλους ανθρώπους χωρίς να εκνευρίζεται- ή το ότι ο Κλιφ
αφήνει το πουλόβερ του στην καρέκλα αντί να το κρεμάσει.
Ένα παράδοξο είναι ότι, παρ’ όλο που καβγάδες σαν κι αυτούς
είναι ιδιαίτερα σοβαροί, συχνά κανείς από τους δυο συντρόφους
δεν καταλαβαίνει για ποιο λόγο τελικά μαλώνουν. Η συνέπεια σε
αντίθεση με την αργοπορία, η τάξη σε αντίθεση με την αταξία, αν
και αποτελούν το κέντρο της σύγκρουσης, ανήκουν μόνο στην πε
ριφέρεια. Η κυριότερη αιτία δεν είναι ούτε η αργοπορία ούτε το
συμμάζεμα των ρούχων από μόνα τους, αλλά η πεποίθηση ότι αυ
τά τα γεγονότα “αποδεικνύουν” την ανευθυνότητα, την αναισθη
σία ή την έλλειψη σεβασμού του συγκεκριμένου συζύγου προς το
σύντροφό του.
Στην περίπτωση αυτή, ο κάθε σύντροφος θεωρείται από τον
άλλο ως παραβάτης: ο Τεντ και η Κάρεν για άσκηση ελέγχου και
σχολαστικότητα· η Κάρεν και ο Κλιφ για ανευθυνότητα και αδια
φορία. Δεν είναι οι ίδιες οι πράξεις εκείνες που προκαλούν την
απογοήτευση και την αντιπαράθεση, αλλά οι ερμηνείες ή οι πα
ρερμηνείες που κάνει το ζευγάρι.
1 7. Δαμάζοντας το θυμό σας

Όπως τονίστηκε προηγουμένως, ο θυμός οφείλεται στη συμβο

λική σημασία που αποδίδει ο ένας σύζυγος στις πράξεις του άλ
λου. Ο Τεντ πίστευε πως, αν η Κάρεν τον σεβόταν πραγματικά, θα
ήταν στην ώρα της εφόσον ήξερε ότι εκείνος ανησυχούσε όταν κα
θυστερούσε. Επειδή φοβόταν μήπως της συμβεί κάτι, ο Τεντ είχε
επινοήσει έναν κανόνα: “Δε θα ’πρεπε να με κάνει να περιμένω”.
Όταν η Κάρεν αργούσε, ο Τεντ θύμωνε μαζί της που παραβίαζε
τον κανόνα του - ακόμα κι όταν ήξερε πως υπήρχε σοβαρός λόγος
για την αργοπορία της. Ο Τεντ σκεφτόταν: “Ξέρει πόσο σημαντικό
είναι για μένα να είναι στην ώρα της. Από τη στιγμή που αργεί,
δείχνει πως δε δίνει δεκάρα για τα συναισθήματά μου”.
Οι σημασίες που αποδίδουν οι σύζυγοι στα γεγονότα έχουν τις
ρίζες τους στις αρετές και στα ελαττώματα που περιγράφτηκαν
στο Κεφάλαιο 2.
Σύμφωνα μ’ αυτά τα στάνταρ, μια συγκεκριμένη πράξη, για
παράδειγμα, μπορεί να αποδείξει την υπευθυνότητα, το σεβασμό
και το ενδιαφέρον του ενός συντρόφου - ή την ανευθυνότητα,
την αδιαφορία ή την ασέβειά του. Εφόσον οι ευνοϊκές συμπερι
φορές θεωρούνται δεδομένες για κάποιο διάστημα, οι δυσάρε
στες συμπεριφορές είναι πολύ πιο πιθανό να γίνουν αντιληπτές
και να εκλάβουν μια συμβολική -και αρνητική- ερμηνεία. Συνε
πώς, τα λανθασμένα βήματα ή τα τυχόν σφάλματα του κάθε συ
ντρόφου, αν και πολύ λιγότερο συχνά από τις θετικές εκδηλώ
σεις του κάθε συζύγου, μπορούν να προκαλέσουν μια πιο δυνα
τή και μόνιμη εντύπωση.
Αν και οι σύζυγοι συχνά διαβάζουν τη σκέψη ο ένας του άλλου,
αποδίδοντας κατώτερα κίνητρα στους συντρόφους τους είναι
όντως “τυφλοί” απέναντι στις πραγματικές σκέψεις και στάσεις
αυτών (βλέπε Κεφάλαιο 1). Συνεπώς, πολλοί σοβαροί συζυγικοί
καβγάδες στήνονται από δυο τυφλούς αντιπάλους που παλεύουν
εναντίον φανταστικών αντιλήψεων που έχει προβάλει ο ένας στον
άλλο. Α ν και στρέφονται κατά της φανταστικής εικόνας, οι επιθέ
σεις πληγώνουν το πραγματικό άτομο.

ΛΥΝΟΝΤΑΣ ΤΟ ΕΣΩΤΕΡΙΚΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ

Σαν ένα πρώτο βήμα για τη μείωση του αμοιβαίου θυμού στη σχέ
ση σας πρέπει να προσδιορίσετε το βαθμό στον οποίο οι γνωστικές
διεργασίες σας συμβάλλουν στο πρόβλημα. Επειδή υπάρχει μεγάλη
πιθανότητα να έχετε παρερμηνεύσει τις πράξεις του/της συντρόφου
σας, είναι καλό ν’ ακολουθήσετε αυτό το βήμα. Μπορείτε ν’ αξιολο
γήσετε το βαθμό στον οποίο ο θυμός σας πηγάζει από την ψυχή σας
κάνοντας στον εαυτό σας συγκεκριμένες ερωτήσεις και χρησιμοποι
ώντας τεχνικές που έχω ήδη περιγράψει στα προηγούμενα κεφάλαια.
1. Όταν αρχίζετε να νιώθετε θυμό, κάντε στον εαυτό σας την εξής
ερώτηση: “Ο θυμός μου είναι δικαιολογημένος; Είναι δικαιολογη
μένος ή αδικαιολόγητος; Βασίζεται σε δικά μου προβλήματα ή σ’
ένα πραγματικό πρόβλημα της σχέσης;”. Συχνά, μπορείτε ν ’ απα
ντάτε σ’ αυτές τις ερωτήσεις βάσει προηγούμενων εμπειριών σας -
ιδιαίτερα εκείνων στις οποίες ο θυμός φαινόταν για την ώρα να εί
ναι δικαιολογημένος, αλλά αργότερα αποδείχτηκε υπερβολικός,
ακατάλληλος ή αβάσιμος.
2. Στη συνέχεια κάντε στον εαυτό σας τις εξής ερωτήσεις:
α) Ποιες είναι οι αυτόματες σκέψεις μου;
β) Πώς ερμηνεύω τις πράξεις του/της συντρόφου μου βλέποντας
διάφορες σημασίες σ’ αυτές που μπορεί να μην υπάρχουν;
γ) Η ερμηνεία μου βασίζεται σε μια αντικειμενική εκτίμηση της
συμπεριφοράς του/της συντρόφου μου ή βασίζεται απλά σε σημα
σίες που της αποδίδω; Η ερμηνεία μου είναι ένα λογικό επακό
λουθο των συμβάντων; Υπάρχουν εναλλακτικές εξηγήσεις;
Τρόποι αντιμετώπισης αυτών των αυτόματων σκέψεων έχουν ήδη
συζητηθεί στο Κεφάλαιο 13. Ίσως όμως είναι χρήσιμο να φρεσκά
ρετε τη μνήμη σας για το πώς πρέπει να χρησιμοποιείτε την τεχνική
με τις δυο στήλες, ώστε ν ’ αξιολογήσετε το θυμό που νιώθετε προς
το/τη σύζυγό σας.
3) Αν ο θυμός σας σας φαίνεται δικαιολογημένος -δηλαδή, αν έχετε

ερμηνεύσει τη συμπεριφορά του/της συντρόφου σας σωστά και σας

φαίνεται προσβλητική-, αναρωτηθείτε αν μπορεί να είναι αποτέλε
σμα κάποιων γνωστικών λαθών όπως, για παράδειγμα, η σωληνο-
ειδής όραση, η επιλεκτική αφαίρεση, η σκέψη του όλα-ή-τίποτα, η
υπεργενίκευση, η υπερβολή, το διάβασμα της σκέψης, η “καταστρο
φοποίηση” και η “τρομεροποίηση”.
4. Ακόμη, αναρωτηθείτε αν υπάρχει ένα στοιχείο ικανοποίησης στο
να βρίσκετε λόγους να επιτίθεστε στο/στη σύντροφό σας. Ίσως
αντλείτε ένα αίσθημα ευχαρίστησης βλέπ:οντάς τον/τη να τρέμει από
φόβο, να φαίνεται πληγωμένος/η ή ένοχος/η. Ίσως ακόμη σας ικα
νοποιεί να παίρνετε εκδίκηση, να δείχνετε την πυγμή σας, να απο
κτάτε το πάνω χέρι. Αν και όλες αυτές οι ικανοποιήσεις είναι εσω
τερικές μορφές νίκης, θα θέλετε φυσικά να τις αξιολογήσετε βάσει
τις τελικής υπεροχής σας στη σχέση.
Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΣΚΕΨΗΣ ΣΑΣ
Ως τώρα, εξετάζαμε κατά πόσο ο τρόπος σκέψης σας -κυρίως

αν χαρακτηρίζεται από παρερμηνείες, υπερβολικά συμπεράσματα
και γνωστικά λάθη- συμβάλλει στην ένταση του θυμού σας. Εφό
σον αυτοί οι παράγοντες συνήθως παίζουν κάποιο ρόλο, πρέπει
να προσπαθήσουμε ν ’ αναλύσουμε τις σκέψεις και τα μηνύματα
που κρύβονται πίσω από το θυμό σας.
Συνοψίζοντας τα βήματα για την εφαρμογή των τεχνικών της
γνωστικής θεραπείας στη σκέψη σας, καταλήγουμε στο εξής:
1. Προσέξτε τις αυτόματες σκέψεις σας και παρατηρήστε τις αντι
δράσεις σας. Εντοπίστε τα τυχόν γνωστικά λάθη.
2. Αναθεωρήστε την εικόνα που έχετε για το /τη σύντροφό σας.
3. Προσπαθήστε να δείτε από την οπτική γωνιά του/της συντρό
φου σας.
4. Σκεφτείτε κάτι διαφορετικό.

ΑΥΤΟΜΑΤΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ ΚΑΙ ΛΟΓΙΚΕΣ

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ (ΑΝΑΠΛΑΙΣΙΩΣΗ)
Πιο κάτω περιγράφονται οι αυτόματες σκέψεις διαφόρων συζύ

γων. Αντιπροσωπεύουν την “ετικετοποίηση”, δηλαδή την ερμηνεία
της συμπεριφοράς του κάθε συζύγου προς το/τη σύντροφό του, με τέ
τοιο τρόπο ώστε να τον/την κάνει να φανεί ένοχος/η “εγκλήματος”.
Προσπαθώντας να βρουν την καλύτερη δυνατή ερμηνεία, οι
σύζυγοι μπόρεσαν να δουν τα ίδια “εγκλήματα” διαφορετικά. Η
εξέταση των πράξεων του/της συντρόφου σας κάτω από ένα θετι
κό φως έχει ήδη περιγράφει ως “αναπλαισίωση”. Η αναθεώρηση
δεν αναφέρεται στη “δύναμη του θετικού τρόπου σκέψης”, αλλά
στη διαδικασία απόκτησης μιας πιο ισορροπημένης -και συνεπώς
πιο ρεαλιστικής- εικόνας του/της συντρόφου, με γνώμονα πάντα
τα ευχάριστα, αλλά και τα δυσάρεστα μηνύματα της συμπεριφο
ράς του/της. Αν μάλιστα προχωρήσει λίγο βαθύτερα, θα σας φανεί
χρήσιμο να προσπαθήσετε να καταλάβετε τη στάση του/της συζύ
γου σας και να ελέγχετε την αξιοπιστία της κατανόησής σας μαζί
του/της.
Αυτόματη σκέψη Λογική απάντηση
Είναι έξω και πίνει με τους φίλους Αυτό τον βοηθά να χαλαρώνει. Έχει
του. Αυτό δείχνει πως δε νοιάζεται πάντα καλύτερη διάθεση αν πίνει μια
για μένα ή τα παιδιά. μπίρα με τους φίλους πριν έρθει σπίτι.
Είναι κακή μητέρα. Αφήνει τα παιδιά Είναι πολύ τρυφερή και την αγαπούν.
να την κάνουν ό,τι θέλουν. Έχουν γί Εξάλλου, είναι καλά παιδιά και δε δη
νει πολύ άτακτα και ξεφεύγουν από μιουργούν προβλήματα. Είναι φυσιο
την τιμωρία. λογικό τα παιδιά να είναι άτακτα. Δε
συμβαίνει τίποτε το ανησυχητικό μ’
αυτά.
Γκρινιάζει πάρα πολύ για τα πάντα. Είναι σπουδαία νοικοκυρά με υψηλά
κριτήρια. Αν δεν τα είχε, δε θα ήταν
δυνατό να μείνουμε σ’ αυτό το σπίτι.
Μιλάει στους πάντες όταν ταξιδεύει. Εί Είναι πράγματι πολύ κοινωνική. Αυ
ναι υπερβολικά κοινωνική. τό κάνει τα ταξίδια πιο ευχάριστα.
Είναι σφιχτοχέρης. Τσιγκουνεύεται Κρατάει τα οικονομικά πολύ καλά.
και την παραμικρή δεκάρα που ξο Κάποιος πρέπει ν ’ αναλάβει τον προ
δεύω. ϋπολογισμό.

Αυτόματες σκέψεις και λογικές απαντήσεις περιγράφονται στο

ακόλουθο απόσπασμα από το ιστορικό του Κλιφ και της Τζούντι:
ΣΕΝΑΡΙΟ: Ο Κλιφ συνήθιζε ν ’ αφήνει διάφορα πράγματα (κου
τιά, περιοδικά, παλιά γράμματα, ρούχα) στις καρέκλες, στο τραπέζι
του καθιστικού ή στο πάτωμα - αντί να τα τακτοποιεί ή να πετά όσα
δεν του ήταν απαραίτητα. Η Τζούντι, αγανακτισμένη που έπρεπε να
συμμαζεύει τις ακαταστασίες του, αποφάσισε να τα αφήνει έτσι όπως
ήταν ελπίζοντας πως ο Κλιφ -συνειδητοποιώντας πως εκείνη δεν
ήταν υπηρέτριά του- θα τα τακτοποιούσε ο ίδιος. Η Τζούντι πίστευε
πως ο Κλιφ καταλάβαινε την ακαταστασία που δημιουργούσε στον
ίδιο βαθμό με κείνη και πως έπρεπε να έρθει αντιμέτωπος με το γεγο
νός πως στο εξής δεν ήταν πρόθυμη να συμμαζεύει “τις βρομιές του”.
Ο Κλιφ, από την άλλη, αγνοούσε την αναστάτωση που προ-
καλούσε. Συνήθιζε να μαζεύει τα πράγματά του βιαστικά όταν η
ακαταστασία ξεπερνούσε την ανοχή του απέναντι σ’ αυτή την
κατάσταση. Πριν το γάμο, ο Κλιφ καθάριζε περίπου μια φορά τη
βδομάδα και συνήθιζε να έχει την ίδια τακτική και μετά το γάμο.
Η Τζούντι όμως ήταν πιο ευαίσθητη στην ακαταστασία και είχε
μια τελείως διαφορετική φιλοσοφία για την τάξη και την καθα
ριότητα. Όταν η Τζούντι τού είπε πως δεν μπορούσε πια να τρέ
χει από πίσω του μαζεύοντας τα πράγματά του, της έβαλε τις
φωνές κι έφυγε.
Οι καβγάδες τους δεν οφείλονται τόσο στις συγκρουόμενες
προσωπικότητες ή φιλοσοφίες τους όσο στη σημασία που απέδιδε
ο ένας στη συμπεριφορά του άλλου. Συνεπώς, η “ενόχληση” του
Κλιφ βασιζόταν στην ερμηνεία της Τζούντι ότι παρατούσε τα
πράγματά του όπου να ’ναι στο σπίτι. Η Τζούντι έκανε διάφορες
αυτόματες σκέψεις εξαιτίας της “ακαταστασίας” του Κλιφ. Οι
σκέψεις αυτές προκάλεσαν μια συγκεκριμένη στάση κριτικής απέ
ναντι στον Κλιφ. Ο Κλιφ τότε αντέδρασε στην κριτική της με τις
δικές του, αυτόματες σκέψεις. Και οι δύο όμως έμαθαν να χαρα
κτηρίζουν και ν ’ αξιολογούν τις αυτόματες σκέψεις τους. Τις κα
τέγραψαν, τις προσδιόρισαν και έδωσαν τις αντίστοιχες λογικές
απαντήσεις όπως φαίνεται πιο κάτω:
17. Δαμάζοντας το Θυμό σας

Αυτόματες σκέψεις της Τζούντι Αογικές απαντήσεις της Τζούντι

Πάντα παρατάει τα πράγματά του Σκέψη του όλα-ή-τίποτα. Μαζεύει
στο σπίτι. όντως τα πράγματά του κάποιες φο
ρές. Και έχει δίκιο που λέει ότι δεν τα
παρατηρεί - εφόσον αυτά δεν τον
ενοχλούν.
Εχει την απαίτηση να είμαι η υπηρέ- Διάβασμα της σκέψης. Δεν ξέρω τι
τριά του. απαιτήσεις έχει. θ α μπορούσα να τον
ρωτήσω.
Δεν ενδιαφέρεται για το πώς νιώθω. Προσωποποίηση. Το ότι είναι ακατά

στατος δε σημαίνει πως δεν ενδιαφέ-
ρεται για μένα.
Όταν απομακρύνεται, δεν μπορώ να Υπεργενίκευση. Απλά είναι ευαίσθη

του πω τίποτα - είναι γεμάτος εχθρι- τος στο να του λέω τι να κάνει. Του
κότητα. θυμίζει τη μητέρα του. Τις περισσότε
ρες φορές είναι ευχάριστος και στορ
γικός.
Αφού η Τζούντι έγραψε τις αυτόματες σκέψεις της, άρχισε να

βλέπει ξανά τα πράγματα με αντικειμενικότητα, και, όταν άρχισε
να εφευρίσκει τις λογικές απαντήσεις, η αντίληψή της για τον Κλιφ
-ως εγωιστή, αδιάφορου και ανεύθυνου- άλλαξε. Μπόρεσε να συ
νειδητοποιήσει πως είχε πέσει στην παγίδα της σκέψης του όλα-ή-
τίποτα, της υπεργενίκευσης, του διαβάσματος της σκέψης και της
προσωποποίησης. Και απέκτησε την ικανότητα να προτείνει εναλ
λακτικές εξηγήσεις για τη συμπεριφορά του Κλιφ που φαίνονταν
πιο εύλογες από εκείνες που αυτόματα έδινε στην αρχή η ίδια.
Όταν ολοκλήρωσε αυτή την άσκηση, ένιωσε ανακουφισμένη
και περισσότερο ερωτευμένη με τον Κλιφ. Αναγνωρίζοντας τις
αυτόματες σκέψεις της και απαντώντας λογικά σ’ αυτές, μπόρεσε
ν ’ αλλάξει τον τρόπο αντίληψής της. Αντί να θεωρεί τον Κλιφ κα
κό, τώρα άρχισε να τον βλέπει κατά κύριο λόγο σαν καλό χαρα
κτήρα που απλά έχει κάποια ελαττώματα.
Τώρα, ας εξετάσουμε τις αυτόματες σκέψεις και τις λογικές
απαντήσεις του Κλιφ:

Αυτόματες σκέψεις τον Κ λιφ Λογικές απαντήσεις τον Κ λιφ

Συνεχώς μου γκρινιάζει. Υπεργενίκευση. Το συνηθίζει μόνο
όταν έχω κάνει κάτι.
Της αρέσει να με υποβιβάζει. Διάβασμα της σκέψης. Τίποτα δεν

αποδεικνύει κάτι τέτοιο. Στην πραγ
ματικότητα, αυτό την ενοχλεί. Δέει
ότι απεχθάνομαι να είναι γκρινιάρα.
Μου φέρεται σαν να ’μαι παιδί. Έχει Διάβασμα της σκέψης. Δε θέλει να
την απαίτηση να κάνω ό,τι θέλει εκεί μου φέρεται σαν να ’μαι παιδί, απλά
νη. δε μου αρέσει ο τόνος της φωνής της.
Μπορώ να της μιλήσω γ ι’ αυτό. Οι
αντιρρήσεις της έχουν σχέση με την
ακαταστασία μου παρά με το να κάνω
ό,τι ζητήσει εκείνη.
Και η Τζούντι και ο Κλιφ διαπίστωσαν πως, όταν έγραψαν τις

αυτόματες σκέψεις και τις λογικές απαντήσεις τους, ο θυμός τους
μειώθηκε σημαντικά και μπόρεσαν να συζητήσουν τα προβλήματά
τους χωρίς να εκνευρίζει ο ένας τον άλλο. Ακόμη, η Τζούντι έθεσε
στον εαυτό της -με αρκετή επιτυχία- μια σειρά ερωτήσεων που τη
βοήθησαν να διατηρήσει την προσοχή της στο πρόβλημά τους:
\> Τι προσπαθεί να μου πει ο Κλιφ;
> Ποιο είναι το πραγματικό πρόβλημα εδώ;
> Είναι απαραίτητο ν ’ απαντήσω σε κάθε επικριτική παρατήρηση;
\> Τι θέλω να πετύχω μ’ αυτήν τη συζήτηση;
Κάποιες φορές οι συζητήσεις τους γίνονταν έντονες, και η Τζού-
ντι ανακάλυψε πως έπρεπε να κάνει στον εαυτό της άλλες ερωτή
σεις:
ϊ> Μήπως η συζήτηση γίνεται άκαρπη;
> Μήπως ήρθε η στιγμή να συνοψίσουμε τις διαφορές μας αντί να μαλώνουμε
γ ι’ αυτές;
> Θα ’πρεπε να δικαιολογήσω την οπτική γωνιά του Κλιφ;
> Θα ’ταν καλύτερο να κάνω ένα διάλειμμα τώρα ή ίσως ν ’ αναβάλω τη συζή
τηση;
Η παραπάνω μέθοδος έχει υποστηριχθεί στη συστηματική
έρευνα με τα προβληματικά ζευγάρια. Οι ψυχολόγοί ϋοηαίά Όιχϊίγ

και Τοηη Όο\νά, για παράδειγμα , ανακάλυψαν πως οι πελάτες

τους που είχαν εκπαιδευτεί σ ’ αυτή την τεχνική φανέρωσαν μια
μεγαλύτερη μείωση του θυμού τους α π 9ό , τι μια ομάδα πελατών με
τους οποίους συγκρίθηκαν και οι οποίοι δεν είχαν μυηθεί σ ’αυτήν
τη μέθοδο. *
Τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα

της έκφρασης του θυμού
Πρέπει εσείς οι ίδιοι ν ’ αποφασίσετε αν οι συζυγικοί καβγάδες

στο σύνολό τους αξίζουν τον κόπο. Θυμηθείτε πως στην πραγμα
τικότητα έχετε επιλογές: μπορείτε να επιλέξετε να εκφράσετε το
θυμό σας ή να μην τον εκφράσετε καθόλου. Αν αποφασίσετε το
πρώτο, μπορείτε ακόμη να επιλέξετε τον τρόπο με τον οποίο θα
εκφράσετε το θυμό σας. Αν εκφράζεται έτσι ώστε να δηλώνει απλά
ότι νιώθετε ενοχλημένοι ή προσβεβλημένοι από τη συμπεριφορά
του/της συντρόφου σας, ο θυμός θα έχει λιγότερα μειονεκτήματα
απ’ ό,τι αν προορίζεται να απειλήσει ή να ταπεινώσει το/τη σύ
ντροφό σας.
Μην ξεχνάτε πως δεν υπάρχει κανόνας που να υποστηρίζει
πως πρέπει να εκφράζετε θυμό. Αν συγκρατηθείτε, ο θυμός σας θα
υποχωρήσει - και θα χαρείτε που τελικά δεν τον εκδηλώσατε. Κα
θώς περιμένετε να κοπάσει ο θυμός σας, έχετε την ευκαιρία ν ’
αξιολογήσετε αν αυτός βασίζεται στην ίδια τη συμπεριφορά
του/της συζύγου σας ή στη σημασία που της έχετε αποδώσει - δη
λαδή, μπορείτε να εξακριβώσετε καλύτερα αν θέλετε να τιμωρήσε
τε το/τη σύντροφό σας απλά για κάποιο λάθος του ή την παρερμη
νεία που δώσατε εσείς στο γεγονός. Για παράδειγμα, αφού υποχώ
ρησε ο θυμός του, ο Κεν ανακάλυψε πως ήταν λάθος του που σκέ-
φτηκε πως η Μάρτζορι δεν ενδιαφερόταν για κείνον απλά επειδή
είχε ξεχάσει να πάει το κοστούμι του στο καθαριστήριο - ήταν αγ
χωμένη με τα προβλήματα της δουλειάς της, κι αυτή η ένταση την
*Οιιίίγ οηά ϋ ο\νη , “ΤΙιβ ΕίΐββΙ οί €θ£ηίΐϊνβ-Β6ΐΊανΐθΓΖίΙ Α^βΠίοη ΤΓαΐηΐη£”.

έκανε να ξεχάσει. Τότε ο Κεν χάρηκε που δεν είχε κατηγορήσει τη

Μάρτζορι για αδιαφορία στην έκκλησή του.
Πριν ξεσπάσετε το θυμό σας στο/στη σύζυγό σας, κάντε στον
εαυτό σας τις εξής ερωτήσεις:
1. Τι περιμένω να κερδίσω με το να κατηγορώ, να τιμωρώ ή να
επιτίθεμαι στο/στη σύντροφό μου;
2. Τι χάνω χρησιμοποιώντας αυτές τις τεχνικές; Ακόμη κι αν
υπάρχουν θετικά βραχυπρόθεσμα αποτελέσματα, τα μακροπρόθε
σμα αποτελέσματα είναι πιθανόν να είναι αρνητικά; Για παρά
δειγμα, αν ο/η σύζυγός μου υποχωρήσει ή παραδοθεί με όρους
ακριβώς τώρα, υπάρχει πιθανότητα αυτό να κάνει τη σχέση πιο
δυσάρεστη ή πιο ψυχρή στο μέλλον;
3. Ποιο είναι το σημείο που θέλω να τονίσω στο/στη σύζυγό μου;
Ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος για να το πετύχω; Είναι πιθανόν
να τα καταφέρω κατηγορώντας ή κατακρίνοντας το/τη σύντροφό
μου;
4. Υπάρχουν καλύτεροι τρόποι από την τιμωρία για να επηρεάσω
το/τη σύζυγό μου - για παράδειγμα, κάνοντας μια σοβαρή συζήτηση
για τη συμπεριφορά του ή προσφέροντας μια “ανταμοιβή” (ένα χα
μόγελο ή ένα κοπλιμέντο) κάθε φορά που κάνει κάτι που μου αρέσει;
Για να σας βοηθήσω να εκτιμήσετε τα υπέρ και τα κατά της έκ
φρασης του θυμού σας, ετοίμασα έναν κατάλογο τον οποίο μπορεί
τε να χρησιμοποιήσετε για να ελέγξετε αν τα κέρδη από το θυμό σας
ξεπερνούν τις απώλειες. Ο καλύτερος τρόπος για να προσδιορίσε
τε τη συνολική αξία της έκφρασης του θυμού σας είναι ν’ αξιολογή
σετε τις προηγούμενες εμπειρίες σας. Χρησιμοποιήστε αυτό τον κα
τάλογο για να εκτιμήσετε τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα
των διαμαχών σας, συνεχίστε να τον συμβουλεύεστε και αναθεωρή
στε τις απαντήσεις σας έπειτα από μελλοντικούς καβγάδες.

Κατάλογος προσδιορισμού της αξίας έκφρασης της εχθρικότητας
Φέρτε στο μυαλό σας την πιο πρόσφατη έκφραση θυμού σας
και προσδιορίστε τις θετικές και αρνητικές συνέπειές του. Ίσως
χρειαστεί να συνεργαστείτε με το σύντροφό σας για ν ’ αποφασί
σετε πώς πρέπει ν ’ απαντήσετε σε πολλές ερωτήσεις, καθώς μέρος
της κάθε ερώτησης εξαρτάται από την αντίδραση του/της συντρό
φου σας. Σημειώστε εκείνες που ισχύουν στην περίπτωσή σας.
Θετικά αποτελέσματα έφρασης τον θνμον μον
----- 1. Ο/η σύζυγός μου άρχισε να συμπεριφέρεται καλύτερα μετά το επεισό
διο.
----- 2. Ένιωσα καλύτερα.
----- 3. Ο/η σύζυγός μου ένιωσε καλύτερα.
----- 4. Η αντεπίθεσή μου με προστάτευσε από την εχθρικότητα του/της συζύ
γου μου.
----- 5. Θα μπορούσα να πω πως ο/η σύζυγός μου με άκουσε πραγματικά - το
οποίο δε συμβαίνει όταν μιλάω φυσιολογικά.
----- 6. Ένιωσα να ανακουφίζεται ο θυμός μου και ν ’ απελευθερώνεται η έντα
σή μου.
----- 7. Ηρέμησαν επιτέλους τα πνεύματα, και μπορέσαμε να στρέψουμε την
προσοχή μας σε άλλα πράγματα.
----- 8. Αφού κάναμε έναν “καλό καβγά”, νιώσαμε μεγαλύτερη αγάπη ο ένας για
τον άλλο.
----- 9. Ξεκαθαρίσαμε τη διαφωνία μας.
Αρνητικά αποτελέσματα της έκφρασης τον θνμον μον
----- 1. Κατέληξα να παρουσιάσω το επιχείρημα ή το παράπονό μου χωρίς
αποτελεσματικότητα, δεξιότητα ή σαφήνεια.
----- 2. Είπα ή έκανα πράγματα για τα οποία μετάνιωσα αργότερα.
----- 3. Ο/η σύζυγός μου υποτίμησε ή αμφισβήτησε την αξιοπιστία όσων είπα,
απορρίπτοντας τις απόψεις μου ως παράλογες ή συναισθηματικά φορτισμέ
νες.
----- 4. Ο/ σύζυγός μου δεν άκουσε καν το μήνυμά μου - γιατί ήταν τυλιγμένο
σ’ ένα σύννεφο εχθρικότητας.
----- 5. Ο/η σύζυγός μου ανταποκρίθηκε μόνο στην εχθρικότητά μου και αντε-
πιτέθηκε.
----- 6. Ο/η σύζυγός μου πληγώθηκε με την επιθετικότητά μου.
----- 7. Παγιδευτήκαμε σ’ ένα φαύλο κύκλο επιθέσεων και αντεπιθέσεων.

