Τι σημαίνει αγαπάω τον εαυτό μου;

Αγάπα τον εαυτό σου! Είναι η πιο συνηθισμένη συμβουλή που ακούγεται στα άρθρα αυτοβοήθειας. Υπάρχει, βέβαια, πολύ
καλός λόγος γι αυτό. Είναι ο βασικός δομικός λίθος για μια ευτυχισμένη ζωή. Για μια ζωή γεμάτη νόημα. Τι σημαίνει όμως
στην πράξη; Πως ακριβώς συμπεριφέρεται κάποιος ο οποίος αγαπάει τον εαυτό του; Τι μπορείς να κάνεις για να εισπράξεις
κι εσύ τα τεράστια οφέλη;
Να τιμάς το συναίσθημά σου
Όταν νιώθεις κάτι, το νιώθεις για κάποιο λόγο. Οι συνθήκες που βιώνεις εκείνη τη στιγμή ακουμπάνε κάτι βαθύτερο μέσα
σου και έτσι συναίσθημα παράγεται εκτός του ελέγχου σου. Συχνά δε θα γνωρίζεις το λόγο για τον οποίο σου βγαίνει η
συγκεκριμένη διάθεση, όμως δεν έχει σημασία. Το να αγαπάς τον εαυτό σου σημαίνει ότι θα τιμήσεις το συναίσθημά σου
και θα το εμπιστευθείς. Δε θα το λογοκρίνεις. Δε θα πεις: «Τώρα δεν είναι λογικό να είμαι θυμωμένος. Θα έπρεπε να είμαι
πολύ ευχαριστημένος με την κατάσταση που ζω.» Δε θα πεις: «Δεν πρέπει να νιώθω έτσι. Τι αχάριστος που είμαι». Όσο και
αν το μυαλό σου (ο συνειδητός σου νους) σου λέει ότι θα έπρεπε να νιώθεις κάτι άλλο, αν αγαπάς τον εαυτό σου θα πεις:
«Τώρα εγώ έτσι νιώθω. Για κάποιο λόγο συμβαίνει αυτό και θα το εκφράσω για να με μάθω. Για να είμαι αληθινός με μένα»
Δεν υπάρχει «σωστό» και «λάθος» συναίσθημα. Δεν υπάρχει δικαιολογημένο ή αδικαιολόγητο συναίσθημα. Υπάρχει μόνο
συναίσθημα. Αν το λογοκρίνεις και το καταπνίγεις ποτέ δε θα σε μάθεις. Αν σε αγαπάς, θα το εκφράσεις και θα δεις που θα
σε πάει. Γιατί αν δε πας εκεί που είναι να σε οδηγήσει θα παραμένεις πάντα κολλημένος εδώ που είσαι. Θα βάλεις το πως
νιώθεις πάνω από το πως νομίζεις ότι θα αντιδράσουν οι άλλοι. Θα βάλεις το πως νιώθεις πάνω από το τι νομίζεις ότι είναι
«σωστό». Θα τιμήσεις το συναίσθημά σου και αν το επεξεργαστείς μετά, σαν ανταμοιβή θα εισπράξεις την εξέλιξή σου.

Να σέβεσαι τα όριά σου

Αν νομίζεις ότι δεν μπορείς να κάνεις κάτι, μην το κάνεις. Αν νομίζεις ότι είσαι κουρασμένος για να πας κάπου, μην πας. Αν
πιστεύεις ότι κάτι είναι δύσκολο για σένα, μην το επιχειρήσεις. Ακόμα και αν οι υπόλοιποι γύρω σου σε πιέζουν. Ακόμα και
αν έχεις μάθει πως «πρέπει» να το δοκιμάσεις. Άκου το σώμα σου, όπως συμβουλεύουν και οι δάσκαλοι της γιόγκα. Μέχρι
εκεί που σε πάει. Άκου το πρώτο σου ένστικτο και ακολούθησέ το.
Να σε επιβραβεύεις
Έκανες κάτι καλό; Να σου πεις μπράβο. Να σου πάρεις ένα δωράκι. Από κάτι μικρό και ασήμαντο όπως ένας καλός καφές
έως κάτι ακριβότερο. Όπως και με τα σκυλιά του Παβλόφ, αν συνδέσουμε την ανταμοιβή με την πράξη την οποία θέλουμε να
επαναλάβουμε, την πράξη η οποία μας κάνει και νιώθουμε όμορφα, θα είναι πιο πιθανό να την υιοθετήσουμε σαν
συμπεριφορά. Χρειάζεται να καταφέρουμε να διαγράψουμε τη νοοτροπία πως δεν είναι «σωστό» να λέμε μπράβο σε μας.
Τη νοοτροπία που λέει πως είναι εγωιστικό, πως την έχουμε ψωνίσει… Τη νοοτροπία που μας κάνει να νιώθουμε ενοχές
όταν πάμε να πούμε κάτι καλό για μας. Όταν σε επιβραβεύεις για τις επιτυχίες σου, στέλνεις το μήνυμα στο υποσυνείδητό
σου πως αξίζεις και σε προσέχεις.
Αν τώρα σε δυσκολεύουν όλα αυτά και σου φαίνονται βουνό δεν πειράζει. Ίσως έχεις συνηθίσει διαφορετικά τόσα χρόνια.
Δεν αλλάζει ο άνθρωπος από τη μια μέρα στην άλλη. Μη σε κατηγορείς γι αυτό, μόνο να σε καταλαβαίνεις. Αν δυσκολεύεσαι
να σε φροντίσεις σημαίνει ότι έχεις περάσει δύσκολα. Σημαίνει ότι δε σε έχουν φροντίσει κι εσένα. Σημαίνει ότι έχεις
ταλαιπωρηθεί πολύ. Με τι εφόδια να σε περιποιηθείς, λοιπόν; Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενο post δεν μπορείς
να κάνεις κάτι παραπάνω από αυτό που τώρα κάνεις.
Πάρε το χρόνο σου και άκου τη δυσκολία σου να δεις που θα σε πάει. Έχεις ήδη αρχίσει να σε αγαπάς

Με ποιον σύντροφο θα καταλήξεις;

Αλλάζεις συντρόφους, ψάχνεις καινούριους. Ενθουσιάζεσαι, απογοητεύεσαι και πάλι από την αρχή. Βρίσκεις κουράγιο και
βγαίνεις εκεί έξω ξανά για να αναμετρηθείς με τις συνθήκες. Με ποιον θα μείνεις όμως στο τέλος; Ποιος θα κερδίσει τη μάχη
με έπαθλο ένα μέρος δίπλα σου για τα χρόνια που έρχονται;
Αν ο χρόνος δε σε καταβάλει πρώτος, βέβαια…
Ποιος κερδίζει τη μάχη;
Τη μάχη δεν την κερδίζει ο καλύτερος. Δεν την κερδίζει αυτός που σε ανεβάζει στα σύννεφα. Δεν την κερδίζει ο ομορφότερος,
ο εξυπνότερος, ο πιο καλός, ο πιο περιποιητικός, ο πιο γλυκός, ο πιο μορφωμένος, ο πιο σέξυ.

1
Στην μάχη αυτή, την πιο σημαντική για τη ζωή σου, νικητής θα αναδειχθεί αυτός του οποίου τα ελαττώματα μπορείς να
ανεχθείς. Αυτός, τον οποίο, στις δύσκολες στιγμές του, τον αντέχεις. Αυτός, του οποίου τα χούγια και τις παραξενιές δε
βρίσκεις πολύ προσβλητικές.
Η διαδικασία της ηδονικής προσαρμογής
Γιατί ωραία τα προτερήματα, ωραίο το χιούμορ, η ομορφιά, η περιποίηση, η εξυπνάδα αλλά μετά από λίγο τα συνηθίζεις.
Μετά από λίγο επέρχεται αυτό που οι θετικοί ψυχολόγοι ονομάζουν ηδονική προσαρμογή. Μια αμείλικτη, αλλά και πολύ
φυσιολογική διαδικασία. Προσαρμόζεσαι στο καλό και γίνεται απλά το background της σχέσης. Γίνεται το δεδομένο, το
σίγουρο. Δεν το προσέχεις πια. Τα «αρνητικά» του συντρόφου σου όμως, δηλαδή τα χαρακτηριστικά του που εσένα δε σου
αρέσουν, αυτά δεν τα συνηθίζεις, ίσως ποτέ.

Από τη φύση μας είμαστε προγραμματισμένοι να προσέχουμε περισσότερο τα αρνητικά από ό,τι τα θετικά γύρω μας. Μια
κληρονομιά, σύμφωνα με την εξελικτική ψυχολογία, από τότε που ζούσαμε στις στέπες της Αφρικής και ο,τιδήποτε βλέπαμε
και ακούγαμε γύρω μας ήταν κίνδυνος πρωτού αποδειχθεί άκακο ή μη, η οποία, όμως, μας βοήθησε τότε να επιζήσουμε σαν
είδος.
Έτσι, συνεχίζουμε και είμαστε περισσότερο ευαίσθητοι στους «κινδύνους» των σχέσεών μας, σε αυτά που μας ενοχλούν.
Εκ φύσεως θυμόμαστε πιο έντονα τα αρνητικά
Αυτό σημαίνει ότι μας προκαλούν περισσότερο συναίσθημα και κατά συνέπεια τα θυμόμαστε πιο έντονα. Η μνήμη είναι
άμεση συνάρτηση του συναισθήματος και όσο πιο έντονο το συναίσθημα που ένα γεγονός μας προκαλεί, τόσο πιο εύκολα
και πιο έντονα το ανακαλούμε στη μνήμη μας. Είναι απλά ο τρόπος λειτουργίας του εγκεφάλου μας, όπως αμέτρητες μελέτες
έχουν δείξει…
Μπορεί με τον σύντροφό μας να μας αρέσουν τα ίδια μέρη για να βγαίνουμε, όμως εμείς θα θυμόμαστε τη μια φορά που
διαφωνήσαμε έντονα για την έξοδό μας.
Ίσως να είναι καλός και περιποιητικός, όμως εμείς, μετά από λίγο, θα εστιάζουμε στο ότι του αρέσει να βλέπει πάντα μπάλα.
Ακόμα και αν είναι έξυπνη και μας φροντίζει εμείς, όταν περάσει λίγος καιρός, θα εξαντλούμε την προσοχή μας στο ότι κάνει
δυο ώρες να βγει από το μπάνιο.
Δεν είναι αδυναμία μας αυτή η μεροληπτική εστίαση. Είναι η φύση μας.
Γι αυτό, ίσως, αποτελεί φυσική συνέπεια το γεγονός ότι θα μείνουμε με τον σύντροφο του οποίου τα «αρνητικά» μπορούμε
να ανεχθούμε.
Το τριαντάφυλλο
Εκτός και αν…
Εκτός και αν καταφέρουμε να καταπολεμήσουμε την ηδονική προσαρμογή με την πιο σίγουρη συνταγή. Την ευγνωμοσύνη.
Εστιάζοντας συνειδητά στα «θετικά» του, την καλοσύνη του, την ομορφιά του, τη φροντίδα του, το χιούμορ του, μπορούμε να
καταφέρουμε να συνεχίσουμε για πολύ καιρό να νιώθουμε ευτυχισμένοι που είναι στη ζωή μας.
Ο κάθε άνθρωπος είναι σαν ένα τριαντάφυλλο, όπως λέω στο βιβλίο μου. Αν πούμε ότι έχει αγκάθια, θα έχουμε δίκιο. Αν
πούμε ότι έχει όμορφο άνθος, πάλι θα έχουμε δίκιο. Το που θα επιλέξουμε να εστιάσουμε την προσοχή μας, θα καθορίσει
και τη διάθεσή μας, την ποιότητα της σχέση μας.
Ας επιλέξουμε το δεύτερο για να γεμίσουμε τη ζωή μας με όμορφα λουλούδια και όχι με τα λιγότερο κοφτερά αγκάθια…

Το μαρτύριο των δυνατών ανθρώπων (και γιατί το συντηρούν)

Σε κάθε παρέα υπάρχουν οι άνθρωποι που ξέρεις ότι μπορείς να βασιστείς επάνω τους. Είναι εκείνοι που θα σε στηρίξουν
στα δύσκολα. Σε αυτούς θα τρέξεις όταν χρειαστείς μια συμβουλή και θα έχουν πάντα κάτι χρήσιμο να σου πουν. Είναι
άραγε η ζωή τόσο εύκολη όσο φαίνεται γι αυτούς;
Είναι οι άνθρωποι που φαίνεται να τα καταφέρνουν στη ζωή, παρά τις αναποδιές που τους έρχονται και συνεχίζουν να
κοιτούν μπροστά. Αναλαμβάνουν πρωτοβουλίες και αποπνέουν δύναμη και σιγουριά.
Απολαμβάνουν τον ρόλο αυτό, η αλήθεια είναι. Το ρόλο του «δυνατού» στις σχέσεις τους. Τους αρέσει το πώς τους
αντιλαμβάνονται οι άλλοι και ο θαυμασμός που εισπράττουν. Στο κάτω κάτω σε ποιον δεν αρέσει να τον θαυμάζουν;
Η παγίδα
Έτσι όμως πέφτουν στην μεγαλύτερη παγίδα. Πέφτουν στον λάκκο που μόνοι τους έχουν σκάψει. Ή μάλλον δεν σκάβουν το
λάκκο τους, αλλά χτίζουν τον πύργο τους. Ένα πύργο ψηλό και απροσπέλαστο. Και μετά αυτο-φυλακίζονται εκεί μέσα.

2
Αιχμάλωτοι της εικόνας τους. Της εικόνας που ασυνείδητα έχουν δημιουργήσει στους άλλους αλλά κυρίως στον εαυτό τους.
Γιατί όχι κι εγώ;
Από μικροί άκουγαν τη φράση: «Δεν έχεις ανάγκη εσύ» και συνεχίζουν να την ακούν ακόμα και τώρα. Τους τη δίνει στα
νεύρα όταν τους το λες. Γιατί μέσα τους ξέρουν ότι κι εκείνοι έχουν ανάγκες. Το νιώθουν. Κάποιες στιγμές μάλιστα πολύ
έντονα. Τους πιάνει το παράπονο τότε και αναρωτιούνται:
«Γιατί κανείς δε με βοηθάει εμένα; Γιατί να πρέπει πάντα εγώ να τα κάνω όλα; Γιατί να πρέπει πάντα εγώ να στηρίζω τους
άλλους; Να είμαι εδώ για κάθε τους ανάγκη; Εμένα ποιος θα με φροντίσει επιτέλους;»
Ένα βαθύ κομμάτι τους λαχταρά τη φροντίδα, ταυτόχρονα όμως το «δυνατό» κομμάτι τους την απεχθάνεται. Του είναι
άγνωστη σαν έννοια. Έτσι την αποφεύγουν όσο μπορούν.
«Πώς είσαι, χρειάζεσαι τίποτα; Είσαι καλά;» θα τους ρωτήσει κάποιος αν κάτι τους συμβεί.
«Όχι, μωρέ εντάξει. Δεν είναι τίποτα. Θα περάσει. Ευχαριστώ. Μια χαρά είμαι» θα απαντήσουν.
Και έτσι έμμεσα απαγορεύουν στους άλλους να τους φροντίσουν. Δε συνειδητοποιούν ότι η δική τους συμπεριφορά είναι
καθοριστικός παράγοντας στη διαμόρφωση της στάσης των άλλων ανθρώπων. Νομίζουν ότι απλά οι γύρω τους δεν τους
καταλαβαίνουν και δεν ασχολούνται μαζί τους. Ότι δεν μπορούν να τους φροντίσουν. Αυτό που συμβαίνει στην
πραγματικότητα όμως, είναι ότι για να τους φροντίσει κάποιος θα χρειαστεί να επιμείνει πάρα πολύ για να κάμψει τις
εσωτερικές τους αντιστάσεις.
Κατά συνέπεια είναι συνήθως μόνοι. Συναισθηματικά μόνοι, γιατί κατά τ’άλλα συχνά έχουν πολλούς ανθρώπους γύρω τους.
Ανθρώπους οι οποίοι τους χρειάζονται. Ανθρώπους τους οποίους στηρίζουν, αλλά στους οποίους δεν μπορούν να
στηριχτούν.
Γιατί δεν επιτρέπουν σε κάποιον να τους φροντίσει;
Στον ασυνείδητο κόσμο τους μεγάλο μέρος της αυταξίας τους είναι επενδεδυμένο στο να είναι ισχυροί και ανεξάρτητοι. Στο
να είναι ικανοί και αυτάρκεις. Έχουν μάθει να μπορούν και μόνοι τους και τους έχει εντυπωθεί από πολύ μικρή ηλικία η
σημασία του να είσαι «δυνατός». Την έχουν υιοθετήσει σε ένα πολύ βαθύ, πυρηνικό επίπεδο.
Συνεπώς, αν κάποιος τους προσφέρει βοήθεια η ανακλαστική αντίδρασή τους θα είναι να πουν ‘όχι’. Εκείνη τη στιγμή
νιώθουν ματαιωμένοι και άκυροι. Νιώθουν οι αδύναμοι, αφού είναι οι δέκτες της φροντίδας κι αυτό δεν μπορεί να το
διαχειριστεί εύκολα ο ψυχισμός τους. Ο ασυνείδητος κόσμος τους νομίζει ότι το να δεχτούν τη συνδρομή κάποιου
ισοδυναμεί με το να είναι άχρηστοι αφού έχουν ανάγκη κάτι το οποίο δε θα έπρεπε να χρειάζονται.
Είναι σαν να πηγαίνεις στο σπίτι της Βέφας Αλεξιάδου και της λες: «έλα να σου κάνω ένα παστίτσιο».
Κατά συνέπεια, θα λάβουν βοήθεια μόνο αν είναι η τελευταία τους επιλογή. Αν το σώμα ή το πνεύμα τους, τους έχει
προδώσει.
Αν πας να τους φροντίσεις νομίζουν ότι υποχρεώνονται, ότι σου γίνονται βάρος. Και αυτό τους είναι αφόρητο. Δεν
αντιλαμβάνονται τη χαρά που σου δίνουν εσένα που τους βοηθάς. Τη χαρά που νιώθουν και οι ίδιοι εξάλλου όταν βοηθούν
κάποιον. Υπάρχει ένα βαθυθέλω τους το οποίο λέει ότι δεν αξίζουν την φροντίδα. Δεν την αξίζουν. «Πρέπει» να την
κερδίσουν. «Πρέπει» να δώσουν για να πάρουν.
Έτσι απολαμβάνουν πολύ να βοηθούν εκείνοι. Είναι πολύ δοτικοί σαν χαρακτήρες γιατί το βαθυθέλω τους υπαγορεύει ότι
μόνο έτσι θα δικαιούνται την προσοχή και την αποδοχή των άλλων. Ταυτόχρονα είναι πολύ αυστηροί με τον εαυτό τους και
δε συγχωρούν τις «αδυναμίες» τους.
Η λύση
Εδώ βρίσκεται και το κλειδί για να καταφέρουν να αφεθούν στην φροντίδα ενός άλλου. Να συνειδητοποιήσουν ότι δεν είναι
απαραίτητο να κερδίσουν την αποδοχή. Μπορεί κάποιος να τους αποδέχεται μόνο επειδή είναι αυτοί που είναι. Δικαιούνται
τη φροντίδα όπως και όλοι οι άνθρωποι τους οποίους εκείνοι στηρίζουν. Είναι κι εκείνοι άνθρωποι όπως όλοι οι άλλοι. Είναι
εντάξει να δεχτούν και τις πιο ανθρώπινες πλευρές τους. Όλοι τις έχουμε. Δεν πειράζει.
Μια ενδιαφέρουσα πρόταση είναι: Καθώς είναι δοτικοί, ας αναλογιστούν το πόση χαρά παίρνουν οι ίδιοι όταν βοηθούν
κάποιον. Την ίδια χαρά δίνουν και στους άλλους όταν αφήνονται να βοηθηθούν. Αν αρχικά τους είναι δύσκολο να δεχτούν
φροντίδα με εσωτερικά κίνητρα, ας το κάνουν για τους άλλους. Με γνώμονα να κάνουν τους άλλους χαρούμενους. Δεν
πειράζει. Μετά θα έχουν το βίωμα ότι είναι «εντάξει» να σε φροντίζουν. Δε γίνεσαι βάρος. Η αρχή έχει μεγάλη σημασία.
Η πρόκληση
Η αποδοχή ότι αξίζουν τη φροντίδα δεν είναι απλή υπόθεση γι αυτούς, όμως. Στο μυαλό τους, το να δεχτούν περιποίηση
είναι βαμμένο με μελανά χρώματα.