Αν τελικά αποφασίσετε να εκφράσετε το θυμό σας, πρέπει να

επιλέξετε κάποιες τεχνικές, ορισμένες από τις οποίες είναι πιο
αποτελεσματικές ώστε να μειώσετε το θυμό σας και συγχρόνως να
περάσετε το μήνυμά σας. Για παράδειγμα, το να πείτε: “Είμαι θυ
μωμένος/η μαζί σου” μπορεί να ασκήσει μια πιο θετική επίδραση
από το να επιτεθείτε στην προσωπικότητα του/της συζύγου σας ή
να εκφράσετε έμμεσα και με υπονοούμενα το θυμό σας.
Ακόμη κι αν αποφασίσετε να χρησιμοποιήσετε μη εχθρικές τε
χνικές (διευκρίνιση, επίλυση του προβλήματος) διαπραγμάτευσης
με το/τη σύζυγό σας, αυτό δεν εγγυάται ότι αυτός ή αυτή θα απο-
φύγει να χρησιμοποιήσει μια εχθρική τεχνική. Πιο κάτω υπάρ
χουν προτάσεις που θα σας βοηθήσουν να μειώσετε το θυμό
του/της συντρόφου σας. Προσπαθήστε να επιβληθείτε οι ίδιοι πα
ρά να υποβιβάσετε το/τη σύζυγό σας.
Να μερικά παραδείγματα:
Προκλητικές δηλώσεις Θετικές δηλώσεις
Γίνεσαι απαίσιος κάθε φορά που με Με ενοχλεί πραγματικά όταν διακό-
διακόπτεις από τη συζήτηση που έχω πτεις τις τηλεφωνικές συνομιλίες μου.
με τη μητέρα μου στο τηλέφωνο.
Είσαι κάθαρμα που με κατηγορείς Ό ταν με κατηγορείς μπροστά στα

μπροστά στα παιδιά. παιδιά, εκνευρίζομαι γιατί έτσι υπο
νομεύεται το κύρος μου.
Είσαι τόσο τεμπέλης, που βαριέσαι Μακάρι να έσβηνες το φως μόλις

να σβήσεις το φως μόλις βγαίνεις από βγαίνεις από το δωμάτιο,
το δωμάτιο.
Έχεις μεγάλο θράσος, που με κοροϊ- Μ ’ εκνευρίζεις όταν με πειράζεις για

δεύεις για τον τρόπο που μιλάω. τον τρόπο που μιλάω.
Εξουδετέρωση της εχθρικότητας του/της συντρόφου σας
Όταν ο ένας σύζυγος εξοργίζεται με τον άλλο, πώς υποτίθεται πως

πρέπει ν ’ αντιδράσει ο δεύτερος; Αν ένας άντρας αρχίσει να φωνάζει
στη σύζυγό του, πρέπει και κείνη να του φωνάξει; Θα ’πρεπε να φύγει
από το δωμάτιο; Ή μήπως να πάρει ένα βάζο και να του το πετάξει;

Πρέπει να αντιμετωπίσετε το γεγονός ότι, ακόμη κι αν έχετε

μειώσει την υπερβολική έκφραση του θυμού σας προς το/τη σύ
ντροφό σας, αυτός ή αυτή μπορεί να έχει επίσης πρόβλημα με το
θυμό του/της. Αποφασίζετε να εξουδετερώσετε το θυμό του/της
συζύγου σας επειδή σας ενοχλεί, επειδή ανησυχείτε μήπως εξε
λιχτεί σε κακοποίηση ή γιατί αυτός ο θυμός δεν κάνει καλό σε
κανέναν από τους δυο. Μην ξεχνάτε πως πράγματι έχετε επιλο
γές και ότι θα σας βοηθήσει πολύ να υιοθετήσετε την πιο υπεύ
θυνη. Η απόφασή σας πρέπει να βασίζεται λιγότερο σ’ αυτά που
νιώθετε πως θέλετε να πείτε ή να κάνετε και περισσότερο σε ό,τι
μπορεί να εξυπηρετήσει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τα συμ-
φέροντά σας.
Πιο κάτω περιγράφονται κάποιες μέθοδοι που μπορείτε να
χρησιμοποιήσετε για να εξουδετερώσετε το θυμό του/της συ
ντρόφου σας.
1. Διευκρινίστε το πρόβλημα όπως περιγράφεται στα Κεφάλαια
15 και 16. Προσπαθήστε να αποκρυπτογραφήσετε ή κάντε το/τη
σύζυγό σας να προσδιορίσει με ακρίβεια τι είναι αυτό που τον/την
ενοχλεί.
2. Ηρεμήστε το/τη σύζυγό σας. Αναγνωρίστε την κριτική του/της
(χωρίς απαραίτητα να συμφωνείτε μ’ αυτήν) και προσπαθήστε να
τον/την καλμάρετε προκειμένου να βοηθήσετε στην επίλυση του
προβλήματος.
3. Επικεντρωθείτε στην επίλυση του προβλήματος.
4. Αποσπάστε την προσοχή του/της συζύγου σας.
5. Οργανώστε συνεδρίες για συζήτηση.
6. Φύγετε από το δωμάτιο ή το σπίτι.
ΕΠΙΛΟΓΗ 1η: ΔΙΕΥ Κ ΡΙΝ ΙΣΤΕ ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜ Α
Όπως αναφέρθηκε στα Κεφάλαια 15 και 16, το πραγματικό

πρόβλημα του/της συντρόφου σας μπορεί να είναι τόσο βαθιά

κρυμμένο σ’ ένα σύννεφο κατηγοριών και κριτικής, που είναι π ι

θανό να μην το εντοπίζετε. Αν ανταποκριθείτε στις κατηγορίες
του/της συζύγου σας με αντεπίθεση, είναι μάλλον απίθανο να λυ
θεί το πρόβλημα. Αντιθέτως, αν αγνοήσετε τις φωνές και τα π ι
κρόχολα σχόλια -χω ρίς να αντιδράσετε εκφράζοντας το θυμό
σας-, θα είστε σε καλύτερη θέση προκειμένου να αποκαλύψετε την
πηγή του προβλήματος. Το να μην εμπλακείτε σε μια ανταλλαγή
προσβολών και αλληλοκατηγοριών είναι ίσως ένα από τα πιο δύ
σκολα πράγματα που μπορούν να σας ζητηθούν, μπορεί όμως να
επιφέρει το καλύτερο δυνατό όφελος για το γάμο σας.
ΕΠΙΛΟΓΗ 2η: ΗΡΕΜΗΣΤΕ ΤΟ/ΓΗ ΣΥΖΥΓΟ ΣΑΣ
Αντιμετωπίζοντας οξύθυμους ασθενείς, οι θεραπευτές ανακά

λυψαν τρόπους καταπολέμησης του θυμού τους που είναι επίσης
χρήσιμοι στους συζυγικούς καβγάδες. Βασικά, αυτές οι μέθοδοι
συνίστανται από την προσπάθειά σας να μειώσετε το επίπεδο θυ
μού του/της συντρόφου σας τονίζοντας το γεγονός ότι σας παρε
μποδίζει στην κατανόηση και επίλυση του προβλήματος. Ακολου
θεί ένα παράδειγμα με τη Μάρτζορι, η οποία είχε εκπαιδευτεί στο
να αντιμετωπίζει τις εκρήξεις θυμού του Κεν:
ΚΕΝ (με δυνατή, θυμωμένη φωνή και ιδιαίτερα απειλητικό ύφος): Βαρέθηκα
πια! Ποτέ δεν κάνεις κάτι που πρέπει να κάνεις, και δεν μπορώ να βασιστώ για
τίποτα πια πάνω σου.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ (ψύχραιμη, προσφέρει μια άμεση πρόταση): Το ξέρω πως είσαι
θυμωμένος, αλλά δεν μπορώ να καταλάβω το λόγο καθώς το μόνο που κάνεις
είναι να φωνάζεις. Γιατί δεν καθόμαστε να το συζητήσουμε λίγο;
ΚΕΝ: Το μόνο που κάνουμε είναι να συζητάμε. Μόνο συζήτηση θέλεις! Όλο
λόγια και καθόλου πράξεις!
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Κοίτα, θέλω πραγματικά να ξέρω τι σ’ ενοχλεί, αλλά δεν μπορώ να σε
ακούω να μου φωνάζεις. Γιατί δεν κάθεσαι να μου μιλήσεις χωρίς να μου φωνάζεις;
ΚΕΝ: Δε φωνάζω! Απλά θέλω να σε συνεφέρω λίγο.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Είμαι πρόθυμη να συζητήσουμε. Γιατί δε σταματάς να ουρλιά
ζεις ώστε να καθίσουμε να μιλήσουμε;
ΚΕΝ: Δεν μπορώ να καταπνίγω τα συναισθήματά μου.
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Τότε ας μιλήσουμε γ ι’ αυτό αργότερα, όταν δε θα είσαι τόσο θυ
17. Δαμάζοντας το Θυμό σας

μωμένος. Θα ’θελα πραγματικά να τακτοποιήσουμε αυτό το θέμα, αλλά δεν

μπορώ όταν μου βάζεις τις φωνές.
ΚΕΝ: Θέλω να το συζητήσουμε αμέσως τώρα!
ΜΑΡΤΖΟΡΙ: Τότε, σε παρακαλώ κάτσε κάτω και σταμάτα να φωνάζεις.
ΚΕΝ (πολύ πιο ήρεμος): Εντάξει. Κάθομαι και δε φωνάζω. Τώρα, πες μου,
γιατί δεν υπάρχουν καθόλου καθαρά πουκάμισα στο συρτάρι; Ήξερες πως
έχω ραντεβού και πως χρειάζομαι ένα καθαρό πουκάμισο σήμερα.
Στην περίπτωση αυτή η Μάρτζορι ήταν διεκδικητική, όχι υπο
χωρητική ή εχθρική. Έβαλε τα δυνατά της αναζητώντας μια λΰση
στο πρόβλημα και αρνήθηκε να εμπλακεί σε κατηγορίες και επιθέ
σεις. Εφόσον εκείνη είχε τον έλεγχο των πραγμάτων, μπορούσε
να πετύχει το στόχο της. Όταν τελειοποίησε αυτό τον τρόπο αντι
μετώπισης του θυμού του Κεν, ένιωσε πολύ λιγότερο ευάλωτη· τε
λικά, μέσα από την επίλυση του προβλήματος μπόρεσε να μειώσει
τη συχνότητα και την ένταση των εκρήξεων του Κεν.
Αν και ο ένας σύζυγος μπορεί να φαίνεται πως ελέγχει την κα
τάσταση με φωνές και κατηγορίες, ο άλλος μπορεί να την επηρεά
σει πιο αποτελεσματικά με την επιμονή και την ηρεμία του. Πιο
δυνατός δεν είναι εκείνος που προκαλεί περισσότερο θόρυβο, αλ
λά εκείνος που μπορεί με ηρεμία να κατευθύνει τη συζήτηση προς
τον προσδιορισμό και την επίλυση των προβλημάτων.
ΕΠΙΛΟΓΗ 3η: ΕΠΙΚΕΝΤΡΩΘΕΙΤΕ

ΣΤΗΝ ΕΠΙΛΥΣΗ ΤΟΥ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΟΣ
Πολλοί καβγάδες οφείλονται στο γεγονός ότι, καθώς ο ένας

σύζυγος ενοχλείται από ένα πρόβλημα και κατηγορεί τον άλλο, ο
δεύτερος ανταποκρίνεται στην κατηγορία παρά στο πρόβλημα.
Φυσικά, η συνήθεια του ενός συζύγου να κατηγορεί τον άλλο συ-
νιστά πρόβλημα από μόνο του, το οποίο μάλιστα θα ’πρεπε να συ
ζητηθεί σε μια συνεδρία επίλυσης προβλημάτων. Δυστυχώς, όταν
ο ένας σύζυγος είναι εκνευρισμένος, και ο άλλος αντιδρά αντί
στοιχα με θυμό ή εχθρικότητα.
Για παράδειγμα, ο Ρόμπερτ επιδιόρθωνε το φως της κεντρικής
κουζίνας και δεν μπορούσε να βρει το κατσαβίδι του. Επιτέθηκε
1 7. Δαμάζοντας το Θυμό σας

στη Σέλι κατηγορώντας την πως το είχε βάλει σε λάθος μέρος. Η

ίδια θα μπορούσε να είχε αντιδράσει προκαλώντας μια διαμάχη.
Στο σημείο αυτό βρίσκονταν στα πρόθυρα ενός νέου καβγά σχετι
κά με τις μικροδουλειές του σπιτιού. Ωστόσο, αναγνώρισε πως ο
Ρόμπερτ είχε εκνευριστεί μαζί της. Φαντάστηκε ένα σενάριο στο
μυαλό της και προέβλεψε την αντίδρασή του αν εκείνη συμπεριφε-
ρόταν επιθετικά· συνεπώς, αποφάσισε να κατευθύνει τις προσπά-
θειές της προς την επίλυση του προβλήματος αντί να έρθει σε δια
φωνία μαζί του.
ΡΟΜΠΕΡΤ: Τι έγινε το κατσαβίδι μου; Το παίρνεις και ποτέ δεν το επιστρέ
φεις!
ΣΕΛΙ: (Πάντα με κατηγορεί. Μου ’ρχεται να του πω: “Δ εν ξέρω τι έγινε με το
παλιοεργαλείο σ ου”, αλλά θα μου απαντήσει: “Δ εν ξέρεις να διορθώνεις τίπο
τα■γιατί παίρνεις πάντα το κατσαβίδι μου;”. 0 α του έλεγα: “Θέλεις πάντα να
με υποτιμάς”. Τότε αυτός θα έλεγε: “Έχω λό γο υ ς ” Θα ένιωθα άσχημα. Θα
ήταν προτιμότερο να επικεντρωθώ απλά στο πρόβλημα.) Μισό λεπτό, πότε το
χρησιμοποίησες για τελευταία φορά;
ΡΟΜΠΕΡΤ (όχι θυμωμένος, και έτοιμος ν ’ απαντήσει στην ερώτηση): Έχω μια
βδομάδα να το χρησιμοποιήσω.
ΣΕΛΙ: Δεν έκανες κάτι μαστορέματα στο σπίτι χτες βράδυ;
ΡΟΜΠΕΡΤ: Έεε... φαντάζομαι πως πράγματι το χρησιμοποίησα χτες το βράδυ.
ΣΕΛΙ: Πού το είχες;
ΡΟΜΠΕΡΤ: Δεν ξέρω... στο υπόγειο.
ΣΕΛΙ: Γιατί δεν το ψάχνεις εκεί;
Όπως ήταν αναμενόμενο, ο Ρόμπερτ βρήκε το κατσαβίδι στο

υπόγειο, όπου πράγματι το είχε χρησιμοποιήσει το προηγούμενο
βράδυ. Κάνοντας ερωτήσεις παρά αντεπιθέσεις, η Σέλι μπόρεσε
να εξουδετερώσει το θυμό του και συγχρόνως να βρει μια λύση
στο πρόβλημα. Ο ελιγμός της αυτός την προστάτευσε από επιπλέ
ον καβγάδες και ανακούφισε το θυμό της προς το Ρόμπερτ. Σε μια
συνεδρία επίλυσης προβλημάτων η Σέλι έκανε λόγο για την τάση
του Ρόμπερτ να την κατηγορεί κάθε φορά που είχε πρόβλημα στο
σπίτι. Εκείνος το παραδέχτηκε και έκανε μια εποικοδομητική
προσπάθεια για να λύσει τα προβλήματα παρά να ξεσπά σε θυμό.
Η περίπτωση αυτή δείχνει ότι δεν είναι απαραίτητο να υποκύ-

ψετε στην παρόρμησή σας για επίθεση όταν ο/η σύζυγός σας θυ
μώνει. Θα φανερώσετε πολύ μεγαλύτερη δύναμη και αυτοκυριαρ
χία αν παραβλέψετε τη διαμάχη και επικεντρωθείτε στο άμεσο
πρόβλημα. Η ψυχραιμία από μέρους σας θα βοηθήσει το/τη σύ
ντροφό σας να αναγνωρίσει την ακαταλληλότητα των συναισθη
ματικών του εκρήξεων.
ΕΠΙΛΟΓΗ 4η: ΑΠΟΣΠΑΣΤΕ ΤΗΝ Π ΡΟ ΣΟΧ Η

ΤΟ Υ /ΓΗ Σ ΣΥ ΖΥ ΓΟ Υ ΣΑΣ
Πολλοί άνθρωποι που βρίσκονται σε κατάσταση έντονου θυ

μού μπορούν να ηρεμήσουν αν η προσοχή τους μεταφερθεί σ’ ένα
άλλο θέμα. Ένας άντρας μπορεί, προσωρινά τουλάχιστον, να κά
νει τη σύζυγό του να ξεχάσει το θυμό της αλλάζοντας θέμα συζή
τησης. Φυσικά, εκείνη μπορεί να διαμαρτυρηθεί ότι αυτός απο
φεύγει το ευαίσθητο θέμα, αλλά ο ίδιος μπορεί να προσφερθεί να
επιστρέψει σ’ αυτό αργότερα. Ωστόσο, η απόσπαση της προσοχής
δεν είναι πάντα αποτελεσματική. Όπως και με τις άλλες τεχνικές,
πρέπει να βασιστείτε στις προσεγγίσεις δοκιμών-και-λαθών.
Ορισμένες φορές, η σωστή χρήση του χιούμορ μπορεί να βοη
θήσει για να σπάσει την ένταση κάποιων συναισθηματικά φορτι
σμένων καταστάσεων. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, η απλή απο
χώρηση -χω ρίς ν ’ αντιδράσετε απέναντι στο/στη σύζυγό σας-
μπορεί να αποκλιμακώσει τη σύγκρουση.
Άλλες τεχνικές όπως το να πείτε στο/στη σύντροφό σας να στα
ματήσει να φωνάζει, να ηρεμήσει ή να χαλαρώσει χρησιμοποιού
νται ευρέως, αλλά συνήθως έχουν ανεπιθύμητα αποτελέσματα αν
ο/η σύζυγός σας δεν ανέχεται τις υποδείξεις. Είναι προτιμότερο
να κάνετε ένα διάλειμμα και να προτείνετε να μη μιλήσει κανείς
από τους δυο σας για λίγο.

ΕΠΙΛΟΓΗ 5η: ΟΡΓΑΝΩΣΤΕ ΣΥ Ν ΕΔΡΙΕΣ ΣΥ Ν Α ΙΣΘ ΗΜ ΑΤΙΚ ΗΣ

ΕΚ Φ Ο ΡΤΙΣΗ Σ
Ορισμένες φορές τα θέματα που απασχολούν ένα ζευγάρι είναι

τόσο έντονα φορτισμένα, που κανείς από τους δυο συζύγους δεν
μπορεί να τα συζητήσει χωρίς να θυμώσει. Ακόμη και αν αποφα
σίσουν να συζητήσουν “σαν δυο πολιτισμένοι άνθρωποι”, το αί
σθημα της οργής τους μπορεί να είναι τόσο δυνατό, που, αμέσως
μόλις αρχίσουν, ο θυμός τους να βγει στην επιφάνεια. Οι προσε
κτικά επιλεγμένες λέξεις τους αποκτούν μια επιθετική χροιά και,
καθώς η αμοιβαία πρόκληση αυξάνεται, καταλήγουν σε καβγά πα
ρά στην αντιμετώπιση ή επίλυση των διαφορών. Αυτό αποτελεί
ένδειξη ότι οι σύντροφοι πρέπει να οργανώσουν συνεδρίες κατά
τις οποίες θα μπορούν να είναι πιο ελεύθεροι να εκφράσουν την
εχθρικότητά τους - τις συνεδρίες συναισθηματικής εκφόρτισης.
Ένας άλλος λόγος που καθιστά αναγκαία την οργάνωση αυ
τών των συνεδριών είναι ότι ορισμένοι άνθρωποι δεν μπορούν να
συζητήσουν δυσάρεστα προβλήματα παρά μόνο όταν είναι θυμω
μένοι. Για παράδειγμα, μια γυναίκα μπορεί να ενοχλείται από κά-
ποιες πράξεις του συζύγου της, αλλά ν ’ αποφασίζει να τις αγνοεί.
Παρ’ όλα αυτά, επανειλημμένα περιστατικά αυτού του είδους
μπορεί να την ταλαιπωρούν πραγματικά έως ότου μπορέσει τελι
κά να μιλήσει ελεύθερα γι’ αυτά.
Σε ορισμένες περιπτώσεις, η γυναίκα μπορεί να μην έχει συνει
δητοποιήσει καν ότι κάποιες πράξεις -ή η έλλειψη πράξεων του
συζύγου της- τη δυσαρεστούν. Ωστόσο, μπορεί να έχει ένα γενικό
αίσθημα ψυχικής κούρασης ή να νιώθει μια μικρή λύπη ή απαισιο
δοξία για τα οποία δεν μπορεί να δώσει εξήγηση. (Μια τέτοια πε
ρίπτωση περιγράφεται στο Κεφάλαιο 9.) Στο σημείο αυτό αποδει-
κνύονται κάποια πρακτικά βήματα που μπορείτε ν ’ ακολουθήσετε
στις συνεδρίες συναισθηματικής εκφόρτισης:
1. Καθορίστε ένα συγκεκριμένο χρόνο και τόπο, όπου και οι δυο
θα μπορείτε να εκφράσετε ελεύθερα χωρίς τον κίνδυνο να σας
ακούσουν οι γύρω σας.
17. Δαμάζοντας το θυμό οας

2. Καθορίστε έναν περιορισμένο χρόνο για κάθε συνεδρία συναι

σθηματικής εκφόρτισης. Το καλύτερο πιθανότατα είναι όχι παρα
πάνω από δεκαπέντε ως είκοσι λεπτά.
3 .0 ένας σύζυγος δε θα ’πρεπε να διακόπτει τον άλλο ενώ μιλά.
4. Μιλήστε ο καθένας με τη σειρά του, αλλά αποφασίστε από πριν
πόση ώρα θα μιλήσει ο καθένας σας. Ο καθορισμός ενός χρονικού
περιορισμού -ορισμένες φορές τέσσερα ή πέντε λεπτά- μπορεί να
παρεμποδίσει την κλιμάκωση της συζήτησης σ’ ένα νέο καβγά.
5. Προβλέψτε τα διαλείμματα τα οποία ο κάθε σύντροφος μπορεί
να θεωρήσει αναγκαία.
ΤΙ ΠΡΕΠ ΕΙ ΝΑ ΚΑΝΕΤΕ ΣΤΙΣ ΣΥΝΕΔΡΙΕΣ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜ ΑΤΙΚΗΣ

ΕΚΦΟΡΤΙΣΗΣ
Αναγνωρίστε το θυμό σας. Πολλοί άνθρωποι δε συνειδητοποι

ούν τις πρώτες ενδείξεις της εχθρικότητάς τους. Υπάρχουν ορι
σμένα υποκειμενικά στοιχεία που μπορεί ν ’ αποτελούν ένδειξη.
Μια γυναίκα, για παράδειγμα, ανακάλυψε πως, όταν άρχιζε να μι
λά για ένα ευαίσθητο θέμα, η καρδιά της χτυπούσε πιο δυνατά.
Μέσα σε λίγα λεπτά ένιωθε συναισθήματα θυμού. Παρατηρώντας
προσεκτικά τις αντιδράσεις της, μπόρεσε να διαπιστώσει πως οι
μύες των χεριών της, ιδιαίτερα των μπράτσων της, τεντώνονταν.
Ακόμη, άρχιζε να νιώθει ζαλάδες. Το στομάχι της ανακατευόταν,
και κάποιες φορές ένιωθε μια σωματική υπερένταση. Ορισμένες
φορές μάλιστα έτρεμε.
Οι άνθρωποι μπορούν να εκπαιδευτούν ώστε να παρατηρούν
προσεκτικά τον τόνο της φωνής τους, πόσο δυνατά μιλούν, καθώς
και την επιλογή των λέξεων και των φράσεών τους. Συχνά ανακα
λύπτουν πως μιλούν με διάφορα υπονοούμενα στους συντρόφους
τους χωρίς οι ίδιοι να το συνειδητοποιούν απόλυτα.
Είναι δυνατόν κάποιος να βιώσει τα συμπτώματα της εχθρικό-
τητας χωρίς να δώσει την ανάλογη σημασία - έως ότου αυτό του
ζητηθεί. Πώς μπορεί ένα άτομο να είναι εχθρικό χωρίς να το συ

νειδητοποιεί; Η απάντηση βρίσκεται στο γεγονός πως, μόλις κά

ποιος μπει στη διαδικασία ενός καβγά (Κεφάλαιο 9), θα απορρο-
φηθεί τόσο πολύ από την ψυχική και σωματική προετοιμασία (να
επιτεθεί ή να υποχωρήσει), ώστε θα χάσει κάθε ίχνος αντικειμενι
κής αντίληψης των πραγμάτων.
Η επίθεση εκφράζεται κατά ένα μέρος μέσω της αντίληψης του
εχθρού κάτω από μια αρνητική σκοπιά και κατά ένα άλλο μέρος
μέσω της κινητοποίησης του σώματος. Συνεπώς, οι αυξημένοι
καρδιακοί χτύποι και η μυϊκή ένταση αποτελούν μέρος της κινη
τοποίησης για επίθεση. Οι εκφράσεις θυμού και τα πικρόχολα
σχόλια είναι μέρος της ίδιας της επίθεσης.
ΤΙ ΠΡΕΠΕΙ Ν’ ΑΠΟΦΕΥΓΕΤΕ ΣΤΙΣ ΣΥΝΕΔΡΙΕΣ

ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗΣ ΕΚΦΟΡΤΙΣΗΣ
Αν θέλετε οι συνεδρίες συναισθηματικής εκφόρτισής σας να εί

ναι εποικοδομητικές, πρέπει να συμφωνήσετε να ελέγξετε το βαθ
μό έκφρασης της εχθρικότητάς σας. Αν η εχθρικότητα γίνει ιδιαί
τερα έντονη, καταστρέφει τη δυνατότητα συμφιλίωσης και μπορεί
να οδηγήσει ακόμη και σε μια ανεπανόρθωτη κρίση - είτε μέσω
των εκφράσεων οργής και θυμού είτε μιας πραγματικής σωματι
κής επίθεσης. Προσέξτε τους εξής σταθερούς κανόνες που πρέπει
να διέπουν αυτές τις συνεδρίες:
1. Προσπαθήστε ν ’ αποφύγετε να καταδικάσετε ακραία το/τη σύ
ντροφό σας. Γενικά, είναι καλύτερο να πείτε: “Αυτό που έκανες τις
προάλλες μ’ έκανε να θυμώσω πολύ” παρά “Είσαι τελείως αποτυ
χημένος ως σύζυγος”. Ο σύντροφος μπορεί να καταλάβει τη δυσα
ρέσκεια που σας προκάλεσε μια συγκεκριμένη πράξη. Μπορεί να
νιώσει ή και να μοιραστεί τα πληγωμένα συναισθήματά σας. Αυτό
που δεν μπορεί να καταλάβει είναι η περιφρόνηση και η υποτίμηση.
2. Προσπαθήστε να μην προσβάλλετε το/τη σύντροφό σας.
3. Μην αγγίζετε τα ευαίσθητα σημεία του/τη συντρόφου σας. Για
παράδειγμα, αν ο/η σύζυγός σας είναι ευαίσθητος/η για το βάρος

του ή για τη συνήθειά του να πίνει, μην επιτίθεστε σ ’ αυτά τα ση

μεία εκτός αν είναι σχετικά με τα παράπονά σας.
4. Μην ανακυκλώνετε παλιές δυσάρεστες αναμνήσεις από τη συ
μπεριφορά του/της συντρόφου σας εκτός αν έχουν σημασία γ ι’ αυ
τά που προσπαθείτε να εκφράσετε.
Ακόμη κι αν οι συνεδρίες συναισθηματικής εκφόρτισης είναι σχε
διασμένες έτσι ώστε να επιτρέψουν μεγαλύτερη έκφραση του θυμού,
πρέπει να υπάρξουν κάποιοι περιορισμοί σ ’ αυτή την έκφραση. Βέ
βαια, οποιαδήποτε μορφή σωματικής βίας είναι εκτός θέματος.
Αλλά ακόμη και οι προφορικές επιθέσεις μπορούν να βγουν εκτός
ελέγχου και να προκαλέσουν ανεπανόρθωτη βλάβη στο/στη σύντρο
φό σας - καθώς και στη σχέση σας. Για να εμποδίσετε την εξέλιξη της
σύγκρουσης σ’ ένα ανεπιθύμητο επίπεδο, πρέπει να προσέξετε ιδιαί
τερα να διατηρήσετε την έκφραση του θυμού σε κάποια όρια. Αν ο
ένας από τους δυο συζύγους παρεκτραπεί, ο άλλος πρέπει να του το
υπενθυμίσει και να του συστήσει να είναι συγκρατημένος/η.
ΠΩΣ ΝΑ ΜΕΙΝΕΤΕ ΜΕΣΑ ΣΤΗ ΣΩΣΤΗ ΖΩΝΗ
Όταν είναι θυμωμένοι, οι σύζυγοι είναι δυνατόν να μετακινη

θούν -ορισμένες φορές αρκετά γρήγορα- από μια εύκρατη ζώνη,
όπου είναι αρκετά νηφάλιοι και αντικειμενικοί με το σύντροφό
τους, σε μια πολύ θερμή ζώνη, στην οποία χάνουν κάθε αντικειμε
νικότητα και σωστή αντίληψη, μην μπορώντας πια να σκεφτούν
ξεκάθαρα. Οι ζώνες μπορούν να προσδιοριστούν από το βαθμό
θυμού και ελέγχου των συζύγων. Τις ονόμασα κίτρινες για το συ
γκροτημένο θυμό, κόκκινες για το μεγαλύτερο βαθμό θυμού και
μπλε για τον ήπιο θυμό.
Η κίτρινη (θερμή) ζώνη
Στη ζώνη αυτή νιώθετε θυμό για το/τη σύντροφό σας, αλλά
μπορείτε να ελέγχετε τη σκέψη και τη συμπεριφορά σας. Ασκείτε
κάποιον έλεγχο σ ’ αυτά που θα πείτε και στο πώς θα τα πείτε. Στό

χος σας είναι να δείξετε στο/στη σύζυγό σας ότι είστε θυμωμένος
και να εκφράσετε όλα τα παράπονά σας, όχι όμως με το κόστος να
καταστρέψετε τη σχέση σας. Μπορείτε να καταλάβετε πότε έχετε
παρεκτραπεί και να συγκροτηθείτε αν είναι απαραίτητο.
Αν και εκνευρισμένοι, μπορείτε να σκεφτείτε κάποια λογικά
επιχειρήματα: ότι ο/η σύντροφός σας κάνει και δείχνει κάποια
προσπάθεια για να καταλάβει ότι ο τρόπος σκέψης σας είναι πα
ράλογος. Αν και ο/η σύζυγός σας σας πει κάτι που έρχεται σε αντί
θεση με τα συμπεράσματά σας, μπορείτε ν ’ αξιολογήσετε αυτές τις
πληροφορίες χωρίς να τις χρησιμοποιήσετε για αντεπίθεση.
Αναγνωρίζετε πως ο σκοπός αυτής της συνεδρίας είναι να βοη
θήσετε τη σχέση και όχι να πληγώσετε το /τη σύντροφό σας. Αλλά
επίσης ξέρετε πως δεν μπορείτε να συζητάτε τις απογοητεύσεις
και τα παράπονά σας χωρίς να νιώθετε και να εκφράζετε θυμό.
Θα σας βοηθήσει να ακολουθήσετε τακτικές που θα σας εμποδί
σουν να περάσετε στην καυτή ζώνη. Μεταξύ αυτών είναι να κάνετε
διαλείμματα και ν ’ αλλάξετε θέμα όταν η ατμόσφαιρα είναι τεταμένη.
Η κόκκινη (καυτή) ζώνη
Οι άνθρωποι που μπαίνουν σ ’ αυτή τη ζώνη εκδηλώνουν μια

επιδείνωση των συμπτωμάτων της κίτρινης ζώνης. Οι σκέψεις και
οι πράξεις σας ξεφεύγουν κάπως από τον έλεγχό σας. Έχετε μια
υπερβολικά αρνητική αντίληψη για το/τη σύντροφό σας. Ο τρόπος
σκέψης σας μπορεί να είναι συγκεχυμένος, ακραίος, εξωπραγμα
τικός και παράλογος.
Στη ζώνη αυτή οι σύζυγοι φαίνεται να έχουν χάσει την ικανό
τητα να αναγνωρίσουν πότε είναι παράλογοι ή διαστρεβλώνουν
τωρινά ή παρελθοντικά γεγονότα. Ακόμη κι όταν έχουν στα χέρια
τους “διορθωτικές” πληροφορίες που διαψεύδουν ξεκάθαρα τις
πεποιθήσεις τους, δεν μπορούν να τις αλλάξουν πραγματικά.
(Μια γυναίκα περιέγραψε τη διεργασία της σκέψης της ως εξής:
“Το μυαλό μου είναι σαν ζελές- δεν μπορώ να σκεφτώ ξεκάθαρα·
οι σκέψεις μου είναι μπερδεμένες”.)

Στην κόκκινη ζώνη το περιεχόμενο αυτών που λένε οι άνθρω

ποι χαρακτηρίζεται από κατηγορίες, επιθετικότητα και αρνητικές
ετικετοποιήσεις. Οι λέξεις συχνά παίρνουν τη μορφή βρισίματος,
απειλών βίας και /ή προθέσεων διάλυσης του γάμου. Ορισμένες
φορές οι απειλές μπορεί να εξελιχτούν σε δηλώσεις του τύπου:
“Θα σε σκοτώσω”. Ο άλλος σύζυγος μπορεί τότε να ρίξει λάδι στη
φωτιά απαντώντας: “Το ξέρω πως θα ήθελες να το κάνεις αυτό”.
Στην καυτή ζώνη, η οργή μπορεί να εξελιχτεί σε πραγματική επί
θεση όπως περιγράφτηκε στο Κεφάλαιο 9. Ο Γκάρι, για παράδειγ
μα, θα επέτρεπε στον εαυτό του να επιτεθεί στη σύζυγό του ενώ βρι
σκόταν στη θερμή ζώνη γιατί σκεφτόταν: “Αυτή το θέλησε”.
Η μπλε (εύκρατη) ζώνη
Προσπαθήσετε να μεταφερθείτε σ ’ αυτή τη ζώνη πριν τελειώσει

η συνεδρία συναισθηματικής εκφόρτισης. Τα στοιχεία της μπλε
ζώνης είναι ίδια μ’ εκείνα μιας συνεδρίας επίλυσης προβλημάτων.
Μπορείτε ν ’ ακούτε τα παράπονα του/τηςσυντρόφου σας και να
εκφράζετε τα δικά σας με σαφήνεια, μεταφράζοντας αυτά τα πα
ράπονα σε συγκεκριμένες απαιτήσεις (Κεφάλαιο 16). Είστε σε θέ
ση ν ’ αναγνωρίσετε πότε τα παράπονα του/της συζύγου σας είναι
αληθινά και να καταλαβαίνετε - μ ’ ένα λογικό, ήρεμο τρόπο- πότε
είναι ψεύτικα ή υπερβολικά.
Και οι δυο σας κατευθύνετε τη συζήτηση προς τη διαμόρφωση
ενός κοινού εδάφους συμφωνίας και προς την προσπάθεια εύρε
σης τρόπων ώστε να συμφιλιώσετε τις διαφωνίες σας. Συζητάτε
πώς ν ’ αλλάξετε τα προβλήματα συμπεριφοράς σας και να χτίζετε
τα θεμέλια για την επίλυση των συγκρούσεων και των προβλημά
των στο μέλλον.
ΚΑΝΤΕ ΔΙΑΛΕΙΜΜΑΤΑ
Κατά τη διάρκεια των συνεδριών συναισθηματικής εκφόρτι-

σης μπορεί να δυσκολευτείτε να ελέγξετε τις σκέψεις σας. Ανα

γνωρίζετε πως είναι δύσκολο να σκεφτείτε λογικά γ ι’ αυτό που θέ

λετε να πείτε ή να εκφραστείτε ελεύθερα. Μπορεί ακόμη να έχετε
πρόβλημα στο να καταλάβετε τι σας λέει ο/η σύντροφός σας.
Αν αρχίσετε να βιώνετε κάποιες α π ’ αυτές τις προειδοποιητι
κές ενδείξεις, είναι καιρός ν ’ αποσυρθείτε προσωρινά κάνοντας
ένα διάλειμμα. Συστήνω στα ζευγάρια να συμφωνούν από πριν
για τη συγκεκριμένη χρονική διάρκεια των διαλειμμάτων τους,
συνήθως πέντε λεπτά περίπου. Ο κάθε σύζυγος πρέπει να συμφω
νήσει με την τακτική προσφυγής σε διάλειμμα όποτε αυτό είναι
αναγκαίο. Βέβαια, αν τα πέντε λεπτά δε σας είναι αρκετά, μπορεί
τε να έχετε περισσότερο χρόνο στη διάθεσή σας.
Αν μια συνεδρία συναισθηματικής εκφόρτισης απαιτήσει πάνω
από δυο διαλείμματα, είναι προτιμότερο να την τερματίσετε και να
αναβάλετε τη συζήτηση έως ότου τα πράγματα ηρεμήσουν ξανά.
ΕΠΙΛΟΓΗ 6η: ΦΥΓΕΤΕ ΑΠΟ ΤΟ ΔΩΜΑΤΙΟ Ή ΤΟ ΣΠΙΤΙ
Ορισμένες φορές, ο κίνδυνος μιας μόνιμης σωματικής ή ψυχο

λογικής βλάβης είναι τόσο μεγάλος, που ίσως χρειαστεί να απο
μακρυνθείτε από το /τη σύντροφό σας έως ότου ο θυμός υποχωρή
σει. Μπορείτε να επιλέξετε να πάτε σ ’ ένα άλλο δωμάτιο ή, αν ο/η
σύζυγός σας σας ακολουθήσει εκεί, να φύγετε από το σπίτι.
Αν οδηγείτε αυτοκίνητο κατά τη διάρκεια μιας έντονης συζή
τησης, είναι καλό ο επιβάτης να καθίσει στην πίσω θέση.
Ως έσχατη λύση, ο ένας από τους δυο σας πρέπει να βγει απ’ το
αυτοκίνητο. Τις περισσότερες φορές, το αυτοκίνητο αποδεικνύε-
ται το χειρότερο μέρος για μια συζήτηση συναισθηματικής εκφόρ-
τισης όχι μόνο εξαιτίας του περιορισμένου χώρου, αλλά και λόγω
του πιθανού κινδύνου ασφαλείας αν ο οδηγός αφαιρεθεί σε μεγά
λο βαθμό. Οι άλλες επιλογές που έχετε ενώ βρίσκεστε μέσα σε αυ
τοκίνητο είναι ν ’ ακούσετε ραδιόφωνο ή να συμφωνήσετε να μη
μιλήσετε για κάποιο διάστημα.

ΚΕΦΑΛΑΙΟ
18
Ε ιδικ ά π ρ οβλή μ α τα
Τ ο κεφάλαιο αυτό θα διερευνήσει μια ποικιλία ειδικών προβλη
μάτων που συναντιούνται σε πολλούς, αλλά όχι σε όλους τους
προβληματικούς γάμους. Αν και αυτά τα προβλήματα είναι συχνά
δύσκολα και μπορεί να συμβάλουν στην παρακμή της σχέσης,
μπορούν να αντιμετωπιστούν όταν οι σύζυγοι τα συνειδητοποιή
σουν και εφαρμόσουν τα είδη των γνωστικών τεχνικών που περι-
γράφτηκαν στα προηγούμενα κεφάλαια.
Μείωση της σεξουαλικής επιθυμίας
Η μείωση ή εξαφάνιση της σεξουαλικής επιθυμίας στο γάμο εί

ναι πολύ πιο συχνή α π ’ ό,τι μπορούν να φανταστούν οι περισσό
τεροι άνθρωποι. Σύμφωνα με μία ερευνητική μελέτη, ακόμη και
στα ευτυχισμένα ζευγάρια τουλάχιστον το 40% εκδήλωσε μια μεί
ωση τον σεξουαλικού ενδιαφέροντος και της επιθυμίας με το πέ
ρασμα του χρόνου.*
Υπάρχουν πολλοί λόγοι γ ι’ αυτήν τη μείωση. Γενικά, ο έρωτας
ζωντανεύει τις φλόγες και τις επιθυμίες· καθώς ο έρωτας εξασθε-
νεί, μειώνεται και η ένταση του πάθους. Καθώς ωριμάζει ένας γά
μος, κάποια άλλα ενδιαφέροντα των συζύγων, όπως η εξασφάλι
ση του εισοδήματος, η δημιουργία ενός σπιτιού και μιας οικογέ
νειας, γίνονται πιο πιεστικοί, απορροφώντας ένα μέρος της ενέρ
* Ε . Ρΐ'ίΐηΙ<, ( ’. Αηάεκοη ;ιηϋ Ο. Κιιβεηδίείη, “ ΡΓβςυεηςν οί δεχυαΙ Ον.νΙυησιοη ίη 'ΝοπηιιΓ
“Ο χιρΐ65”, Ν ο ν Εη§1αηάΙουιτιαΐ οίΜ εώ ά η ε 299 (3) (1978): 111-115.
18. Ειδικά προβλήματα

γειας που πριν διοχέτευαν σε ρομαντισμό. Σταδιακά, ο ρόλος του

οικογενειάρχη και της νοικοκυράς υπερισχύουν των ρόλων του
εραστή και της ερωμένης. Τέλος, η κούραση και το άγχος της δου
λειάς, η ανατροφή των παιδιών, τα οικιακά καθήκοντα, τα προ
βλήματα υγείας και η κατάχρηση ουσιών τείνουν να αποδυναμώ
νουν τη σεξουαλική επιθυμία.
Οι κυριότεροι παράγοντες για τη μείωση της σεξουαλικής επιθυ
μίας μετά το γάμο είναι ωστόσο ψυχολογικοί και πηγάζουν από τις
αντιλήψεις που έχει κάποιος για τον ίδιο του τον εαυτό, το σεξ και
το σύντροφό του. Για παράδειγμα, οι ανασφάλειες πον έχουν να κά
νουν μ’ ένα αίσθημα ανεπάρκειας ή φόβο αποτυχίας μπορούν να
επεκταθούν και στη σεξουαλική συμπεριφορά. Ή ακόμη είναι δυνα-
τόν ένα άτομο να έχει κάποιες συγκεκριμένες ανησυχίες για το σεξ.
Ορισμένοι σύζυγοι η εξωτερική εμφάνιση των οποίων δεν αντα-
ποκρίνεται στα ιδανικά τους στάνταρ μπορεί να ντρέπονται ή να
νιώθουν ενοχές και να αποφεύγουν να κάνουν έρωτα. Μια γυναίκα
μπορεί να απεχθάνεται το μέγεθος του στήθους της ή το σχήμα των
γοφών της, ένας άντρας μπορεί να νιώθει άβολα για το στομαχάκι
του ή για τα ψηλόλιγνα πόδια του. Καθώς φοβούνται ότι δε διαθέ
τουν αρκετό ερωτισμό -ότι τους λείπει το σεξαπίλ- τα άτομα αυτά
υιοθετούν μια στάση αυτοαποδοκιμασίας που παρεμβαίνει στην
αυθόρμητη έκφραση της σεξουαλικής επιθυμίας τους.
Επιπλέον, πολλοί σύντροφοι ανησυχούν για την ικανότητά
τους να έχουν μια επαρκή σεξουαλική επίδοση, να ικανοποιήσουν
το/τη σύζυγό τους, αλλά και τον ίδιο τους τον εαυτό. Αυτό το “άγ
χος της επίδοσης” γίνεται μια αυτοεκπληρούμενη προφητεία: με
το να προσέχουν τόσο πολύ την επίδοσή τους, αφαιρούν από τη
σεξουαλική τους δραστηριότητα ένα μεγάλο μέρος ευχαρίστησης.
Τέλος, το σεξ μπορεί να τους φαίνεται μια τόσο μεγάλη πρόκληση
ή δοκιμασία, που να χάσουν την επιθυμία τους γ ι’ αυτό.
Τα διαπροσωπικά προβλήματα των συζύγων αποτελούν συνή
θη πηγή προβλημάτων στη σεξουαλική τους ζωή. Ένα από τα πιο
εμφανή προβλήματα είναι μια διαφορά στις προτιμήσεις τους -
πότε, πού, πώς, για πόση ώρα και πόσο συχνά. Οι συγκρουόμενες

επιθυμίες για τη διάρκεια, τη συχνότητα ή την ποικιλία στο σεξ

προκαλούν δυσαρέσκεια, άγχος ή ενοχές. Αυτά τα δυσάρεστα συ
ναισθήματα μπορούν στη συνέχεια να παρέμβουν και να επηρεά
σουν αρνητικά τις σεξουαλικές τους επαφές.
Τα αρνητικά συναισθήματα δεν είναι απαραίτητο να παρέμ
βουν στη σεξουαλική επιθυμία. Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως
το σεξ είναι μια καλοδεχούμενη ανακούφιση από τα συναισθήμα
τα άγχους, θυμού ή λύπης. Αλλά, όταν αυτά τα συναισθήματα κα-
τευθυνθούν προς τον ένα σύντροφο, μάλλον επιδεινώνονται παρά
ανακουφίζονται από το σεξ. Ορισμένες φορές μάλιστα αναστέλ
λουν τη σεξουαλική διέγερση. Υπάρχουν βέβαια εξαιρέσεις - όταν
τα συναισθήματα θυμού εξαφανίζονται μετά από έναν καβγά, για
παράδειγμα, και το πάθος ζωντανεύει ξανά.
Μια σειρά στάσεων προς το/τη σύντροφό σας μπορούν να πα
ρέμβουν αρνητικά στα σεξουαλικά αισθήματά σας. Για παράδειγ
μα, οι άνθρωποι που θεωρούν το σεξ “μια σοβαρή υπόθεση” ή που
είναι καταθλιπτικοί μπορεί να βιώσουν μια αναστολή της σεξου
αλικής επιθυμίας. Ή, αν πιστεύετε πως ο/η σύζυγός σας σας χρη
σιμοποιεί, δεν ενδιαφέρεται για τα συναισθήματά σας ή πως είναι
ανάξιος/α, είναι δυνατόν να νιώσετε μια αυτόματη απονέκρωση
της σεξουαλικής επιθυμίας σας.
Η εξαφάνιση της επιθυμίας μπορεί από μόνη της να οδηγήσει
σε παρεξηγήσεις που περιπλέκουν ακόμη περισσότερο τη σεξουα
λική, καθώς και τη μη σεξουαλική σχέση. Ο Κεν, για παράδειγμα,
ερμήνευσε την έλλειψη ενδιαφέροντος της Μάρτζορι ως έναν πα
θητικό τρόπο προκειμένου να τον τιμωρήσει, να τον κάνει να νιώ
σει τύψεις επειδή της φώναζε. Ο Μάρτιν πίστευε πως, όταν η Μέ-
λανι απομακρυνόταν, προσπαθούσε να ελέγξει τον τρόπο με τον
οποίο έκαναν έρωτα, να τον αναγκάσει να γίνει πιο ρομαντικός. Η
Γουέντι αντιλαμβανόταν το μειωμένο σεξουαλικό ενδιαφέρον του
Χολ ως μια ένδειξη αδιαφορίας απέναντι της. Φυσικά, σε ορισμέ
νες περιπτώσεις, αυτές οι ερμηνείες μπορεί να είναι σωστές, αλλά
συνήθως είναι λανθασμένες. Αν και οι άνθρωποι δε χάνουν εκού
σια τη σεξουαλική τους διάθεση, μπορούν να την αποκτήσουν ξα

νά εκούσια, εφόσον χρησιμοποιήσουν τις σωστές μεθόδους.

Στο επόμενο ερωτηματολόγιο συμπεριέλαβα κάποιες από τις
αρνητικές αυτόματες σκέψεις που ανέφεραν ασθενείς τους οποί
ους συνάντησα στην κλινική μας. Αυτές οι σκέψεις είναι χαρακτη
ριστικές πολλών συζύγων κατά τη διάρκεια του σεξ, παρεμβαίνο-
ντας στη σεξουαλική επιθυμία και ευχαρίστησή τους. Οι απόψεις
αυτές, οι οποίες γενικά αντανακλούν αντιλήψεις για τον εαυτό
σας, το/τη σύντροφό σας ή το σεξ γενικά, μπορούν να διορθωθούν
αν χρησιμοποιήσετε τις ίδιες τεχνικές που ισχύουν για τις αυτό
ματες σκέψεις και περιγράφτηκαν στο Κεφάλαιο 13. Διορθώνο
ντας αυτές τις αρνητικές στάσεις και παρερμηνείες, τα ζευγάρια
διαπιστώνουν πως η σεξουαλική τους επιθυμία μπορεί ξανά να
ενεργοποιηθεί.
Εξετάστε τις προτάσεις του ερωτηματολογίου και εντοπίστε
τις σκέψεις και τις αντιλήψεις εκείνες που αντιπροσωπεύουν το
δικό σας τρόπο σκέψης ενώ κάνετε έρωτα. Οι τεχνικές της γνωστι
κής θεραπείας μπορούν να χρησιμοποιηθούν για τη μείωση της
επίδρασης που ασκούν αυτές οι αντιλήψεις στη σεξουαλική σας
ζωή (βλέπε Κεφάλαιο 13). Ένα παράδειγμα για το πώς μπορούν
να χρησιμοποιηθούν οι γνωστικές μέθοδοι για το σκοπό αυτό
ακολουθεί στη σελίδα 422.
Αρνητικές αυτόματες σκέψεις κατά τη διάρκεια του σεξ
Διαβάστε την κάθε πρόταση και σημειώστε πόσο συχνά κάνετε αυτές τις σκέ
ψεις κατά τη διάρκεια του σεξ:
(Ο) ποτέ, (1) σπάνια, (2) σποραδικά, Ο) συχνά,
(4) τις περισσότερες φορές, (5) πάντα.
Ανασφάλειες για τον εαυτό
----- Μέρη του σώματός μου δεν είναι ελκυστικά.
----- Το σώμα μου δεν είναι αρκετά ελκυστικό.
----- Δεν είμαι καλός/ή σ ’ αυτό.
----- Δε θα φτάσω σε οργασμό.
----- Δε θα ικανοποιήσω το /τη σύζυγό μου.

Ανασφάλειες για το/τη σύζυγο

----- Είσαι πάρα πολύ βιαστικός/ή.
----- Ενδιαφέρεσαι μόνο για τη δική σου ικανοποίηση.
----- Είσαι υπερβολικά μηχανικός/ή.
----- Αναρωτιέμαι τι σκέφτεσαι.
----- Φοβάμαι πως θα σε απογοητεύσω.
----- Φοβάμαι πως θα εκνευριστείς αν σταματήσουμε.
----- Ανησυχώ γιατί δεν ερεθίζεσαι.
----- Πόσο θα κρατήσει;
----- Δε νιώθω καλά, αλλά φοβάμαι να σ’ το πω.
----- Προσπαθείς πάρα πολύ έντονα... μακάρι να χαλάρωνες.
----- Ανησυχώ μήπως δε θα ’χεις οργασμό.
----- Μακάρι να το απολάμβανες περισσότερο.
----- Μιλάς πάρα πολύ.
----- Μακάρι να μην ήταν τόσο σημαντικό.
----- Δεν το απολαμβάνω πραγματικά.
----- Είναι το μόνο που σ’ ενδιαφέρει.
Πρέπει
----- Νιώθω πως πρέπει να κάνω ό,τι θέλεις εσύ.
----- Θα ’πρεπε να το απολαμβάνω περισσότερο.
----- Υποτίθεται πως θα ’πρεπε να ερεθίζομαι.
----- Και οι δυο μας θα ’πρεπε να πετύχουμε σ’ αυτό.
----- Νιώθω υποχρεωμένος/η να σου εξασφαλίσω οργασμό.
----- Θα ’πρεπε να ’χω οργασμό.
Αρνητισμός
----- Δεν έχω διάθεση.
----- Γιατί θα ’πρεπε να ενδιαφέρομαι;
----- Δε θα είναι καλό για μένα.
----- Ισως μάλιστα σταματήσω.
----- Το κάνω μόνο για να σε ικανοποιήσω.
----- Νιώθω την ένταση, αλλά αυτό δε σημαίνει τίποτα για μένα.
----- Είμαι πάρα πολύ κουρασμένος/η.
----- Απαιτεί πολύ μεγάλη προσπάθεια.
----- Θα φερθώ απαίσια αν ενδώσω στην επιθυμία σου.

Είτε έχετε συχνά πολλές από τις παραπάνω σκέψεις και αντι
λήψεις είτε αρκετά σπανιότερα, αυτές μπορούν να χρωματίσουν
τα συναισθήματά σας για το σεξ μειώνοντας τη φυσιολογική σε
ξουαλική επιθυμία σας και πιθανότατα κάνοντας σας να αποφύ
γετε τελείως το σεξ.
Χρησιμοποιήστε τις τεχνικές που περιγράφονται στο Κεφά
λαιο 13 για να αντισταθμίσετε την αρνητική επίδραση αυτών των
αντιλήψεων.
Η αδιαφορία ή η δυσαρέσκεια είναι δυνατόν να αυξηθούν με τα
χρόνια. Ενισχύονται από πεποιθήσεις όπως: “Είμαι πολύ μεγά
λος/η για να μπορώ να ερεθίζομαι” ή “Το σεξ είναι μπελάς” ή “Το
σεξ είναι μόνο για το/τη σύζυγό μου - γιατί ν ’ ανησυχώ κι εγώ;”.
Παρακάτω περιγράφω μεθόδους τις οποίες χρησιμοποίησαν κά
ποιοι σύζυγοι για ν ’ αντισταθμίσουν αυτές τις σκέψεις και στά
σεις που είχαν παρέμβει στη σεξουαλική τους ικανοποίηση.
Αυτοβοήθεια για τα σεξουαλικά προβλήματα
Υπάρχουν ορισμένα πράγματα τα οποία μπορούν να κάνουν

οι σύζυγοι για ν ’ αυξήσουν τη σεξουαλική επιθυμία και ικανοποί
ησή τους, όπως το να χρησιμοποιήσουν τις μεθόδους που προτά-
θηκαν στα Κεφάλαια 14, 15 και 16 για τη βελτίωση της επικοινω
νίας. Αν και μπορεί να σας φανεί δύσκολο στην αρχή, μπορείτε να
χρησιμοποιήσετε αυτές τις τεχνικές για να συζητήσετε τις επιθυ
μίες του καθενός σχετικά με το πότε και πόσο συχνά θα κάνετε
έρωτα. Μπορείτε ακόμη να συζητήσετε για ευαίσθητα θέματα
όπως διαφορές στο στιλ και τις συγκεκριμένες προτιμήσεις του
καθενός, π.χ. τα προκαταρκτικά παιχνίδια, τις στάσεις και το
προτιμώμενο είδος ερεθισμού. Ένας τρόπος για να σπάσετε τον
πάγο είναι να ρωτήσετε το/τη σύζυγό σας για το τι του/της αρέσει
ή δεν του/της αρέσει πριν αρχίσετε να μιλάτε για τις δικές σας
προτιμήσεις. Κάποιες τεχνικές για την αύξηση της σεξουαλικής
επιθυμίας -όπως χαλάρωση, σταδιακή σωματική διέγερση, επικέ
ντρωση στις αισθήσεις- ή για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων

προβλημάτων είναι πέρα από το σκοπό αυτού τον βφλίου. *

Οι γνωστικές τεχνικές που απευθύνονται στην επίλυση σεξου
αλικών προβλημάτων συμπεριλαμβάνουν και τη χρήση της φα
ντασίας για την αύξηση της διέγερσης.
Ο Γκάρι και η Μπέβερλι είχαν έναν ικανοποιητικό από πολλές
απόψεις γάμο, αλλά αντιμετώπιζαν προβλήματα όταν εκείνος την
άρπαζε, την έσφιγγε στην αγκαλιά του και τη χάιδευε. Κάποιες
φορές η Μπέβερλι θύμωνε και απομακρυνόταν από κοντά του. Ο
Γκάρι ένιωθε πληγωμένος και σαστισμένος - η Μπέβερλι ήταν συ
νήθως θερμή και τρυφερή μαζί του.
Αυτή η απλή περιγραφή, ωστόσο, δεν εξηγεί τι προκάλεσε το
πρόβλημά τους - τι σκέψεις έκαναν. Κατά τη διάρκεια μιας συνε
δρίας, απέσπασα τις εξής πληροφορίες: η Μπέβερλι φοβόταν μή
πως κάποιες φορές που ο Γκάρι την αγκάλιαζε ήθελε να “συνεχί-
σουν”. Αντί να απολαμβάνει εκείνες τις στιγμές, αναρωτιόταν:
“Τι θα γίνει μετά;”. Επειδή σ ’ εκείνη τη δεδομένη περίσταση δεν
ήθελε να κάνουν έρωτα, απομακρυνόταν σκεφτόμενη: “Δεν το κά
νει από τρυφερότητα. Το μόνο που θέλει είναι σεξ”.
Η ερμηνεία της ήταν λανθασμένη. Για τον Γκάρι, το αυθόρμητο
αγκάλιασμα σήμαινε στοργή, όχι μια πρόσκληση να κάνουν έρω
τα. Όταν η Μπέβερλι απομακρυνόταν, εκείνος σκεφτόταν: “Δεν
ενδιαφέρεται για μένα ”, με αποτέλεσμα να απομακρύνεται και ο
ίδιος θυμωμένος και να μην της μιλά. Κατά συνέπεια, έχασαν και
οι δυο τους ένα μεγάλο μέρος της επιθυμίας τους για οικειότητα.
Τους συμβούλεψα να γράψουν τις αυτόματες σκέψεις τους την
επόμενη φορά που θα συνέβαινε κάτι τέτοιο και έπειτα να προ-
* [.. Ο. ΒίΐΓβαοΗ, Γ ο γ γ ο υ Γ $ £ ΐϊ: 7'/)ε Γ υ ΙΙίΙΙπ ια η οί' ΡεηηαΙε Β β χ υ α ίίΐγ ("Ο&ΓίΙεη ( Ί ίν , ΝΥ.:
Α π ο Ιιο γ Βοοίίδ, 1976).
Η. 5. Κίφΐ&η, ΤΙιβ Ν ο ν $6χ ΤΙΐ6ταργ: Α α ΐν ε ΤτεαίΓηοιΐ οί 5βχυα1 ϋΥ^ίυηα ΐοη (Νε\ν

ΥογΚ: ΒηιηηεΓ/ΜαζεΙ, 1974).
Μ. δοόΐΠ, ΙηΐίΐΏαΐβ Ρ αηη€κ: Ραΐΐβτης ϊη Ιο ν ο αηά Μάγπά§6 (Νε\ν Υογ1<: Κ&ηάοπι Ηοιίδε,
1987).
Β. Ζί11ΐ36Γ£6ΐ(1, Μαΐβ $€χυαΙίΐγ (Ν ον ΥογΚ: Βαηΐαιτι ΒοοΚδ, 1978).