3
Δυστυχώς η κοινωνία ενισχύει τα πιστεύω τους. Ο «δυνατός» άνθρωπος θεωρείται επιτυχημένος και ένα πρότυπο προς
μίμηση. Δεν ακούμε να λένε μπράβο σε αυτόν που πήρε βοήθεια αλλά σε αυτόν που έδωσε. Διαβάζουμε να λένε μπράβο σε
αυτόν που ακόμα και στα δύσκολα αντέχει και γελάει και όχι σε αυτόν που φυσιολογικά ξεσπάει και κλαίει.
Ο αγώνας αυτών των ανθρώπων, λοιπόν, είναι διπλά δύσκολος. Χρειάζεται να υπερνικήσουν την εσωτερική τους
αποστροφή προς το να είναι αδύναμοι και ταυτόχρονα να απαρνηθούν την γλύκα που τους δίνει η κοινωνική αποδοχή την
οποία η «δύναμή» τους, τους εξασφαλίζει. Έχουν ασυνείδητα στηρίξει τον κόσμο τους σε μια ψευδαίσθηση
«παντοδυναμίας» και είναι εξαιρετικά δύσκολο ψυχικά να την εγκαταλείψουν.
Φαντάζει όμορφος ο ψηλός πύργος τους, όμως είναι και πολύ μοναχικός. Ο μόνος τρόπος να παίξουν με τα άλλα παιδιά
είναι να κατέβουν κάτω στην αυλή και να τα συναντήσουν. Να έρθουν στο ίδιο επίπεδο με εκείνα.
Αν σου αρέσει να είσαι δυνατός…
Αν σου αρέσει να είσαι δυνατός τότε αναλογίσου πόση δύναμη θα χρειαστείς για να ζητήσεις βοήθεια. Πόσο κουράγιο θα
χρειαστείς για να αφεθείς να σε φροντίσουν. Πόσο πιο όμορφη θα είναι η ζωή σου αν απαλλαχθείς από το βάρος της
«δυνατής» εικόνας σου.
Το αξίζεις!
Τι είναι στην πραγματικότητα οι ενοχές και πώς μπορείς να απελευθερωθείς από αυτές;
Ενοχές. Όλοι οι άνθρωποι τις νιώθουμε. Μας κατατρέχουν και μας βασανίζουν σε διάφορες περιόδους της ζωής μας, αν
είμαστε τυχεροί. Αν δεν είμαστε, απλά μένουν μαζί μας για πάντα…
Τί είναι στ’ αλήθεια αυτή εσωτερική φωνή που μας κατακρίνει; Τί κρύβεται από πίσω;
Από την αρχή
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Όταν νιώθουμε ενοχές συνήθως τις βιώνουμε αναφορικά με ένα άλλο άτομο. Φανταζόμαστε ότι έχουμε κάτι το οποίο το έχει
πειράξει. Κάτι το οποίο δεν ήταν «σωστό». Κάναμε κάτι «λάθος».
Και τότε κατηγορούμε τον εαυτό μας και του λέμε: «Είσαι άχρηστος». «Ποτέ δε θα μάθεις». «Είσαι βλάκας, πραγματικά».
«Πως μπόρεσες και πάλι έκανες το ίδιο πράγμα;» «Έλεος πια, με αυτή τη βλακεία σου». «Σε σιχαίνομαι!».
Θα μπορούσαμε να επιχειρηματολογήσουμε ότι αυτό το οποίο φανταζόμαστε ότι πείραξε το άλλο άτομο δεν ανταποκρίνεται
στην πραγματικότητα. Ίσως είναι στη φαντασία μας ότι το ενοχλήσαμε. Ίσως το άλλο άτομο αυτό δεν έχει πληγωθεί
πραγματικά από τη συμπεριφορά μας.
Ενώ αυτό θα μπορούσε να είναι ένα πολύ ρεαλιστικό σενάριο, παραείναι εύκολο για την ανάλυσή μας. Θέλω να πάμε πιο
βαθιά. Όχι να μείνουμε στα επιφανειακά γεγονότα.
Πηγαίνοντας βαθύτερα
Ας περάσουμε στο δεύτερο πρόσωπο και ας υποθέσουμε πως όντως έχεις κάνει κάτι το οποίο έχει πειράξει τον άλλον.
Έστω, λοιπόν, ότι τα πράγματα είναι ακριβώς όπως τα λες και το άλλο άτομο γυρίζει και σου λέει όλα αυτά τα οποία λες εσύ
στον εαυτό σου.
Το ακούς να σου λέει: «Είσαι άχρηστος». «Ποτέ δε θα μάθεις». «Είσαι βλάκας, πραγματικά». «Πως μπόρεσες και πάλι
έκανες το ίδιο πράγμα;» «Έλεος πια, με αυτή τη βλακεία σου». «Σε σιχαίνομαι!».
Ποιο είναι το πρώτο συναίσθημά σου αν κάποιος σου μιλήσει έτσι;
Τι θα ένιωθες αν άκουγες αυτά τα λόγια; Ποια θα ήταν η αυτόματη αντίδρασή σου σε μια τέτοιου είδους επίθεση;
Θα έσκυβες το κεφάλι και θα έλεγες «Ναι, έχεις δίκιο…»;
Οι περισσότεροι οι άνθρωποι που ρώτησα (αν όχι όλοι) απάντησαν πως δε θα αντιδρούσαν αντανακλαστικά έτσι αν
αντιμετώπιζαν ανάλογη συμπεριφορά. Οι περισσότεροι άνθρωποι θα τους έβγαινε να πουν στον άλλον: «Εγώ άχρηστος;
Εγώ βλάκας; Δε μας παρατάς; Με σιχαίνεσαι μια, σε σιχαίνομαι δέκα!».
Θα θύμωναν αν άκουγαν κάποιον να τους κατηγορεί με αυτά τα λόγια και αυτό το ύφος. Εσύ τι πιστεύεις ότι θα ένιωθες;
Επαναλαμβάνω. Ψάχνω την αυθόρμητη αντίδρασή σου. Όχι την επεξεργασμένη. Όχι την απάντηση που θα έδινες αν
καθόσουν να σκεφτείς την κατάσταση και να ζυγίσεις το τι έκανες και τις συνέπειες που αυτό μπορεί να είχε.
Είμαι σίγουρος ότι θα θύμωνες κι εσύ αν κάποιος σου μιλούσε με αυτόν τον τρόπο…
Θυμός!
Κι εδώ είναι όλο το ζουμί! Αυτός ο θυμός είναι που κρύβεται πίσω από τις ενοχές τις περισσότερες φορές.
Οι ενοχές συχνά είναι θυμός τον οποίο, για κάποιο λόγο, υποσυνείδητα θεωρείς ότι δεν μπορείς να εκφράσεις προς τον
άλλον και τον στρέφεις προς τα εσένα.

4
Κάτι μέσα σου νομίζει πως δεν είναι «σωστό», δεν «πρέπει», δεν «δικαιούσαι», «απαγορεύεται» να θυμώσεις με τον άλλον.
Ίσως επειδή ο άλλος είναι ένας γονέας ο οποίος είναι στο απυρόβλητο, ένας κοντινός σύντροφος, το αφεντικό σου, ίσως
είναι το παιδί σου (και ποιος μπορεί να θυμώσει με το παιδί του), ίσως είναι η κοινωνία ολόκληρη.
Το συναίσθημα, όμως, υπάρχει. Είναι εκεί και ψάχνει να εκφραστεί. Έτσι, βρίσκει τη μοναδική διαθέσιμη διέξοδο και
επιστρέφει και ξεσπάει επάνω σου.
Αποτέλεσμα: Θυμώνεις με τον εαυτό σου.
Αν νιώθεις ενοχές…
Κατ’ αυτόν τον τρόπο αν νιώθεις ενοχές όταν τρως ένα γλυκάκι ίσως κατά βάθος θυμώνεις με την κοινωνία (ή τη μάνα σου,
το φίλο σου, κλπ), που θεωρεί ότι μόνο οι αδύνατοι είναι αποδεκτοί.
Αν νιώθεις ενοχές που ξεγέλασες τον σύντροφό σου, ίσως μέσα σου του θυμώνεις που σε έφτασε στο σημείο να τον
ξεγελάσεις.
Αν νιώθεις τύψεις που είπες ψέμματα στους γονείς σου, ίσως ένας μέρος σου να είναι αγανακτισμένο με το ότι δεν
«επιτρέπεται» να εκφράσεις την αλήθεια σου.
Αν νιώθεις τύψεις που πήρες μια «λάθος» απόφαση, ίσως υποσυνείδητα να θυμώνεις με το ότι η ανατροφή σου, σου
επιβάλει να είσαι πάντα «σωστός».
Αν νιώθεις ενοχές για το ότι απογοήτευσες κάποιον, ίσως βαθύτερα να του θυμώνεις για το ότι έχει τόσο μεγάλες
προσδοκίες από εσένα τις οποίες δεν μπορείς να εκπληρώσεις.
Αν νιώθεις ενοχές ότι δεν είσαι καλός γονέας ίσως θυμώνεις με το παιδί σου που σου δημιουργεί τόσες απαιτήσεις, οι
οποίες σε δυσκολεύουνε πολύ (ναι, επιτρέπεται να είσαι θυμωμένος με το παιδί σου).
Η λίστα δεν έχει τέλος και καμία κατάσταση δεν είναι άσπρη μαύρη.
Η γνώση είναι δύναμη
Εδώ χρειάζεται να ξεκαθαρίσουμε πως το γεγονός ότι νιώθεις τύψεις δε σημαίνει ότι ο θυμός σου είναι δικαιολογημένος ή
όχι. Σημαίνει μόνο ότι υπάρχει. Άλλωστε τι σημαίνει δικαιολογημένος θυμός; Ποιος έχει την εξουσία να τον χαρακτηρίσει
έτσι; Κανένας!
Όπως έχει αναφερθεί και σε προηγούμενο άρθρο δεν υπάρχει δίκαιο και άδικο συναίσθημα. Υπάρχει μόνο συναίσθημα. Το
δικό σου συναίσθημα.
Μπορεί να νιώθεις τύψεις που έκλεψες κάτι γιατί σε θυμώνει το γεγονός ότι δεν επιτρέπεται να έχεις ό,τι ζητήσεις. Δεν
επιδιώκουμε να δικαιολογήσουμε το θυμό σου. Προσπαθούμε να τον κατανοήσουμε.
Αν καταφέρεις να αντιληφθείς την πραγματική διάσταση των ενοχών σου θα μπορέσεις να σταματήσεις να κατηγορείς τον
εαυτό σου και να αφαιρείς την πολύτιμη ενέργειά σου.
Θα σταματήσεις να ψάχνεις για ποιο λόγο δεν είσαι αρκετά καλός και θα αρχίσεις να ψάχνεις για ποιο λόγο είσαι
θυμωμένος. Η γνώση είναι δύναμη και μόνο αν γνωρίζεις την πραγματική δυσκολία που αντιμετωπίζεις θα μπορέσεις να
κάνεις κάτι γι αυτό.
Θα καταλάβεις πως δεν είσαι άχρηστος. Θυμωμένος είσαι. Ίσως κάποιος σε πίεσε παραπάνω από ό,τι άντεχες. Ίσως ένα
παιδικό σου τραύμα σε έχει κάνει πολύ ευαίσθητο σε κάτι. Ίσως μια κατάσταση στην οποία βρίσκεσαι σε δυσκολεύει
περισσότερο από όσο μπορείς να διαχειριστείς.
Θα μπορέσεις να κατευθύνεις την ενέργειά σου στις πραγματικές αιτίες πίσω από το πολύ έντονα δυσάρεστο συναίσθημα
που βιώνεις, ώστε να επιτύχεις να επιλύσεις την εσωτερική σου σύγκρουση. Όπως έχω αναφέρει και στο παρελθόν για να
καταφέρεις να αγαπήσεις τον εαυτό σου πρέπει πρώτα να τον κατανοήσεις. Αν αναγνωρίσεις το θυμό σου θα μπορέσεις να
τον επεξεργαστείς. Και μετά μέσα από αυτή τη διαδικασία να εξελιχθείς.
Θα χρειαστεί όμως πρώτα να καταφέρεις να γίνεις σύμμαχος του εαυτού σου. Όχι αντίπαλός του…

Ποιες σχέσεις κρατάνε για πάντα;

Ποιες σχέσεις κρατάνε για πάντα; Είναι σχέσεις στις οποίες μαλώνουμε συχνά και διαφωνούμε ή σχέσεις στις οποίες
υπάρχει υπομονή και ανεκτικότητα; Αν ήταν να στοιχηματίσουμε, τότε μάλλον όλοι θα βάζαμε τα λεφτά μας στη δεύτερη
κατηγορία.
Όλοι έχουμε ακούσει, εξάλλου, τους φίλους μας να μας λένε: «Άσε και κάτι να πέσει κάτω», «Μην δίνεις σημασία», «Κάνε
λίγο υπομονή. Που θα πάει θα στρώσει…»
Οι έρευνες

5
Τι λένε, όμως, οι επιστημονικές έρευνες επί του θέματος; Επιβεβαιώνουν τη λαϊκή σοφία ή μήπως αποδεικνύεται να είναι
άλλη μια λαϊκή παραπληροφόρηση;
Σε έρευνες που έγιναν πάνω σε νιόπαντρα ζευγάρια, οι οποίες είχαν μεγάλη προγνωστική ικανότητα ως προς τις
πιθανότητες διαζυγίου, βρέθηκε πως οι σχέσεις οι οποίες είχαν τη μεγαλύτερη πιθανότητα να επιζήσουν μακροχρόνια δεν
ήταν αυτές μέσα στις οποίες οι σύντροφοι έκαναν υπομονή με όσα τους ενοχλούσαν στον άλλον. Δεν ήταν αυτές μέσα στις
οποίες ο άντρας ή η γυναίκα έδειχνε ανεκτικότητα για τα όσα τον/την δυσκόλευαν.
Οι σχέσεις οι οποίες είχαν τη μεγαλύτερη πιθανότητα να επιβιώσουν και να μην καταλήξουν σε διαζύγιο ήταν αυτές στις
οποίες οι σύντροφοι δεν άφηναν τίποτα να πέσει κάτω. Ήταν σχέσεις στις οποίες οι σύντροφοι εξέφραζαν άμεσα τα
συναισθήματά τους και δε μάζευαν αρνητικές σκέψεις ο ένας για τον άλλον.
Στις σχέσεις αυτές, το παραμικρό γινόταν θέμα συζήτησης και διευθέτησης. Έτσι το ζευγάρι ξεκινούσε κάθε νέα μέρα χωρίς
αποσκευές. Χωρίς απωθημένα. Χωρίς να χρειάζεται να κάνει υπομονή…
Η παγίδα της υπομονής
Πόσο μεγάλη παγίδα είναι η υπομονή!
Είναι μια έννοια με θετική χροιά σε κάθε κοινωνία και νιώθεις καλά όταν κάνεις υπομονή. Νιώθεις ότι είσαι ο “καλός” της
υπόθεσης. Το δίκιο είναι με το μέρος σου! Η υπομονή είναι αρετή, όπως ένα γνωστό ρητό λέει.
Στο πλαίσιο μιας σχέσης όμως η υπομονή μπορεί, υπό συνθήκες, να είναι η μεγαλύτερη υπονόμευση της ίδιας της σχέσης.
Μπορεί να είναι η μεγαλύτερη υπονόμευση όταν συνοδεύεται από έλλειψη επικοινωνίας.
Δηλαδή, δεν λέμε στον σύντροφό μας κάτι που μας δυσκολεύει και κάνουμε υπομονή, περιμένουμε να το αλλάξει. Εν τω
μεταξύ, ο άλλος δεν γνωρίζει τι μας πειράζει και φυσικά συνεχίζει τη συμπεριφορά που μας ενοχλεί.
Δεν το γνωρίζει διότι οι πράξεις μας δείχνουν ότι δεχόμαστε λίγο πολύ τον άλλον όπως είναι. Κρατάμε το στόμα μας κλειστό
και σφίγγουμε τα δόντια. Μέσα μας βράζουμε, οπότε είναι αναπόφευκτο να υπάρξει έκρηξη, όταν το καζάνι σκάσει…
Εκφραστείτε ελεύθερα
Ας μην περιμένουμε, λοιπόν. Είναι προτιμότερο να εκφράζουμε αυτό που μας ενοχλεί και μετά ας κάνουμε υπομονή μέχρι να
διαφοροποιηθεί η συμπεριφορά. Έχουμε κάνει αυτό που μας αναλογούσε. Έχουμε συμβάλει σημαντικά στην ποιοτική
αναβάθμιση της σχέσης. Στο να είναι αληθινή και ουσιαστική. Δημιουργούμε τις συνθήκες για αρμονία και
αλληλοκατανόηση όταν εκφράζουμε αυτό που μας ενοχλεί και όχι όταν κάνουμε υπομονή, όπως πολύ λανθασμένα κάνουμε
συχνά. Βγάζουμε από το σκοτάδι τον σύντροφό μας και έτσι έχει την ευκαιρία να διορθώσει, αν θέλει, αυτό που μας
στεναχωρεί.
Έκφραση = αποσυμπίεση
Εκφράζοντας κάθε πράγμα που μας πιέζει, αποσυμπιέζουμε τις αρνητικές καταστάσεις και έτσι δε μεγαλοποιούνται
ασήμαντα θέματα. Λύνονται οι μικροπαρεξηγήσεις και υπάρχει συνεργασία για να πάει η σχέση παρακάτω.
Αρκεί, βέβαια, να εκφράζουμε τα παράπονά μας με διάθεση να βρεθεί λύση και όχι για να θυματοποιηθούμε ,όπως λέω και
στο βιβλίο μου. Αρκεί να θέλουμε να τα επεξεργαστούμε από κοινού και να θυμόμαστε ότι ο άλλος δεν γίνεται να είναι
τέλειος.
Δε χρειάζεται να συμβιβαζόμαστε άνευ όρων για να δουλέψει μια σχέση. Δεν είναι το νόημα του σχετίζεσθαι η παραίτηση
από όσα μας αρέσουν. Για να διαρκέσει μια σχέση χρειάζεται να μας εκφράζει και να μας πληρεί.
Θα πρέπει να βρούμε μαζί με το σύντροφό μας τις δικές μας κοινές νόρμες και όχι να προσαρμοστούμε ο ένας στις νόρμες
του άλλου.
Ακόμα και αν συμβιβαστούμε στο τέλος, οι έρευνες δείχνουν ότι είναι απαραίτητο να εκφραστούμε από την αρχή. Να
διεκδικήσουμε με σεβασμό προς τον άλλον και προς τον εαυτό μας αυτό που μας αντιπροσωπεύει.
Μόνο τότε θα δημιουργήσουμε τις καλύτερες δυνατές συνθήκες για να βιώσουμε μια ανταποδοτική και ισότιμη σχέση.
Μια σχέση που θα αξίζει να κρατήσουμε για πάντα…