σπαθήσουν να δώσουν μια λογική απάντηση. Στο επόμενο ραντε

βού έφεραν και οι δυο μαζί τους ένα κομμάτι χαρτί με τις απαντή
σεις που είχαν γράψει.
Καταγραφή της σκέψης της Μπέβερλι
Κατάσταση Αυτόματη σκέψη Συναίσθημα Λ ογική απάντη
ση
Ο Γκάρι μου ρ ί Θέλει να κάνου Θυμός Απλά προσπαθεί
χτηκε. με έρωτα. Πόσο να είναι τρυφε
εγωιστής είναι! ρός. Δεν ξέρω αν
Δε βλέπει πως θέλει να προχω
είμαι απασχολη ρήσει κι άλλο. Αν
μένη; δεν το θέλω, μπο
ρώ να του πω.
Καταγραφή της σκέψης του Γκάρι
Κατάσταση Αυτόματη σκέψη Συναίσθημα Λ ογική απάντη

ση
Η Μπέβερλι Απλά την αγκά Λύπη Είναι τρυφερή
έψυγε από κοντά λιασα. Δεν είναι άλλες φορές.
μου όταν την τρυφερή. Τι συμ Απλά είναι απα
αγκάλιασα. βαίνει; Ίσως δε σχολημένη. Αυτό
με αγαπά πραγ δε σημαίνει τίπο
ματικά. τα παραπάνω.
Αφού η Μπέβερλι και ο Γκάρι έγραψαν τις αυτόματες σκέψεις

και τις λογικές απαντήσεις τους, συζήτησαν τις μεταξύ τους αντι
δράσεις. Συνειδητοποίησαν πως ο ένας είχε παρεξηγήσει τη συ
μπεριφορά του άλλου. Συμφώνησαν πως ο Γκάρι έπρεπε να συνε
χίσει να εκφράζει τη στοργή του ελεύθερα. Αν ήθελε να προχωρή
σει κι άλλο, θα μπορούσε να κοιτάξει για κάποια ένδειξη επιθυ
μίας και από την πλευρά της Μπέβερλι.
Ο Γκάρι και η Μπέβερλι εκφράζουν έναν από τους τρόπους
στους οποίους οι σύζυγοι μπορεί να διαφέρουν. Ο ένας σύντρο
φος μπορεί να αντιδράσει σε μια τρυφερή κίνηση με την επιθυμία
για μεγαλύτερη ερωτική δρατηριότητα, ενώ ο άλλος μπορεί να
νιώσει πως η έκφραση της τρυφερότητας είναι από μόνη της ικα-

νοποιητική. Αν ο άντρας πιέζει κάποιες φορές για σεξουαλική

επαφή, η σύζυγος μπορεί στο εξής να θεωρεί την κάθε έκφραση
τρυφερότητας ως αποπλάνηση, καθώς σκέφτεται: “7ο μόνο πον
τον ενδιαφέρει είναι το σεξ”.
Πιο κάτω υπάρχουν ορισμένες χαρακτηριστικές αυτόματες
σκέψεις που κάνουν οι άνθρωποι κατά τη διάρκεια της ερωτικής
τους σύμπτυξης και οι λογικές απαντήσεις που έδωσαν σ’ αυτές
τις σκέψεις.
Αυτόματη σκέψη Λογική απάντηση
Το στήθος μου είναι πάρα πολύ μι Δεν τον ενοχλεί. Γιατί θα ’πρεπε να
κρό. ενοχλεί εμένα;
Δεν το απολαμβάνω πάρα πολύ. Συχνά το απολαμβάνω πολύ. Δεν

μπορώ να έχοο την απαίτηση να το
απολαμβάνω κάθε φορά.
Μακάρι να είχε οργασμό! Μου έχει πει πολλές φορές πως ικα
νοποιείται με την επαφή. Την πιέζω
με το να περιμένω να φτάσει σε οργα
σμό.
Είναι τόσο σφιγμένος! Μακάρι να Μπορώ να του μιλήσω αργότερα για

χαλάρωνε λίγο. το να χαλαρώσει περισσότερο και να
μην είναι τόσο σφιγμένος.
Χρειάζεται πολλή ώρα για να ερεθι Οι διαφορετικοί άνθρωποι έχουν

στεί. Τι πρόβλημα έχει; διαφορετικούς ρυθμούς. Μπορώ να
συγχρονιστώ μαζί της έως ότου είναι
έτοιμη.
Κ άποιοι άνθρωποι με μειωμένη σεξουαλική επιθυμία δεν

έχουν καθόλου σεξουαλικές φαντασιώσεις κατά την αρχική φάση
της σεξουαλικής τους επαφής, ενώ αντίθετα τις έχουν ενώ αυνανί
ζονται. Αλλοι πιστεύουν πως οι σεξουαλικές φαντασιώσεις απο-
τελούν σημαντική πηγή της σεξουαλικής τους διέγερσης. Αν δυ
σκολεύεστε να ερεθιστείτε, ίσως σας βοηθήσει να δοκιμάσετε να
επινοήσετε μια φαντασίωση κατά τα προκαταρκτικά παιχνίδια.
Ορισμένοι άνθρωποι νιώθουν ένοχοι ή άπιστοι όταν έχουν ερωτι-

κές φαντασιώσεις για κάποιον άλλο εκτός από το/τη σύντροφό

τους· ωστόσο, αυτές οι φαντασιώσεις γενικά είναι φυσιολογικές
και δεν πρέπει να γεννούν ένοχα συναισθήματα.
Πολλά ζευγάρια χρησιμοποιούν τα ερωτικά αναγνώσματα ως
ένα μέσο ερεθισμού. Άλλοι διεγείρονται με το να παρακολουθούν αι
σθησιακές ταινίες. Αν αυτές οι μέθοδοι δεν αποδειχτούν αποτελε
σματικές, είναι προτιμότερο ν ’ αναζητήσετε επαγγελματική βοήθεια.
Απιστία
Στο βιβλίο που κυκλοφόρησε το 1983 με τον τίτλο Αιηεποαη

(Ζοιιρΐ€δ οι κοινωνιολόγοι ΡΙιίΙίρ ΒΙυιηϊΐοίη και Ρερροτ 5οΙιχναηζ
εκτιμούν πως τουλάχιστον το 21% των γυναικών και το 37% των
αντρών είχαν μια εξωσυζυγική σχέση στα δέκα χρόνια γάμου. * Οι
συγγραφείς τονίζουν, ωστόσο, πως ακόμη και οι σύζυγοι που εί
χαν τέτοιου είδους σχέσεις θεωρούν τη μονογαμία ως ένα ιδανικό.
Παρά το γεγονός ότι οι εξωσυζυγικές σχέσεις φαίνονται να εί
ναι αρκετά συχνές, μπορεί να έχουν καταστροφική επίδραση στον
άλλο σύντροφο -και στον ίδιο το γάμο- αν αποκαλυφτούν. Φυσι
κά, αυτές οι σχέσεις δεν υπονομεύουν έναν ήδη κλονισμένο γάμο,
αλλά μπορούν κάλλιστα να αποτελούν σύμπτωμά του. Οι θερα
πευτές που κάνουν συμβουλευτική ζευγαριών και οι δικηγόροι
που αναλαμβάνουν διαζύγια αναφέρουν πως η πλειοψηφία των
πελατών τους παραδέχεται πως είχαν σχέσεις πριν ή κατά τη διάρ
κεια διάλυσης της σχέσης τους.
Γιατί άραγε μια εξωσυζυγική σχέση ασκεί μια τόσο τραυματική
επίδραση στον/στην απατημένο/η σύζυγο, ιδιαίτερα όταν το γεγο
νός περιγράφεται από τον/την άπιστο/η σύντροφο ως ασήμαντο;
Η απάντηση βρίσκεται στο συμβολικό μήνυμα της σχέσης. Πουθε
νά αλλού η σκέψη του όλα-ή-τίποτα δε γίνεται πιο έντονη α π ’ ό,τι
σε θέματα που έχουν σχέση με τη συζυγική πίστη: ένας σύζυγος εί
ναι είτε πιστός είτε άπιστος. Δεν υπάρχει τίποτα ενδιάμεσα. Μια
*Ρ . ΒΙυηΐδΙείη απ(1 Ρ. δοΙιννϋΠζ, Αιηαιιοιιη ΟουρΙα (Νε\ν Υ ογ Κ: \\ΊΙΙίίΐηι Μοιτο\ν, 1983),
σελ. 583.

και μόνο σχέση αρκεί για να χαρακτηριστεί ως άπιστος ή άπιστη,

όπως κάποιος που έχει κλέψει μια μόνο φορά στη ζωή του και
στιγματίζεται ως κλέφτης ή κάποιος που έχει πει μια φορά ψέμα
τα και θεωρείται παντοτινά ως ψεύτης.
Ακριβώς όπως ο δεσμός του γάμου αντιπροσωπεύει την αγά
πη, αποκτούμε ένα αίσθημα του συμβολικού μηνύματος μιας εξω-
συζυγικής σχέσης από την περιγραφή που δίνει ο/η απατημένος/η
σύζυγος: προδοσία, απιστία, απάτη. Ακόμη κι αυτές οι λέξεις δεν
εκφράζουν απόλυτα την απελπισία που νιώθουν κάποιοι πληγω
μένοι σύζυγοι - αισθάνονται σαν ολόκληρο το νήμα της ζωής τους
να κόπηκε ανεπανόρθωτα. Εκτός α π ’ αυτό το αίσθημα απελπι
σίας, αμφιβολίες για το πόσο άξιοι, επιθυμητοί ή επαρκείς είναι
αρχίζουν να τους κατατρύχουν: “Όπως φαίνεται, απέτυχα κατά
κάποιον τρόπο... Φαντάζομαι πως κανείς δε με θέλει” μου είπε με
δάκρυα μια απατημένη σύζυγος. Επιπλέον, συχνά νιώ θουν να
πληγώνεται βαθιά η αξιοπρέπεια τους ή να χάνουν από την κατο
χή τους ένα πραγματικό τους απόκτημα.
Χωρίς να παραβλέψει ή να δεχτεί την απιστία ο/η απατημέ
νος/η σύζυγος, μπορεί να προσπαθήσει να δει πιο αποστασιοποι-
ημένα αυτό το γεγονός. Η σκέψη του όλα-ή-τίποτα κάνει τον/την
“προδομένο/η” σύζυγο πιο επιρρεπή στο να θεωρήσει την κατά
σταση ως μια πολύ μεγαλύτερη απειλή για το γάμο α π ’ ό,τι πραγ
ματικά είναι. Αυτό ισχύει ιδιαίτερα στις περιπτώσεις εκείνες που
ο/η σύζυγος είχε διάφορες περιπέτειες της μιας βραδιάς.
Φυσικά, η αναγνώριση ότι η απειλή δεν είναι φανταστική είναι
ιδιαίτερα σημαντική: μια μεμονωμένη εξωσυζυγική σχέση μπορεί
να αναπτυχθεί σε κάτι πολύ πιο μόνιμο και να δημιουργήσει μια
σοβαρή απειλή στο γάμο. Ωστόσο, ο/η προδομένος/η σύζυγος μπο
ρεί να αντιδράσει σε οποιαδήποτε τέτοια κατάσταση σαν να είναι
πράγματι μια τεράστια απειλή.
Πολλά ζευγάρια καταφεύγουν στη συμβουλευτική αφού αποκα-
λυφθεί η απιστία. Όταν μια τέτοια συμπεριφορά αποτελεί σύμπτω
μα κλονισμού του γάμου, ο θεραπευτής συχνά μπορεί να βοηθήσει
τους συζύγους να λύσουν τα προβλήματά τους και συνεπώς να μει

ώσουν την πιθανότητα επανεμφάνισης αυτής της κατάστασης.

Για παράδειγμα, ο Νταν ήταν ένας πολυάσχολος έμπορος που
περνούσε τις περισσότερες ώρες του στη δουλειά. Συνήθως έφευ
γε από το σπίτι στις 6:00 το πρωί και δε γύριζε ποτέ πριν τις 8:00
ή τις 9:00 το βράδυ. Η σύζυγός του η Μπάρμπαρα δούλευε λιγότε-
ρες ώρες και ήταν ιδιαίτερα δυσαρεστημένη με το πρόγραμμα του
Νταν, που τους στερούσε από το χρόνο που έπρεπε να περνούν
μαζί. Οι σεξουαλικές επαφές τους μειώθηκαν σημαντικά, κάνο-
ντάς τη να νιώθει κενό και πλήξη και να ποθεί την ικανοποίηση.
Η Μπάρμπαρα συμμετείχε σε πολλές οργανώσεις. Με τον και
ρό, γνώρισε ένα άλλο μέλος μιας οργάνωσης που είχε πρόσφατα
χωρίσει από τη σύζυγό του. Καθώς αναπτυσσόταν η σχέση τους, ο
νέος της φίλος άρχισε να της κάνει σεξουαλικές προτάσεις. Στο
σημείο αυτό, οι βαθύτερες ανάγκες της Μπάρμπαρα για τρυφερό
τητα και επαφή, τις οποίες δεν εκπλήρωνε ο Νταν, βγήκαν στο
προσκήνιο. Επιπλέον, η Μ πάρμπαρα ήταν ένα υπάκουο άτομο
που χαρακτηριζόταν από μια υπερβολική ανάγκη να ικανοποιεί
τους άλλους ανθρώπους. Αυτοί οι παράγοντες υπερίσχυσαν της
ηθικής της: προχώρησε σε μια μόνο σεξουαλική επαφή με το φίλο
της, μετά την οποία ένιωσε πολύ ένοχη.
Ο Νταν άρχισε να υποψιάζεται πως η Μπάρμπαρα είχε κάτι
παραπάνω από μια πλατωνική σχέση μ’ αυτό τον άλλο άντρα. Τη
ρώτησε, και κείνη ένιωσε τόσο ένοχη, που ξέσπασε σε δάκρυα και
του είπε ακριβώς τι είχε συμβεί. Ο Νταν ένιωσε ολότελα απογοη
τευμένος και της είπε ότι δεν μπορούσε να συνεχίσει σ ’ ένα γάμο
από τη στιγμή που δεν μπορούσε πια να εμπιστευτεί τη σύζυγό
του. Ωστόσο, αφού η οργή και η απελπισία του υποχώρησαν κά
πως, αποφάσισαν να καταφύγουν σε συμβουλευτική γάμου.
Οταν ήρθαν σ ’ επαφή μαζί μου, ήταν ξεκάθαρο πως μια ουσια
στική αλλαγή στις προτεραιότητες και στα σχέδιά τους ήταν ανα
γκαία προκειμένου να απαλύνουν κάπως το πλήγμα που είχε
επέλθει στη σχέση τους. Ο Νταν συμφώνησε να μειώσει τις ώρες
που περνούσε στη δουλειά του. Η Μπάρμπαρα, στο μεταξύ, εν-
θαρρύνθηκε να βρει άλλες πηγές ικανοποίησης. Αρχισε να παρα

κολουθεί μαθήματα σ ’ ένα τοπικό κολέγιο - κάτι που ήθελε να κά

νει εδώ και πολύ καιρό.
Η αντίδραση του Νταν ήταν χαρακτηριστική των απατημένων
εκείνων συζύγων που αλλάζουν αυτόματα οπτική γωνιά ώστε να
κάνουν τον/την άπιστο/η σύζυγό τους να φαίνεται κακός/ή (βλ.
Κεφάλαιο 8). Η κάθε πράξη του “προδότη” συντρόφου εξετάζεται
τώρα κάτω α π ’ αυτό το νέο πρίσμα. Ξαφνικά, χαρακτηριστικά τα
οποία προηγουμένως ήταν άξια θαυμασμού τώρα γίνονται αντι
ληπτά ως αρνητικά, επιφανειακά ή απατηλά.
Έ να από τα πρώτα διορθωτικά βήματα είναι η προσπάθεια
αναπλαισίωσης της οπτικής γωνιάς του/της απατημένου/ης συζύ
γου. Η απιστία είναι πράγματι μια ασυγχώρητη αμαρτία; Στην αρ
χή τουλάχιστον, έτσι φαινόταν στον Νταν. Όταν όμως προσπάθη
σε να τη δει διαφορετικά, έπρεπε να παραδεχτεί πως δεν ήταν κάτι
τόσο τρομερό όσο του είχε φανεί αρχικά. Συνειδητοποίησε πως κά
ποιοι παντρεμένοι φίλοι του είχαν διάφορες τέτοιες τυχαίες σχέ
σεις τις οποίες ο ίδιος δεν αποδοκίμαζε - εφόσον δεν αποκαλύ-
πτονταν. Μάλιστα, σε κάποιες περιπτώσεις είχε μπει και ο ίδιος
στον πειρασμό να κάνει μια τέτοια σχέση, αν και τελικά δεν το επέ
τρεψαν οι συνθήκες. Παραδέχτηκε μάλιστα πως κάποτε, χαριτολο
γώντας, είχε πει στην Μπάρμπαρα πως είχε μια άλλη σχέση - σαν
έναν τρόπο να εξασφαλίσει μια “προκαταβολική συγκατάθεση”
από κείνη σε περίπτωση που προέκυπτε κάτι τέτοιο στο μέλλον.
Δεν είχε όμως ποτέ υποψιαστεί πως αυτή η συζήτηση μπορεί να
άνοιγε σ ’ εκείνη την πόρτα για μια τέτοια σχέση. *
Στην πραγματικότητα, αυτού του είδους οι συζητήσεις είναι
συχνές ανάμεσα στους συζύγους. Οι Βΐιιπίδΐείη και $οΗ\νίΐπζ πα
ρατηρούν από διάφορα ιστορικά πως οι σύντροφοι συχνά ερμη
νεύουν αυτές τις συζητήσεις τελείως διαφορετικά· οι άντρες συ
μπεραίνουν πως έχουν πάρει συγκατάθεση από τις συζύγους τους,
ενώ οι γυναίκες πιστεύουν πως έχουν κάνει γνωστή την αντίθεσή
τους για μια εξωσυζυγική σχέση του συζύγου τους.
*Β1υπΐ5ΐ6ίη ίΐπίΐ ΧςΙιχν&πζ, Α η ια ία ιη ('ου ρ ΐ€Χ .

Ο Νταν συνειδητοποίησε πως, αν ο ίδιος είχε μια άλλη σχέση,

δε θα ένιωθε πως ήταν πράγματι άπιστος ή υποκριτής. Συνεπώς,
λογικά δεν είχε δικαίωμα ν ’ αποδώσει αυτούς τους χαρακτηρι
σμούς στην Μπάρμπαρα. Αυτή η αναγνώριση τον βοήθησε να θε
ωρήσει το γεγονός λιγότερο φοβερό: οι πράξεις της Μπάρμπαρα
δεν ήταν τόσο “φριχτές”. Αν και πίστευε πως η Μπάρμπαρα τον
είχε διαψεύσει σοβαρά -είχε προδώσει την εμπιστοσύνη του-, πα
ραδέχτηκε πως η συμπεριφορά της εκείνη ήταν δικαιολογημένη,
καθώς ο γάμος τους περνούσε πράγματι μια κρίση. Όταν κατάλα
βε την αιτία της πράξης της Μπάρμπαρα, ο Νταν ανακουφίστηκε
κάπως - δε σήμαινε απαραίτητα πως δεν τον αγαπούσε.
Αυτό που επίσης είναι σημαντικό είναι η “αποκαταστροφοποίη-
ση” του γεγονότος. Ο Νταν είχε πει: “Δε θα μπορέσω ποτέ να την
εμπιστευτώ ξανά”. Πίστευε πως από τη στιγμή που εκείνη είχε ξεπε-
ράσει τα όρια της πίστης και της αφοσίωσης μπορούσε να το ξανα
κάνει. Ευτυχώς, όμως, μπόρεσε να δει τα πράγματα πιο λογικά: αν
εκείνη είχε την ειλικρινή πρόθεση ν ’ αφοσιωθεί στη βελτίωση της
σχέσης, δε θα είχε λόγο να ψάχνει έξω από το γάμο για ικανοποίηση.
Καθώς ο Νταν άρχισε ν ’ αναθεωρεί την αρνητική αντίληψή του
για την Μπάρμπαρα, σταμάτησε να τη θεωρεί ανεύθυνη, αναξιό
πιστη και εγωίστρια, ενώ αντιθέτως άρχισε να την αντιμετωπίζει
ως ένα άτομο που είχε κάνει ένα λάθος και το είχε μετανιώσει αλη
θινά. Αποφάσισε πως μπορούσε να συνεχίσει να ζει μαζί της - αν
και δε θα ξεχνούσε ποτέ το ολίσθημά της. Πριν όμως φτάσει σ ’ αυ
τό το σημείο, έπρεπε ν ’ ανακαλύψει τα βαθύτερα μηνύματα της
απιστίας της και να ξεπεράσει την ανάγκη του για εκδίκηση. Κα
θώς εξέτασε προσεκτικά το συμβολικό νόημα, συνειδητοποίησε
πως η σχέση της τον έκανε να νιώθει ανήμπορος, σαν να βρισκό
ταν τελείως εκτός ελέγχου, και πως, αν εκείνη αποφάσιζε να κάνει
κάτι, αυτός δεν ασκούσε καμιά επίδραση στις πράξεις της.
Η απεγνωσμένη αντίδραση του Νταν δεν είναι τόσο υπερβολι
κή όσο πιθανώς φαίνεται. Οι παντρεμένοι άνθρωποι πρέπει να
έχουν την αίσθηση όχι μόνο ότι ο/η σύντροφός τους δε θα ξεπερά-
σει ορισμένα όρια αλλά ότι έχουν στα χέρια τους κάποιον έλεγχο

- ότι μπορούν να επηρεάσουν το/τη σύζυγό τους να μην κάνει κά

τι που θα τους πληγώσει. Η βασική εμπιστοσύνη που περιγράφε-
ται στο Κεφάλαιο 11 δίνει σ ’ ένα σύζυγο την ασφάλεια ότι η σχέ
ση έχει πρωταρχική σημασία και δε θα θυσιαστεί για ένα καπρί
τσιο ή μια επιπόλαιη παρόρμηση.
Ο Νταν ακόμη αναγνώρισε πως η σχέση της Μπάρμπαρα τον
έκανε να αμφιβάλλει για τον εαυτό του. Ήταν άραγε τόσο επιθυμη
τός όσο πίστευε; Εφόσον μπορούσε να του το κάνει, σήμαινε πως
ίσως δεν ήταν ωραίος· μάλλον δεν ήταν καθόλου ελκυστικός, δεν
μπορούσε ποτέ να έχει μια υγιή σχέση και θα κατέληγε μόνος και
εγκατελειμμένος. Συνειδητοποίησε πως ο πόνος του και η επιθυμία
για εκδίκηση πήγαζαν κυρίως α π’ αυτά τα συναισθήματα αναξιότη-
τας. Όταν μπόρεσε να καταπνίξει αυτές τις ανασφάλειες βλέπο
ντας πιο ρεαλιστικά τον εαυτό του, η επιθυμία του να τιμωρήσει την
Μπάρμπαρα για την ψυχική οδύνη που του προκάλεσε μειώθηκε.
Παρότρυνα τον Νταν να προσπαθήσει να καταλάβει την Μπάρ
μπαρα, να αντιληφθεί πως η μοναξιά στο γάμο την έκανε ευάλωτη.
Καθώς μπόρεσε να ταυτιστεί μαζί της, έγινε πιο επιεικής. Αυτή η
επιείκεια είναι ουσιαστική για τη συμφιλίωση. Ο Νταν, παρ’ όλα
αυτά, παρέμεινε κάπως δύσπιστος απέναντι στην Μπάρμπαρα,
αλλά συμφώνησαν ότι εκείνη θα προσπαθούσε να απαλύνει τις
υποψίες του. Η Μπάρμπαρα συμφώνησε πως, όταν είχε κάποια
δουλειά ή συνάντηση, θα του έλεγε ακριβώς πού θα πήγαινε και με
ποιον και πως θα του τηλεφωνούσε αν επρόκειτο να αργήσει. Συγ
χρόνως, ο Νταν έπρεπε να μάθει να αντέχει την αβεβαιότητα του να
μην ξέρει πού είναι η Μπάρμπαρα την κάθε στιγμή. Η Μπάρμπαρα
και ο Νταν άρχισαν επίσης να σκέφτονται τρόπους με τους οποί
ους θα μπορούσαν να ικανοποιούν ο ένας τον άλλο και να εκφρά
ζουν το ενδιαφέρον τους (Κεφάλαιο 12). Για παράδειγμα, άρχισαν
ν ’ αγοράζουν ο ένας στον άλλο δώρα, να τρώνε συχνά πρωινό έξω
και να κάνουν σχέδια για να βελτιώσουν το σπίτι τους. Ακόμη,
συμφώνησαν τα Σαββατοκύριακα να πηγαίνουν μαζί εκδρομές.
Αλλά το πιο σημαντικό είναι πως αποφάσισαν να προγραμματί
σουν συνεδρίες επίλυσης προβλημάτων που θα τους επέτρεπαν να

ξεκαθαρίσουν και. να επιλύσουν τις συγκρούσεις τους.
Στρες
Σ’ ένα γάμο υπάρχουν πολλοί στρεσογόνοι παράγοντες που ο

οποιοσδήποτε συνδυασμός τους θα μπορούσε να κλονίσει τη σχέση.
Στα πρώτα χρόνια, οι σύζυγοι, που προηγουμένως δε ζούσαν μαζί,
πρέπει να πάρουν άπειρες αποφάσεις, για τις πιο ασήμαντες λεπτο
μέρειες (όπως την τοποθέτηση των ραφιών στο μπάνιο) ως και τα
πια σημαντικά θέματα (όπως για το πού θα μείνουν).
Ακόμη, προκύπτουν διάφορα άλλα θέματα: προσαρμογής των
ωραρίων εργασίας, προετοιμασίας του φαγητού ή οργάνωσης του
προϋπολογισμού. Επειδή λοιπ όν υπάρχουν σταθερά διαφορές
στις προτιμήσεις, στις συνήθειες και στο στιλ, η συνεχής λήψη
αποφάσεων, οι συμβιβασμοί και οι παραχωρήσεις μπορεί να προ-
καλέσουν προστριβές. Τα ζευγάρια που ζουν κοντά στους γονείς
του ενός συζύγου αντιμετωπίζουν τα γνωστά προβλήματα παρέμ
βασης των πεθερικών στην προσωπική τους ζωή, κάτι που αυξά
νει τις δυσκολίες αυτής της περιόδου προσαρμογής.
Ο επόμενος στρεσογόνος παράγοντας έγκειται στη γέννηση
του πρώτου παιδιού, γεγονός που μπορεί να παραλύσει με πολ
λούς τρόπους τη συζυγική σχέση. Η γέννηση και φροντίδα του
πρώτου παιδιού αποτελεί ολοφάνερα ένα βάρος για τη μητέρα.
Λιγότερο έντονες είναι οι συνέπειες στον πατέρα, ο οποίος μπορεί
να βιώσει συναισθήματα κατάθλιψης για τον κλονισμό της συζυ
γικής του σχέσης.
Η νέα μητέρα συχνά νιώθει να διαταράσσεται η ισορροπία των
δραστηριοτήτων της. Για πολλές γυναίκες, η εγκυμοσύνη, η γέννηση
και η πρώτη φροντίδα του παιδιού απαιτούν την απάρνηση πολλών
σημαντικών παραγόντων ικανοποίησης και ασφάλειας χωρίς την
εξασφάλιση αντίστοιχων αντισταθμισμάτων. Η μέλλουσα μητέρα
ίσως χρειαστεί να μειώσει το ενδιαφέρον της για τη δουλειά της, τις
κοινωνικές εκδηλώσεις, τα σπορ και άλλες ψυχαγωγικές δραστη
ριότητες. Καθώς στρέφει όλη της την προσοχή και ενέργεια στο νε

ογέννητο, ο χρόνος που κάποτε περνούσε με το σύζυγό της -και ιδι

αίτερα οι τρυφερές τους στιγμές- μπορεί να μειωθεί σημαντικά.
Αν και η απόκτηση ενός παιδιού αποτελεί από μόνη της αντι
στάθμισμα για όλα τα παραπάνω, η νέα μητέρα συχνά νιώθει μια
ξεκάθαρη απώλεια της άμεσης ικανοποίησής της, μια άσκηση
ελέγχου στη ζωή της και μια ταυτόχρονη αύξηση των πιέσεων και
των ευθυνών. Παρά τις σταδιακές αλλαγές στους παραδοσιακούς
ρόλους της μητέρας και του πατέρα, η μερίδα του λέοντος για τη
φροντίδα του σπιτιού και των παιδιών ανήκει στη μητέρα. *
Για πολλές μητέρες η ανισότητα ανάμεσα σ ’ αυτά που πρέπει να
υποστούν -η σωματική και ψυχολογική κόπωση- και αυτά που
“απολαμβάνουν” ως αποτέλεσμα -εκτίμηση και υποστήριξη- μπο
ρεί να εκφραστεί με μια συναισθηματική διαταραχή, όπως η κατά
θλιψη. Αλλά και οι άντρες δεν παραμένουν ανέγγιχτοι απ’ αυτές τις
αλλαγές στη σχέση. Μπορεί να νιώσουν μια μείωση της στοργής,
του ενδιαφέροντος και της κατανόησής τους - καθώς επίσης και μια
ελάττωση των σεξουαλικών επιθυμιών τους. Έρευνες έχουν απο
δείξει πως ένα μεγάλο ποσοστό αντρών και γυναικών βιώνουν μια
ήπια κατάθλιψη κατά τη διάρκεια αυτής της μεταβατικής περιόδου.
Αντιθέτως, πολλοί άλλοι άντρες νιώθουν πολύ πιο κοντά στις συ
ζύγους τους. Συμμετέχουν παρακολουθώντας μαθήματα για μέλλο
ντες γονείς, όντας παρόντες κατά τη διάρκεια του τοκετού και βοη
θώντας στη φροντίδα του μωρού, όπως στην αλλαγή των πάμπερ,
στο τάισμα και στο μπάνιο. Οι άντρες συχνά γίνονται πιο διαχυτι
κοί με τις συζύγους τους μετά τη γέννηση του πρώτου παιδιού (αν
και δε συμπεριφέρονται απαραίτητα με τον ίδιο τρόπο και στη γέν
νηση των επόμενων παιδιών τους).
Μια άλλη δύσκολη περίοδος είναι εκείνη που συμπίπτει με το
μεγάλωμα των παιδιών, ιδιαίτερα κατά την εφηβεία τους, ή με την
απομάκρυνση των μεγάλων πια παιδιών από το σπίτι. Η υπερβο
λική αφοσίωση ή αλλαγές στην καριέρα του ενός από τους δυο συ
ντρόφους, η αρρώστια ή ο θάνατος των γονιών των συζύγων και,
*Β1απΐ8ΐβίη ίΐηιΐ5οΗ\ναΠζ, Α η ιεπ α ίπ ϋουρίβ ί.