Δεν έχεις ανάγκη εσύ! Ή μήπως…;

Η Κωνσταντίνα είναι μια κοπέλα δυνατή. Στην παρέα όλοι το ξέρουν. Ανεξάρτητη και ‘καταφερτζού’. Από μικρή άκουγε τη
μητέρα της να της λέει:
«Δεν έχεις ανάγκη εσύ. Σε εμπιστεύομαι. Ό,τι και να γίνει θα τα βγάλεις πέρα.»
Και καμιά φορά συμπλήρωνε:
«Η καημένη η αδερφή σου, δεν μπορεί όμως»

6
Χαιρότανε τότε πολύ με αυτά που άκουγε. Προσπαθούσε να είναι αυτάρκης, να μη σκοτίζει τους γονείς της και πολύ. Να μη
τους στεναχωρεί και να μην τους ανησυχεί με τα προβλήματά της. Την καμάρωναν κι εκείνοι, η αλήθεια είναι. Είχαν στρέψει
όλη την προσοχή τους στην αδερφή της που παρουσίαζε όλα τα προβλήματα.
Μεγάλωσε η Κωνσταντίνα και έγινε ένας άνθρωπος που δεν παραπονιέται εύκολα. Δε θα την ακούσεις συχνά να γκρινιάζει
στην παρέα. Έχει καταφέρει πολλά στη ζωή της και είναι περήφανη γι αυτό. Έχει αναπτύξει ιδιαίτερα την αίσθηση του
ελέγχου. Θέλει, της είναι απαραίτητο, δηλαδή, να ξέρει ακριβώς πως είναι τα πράγματα και πως θα εξελιχθούν. Με αυτόν τον
τρόπο θα μπορεί να προσαρμοστεί και να αποφύγει δυσάρεστες εκπλήξεις. Με αυτόν τον τρόπο θα είναι σίγουρη πως δε θα
χρειαστεί να δείξει αδυναμίες.
Ρωτάς, σε ποιον να τις δείξει; Μα, στον εαυτό της κατ’ αρχήν. Ο εαυτός της είναι πλέον ο μεγαλύτερος κριτής της! Ο εαυτός
της είναι αυτός που της λέει τώρα: «Δεν έχεις ανάγκη εσύ». Ο εαυτός της, της υπαγορεύει να αντέξει λίγο ακόμα. Ο εαυτός
της, ο οποίος σκλήρυνε με τα χρόνια. Ίσως να είχε σκληρύνει από τότε που ήτανε μικρή, τελικά. Από τότε που ο τρόπος για
να κερδίζει την προσοχή και το μπράβο των γονιών της ήταν το να είναι δυνατή. Γιατί η Κωνσταντίνα νιώθει μέσα της
δυνατή.
Νιώθει ότι μπορεί και μόνη της μια χαρά. Νιώθει ότι θα τα καταφέρει.
Νιώθει ότι δεν έχει ανάγκη.
Εκτός από μερικές φορές… Εκείνες τι φορές, ρε παιδί μου, κάτι την πιάνει. Κάτι που δεν μπορεί να το εξηγήσει. Ένα
παράπονο, έρχεται και την πνίγει. «Γιατί εγώ; Γιατί όχι εγώ;» Τότε καταρρέει και απελπίζεται. Αλλά μόνο για λίγο. Μόνο,
μόνη της. Μετά και πάλι φοράει το δυνατό της προσωπείο και βγαίνει στον κόσμο.
Στις σχέσεις της είναι το αντράκι της σχέσης. Στις φιλικές της σχέσεις είναι αυτή που αναλαμβάνει πολλές από τις
πρωτοβουλίες της παρέας. Τόσο οι φίλοι της όσο και οι σύντροφοί της έχουν μάθει να στηρίζονται επάνω της. Το
απολαμβάνει η αλήθεια είναι… Όμως υπάρχει μέσα της αυτή η κρυφή επιθυμία: «Αχ, να μπορούσα κι εγώ να αφεθώ. Να
μπορούσα κι εγώ να βρω κάποιον να με περιποιείται, όπως εγώ περιποιούμαι τους άλλους». Δεν μπορεί να καταλάβει πως
οι άνθρωποι στις σχέσεις βολεύονται και αναλαμβάνουν ρόλους. Έτσι, όταν στην αρχή επιδεικνύει το χαρακτήρα του
δυνατού και του περιποιητικού τότε και ο άλλος γίνεται αυτομάτως ο αδύναμος και αυτός που απολαμβάνει.
Η Κωνσταντίνα δεν έχει ανάγκη. Ή μήπως έχει τη μεγαλύτερη ανάγκη από όλους; Τη μεγαλύτερη διότι αυτός που θα την
περιποιηθεί (φίλος/σύντροφος) πρέπει να επιμείνει τόσο ώστε να κάμψει τις δικές της αντιρρήσεις στο ότι χρειάζεται
περιποίηση. Πρέπει να επιμείνει τόσο ώστε να καταφέρει να την πείσει ότι αν φανεί αδύναμη και αφεθεί στο να την
βοηθήσει και να τη στηρίξει δε θα σημαίνει αυτό ότι είναι άχρηστη. Θα του/της αντισταθεί και θα επιμείνει, η Κωνσταντίνα,
ότι είναι μια χαρά. Έτσι, οι περισσότεροι θα την πιστέψουν και θα δεχτούν τα λόγια της. Αν τύχει και συναντήσει κάποιον
πιο «δυνατό» τότε δυο δυνάμεις θα αντιπαρατεθούν μέσα της. Από τη μία η δύναμη της αυτοσυντήρησης που την προτρέπει
να είναι δυνατή όπως ξέρει και όπως νομίζει ότι είναι το σωστό, κι από την άλλη η βαθύτερη ανάγκη της για να την
περιποιηθούν, (που καμιά φορά μπορεί να είναι περιβεβλημένη με ενοχές). «Αξίζω άραγε να με περιποιούνται;»
Αξίζεις Κωνσταντίνα μου ναι.
Γι αυτό αν ξέρεις καμία Κωνσταντίνα ή Κωνσταντίνο προσπάθησε να δώσεις λίγο μεγαλύτερη προσοχή. Πίσω από το
‘δυνατό’ προσωπείο ίσως να κρύβεται ένα πιο ευαίσθητο παιδί. Ένα παιδί που έχει ανάγκη, όσο κι αν το αρνείται. Όπως
ακριβώς όταν ήτανε παιδί…

Απενοχοποίησε τη στεναχώρια σου

Περνάς μια δύσκολη φάση. Η ζωή σου φαίνεται ένας Γολγοθάς. «Τι νόημα έχει;» σκέφτεσαι. «Δεν την παλεύω άλλο. Δεν
αντέχω, σου λέω» λες στους φίλους σου. Κι όμως συνεχίζεις. Λίγες μέρες ακόμα. Λίγους μήνες ακόμα. Λίγα χρόνια ακόμα. Τι
περιμένεις; Σε τι ελπίζεις;
Ίσως το έχεις ξαναζήσει αυτό. Ξέρεις που πηγαίνει. Κι όμως επιμένεις. Ταυτόχρονα κατηγορείς τον εαυτό σου. «Γιατί το
κάνω αυτό σε μένα; Είμαι άχρηστη/ος. Πότε θα τα παρατήσω όλα; Πότε θα σηκωθώ να φύγω να ησυχάσω; Θεέ μου, τι άλλο
πρέπει να μου συμβεί για να καταλάβω;»
Αυτό που παραβλέπεις, όμως, είναι ότι δεν μπορείς να φύγεις. Δεν είναι στο χέρι σου. Όχι ακόμα. Όχι μέχρι να πιάσεις
πάτο. Κάτι σου δίνει η κατάσταση την οποία υπομένεις. Με κάποιον τρόπο τρέφεται ο ψυχισμός σου μέσα σε όλο αυτόν τον
πόνο. Όσο κι αν δε σου βγάζει νόημα. Όσο και αν επαναστατείς στην ιδέα, ένα ασυνείδητο, βαθύτερο κομμάτι σου
αρέσκεται να υποφέρει με αυτόν τον τρόπο. Ο συνειδητός σου εαυτός, η σκέψη σου, επαναστατεί. Θέλει να αλλάξει αυτό
που ζεις. Στην άνιση αυτή μάχη, όμως, πάντα θα νικάει το ασυνείδητο. Τόσο ισχυρό είναι. Είναι το λογισμικό σου. Σε ελέγχει
δεν το ελέγχεις.
7
Νομίζει ότι είναι καλά εκεί που είσαι και αν φύγεις έχεις κάτι να χάσεις. Να φύγεις να πας που; Στο άγνωστο; Σίγουρα η
επίπονη κατάσταση που ζεις έχει κάτι το βαθιά γνώριμο. Έχει κάτι που το ασυνείδητό σου αναγνωρίζει και το οποίο ξέρει να
διαχειρίζεται. Ο φόβος του αγνώστου είναι ένας κυρίαρχος φόβος του ανθρώπου. Η αδράνεια είναι ίσως η μεγαλύτερη
κινητοποιός μας δύναμη. Η ασφάλεια του γνώριμου ορίζει τις πράξεις μας.
Γι’ αυτό το λόγο δεν είναι στο χέρι σου να φύγεις. Όσο κι αν είσαι σίγουρος ότι το θέλεις. Όχι μέχρι να πιάσεις πάτο. Όχι
μέχρι να νιώσεις ότι δεν έχεις τίποτα να χάσεις. Όχι μέχρι η εξαθλίωση που σου προκαλεί η κατάσταση να γίνει μεγαλύτερη
από την ασφάλεια που σου παρέχει. Γιατί όταν βρεθείς στο απόλυτο μηδέν, τότε αυτό που σε κρατούσε δέσμιο δεν έχει
πλέον ισχύ επάνω σου. Στο μηδέν ελευθερώνεσαι από το γάντζο του γνώριμου. Στο μηδέν δεν ρισκάρεις τίποτα. Μπορείς
απλά να προχωρήσεις. Χωρίς βαρίδια.
Μη σε κατηγορείς, λοιπόν, αν τώρα υποφέρεις. Αυτές είναι οι δυνάμεις σου αυτή τη στιγμή. Δεν πειράζει. Μην κάνεις πιο
δύσκολη την κατάσταση επικρίνοντάς σε. Αρκετά τραβάς όπως έχει. Μην το κάνεις χειρότερο. Να ξέρεις ότι ανά πάσα στιγμή
κάνεις το καλύτερο που μπορείς να κάνεις. Τώρα όμως παλεύεις με κάτι πολύ μεγαλύτερο από σένα. Παλεύεις με ολόκληρη
τη ζωή σου και την ταυτότητά σου. Αναγνώρισε την πολυπλοκότητα και το βάθος της εσωτερικής σου πάλης. Παρηγόρησε
τον εαυτό σου για όσα υπομένει. Πες του: «Ξέρω ότι περνάς δύσκολα. Ίσως και να είναι απαραίτητο. Έχεις πολλά στο
μυαλό σου. Δεν πειράζει».
Κάποιοι μπορεί να βρουν δυνάμεις και να κάνουν αυτό που τους ταλαιπωρεί συνειδητό, με τη βοήθεια ενός ειδικού και έτσι
να το νικήσουν. Κάποιοι άλλοι με τη δύναμη της θέλησης, καταφέρνουν να κάνουν το επόμενο βήμα. Μπράβο τους! Εμείς οι
υπόλοιποι, όμως, χρειάζεται να πιάσουμε πάτο πρωτού πετάξουμε τα βάρη που κουβαλάμε. Είναι μέρος της διαδικασίας.
Απλά δε γίνεται αλλιώς. Και τότε σαν ελατήρια, συμπιεσμένα στον έσχατο βαθμό, θα μετατρέψουμε την πίεση που έχουμε
εσωτερικεύσει σε απίστευτη ορμή και θα εκτοξευτούμε σε νέα ύψη!
Ίσως, βέβαια, να μη γίνει σήμερα. Δεν πειράζει…

Τι σε σταματάει από το να πάρεις μια απόφαση;

Τι είναι αυτό που μας αγχώνει όταν θέλουμε να πάρουμε μια δύσκολη απόφαση; Μια απόφαση για την οποία δεν υπάρχει
ξεκάθαρη απάντηση όσο κι αν αναλύσουμε την κατάσταση. Να μείνω στη σχέση μου ή να φύγω; Να διαλέξω τον Α
σύντροφο ή τον Β; Να πάω στο εξωτερικό να ψάξω για δουλειά ή να μείνω να προσπαθήσω κι άλλο στην Ελλάδα;
Σε τέτοιες περιπτώσεις κάθε σενάριο έχει τα συν και τα πλην του και όσο και αν το αναλύουμε ξεκάθαρη απάντηση δε γίνεται
να βρεθεί. Είναι τα χειρότερα διλήμματα αφού ό,τι κι αν επιλέξουμε κάτι θα χάσουμε. Ό,τι κι αν επιλέξουμε κάτι θα
κερδίσουμε. Αλλά πώς να συγκρίνεις τόσο ανόμοια πράγματα; «Να φύγω να βρω την ησυχία μου και να είμαι μόνη/ος ή να
μείνω και να το παλέψω και να συνεχίσω να βιώνω μια πραγματικότητα που δεν αντέχω, αλλά μου δίνει μια αίσθηση
ασφάλειας;» Πώς να απαντήσεις σε αυτό;
Τί μας σταματάει, λοιπόν, από το να πάρουμε μια απόφαση και συνεχίζουμε να λιβανίζουμε τα ίδια και τα ίδια;
Η πιο πιθανή απάντηση είναι πως αυτό που μας σταματάει από το να διαλέξουμε είναι ο φόβος. Ο φόβος μήπως κάνουμε τη
«λάθος» επιλογή.
-Κι αν το μετανιώσω;
-Κι αν τελικά δε μου αρέσει;
-Κι αν έπρεπε να είχα μείνει;
-Κι αν έπρεπε να είχα φύγει;
Ο φόβος μήπως κάνουμε τη «λάθος» επιλογή.
Υπάρχουν όμως «λάθος» επιλογές; Κατά τη γνώμη μου, ΟΧΙ. Υπάρχουν μόνο…επιλογές. Για την ακρίβεια υπάρχουν μόνο
ενημερωμένες και μη-ενημερωμένες επιλογές. «Λάθος» επιλογές δεν υπάρχουν. Λάθος επιλογές δε γίνεται να υπάρχουν. Το
αν μια επιλογή είναι «λάθος» ή «σωστή» κρίνεται μόνο εκ των υστέρων. Όχι την ώρα λήψης της απόφασης. Κρίνεται όταν
μετά από ένα διάστημα χρόνου βλέπουμε που έχουμε φτάσει και αποφαινόμαστε κατά πόσο, τη μελλοντική στιγμή εκείνη (με
τα τότε μυαλά μας), μας αρέσει ή όχι το αποτέλεσμα. Γι αυτό είναι αδύνατον να υπάρχει «λάθος» απόφαση την ώρα που την
παίρνουμε.
Κατόπιν εορτής ίσως μετανιώσουμε και πούμε: «Πόσο βλάκας ήμουν που έμεινα. Έπρεπε να είχα φύγει…» Ο μελλοντικός
εαυτός μας καταλήγει πως δεν του άρεσε η πορεία που ακουλουθήθηκε και κατηγορεί τον παρελθοντικό εαυτό του για
«λάθος» απόφαση. Γινόμαστε μετά θάνατον προφήτες.
Αυτό που παραβλέπουμε, όμως, είναι να εξετάσουμε τη στάση μας κατά τη διάρκεια του χρονικού διαστήματος που
μεσολάβησε. Αν (για παράδειγμα) αποφασίσαμε να μείνουμε σε μια σχέση, μετέπειτα αφιερώσαμε όλη την ενέργειά μας για
8
να δουλέψει η σχέση ή ήμασταν συνεχώς με το ένα πόδι έξω; Αν το δεύτερο, τότε είναι πολύ πιθανότερο να ήταν η στάση
μας αυτή που μας οδήγησε στο να μην είμαστε τώρα ευχαριστημένοι με την επιλογή μας και όχι να ήταν η αρχική επιλογή
μας «λανθασμένη». Εάν τηρήσουμε μια στάση η οποία υπονομεύει την απόφασή μας, δε γίνεται να περιμένουμε να είμαστε
ικανοποιημένοι με το αποτέλεσμα. Είναι αδύνατον!
Αν είμαστε ενήμεροι για τις συνέπειες κάθε εναλλακτικής και τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα των δυο σεναρίων
ισορροπούν, σχεδόν δεν έχει σημασία ποια απόφαση θα πάρουμε! Όμως, ό,τι και αν επιλέξουμε, πρέπει α) να το
στηρίξουμε μετέπειτα με όλο μας το είναι, β) να μην ασχοληθούμε ξανά με την επιλογή που απορρίψαμε. Αυτό είναι το
μυστικό για να μην το μετανιώσουμε μετά… Ας μη ξεχνάμε εδώ και την τάση που έχουμε να μετανιώνουμε τις επιλογές που
απορρίψαμε, τη δράση που δεν αναλάβαμε.
Ενώ δεν έχει σημασία το ποια απόφαση θα πάρουμε, αυτό το οποίο είναι απόλυτα επιτακτικό είναι το να πάρουμε μια
απόφαση! Η νοητική ταλάντευση, το μπρος πίσω, η εξονυχιστική εξέταση των πιθανών επιλογών, μας εξουθενώνουν. Δεν
υπάρχει τίποτα πιο βασανιστικό από το άγχος της απόφασης και τον συνεχή άκαρπο ιδεομηρυκασμό, ενώ βιώνουμε
παράλληλα μια δυσάρεστη καθημερινότητα. Απομυζά κάθε απόθεμα ενέργειας από τον οργανισμό μας και η ψυχική μας
υγεία κινδυνεύει. Συχνά προτιμούμε να επιλέξει η κατάσταση για εμάς. Να έρθουν κάπως τα πράγματα ώστε να μη χρειαστεί
να αποφασίσουμε. Όλα αυτά από το φόβο να μην κάνουμε τη «λάθος» επιλογή. Στο βιβλίο μου περιγράφω πολύ αναλυτικά
τη διαδικασία της αναποφασιστικότητας και πώς να την καταπολεμήσει κανείς.
Αν συνειδητοποιήσουμε πως «λάθος» επιλογή δεν υπάρχει το βάρος αυτό ξαφνικά θα φύγει από τους ώμους μας. Η ζωή μας
θα γίνει πολύ ευκολότερη. Μπροστά σε κάθε μας δίλημμα θα αρκεστούμε ώστε να ενημερωθούμε όσο καλύτερα για τις
συνέπειες της κάθε απόφασης και μόνο σε αυτό. Αν οι συνέπειες δε γέρνουν τη ζυγαριά προς τη μια ή την άλλη κατεύθυνση
μπορούμε να ρίξουμε και ένα νόμισμα. Να το παίξουμε κορώνα γράμματα. Είναι τόσο απλό. Βοηθητική σκέψη μπορεί να
αποτελέσει η γνώση πως σε όποια κατάσταση και αν βρεθούμε μετά αργά ή γρήγορα θα τη συνηθίσουμε και αυτή.
Έτσι, την επόμενη φορά που θα νιώσεις το άγχος μπροστά σε μια απόφαση που θα χρειαστεί να πάρεις ενημερώσου όσο
καλύτερα μπορείς. Αν πάλι δεν μπορείς να αποφασίσεις στρίψε ένα νόμισμα, παίξε «ασπρίζει γυαλίζει», ζήτα από κάποιον
άλλον να αποφασίσει για σένα. «Λάθος» είναι αδύνατον να κάνεις…

Ποιος είναι ο σημαντικότερος παράγοντας δυσφορίας στη ζωή μας;

Ποιος είναι ο σημαντικότερος παράγοντας δυσφορίας στη ζωή μας; Με μια λέξη το “πρέπει”. Με περισσότερες λέξεις
συνέχισε να διαβάζεις.
Θυμάμαι όταν έδωσα Πανελλήνιες. Τα αποτελέσματα βγήκαν και ανακοίνωναν στην τηλεόραση τις βάσεις και τους πρώτους
δυο που πέρασαν σε κάθε σχολή. Ο παρουσιαστής είπε πως είχα περάσει δεύτερος στο Μαθηματικό Θεσσαλονίκης. Τα
τηλεφωνήματα για συγχαρητήρια στο σπίτι έπεφταν βροχή.
Εγώ ήθελα να κρυφτώ και να μη μιλήσω σε άνθρωπο. Ευτυχώς δεν είχαμε τότε κινητά για να μπορούν να με βρίσκουν και
έτσι έπρεπε να παίρνουν τηλέφωνο στο σταθερό (υπήρξε και αυτή η εποχή, ναι).
Άκου δεύτερος… Ντροπή!
Ενώ τώρα γελάω με τα καμώματά μου, τότε ήμουν εμφανώς ενοχλημένος. Μια αντικειμενική επιτυχία αποτέλεσε για μένα
πηγή δυσφορίας. Δεν μπορούσα να δεχτώ το ότι πέρασα δεύτερος. Έπρεπε να είχα περάσει πρώτος.
Ευτυχώς, τέσσερα χρόνια μετά, τελείωσα πρώτος τη σχολή και έτσι το κόμπλεξ του δεύτερου σταμάτησε να με ταλαιπωρεί.
Μόνο όσον αφορά στο συγκεκριμένο αντικείμενο όμως. Στην υπόλοιπη ζωή μου εξακολουθούσα να πιστεύω πως έπρεπε να
είμαι ο καλύτερος σε ό,τι καταπιανόμουν.
Όπως καταλαβαίνετε δεν ήμουν και πολύ ευτυχισμένος. Όταν το ελάχιστο προαπαιτούμενό μου ήταν το να είμαι ο καλύτερος
σε κάτι που έκανα, τότε αντιμετώπιζα δυο εκδοχές.
Να ήμουν όντως ο καλύτερος. Τότε δε χαιρόμουν ιδιαίτερα αφού το περίμενα. Είχα προεξοφλήσει αυτό το αποτέλεσμα. Έγινε
απλά αυτό που έπρεπε.
Να μην ήμουν ο καλύτερος (η πιο συχνή έκβαση). Τότε απογοητευόμουν γιατί δεν τα κατάφερα όπως θα έπρεπε. Είχα
αποτύχει. Άκου δεύτερος…
Καλό σενάριο από άποψη ευτυχίας δεν υπήρχε.
Δυστυχώς σχεδόν όλοι οι άνθρωποι είναι σαν κι εμένα. Δε θέλουν όλοι να είναι οι καλύτεροι (ευτυχώς! αν και υπάρχουν και
αυτοί). Όλοι όμως βασίζουμε την ευτυχία μας στις προσδοκίες μας. Στο τι θα έπρεπε να κάνουμε.
Όταν οι προσδοκίες μας ικανοποιούνται (για μένα να έρθω πρώτος), τότε νιώθουμε ικανοποιημένοι, όχι τόσο ευτυχισμένοι.
9
Όταν οι προσδοκίες μας δεν ικανοποιούνται τότε απογοητευόμαστε.
Όταν οι καταστάσεις ξεπερνούν τις προσδοκίες μας, τότε νιώθουμε πραγματικά ευτυχισμένοι.
Πώς διαμορφώνεται ο πήχης των προσδοκιών μας;
Είναι πολυπαραγοντικό το πρόβλημα αυτό, όμως μεγάλο ειδικό βάρος στη διαμόρφωση των προσδοκιών μας
διαδραματίζουν όσα ακούμε και διαβάζουμε γύρω μας. Από τα μηνύματα με τα οποία η κουλτούρα μας μάς βομβαρδίζει.
Από τις φωνές που με καλή διάθεση θέλουν να μας σπρώξουν να πετύχουμε κάτι παραπάνω. Να πάμε πιο μπροστά. Πιο
ψηλά.
«Γίνε αυτό που αξίζεις», «Ζήσε με πάθος!», «Μη συμβιβάζεσαι», «Σκέψου Θετικά», «Πέσε επτά φορές και σήκω οκτώ», «Μη
στεναχωριέσαι, άλλοι δεν έχουν ούτε τα μισά που έχεις εσύ», «Μην κάνεις έτσι, θα περάσει», «Μπορείς να αποκτήσεις τον
τέλειο σύντροφο», «Φτιάξε το τέλειο σώμα», «Μπορείς να βρεις την δουλειά των ονείρων σου», «Να είσαι αυθεντικός»,
«Διώξε τους τοξικούς ανθρώπους από γύρω σου», «Μην νοιάζεσαι για τη γνώμη των άλλων» και άλλα πολλά.
Ποιο είναι το κοινό όλων αυτών των καλοπροαίρετων τσιτάτων;
Το κοινό είναι ότι σου λένε πως πρέπει να κάνεις κάτι διαφορετικό από αυτό που ήδη κάνεις.
Το κρυφό μήνυμα είναι πως αυτό που κάνεις δεν είναι αρκετά καλό.
Δεν είσαι αυτό που αξίζεις. Δε ζεις με πάθος, όπως θα έπρεπε. Συμβιβάζεσαι και δεν πρέπει. Δεν πρέπει να κάνεις αρνητικές
σκέψεις. Πέφτεις και πρέπει να ξανασηκωθείς. Δεν πρέπει να στεναχωριέσαι. Δεν πρέπει να κάνεις έτσι. Ο σύντροφός σου
είναι σκάρτος και αν δεν έχεις σύντροφο τότε μπορεί να είσαι εσύ σκάρτος. Το σώμα σου πρέπει να είναι καλύτερο. Η
δουλειά σου δεν είναι όπως θα έπρεπε να είναι. Δεν είσαι όσο αυθεντικός θα έπρεπε να είσαι. Δεν πρέπει να έχεις τοξικούς
ανθρώπους στη ζωή σου. Δεν πρέπει να σε νοιάζει η γνώμη των άλλων.
Το πρόβλημα είναι πως εσύ τα κάνεις όλα αυτά (ή τουλάχιστον κάποια από αυτά).
Και δε ζεις πάντα με πάθος. Και συμβιβάζεσαι. Και κάνεις αρνητικές σκέψεις. Και στεναχωριέσαι. Και υπάρχουν πολλές
στιγμές που ο σύντροφός σου δε σου κάνει. Και εσύ δεν του κάνεις. Και η δουλειά σου δεν είναι η καλύτερη που θα
μπορούσες να σκεφτείς. Και το σώμα σου δεν είναι όπως των περιοδικών. Και δεν είσαι πάντα αυθεντικός. Και σε νοιάζει τι
θα πουν οι άλλοι. Και η ζωή σου φαίνεται δύσκολη. Και, και, και…
Αλλά όλοι σου λένε ότι δε θα έπρεπε…
Ε, και;
Εδώ είναι η μεγαλύτερη πηγή δυσφορίας, πιστεύω. Όχι στο τι κάνεις, αλλά στο τι πιστεύεις ότι θα έπρεπε να κάνεις. Η μη
ρεαλιστική, ελιτίστικη προσδοκία ότι θα έπρεπε να ζεις ένα μοντέλο ζωής το οποίο μάλλον δεν αντιστοιχεί στην
πραγματικότητα.
Γιατί η πραγματικότητα είναι πολύ διαφορετική. Το ξέρεις από πρώτο χέρι. Όχι επειδή στο λέω εγώ. Επειδή το βλέπεις γύρω
σου.
Αν σταματήσεις να ακούς αυτές τις φωνές και αρχίσεις να βλέπεις τι συμβαίνει στο περιβάλλον σου θα δεις ότι:
Οι περισσότεροι άνθρωποι δε ζουν με πάθος, συμβιβάζονται και κάνουν συχνά αρνητικές σκέψεις. Είναι φυσιολογικό.
Πολλοί άνθρωποι που πέφτουν κάθονται για λίγο καιρό στον πάτο επειδή έχουν προσωρινά κουραστεί. Μετά σχεδόν όλοι
ξανασηκώνονται. Στο δικό τους χρόνο. Το έχεις κάνει κι εσύ.
Όλοι οι άνθρωποι στεναχωριούνται συχνά για καταστάσεις που για άλλους θα φαινόταν ιδανικές (βλέπε πέρασα δεύτερος).
Όλες οι σχέσεις έχουν πολλά προβλήματα και σχεδόν όλα τα σώματα έχουν ατέλειες. Κανείς δεν είναι απόλυτα
ευχαριστημένος με τη δουλειά του, καθώς κάθε δουλειά έχει πάρα πολλές πτυχές που είναι δυσάρεστες και βαρετές. Σχεδόν
κανένας άνθρωπος δεν είναι 100% αυθεντικός και πολλοί από εμάς έχουμε ανθρώπους στη ζωή μας που φέρονται τοξικά ή
φερόμαστε τοξικά πολλές φορές κι εμείς οι ίδιοι. Και φυσικά όλοι νοιαζόμαστε για το τι θα πει ο κόσμος… Και όλες οι ζωές
είναι γεμάτες δυσκολίες.
Τι σημαίνει αυτό;
Σημαίνει ότι αν ορίσουμε το φυσιολογικό ως αυτό το οποίο συμβαίνει κατά κόρον γύρω μας, τότε όλες αυτές οι
συμπεριφορές είναι φυσιολογικές. Όλοι, ή σχεδόν όλοι, τις έχουμε. Το αδιαμφισβήτητο συμπέρασμα, λοιπόν, είναι ότι δεν
είσαι προβληματικός αν και εσύ τις έχεις. Είσαι ένας φυσιολογικός άνθρωπος.
Δε θα έπρεπε να είσαι αλλιώς. Αυτή είναι η ανθρώπινη φύση. Τα στατιστικά μιλάνε από μόνα τους. Μπορείς να το
αποδεχτείς;
Άλλο αποδοχή, άλλο παραίτηση
Κάποιος θα μπορούσε να αναρωτηθεί: «Δηλαδή τι μου λες; Να παραιτηθώ από κάθε προσπάθεια προσωπικής βελτίωσης;
Να πω ‘έλα μωρέ δεν πειράζει’ και να αφεθώ στην μετριότητά μου; Είναι σωστό αυτό;» θα συμπλήρωνε.
Αυτή είναι μια πολύ συχνή παρεξήγηση των θέσεων που προτείνω.
10
Αν θέλεις, μπορείς να αλλάξεις και να πετύχεις σχεδόν το οτιδήποτε. Αν δουλέψεις πολύ σκληρά μπορείς. Πραγματικά έχεις
απίστευτες δυνατότητες σαν άνθρωπος. Και δεν πρέπει να πετύχεις. Υπάρχουν μάλιστα πάρα πολλά οφέλη και στην
αποτυχία.
Αν θέλεις μπορείς να γίνεις αλλιώς. Και δεν θα έπρεπε να ήσουν αλλιώς. Η ανθρώπινη φύση είναι βαθιά «ελαττωματική»
σύμφωνα με τα κριτήρια επιτυχίας και ηθικής που ο κόσμος μας χρησιμοποιεί.
Αν θέλεις μπορείς να αλλάξεις. Και δεν είσαι προβληματικός όπως είσαι. Είσαι φυσιολογικός. Είσαι μέτριος. Όλοι μέτριοι
είμαστε. Και δεν πειράζει.
Είναι σαν να θέλεις να μαγειρεύεις όπως ο Πετρετζίκης. Αν θέλεις να το κάνεις μπορείς. Υπάρχει μέθοδος και τρόπος.
Μπορείς να στρωθείς και να περάσεις ώρες στην κουζίνα και να το πετύχεις. Αλλά αν δε μαγειρεύεις ήδη έτσι, δεν είσαι
προβληματικός…
Αν θέλεις μπορείς να γίνεις άλλος άνθρωπος. Και δεν πρέπει να γίνεις. Δεν πρέπει καν να το θέλεις…
Η γνώση είναι δύναμη όπως λέω συνέχεια στο βιβλίο μου. Το μόνο που προτείνω να κάνεις είναι να γνωρίζεις ποιος είσαι.
Και μετά κάνε αυτό που θέλεις. Χωρίς αυταπάτες. Με επίγνωση των συνεπειών αν αλλάξεις και αν δεν αλλάξεις. Με
επίγνωση των παρόντων δυνάμεών σου. Χωρίς τις ενοχές του πρέπει.
Όταν σκέφτεσαι ότι θα έπρεπε να είσαι διαφορετικός τότε αυτό το «θα έπρεπε» είναι που σε βαραίνει και σου κόβει τα
πόδια πριν καν αρχίσεις. Αρχίζεις με γκολ από αποδυτήρια. Σου φοράς την ταμπέλα του ελαττωματικού και είναι πολύ πιο
δύσκολο να πετύχεις το οτιδήποτε με αυτή την βαριά ταμπέλα να κρέμεται στο λαιμό σου.
Κάπως έτσι κι εγώ αποδέχομαι πλέον τη μετριότητά μου. Και προσπαθώ να γίνομαι καλύτερος όποτε μπορώ και αντέχω.
Όχι επειδή πρέπει. Αλλά επειδή απολαμβάνω τη διαδικασία της αυτοβελτίωσης.
Αν κι εσύ αποδεχθείς την a priori «ελαττωματική» σου φύση, θα νιώσεις φυσιολογικός, ανάλαφρος. Και ίσως τότε με όρεξη,
χωρίς ενοχές, θα μπορέσεις να προχωρήσεις και να αλλάξεις. Όχι αυτά που πρέπει να αλλάξεις αλλά…
Αυτά που πραγματικά εσύ θέλεις να αλλάξεις!