τέλος, η συνταξιοδόχηση είναι επίσης δυνατό να δημιουργήσουν

άγχος σ ’ ένα ζευγάρι.
Η εποχή στην οποία επισυμβαίνει η πίεση μπορεί ν ’ ασκήσει
σημαντική επίδραση σ ’ ένα γάμο. Πάρτε, για παράδειγμα, τις συ
ζύγους που φιλοδοξούν να σπουδάσουν. Οι ερευνητές έχουν δια
πιστώσει πως, όταν υπήρχαν συγκεκριμένοι παράγοντες, οι γάμοι
των γυναικών εκείνων που σπούδαζαν στο πανεπιστήμιο διαλύο
νταν αφού αυτές άρχιζαν τις σπουδές τους. Οι γυναίκες εκείνες
που είχαν αποκτήσει παιδιά πριν ή κατά τη διάρκεια φοίτησής
τους στο πανεπιστήμιο ήταν πιο πιθανό να πάρουν διαζύγιο α π ’
ό,τι εκείνες που απέκτησαν παιδιά αφού τελείωσαν το πανεπιστή
μιο. Το στρες ωστόσο γινόταν ουδέτερο στις γυναίκες εκείνες που
σπούδαζαν, αλλά είχαν εξασφαλίσει τη συμπαράσταση και υπο
στήριξη των συζύγων τους - αλλά δε μειωνόταν για τις συζύγους
εκείνες που είχαν ήδη παιδιά. Οι ερευνητές συμπέραναν πως η
διάλυση της σχέσης προκλήθηκε εν μέρει από την πίεση που προέ-
κυψε από τη στιγμή που οι γυναίκες αυτές προσπάθησαν να συμ
βιβάσουν την καριέρα και το ρόλο τους ως μητέρες. *
Αλλοι παράγοντες που συνέβαλαν στο χωρισμό συμπεριλάμ-
βαναν αναμφισβήτητα τις δυσκολίες των αντρών να αντεπεξέλ-
θουν στις αλλαγές των ρόλων των συζύγων τους.
Με λίγα λόγια, η κάθε φάση του γάμου έχει τις ιδιαίτερες απαι
τήσεις και απώλειες και τα άγχη της. Και το άγχος από μόνο του
συχνά παρεμποδίζει την ικανότητα των συζύγων να αντιμετωπί
ζουν αυτά τα προβλήματα.
ΣΤΡΕΣ ΚΑΙ ΛΑΝΘΑΣΜΕΝΟΣ ΤΡΟΠΟΣ ΣΚΕΨΗΣ
Όλοι μας ξέρουμε πως, όταν έχουμε άγχος, γινόμαστε περισ

σότερο ευερέθιστοι και επιρρεπείς στο να χάσουμε τον έλεγχο της
διάθεσής μας. Αυτό που ίσως δε συνειδητοποιούμε ωστόσο είναι
ότι είμαστε επίσης περισσότερο εκτεθειμένοι σ ’ ένα λανθασμένο
*5. Κ. ΗοιίδεΚηεοΗΐ, 5. ναιι^Ηη, αηά Α. 5. Μαο1<€, Μαιϊίαΐ Οΐδηιρίΐοη &ιιιοη§ ΡΐΌί'£5$ΐοη&1
ΧνοΓηεη: ΤΗε ΤίΓηίη§ οί €αΓ66Γ αηά Ραιτπ1γ Εν€ηΐδ”, $οάαΙΡγοΜ61Ώ$?>\ (3) (1984): 273-284.

τρόπο σκέψης, και αυτό ευθύνεται εν μέρει για την ευερεθιστότη-

τα και τον υπερβολικό θυμό μας. Τα ίδια γνωστικά λάθη που κά
νουν οι σύζυγοι εκείνοι που πλαισιώνουν αρνητικά τους συντρό
φους τους -σωληνοειδής όραση, υπεργενίκευση, “καταστροφο
ποίηση”- βγαίνουν στο προσκήνιο όταν μας διακατέχει το άγχος.
Η πραγματικότητα αυτή φαίνεται ξεκάθαρα στην περίπτωση
της Λόρα -διευθύντριας του τμήματος δημοσίων σχέσεων ενός
υπουργείου που δεχόταν συχνά την επίθεση των μέσων μαζικής
ενημέρωσης-, που μου είπε: “Όταν πάει καλά η δουλειά μου, τί
ποτα στο Φρεντ δε με ενοχλεί. Αε βρίσκω κανένα λάθος στη συ
μπεριφορά του. Όταν έχω προβλήματα στη δουλειά μου και βρί
σκομαι κάτω από έντονο στρες, ό,τι και αν κάνει με δυσαρεστεί.
Βλέπω μόνο τα λάθη του και τα άσχημα πράγματα που κάνει. Ό,τι
κι αν κάνει δεν είναι σωστό”.
Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, η στρεσαρισμένη σύζυγος φαίνεται
να έχει απόλυτο άδικο. Η Λόρα διηγήθηκε μια συνομιλία που είχε
με το Φρεντ ενώ βρισκόταν κάτω από πίεση λόγω της δουλειάς
της. Ο Φρεντ είχε υποσχεθεί να διορθώσει μια καρέκλα, αλλά επα-
νειλημμένως ξεχνούσε ν ’ αγοράσει το κατάλληλο εργαλείο.
ΦΡΕΝΤ: Αχ, όχι! Πάλι το ξέχασα.
ΛΟΡΑ: Τι θα πει ότι το ξέχασες; Το έχεις ήδη ξεχάσει μια φορά, και εγώ μπήκα
στον κόπο να σου τηλεφωνήσω για να σου το υπενθυμίσω.
ΦΡΕΝΤ: Λυπάμαι. Ήμουν απασχολημένος και το ξέχασα. Είμαι αφηρημένος
μ’ αυτά τα πράγματα.
ΛΟΡΑ: Δεν έπρεπε να το ξεχάσεις!
ΦΡΕΝΤ: Είχα ένα επείγον περιστατικό αμέσως αφού τηλεφώνησες, και μου
διέφυγε εντελώς.
ΛΟΡΑ: Ενδιαφέρεσαι περισσότερο για τους ασθενείς σου απ ’ ό,τι για μένα.
ΦΡΕΝΤ (θυμωμένος): Αυτό δεν είναι αλήθεια! Είσαι υπερβολική.
Όταν ένα άτομο είναι τόσο αναστατωμένο, συνηθίζει να αγνο
εί τις αθώες εξηγήσεις (“αφηρημάδα”, “επείγον περιστατικό”) και
προσκολλάται σε αρνητικές ερμηνείες όπως: “Λεν ενδιαφέρεσαι
για μένα ” (Μάλιστα, οι άνθρωποι εκείνοι που δεν είναι οι ίδιοι
αφηρημένοι αμφιβάλλουν ιδιαίτερα για την εξήγηση περί “αφηρη

μάδας” που τους δίνει ο/η σύντροφός τους).

Μια άλλη συνέπεια του άγχους είναι η απώλεια της δυνατότη
τας ελέγχου στη σκέψη και στη συμπεριφορά. Οι στρεσαρισμένοι
άνθρωποι δυσκολεύονται περισσότερο να μετριάσουν τις ακραίες
ερμηνείες τους, να διορθώσουν τις γνωστικές διαστρεβλώσεις
τους και να ρυθμίσουν τον τρόπο έκφρασης των συναισθημάτων
τους. Στις περιπτώσεις αυτές έχουν την τάση να μιλούν άσχημα -
ακόμη και να επιτίθενται σωματικά στο/στη σύντροφό τους ή να
αποχωρούν τελείως. Όταν το άγχος οδηγεί στο αλκοόλ, ο συνδυα
σμός των δυο μπορεί να είναι καταστροφικός - προκαλώντας μια
βίαιη έκφραση θυμού.
Οι άνθρωποι με συνεχές και έντονο στρες εκδηλώνουν επίσης
έναν παιδικό τρόπο σκέψης και συμπεριφοράς που είναι γνωστός
ως παλινδρόμηση. Η Λόρα έκανε την εξής παρατήρηση: “Όταν
πάει καλά η δουλειά μου, απολαμβάνω τη σχέση μου με το Φρεντ.
Δε νιώθω πεσμένη. Έχω τους δικούς μου ρυθμούς. Αλλά, όταν εί
μαι αγχωμένη, κολλάω πάνω του, εξαρτώμαι απόλυτα α π ’ αυτόν
και τον χρειάζομαι διαρκώς”.
ΑΝΤΙΔΟΤΟ ΣΤΟ ΑΓΧΟΣ
Τι πρέπει να κάνετε όταν νιώθετε αγχωμένοι; Η πρώτη συμ

βουλή είναι να προσπαθήσετε να αποφύγετε να αγχωθείτε. Εφαρ
μόζοντας κάποιες από τις αρχές της γνωστικής θεραπείας που πε-
ριγράφονται σ ’ αυτό το βιβλίο, θα μπορείτε να αποτρέπετε πιο συ
χνά την εμφάνιση άγχους. Για παράδειγμα, πολλοί άνθρωποι πέ
φτουν στην παγίδα του άγχους επειδή έχουν την τάση να “τρομε-
ροποιούν” και να “καταστροφοποιούν” συγκεκριμένες απογοη
τεύσεις τους. “Είναι φρίκη που το προσωπικό μου δεν τελείωσε
έγκαιρα τη δουλειά” και “Ο μέτριος υπηρεσιακός φάκελος του
Τζον δείχνει πως δε θα τα καταφέρει ποτέ στη ζωή του” είναι δυο
παραδείγματα. Τέτοιου είδους υπερβολικές ερμηνείες μεταφράζο
νται με μια σωματική υπερένταση και τελική απώλεια της ενέργει
ας - δεν έχετε πια την ψυχική ενέργεια να μετριάσετε την ένταση

των συναισθημάτων σας ή να διορθώσετε τον ακραίο τρόπο σκέ

ψης σας. Μπορείτε ακόμη να αποτρέψετε το άγχος αντιπαραθέτο-
ντας τις αυτόματες σκέψεις σας με λογικές απαντήσεις.
Τα “πρέπει” αποτελούν έναν ακόμη μηχανισμό που σας στερεί
από την ψυχική σας δύναμη. Τα συνεχή “κάνε αυτό”, “μην κάνεις
εκείνο” έχουν το κόστος τους. Αν έρθετε αντιμέτωποι με τα πρέπει
σας και τα μεταφέρετε σ ’ ένα ρεαλιστικό επίπεδο, θα απαλλαγείτε
από ένα σημαντικό ποσοστό πίεσης που νιώθετε.
Αν είστε ήδη αγχωμένοι, υπάρχουν βήματα που μπορείτε ν ’
ακολουθήσετε για να ελαχιστοποιήσετε την επίδραση του στρες
πάνω σας. Πρέπει, πρώτα α π ’ όλα, ν ’ αναγνωρίσετε τις ενδείξεις
του άγχους - υπερένταση, αφηρημάδα, ευερεθιστότητα, δυσκολίες
στον ύπνο. Συνειδητοποιώντας πως είστε επιρρεπείς στο να υπε-
ραντιδράσετε ή να παρερμηνεύσετε αυτά που λένε ή κάνουν οι άν
θρωποι, θα μπορέσετε να προστατευτείτε από δυσάρεστες κατα
στάσεις με το να απαλλάσσετε τους άλλους λόγω αμφιβολιών, να
αποφεύγετε τις περιττές διαντιδράσεις και να κρατάτε μια από
σταση από επίμαχα θέματα που αφορούν εσάς και το/τη σύντροφό
σας - έως ότου χαλαρώσετε κάπως και νιώσετε πιο ψύχραιμοι.
Υπάρχουν αρκετοί τρόποι με τους οποίους μπορείτε να ηρεμήσε
τε και να οδηγηθείτε σε μια ανανέωση των ψυχικών σας δυνάμεων.
Το να εξασφαλίσετε κάποιο χρόνο για να ξεφύγετε από το πρόβλημά
σας είναι, για παράδειγμα, ένας τρόπος. Ορισμένοι άνθρωποι ανα
καλύπτουν πως ένας απλός περίπατος τους βοηθάει να συνέλθουν.
Κάποιοι τρόποι χαλάρωσης ή στοχασμού όπως εκείνοι που συστή
νει ο Δρ. ΗαϋαΠ Ββπχοπ στο βιβλίο του ΤΙιε Κοίαχαΐίοη Κεχροηχε
αποδεικνύονται ωφέλιμα για πολλούς ανθρώπους. *
Τι μπορείτε να κάνετε όταν ο/η σύζυγός σας είναι στρεσαρι-
σμένος/η; Πρώτον, πρέπει ν ’ αναγνωρίσετε ορισμένες από τις
αποκαλυπτικές ενδείξεις που αναφέρθηκαν πιο πάνω: θυμός,
εκνευρισμός και τάση να παρερμηνεύετε αυτά που λέτε. Κατά τη
διάρκεια αυτής της περιόδου, αποφύγετε να συμμετάσχετε σε συ-
*Η . Ββηδοη, Τ Ικ ΚεΙίΐχίΐΐίοη Κε$ροη$ε (Νβνν Υ ο Λ : \\'ί11ίίίπι Μ οιτο\ν, 1975).

γχρούσεις ή αντιπαραθέσεις που δεν είναι απαραίτητες. Ακόμη,

προσπαθήστε να προσφέρετε κάποια μορφή διασκέδασης - κά
ποιο αγαπημένο είδος ψυχαγωγίας ή απόλαυσης.
Όταν και οι δυο σας βρίσκεστε κάτω από άγχος, μπορεί να είναι
προτιμότερο να αναβάλετε την έκφραση των σημαντικών ανησυ
χιών σας ή να πάρετε σπουδαίες αποφάσεις. Αυτό επίσης είναι μια
καλή ευκαιρία να εξασκηθείτε στο να απαλλάσσετε το/τη σύντροφό
σας λόγω αμφιβολιών. Αν χρειάζεται να αντιμετωπίσετε μια ιδιαί
τερα δυσάρεστη συμπεριφορά, για παράδειγμα, δώστε μια καλο
προαίρετη εξήγηση (“Είναι πράγματι εξαντλημένος”) αντί να επι
νοήσετε αρνητικές ερμηνείες (“Πάντα θέλει να με υποτιμά”).
“Οικογένειες με δυο δουλειές”
Ένας ολοένα αυξανόμενος αριθμός παντρεμένων γυναικών -

περισσότερες από τις μισές- αποτελούν πια ένα σημαντικό εργατι
κό δυναμικό. * Ως αποτέλεσμα, μεγάλη προσοχή έχει αρχίσει να δί
νεται στα προβλήματα της “οικογένειας με τις δυο δουλειές”. Υπό
μια έννοια η παραπάνω έκφραση είναι ένας ατυχής χαρακτηρισμός,
γιατί σ ’ αυτού του είδους τις οικογένειες υπάρχουν τουλάχιστον
τρεις δουλειές - οι δυο πληρώνονται, ενώ η τρίτη, η φροντίδα του
σπιτιού, όχι. (Βέβαια, σε κάποιες οικογένειες, η περιποίηση του
σπιτιού -καθώς και η φροντίδα των παιδιών- ολοκληρώνεται και
με μια τρίτη βοήθεια: υπηρέτρια, οικιακή βοηθός, μπέιμπι σίτερ.)
Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι Κεηα Κερείΐί και € άτοΙ Ρϊοίχΐίοννχία
έκαναν έρευνα πάνω στην οικογένεια με τις δύο καριέρες και τις
τρεις δουλειές. Ανακάλυψαν πως, όταν οι γυναίκες είναι ικανο
ποιημένες με τη δουλειά τους, είναι περισσότερο ευχαριστημένες
μέσα στο γάμο και νιώθουν πιο όμορφα για τα παιδιά τους α π ’
ό,τι οι γυναίκες που μένουν στο σπίτι με τα παιδιά.
Παρ ’ όλα αυτά, οι εργαζόμενες γυναίκες ομολογούν-όπω ς και
οι εργαζόμενοι άντρες- πως έχουν την τάση να μεταφέρουν στο
*Β1υ$ιείη ίΐηϋ 5οΙι\ν&Πζ, Απιαιαιη €ουρΙβ.ϊ, σελ. 118.

σπίτι την ένταση, τα προβλήματα και τις απογοητεύσεις από τη

δουλειά τους.*
Μια γυναίκα είπε: “Όταν επιστρέφω στο σπίτι το βράδυ, είμαι
διαφορετική α π ’ ό,τι ήμουν το πρωί που έφυγα”.
Σε μια μελέτη με εργαζόμενες συζύγους οι Βΐυπίδΐείη και
δοίινν&Γίζ διαπίστωσαν πως στις περισσότερες περιπτώσεις οι γυ
ναίκες συνέχισαν να έχουν την ευθύνη για τη φροντίδα του σπιτιού.
Ακόμη κι όταν οι άντρες ήταν άνεργοι, έκαναν πολύ λιγότερες δου
λειές στο σπίτι απ’ ό,τι η μέση εργαζόμενη γυναίκα. Επιπλέον, όταν
οι άντρες συμφωνούσαν να μοιραστούν εξίσου τις ευθύνες του σπι
τιού, συνήθιζαν να ζητούν τη βοήθεια των συζύγων τους σε χαρα
κτηριστικές δουλειές όπως το μαγείρεμα, το πλύσιμο των ρούχων ή
τα ψώνια. Ο Β1ιιιη$ΐαη και ο ΞοΙιν&ηζ συμπέραναν: “Η ιδέα των
μοιρασμένων ευθυνών στην πράξη αποδείχτηκε μύθος”. **
ΨΥΧΟΛΟΓΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ
Αν και οι διπλοί μισθοί συμβάλλουν στην ευημερία ενός ζευγα
ριού και προσφέρουν μεγαλύτερη οικονομική άνεση, οι δυο δου
λειές μπορούν να επιδεινώσουν τα ψυχολογικά και διαπροσωπικά
προβλήματα των συζύγων. Η Λόρα, για παράδειγμα, ήταν ικανο
ποιημένη από τις δουλειές που έκανε στο σπίτι όταν άρχισε να δου
λεύει, αλλά εκνευριζόταν με την αδιαφορία του Φρεντ απέναντι
στις υποχρεώσεις του σπιτιού που είχε αναλάβει. Και ο Φρεντ από
την πλευρά του συγχυζόταν με τη Λόρα, που του έλεγε διαρκώς τι
να κάνει και τον παρακολουθούσε για να ελέγξει πώς το έκανε.
Η Λόρα μού είπε: “Το μόνο μέρος του σπιτιού για το οποίο εγώ
έχω τον απόλυτο έλεγχο είναι η κουζίνα. Υπάρχει ο σωστός και ο
λανθασμένος τρόπος για να κάνεις κάτι. Ο Φρεντ ποτέ δε βάζει τα
πιάτα σωστά στο ράφι. Μπερδεύει τα ψηλά ποτήρια με τα κοντά
και τις κούπες. Και δεν τακτοποιεί τα πιάτα σωστά στο πλυντήριο
* Ο. $. ΡίοΙΓΚο\ν$Κί αη(1 Κ. ί . ΚερεΜί, “Ου&Ι-ΕαΓηεΓ Ρίΐιπίΐίβδ”, Μ ιιγπιι££ αηά ΡαπιίΙγ

Κενίενν 7 (2/3) (1984): 99-124.
** Βΐιιπκίβίη <ηι<3 Χοίινναπζ, ΛίΠβήαιη ('οιιρίβί, σελ. 118.

440 ΑΑΚΟΝ Τ. ΒΕίΙΚ
των πιάτων. Ακόμη, δεν καθαρίζει καν τα πιάτα καλά πριν τα βά
λει στο πλυντήριο”.
Ως το σημείο αυτό, το παραπάνω μπορεί να φαντάζει ως μια
απλή σύγκρουση συνηθειών που θα μπορούσε να επιλυθεί αν ο
Φρεντ έδινε μεγαλύτερη προσοχή στις δουλειές του σπιτιού ή αν η
Λόρα χαλάρωνε κάπως τα στάνταρ της. Στο βάθος, όμως, κάτω
από το πρακτικό πρόβλημα υποβόσκει μια ψυχολογική δυσκολία.
Προσέξτε τη σημασία που αποδίδει η Λόρα στο γεγονός:
“Πιστεύω πως το θεωρεί κατώτερο να κάνει δουλειές στο σπίτι. Τις κάνει,
αλλά δεν ενδιαφέρεται πραγματικά για το πώς τις κάνει. Μπορώ να τις κάνω
εγώ, αλλά όχι αυτός! Βασικά, δεν ενδιαφέρεται και πολύ για μένα”.
Βλέπουμε λοιπόν πως το πραγματικό πρόβλημα έχει να κάνει με

θέματα κύρους και σεβασμού. Τώρα ας ακούσουμε το παράπονο
του Φρεντ:
“Είναι υποχόνδρια με το σπίτι. Με παρακολουθεί διαρκώς για να δει αν
κάνω σωστά τις δουλειές. Παραδέχομαι πως δεν είναι ό,τι καλύτερο έχω να
κάνω - ήδη έχω ένα διευθυντή πάνω α π ’ το κεφάλι μου. Ωστόσο, είμαι πρόθυ
μος να μοιραστώ τις ευθύνες του σπιτιού. Το κυριότερο όμως είναι πως η Λό
ρα έχει κολλήσει σ’ αυτή τη θεωρία περί ισότητας. Τα πάντα πρέπει να είναι
ισότιμα. Όταν γυρίζω σπίτι από τη δουλειά και τυχαίνει να κάνει κάτι, όπως
ν ’ αλλάζει πάνες στο μωρό, σταματάει και φωνάζει πως είναι η σειρά μου -
πριν ακόμη προλάβω να βγάλω το σακάκι μου”.
Ας προσέξουμε τώρα το διάλογό τους:

ΛΟΡΑ: Φρεντ, δε μου φέρεσαι ισότιμα. Προσπαθείς πάντα να γλιτώσεις τις
δουλειές ώστε να κάνω εγώ τις περισσότερες. Δεν είμαι κατώτερή σου!
ΦΡΕΝΤ: Είμαι πρόθυμος να το κάνω για σένα.
ΛΟΡΑ: Δεν το κάνεις για μένα, το κάνεις για μας.
ΦΡΕΝΤ: Είμαι πρόθυμος να μοιραστούμε τις δουλειές. Αλλά, βλέποντας πως
δεν είσαι ικανοποιημένη με τις δουλειές που κάνω, θα προσλάβω μια υπηρέτρια
να κάνει αυτές που μου αντιστοιχούν.
ΛΟΡΑ: Έχεις ήδη μια υπηρέτρια - εμένα! Πάντα με χρησιμοποιείς. Εγώ θα κά
νω τις δουλειές μου, ενώ εσύ μπορείς να προσλάβεις μια υπηρέτρια να κάνει τις
δικές σου. Αυτό δεν είναι ισότητα!
ΦΡΕΝΤ: Ισότητα δε σημαίνει να μου λες διαρκώς τι να κάνω.
Αυτό που βλέπουμε εδώ δεν είναι ένας απλός καβγάς για τον

καταμερισμό των ευθυνών, αλλά μια σύγκρουση προσωπικοτή

των. Ως συμπλήρωμα της προσωπικής της εξέλιξης και επιθυμίας
να ανεξαρτητοποιηθεί από το Φρεντ, η Λόρα άρχισε να δουλεύει.
Παρ’ όλα αυτά, η σύγκρουση προσωπικοτήτων δεν επιλύθηκε με
την οικονομική της ανεξαρτησία· εκδηλώθηκε στον τομέα των οι
κιακών υποχρεώσεων, όπου ο εκνευρισμός και οι ευαισθησίες
τους βγήκαν στο προσκήνιο.
Η Λόρα ήταν ευαίσθητη σε δυο θέματα: ήθελε τη διαβεβαίωση
ότι ο Φρεντ εκτιμούσε τη συνεισφορά της, ενώ συγχρόνως ήθελε
να τη σέβεται -και να της συμπεριφέρεται- ως ένα “ισότιμο άτο
μο”. Ο Φρεντ από την άλλη ήταν ευαίσθητος σε οτιδήποτε έμοιαζε
με άσκηση ελέγχου ή πίεσης από την πλευρά της Λόρα. Επαναστα
τούσε στη στενή παρακολούθηση του τρόπου εκπλήρωσης των κα
θηκόντων του. Συνεπώς, έκανε το μερίδιο των δουλειών του με μι-
σή καρδιά υπονομεύοντας με τον τρόπο αυτό το συμφωνημένο
τους σχέδιο.
Η στρατηγική που ακολούθησα στη συμβουλευτική είχε δυο πτυ
χές. Απέδειξα στη Λόρα πως, ενώ υποστήριζε την ισότητα ως αρχή,
δεν αντιμετώπιζε το Φρεντ ως ισότιμό της γιατί συνεχώς τον έλεγχε
ή του έλεγε: “Είναι η σειρά σου τώρα”. Η Λόρα μπόρεσε να καταλά
βει πως, παρά το γεγονός ότι είχαν μοιράσει τις δουλειές, εκείνη συ
νέχιζε να ασκεί εξουσία με το να ελέγχει αν αυτές γινόντουσαν σω
στά. Στη συνέχεια συνειδητοποίησε πως η νοοτροπία της για τη
φροντίδα του σπιτιού χαρακτηριζόταν από πρέπει τα οποία η ίδια
επέβαλλε στο Φρεντ. Της τόνισα το γεγονός πως ο Φρεντ ήταν πρό
θυμος και ικανός να κάνει τη δουλειά του, αλλά ο έλεγχος που του
ασκούσε υποβίβαζε την αξιοπρέπειά του - και συνεπώς μείωνε την
κινητοποίησή του. Ο Φρεντ, από την άλλη, έπρεπε να ξεπεράσει την
ευαισθησία του απέναντι στις αντιδράσεις της Λόρα. Τελικά, μπό
ρεσε να καταλάβει πως εκείνη δεν προσπαθούσε να τον εξουσιάσει,
αλλά να σιγουρευτεί πως έκανε σωστά τις δουλειές.
Με τον καιρό, ο Φρεντ διαπίστωσε πως μπορούσε να συνεννοη-
θεί με τη Λόρα χωρίς να θυσιάσει την αυτονομία του. Παρόμοια,
όταν η Λόρα μπόρεσε να δει την κατάσταση από την πλευρά του

Φρεντ -πω ς εκείνος την έβλεπε ως υπερβολικά αυταρχική-, κατά-

φερε να χαλαρώσει την επίβλεψή της. Συνειδητοποίησε πως η αιτία
της επιθετικότητας του Φρεντ ήταν η ευαισθησία του απέναντι στην
άσκηση ελέγχου κι όχι το γεγονός ότι τη θεωρούσε κατώτερη.
Συνοπτικά, όταν και οι δυο σύζυγοι συντηρούν οικονομικά
την οικογένεια, μπορούν να επιλύσουν τις συγκρούσεις τους χρη
σιμοποιώντας τις ίδιες αναλυτικές μεθόδους που περιέγραψα στα
προηγούμενα κεφάλαια. Πρώτον, προσδιορίστε τα συγκεκριμένα
σημεία σύγκρουσης. Δεύτερον, εξακριβώστε τη σημασία που έχουν
οι συγκρούσεις για σας και το/τη σύντροφό σας. Τρίτον, προσπα
θήστε να αναθεωρήσετε τις εσφαλμένες αντιλήψεις σας. Τέταρτον,
σκεφτείτε λύσεις.
ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΣΥΖΥΓΩΝ
Ένα πρόβλημα είναι δυνατόν να εμφανιστεί -ιδιαίτερα στις

“οικογένειες με τις δυο δουλειές”- καθώς ο ένας ή και οι δυο σύ
ζυγοι αλλάζουν και ωριμάζουν με τα χρόνια. Συνεπώς, οι δυο σύ
ζυγοι που είχαν μια πολύ στενή σχέση μπορεί ν ’ αρχίσουν να νιώ
θουν διαφορετικά όταν ο ένας ή και οι δυο γίνουν πιο ανεξάρτη
τοι ή αναπτύξουν νέα ενδιαφέροντα, γούστα ή προτιμήσεις που
δεν μπορούν να τα μοιραστούν μεταξύ τους. Αυτές οι διαφορές
ορισμένες φορές κάνουν τους συντρόφους να χάσουν το ενδιαφέ
ρον που είχε ο ένας για τον άλλο.
Η Μαρί, μια τριανταπεντάχρονη εργαζόμενη γυναίκα, με συμ
βουλεύτηκε για να πάρει διαζύγιο από το σύζυγό της. Μου διηγήθη-
κε την εξής ιστορία: “Στην αρχή λάτρευα το σύζυγό μου. Ο Μάικλ
ήταν ό,τι είχα ονειρευτεί. Ήταν ψηλός, δυνατός και σίγουρος για
τον εαυτό του. Τρελαινόμουνα μόνο και μόνο που τον έβλεπα να
περπατάει. Ήμασταν παντρεμένοι εδώ και δέκα χρόνια περίπου,
όταν έπιασα δουλειά σε μια διαφημιστική εταιρεία. Κάθε μέρα γνώ
ριζα καινούριους και ενδιαφέροντες ανθρώπους και ανυπομονούσα
να πάω στη δουλειά. Αλλά, όταν επέστρεφα σπίτι, δεν είχαμε τίποτα
να συζητήσουμε. Για πρώτη φορά άρχισα να βλέπω πραγματικά το