Mέτρ(ι)ον άριστον;
«Mέτρον άριστον»
Μια φράση που ακούμε και χρησιμοποιούμε πολύ συχνά όλοι μας.
Άραγε την πιστεύουμε;
Πώς στέκεται η κοινωνία σαν θεσμός απέναντι σε αυτή τη δήλωση;
Τα πρότυπά μας
Ανέκαθεν τα πρότυπα τα καθόριζαν αυτοί οι οποίοι είχαν τη δύναμη. Οι πλούσιοι δηλαδή. Εκείνοι προβαλλόντουσαν ως οι
ευγενείς (είχαν και τον τίτλο άλλωστε), ως η βέλτιστη κατάσταση που κάποιος θα έπρεπε να πετύχει.
Οι βασιλιάδες, οι πρίγκηπες και οι πριγκηποπούλες ήταν το κύριο θέμα πολλών παραμυθιών εξάλλου και συνεχίζουν να
είναι. Για παράδειγμα ένα από τα πολύ δημοφιλή παιδικά σήμερα είναι το Σοφία η Πριγκίπισσα.
Στη νεότερη εποχή οι ταινίες της Βουγιουκλάκη ήταν με την πλούσια και τον αλήτη ή την κυρία διευθυντή ή τον βουλευτή
Μαυρογιαλούρο. Εγώ μεγάλωσα βλέποντας Τόλμη και γοητεία και Beverly Hills (δε θέλω σχόλια) και οι μεγάλοι της εποχής
μας έβλεπαν τον Γιάγκο Δράκο και τη Δυναστεία.
Σήμερα το ενδιαφέρον του κόσμου μονοπωλείται από το τι κάνει η Μενεγάκη, ο Μαρινάκης, η Σκορδά, η Βικτόρια Μπέκαμ, οι
εφοπλιστές, οι διάσημοι τραγουδιστές και ηθοποιοί. Η ενασχόλησή μας με την «αφρόκρεμα» της κοινωνίας συνεχίζεται
αμείωτη.
Θα πούμε μπράβο και στο θεωρητικό φυσικό Δημήτρη Νανόπουλο αλλά κανένας δε νοιάζεται να μάθει τι φόρεσε, τι έφαγε
και με ποιον πήγε διακοπές.
Τα πρότυπά μας, λοιπόν ή όσα μας εξάπτουν το ενδιαφέρον και τη φαντασία είναι άνθρωποι που έχουν αποκτήσει φήμη και
πλούτο. Δε θα σχολιάσω την ποιότητα των ανθρώπων αυτών καθώς είναι υποκειμενική η κρίση του τι εννοούμε ποιότητα,
αλλά θα σταθώ στο γεγονός ότι όλοι οι άνθρωποι με τους οποίους ασχολούμαστε έχουν κάτι το κάτι παραπάνω στη ζωή
τους.
Δεν είναι οι μέτριοι.
Τα μπράβο μας
Δε διαβάζουμε για την νοικοκυρά της διπλανής πόρτας, δε διαβάζουμε για τον πατέρα των δυο παιδιών, δεν μας νοιάζει τι
έκανε εκείνη η γιαγιά ή ο συμμαθητής μας.
Λέμε μπράβο στον πρώτο της τάξης.
11
Επιβραβεύουμε τον πρώτο του αγώνα. «Ξεχωρίζει» όποιος είναι ιδιαίτερος σε σχέση με τους υπόλοιπους. Όποιος οδηγεί το
ακριβότερο αυτοκίνητο, όποιος κολυμπάει πιο γρήγορα, όποιος μαγειρεύει καλύτερα, όποιος πιο είναι πετυχημένος στη
δουλειά του, όποιος ξεπέρασε τον εαυτό του, όποιος έσπασε τα όρια, όποιος αντιστάθηκε υπεράνθρωπα, όποιος είναι
πρωτοπόρος, όποιος προχώρησε εκεί που δεν έχει πάει κανένας άλλος, όποιος πέτυχε, όποιος έζησε το όνειρό του.
Τιμούμε λοιπόν όλα αυτά τα οποία για να πετύχεις χρειάζεται να κοπιάσεις πολύ, να ιδρώσεις και να επιμείνεις. Και μια
χαρά.
Mέτρον άριστον;
Εδώ είναι όμως που πρέπει να γνωρίζουμε ότι δεν κολλάει η πολυφορεμένη ατάκα «Mέτρον άριστον». Οι άνθρωποι αυτοί
δεν έμειναν στο μέτρον. Το ξεπέρασαν και κέρδισαν την αναγνώριση. Γιατί η αναγνώριση της κοινωνίας μας χαρίζεται σε
κάποιον όταν εκείνος ξεπεράσει το μέτρον.
Αν τα κάνεις όλα με μέτρο τότε είναι απίθανο το να ξεχωρίσεις.
Εμείς όμως εξιδανικεύουμε άτομα και καταστάσεις τις οποίες κατά πάσα πιθανότητα κανείς δεν πρόκειται να φτάσει ή έστω
πολύ λίγοι από εμάς ίσως το καταφέρουν.
Δεν εξιδανικεύουμε το μέτρον.
Εξιδανικεύουμε το στατιστικά απίθανο.
Σαν να μην έφταναν όλα αυτά…
Σαν να μη μας έφτανε όλο το βάρος που οι εξαιρετικά υψηλές κοινωνικές προσδοκίες μας φορτώνουν, η κουλτούρα της
νεότερης εποχής μας έρχεται να διαλύσει και την προσωπική μας ζωή. Δε μας αφήνουν ήσυχους να ζήσουμε το μέτριο μέτρο
μας πουθενά.
Το κίνημα της θετικότητας, τα βιβλία αυτοβοήθειας, η κουλτούρα του «όλα τα μπορείς», του «ζήσε το πάθος σου», η
κουλτούρα του «είσαι μοναδικός, ξεχωριστός» η πληθώρα μεθόδων για να είμαστε ανεβασμένοι και απόλυτα υγιείς,
πετυχημένοι και ικανοποιημένοι έρχεται να εισβάλλει στην καθημερινότητά μας και να μη μας επιτρέπει ούτε εκεί να είμαστε
μέτριοι.
Οι coaches υπόσχονται να σε βοηθήσουν να βρεις την καριέρα των ονείρων σου και να σε κάνουν να μεγιστοποιήσεις το
δυναμικό σου, να πετύχεις όλους σου τους στόχους, να πετύχεις στη ζωή! Σου λένε πως δικαιούσαι να είσαι ευτυχισμένος.
Ούτε λέξη για «μέτρον»…
Οι συνέπειες
Ξεκινώντας ανάποδα συνειδητοποιούμε ότι πρέπει να είμαστε καλά. Πρέπει να γουστάρουμε. Πάντα. Το να νιώθουμε
άσχημα δαιμονοποιείται. Η απόλυτα φυσιολογική κατάσταση του να έχεις νεύρα, να είσαι στεναχωρημένος, να νιώθεις
προδομένος, να είσαι παράλογος, κακόκεφος, μοναχικός, θλιμμένος γίνεται αυτόματα προβληματική.
Βέβαια αν τους ρωτήσεις όλους όσους σου λένε να ζήσεις την κάθε στιγμή της ζωής θα σου πουν ότι φυσικά και αυτά τα
συναισθήματα έχουν το χώρο τους και δεν πρέπει να τα αποφεύγεις κλπ. ΚΑΝΕΙΣ όμως δεν το προβάλει αυτό στην
μπροστινή σελίδα.
Ίσως το βρεις κάπου στα ψιλά γράμματα.
Οι συνέπειες αυτής της κουλτούρας της κοινωνίας μας είναι να νιώθουμε λίγοι μπροστά στις μεγαλειώδεις απαιτήσεις που
επωμιζόμαστε.
Έτσι νιώθουμε ανίκανοι όταν δεν καταφέρνουμε να κάνουμε τη δουλειά των ονείρων μας (όπως οι περισσότεροι άνθρωποι
του κόσμου), νιώθουμε ατελείς όταν δεν καταφέρουμε να έχουμε την τέλεια σχέση (όπως οι περισσότεροι άνθρωποι του
κόσμου), ίσως νιώθουμε ελλιπείς όταν μένουμε μέτριοι και δεν γινόμαστε «κάποιοι» (όπως οι περισσότεροι άνθρωποι του
κόσμου), νιώθουμε προβληματικοί όταν στεναχωριόμαστε, έχουμε σκαμπανεβάσματα στη διάθεσή μας (όπως οι
περισσότεροι άνθρωποι του κόσμου).
Νιώθουμε ότι χαραμίζουμε τη ζωή μας.
Ειδικά η γενιά των millenials είναι ίσως η πιο καταθλιπτική γενιά που έχει ζήσει καθώς της έχει περαστεί τόσο έντονα το
μήνυμα ότι μπορείς να γίνεις ό,τι θελήσεις, να καταφέρεις τα πάντα. Όταν όμως έρχονται αντιμέτωποι με την μέτρια
πραγματικότητα η προσγείωση από τις τεχνητά πανύψηλες προσδοκίες είναι ανώμαλη.
Νομίζουν ότι είναι αποτυχημένοι ενώ απλά δεν είναι πετυχημένοι. Και τι έγινε;
Η πρόταση
Το είχαν πει πολύ καλά οι αρχαίοι Έλληνες. Μέτρον άριστον. Το πετάμε κι εμείς σε μια συζήτηση όταν δεν ξέρουμε τι να
πούμε.
Αν το πιστεύαμε τι θα λέγαμε διαφορετικό;
Ας δούμε κάποιους πιθανούς διαλόγους.
12
«Πώς πάει η σχέση σου;»
«Έτσι κι έτσι»
«Μπράβο! Έχεις μια φυσιολογική σχέση!»
«Πώς είναι η δουλειά σου;»
«Δεν τρελαίνομαι»
«Μπράβο! Έχεις μια ανθρώπινη δουλειά όπως όλοι»
«Πώς είναι το εισόδημά σου;»
«Τίποτα ιδιαίτερο»
«Μπράβο! Εφαρμόζεις το ρητό μέτρον άριστον!»
«Πώς είναι η διάθεσή σου;»
«Άστα! Μια έτσι μια αλλιώς»
«Μπράβο! Είσαι κι εσύ άνθρωπος!»
Δε σημαίνει πως δεν μπορούμε να έχουμε μια πολύ καλή σχέση / δουλειά / διάθεση / οικονομική κατάσταση. Μπορούμε.
Αλλά δεν είναι το φυσιολογικό μας. Δεν είναι κάτι που δικαιούμαστε από τη φύση μας, είναι όμως κάτι που μπορούμε να
κερδίσουμε. Με πάρα πολλή προσπάθεια αν είμαστε διατεθειμένοι να την κάνουμε.
Συμπέρασμα
Ας απενοχοποιήσουμε το μέτριο. Γιατί στατιστικά όλοι στο μέτριο θα καταλήξουμε. Και δεν υπάρχει τίποτα άσχημο με αυτό.
Υπάρχει τόση ομορφιά στο κοινό το καθημερινό, το τετριμμένο. Αρκεί να την ανακαλύψουμε.
Είπαμε:
Μέτριον άριστον!
Πώς να μεγιστοποιείς την ευτυχία σου από την κάθε εμπειρία σου; Ένα «εμπειρικό» μάθημα!
Πώς μπορείς να αντλείς περισσότερη ευχαρίστηση από τις καταστάσεις στις οποίες βρίσκεσαι; Το Σαββατοκύριακο που
διανύω μου δίνει ένα πολύ καλό μάθημα…
Η γυναίκα μου είναι δασκάλα γιόγκα και ένα γκρουπ έξι ατόμων την προσέλαβαν για να τους κάνει γιόγκα στη διάρκεια ενός
Σαββατοκύριακου.
«Θέλεις να έρθεις;» με ρώτησε.
Μου φάνηκε καλή ιδέα, καθώς θα πηγαίναμε σε ένα υπέροχο μέρος στη Μάνη και σκέφτηκα: «Γιατί όχι;»
Δεν ήταν τόσο απλό όμως. Για να πάω έπρεπε να οδηγήσω το μίνιβαν από την Αθήνα στη Μάνη με όλη την παρέα και εκεί
ίσως χρειαζόταν να βοηθήσω και να γίνω μέρος του προσωπικού, καθώς το μέρος ανήκει στον εργοδότη της Σοφίας.
Ποτέ δε λέω όχι σε κάτι διαφορετικό!
Το πρόγραμμα
Την πρώτη μέρα, το πρόγραμμα περιείχε δυόμιση ώρες οδήγηση και μετά βοήθεια να στηθεί το φαγητό στον ξενώνα.
Έχω πάει πάρα πολλά ταξίδια, όπου καθόμουν στο πίσω μέρος του αυτοκινήτου και ο οδηγός και ο ξεναγός ήταν υπεύθυνοι
για τη διασκέδασή μου, οπότε ήξερα τι χρειαζόταν να κάνω.
Εκτέλεσα χρέη οδηγού, μένοντας σιωπηλός σεβόμενος το χώρο των εκδρομέων, εκτός και αν μου ζητούνταν να μιλήσω.
Επέλεξα μουσική ανάλογα με τα γούστα των επιβατών (όπως τα μάντεψα) και η διαδρομή είχε επιτυχία. Προς το τέλος οι
επιβάτες σιγοτραγουδούσαν τα τραγούδια και στο τέλος μάλιστα δυνάμωσαν και τη φωνή για να τα απολαύσουν ακόμα
περισσότερο.
Όταν φτάσαμε ξεφόρτωσα τις αποσκευές, πάρκαρα το αυτοκίνητο και κατευθείαν στην κουζίνα για να κόψω ψωμί, ντομάτες,
κρεμμύδια και ό,τι άλλο χρειαζόταν καθώς η Σοφία έκανε διαλογισμό με τους εκδρομείς.
Το τραπέζι ήθελε στρώσιμο μετά και φυσικά, αν και έβρεχε, έπρεπε να πηγαίνω συχνά να βλέπω αν χρειάζονται κάτι άλλο.
Το επόμενο πρωί και ενώ το καταπληκτικό μάθημα γιόγκα της Σοφίας προετοίμαζε τους έξι ανθρώπους για την ημέρα τους,
εγώ προετοίμαζα το πρωινό, μαζεύοντας το τραπέζι της προηγούμενες βραδιάς και βοηθώντας στην ετοιμασία του
καινούριου τραπεζιού. Μάλιστα καθώς η μαγείρισσα δεν ήξερε πώς να κάνει στραπατσάδα έκανα εγώ τα αυγά για τα έξι
άτομα.
Συμμετείχα με όλη μου την καρδιά στις δουλειές του ξενώνα, ενώ δεν ήταν απαιτητό από μένα. Ό,τι έκανα το έκανα με
επαγγελματισμό και προσοχή στη λεπτομέρεια και φρόντιζα να έχουν οι άνθρωποι αυτοί μια εμπειρία όσο το δυνατόν
καλύτερη. Ήθελα να περάσουν όπως θα μου άρεσε κι εμένα να περνούσα.
Το μάθημα
Γιατί τα γράφω όλα αυτά;

13
Τα γράφω για να μοιραστώ κάτι που παρατήρησα στον εαυτό μου. Το σημαντικότερο αποτέλεσμα της αντιμετώπισής μου
ήταν ότι εγώ περνούσα πολύ όμορφα. Ένιωθα πως συνέβαλα στο να έχουν μια όμορφη διαμονή και έβαζα όλη μου την
ενέργεια σε αυτό.
Θα μπορούσα να κάτσω σε μια γωνία και να παρακολουθώ τους ανθρώπους του ξενώνα να κάνουν τις δουλειές. Να βρω
ένα βιβλίο να διαβάσω, ή να ασχοληθώ με το κινητό μου (δεν είχε και πολύ σήμα η αλήθεια είναι).
Θα μπορούσα να πω, τι δουλειά έχω εγώ να κάνω τον υπηρέτη σε έξι άτομα. Τι έχω να κερδίσω;
Θα μπορούσα να πω την κλασική ατάκα: «Ξέρετε ποιος είμαι εγώ; Από που κι ως που να σας σερβίρω φαγητό εδώ πέρα;»
Ποιο θα ήταν το αποτέλεσμα; Μάλλον θα βαριόμουν, ή θα παραπονιόμουν, ή θα πέρναγε αδιάφορα η ώρα μου.
Κι όμως, αναλαμβάνοντας τον ρόλο αυτό στα σοβαρά πήρα εγώ μεγάλη ικανοποίηση. Ένιωσα ότι προσφέρω. Ένιωσα ότι
κάνω κάτι που έχει αποτέλεσμα. Ένιωσα παραγωγικός. Ένιωσα υπεύθυνος. Ένιωσα ικανός. Ένιωσα καλά με μένα. Ένιωσα
πως δεν υποτίμησα αλλά αντιθέτως τίμησα τον εαυτό μου.
Και στο τέλος αυτό είναι που ψάχνουμε όλοι. Να νιώσουμε καλά με τον εαυτό μας.
Όχι τι κάνεις. Πώς το κάνεις…
Η εμπειρία που σας περιγράφω μου θύμισε άλλη μια φορά πως ίσως η χαρά της ζωής να μην κρύβεται στο τι κάνουμε
(γιατρός, ή χορεύτρια, ή δικηγόρος, ή χρηματιστής, ή δάσκαλος, ή ζωγράφος).
Ίσως το μυστικό να είναι στο πώς το κάνουμε. Ό,τι κι αν κάνουμε. Με τι διάθεση ερχόμαστε στη δουλειά. Με τι διάθεση
μπαίνουμε σε μια σχέση; Με τι διάθεση πηγαίνουμε τα παιδιά στις δραστηριότητές τους; Με τι διάθεση πηγαίνουμε μια
εκδρομή;
Δίνουμε τον καλύτερό μας εαυτό; Τιμάμε τον εαυτό μας;
Εν προκειμένω στο κομμάτι της δουλειάς, θα έχετε δει σίγουρα ανθρώπους οι οποίοι τιμούν αυτό που κάνουν και το κάνουν
με επαγγελματισμό και αφοσίωση. Ό,τι κι αν είναι αυτό.
Θα έχετε δει τον μανάβη που αγαπάει τα ζαρζαβατικά του ή τον φούρναρη που θέλει να προσέχει να βγάζει πάντα τραγανό
κουλούρι. Τον δάσκαλο που αγαπάει τους μαθητές του και τον οδηγό ταξί που είναι πάντα περιποιημένος και σέβεται τον
πελάτη του.
Ο οδηγός λεωφορείου στο Κυότο
Θυμάμαι χαρακτηριστικά όταν είχα βρεθεί στο Κυότο, στην Ιαπωνία, κάποια στιγμή είχα πάρει το λεωφορείο. Ο οδηγός του
έλεγε από το μικρόφωνο:
«Περνάμε αυτή την περιοχή.»
«Το λεωφορείο θα σταματήσει»
«Το λεωφορείο σταματάει»
«Το λεωφορείο θα ξεκινήσει»
«Το λεωφορείο ξεκινάει»
Ξανά και ξανά. Κάθε φορά με απόλυτο σεβασμό σε αυτό που έκανε και μια αίσθηση φροντίδας στη φωνή του. Γιατί με αυτόν
τον τρόπο φρόντιζε τους επιβάτες για να μην αιφνιδιαστούν και βρεθούν σε θέση αστάθειας.
Το γεγονός ότι αντιμετώπιζε ευλαβικά τη δουλειά του είχε ως αποτέλεσμα να την απολαμβάνει πολύ περισσότερο και ο ίδιος.
Τιμούσε το ρόλο και αυτομάτως τιμούσε τον εαυτό του. Τότε μου είχε κάνει πολλή εντύπωση. Τώρα τον κατανοώ και τον
ευγνωμονώ για το μάθημα.
Αν είμαι σε μια δουλειά και διαρκώς παραπονιέμαι και την κάνω με μισή καρδιά τότε στην ουσία δεν εκτιμώ κι εμένα που την
κάνω.
Αν είμαι σε μια σχέση και διαρκώς εκφράζω ενοχλήσεις και παράπονα τότε υποβιβάζω και τον εαυτό μου γιατί βρίσκομαι σε
τέτοια σχέση που δε με ικανοποιεί.
Αν όμως δώσω όλη μου την ενέργεια είναι πολύ πιο πιθανό και η σχέση να δουλέψει αλλά κι εγώ να την απολαμβάνω.
Ακόμα κι αν τελικά δε δουλέψει και χαθεί, ακόμα και τότε θα ξέρω ότι έκανα ό,τι καλύτερο μπορούσα. Και αυτό θα με
βοηθήσει πολύ στο να σταθώ στα πόδια μου ξανά και να συνεχίσω.
Συμπέρασμα
Είναι αδύνατον να μας αρέσουν όλες οι δουλειές ή όλοι οι άνθρωποι. Ταυτόχρονα, πολύ συχνά παραβλέπουμε έναν πολύ
ισχυρό παράγοντα ο οποίος επηρεάζει την τελική απόλαυση που νιώθουμε από οτιδήποτε κάνουμε.
Τη δική μας συμμετοχή.
Όσο περισσότερο δινόμαστε σε μια δραστηριότητα / κατάσταση τόσο μεγαλύτερη ευχαρίστηση είναι πιθανό να νιώσουμε.
Δεν κάνουμε χάρη στα αφεντικά μας ή στον σύντροφό μας όταν είμαστε συνειδητά παρόντες και προσπαθούμε για το
καλύτερο με όλο μας το είναι.
14
Κάνουμε τεράστια χάρη όμως στον εαυτό μας.
Προσωπικά περνάω ένα καταπληκτικό τριήμερο. Η αλήθεια είναι ότι βοηθούν και οι δυο μου φίλοι, η Μίλκυ και ο Καφέ.
Ταυτόχρονα και η δική μου στάση έχει αποτέλεσει καταλύτη για την απόλαυση της εμπειρίας μου.

Υπάρχουν αρνητικά συναισθήματα;

Όλοι οι άνθρωποι θέλουμε να είμαστε ευτυχισμένοι. Να ζούμε τη ζωή μας με πολλή χαρά και ξενοιασιά. Δίχως στεναχώριες,
λύπη και αναποδιές. Είναι αυτό εφικτό; Μήπως τελικά αυτό που μας στεναχωρεί δεν είναι η στεναχώρια αλλά το γεγονός ότι
προσπαθούμε να την αποφύγουμε;
Σκέψου Θετικά;;
«Πώς μπορώ να σκέφτομαι πιο θετικά;» με ρώτησε μια κυρία που επικοινώνησε μαζί μου.
Σε αυτή την ερώτηση συμπυκνώνεται ένα κρυφό αλλά πολύ σοβαρό πρόβλημα της εποχής μας.
Ζούμε στους καιρούς που το κίνημα της θετικότητας έχει πάρει μεγάλες διαστάσεις. Ακούμε διαρκώς γύρω μας πως αξίζουμε
να ζούμε με πάθος και ότι μπορούμε να σκεφτόμαστε θετικά. Διάφοροι γκουρού της ευτυχίας, πολλά άρθρα και άλλα τόσα
σεμινάρια μας προτρέπουν να βάλουμε περισσότερο θετικότητα στη ζωή μας.
Οι ειδικοί προτείνουν πολλούς τρόπους για να μειώσουμε τα αρνητικά συναισθήματα που νιώθουμε. Για να βγάλουμε το
άγχος από τη ζωή μας, τη λύπη, τη στεναχώρια, την απαισιοδοξία, την γκρίνια και την αρνητικότητα.
Ποιο είναι το λογικό συμπέρασμα που προκύπτει από όλα αυτά τα ερεθίσματα που κυκλοφορούν γύρω μας;
Πως είναι ΚΑΚΟ να νιώθεις άσχημα. Πως ΠΡΕΠΕΙ να κάνεις ό,τι μπορείς για να το αποφύγεις.
Το ζουμί
Ίσως εδώ να είναι και το ζουμί της δυσφορίας που βιώνουμε όταν μας κατακλύζει ένα τέτοιο συναίσθημα. Ίσως αυτό το
οποίο μας απογοητεύει δεν είναι το συναίσθημα το ίδιο αλλά το γεγονός ότι δε θα έπρεπε να το νιώθουμε. Νιώθουμε
προβληματικοί όταν στεναχωριόμαστε, όταν αγχωνόμαστε. Κάτι πρέπει να πηγαίνει στραβά με εμάς. Αν όλοι μας λένε ότι
αυτά τα συναισθήματα είναι «αρνητικά», τότε αν τα νιώθουμε έχουμε κάτι πολύ «αρνητικό» επάνω μας.
Έχουμε πρόβλημα.
Το Σκανδιναβικό παράδοξο
Η θεώρηση αυτή αποτελεί μια από τις εξηγήσεις του Σκανδιναβικού παράδοξου. Όπως είναι γνωστό οι Σκανδιναβικές χώρες
φιγουράρουν για πολλά χρόνια στις πρώτες θέσεις της παγκόσμιας κατάταξης στις κλίμακες ευτυχίας. Κι όμως σε αυτές τις
χώρες τα ποσοστά αυτοκτονίας είναι ιδιαίτερα υψηλά. Τι συμβαίνει εκεί;
Μια εξήγηση που έχει δοθεί είναι πως όταν όλοι γύρω σου είναι (ή δηλώνουν) ευτυχισμένοι τότε νιώθεις πώς κάτι δεν πάει
καλά με σένα αν δεν νιώθεις κι εσύ έτσι. Το παίρνεις προσωπικά. Έτσι είναι πιο πιθανό να δώσεις τέλος στην
«ελαττωματική» σου ύπαρξη από ό,τι αν πίστευες ότι είναι φυσιολογικό να νιώθεις με αυτόν τον τρόπο.
Ταυτόχρονα σε χώρες με ιδιαίτερα δύσκολες συνθήκες διαβίωσης, το ποσοστό αυτοκτονιών είναι αρκετά χαμηλό καθώς οι
άνθρωποι δέχονται πως το ότι δυσκολεύονται είναι φυσιολογική συνέπεια των εξωτερικών συνθηκών. Όχι της εσωτερικής
τους προβληματικότητας.
Το φαινόμενο των Χριστουγέννων
Το ίδιο ακριβώς συμβαίνει και στην περίοδο των γιορτών, όπου οι αυτοκτονίες αυξάνονται όπως και τα καταθλιπτικά
επεισόδια. Όταν πρέπει να είσαι χαρούμενος την εποχή αυτή, επειδή όλες οι διαφημίσεις και οι φίλοι σου λένε ότι τα
Χριστούγεννα είναι η καλύτερη γιορτή του χρόνου, που όλοι είναι αγαπημένοι και μονιασμένοι, τότε αν για κάποιο λόγο δεν
πληρείς αυτό το στερεότυπο και είσαι στεναχωρημένος ή μόνος θα το πάρεις πολύ βαριά. Όχι γιατί είσαι στεναχωρημένος ή
μόνος, αλλά επειδή θα ΕΠΡΕΠΕ να μην είσαι.
Υπάρχουν άραγε αρνητικά συναισθήματα;
Τα οφέλη των «θετικών» συναισθημάτων έχουν αναδειχτεί ξεκάθαρα από την επιστήμη της Θετικής Ψυχολογίας. Την
επίδραση των αρνητικών συναισθημάτων προσπαθεί να εξαλείψει η επιστήμη της Ψυχολογίας.
Υπάρχει και μια κρυφή πλευρά όμως, η οποία ίσως να μην έχει πάρει τη δημοσιότητα που της αρμόζει. Αυτή είναι η θετική
πλευρά των «αρνητικών» συναισθημάτων.
Απαισιοδοξία
Αν σκέφτεσαι το χειρότερο που μπορεί να συμβεί πριν από μια κατάσταση και κάνεις όλα τα αρνητικά σενάρια τότε
έρευνες[1] έχουν βρει ότι αυτή η διαδικασία μπορεί να σου αυξήσει την αυτοπεποίθηση και την ικανοποίηση
μακροπρόθεσμα. Επίσης, είναι πιο πιθανό θα τα πας καλύτερα στον ακαδημαϊκό τομέα και θα δημιουργήσεις πιο

15
υποστηρικτικά δίκτυα φίλων. Θα μπορείς να βλέπεις πιθανούς κινδύνους τους οποίους οι αισιόδοξοι φίλοι σου μπορεί να
μην έχουν υπολογίσει κι έτσι να είσαι καλύτερα προετοιμασμένος.
Λύπη
Οι ψυχολόγοι[2] έχουν βρει ότι το να είσαι λυπημένος (λόγω κοινωνικής απώλειας και όχι λόγω απώλειας του στάτους σου)
κινητοποιεί τη θετική συμπεριφορά του να προσπαθήσεις να συνδεθείς με άλλους ανθρώπους. Όταν είσαι λυπημένος θέλεις
ένα στήριγμα. Είναι πιο πιθανό οι άλλοι να σε προσεγγίσουν για να σε παρηγορήσουν και να συνδεθούν μαζί σου παρά αν
είσαι μέσα στην τρελή χαρά.
Άγχος
Έχω αναλύσει σε άλλα άρθρα για το πώς το άγχος μπορεί να γίνει φίλος σου. Η νέα επιστήμη του στρες έχει αποδείξει
ξεκάθαρα, όπως φαίνεται σε αυτό το άρθρο, ότι δε σε επηρεάζει το άγχος αλλά το πιστεύω σου γι αυτό. Ειδικά το άγχος
μπορεί να κάνει καλό στην καρδιά σου, στη μακροζωία σου και να σε κάνει να τα πας πολύ καλύτερα στις εξετάσεις σου.
Δυστυχώς δεν ακούμε καθόλου γι αυτήν την πλευρά του άγχους κι έτσι όλοι θέλουμε να το αποφύγουμε αντί να το
χρησιμοποιήσουμε προς όφελός μας.
Θυμός
Ο θυμός μπορεί να αποτελέσει την κινητήριο δύναμη για να πάρεις δράση και να διορθώσεις μια αδικία. Να καταφέρεις να
βρεις την ενέργεια που χρειάζεσαι ώστε να ξεσηκωθείς και να αντιδράσεις σε κάτι που σε δυσκολεύει. Πόσοι δεν έχουμε
αντιδράσει επιτέλους όταν νιώσαμε πως είχε φτάσει ο κόμπος στο χτένι.
Στεναχώρια
Η στεναχώρια μπορεί να πονάει αλλά ταυτόχρονα κρύβει μέσα της τη δυνατότητα για να πάρουμε το μάθημα από αυτό που
μας συνέβη. Ο έντονος πόνος μπορεί να γίνει ο λόγος για να αναλύσεις την κατάσταση και να μάθεις κάτι περισσότερο για
εσένα και να εξελιχθείς. Αν δεν υπήρχε ο πόνος και δεν ενοχλούσουν και τόσο, τότε θα συνέχιζες να επαναλαμβάνεις τις
ίδιες συμπεριφορές για πάντα.
Συμπέρασμα
Κατά την άποψή μου δεν υπάρχουν θετικά και αρνητικά συναισθήματα. Υπάρχουν μόνο συναισθήματα. Όλα τα
συναισθήματα έχουν συγκεκριμένο λόγο ύπαρξης. Έχουν προκύψει εξελικτικά επειδή έχουν μια χρησιμότητα στην
ανθρώπινη φύση. Εξυπηρετούν μια πολύ απαραίτητη για την επιβίωσή μας λειτουργία. Ακόμα και αν είναι δυσάρεστος ο
τρόπος με τον οποίο το κάνουν. Είναι όλα άρρηκτα συνυφασμένα με την ανθρώπινη φύση μας. Συνεπώς είναι απόλυτα
φυσιολογικά!
Ταυτόχρονα είναι επίσης φυσιολογικό να μη μας αρέσουν τα λεγόμενα «αρνητικά» συναισθήματα γιατί μας κάνουν να
νιώθουμε άσχημα. Και κανένας δε θέλει να νιώθει έτσι.
Το πρόβλημα όμως ξεκινάει όταν προσπαθούμε να τα αποφύγουμε. Όταν τα δαιμονοποιούμε και προσπαθούμε να τα
εξορίσουμε από την πραγματικότητά μας. Είναι ΑΔΥΝΑΤΟΝ να μη νιώθουμε άσχημα σε πολλές φάσεις της ζωής μας.
Όταν αναπόφευκτα συμβεί αυτό μην προσπαθήσεις να τα διώξεις. Σκύψε επάνω τους και αφουγκράσου τα με κατανόηση
και δεκτικότητα.
Εκείνη τη στιγμή νιώθεις που νιώθεις άσχημα, μη σε κατηγορήσεις κι από πάνω. Απενοχοποίησε τη στεναχώρια σου και θα
δεις πόσο πιο ευτυχισμένη θα γίνει η ζωή σου!

Γιατί μας πληγώνουν αυτοί που αγαπάμε;

Το έχουμε ζήσει όλοι μας. Κάποια στιγμή ο σύντροφός μας ή ένας γονιός ή ένα παιδί θα μας βάλει τις φωνές. Θα μας μιλήσει
απαξιωτικά. Θα μας βρίσει. Θα κάνει κάτι που θα μας πληγώσει βαθιά. Έχουμε παίξει και εμείς αυτό το ρόλο. Έχουμε
μειώσει κοντινούς μας ανθρώπους. Έχουμε φερθεί απαίσια. Όλοι μας. Ανεξαιρέτως.
Γιατί συμβαίνει αυτό;
Θεωρητικά θα έπρεπε να δείχνουμε την καλύτερη συμπεριφορά μας με τους ανθρώπους που αγαπάμε πιο πολύ από όλους
τους άλλους στη ζωή μας. Και εκείνοι μαζί μας.
Γιατί λοιπόν κάποιες φορές βγάζουμε τον χειρότερό μας εαυτό;
Δε φερόμαστε έτσι μπροστά σε φίλους μας. Ίσως να τύχει πολύ σπάνια. Δε φερόμαστε ποτέ έτσι μπροστά σε «ξένο» κόσμο.
Εκεί πάντα προσέχουμε.
Τι μας πιάνει; Μήπως τελικά δεν τους αγαπάμε όσο νομίζαμε; Μήπως δε μας νιώθει ο άλλος τόσο κοντά του όσο λέει;
Μήπως είναι όλα ψέμματα;
Η εξήγηση
16
Ο λόγος που κάποιος μας φέρεται με άσχημο τρόπο, μας πληγώνει και μας μειώνει δεν είναι το ότι δε μας νιώθει κοντά του.
Το αντίθετο.
Ο λόγος είναι ότι μας νιώθει τόσο κοντά του που αφήνεται να βγάλει τον πραγματικό του εαυτό. Αυτόν τον άσχημο,
δύστροπο, ανεπεξέργαστο εαυτό που επιμελώς κρύβει και προσέχει να μη βγει στην επιφάνεια με τους ξένους ανθρώπους.
Με εμάς νιώθει άνετα να τον εκφράσει.
Γιατί αισθάνεται πως μπορούμε να τον αντέξουμε. Μπορούμε να αντέξουμε την σκληρή, θυμωμένη, πληγωμένη, επικριτική
πλευρά του. Θα την αντέξουμε και δε θα φύγουμε. Θα παραμείνουμε εκεί.
Αντίστοιχα κι εμείς. Φωνάζουμε εκεί που «μας παίρνει». Εκεί που νιώθουμε ασφάλεια ότι αν παρεκτραπούμε δε θα μας
παρατήσουν. Πληγώνουμε τους κοντινούς μας ανθρώπους όχι παρά το ότι είναι κοντινοί αλλά ακριβώς επειδή είναι κοντινοί.
Επειδή τους εμπιστευόμαστε ότι θα συνεχίσουν να μας αγαπάνε και με τα ελαττώματα και τις ιδιοτροπίες μας.
Αυτό είναι το παράδοξο αλλά και η θεραπευτική ομορφιά της αγάπης. Μας δίνει το προτέρημα να εκφράζουμε την πιο
ανώριμη, πληγωμένη, παιδική μας πλευρά χωρίς να υπάρχει στην ατμόσφαιρα η απειλή της εγκατάλειψης από το άλλο
άτομο.
Το κρυφό μήνυμα είναι άλλο λοιπόν.
Όταν κάποιος λέει: «Αν με αγαπούσες δε θα μου μιλούσες έτσι»
Η κρυμμένη απάντηση ίσως να είναι: «Σου μιλάω έτσι ακριβώς επειδή σε αγαπάω. Κι επειδή νιώθω ότι με αγαπάς κι εσύ…»
Η επένδυση
Ποτέ δε θα φερόμασταν με τέτοιο τρόπο σε κάποιον τον οποίο δε νιώθουμε αρκούντως κοντά, γιατί θα φοβόμασταν τις
συνέπειες. Θα ξέραμε ότι θα σταματούσε να μας κάνει παρέα. Δε θα ξανασυνεργαζόταν μαζί μας. Δε θα ήθελε να μας
ξαναδεί. Ούτε κι εμείς (οι περισσότεροι από εμάς τουλάχιστον) θα θέλαμε να ξαναβγούμε με ένα φίλο που μας προσβάλει και
μας μειώνει.
Όμως οι κοντινές μας σχέσεις μας είναι διαφορετικές. Έχουμε επενδύσει πολύ περισσότερο συναισθηματικά σε αυτές και
κατά συνέπεια είμαστε και πολύ λιγότερο ανεκτικοί στις στραβοτιμονιές των ανθρώπων μας. Για τους «ξένους» δεν
νοιαζόμαστε αρκετά. Το πολύ πολύ να ξεκόψουμε ή να αραιώσουμε την παρέα μαζί τους. Δεν βασιζόμαστε ιδιαίτερα σε
αυτούς. Υπάρχει συναισθηματική απόσταση.
Είναι μέρος της ανθρώπινης φύσης όμως , όπως πολλές έρευνες και η προηγούμενη χρηματοοικονομική καριέρα μου έχουν
δείξει, πως όσο πιο πολύ έχουμε επενδύσει κάπου, τόσο υψηλότερες προσδοκίες έχουμε, συνεπώς τόσο πιο ευαίσθητοι και
έτοιμοι να απογοητευτούμε είμαστε.
Αν σε απογοητεύει ο σύζυγός σου σκέφτεσαι: «Μου έχεις καταστρέψει τη ζωή!». Αν σε απογοητεύει το παιδί σου θα πεις:
«Θεέ μου τι έχω κάνει για να μου αξίζει τέτοια συμπεριφορά». Αν σε ενοχλεί ένας γονιός μέσα σου θα λες: «Μια ζωή με έχεις
πρήξει, άσε με ήσυχο επιτέλους».
Μόνο αν αγαπάς κάποιον πολύ είναι πιθανό να θέλεις να τον βρίσεις. Ένα πιο μακρινό, αδιάφορο άτομο είναι ακριβώς
αυτό. Αδιάφορο. Γιατί να χαλάσεις το σάλιο σου;
Με το κοντινό σου άτομο όμως είναι αλλιώς. Το έντονο επενδεδυμένο συναίσθημα σε κάνει να νιώθεις πολύ υψηλό το
κόστος του να σηκωθείς να φύγεις. Δεν είναι τόσο εύκολο να τα βροντήξεις όλα και να το παρατήσεις. Νιώθεις παγιδευμένος.
Από τη μια δεν μπορείς να φύγεις από την άλλη μένοντας μαζί του, οι συμπεριφορές του σε εκνευρίζουν. Πρέπει να το
ανεχτείς και δεν αντέχεις.
Μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα.
Έτσι φωνάζεις, διαμαρτύρεσαι, βρίζεις, απαξιώνεις. Επειδή έχεις επενδύσει τόσο. Έτσι σε πληγώνει, σε μειώνει, σου
φέρεται άσχημα. Επειδή έχει επενδύσει τόσο.
Και όλα αυτά επαναλαμβάνω συμβαίνουν όταν νιώθεις ότι και ο άλλος σε αγαπάει αρκετά για να σε αντέξει. Όταν κι εκείνος
νιώθει ασφαλής και ξέρει πως δε θα τον εγκαταλείψεις.
Συμπέρασμα
Όσο πιο κοντινή η σχέση, τόσο περισσότερο το συναίσθημα, τόσο πιο εύφορο το έδαφος για διένεξη.
Ταυτόχρονα, όσο πιο κοντινή η σχέση, τόσο μεγαλύτερη η ασφάλεια που νιώθουμε ότι μπορούμε να εκφράσουμε τα
ανεπεξέργαστα κομμάτια μας και ο άλλος θα τα ανεχθεί και θα συνεχίσει να είναι μαζί μας και αύριο.
Η γνώση είναι δύναμη, όπως υποστηρίζω συνέχεια στο βιβλίο μου.
Ας έχουμε στο μυαλό μας πως όταν κάποιος φέρεται άσχημα εκείνη τη στιγμή μας δίνει μια ψήφο εμπιστοσύνης.
Υποσυνείδητα μας λέει: «Σ’ ευχαριστώ που μπορείς και με ανέχεσαι. Σ’ ευχαριστώ που με κάνεις να νιώθω πως δε
χρειάζεται να προσποιούμαι μαζί σου.»

17
Ταυτόχρονα ας έχουμε στο μυαλό μας πως και εμείς γινόμαστε συχνά ανυπόφοροι και φορτικοί. Κάνουμε κι εμείς τη ζωή των
άλλων κόλαση. Είναι φυσιολογικό.
Όποιος αγαπάει πληγώνει. Ακριβώς επειδή αγαπάει.
Δεν είναι πολύ ρομαντικό. Αλλά είναι η αλήθεια πολλών σχέσεων. Σε καμία περίπτωση δεν πρέπει να υπομένουμε
συμπεριφορές κακοποιητικές. Επιβάλλεται να βάζουμε τα όριά μας και να προστατεύουμε τον εαυτό μας. Μόνο αν ΔΕΝ
κάνουμε υπομονή θα καταφέρουμε να δημιουργήσουμε μια σχέση που θα μπορεί να κρατήσει για πάντα. Πάντα όμως μέσα
από το πρίσμα της κατανόησης της κατάστασης.
Ας φροντίσουμε να δείξουμε κατανόηση στις άσχημες συμπεριφορές των άλλων. Ας προσπαθήσουμε να προστατέψουμε
τους άλλους από τις δικές μας φυσιολογικές ασχήμιες. Χωρίς να παραβιαζόμαστε και να παραβιάζουμε.
Δεν υπάρχει ο τέλειος, τρυφερός και αγαπητικός σύντροφος. Αν όμως εργαστούμε μαζί μπορούμε να δημιουργήσουμε μια
αρκετά καλή ανθρώπινη σχέση.
Μια σχέση με τις αναπόφευκτες φωνές και τριβές, αλλά και με μπόλικη αμοιβαία κατανόηση!