Μάικλ. Ήταν μονότονος και βαρετός. Τον έβλεπα διαρκώς να κάθε

ται μπροστά από την τηλεόραση με μια μπίρα στο χέρι του ή ξαπλω
μένο στον καναπέ. Ακόμη τον αγαπώ, αλλά δεν τον σέβομαι πια”.
Η Μαρί είχε αλλάξει τα κριτήρια με τα οποία αξιολογούσε το
Μάικλ, και, μ’ αυτή την αλλαγή, ο θαυμασμός της για κείνον μει
ώθηκε. Η Μαρί προερχόταν από μια πορτορικανική οικογένεια
που ήταν έντονα παραδοσιακή και πατριαρχική. Όταν ο Μάικλ
και η Μαρί παντρεύτηκαν, αναβίωσαν την πατριαρχία, με το
Μάικλ να κατέχει τον κυρίαρχο ρόλο και τη Μαρί να βρίσκεται σε
υποδεέστερη μοίρα. Όταν όμως εκείνη άρχισε να δουλεύει, οι ρό
λοι τους εξισώθηκαν. Η Μαρί δεν έβλεπε πια το Μάικλ ως σύμβο
λο εξουσίας και άρχισε να συνειδητοποιεί ολοένα και περισσότε
ρο τα ελαττώματά του.
Η συμβουλευτική που έκανα στη Μαρί αποτελείτο από δυο μέ
ρη: πρώτον, να αξιολογήσει τα θετικά και αρνητικά στοιχεία του
Μάικλ και, δεύτερον, να αποφασίσει τι ήθελε η ίδια από τη ζωή
της και πώς μπορούσε να το πετύχει με τον καλύτερο τρόπο. Η
Μαρί κατέγραψε τις θετικές και αρνητικές ιδιότητες του Μάικλ.
Αρνητικές ιδιότητες Θετικές ιδιότητες
Είναι βαριεστημένος. Με αγαπά.
Δεν έχει άλλα ενδιαφέροντα εκτός Μου συμπαραστάθηκε στο να πιάσω
από τα σπορ. δουλειά.
Ποτέ δε βοηθά στις δουλειές του σπι- Είναι τρυφερός,
τιού.
Κάποιες φορές είναι άξεστος. Είναι καλός πατέρας.
Δουλεύει σκληρά.
Είναι επιδέξιος στο να διορθώνει διά
φορα πράγματα.
Είναι έμπιστος.
Ποτέ δε θυμώνει.
Κατά τη διάρκεια επαναξιολόγησης του Μάικλ, η Μαρί συνει

δητοποίησε πως τα καλά στοιχεία του υπερτερτούσαν των “κα
κών”. Καθώς τον σύγκρινε με συστηματικό τρόπο με τους άντρες
του χώρου της δουλειάς της, τους οποίους “θαύμαζε”, συνειδητο
ποίησε πως εκείνοι δε διέθεταν τις “καταπληκτικές” ιδιότητες του

Μάικλ. Σε μια από τις συγκρίσεις που έκανε μου είπε: “Ο Τζο εί
ναι γοητευτικός και πολύ έξυπνος, αλλά είναι νευρωτικός, πολύ
συναισθηματικός και δε σέβεται καθόλου τη σύζυγό του. Είμαι σί
γουρη πως δεν της είναι απόλυτα πιστός. Η ζωή μαζί του είναι μια
περιπέτεια, η οποία όμως δε θα μπορούσε ποτέ να τελειώσει”.
Καθώς η Μαρί επανεξέτασε τις νέες της αξίες και έκρινε το
Μάικλ από μια νέα οπτική γωνιά, άρχισε να δίνει μεγαλύτερο βά
ρος στις αρετές του - και ο σεβασμός της για κείνον αυξήθηκε πά
λι. Μπόρεσε επίσης να συνειδητοποιήσει πως δεν της ήταν απα
ραίτητο να ικανοποιεί όλες τις ανάγκες της σ ’ ένα άτομο. Μ πο
ρούσε να διατηρήσει μια τρυφερή συζυγική σχέση και ν ’ απολαμ
βάνει τις πνευματικές συζητήσεις με άλλους ανθρώπους.
Μίλησα μόνο δυο φορές με τη Μαρί, αλλά, αν το πρόβλημα δεν
είχε επιλυθεί άμεσα, θα έβλεπα και το Μάικλ και έπειτα θα τους
έκανα συμβουλευτική. Ήταν δυνατό ο Μάικλ να είχε απομακρυν
θεί από τη Μαρί επειδή ένιωθε ανεπιθύμητος και ανάξιος, καθώς
και μέρος της δυσαρέσκειας της Μαρί να ήταν αποτέλεσμα αυτής
της απομάκρυνσης. Στη δεύτερη συνέντευξη η Μαρί είπε πως είχε
αποφασίσει να δώσει περισσότερα στη σχέση της με το Μάικλ. Εί
χε συνειδητοποιήσει πως εκείνος ήταν ένας “θησαυρός” και ήταν
προετοιμασμένη να βελτιώσει τη στάση της απέναντι του.
Σε μια άλλη περίπτωση, οι αντιδράσεις του Χάρολντ στις αλ
λαγές της Κάρολ, της συζύγου του, έθεσαν ένα διαφορετικό πρό
βλημα. Ο Χάρολντ παραπονιόταν: “Το μόνο που την ενδιαφέρει
είναι να μιλάει για τους αξιόλογους ανθρώπους που γνώρισε στη
δουλειά της. Τους γνώρισα κι εγώ· είναι όλοι τους αηδιαστικοί.
Δεν μπορεί να συζητήσει για τίποτε άλλο πέρα α π ’ τη δουλειά της.
Και συνεχώς καλεί αυτούς τους ανθρώπους στο σπίτι. Φέρονται
σαν να ανήκουν σε κάποια ξεχωριστή κουλτούρα”.
Στην περίπτωση αυτή, η Κάρολ δεν έδειξε ενδιαφέρον για δια
ζύγιο - στην πραγματικότητα, δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα στο
γάμο της. Ο Χάρολντ όμως ένιωθε παραγκωνισμένος και θεωρού
σε τους συναδέλφους της “εξωγήινους”. Η συμβουλευτική συμπε-
ριέλαβε τρία βήματα ώστε να μπορέσουν να αναδομήσουν την

προσωπική και κοινωνική ζωή τους: (1) Η Κάρολ έπρεπε να βάλει

ένα όριο στο χρόνο που αφιέρωνε για να μιλά για τη δουλειά της,
(2) Ο Χάρολντ έπρεπε να έχει ίσο χρόνο για να μιλήσει για τη δου
λειά του, (3) Έπρεπε να προσκαλούν εναλλάξ τους φίλους του κα-
θενός στο σπίτι.
ΑΠΑΛΛΑΓΗ ΑΠΟ ΤΟ ΣΤΡΕΣ ΣΤΙΣ “ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΕΣ

ΜΕ ΔΥΟ ΔΟΥΛΕΙΕΣ”
Αναπόφευκτα, το άγχος που νιώθει ο ένας από τους δυο συζύ

γους επηρεάζει αρνητικά τη σχέση. Στην περίπτωση των εργαζό
μενων γονιών, μια αποτελεσματική μέθοδος για τη μείωση του άγ
χους είναι ο σύζυγος/πατέρας να ελαττώσει το υπερβολικό φορτίο
δουλειάς της γυναίκας/μητέρας και να τη βοηθήσει να λύσει τη σύ
γκρουση ανάμεσα στο ρόλο της ως μητέρα και εργαζόμενη. Μπο
ρεί, για παράδειγμα, να της εξηγήσει πως δεν έχει την απαίτηση
από κείνη να είναι τέλεια ως σύζυγος και μητέρα από τη στιγμή
που συγχρόνως δουλεύει και πως δεν είναι δυνατόν να έχει και η
ίδια αυτή την απαίτηση από τον εαυτό της. Επιπλέον, με το να έχει
πιο ενεργό συμμετοχή στο σπίτι ο σύζυγος μπορεί να απαλύνει το
άγχος της συντρόφου του μήπως τυχόν “παραμελεί” τα παιδιά ή
το σπίτι. Συγχρόνως, ο σύζυγος/πατέρας οφείλει να επιλύσει και
τη δική του σύγκρουση ανάμεσα στο ρόλο του ως εργαζόμενου και
ως οικογενειάρχη.
Πολλά προγράμματα έχουν αποδειχτεί αποτελεσματικά στη
μείωση του στρες που χαρακτηρίζουν τους γάμους με τις διπλές
καριέρες. * Ένα μέρος των προγραμμάτων έχει στόχο να αποκα-
ταστήσει την ισορροπία ανάμεσα στις υποχρεώσεις και στα δικαι
ώματα των συζύγων. Τα βασικά βήματα είναι τα εξής:
1. Δώστε έμφαση στα πλεονεκτήματα. Επικεντρωθείτε στα οφέλη
που σας επιφέρει η δουλειά σας: ένα μεγαλύτερο αίσθημα προσω
* ϋ . Α. 5Κ1ΠΠ6Γ, 'Ί'Ηε 51Γ6880Γ5 £111(1 ( θ ρ π ΐ£ ΡίΙΠ6Π15 ο ί ΟίΚΐΙ 03Γ66Γ ΡίΙΓηίΙίεϊ”, ίη Η. I.

ΜοΟ'υΙΛίη. Α. Ε. ΟιιιΙιΙυ, ίΐηϋ 1. Μ. Ρ αίΚ κοη 6(1$, ΡατηίΙγ51κ$5, ϋ ο ρ ίη ξα η ά $ ο ά β Ι$ υ ρ ρ ο η
($ρπη§ίί6ΐι1, ΙΙ_: Ο ιμ 16$ Τ1ιοηΊ&$, 1982), σσ. 136-150.

πικής ολοκλήρωσης, ένα ανώτερο επίπεδο ζωής, μια ικανότητα

προσφοράς περισσότερων εκπαιδευτικών και κοινωνικών δυνα
τοτήτων στα παιδιά και μια μεγαλύτερη ισότητα μεταξύ των δυο
συζύγων. Οι μελέτες έχουν αποδείξει πως οι εργαζόμενες μητέρες
νιώθουν περισσότερο ικανοποιημένες από τη ζωή τους α π ’ ό,τι οι
μη εργαζόμενες μητέρες.
2. Θέστε προτεραιότητες. Εφόσον η σύγκρουση ανάμεσα στις οικο
γενειακές και επαγγελματικές υποχρεώσεις είναι πια αναπόφευ
κτη, χρειάζεστε κάποιες αρχές που θα σας καθοδηγήσουν στην επί
λυση αυτής της σύγκρουσης. Για παράδειγμα, ορισμένοι άνθρωποι
ακολουθούν το ρητό: “Η οικογένεια αξίζει πάνω α π ’ όλα”.
3. Να είστε έτοιμοι να συμβιβαστείτε. Είναι αδύνατον να φτάσετε
σε μια ιδανική κατάσταση και στη δουλειά και στην οικογένειά
σας. Μια σειρά συμβιβασμών είναι αναγκαίοι - για παράδειγμα,
περνάτε λιγότερες ώρες με τα παιδιά σας ή στη δουλειά α π ’ ό,τι θα
προτιμούσατε ή πιθανότατα να θυσιάσετε ευκαιρίες επαγγελματι
κής ανόδου. Μην ξεχνάτε πως δεν είναι δυνατόν να επωφεληθείτε
όσο το δυνατόν περισσότερο από τα πάντα, αλλά πως πρέπει να
στοχεύετε στην καλύτερη δυνατή ισορροπία των διαφόρων δρα
στηριοτήτων σας.
4. Διαχωρίστε τον οικογενειακό από τον επαγγελματικό σας ρόλο.
Αυτό προσπαθήστε να το πετύχετε όσο το δυνατόν περισσότερο.
Για παράδειγμα, η Μάρτζορι ένιωθε τύψεις τις ώρες της δουλειάς
της γιατί σκεφτόταν πως έπρεπε να περνά περισσότερο χρόνο με
τα παιδιά της. Αλλά, όταν ήταν με τα παιδιά της, ένιωθε ένοχη που
δεν τελείωνε τη δουλειά του γραφείου που είχε πάρει μαζί της στο
σπίτι. Έ πρεπε να μάθει να διαχωρίζει τις επαγγελματικές της
υποχρεώσεις από το χρόνο που περνούσε στο σπίτι - να μην ανη
συχεί για τα παιδιά ενώ δούλευε και να μην ανησυχεί για τη δου
λειά ενώ βρισκόταν με τα παιδιά.
5. Τα στάνταρ σας να είναι ρεαλιστικά. Ορισμένοι άνθρωποι π ι
στεύουν πως το σπίτι τους πρέπει να είναι το ίδιο άψογο όσο και

πριν, ακόμη και αφού αποκτήσουν παιδιά ή ακόμη και όταν δου
λεύουν και οι δύο. Ίσως λοιπόν χρειαστεί να μειώσετε τα υψηλά
σας στάνταρ και να δεχτείτε κάποιο βαθμό ακαταστασίας.
6. Οργανώστε τα οικιακά καθήκοντα. Το θέμα των οικιακών κα
θηκόντων μπορεί να διευθετηθεί καθορίζοντας από την αρχή τις
υποχρεώσεις του καθενός, έτσι ώστε ο σύζυγος και τα παιδιά να
αναλάβουν περισσότερες ευθύνες α π ’ εκείνες που ως τότε έπε
φταν μόνο στους ώμους της γυναίκας. Να είστε όσο πιο συγκεκρι
μένοι γίνεται στον καταμερισμό των οικιακών υποχρεώσεων.
Πολλές οικογένειες βοηθιούνται με το να γράφουν σ ’ ένα ημερο
λόγιο τις εκάστοτε υποχρεώσεις του καθενός. Προσπαθήστε να ξε
καθαρίσετε κάποιες ασαφείς δραστηριότητες, όπως το ποιος από
τους δυο έχει την ευθύνη να βάλει τα παιδιά στο κρεβάτι.
7. Καλλιεργήστε μια στάση συνεργασίας με το/τη σύζυγό σας. Εί
ναι το καταλληλότερο σημείο για να εφαρμόσετε τις μεθόδους που
θα βοηθήσουν τη σχέση σας και τις οποίες ανέφερα στα προηγού
μενα κεφάλαια. Καθίστε με το/τη σύζυγό σας και συζητήστε τι
μπορείτε να κάνετε για να βοηθήσετε ο ένας τον άλλο πάνω στο θέ
μα της δουλειάς, αλλά και των οικιακών καθηκόντων. Τα προβλή
ματα του σπιτιού αξίζουν τον ίδιο σεβασμό και προσοχή με τα
επαγγελματικά προβλήματα. Π ολλοί σύζυγοι νιώ θουν μεγάλη
ανακούφιση όταν οι σύντροφοί τους ακούν με υπομονή τα παρά
πονά τους προσφέροντάς τους μια σανίδα σωτηρίας, συμβουλεύ
οντας και ενθαρρύνοντάς τους.
8. Προσπαθήστε να κρατήσετε μια ισορροπία ανάμεσα στις υπο
χρεώσεις και στην ψυχαγωγία σας. Θυμηθείτε πως, αν δουλεύετε
και για να βελτιώσετε το επίπεδο ζωής σας, πρέπει να χρησιμο
ποιείτε ένα μέρος των επιπλέον εισοδημάτων σας για να διασκε
δάζετε. Αν σπαταλάτε όλη σας την ψυχολογική ενέργεια στη δου
λειά και στις υποχρεώσεις του σπιτού, δε θα έχετε μεγάλη διάθεση
να ασχοληθείτε με δραστηριότητες που θα κάνουν τη ζωή σας πιο
ευχάριστη και ισορροπημένη.

Τα προβλήματα του δεύτερου γάμου
Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι περισσότεροι από τους μισούς γό

μους καταλήγουν σε διαζύγιο και ότι το 83% αυτών των αντρών
και το 75% των γυναικών ξαναπαντρεύονται, τα προβλήματα που
αντιμετωπίζουν οι ξαναπαντρεμένοι σύζυγοι αξίζουν να εξετα
στούν με ιδιαίτερη προσοχή.
Οι ξαναπαντρεμένοι σύζυγοι καλούνται να παλέψουν μ’ ένα
σωρό δυσκολίες ανεξάρτητα από το πόσο συμβιβαστικοί κι αν εί
ναι οι ίδιοι ως άνθρωποι. Ένα συνηθισμένο πρόβλημα για πολ
λούς α π ’ αυτούς έγκειται στην πίστη και στην αφοσίωση των με
λών της οικογένειας. Το ποιος “ανήκει” στην οικογένεια και ποιος
“δεν ανήκει” μπορεί να μην είναι σαφές και να ποικίλλει στο μυα
λό των διαφορετικών μελών της οικογένειας. Για παράδειγμα, τα
παιδιά μπορεί να νιώθουν τύψεις απέναντι στον απόντα φυσικό
γονιό τους αν τους αρέσει να ζουν με τον πατριό ή τη μητριά τους.
Από την άλλη, ένας πατριός ή μια μητριά μπορεί να νιώθει ένο
χος/η που περνά περισσότερο χρόνο και καλλιεργεί μια πιο στενή
σχέση με τα παιδιά του/της συζύγου του/της α π ’ ό,τι με τα δικά
του/της παιδιά. Αυτό μπορεί ακόμη να οδηγήσει τα ίδια του/της τα
παιδιά σ ’ ένα μίσος απέναντι του/της.
Το πρόβλημα της αφοσίωσης επαυξάνεται από την τάση των
παιδιών από διαφορετικούς γονείς που ζουν κάτω από την ίδια
στέγη να θεωρούν τους εαυτούς τους όχι σαν μια οικογένεια αλλά
σαν δυο. Μ πορεί να εκφραστούν με λόγια όπως: “Δ εν είσαι ο
αδερφός μου” ή “Μη μιλάς έτσι στη μητέρα μου”. *
Συνηθίζουν να θέτουν όρια προκειμένου να διατηρήσουν την
αφοσίωσή τους στην προηγούμενη οικογένεια, τους. **
* Α . I. ΟΙιοΊίη, Μαπία§6, Ο ίνοκε, Καη;ιηΊ£ΐιχ (ΟαιηΙ)Π(1§6, ΜΑ: Η;ΐΓν;ιΐ'ά ΙΙπ ίν 6 Γ 5 ίΙγ

ΡΓ688,1981) σελ. 29.
* * ί . Α. ί65ΐίβ αιΐ£ΐ Ν. Ερδίείη, "('οβηΪΠ νε-β ε/ι <!νίοπιΙ Τκα ίπιβπΐ οΙ Κ αηίΐηϊαά ΡβηΊίΙία”,
Ν. Ερδΐείπ, 5. Ε. 5οΗΐ€8Ϊη§€Γ από \ν . θΓγςΐ€η, €(15., Οοξηίΐίνβ-ΒβίιανίοΓαΙ Τίΐ6Γαργ \νίΐίι
Ρ α ίη ϊ1 ΐ€ 5 (Νε\ν ΥοιΊί: Βηιηη€ΐ7Μαζ6ΐ, 1988).

Σχετικό με το θέμα της αφοσίωσης είναι το πρόβλημα του αντα

γωνισμού, το οποίο μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Για παράδειγ
μα, τα διαφορετικά παιδιά των συζύγων μπορεί ν ’ αρχίσουν ένα
σκληρό ανταγωνισμό μεταξύ τους προκειμένου να προσελκύσουν
την προσοχή των γονιών τους. Την ίδια τακτική μπορεί να ακολου
θούν και οι φυσικοί γονείς με την προοπτική να κερδίσουν την αγά
πη του παιδιού τους. Συχνά ακούγονται διάφορες κατηγορίες για
εκδήλωση μεγαλύτερης συμπάθειας - για παράδειγμα, ότι η μητριά
δείχνει περισσότερη αγάπη προς τα βιολογικά παιδιά της.
Οι ξαναπαντρεμένοι γονείς μπορεί ακόμη να διαφέρουν στις
μεθόδους που χρησιμοποιούν για την ανατροφή των παιδιών
τους. Πρέπει να έρθουν σ ’ επαφή με τα παιδιά του/της συντρόφου
τους χωρίς όμως να τους έχει δοθεί η ευκαιρία να αναπτύξουν κα
νόνες και να συμφωνήσουν με συνήθειες αυτών των παιδιών όταν
ήταν πιο μικρά. Ξαφνικά πρέπει να συνεργαστούν ως γονείς, χω
ρίς να έχουν χρόνο στη διάθεσή τους να προετοιμαστούν.
Ακόμη κι αν οι ξαναπαντρεμένοι γονείς θέλουν να λειτουργή
σουν ως ομάδα, αποθαρρύνονται από την τάση του φυσικού γονι
ού να υιοθετεί το ρόλο του τηρητή της πειθαρχίας με τα παιδιά
του. Μπορεί να πει: “Είναι η κόρη μου· θα το χειριστώ εγώ”. Όταν
ο πατριός ή η μητριά προσπαθούν να επιβάλουν έναν κανόνα, τα
παιδιά μπορεί να αμφισβητήσουν αυτό το δικαίωμά του/της, ιδι
αίτερα όταν ο κανόνας διαφέρει α π ’ εκείνον του φυσικού γονιού
τους - προκαλώντας έτσι μια σύγκρουση.
Οι ξαναπαντρεμένοι σύζυγοι πρέπει ακόμη να συμφωνήσουν σε
θέματα όπως πόση αυτονομία θα δώσουν στα παιδιά, ποιους περιο
ρισμούς πρέπει να τους επιβάλουν για την ώρα που θα επιστρέφουν
το βράδυ στο σπίτι, καθώς και για το βαθμό στον οποίο θα τους επι
τρέπεται να εκφράσουν το θυμό τους προς τον ένα γονιό.
Οι συγκρούσεις που προκύπτουν από διαφορές στον τρόπο
ανατροφής των παιδιών είναι δυνατόν να οδηγήσουν τους ξανα
παντρεμένους συζύγους σε διάφορες μορφές συμμαχίας: η γυναί
κα μπορεί να πάρει το μέρος του συζύγου της εναντίον του φυσι
κού της παιδιού, τα διαφορετικά παιδιά να συνασπιστούν με τον

ένα γονιό ή ο σύζυγος να πάρει το μέρος των φυσικών του παι

διών κατά της συζύγου του.
Ένα ξαναπαντρεμένο ζευγάρι ερχόταν σε σύγκρουση όταν τα
παιδιά του συζύγου που ζούσαν με τη μητέρα τους περνούσαν από
το σπίτι απροειδοποίητα μετά το σχολείο. Η μητριά συνήθως πί
στευε πως έπρεπε να τηλεφωνήσουν πρώτα, ενώ ο πατέρας ένιωθε
πως τα παιδιά έπρεπε να είναι ελεύθερα να τους επισκέπτονται
όποτε ήθελαν. Οι δυο σύζυγοι πληγώνονταν από την αντίδραση
που εκδήλωνε ο ένας στον άλλο και αλληλοκατηγορούνταν για έλ
λειψη ενδιαφέροντος.
Τα διάφορα προβλήματα που εμφανίζονται στη ζωή των ξανα
παντρεμένων συζύγων μπορούν να ξεπεραστούν με επιτυχία, αλ
λά απαιτούν ένα υψηλό επίπεδο λήψης αποφάσεων και σωστής δι
ευθέτησης από το νέο ζευγάρι. Συχνές συναντήσεις για τη λήψη
αποφάσεων όπως αυτές που περιγράφτηκαν στα προηγούμενα κε
φάλαια είναι ιδιαίτερα χρήσιμες. Επίσης, οι νέοι σύζυγοι πρέπει
να προσπαθήσουν πολύ να μην αφήσουν τις συγκρούσεις τους να
επέμβουν στο γονεϊκό τους ρόλο. Ορισμένοι ειδικοί ισχυρίζονται
πως το ποσοστό των διαζυγίων στους δεύτερους γάμονς είναι
σχεδόν το ίδιο υψηλό όσο και στους πρώτους γάμους. Ωστόσο, π ι
στεύω πως, αν οι σύζυγοι είναι προετοιμασμένοι για τα ψυχολο
γικά προβλήματα που θα αντιμετωπίσουν, θα μπορέσουν κιόλας
να τα επιλύσουν.* Κάποια α π ’ αυτά τα προβλήματα στρέφονται
γύρω από τις βασικές πεποιθήσεις της δεύτερης οικογένειας για
την οικογενειακή ζωή και τις ερμηνείες που δίνουν για τις αιτίες
των προβλημάτων των μελών της οικογένειας.
Μεταξύ αυτών των προσδοκιών και των πεποιθήσεων είναι τα
εξής:
[> Η νέα μας οικογένεια πρέπει να είναι πιο ευτυχισμένη α π ’ την παλιά.
> Τα παιδιά του/της συζύγου μου πρέπει να με βλέπουν ως τη/τον “νέα μα-
μά”/”νέο μπαμπά” τους.
> Τα παιδιά μου δε θα με αγαπάν αν αφοσιωθούν στον πατριό ή στη μητριά τους.
* Ε . Β. νΐδΗ βΓ από ί. 5. ν ΐδΗ εΓ , Λ Ουϊάβ ΐο \¥θΓΐίΐη£ ψΐώ 5ΐ€ροΙιίΙάΓ€η (Ν ο ν Υ ογΚ :

ΒηιηηοΓ/ΜαζεΙ, 1979).

> Αν τα παιδιά μου ενδιαφέρονται για το φυσικό (απόντα) γονιό τους, δεν
μπορούν να ενδιαφερθούν για μένα.
Ι> Ο νέος μας γάμος πρέπει να είναι απαλλαγμένος από συγκρούσεις.
Ι> Πρέπει να προσπαθήσω να είμαι τέλειος/α γονιός και πατριός/μητριά.
Η τάση για την απόδοση κατηγοριών μπροστά σε δυσκολίες εί
ναι πολύ περισσότερο πολύπλοκη στην περίπτωση των ξαναπα
ντρεμένων ζευγαριών. Συχνά, οι κατηγορίες στρέφονται εναντίον
του/της πρώην συζύγου. “Ο γιος σου θα ήταν μια χαρά αν η πρώην
σύζυγός σου τον άφηνε μόνο” ή “Ο πρώην σύζυγός σου είναι πολύ
χαλαρός με την κόρη σου”. Οι ξαναπαντρεμένοι σύντροφοι πρέπει
να σταματήσουν τις κατηγορίες και να αντιμετωπίζουν την κάθε
δυσκολία ως ένα πρόβλημα που απαιτεί λύση. Ό ταν οι σύζυγοι
διαφέρουν, πρέπει να κάνουν διάφορες διαπραγματεύσεις. Ακόμη
περισσότερο α π ’ ό,τι στις πρώτες τους οικογένειες, τα ξαναπα
ντρεμένα ζευγάρια πρέπει να μοιράσουν τις ευθύνες τους, να κά
νουν συστηματικά σχέδια και να θέσουν προτεραιότητες.
Η ζωή σ ’ ένα δεύτερο γάμο απαιτεί πολλούς συμβιβασμούς, αλ
λά αυτοί μπορούν να επιτευχθούν μόνο αν οι σύζυγοι δείξουν το
απαραίτητο ενδιαφέρον και προσοχή. Πρέπει να είναι ευαίσθητοι
στις ανάγκες και επιθυμίες ο ένας του άλλου και να καλλιεργή
σουν έναν εξαιρετικό βαθμό υπομονής και ανεκτικότητας. Βάσει
αυτής της καλής διάθεσης, τα ξαναπαντρεμένα ζευγάρια μπορούν
να κατακτήσουν ένα καλύτερο επίπεδο σταθερότητας και ευτυ
χίας α π ’ ό,τι στον πρώτο τους γάμο.