Οι άνθρωποι που δε συμβιβάζονται στην αγάπη

Υπάρχουν κάποιοι άνθρωποι που αρνούνται να συμβιβαστούν στην αγάπη. Δεν κάνουν εκπτώσεις. Ξέρουν τι θέλουν και δε
θα κάνουν πίσω μέχρι να το βρουν.
Ποιοι είναι αυτοί και πώς ζουν τη ζωή τους;
Τους βλέπουμε συχνά γύρω μας. Είναι άνθρωποι που μιλούν για τα ιδανικά του έρωτα. Για την υπέρτατη ποιότητά του. Για
την ύψιστη σημασία της αγάπης στη ζωή. Δε συμβιβάζονται για φθηνές εμπειρίες. Για εφήμερες καταστάσεις. Δεν
αναλώνονται σε γλυκανάλατες σχέσεις. Αναζητούν μια σχέση ισάξια της αγάπης που είχε ο Ρωμαίος και η Ιουλιέτα.
Με απλά λόγια είναι κατά βάση μόνοι τους…
Η παγίδα
Οι δυστυχισμένοι αυτοί άνθρωποι έχουν πέσει θύματα μιας εκ των παγίδων του ρομαντισμού. Πιστεύουν σε ένα πρότυπο
που δυστυχώς δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα των σχέσεων. Θέλουν το πάθος που κρατάει για πάντα και όταν δε
συμβαίνει αυτό απλά αποχωρούν από τη σχέση γιατί δε θα συμβιβαστούν.
Δε συνειδητοποιούν όμως ότι το πάθος στον Ρωμαίο και την Ιουλιέτα κράτησε για πάντα για ένα και μοναδικό λόγο:
πέθαναν και οι δυο μετά από λίγες μέρες.
Οπότε το για πάντα δεν είχε και μεγάλη διάρκεια.
Πώς θα ήταν άραγε η σχέση τους αν παντρευόντουσαν και έκαναν παιδιά; Προσωπικά τους δίνω το πολύ δώδεκα μήνες
κοινής ζωής μέχρι το διαζύγιο (αν ήταν επιτρεπτό σε εκείνα τα χρόνια).
Παρομοίως στα περισσότερα μυθιστορήματα τα οποία μιλούν για μεγάλους έρωτες ένας από τους δυο φεύγει στον πόλεμο,
πεθαίνει από φυματίωση, είναι σε άλλη σχέση, σε άλλη κοινωνική τάξη. Μεγάλοι έρωτες που να ζουν στο ίδιο σπίτι δεν
υπάρχουν στη λογοτεχνία.
Ο φόβος της οικειότητας
Οι ασυμβίβαστοι άνθρωποι είναι περήφανοι. Συχνά επικρίνουν τους γύρω τους και τους κοιτάζουν αφ υψηλού που δεν
άντεξαν και συμβιβάστηκαν σε μια σχεσούλα για να μην είναι μόνοι τους. Οι ίδιοι ίσως πιστεύουν πως οι άλλοι φοβούνται
τη μοναξιά τους και γι αυτό μπήκαν σε μια σχέση που δεν τους ικανοποιεί απόλυτα. Αυτοί όμως ξέρουν καλύτερα. Δε θα
κάνουν τα ίδια «λάθη».
Αυτό που δεν συνειδητοποιούν είναι πως πίσω από την άρνηση τους να συμβιβαστούν, είναι πολύ πιθανό να υπάρχουν
τεράστιοι φόβοι. Φόβος για την οικειότητα, φόβος για τη δέσμευση, και κυρίως φόβος για την απόρριψη. Είναι πολύ πιθανό
να φοβούνται να έρθουν πολύ κοντά σε κάποιον καθώς τότε θα υπάρχει το ενδεχόμενο εκείνος να τους απορρίψει. Και αυτό
δεν το αντέχουν. Έχουν ταλαιπωρηθεί και οι ίδιοι πολύ, στη δική τους ζωή. Έχουν κι εκείνοι τα δικά τους μαρτύρια. Όπως
όλοι μας.
Έτσι, με την επίφαση του ασυμβίβαστου, μένουν μόνοι τους για να προστατεύσουν τον ψυχισμό τους από καταστροφικά για
αυτούς σενάρια.
Έχουν εκλογικεύσει τους φόβους τους και τους έχουν εξωραΐσει. Αν τους ρωτήσεις πιστεύουν πως ψάχνουν κάτι το αγνό. Το
ιδανικό. Αυτό που τους αξίζει. Τον έρωτα όπως «πρέπει» να είναι . Την «απόλυτη» αγάπη. Δε συμβιβάζονται με κάτι
λιγότερο. Ξέρουν ακριβώς τι θέλουν και δε θα σταματήσουν να ψάχνουν μέχρι να το βρουν. Είναι κάπου εκεί έξω. Απλά δεν
το έχουν βρει ακόμα.
Αυτή είναι η φυλακή τους.
18
Έχουν κατασκευάσει την τέλεια παγίδα. Εξασφαλίζουν τη μοναξιά που ο φόβος τους, τους αναγκάζει να ζουν και την έχουν
ντύσει με το χρυσό ένδυμα του ασυμβίβαστου.
Δυνατοί ή αδύναμοι;
Πιστεύουν πως είναι δυνατοί. Στην πραγματικότητα ίσως να ανήκουν στους αδύναμους γιατί δεν κατανοούν πόση δύναμη
χρειάζεται για να δημιουργήσεις μια σχέση, να συμβιβαστείς και να την κάνεις να δουλέψει. Και να είσαι καλά με τον εαυτό
σου για την επιλογή σου.
Δυστυχώς η κοινωνία μας έχει κατακλυστεί από τα πολύ όμορφα, και παράλληλα καταστροφικά για τις σχέσεις, πιστεύω του
ρομαντισμού. Οι ασυμβίβαστοι έρωτες εξιδανικεύονται. Διαβάζουμε γι αυτούς στα βιβλία και τα ποιήματα και βλέπουμε τις
ταινίες του Χόλυγουντ, (ή πρόσφατα του Πολωνικού) κινηματογράφου. Η ετυμηγορία είναι μία.
Συμβιβασμός και σχέσεις δεν πρέπει να πηγαίνουν μαζί.
Γιατί άραγε μας φαίνεται τόσο παράξενο αυτό;
Είναι περίεργο το να συμβιβαζόμαστε;
Αν κάποιος κάτσει να σκεφτεί με κριτική σκέψη, θα συνειδητοποιήσει πως συμβιβαζόμαστε σχεδόν σε κάθε τομέα της ζωής
μας. Κάθε στιγμή της ημέρας μας. Από το τι ώρα θα ξυπνήσουμε, πώς θα ντυθούμε, σε ποια μεριά του δρόμου θα
οδηγήσουμε, πόσο θα πληρώσουμε για τα αγαθά ή πόσο θα πληρωθούμε. Πόσο δυνατά θα μιλήσουμε στο μετρό ή πόσο
δυνατά θα ακούμε μουσική στο σπίτι μας. Αν θα κλέψουμε κάτι ή όχι, πόσες ώρες θα δουλέψουμε και με ποιους θα
δουλέψουμε. Σε οποιαδήποτε κατάσταση της ζωής μας η οποία αναμιγνύει μια συνδιαλλαγή μας με το κοινωνικό σύνολο ο
συμβιβασμός δίνει δυναμικά το παρόν.
Γιατί λοιπόν να μας φαίνεται τόσο παράλογο το να συμβιβαζόμαστε σε μια σχέση;
Όπως καταλαβαίνουμε, βέβαια, δε μας ενοχλεί το να συμβιβαζόμαστε στη ζωή μας. Το κάνουμε συνέχεια. Λίγοι θα το
θεωρήσουν κακό αν μείνουν λίγο παραπάνω στη δουλειά επειδή χρειάστηκε. Αυτό που μας ενοχλεί είναι να συμβιβαζόμαστε
όταν πιστεύουμε ότι θα «έπρεπε» να μη συμβαίνει.
Συμβιβασμός και σχέσεις
Αν το αναλύσουμε λίγο παραπάνω (κάτι το οποίο οι «ασυμβίβαστοι» άνθρωποι δυσκολεύονται να κάνουν καθώς έτσι
μπορεί να ανακαλύψουν τον φόβο τους) οι σχέσεις είναι ο κατ εξοχήν τομέας όπου θα έπρεπε να συμβιβαζόμαστε.
Δυο διαφορετικοί ψυχισμοί με αποσκευές του παρελθόντος, οι οποίες τους βαραίνουν και είναι φυσιολογικό να μην
ταιριάζουν, προσπαθούν να φτιάξουν ένα αρμονικό σύνολο. Δυο άνθρωποι, δυο θέλω, δυο επιθυμίες, δυο πιστεύω, δυο
σύνολα περιορισμών, δυο σύνολα ιδιοτροπιών, δυο όνειρα, δυο κόσμοι έρχονται σε επαφή. Αναγκαστικά θα υπάρξουν
διαφωνίες. Αναγκαστικά θα υπάρξουν συγκρούσεις. Αναγκαστικά θα συμβιβαστείς. Δεν υπάρχει άλλη επιλογή.
Αν όμως έχεις την προσδοκία ότι δε θα έπρεπε να συμβιβάζεσαι τότε η αναγκαστική επιλογή θα σου προκαλέσει δυσφορία.
Θα πιστέψεις πως η σχέση σου είναι προβληματική. Στην πραγματικότητα η σχέση σου είναι φυσιολογική.
Από την άλλη, αν έχεις την ωριμότητα να δεις τη ζωή όπως είναι και όχι όπως οι ουτοπικές προσδοκίες του ρομαντισμού
σου υπαγορεύουν πως θα έπρεπε να είναι, τότε η αναγκαστική επιλογή γίνεται απλά μέρος της διαδικασίας. Δε σου κάνει
εντύπωση. Την περιμένεις. Και όταν φυσιολογικά τη βιώνεις δε δυσανασχετείς. Όπως όταν μένεις λίγο παραπάνω στη
δουλειά. Ξέρεις ότι μπορεί να συμβεί.
Πολλοί άνθρωποι βέβαια, συμβιβάζονται σε μια σχέση και δυσφορούν. Δεν κάνουν ειρήνη με την επιλογή τους. Στο βάθος
του μυαλού τους καίει ακόμα η σπίθα του ρομαντισμού και νιώθουν σαν ήττα το γεγονός ότι συμβιβάστηκαν. Αυτοί μπαίνουν
στο στόχαστρο των «ασυμβίβαστων» ανθρώπων και έτσι οι τελευταίοι νιώθουν δικαιωμένοι για την επιλογή τους.

Συμβιβασμός σημαίνει…
Κι όμως είναι τόσο όμορφο να συμβιβάζεσαι. Συμβιβάζομαι σημαίνει είμαι διατεθειμένος να παραμερίσω τον εγωισμό μου
προς όφελος της συντροφικής αρμονίας. Σημαίνει πως είμαι πρόθυμος να ακούσω και τα δικά σου θέλω και να δείξω
σεβασμό και στις δικές σου αξίες ακόμα και όταν διαφωνούν με τις δικές μου. Σημαίνει πως είμαι ένας ώριμος άνθρωπος
που κατανοώ την ανθρώπινη πλευρά σου και πως είναι πολύ πιθανό να μην συμφωνεί απόλυτα με τη δική μου.
Συμβιβάζομαι σημαίνει πως έχω την επίγνωση πως σε μια σχέση δυο πληγωμένα παιδιά έρχονται σε επαφή και
προσπαθούν μέσα από τις δυσλειτουργικότητές τους να φτιάξουν ένα νέο σύνολο, το οποίο θέλουν πολύ να δουλέψει.
Συμβιβάζομαι σημαίνει πως κατανοώ πως δεν είμαι τέλειος και θα συναντήσω έναν άλλον άνθρωπο που επίσης δε θα είναι
τέλειος. Μόνο με αμοιβαίες υποχωρήσεις θα κατορθώσουμε να φτιάξουμε ένα κοινό όραμα.
Συμβιβάζομαι δε σημαίνει πως δε σε αγαπάω. Σημαίνει πως σε αγαπάω τόσο πολύ που θέλω να κάνω χώρο για τη
διαφορετικότητά σου στη ζωή μου.
Το πόσο θα συμβιβαστεί ο καθένας θα το κρίνει με βάση τις αντοχές του. Κανόνας δεν υπάρχει.
19
Όπως κάποιος μπορεί να αντέχει να δουλεύει κάθε μέρα υπερωρίες και να είναι εντάξει με αυτό, ενώ κάποιος άλλος να έχει
μικρότερο δείκτη αντοχής, έτσι και στις σχέσεις ο καθένας θα ορίσει το πόσο είναι διατεθειμένος να υποχωρεί. Χρειάζεται να
ξέρει όταν το κάνει, όμως, πως είναι φυσιολογικό και αναμενόμενο. Μπορεί να μην του αρέσει αλλά θα πρέπει να θυμάται
πως με το να συμβιβάζεται φροντίζει τη σχέση. Αρκεί να μην ξεπερνάει τα δικά του όρια και αντοχές.
Συμπέρασμα
Ας απενοχοποιήσουμε την έννοια του συμβιβασμού. Ας τολμήσουμε να δούμε την ευγενική και αγαπητική του πλευρά. Ας
απελευθερώσουμε τον εαυτό μας από τις απάνθρωπες (καθώς δεν είναι συμβατές με την ανθρώπινη φύση) πεποιθήσεις του
ρομαντισμού και ας απολαύσουμε τις σχέσεις μας στην όμορφη πραγματικότητά τους.
Ατελείς, δύσκολες, πολύπλοκες και συνάμα ενδιαφέρουσες, γεμάτες προκλήσεις και ευκαιρίες για εξέλιξη.
Ας μην ψάξουμε να βρούμε τη σχέση των ονείρων μας.
Ας προσπαθήσουμε να τη χτίσουμε όμως με τη δική μας στάση!

Γιατί πρέπει να σε νοιάζει τι θα πει ο κόσμος και πώς να καταφέρεις να σε συμπαθούν οι άλλοι
Ακούμε πολύ συχνά πως δεν πρέπει να νοιάζεσαι για τη γνώμη των άλλων.
«Μην κάνεις ό,τι σου λένε!» «Να είσαι ο εαυτός σου!»
Ακούγονται πολύ ωραία αυτά τα τσιτάτα. Πέρα από το ότι είναι επικίνδυνο να τα πιστέψουμε, ταυτόχρονα είναι και
ψυχολογικά αδύνατον να τα εφαρμόσουμε.
Πώς, λοιπόν, πρέπει να φερόμαστε ώστε να αποκτήσουμε την πολυπόθητη αποδοχή των άλλων;
Γιατί είναι επικίνδυνο να είσαι ο εαυτός σου;
Όλοι μας είμαστε λίγο τρελοί. Λίγο επικίνδυνοι. Ανεξαιρέτως. Δεν υπάρχει φυσιολογικός άνθρωπος. Οι μόνοι άνθρωποι που
μας φαίνονται φυσιολογικοί είναι αυτοί τους οποίους δεν γνωρίζουμε καλά. Μόλις τους γνωρίσουμε θα καταλάβουμε την
τρέλα τους.
Όλοι έχουμε τουλάχιστον έναν τρόπο να κάνουμε το βίο των άλλων αβίωτο. Ο δικός μου τρόπος (ένας από τους πολλούς
δηλαδή) είναι να αναλύω τα πάντα με λεπτομέρεια. Το έκανα ως μαθηματικός και τώρα που ασχολούμαι με την ψυχολογία
το έχω τερματίσει… Τους τρελαίνω τους γύρω μου όταν αρχίζω την ανάλυση! Ή βαριούνται ή παραιτούνται από τη
συζήτηση. Συνήθως το έχω υπ όψιν μου και προσπαθώ να το μετριάζω.
Συνεπώς το να είμαστε πάντα ο εαυτοί μας είναι κάτι από το οποίο πρέπει να προστατέψουμε τους υπόλοιπους ανθρώπους.
Ειδικά αυτούς που αγαπάμε πολύ.
Ακριβώς επειδή τους αγαπάμε.
Γιατί πρέπει να σε νοιάζει η γνώμη των άλλων;
Υπάρχει ένας πολύ καλός εξελικτικός λόγος που μας ενδιαφέρει το τι θα πει ο κόσμος. Όταν ζούσαμε στις σπηλιές, πριν
χιλιάδες χρόνια, οι πρόγονοί μας οι οποίοι κατάφερναν να έχουν την αποδοχή των άλλων μελών της ομάδας τους,
παρέμεναν και στην ομάδα. Όσοι δεν τα κατάφερναν εξοστρακιζόντουσαν. Μετά, μόνοι τους είχαν πολύ χαμηλότερες
πιθανότητες επιβίωσης στη φύση με τα θηρία.
Είμαστε γενετικά προγραμματισμένοι για να καταλαβαίνουμε τους άλλους ανθρώπους και για να ζητούμε την αποδοχή τους.
Δεν είναι πρόβλημα. Είναι προτέρημα.
Είμαστε κοινωνικά άτομα και το να γινόμαστε αρεστοί εξασφαλίζει την κοινωνική υποστήριξη. Ενδυναμώνει την ικανότητά
μας να νοιαζόμαστε για τους άλλους και να διαμορφώνουμε σχέσεις.
Οι άνθρωποι που υποφέρουν από ψυχοπάθεια έχουν διαφορετική συμπεριφορά στις δομές του εγκεφάλου που σχετίζονται
με την ενσυναίσθηση (πχ. κατοπτρικοί νευρώνες) και αποτελούν τον ορισμό του ανθρώπου που δεν τον ενδιαφέρει τι θα πει
ο κόσμος. Η ενσυναίθηση δεν τους βγαίνει φυσικά. Πρέπει να την εφαρμόσουν με λογικό και επεξεργασμένο τρόπο.
Χρειάζεται να προσπαθήσουν πάρα πολύ τόσο οι ίδιοι όσο και οι γύρω τους για να καταφέρουν να συνυπάρξουν.
Δε θέλεις να μη σε ενδιαφέρει τι σκέφτονται οι άλλοι.
Αν όμως ακούς συνέχεια πως δεν πρέπει να σε ενδιαφέρει η γνώμη των άλλων τότε θα νιώθεις μειονεκτικά όταν φυσιολογικά
υιοθετείς συμπεριφορές που αποσκοπούν στο να γίνεις αποδεκτός. Θα νιώθεις λίγος. Ελαττωματικός.
Θα πεις:
«Πάλι δεν ήμουν ο εαυτός μου!»
«Πάλι καταπιέστηκα!»
Οπότε:
«Πόσο άχρηστος είμαι! Ποτέ δε θα τα καταφέρω…» είναι η φυσιολογική επόμενη σκέψη.
20
Μέτρον άριστον
Όπως έχω πει και σε προηγούμενο άρθρο είσαι πάντα ο εαυτός σου. Το πρόβλημα στην ψυχολογία σου δημιουργείται σε
σένα όταν νιώθεις ότι σε νοιάζει υπερβολικά το τι θα πει ο κόσμος.
Τι θα πει όμως «υπερβολικά»;
Κριτής του τι θα πει «υπερβολικά» είναι ο καθένας για τον εαυτό του.
Συνήθως ορίζουμε ως «υπερβολή» το να μας ενδιαφέρει τι θα πει ο άλλος περισσότερο από ό,τι μας νοιάζει αυτό που
θέλουμε εμείς οι ίδιοι. Κι όμως, όπως σχολίασα πιο πάνω, αυτό είναι πολλές φορές απαραίτητο προκειμένου να
δημιουργούμε και να συντηρούμε σχέσεις με τους συνανθρώπους μας. Είναι αδύνατον να συμφωνούμε πάντα με τους γύρω
μας και ως εκ τούτου συχνά ένας από τους δυο θα χρειαστεί να συμβιβαστεί. Αλλιώς θα καταλήξουμε ο καθένας μόνος του.
Συνεπώς «υπερβολικά» σημαίνει ό,τι μοιάζει υπερβολικό στον καθένα.
Όχι το πόσο. Το πώς…
Ίσως το πρόβλημα τελικά να είναι κάπου αλλού. Ίσως το πρόβλημα να βρίσκεται στο πώς προσπαθούμε να γίνουμε
αρεστοί. Όχι στο πόσο το προσπαθούμε.
Ο συνήθης τρόπος με τον οποίο προσπαθούμε να είμαστε αρεστοί είναι να συμφωνούμε με τους άλλους. Να είμαστε
πειθήνιοι. Να είμαστε ευχάριστοι. Να δείχνουμε πως όλα είναι καλά στη ζωή μας.
Η αλήθεια είναι πως με το να μη φέρνουμε αντιρρήσεις αυτό το οποίο καταφέρνουμε είναι να μη δυσαρεστούμε τους γύρω
μας. Δεν τους προκαλούμε προβλήματα.
Ταυτόχρονα, με αυτόν τον τρόπο το καλύτερο που μπορούμε να πετύχουμε είναι να μας συμπαθήσουν. Δε θα καταφέρουμε
ποτέ να μας αγαπήσουν. Θα είμαστε μια μη αρνητική παρουσία στη ζωή τους. Μια μη-ενοχλητική ίσως και συμπαθής
παρουσία.
Αλλά τίποτα παραπάνω. Αόρατοι.
Μπορεί ακόμα να φτάσουμε στο σημείο να τους εκνευρίσουμε αν επιμένουμε πως είμαστε σούπερ και όλα πηγαίνουν καλά
στη ζωή μας.
Αν θέλουμε να μας προσέξουν και να μας αγαπήσουν πραγματικά, τότε θα χρειαστεί να κάνουμε κάτι διαφορετικό.
Σύνδεση σημαίνει ταύτιση
Για να καταφέρουμε να συνδεθούμε συναισθηματικά έναν άνθρωπο πρέπει να νιώσουμε ότι έχουμε κάτι κοινό μαζί του. Να
αισθανθούμε ότι μπορεί να μας καταλάβει. Πως κάπου ταυτιζόμαστε με εκείνον. Να μπορέσουμε να μπούμε στη θέση του
και να πιστέψουμε ότι κι εκείνος μπορεί να μπει στη δική μας.
Δυστυχώς, με τους τρόπους που προσπαθούμε να γίνουμε αρεστοί συνήθως πετυχαίνουμε το ακριβώς αντίθετο
αποτέλεσμα.