Ε Υ Ρ Ε Τ Η Ρ Ι Ο
Α — των προσωπικών χαρακτηριστι

κών, 74,255
αγάπη — στις σχέσεις, 75, 91,240
— και απογοήτευση, 61,66-68 — βλέπε επίσης Αναπλαισίωοη,
— και απομυθοποίηση, 57,66 319-322
— έκφρασή της, 289-297, 303-305 Αλτρουισμός, 143-145, 354
— και έρωτας, 58- 60 Αμυντικότητα
— και ευτυχία, 102 — και προβλήματα επικοινωνίας,
— συναισθήματά της, 60-61,288-289 119-121
— συστατικά στοιχεία, 71,265-266 Αμφιβολίες για τον εαυτό, 184-185
— ψυχολογικές ιδιότητές της, 59-62 — και ανελαστικά στάνταρ, 361
Αγόρια, στιλ ομιλίας, 135-136 — και απιστία του/της συντρόφου,
Αγχος 431
— τρόπος σκέψης και, 38, 50, 175, — στο γονεϊκό ρόλο, 162-163
434- 438 Αμφιβολίες, κρυφές, Κεφ. 7
Αγχος της επίδοσης στο σεξ, 419 — για το γονεϊκό ρόλο, 162-163, 361
Αιτήματα, μεταφράζοντας τα παρά — και εμπιστοσύνη, 181,278-279
πονα σε, 382-385 — και σεξουαλική επιθυμία, 418
— μολυσμένα, 385-389 Ανάγκες, κατανόηση των αναγκών
Ακανθώδη μηνύματα, 209 του/της συντρόφου, 286
Ακουστική συμπεριφορά Αναγνώριση των αυτόματων
— διαφορετική ανάμεσα σε άντρες σκέψεων, 178-179,311-313
και γυναίκες, 123-125 Ανακριβείς προβλέψεις, 35
Αλήθεια, 279, 330 -331 Ανάλυση της οπτικής γωνιάς, 320-
Αλλαγή 321
— των αντιλήψεων, 75,238-230,253, Αναμνήσεις, προκατειλημμένες, 101,
261-262, 365 260-261
— αντίσταση στην, 240 Αναπλαισίωση, 319-322, 397- 401
— διαδικασία της, 258 Αναστολή
— των προσδοκιών, 261 — και θυμός, 225-226
— πρόγραμμα, 263 Ανασφάλειες
— προσεγγίσεις στην, 22,24,239 — και ανελαστικά στάνταρ, 361
Ευρετήριο
— και απιστία του/της συντρόφου, Απιστία, 273-275,281,283-284,426-

431 432
— και μείωση της σεξουαλικής επι Αποδοχή αρνητικών ιδιοτήτων
θυμίας, 164,418 στο/στη σύντροφο, 85-87,202-203
Ανατροφή των παιδιών Αποδοχή, 290, 304
— και ανελαστικά στάνταρ, 361 Απόρριψη
— και δεύτερος γάμος, 449 — αντεκδίκηση και, 235-237
— ελαστικότητα στην, 162-163, 361 — φόβος της, 47, 72,119
— συγκρούσεις, 160-163,433 Απόσυρση, 320
Ανεκτικότητα, 304 Αρετές στο γάμο, 20-21,71, 72-73
Ανικανότητα αλλαγής, 292 Αρνητική ετικετοποίηση, 72, 81, 204,
Ανταμοιβή για επιθυμητή συμπερι 324-325
φορά, 75-74 Αρνητικό γνωστικό σύστημα, 49
Αντεκδίκηση, 235-237 Αρνητικός τρόπος σκέψης, 30-32,53,
Αντεπίθεση, 229 206,420-422
— και ανελαστικά στάνταρ, 212 Ασάφεια, 115-119,257
— και απιστία του/της συντρόφου, Αστεία στο γάμο, 341
283-284 Ασφάλεια, κανόνες, 102
— στο γονεϊκό ρόλο, 163 Αυτοβοήθεια για τα σεξουαλικά προ
Αντιδράσεις βλήματα, 422-426
— και αμφιβολίες για τον εαυτό, Αυθαίρετα συμπεράσματα, 37-39
184-185 Αυθορμητισμός, 333
— αυτοκαταστροφικές, 249 Αυτοεπιβεβαιωμένες πεποιθήσεις, 249
— υπερβολικές, 47-49, 101, 174, Αυτόματες σκέψεις
259 — και αμφιβολίες για την προσωπι
Αντίδραση πάλης ή φυγής, 231, 233 κή επάρκεια, 182
Αντίδραση στη συζήτηση, 334 — αναγνώριση, 178-179,312-314
Αντιλήψεις: — αντιστάσεις στην αλλαγή, 240
— αλλαγή, 55-57, Κεφ. 10 — διάβασμα της σκέψης, 31 -32
— γνωστική θεραπεία και, 365 — και διαστρέβλωση, 187
— διαφορετικές για την ανατροφή — επιχειρήματα ανταπόδοσης, 179
των παιδιών, 160-163, 361 — ερωτήσεις, 314-317
— και εγωισμός, 83,144-148 — και θυμός, 174,177
— κοινές, 265-266 — και κατανόηση της οπτικής γω
— πηγή σύγκρουσης, 78-81 νιάς του/της συντρόφου, 37,292,
Αντρες 304, 373-379
— ακουστική συμπεριφορά, 124 — και λογικές απαντήσεις, 317,
— ανεξαρτησία, 79 397- 401
— στιλ ομιλίας, 130-133 — και παρεξηγήσεις, 175
— συναισθήματα, 339 — και προβληματικές καταστάσεις,
Αξίες του γάμου, 26 51-53
Αόρατη σκέψη, 36- 40 — και σεξουαλικά προβλήματα, 421 -
Απαιτήσεις, 68, 106-107, 149 422
Ευρετήριο
— και στρες, 434- 436 — και επικοινωνία, Κεφ. 14

— και συναισθηματικές αντιδράσεις, — για την εχθρικότητα, 219,230,237,
175,308-313 Κεφ. 17
— και συνεδρίες επίλυσης προβλη — και παρερμηνείες, 46, 32-35
μάτων, 378-379, 381 — για σεξουαλικά προβλήματα,
Αφοσίωση, 273-275 422 -426
— τεχνικές της, Κεφ. 13
Β — βλ. επίσης Συμβουλευτική
Γονείς:
Βελτίωση της σχέσης, Κεφ. 10 — άγχη των, 84,160-163
— και δεύτερος γάμος, 449-451
Γ — κανόνες των γονιών και αμφιβο
λίες, 111, 161,361-362
Γάμος — κλειστή οπτική γωνιά και, 82
— αξίες, 26 — συγκρούσεις των, 361-362
— απαιτήσεις, 68,106-107,149 Γυναίκες
— απειλές στο συζυγικό δεσμό, 427 — ακουστική συμπεριφορά, 124
— και κανόνες, Κεφ. 4 — φιλίες, 134
— βασικό συμβόλαιο του, 70 — στιλ ομιλίας, 130-131
— εγωισμός, 74-75,83,144-145
— κανόνες, 105 Δ
— πρώτα χρόνια, 52,54-58,71,265 Δεξιότητες, κοινωνικές, 258
— στόχοι, 27-28, 147 Δέσμευση, 240,268-273
— συνηθισμένα προβλήματα ενός Δεύτερος γάμος, 448-451
γάμου, 25 — προβλήματα
Γεγονότα: Διάβασμα της σκέψης, 205
— συμβολικό νόημα, 21, 44-49 — γνωστική θεραπεία, 34-36,53
— και υπερβολικές αντιδράσεις, — και παρεξηγήσεις, 31-32
47 -49 Διακοπές στη συζήτηση, 122-123, 345
Γενικεύσεις Διακριτικότητα, 277,291, 341,
— αρνητικές, 38-39,193-194, 198-199 347-348
— των κανόνων, 99-101 Διάλυση των συζυγικών δεσμών,
— υπερβολικές, 198-199 18-19,434
Γέννηση πρώτου παιδιού, 432-433 Διαμόρφωση των κανόνων, 97-99
Γνωστικά προβλήματα, 15-16 Διαπαιδαγώγηση του παιδιού, δια
Γνωστικές διαστρεβλώσεις φωνία για την,362
— αλλαγή, 253-254, 365 Διαπραγματεύσεις, 369
— αυτοκαταστροφικές, Κεφ. 8 Διαπροσωπικές σχέσεις
— ετικετοποίηση, 204 — αλλαγή συνηθειών, 75, 91,240
Γνωστική ακαμψία, 15,51 — χαρίσματα στις, 70
Γνωστική θεραπεία Διαφωνία, 103
— και ανελαστικά στάνταρ, 360-362 — διεκδικητικότητα και, 147-148
— και αρνητικές ερμηνείες, 33-35 — επίπεδα, 351
Ευρετήριο
Διεκδικητικότητα Εμπειρίες από την παιδική ηλικία

— και θυμός, 225 — και αντίδραση στους κανόνες,
Διεξαγωγή της συζήτησης, κανόνες, 111-114
341-348 — και γονεϊκοί ρόλοι, 160 -163
Διευκρίνιση των διαφορών, 370-373, — και εμπιστοσύνη, 276-278
405- 406 — και προσδοκίες για τους ρόλους,
Δικαιοσύνη 153-154
— και βελτίωση της σχέσης, 250 -251 — και τρόπος σκέψης, 200,259
— και καταμερισμός των καθηκό Εμπιστοσύνη, 266,275-278
ντων, 157 — και απιστία, 426-427
Διπλά “πρέπει”, τα, 108-109 — το όφελος της αμφιβολίας, 279-
Διπλωματία, 331, 333-334, 347-348 278
Διχοτόμος τρόπος σκέψης, 199-200 Εναλλακτικές ερμηνείες, 322-324
— για την πίστη, 427- 428 Ενδιαφέρον, 280 -282,289, 304
— για τη σύγκρουση, 201 Ενεργοποιητές του έρωτα, 64- 66
Ενίσχυση για θετικά προσωπικά χα
Ε ρακτηριστικά, 75,297-300
Ενοχή, συναίσθημα της, 182,211,446
Εγκατάλειψη, φόβος της, 72,291 Εξωπραγματικές αντιλήψεις, 255
Εγωισμός, 74-75,83,144-145 Εξωσυζυγική σχέση, 283-284, 426-
Εγωιστική προκατάληψη, 46- 49 427
Εικασίες, 37 Επαναπροσδιορισμός του προβλή
Εικόνα του/της συντρόφου ματος, 257
— αλλαγή, 242-243, 392 Επαναστατικότητα, 161,260, 360
— αρνητική, 32, 39,251, 392 Επιθυμίες, 351-352
— διαστρεβλωμένη, 33, 107,175 Επικοινωνία
— γνωστική θεραπεία για, 397-401 — γνωστική θεραπεία και, Κεφ. 14
— στη σύγκρουση, 84-87 — διάβασμα των σημάτων, 43, 121-
Ειλικρίνεια 122
— απαίτηση για, 277,279 — ικανότητες επικοινωνίας, 74,134-
— προκατειλημμένη, 329-332 135
Εκτίμηση, ενδείξεις της, για θετικά — παρερμηνεία των σημάτων, 43- 46
χαρακτηριστικά, 75, 301 — προβλήματα, 139-142,328-333
Ελαστικότητα, και επίλυση συγκρού — σήματα και, 40-47
σεων, 358-360 Επικυριαρχία, 213-221
Έλεγχος Επιλεκτική αφαίρεση, 197-198
— αίσθηση του, και απιστία, 430-431 Επιφυλακτικότητα, 207,271,331,339
— της σύγκρουσης, 219 Επιχειρήματα ανταπόδοσης, 249-251
— του/της συντρόφου με κανόνες, Ερμηνείες
104-105,391 — αρνητικές, 259, 307, 309
Έλλειψη αμεσότητας στη συζήτηση, — αυτόματες, 174-181
115-119, 331 Έρωτας
Ελεύθερος χρόνος, ποιότητα, 154-156 — ανατροπή του, 54-58,71-73
Ευρετήριο
— και ώριμη αγάπη, 289-297 — σε “οικογένειες με δυο δουλειές”,

Ερωτηματολόγια 438-439
— αρνητικές αυτόματες σκέψεις — και στρες, 389,432- 434
κατά τη διάρκεια του σεξ, 420- — υπερβολική, 205-362
422 Εχθρικότητα
— γύρω από τον εαυτό, 363-364 — αιτίες, 176-177, 392
— έκφραση αγάπης, 303-305 — αποτελέσματα, 391
— επικοινωνίας, 139-141 — έκφραση, 391,412
— ετικετοποίηση των διαστρεβλώσε — και καλόβουλη διάθεση, 278-279
ων της σκέψης, 325-326 — και πρόκληση πόνου, 224
— κανόνες και στάσεις, 113-114 — και συγκάλυψη της αρχικής
— προβλήματα της συντροφικής απογοήτευσης, 225
σχέσης, 169-172 — κατάλογος προσδιορισμού της αξίας
— ψυχολογικά προβλήματα έκφρασης της εχθρικότητας, 403
στην επικοινωνία, 141-142 — στις συνεδρίες συναισθηματικής
Ερωτήσεις εκφόρτισης, 410-413
— ανοιχτές, 357
— για την επίλυση συγκρούσεων, Η
127-130, 345-347
— πολλαπλών απαντήσεων, 357 Ηθικολογικές κρίσεις, 150-151, 362
Ερωτήσεις του τύπου “γιατί”, 129- Ηττοπαθείς πεποιθήσεις, 242-249
130, 347
Εσωτερικές αιτίες της εχθρικότητας, Θ
393-394
Εσωτερικές δηλώσεις, 177 Θεραπεία του εαυτού για τα σεξουα
Εσωτερικός μονόλογος, 177 λικά προβλήματα,422- 426
— βλέπε επίσης Αυτόματες σκέψεις, Θεραπεία της σύγκρουσης, Κεφ. 15
Κεφ. 7 Θετικές δηλώσεις, 379,404
Ετικετοποίηση Θυμός
— αρνητική, 72,204, 324 — ανατομία του, 228-231
— αυτόματη, 174-181 — αυτόματες σκέψεις, 176-177
— και κλειστές οπτικές γωνίες, 82 — και ειλικρίνεια, 329-331
Ευαισθησία — έκφρασή του, 224, 391
— διαφορές στην, 255, 352 — συνέπειες, 391, 403
— στις πληγές, 555,291, 304 — έλεγχός του, 222-225
Ευαλωτότητα — και εχθρικότητα, 224,229
— και διαφορετικές αντιλήψεις, 78- — ζώνες, 413-415
79,218 — και θετική συμπεριφορά, που προ-
— και κανόνες, 108 καλείται από, 232-233,391,403
Ευγένεια, 335 — καταστολή του, 401
Ευθύνη — και κρυφοί φόβοι, 220-221
— για τη βελτίωση της σχέσης, 28 — και οξύθυμοι άνθρωποι, 52, 406-
— και δέσμευση, 268-269 407
Ευρετήριο
— και παραβίαση των κανόνων, 103, Κατανόηση

109 — των διαφορετικών οπτικών
— πηγή του, 178, 392 γωνιών, 292, 304, 373-379
— σωματικά συμπτώματα του θυ — στην επικοινωνία, 121,291,304
μού, 226,230-232,411-412 — συναισθηματική (€Γπραΐ1ιγ), 290-
— υπερβολικός, 395 291,304
Κατανόηση του εαυτού, γνωστικές
I αρχές για την, 33-34
Καταστάσεις, συναισθηματική αντί
Ικανοποίηση δραση στις, 335
— εκφράσεις της, 143-144, 286-287, Καταστροφολογικός τρόπος σκέψης,
294-295, 305 202
Ικανότητες Καταστροφοποίηση, 202
— κοινωνικές, 258 Κατωτερότητα, αίσθημα της
— συζυγικές, 147 — αυτόματες σκέψεις, 182-183,221
— και προβλήματα επικοινωνίας,
Κ 125-126
Κινητοποίηση
Καθολικότητα των προσωπικών — για αντεκδίκηση, 194,233,235-237
προσδοκιών, 99-101 Κίνητρα
Κακόβουλη διάθεση, πιστεύοντας — αρνητικά, 51,81
στην, 106-107 — εκτίμηση των, 75
Κανόνες — παρερμηνεία, 83
— απόλυτοι, 97-98,99-101, 107 Κλονισμός της συντροφικής σχέσης,
— αρνητικές πλευρές τους, 104-105, Κεφ. 6
107 Κοινωνικά πρότυπα, 64-65
— γονεϊκοί ρόλοι και αμφιβολίες, Κορίτσια, στιλ ομιλίας, 134
361-362 Κρίσεις του/της συζύγου
— διαμόρφωση, 96 — αρνητικές, 140, 147-150
— ερωτηματολόγιο, 113-114 — σωστές, 74-76
— εφαρμογή, 99-101 Κωδικό σύστημα
— παραβίαση, 101-103 — αλλαγή στο, 46,258-259
— προσδοκίες και, 95-96 — και παρερμηνείες, 40-41
— στάσεις, 112-113 — προκατειλημμένο, 49-50
— σύγκρουση,105,112 — φόρμουλες, 98
— συμβολικοί, 104-105 Κωφά σημεία, 125-126
— του τύπου “κι αν...”, 108
Κατάθλιψη, Λ
— και υπεργενίκευση, 38-39,50,432
Κατάλογος για τις συνεδρίες επίλυ Λανθάνον περιεχόμενο ενός μηνύ
σης προβλημάτων, 380 ματος, 180
Καταμερισμός καθηκόντων, 156-160, Αήψη αποφάσεων, 265-266
440-441 — επικοινωνία και, 168-169, 170
Ευρετήριο
— ερωτηματολόγιο, 170 -171 — και προβλήματα επικοινωνίας,

— ρόλοι, 153-154 129-130
— στρες — και προσδοκίες, 110-111
Λογικές απαντήσεις στις αυτόματες — και σύγκρουση, 160-163
σκέψεις, 316-317, 397- 401 — και συζυγικοί ρόλοι, 110-111,
Λύσεις, 200, 377, 379 153-154
— και στιλ ομιλίας, 129
Μ — και τρόπος σκέψης, 41, 200-201
Οικογένειες με δυο δουλειές, 438- 439
Μανία, έρωτας και, 60 Οικονομική ασφάλεια
Μεγέθυνση, 201-202 — κανόνες, 105
Μειονεκτήματα της έκφρασης θυμού, — συγκρούσεις, 165-167
401-402 Οπτικές γωνίες
Μη λεκτικά μηνύματα — ανοιχτές, 82
— ακουστική συμπεριφορά, — κατανόηση της οπτικής γωνιάς
123-124 του/της συντρόφου, 353-355
— σύγκρουση, 180 — κλειστές, 82
Μοναξιά, ανακούφιση από τη, 143 Ουδετερότητα, 279,281,295
Μονόλογος, 123
Μήνυμα, απώλια του, 332-333 Π
Μηνύματα, ακανθώδη, 209
Παθητικοεπιθετική αντίδραση, 230,
Ν 360
Πάθος, 265
Ναρκισσισμός στον έρωτα, 65 Παιδιά
Νευρωτική προσωπικότητα — αντιλήψεις, 111,160-163,432-434,
— διαστρεβλωμένος τρόπος σκέψης, 449-451
106 Πάλη ισχύος, 365
Νιόπαντροι, 18-20 Παραδοσιακοί ρόλοι
— και αμφιβολίες για τον εαυτό, 184-
Ο 185
Παραδοχές, 50, 100,278
Οικειότητα, 293, 305 Παραδρομές, 50
Οικιακά καθήκοντα, οργάνωση, 447 — συμβολικό νόημα των, 68
Οικογενειακή βία, 54 Παραλογισμός του/της συντρόφου,
Οικογενειακό υπόβαθρο 78, 252, 354-355
— και αμφιβολίες για τον εαυτό, 184- Παράπονα, δώστε μια σύντομη περι
185,363 γραφή, 384-385
— και αντιλήψεις, 76,223 Παρεξηγήσεις
— και δέσμευση, 268-269 — διόρθωση, 293, 304
— και εμπιστοσύνη, 276-278 — και σεξουαλικά προβλήματα, 163-
— και καταμερισμός των καθηκό 165
ντων, 157, 359-360 Παρερμηνείες, 21-23
Ευρετήριο
— και ασάφεια, 115-119 — και στρες, 437

— και αυτόματες σκέψεις, 175 Προβλέψεις
— διόρθωση, 21-22-23, 28, 292-293, — ανακριβείς, διάβασμα της σκέψης,
306-308 35,201,203
— των κινήτρων, 83 — έλεγχος, 318-319
— προβλήματα επικοινωνίας, 127, Προβλήματα
327-328 — επαναπροσδιορισμός, 238, 324-
— των σημάτων, 43-46 326
— συμβολικός τρόπος σκέψης, 40- 43 — επίλυσή τους, 240
Πατέρας και γέννηση του πρώτου — συζήτησή τους, 240 -241
παιδιού, 432-433 Προβλήματα προϋπολογισμού, 165-
Πεδία αναφοράς, 82 167
Πεποιθήσεις Προβληματικά ζευγάρια
— αλλαγή τους, Κεφ. 10 — και απογοήτευση, 66-68
— για την αλλαγή, 240-242 — απόδοση αρνητικών κινήτρων,
— πηγές σύγκρουσης, 89,223 203,251,254-255
— για τους συζυγικούς ρόλους, 111, — αρνητικές γενικεύσεις,
113-114 198-199
Πεποιθήσεις που αυτοεπιβεβαιώνο- — βελτίωση των σχέσεων, Κεφ. 10
νται, 249 — γνωστική θεραπεία για τα,
Περηφάνια 22-23
— και προβλήματα επικοινωνίας, — διαφορές στον τρόπο αντίληψης,
125-126 349-355
— και σεξουαλικές σχέσεις, 164 — εγωισμός, 74, 75, 83
Πίστη, 273-275,280-282 — ειδικά προβλήματα, Κεφ. 18
— στις καλές προθέσεις, 278-279 — έκφραση εχθρικότητας, 52-53
Πλαισίωση, Κεφ. 3 — κανόνες, 101-103
— και άγχος, 38,50,175,434-438 — παρεξηγήσεις, 28
— αλλαγή της, βλ. Λναπλαισίωση — συγκρούσεις, 91
— αρνητική, 84-87 — επίλυσή τους, 407-709
— θετική στον έρωτα, βλ. Το — συζήτηση, 327
(Πρόγραμμα ” τον έρωτα, 62 -64 — τρόπος σκέψης στα, 51-53
Πλεονεκτήματα της έκφρασης θυμού, Προκατειλημμένες ερμηνείες, 202-
401-402 203,248
Ποιότητα του ελεύθερου χρόνου, Προκατειλημμένος τρόπος σκέψης,
154-156 49-53
Πόνος Προκλητικές δηλώσεις, 404, Κεφ. 8
— και ευαισθησία στις πληγές, 232- Προληπτικές επιθέσεις, 212-213
235 Προσδοκίες
“Πρέπει”, τα, 105-107 — αρνητικές, 206
— κρυφές αυτόματες σκέψεις, 185- — για τους οικογενειακούς ρόλους,
188 153-154
— και σεξουαλική επιθυμία, 421 — ειλικρίνειας, Κεφ. 4
Ευρετήριο
— καθολικότητα των προσδοκιών, Σημασία

99-101 — κρυφή, 41, 175
— και σημεία συγκρούσεων, 153-154 — των αυτόματων σκέψεων, 175-179
— κρυφές, 104 — των συναισθηματικών
— που έχουν τεθεί, 95-96 αντιδράσεων, 318-319
— στη σεξουαλική σχέση, 418 — και στιλ ομιλίας, 136-139
— του συζυγικού δεσμού, 70, Σήματα, 40- 47
110-112 Σιωπηλές σκέψεις, 104-105,111,170-
Προσυνειδητές σκέψεις, 177 181,358-359
Προσωπικά χαρακτηριστικά, Σιωπηλή ακρόαση, 123, 344-345
στο γάμο, 20 -21,256 Σκέψεις αυτομορφής, 183
Προσωπικότητα Σκέψη του όλα-ή-τίποτα, 189-193, βλ.
— και αντιλήψεις, 79,255 επίσης Διχοτόμος τρόπος σκέψης
— συγκρουόμενες, 80,87-91,255- Στάνταρ
256, 321,353 — ανελαστικά, 360 -362
Προσωποποίηση, 202 — και φόβοι, 362-363
Προτεραιότητες Στάσεις
— επίλυση σύγκρουσης, 367-369 — αληθινή στάση των άλλων, 36,
— στις οικογένειες με δυο δουλειές, 276, 335
446 — αλλαγή στις, 75
Προτιμήσεις, 352 — απαραίτητες για τις καλές σχέσεις,
391
Ρ — αρνητικές, 50,254, 391
— διαφορές στις, 352-353,419
Ρεαλιστικά στάνταρ, 447 — ερωτηματολόγιο, 113-114
Ρόλοι Στάση που εκφράζεται με αυτοκατα-
— διαφορετικές προσδοκίες, 153- στροφικό τρόπο, 249
154 Στενές σχέσεις
— παραδοσιακοί, 156-157,433 — και σύμβολα, 42- 43,46
— στις “οικογένειες με δυο δουλειές”, Στενή επαφή, 297, 305
458-439 Στοργή
— σύγκρουση, 153-154 — έκφρασή της, 289, 303
Ρυθμός στην επικοινωνία, 127 — συμπεριφορά, 264-265
— συναισθήματα, 289, 303
Σ Στρες
— και γνωστική ακαμψία, 15,21
Σεβασμός, 70 — σε “οικογένειες με δυο δουλειές”,
Σεξιστικές συμπεριφορές, 122 438-439
Σεξουαλικές σχέσεις, συγκρούσεις Στιλ ή τρόπος ομιλίας
στις, 163-165 — αλλαγή, 130
Σεξουαλική απόλαυση, 61 — ασυμφωνία, 132
Σεξουαλική επιθυμία, μείωση της, — διαφορές στο, 129, 331
417- 420,433 — διακοπή της συζήτησης, 122-123
Ευρετήριο
Συγγενείς, προβλήματα με τους, 167- Συμπεράσματα

169 — αρνητικά, 202
Σύγκρουση — απόλυτα, 201
— βλαβερές συνέπειες, 235-237 — αυθαίρετα, 37-39
— στους δεύτερους γάμους, 449 — από το διάβασμα της σκέψης, 33-
— διαφορετικές αντιλήψεις, 78-81 40
— επίλυση της, Κεφ. 15 — και εχθρικότητα, 391
— πηγή της, 87-91 — παρερμηνείες, 40,46- 47
— φυλετικές διαφορές, 133-136 Συμπεριφορά, 54
Συζυγικές ικανότητες, εκπαίδευση — αλλαγές στη, 252, 300, 322-323,
πάνω στις, 247 335-336
Συζυγικός δεσμός — θετική αναγνώριση της, 75, 297-
— απειλές στο, 427 300, 301-303
Συζήτηση — που προκαλεί προβλήματα, 120,
— και επικοινωνία, 136-139, 328- 249
334 Συμφιλίωση, 366-367
— φυλετικές διαφορές, 130-139 Συναισθηματική λογική, 205
Συμβιβασμός Συναισθηματικές αντιδράσεις, 308-
— επίλυση της σύγκρουσης, 364- 310,312-314
365 — και αυτόματες σκέψεις, 38, 174-
— σε “οικογένειες με δυο δουλειές”, 175
446 — λογικές απαντήσεις, 317
Συμβόλαιο του γάμου, το, 70 — φαντασία, 311-312
Συμβολική σημασία Συνεδρίες επίλυσης προβλημάτων,
— της ακουστικής συμπεριφοράς, 378-379
123-125 Συνεδρίες συναισθηματικής
— της απιστίας, 283 εκφόρτισης, 410-416
— και έρωτας, 72 Συνείδηση, τροποποίησή της από
— και θυμός, 45 τον έρωτα, 58-62
— της πίστης, 283 Συνεργασία, 169
— και προβλήματα με τους συγγε — συμβολικές πράξεις συνεργασίας,
νείς, 432 266-268,447
— και σύγκρουση, 150-153 Συντροφική σχέση
— στον τρόπο ομιλίας, 123-125,127- — κλονισμός, Κεφ. 6
133 Συντροφικότητα, 293, 304
Συμβουλευτική Σωληνοειδής όραση, 195-196
— για διαφορετικές προσδοκίες, 96 — του έρωτα, 60
— για προβλήματα επικοινωνίας, — στα προβλήματα με τους συγγε
Κεφ. 14 νείς, 167-169
— για την αρνητική πλαισίωση, 396- Σωματική εμφάνιση
401 — και σεξουαλική επιθυμία, 62, 419,
— και βελτίωση του γάμου, 53,250- 431
251 Σωματική κακοποίηση, 211,231 -232
Ευρετήριο
Τ Φ
Τάση για “καταστροφοποίηση”, 201 - Φανερό περιεχόμενο ενός μηνύμα

202 τος, 180, 182
Τελειοθηρία, 184,201 Φιλία, 294, 305
Τεχνικές για το άγχος, 436- 438 Φόβος, κρυφός
Τεχνική της επανάληψης, 314 — και ανελαστικά στάνταρ, 362-363
Τιμωρία, 108-110 — και αυτόματες σκέψεις, 363-364
— έλεγχος με την, 391 — και επίλυση της σύγκρουσης, 364
— για παραβιασμένους κανόνες, Φυλετικές διαφορές
108-110 — ακουστική συμπεριφορά, 123-125
Τρομεροποίηση, 202 — επικοινωνία, 129-131
Τρόπος σκέψης — στιλ ομιλίας, 133-136
— αλλαγή, 253, 308 Φωνή, τόνος, 132, 139, 159,210, 336
— αρνητικός, 30-32,53,202,420- 422
— γνωστική ακαμψία, 51 X
— σε ανθρώπους με ψυχολογικές
διαταραχές, 50-51 Χαρίσματα, 70
Τυραννία των “πρέπει”, η, 105-107 Χιούμορ στο γάμο, 341, 409
Τυφλά σημεία
— πηγή σύγκρουσης, 125-126 Ψ
— προβλήματα επικοινωνίας, 139-
142 Ψυχαγωγία, 171
Ψ υχα ναγκαστ ικές-κατα ναγκαστ ικές
Υ σκέψεις, 109
Ψυχικός πόνος, 213,231
Υπερβολικές αντιδράσεις, 47 Ψυχολογικά προβλήματα
Υπεργενίκευση, 198-199, βλ. Γενι — στην επικοινωνία, 141-142
κεύσεις — στις “οικογένειες με δυο δουλειές”,
Υπεροχή 438-439
— αντρική, 135-136
— στη συζήτηση, 122
Υπευθυνότητα, 73,268-269
Υποθέσεις, 46-49
Υποκειμενική λογική, 205
Υποστήριξη, 295-296, 305
Υποσχέσεις, αθετημένες, 68-69
Υποχρεώσεις
— κανόνες σαν, 106
— της μητρότητας, 423- 433
Υποχονδρίαση, 50-51
Ευρετήριο
Β Ι Β Λ Ι Ο Γ Ρ Α Φ Ι Α
ΒαοΙι, Ο., αηά \νγά6η, Ρ. ΤΙΐ€ ΙηίίηιαΙβ Ε ηαηγ. Νε\ν Υογ1<: Ανοη Βοοίίδ, 1968.
ΒαΓβαοΗ, Ε. Ο. Γ ογ Υ ουκεΐί: ΤΙιβ Ηΐίΐΐΐτηεηΐ ο ί Ραηαΐβ Ξβχυαίΐίγ. ΟαΓάεη Ο ΐγ,
ΝΥ: ΑποΙιογ Βοοίίδ, 1976.
Βεηδοη, Η. ΤΗβ ΚβΙαχαΐίοη Κ.€8ροη56. Ν6\ν ΥογΚ: ν/ίΐΐΐαηη Μοιτονν, 1975.
Β6Γΐ€γ, Κ., αηά Ιαοοβδοη, Ν. “€αδΐια1 Αΐΐπβιιΐΐοηδ ίη ΙηΐΐΓηαΐε Κείαΐΐοηδίιΐρδ”. Ιη
Α ά ν α η ο ^ ΐη ϋοβηΐίΐνβ-ΒβΙιανΐοΓαΙ ΚβΞβακΙι αηά ΤΙιβΓαργ, νοί. 3, €άΐΐ€ά 6γ Ρ.
Κ€ηάα11. Νε\ν Υογ1<: Αοαάειηΐο Ρι*€δδ, 1984.
Β6ΐο1ΐ0Γ, \ν . ΙηΐΐΓηαΐβ ΡΙαγ: €ί€αΐΐη§ Κοηηαηαε ΐη ΕνβΓγάαγ Εΐίβ. Νε\ν Υ ο γ 1 < :
νΐ1αη£, 1987.
Β1υπΊδΐ€ΐη, Ρ., αηά 5<:1ι\ναηζ, Ρ. ΛΐΏβαβαη €ουρΐ€5. Ν€\ν Υογ1<: ν/ΐΠίαιτι Μοιτονν,
1983.
Βιιπίδ, Ό. Ρββΐΐηβ Οοοά. Ν€\ν Υογ1<: Ν€\ν Απιεποαη ΕΐβΓαΓγ, 1980.
Οιοιίΐη, Α. 3. Ματηαβε, ΩίνοΓαβ, ΚεηηαΓήαβε. €απι1)πά£0: ΗαΓναΓά υηΐνβΓδΐΐγ
ΡΓ6δδ, 1981.
Ουίίν, ϋ ., αηά ϋο\νά, Τ. “ΤΗε Είί^οΐ οί (Ιθ£ηΐ1:ΐν€-Β6ΐιανΐθΓα1 Αδδεηΐοη ΤΓαΐηΐη^
οη Α§£Γ6δδίν0 Ιηάΐνΐάυαίδ αηά ΤΗεΐΓ ΡαΠ:η€Γδ”. $ουΐΙΐ€Γη ΡςγεΙιοΙοβΐΜ 3: 45-50.
ΕΙΙΐδ, Α. Ηο\ν ίο Εΐνβ \νΐώ αηά ψΐΐϊιουί Αηββη Ν€\ν Υογ1<: ΡεαάεΓ’δ Οΐ££δΐ ΡΓ£δδ,
1977.
Ερδΐείη, Ν. “θ€ρΓ6δδΐοη αηά Μαπΐαΐ ϋγδίιιηοΐΐοη: Οο^ηΐΐίνε αηά Β€ΗανΐθΓα1
ναηΐα§6δ.” ΙηΙβΓηαΐΐοηαυουνηαΙ ο ί ΜβηΐαΙ ΗβΙΐΗ 13: 86-104.
Ερδΐ€ΐη, Ν.; ΡΓ6ΐζει\ 3. Ε.; αηά Ρΐ£πιΐη§, Β. “Τ1ΐ€ Κοίο οί (Ζο§ηΐΙΐν€ ΑρρΓαΐδαΙ ΐη
δ€ΐί-Κ.€ροΓΐδ οί Μαπΐαΐ (ΖοΓηιτιιιηιοαΐιοη.” ΒβΙιανΐοΓ ΤΗβίαργ 18: 51-69.
Ειϊΐίδοη, Ε. ΟΊΐΙάΙιοοά αηά $οεΐ€ΐγ. Ν€\ν Υοιίί: XV.XV. ΝοΠοη, 1964.
Οα\νο€ΐΐ, Ε, αηά Υ οιίί, Ρ. “$ροιΐδ€δ’ δΐΓ6η£ΐ1ι οί Ιάεηΐΐίΐοαΐΐοη αηά ΚεροΠδ οί
δγπιρίοπίδ άιιπη£ ΡΓ€£ηαηογ αηά ί1ΐ€ ΡοδϋραΓίιιπι Ρ επ ο ά .” ΡΙοπάα Ν υ κ ΐη β
Κ6νΐ€\ν: 2: 1-10.
ΡΐηοΗαιη, Ρ., ΒεαοΗ, 5.; αηά Νβίδοη, Ο. “Αΐΐπβιιΐίοη ΡΐΌ0€δδ€δ ίη ΟΐδΐΓ6δδ€ά αηά
Νοη-άΐδΐΓ6δδ€ά ΜαπΊα^εδ.” ΙοητηαΙ ο ί ΑύηοΓπιαΙ Ρςγοοίοβγ 94: 183-190.
ΡΓαηΙί, Ε.; ΑηάεΓδοη, αηά Κυβεηδίεΐη, ϋ . “Ρι^ςι^ηοεγ οί δ€χιια1 ϋγδίιιηοΐΐοη
ΐη 'ΝοΓΓηαΓ Οοιιρίεδ.” Ν ο ν ΕηβίαηάΙουΓηαΙ ο ίΜ β ά ΐά η β 299(3): 111-115.
Οΐΐΐΐ^αη, €. Ιη α ϋΐίίβΓβηΐ ν ο ΐο α Ρζγεοΐοβΐεαΐ ΤΙιεοΓγ αηά Ψ ο η ιβ η ’ς
Ωβνβίορηιβηί. ΟαΓηβπά^, ΗαΓναΓά ϋηΐν€Γδΐΐγ ΡΓΟδδ, 1982.
ΟοίΐΓηαη, 3. Μ. Μ αήΐαΐ Ιηΐβίαοΐΐοη: Εχρβήηιβηΐαΐ Ιηνβ5ΐΐβαίΐοη5. Ν€\ν ΥογΚ:
Αοαάειτιΐο Ρι*6δδ, 1979.

Η0ΐ1γ\ν0Γΐ1ι-Μ0ηΓ0€, Α., αηά Ιαοοβδοη, Η. “Οαυδαί Α ΐιτΐβυΙΐοηδ οί Μ αιτΐεά
Οηιρίεδ.” Ιουιναΐ οίΡβκοηαΗΐγ αηά 5οαα1 Ρζγοοίοβγ48: 1398-1412.
Η οπιεγ, Κ. ΝβυΓΟΗΞ αηά Ηυιηαη ΟΓον/ώ. Νε\ν Υογ^: XV.XV. Νοιίοη, 1950.
Η ουδ^ηεοΐΗ , 5.Κ.; ναυ^Ηη, δ.; αηά ΜαοΚο, Α.δ. “Μαπΐαΐ ϋΐδηιρΐΐοη αιηοη£
ΡΓθί€δδΐοηα1 Χνοηπεη: Τ\\& Τΐιτιΐη£ οί &γ€€γ αηά Ραπιΐΐγ Ενεηΐδ.” Ξοάαΐ Ρ γοΜοώξ
31(3): 273-284.
Ιο1ί€δ, XV. “δ€χ-Κο1ε Οΐίί€Γ€ηο6δ αηά (^οτηραΐΐβΐΐΐΐγ ΐη Κ^αίΐοηδΜ ρδ.” Ιη
Οοηηραΐΐϋΐβ αηά ΙηαοηιραίΐΜβ ΚβΙαϊΐοηΞίιΐρΞ, εάίΐεά 6γ XV. 1<±€δ. Ν€\ν ΥογΚ:
δρπη§6Γ-ν€Γΐα§, 1985.
Ιαοοβδοη, Η., εΐ αΐ. “Αΐΐιϊβιιΐΐοηαΐ Ρι*οο€δδ€δ ΐη Οΐδΐι*€δδ6ά αηά ΝοηάΐδΐΓ6δδ€ά
Μαιτΐεά Οηιρίεδ.” ϋοβηίΐίνε ΤΙιβΓαργ αηά ΚβΞβακίΊ 9: 35-50.
Καρίαη, Η. δ. Τίιε Ν6\ν 5εχ ΤύβΓαργ: Δ ο ύ ν ε Τίβαΐηιβηΐ οί' $εχυα1 ΩγΞΪυηαίοη.
Ν0\ν ΥογΙ^: ΒηιηηεΓ/ΜαζβΙ, 1974.
Ε6δ1ΐ€, Ε. Α. αηά Ερδΐεΐη, Ν. “Οοξηΐΐΐνε-ΒεΙιανΐοΓαΙ ΤΓεαΐηποηΐ οί Κ.€ηηαΓΠ€ά
Ραιτπϋ€δ.” Ιη €οβηίΐΐν€-Β€ΐΊανίοταί ΤΙιβΓαργ \νΐώ Ραπιΐ1ΐ€$, εάϊΐεά 1)γ Ν. Ερδΐ€ΐη,
δ.Ε. δοΗΐ£δΐη§0Γ, αηά XV. ΟΓγάεη. Νελν ΥογΚ: Βηιηη€Γ/Μαζ€ΐ, 1988.
Μαΐΐζ, ϋ ., αηά ΒθΓΐί€Γ, Κ. “Α (ΖυΙΐιίΓαΙ ΑρρΓοαοΙι ΐο Μαΐε-Ρεπιαίε Μΐδοοιτι-
πιιιηΐοαίΐοηδ.” Ιη Ιαηβυαββ αηά5οαα1 Ιάβηΐίίγ, εάΐΐεά βγ ). ]. Οηνηρ&τζ. Εη^ΐαηά:
ΟαΓπΜά^ε υηΐν6Γδΐΐγ ΡΓ€δδ, 1982.
Μαιΐίΐτιαη, Η. I., 6ΐ. αΐ. “ΡΓενεηΐίοη οί Μαπΐαΐ ΟΐδΐΓ€δδ: Α Εοηβΐΐυάΐηαΐ Ιηνε-
δΐΐ§αΐΐοη.” ΙοηττηαΙ ο ϊ €οη$υΙΐίηβ αηά Ο ίηκαΙ Ρζγοοίοβγ 56: 210-217.
Νο11ει\ Ρ. “Μΐδυηά€Γδΐαηάΐηβδ ΐη Μαπΐαΐ Οοηπηυηΐοαΐΐοη: δΐυάγ οί ΝοηνεΓβαΙ
€θΓηΓηυηΐοαΐΐοη.” ]οιιπια1 οί' Ρ βποηαΐΐΐγ αηά ΞοάαΙ Ρ^γαΗοΙοβγ 39: 1135-1148.
Νο11ει\ Ρ. “(τ€ηά6Γ αηά Μ απΐαΐ Αάΐιΐδΐπιεηΐ Εενεί Οΐίί6Γ€ηο€δ ΐη ϋοοοάΐη^
Μ€δδα§€δ ίΥοΓη δρουοεδ αηά δΐΓαη§€Γδ.” ΙοητηαΙ ο ί Ρ β κ ο η α ΐίΐγ αηά Ξοααΐ
Ρ^γούοΐοβγ, 4 1: 272-278.
Νοίίει*, Ρ. ΝοηνβΓύαΙ ΟοηίΓηυηΐααΐΐοη αηά Μ αηϊαΐ ΙηΐβΓαοΐίοη. Νε\ν ΥογΚ:
Ρ6Γ§απιοη ΡΓ€δδ, 1984.
Ρ6616, δ. Ιο ν β αηάΛάάκΐίοη. Νε\ν Υογ1<: Ν6\ν Απιεηοαη ΕΐβΓαΓγ, 1976.
Ρΐα£€ΐ, I Τϊΐ€ Μ οίαΠυάβ,ηιβηϊ ο ίώ β Οιΐ1ά(Μ. Οαβαΐη, υαηδ.) Οΐεηοοε, ΙΕ.: Ργ€€
Ρι*6δδ, 1965.
ΡΐοΐΓ^ον/δ^ΐ, €. δ., αηά Κ.€ρ€ΐΐΐ, Κ. Ε.: “Ουα1-Εαπΐ6Γ Ραπιΐΐΐεδ.” ΜαΓπαββΞ αηά
ΡαηηίΙγ Κβνίβψ 7(2/3): 99-124.
ΚοδεηδΐοΓί, Ο., €ΐ αΐ. “Ιηί^Γαοΐΐοη Αηαίγδΐδ οί Μ απΐαΐ Ο οηίΐΐοΐ.” Ιη Μ αηίαΐ
ΙηΐεΓαοΐΐοη: ΑηαΙγ8ΐ$ αηά Μοάϊίϊοαΐΐοη, οάΐΐεά βγ Κ. Ηα1\ν6£ αηά Ν. δ. Ιαοοβδοη.
Νε\ν ΥογΚ: €υΐ1ίθΓά ΡΓ6δδ, 1984.
Κυ1)€δΐ€ΐη, αηά Ια\νοΓδ^ΐ, Μ. “λνΐΐ€η Ηαδ^αηάδ Κ.αΐ6 δ£θοηά.” ΡατηιΙγ ΟΓοΙβ,
Μαγ 1987.
Κυβίη, Ε. ΙηίΐΓηαί€ ΞίΓαηββκ: Μβη αηά Ψοηιβη ΤοβεΐΗβη Ν€\ν Υ ογΚ : ΗαΓρ€Γ &
Κο\ν, 1984.
δα§€Γ, I., €ΐ αΐ. ΤΓβαΐΐηβ ΐΙΐ€ ΚβηιαΓήβά Ραηιίΐγ. Ν€\ν ΥογΚ: ΒΓυηηεΓ/Μαζ^Ι,
1983.
δοαιΊ', Μ. ΙηΐΐΓπαίβ Ραηηβκ: ΡαΐΐβΓΠΞ ΐη Ιο ν β αηά Μανήαβε. Νε\ν ΥογΚ: Βαηάοιτι

Ηοιίδε, 1987.
δ<±ααρ, “Α Οοηηραπδοη οί ΐΗε Ιηΐ£Γαοίΐοη οί ΟΐδΐΓ€δδ€ά αηά Νοηάΐδΐιχδδεά
Μαιτΐεά Οουρίεδ ΐη α Εα6θΓα£θΓγ δΐΐυαΐΐοη.” Ιη ΜαπίαΙ ΙηΐβΓαοΐίοη: Αηα\γ§ί§ αηά
Μοάίίϊοαίΐοη εάΐΐεά I)γ Κ. Ηα1\ν££ αηά Ν. δ. ^οοβδοη. Νε\ν ΥογΙ^: ΟυΐΙίοΓά ΡΓ£δδ,
1984.
δΚΐηηεΓ, ϋ . Α. “Τϊΐ€ δΐΓ£δδθΓδ αηά Οορΐη§ Ραΐΐεπίδ οί Οιια1-€αΓ£€Γ ΡαΓηΐ1ΐ£δ.” Ιη
Ρατηΐΐγ $ίΓ€58, ϋορΐηβ, αηά Ξοααΐ 5υρροΠ, £άΐΐ€ά βγ Η. I. ΜοΟιιββΐη, Α. Ε.
€αιι6ΐ€, αηά I. Μ. Ραΐΐ£Γδοη. δρπη§ίΐ£ΐά, ΙΕ: ΟιαΓίβδ ΤΗοπιαδ, 1982.
δΐιιαΠ, Κ. ΗβΙρίηβ €ουρΙβ5 Οιαηββ. Ν€\ν Υοιίί: ΟυΐΙίοΓά ΡΓ£δδ, 1980.
δΐυαη, Κ., αηά Ιαοοβδοη, Β. $€€οηάΜαΓηαββ: ΜαΙ<€ ίΐ Ηαρργ! Μαΐίβ ΐΐ Ιαχΐ! Νε\ν
Υοιίί: \ν. \ν. ΝοΠοη, 1985.
Ταηηεη, Ό. ΤΗαΐ’8 Ν οί ΨΗαΐ I Μβαηΐ. Ν£\ν Υογ1<: Βαίΐαηΐΐηε ΒοοΚδ, 1986.
Τανπδ, Τ. Κ.., αηά ϋενΐηΐΐζ, V. “δ£ΐί-δ£Γνΐη£ Βΐαδ ΐη ΑΠιϊβιιΐΐοη οί Κ.€δροηδΐβΐ1ΐΐγ:
€ο§ηΐΐίν£ νδ. Μ οΐΐναΐΐοηαΐ Εχρίαηαΐΐοηδ.” ]ο\ΐΐηαΙ ο ί Ε χρβηπιβηΐαΐ ΞοάαΙ
Ρζγοϊιοΐοβγ 17: 408-416.
νΐδΙκϋΓ, Ε., Β., αηά νΐδίΐ£ΐ\ I. δ. Α Ουίάο ίο Ψ ο Μ η β \νΐϊίι 5ΐ€ρΜ1άΓ€η. Νε\ν ΥογΙ^:
Βηιηη£ΐ7Μαζ£ΐ, 1979.
Ζΐ1ΐ3€Γ§£ΐά, Β. Μαΐβ ΞεχυαϋΙγ. Ν€\ν ΥοιΊί: Βαηίαιτι ΒοοΚδ, 1978.
ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Χρωστώ ευγνωμοσύνη πάνω απ’ όλους στη σύζυγό μου Φίλις, η α

γάπη και η αφοσίωση της οποίας απέδειξαν πως ο γάμος μπορεί κά
θε μέρα που περνά να γίνεται ολοένα και πιο ολοκληρωμένος και
δημιουργικός. Ο φίλος και συνάδελφός μου Νοιτη&η Ερδίείη, πρω
τοπόρος στην εφαρμογή της γνωστικής θεραπείας στα προβλήματα
των ζευγαριών, ήταν η κύρια πηγή έμπνευσής μου για τη συγγραφή
αυτού του βιβλίου. Τα διακριτικά σχόλιά του και οι πολύτιμες συμ
βουλές του προώθησαν την ολοκλήρωση αυτού του βιβλίου, ενώ οι
γνώσεις του διαφώτισαν πολλά σκοτεινά προβλήματα που βιώνουν
τα ζευγάρια. Οι πρώην μαθητές μου διίδ&η .Ιοδερίι, Οαί£ \νίε$ε, Ιειπίχ
ΑβΓ&Ιιπίδ, Οιπδ Ρ&(ΙεδΚγ, ΚιιΛ Ο τ ε ε π β ε Γ β , Ώ & ν ί ά Ο & Γ ΐί, Κ&ΐ1ιγ
Μοοπεγ, Ρΐ'έΐηΙί ΙΜίίΙίο και .Ιιιϋν ΒεοΚ πρόσφεραν σημαντικό υλικό
για το βιβλίο. Ανάμεσα σ ’ εκείνους που διάβασαν τα χειρόγραφα
και μου έδωσαν χρήσιμες πληροφορίες είναι ο Οχιηίε δείίατοδ, η
νϊνί&π Ο τ ε ε η β ε Γ β , η Ο ιγ ο Ι ΑυεΛαοΙι και ο Οαΐ Εαάεη.
Χρωστώ επίσης ιδιαίτερη ευγνωμοσύνη στην ΟεγοΙ δΐίΐΐηιαη, η
οποία μελέτησε πολλές φορές τα χειρόγραφα και μου έκανε τις κα
τάλληλες υποδείξεις, ώστε να απλοποιήσω τα δυσνόητα σημεία
του κειμένου.
Στάθηκα ιδιαίτερα τυχερός στο ότι τη φιλολογική επιμέλεια του
έργου μου ανέλαβε ο Κίοΐιαπί Ρϊηε. Υπήρξε πολύτιμος με το συνεχή
ενθουσιασμό και την εμπιστοσύνη που έδειξε στο βιβλίο μου. Ο εκ
δότης μου στο Η&φετ Κ.ο\ν, Ηιι§1ι Υίΐη Ουδεπ, ήταν υπεύθυνος για τη
μετατροπή των χειρογράφων στην τελική τυπωμένη μορφή τους.
Η Βίΐΐ'βαΐ'α Μ&πηεΐΐί, διοικητική διευθύντρια του Κέντρου για
τη Γνωστική θεραπεία, βοήθησε στην προώθηση της παραγωγής
των χειρογράφων, και η Τίηα Ι π Γο γ ζ &ϊ ο , η Οαίΐ Ριιιτηαη και η
διιζαηηε ΟεΡίεΓτο τα δακτυλογράφησαν.
467
Όλους τους παραπάνω, καθώς και τα ζευγάρια από το Κέντρο

για τη Γνωστική Θεραπεία, αλλά και από αλλού, που εμπιστεύτη
καν τη γνωστική θεραπεία, τ ο υ ς ε υ χ α ρ ισ τ ώ .
Το Δεν αρκεί μόνο η αγάπη βασίζεται σε υλικό από ιστορικά α
σθενών, συμπεριλαμβανομένων κάποιων αποσπασμάτων που συ
γκέντρωσα εγώ και οι συνάδελφοί μου από τη συμβουλευτική ζευ
γαριών. Ωστόσο, όλα τα ονόματα και οι συγκεκριμένες λεπτομέ
ρειες είναι αλλαγμένες, χωρίς όμως να επηρεαστεί η ακεραιότητα
των παραδειγμάτων. Σε ορισμένες περιπτώσεις έχω προσθέσει ε
πιπλέον στοιχεία, ώστε να αποκρύψω περισσότερο την ταυτότητα
των ατόμων.
Ε*
β
Αν λογαριάσουμε το ολοένα αυξανόμενο ποσοστό διαζυ

γίων, τότε ένα βιβλίο-ανατομία των συζυγικών προβλημά
των και των αναγκαίων λύσεων είναι πολύ χρήσιμο. Αν
όμως σ’ αυτό συνυπολογίσουμε πως το βιβλίο γράφεται
από τον Ααρον Τ. Μπεκ, πατέρα της πιο σύγχρονης μορ
φής ψυχοθεραπείας —της Γνωστικής θεραπείας—και κα
θηγητή ψυχιατρικής στο Πανεπιστήμιο της Πενσυλβάνια,
τότε το έργο αυτό γίνεται αυτόματα πολύτιμο.
Ο Δρ Μπεκ παρουσιάζει με τον πιο ξεκάθαρο τρόπο τα
πιο συχνά προβλήματα μιας συντροφικής σχέσης, όπως
τον αρνητικό τρόπο σκέψης των συντρόφων, τη διάψευση
των προσδοκιών, τους ανελαστικούς κανόνες και την κακή
επικοινωνία, και με την εμπειρία του από την εφαρμογή
της Γνωστικής θεραπείας σε προβληματικά ζευγάρια όχι
μόνο μας βοηθά να αναγνωρίσουμε τα σημεία εκείνα που
κάνουν μια σχέση να δυσλειτουργεί, αλλά και μας υπο
δεικνύει τους κλινικά δοκιμασμένους τρόπους για να
βελτιώσουμε μια ήδη καλή σχέση ή να ξεπεράσουμε τα
προβλήματα της σχέσης που φαίνεται να βρίσκεται σε
κρίση ή αδιέξοδο.
Ι3ΒΝ 978-960-360-951-3
ΕΚΔΟΣΕΙΣ
ΠΑΤΑΚΗ 9 789603 609513
νννννν.ρ^Ι(Ι5.<3Γ
Βοηθ. κωδ. μηχ/σης 1951

Βιβλιο Δεν Αρκει Μονο η Αγάπη

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Βιβλιο Δεν Αρκει Μονο η Αγάπη

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Άαρον Τ. Μπεκ, ΜΌ.

ΠΡΟΛΟΓΟΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΔΟΣΗ.......................... 11

1. Η ΔΥΝΑΜΗ ΤΟΥ ΑΡΝΗΤΙΚΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΣΚΕΨΗΣ.... 30

2. ΤΟ ΦΩΣ ΚΑΙ ΤΟ ΣΚΟΤΑΔΙ............................................. 55

3. Η ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΛΗΨΕΩΝ............................. 77

4. Η ΠΑΡΑΒΙΑΣΗ ΤΩΝ ΚΑΝΟΝΩΝ.................................... 92

5. ΣΤΑΣΙΜΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑ........................ 115

6. Ο ΚΛΟΝΙΣΜΟΣ ΤΗΣ ΣΥΝΤΡΟΦΙΚΗΣ ΣΧΕΣΗΣ..........143

7. ΣΙΩΠΗΛΕΣ ΣΚΕΨΕΙΣ: ΤΟ ΜΑΤΙ ΤΟΥ ΚΥΚΛΩΝΑ..... 173

8. ΠΑΓΙΔΕΣ ΤΗΣ ΣΚΕΨΗΣ............................................... 189

9. ΣΤΗ ΘΑΝΑΣΙΜΗ ΜΑΧΗ............................................... 209

10. ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΒΕΛΤΙΩΘΕΙ Η ΣΧΕΣΗ ΣΑΣ;.................. 238

11. Η ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΩΝ ΘΕΜΕΛΙΩΝ..................................264

12. Η ΕΝΙΣΧΥΣΗ ΤΗΣ ΣΧΕΣΗΣ....................................... 285

13. Η ΑΛΛΑΓΗ ΤΩΝ ΓΝΩΣΤΙΚΩΝ

14. Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΣΥΖΗΤΗΣΗΣ..................................... 327

15. Η ΤΕΧΝΗ ΤΗΣ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑΣ................................... 349

16. ΕΠΙΛΥΣΗ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΩΝ....................................... 370

17. ΔΑΜΑΖΟΝΤΑΣ ΤΟ ΘΥΜΟ ΣΑΣ................................. 390

18. ΕΙΔΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ.............................................. 417

Με τη σύζυγό μου είμαστε μαζί περίπου 15 χρόνια. Σε μια τόσο

Πρόλογος στην ελληνική έκδοση

Κατάλαβα ότι την προτιμούσε κλειστή, αρκεί να συμφωνούσα

Πρόλογος στην ελληνική\ έκδοση

αναζητήσεις του είχαν ως αποτέλεσμα να αποτελεί η Γνωστική Θε­

Πρόλογος, στην ελληνική έκδοση

σας να αποδώσει ό,τι καλύτερο θα επιθυμούσατε στα πεδία της

Πρόλογος στην ελληνική έκδοση

Έχω αφιερώσει ένα μεγάλο μέρος της επαγγελματικής μου ζωής

Η γνωστική επανάσταση στην ψυχολογία

Ευτυχώς, στις δυο τελευταίες δεκαετίες σημειώθηκε μια ρα­

νουν οι σύζυγοι. Αυτή η νέα κατανόηση των ψυχολογικών δυσκο­

σημαντικά, φαίνεται πως δεν έχουμε την ικανότητα ή τη δύναμη ν ’

θωτες δυσκολίες. Αυτό που είναι αξιοσημείωτο, ωστόσο, είναι

Διάλυση των συζυγικών δεσμών

Τα περισσότερα ζευγάρια γνωρίζουν πως υπάρχει μια ολοένα

* Νεν/δψεεΚ (15 Ιουλίου 1987): 15.

για τριάντα ή σαράντα χρόνια μπορεί να νιώθουν την ανάγκη να

αντεπεξέλθουν στις απογοητεύσεις, στις εντάσεις και στις συ­

Τι χρειάζεται για τη διατήρηση μιας σχέσης

Αν και η αγάπη είναι μια πανίσχυρη δύναμη που βοηθά τους

Δουλεύοντας με τους μαθητές μου ψυχιάτρους, ψυχολόγους

που παραμορφώνουν την επικοινωνία τους και συντονίζοντας τις

συντρόφους κάθε είδους - συγκατοίκους, εραστές του ίδιου, κα­

Το πλάνο του βιβλίου

Εντοπίζοντας στην αρχή προβλήματα και στη συνέχεια προ-

μπεριφέρονται μεταξύ τους. Στη δουλειά μου με τους ασθενείς,

τοηττώμενων στάσεων και γνωστικών διαστρεβλώσεων ενός προ­

τη σχέση τους. Τα κεφάλαια αυτά υποδεικνύουν τον τρόπο.

ται από το ένα μόνο μέλος του ζευγαριού. Συνεπώς, η προσοχή

σίας, η προετοιμασία και συμμετοχή στον οικογενειακό προϋπολο­

λοκατηγορούνται. Η προσέγγιση αυτή θα τους επιτρέψει να στρα­

Η δύναμη του αρνητικού

1. Η δύναμη του αρνητικού τρόπου σκέψης

Ως αποτέλεσμα τέτοιων ερμηνειών, ο/η πληγωμένος/η σύζυγος

1. Η δύναμη του αρνητικού τρόπου σκέψης

δίδουν βασικά κακοπροαίρετα κίνητρα.

Με τη χρησιμοποίηση μιας σειράς απλών αρχών που είναι μέ­

1. Η δύναμη τον αρνητικού τρόπον σκέψης

χτούν στην τάση τους να φτάνουν σε τόσο άδικες κρίσεις και να

=> Η μέθοδος με την οποία ερμηνεύουμε τη συμπεριφορά των

Το διάβασμα της σκέψης

Η Λόις, μια νέα γοητευτική γυναίκα, διευθύντρια ενός κατα­

1. Η δύναμη του αρνητικού τρόπου σκέψης

αναζητήσεις του είχαν ως αποτέλεσμα να αποτελεί η Γνωστική Θε

Ευτυχώς, στις δυο τελευταίες δεκαετίες σημειώθηκε μια ρα

νουν οι σύζυγοι. Αυτή η νέα κατανόηση των ψυχολογικών δυσκο

αντεπεξέλθουν στις απογοητεύσεις, στις εντάσεις και στις συ

συντρόφους κάθε είδους - συγκατοίκους, εραστές του ίδιου, κα

τοηττώμενων στάσεων και γνωστικών διαστρεβλώσεων ενός προ

σίας, η προετοιμασία και συμμετοχή στον οικογενειακό προϋπολο

λοκατηγορούνται. Η προσέγγιση αυτή θα τους επιτρέψει να στρα

Με τη χρησιμοποίηση μιας σειράς απλών αρχών που είναι μέ

Η Λόις, μια νέα γοητευτική γυναίκα, διευθύντρια ενός κατα

Όταν βρισκόμαστε σε μια συγκεκριμένη συναισθηματική κατά

Αν μπορούσαμε να εκτιμήσουμε όλα τα στοιχεία σε μια κατά

στά λόγω απειρίας ή κούρασής μας, τότε το αποτέλεσμα είναι η πα

Η Μάρτζορι και ο Κεν γνωρίστηκαν όταν ήταν ακόμη φοιτη

παραπονιούνται για κάτι, αυτό σημαίνει πως θα αναλάβουν δρά

ανταποκρίνονται στην πραγματικότητα και πως το μυαλό τους εί

Όταν οι παντρεμένοι αναπτύξουν μια τόσο έντονη αλλά ακα