Αν συμφωνούμε με ό,τι λένε οι άλλοι, τότε δεν προσφέρουμε τίποτα καινούριο σε μια συμβατική συζήτηση. Χανόμαστε στο
πλήθος. Είμαστε άχρωμοι.
Αν δείχνουμε ότι όλα είναι καλά με μας και προσπαθούμε να είμαστε ευχάριστοι τότε οι άλλοι υποθέτουν ότι δεν έχουμε
κανένα πρόβλημα. Πως όλα παν καλά με τη ζωή μας. Κατά συνέπεια μας νιώθουν πολύ ξένους.
Γιατί στη δική τους ζωή δεν ισχύει αυτό.
Η δική τους ζωή έχει προβλήματα και δυσκολίες. Όπως όλες οι ζωές.
Μια διαφορετική πρόταση
Αντιθέτως θα πρότεινα να κάνουμε κάτι διαφορετικό. Ας συνδεθούμε με τους άλλους μιλώντας ψύχραιμα για τα προβλήματά
μας. Ας αυτοσαρκαστούμε. Ας παραδεχτούμε τις αδυναμίες μας. Αν μιλήσουμε γι αυτό που μας δυσκολεύει με έναν τρόπο
που δεν υποδηλώνει πανικό, τότε ενώ παραδεχόμαστε ότι είμαστε μια προσωπικότητα με προβλήματα, ταυτόχρονα
δείχνουμε πώς κάπως προσπαθούμε να τα διαχειριστούμε.
Αυτομάτως θα γίνουμε πολύ ελκυστικοί στα μάτια των άλλων. Δείχνοντας την ανθρώπινη πλευρά μας αγγίζουμε και τη δική
τους ανθρώπινη πλευρά. Οι άνθρωποι συνδεόμαστε μέσω των δυσκολιών μας πολύ περισσότερο από ό,τι μέσω των
προτερημάτων μας.
Όλοι γνωρίζουμε πώς είναι το να έχεις προβλήματα. Το ζούμε καθημερινά. Επιπρόσθετα, είμαστε γενετικά
προγραμματισμένοι να εστιάζουμε στα αρνητικά.
Κι όμως όλοι χρησιμοποιούμε την αντίθετη οδό για να γίνουμε αρεστοί. Προσπαθούμε να είμαστε ευχάριστοι και να
εντυπωσιάσουμε.
Έτσι και εμείς νιώθουμε πως δεν είμαστε ο εαυτός μας και πιεζόμαστε, αλλά και οι άλλοι νιώθουν απομακρυσμένοι από
εμάς, καθώς δεν νιώθουν γνώριμα όσα τους λέμε. Δεν ταυτίζονται άρα δε συνδέονται.
21
Είναι ο κλασικός ορισμός της lose – lose κατάστασης.
Αν όμως τολμήσουμε να μιλήσουμε ανοιχτά για όσα μας ταλαιπωρούν και για τις ιδιοτροπίες μας, τότε θα εκπλήξουμε και θα
προκαλέσουμε αυτομάτως τη συμπάθεια των γύρω μας. Θα τους κάνουμε να νιώσουν πως δεν είναι οι μόνοι παράξενοι και
ιδιότροποι άνθρωποι του πλανήτη. Όλοι είμαστε. Θα τους προσφέρουμε ανακούφιση. Θα δώσουμε φωνή και στους δικούς
τους φόβους. Θα προσφέρουμε συμπαράσταση και στις δικές του ανησυχίες.
Ταυτόχρονα κι εμείς δε θα πιεστούμε. Δε θα νιώσουμε το βάρος και το άγχος του να παρουσιάσουμε μια ψεύτικη εικόνα για
εμάς. Θα παραδεχτούμε την αλήθεια μας και δεν υπάρχει τίποτα πιο χαλαρωτικό και έντιμο από αυτό.
Είναι ο κλασικός ορισμός της win win κατάστασης.
Στην πράξη
Στο χρονικό διάστημα που έγραφα το άρθρο αυτό πραγματοποίησα μια ομιλία στο Δημαρχείο Θεσσαλονίκης για το άγχος.
Είχα ξανακάνει την ομιλία αυτή αλλά σε πολύ μικρότερο κοινό. Η ώρα περνούσε και ο κόσμος συνέχιζε να έρχεται.
Αγχώθηκα που θα καθίσουν όλοι και πώς θα τακτοποιηθούν σε μια αίθουσα όπου είχαν τελειώσει οι καρέκλες! Έβγαλα μια
selfie για να την ποστάρω στο Facebook και έκανα το παιχνίδι ότι κάνω μια ομιλία για το άγχος και είμαι λίγο αγχωμένος.
Μέσα σε λίγες ώρες το post αυτό είχε μεγάλη ανταπόκριση και πολλά σχόλια από κάτω φίλων που μου ευχόντουσαν καλή
επιτυχία.
Αποτέλεσμα: Περισσότερα από 700 likes.
Εντυπωσιάστηκα!

Το προηγούμενο δημοφιλέστερο post μου ήταν όταν είχα ανεβάσει μια φωτογραφία του βιβλίου μου από βιβλιοπωλείο του
αεροδρομίου. Εκεί παραδέχτηκα ότι είχα το ψώνιο να δω το βιβλίο μου σε κάθε αεροδρόμιο του κόσμου. Προέβαλα μια
επιτυχία μου μέσα από ένα φίλτρο αυτο-έκθεσης.
Αποτέλεσμα: 520 likes.

Μερικούς μήνες αργότερα ανέβασα ένα post ανακοινώνοντας χωρίς ιδιαίτερο χρωματισμό τη χαρά μου για την 5η έκδοση
του βιβλίου μου.
Αποτέλεσμα: 330 likes.
Τα αποτελέσματα είναι ξεκάθαρα. Το post όπου μίλησα για το άγχος μου είχε τη μεγαλύτερη απήχηση στον κόσμο. Όλοι
ξέρουμε πώς είναι το να αγχώνεσαι. Άγγιξε κάτι γνώριμο μέσα τους και θέλησαν να με στηρίξουν.
Το post που προέβαλα το ψώνιο μου ήταν επίσης πολύ δημοφιλές. Δεν είμαστε λίγοι όσοι έχουμε ένα ψώνιο μέσα μας για
κάτι…
Όταν όμως μίλησα μόνο για τη χαρά και την επιτυχία μου τότε ο κόσμος ταυτίστηκε λιγότερο.
Συμπέρασμα
Ακούμε γύρω μας πως δεν πρέπει να δίνουμε σημασία στη γνώμη των άλλων. Να έχουμε σαν οδηγό μόνο τη δική μας. Δεν
πρέπει να προσπαθήσουμε να μας συμπαθούν οι άλλοι. Σε όποιον αρέσουμε.
Είδαμε ότι υπάρχει σοβαρός εξελικτικός λόγος, ο οποίος εξηγεί το γιατί ψάχνουμε την αποδοχή από το περιβάλλον μας.
Είναι απαραίτητο να το κάνουμε για να μπορέσουμε να ζούμε στα πλαίσια μιας κοινωνίας. Αρκεί να μην το νιώθουμε εμείς
ως υπερβολικά πιεστικό.
Ίσως τελικά αυτό που μας προκαλεί τη δυσφορία να μην προκαλείται από το ότι επιχειρούμε να είμαστε αρεστοί αλλά από
το πώς το επιχειρούμε.
Οι άνθρωποι αγαπούν και συνδέονται με ό,τι τους φαίνεται γνώριμο.
Προσπαθώντας να είμαστε ευχάριστοι και δείχνοντας ότι όλα παν καλά με εμάς το μόνο που πετυχαίνουμε είναι εμείς να
πιεζόμαστε και στην καλύτερη περίπτωση να μένουμε αδιάφοροι στους άλλους και στη χειρότερη περίπτωση να γινόμαστε
ενοχλητικοί.
Αντιθέτως, αν τολμήσουμε να προβάλουμε τις αδυναμίες και τις ιδιοτροπίες μας θα αγγίξουμε την ανθρώπινη πλευρά των
συνανθρώπων μας και ταυτόχρονα πιθανώς να τους απελευθερώσουμε από τους δικούς τους φόβους. Όλοι κερδίζουν.
Δοκίμασε κάτι διαφορετικό φέτος.
Αν θέλεις να αρέσεις στους άλλους μην δείχνεις πόσο λαμπερός είσαι.
Μίλησε όμως για το πόσο προβληματικός και ιδιότροπος νιώθεις.
Θαύματα σε περιμένουν!

Κρυστάλλινοι άνθρωποι
22
Ένα άρθρο που διάβασα σε ξενόγλωσσο site. Με άγγιξε, το πείραξα λίγο και ήθελα να το μοιραστώ μαζί σας
Τι έχουν να μας διδάξουν οι γιορτές για την ευαλωτότητά μας;
Έρχονται οι γιορτές και οι πιο τυχεροί από εμάς θα βγάλουμε τα κρυστάλλινα ποτήρια μας, θα τα γεμίσουμε και θα
ευχηθούμε χρόνια πολλά για την περίοδο των γιορτών.
Θα τα πιάσουμε με προσοχή και θα τσουγκρίσουμε. Γιατί ξέρουμε πως είναι ευαίσθητα. Δεν είναι όπως τα ποτήρια της
ρετσίνας. Που τα τσουγκρίζουμε με φόρα στις ταβέρνες.
Κι όμως τα κρυστάλλινα ποτήρια της σαμπάνιας δεν απολογούνται για το ότι είναι εύθραυστα. Παραδέχονται την
ευαισθησία τους. Έχουν αρκετή εμπιστοσύνη στον εαυτό τους ώστε να απαιτούν μια πιο ντελικάτη συμπεριφορά από εμάς.
Έχουν τον τρόπο να κάνουν τον κόσμο να καταλαβαίνει ότι μπορούν εύκολα να καταστραφούν.
Δεν είναι ευαίσθητα επειδή είναι προβληματικά. Δεν είναι ότι ο δημιουργός τους είχε στο μυαλό του να τα κάνει δυνατά και
σκληροτράχηλα και κατά λάθος του βγήκαν ντελικάτα. Έτοιμα να σπάσουν ακόμα και από το αδέξιο άγγιγμα ενός παιδιού ή
από την άγαρμπη διαχείριση ενός ενήλικα.
Είναι εύθραυστα και ευάλωτα σαν αποτέλεσμα της αναζήτησής τους για καθαρότητα και διαφάνεια. Το γυαλί μπορεί να
επιτύχει καταπληκτικά αποτελέσματα αλλά το τίμημα που πληρώνει γι αυτό είναι το πόσο εύθραυστο είναι.
Κάποια ωραία πράγματα πρέπει να είναι ευαίσθητα. Ένα όμορφο μπιμπελό λέει:
«Είμαι ξεχωριστό αλλά αν με πετάξεις κάτω θα σπάσω και δε φταίω εγώ γι αυτό»
Είναι εμφανές πως το κρυστάλλινο ποτήρι είναι εύθραυστο και σε υποχρεώνει να του φερθείς με ευαισθησία. Χρησιμοποιείς
τα δάχτυλα σου προσεχτικά καθώς το κρατάς από τον κορμό. Σου διδάσκει πως η προσοχή και η μετρίαση της δύναμης
είναι θαυμαστή και κομψή. Δεν είναι απλά μια ενοχλητική απαίτηση.
Μας λέει πως το να είσαι προσεχτικός είναι εξεζητημένο, είναι γκλαμουράτο, είναι δείγμα πολιτισμού και προκαλεί
ενθουσιασμό. Είναι μοντέρνο και αξιοθαύμαστο.
Είναι ένας ηθικός μύθος για την ευγένεια, τον οποίο μας διηγείται ένα ποτήρι.
Πολλοί από εμάς είμαστε το ίδιο εύθραυστοι εσωτερικά και συχνά ντρεπόμαστε γι αυτό. Η κοινωνία μας προτρέπει να
είμαστε δυνατοί και να αντέχουμε. Δεν υπάρχει ο χώρος για να εκφράσουμε την ευαίσθητη πλευρά μας. Κατά συνέπεια την
κρατάμε καλά κρυμμένη και την καταπιέζουμε. Το έχουμε μάθει από μικρά παιδιά. Ακούγαμε συχνά εξάλλου:
«Οι άνδρες δεν κλαίνε»
«Σταμάτα να μυξοκλαίς»
«Είναι σκληρή η ζωή, σοβαρέψου»
Πόσο πιο όμορφο θα ήταν να επιτρέπει ο πολιτισμός μας την ύπαρξη των πιο φίνων και ντελικάτων μορφών της ανθρώπινης
ύπαρξης. Όχι μόνο την ύπαρξή τους αλλά και την άνθισή τους. Να υπάρχουν περιβάλλοντα όπου θα ήταν ασφαλές το να
είσαι ευαίσθητος και ευάλωτος. Χώροι και καταστάσεις όπου θα μπορούσες να παραδεχτείς και να εκφράσεις την ευάλωτη
πλευρά σου και να γίνει αποδεκτή. Να αγκαλιαστεί και να αναδειχθεί.
Γιατί όλοι έχουμε τουλάχιστον μια πλευρά έχει αυτή την ανάγκη.
Πόσο πιο όμορφα θα ήταν αν είχαμε υπ όψιν μας πως όπως κι εμείς έχουμε μια τέτοια πλευρά, έτσι έχουν και οι γύρω μας
μια αντίστοιχη. Ίσως πολλές φορές η σκληρή μας γλώσσα και η άκαμπτη στάση μας να θρυμματίζει την εύθραυστη πλευρά
του απέναντί μας με τον ίδιο τρόπο που ένα αδέξιο χέρι μπορεί να διαλύσει το ευαίσθητο κρυστάλλινο ποτήρι.
Ας αποτελέσει η εμπειρία του τσουγκρίσματος φέτος, μια εκπαίδευση για τις πιο σημαντικές στιγμές της ζωής. Στιγμές όπου
μια πιο μετρημένη συμπεριφορά θα κάνει πραγματική διαφορά στον συνάνθρωπό μας. Το να είμαστε ώριμοι και
πολιτισμένοι σημαίνει να έχουμε επίγνωση του πώς να διαχειριζόμαστε τη δύναμή μας επάνω στους άλλους ανθρώπους.
Ας κρατήσουμε τα ποτήρια μας με μεγάλη προσοχή φέτος τις γιορτές.
Ας φερθούμε στους ανθρώπους γύρω μας με ακόμα μεγαλύτερη…

Πώς να αντέχεις τους ανθρώπους που σε δυσκολεύουν (η λύση της καρφίτσας)

Όλοι γνωρίζουμε ανθρώπους οι οποίοι με τη συμπεριφορά τους μας κάνουν τη ζωή δύσκολη. Ένα στριμμένο αφεντικό, ένας
δύσκολος σύζυγος, μια αυταρχική γυναίκα, ένας νευρικός υπάλληλος, ή ένας ανυπόφορος γείτονας.
Εκνευριζόμαστε όταν το άτομο δίπλα μας μιλάει δυνατά στο κινητό ή κορνάρει το αυτοκίνητο πίσω μας.
Γιατί εκνευριζόμαστε τόσο εύκολα και πώς μπορούμε να παραμείνουμε ήρεμοι στις κρίσιμες στιγμές;
Τα κίνητρα
23
Ο βασικός λόγος που τέτοιου είδους συμπεριφορές μας θυμώνουν είναι η ερμηνεία που κάνουμε για τα κίνητρα πίσω από
αυτές.
Στη νομική υπάρχει σαφής διάκριση ανάμεσα σε ένα φόνο εξ αμελείας και ένα φόνο εκ προθέσεως. Και στις δυο
περιπτώσεις το αποτέλεσμα είναι το ίδιο. Ένα πτώμα. Όμως όλοι αναγνωρίζουμε ότι πρέπει να είμαστε πιο ελαστικοί ως
προς την ποινή για τα εγκλήματα εξ αμελείας.
Το ίδιο ακριβώς κάνουμε όταν ένα μωρό ή ένα μικρό παιδάκι συμπεριφέρεται με τρόπους οι οποίοι θα μπορούσαν να
χαρακτηριστούν εκνευριστικοί. Όταν πετάει κάτω το πιάτο με το φαγητό ή όταν ρίχνει επάνω μας την πορτοκαλάδα ή όταν
αρχίζει και κλαίει δυνατά στη μέση της νύχτας.
Εκείνη τη στιγμή θα είμαστε ιδιαίτερα γενναιόδωροι με την ερμηνεία μας θα πούμε ότι ίσως πονάει το δοντάκι του, ή είναι
κουρασμένο.
Δε θα το πάρουμε προσωπικά.
Όταν όμως κάποιος από πίσω μας κορνάρει στο αμάξι τότε ερμηνεία που δίνουμε είναι πολύ διαφορετική. «Θέλει να μας
σπάσει τα νεύρα. Νομίζει ότι είμαι ανίκανος; Δε βλέπει ότι ο δρόμος είναι μπλοκαρισμένος;»
Όταν το δύσκολο αφεντικό βρει κάτι για να μας κάνει παρατήρηση στη δουλειά θα σκεφτούμε ότι «το κάνει για να με
μειώσει».
Θα το πάρουμε προσωπικά.
Γιατί το παίρνουμε προσωπικά;
Γιατί όμως είμαστε τόσο έτοιμοι να το πάρουμε προσωπικά;
Η απάντηση είναι η σχέση που έχουμε με τον εαυτό μας. Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε αρκετά χαμηλή αυτοπεποίθηση.
Δεν αγαπάμε τον εαυτό μας και τόσο.
Έτσι, πιστεύουμε ότι αξίζουμε να είμαστε οι στόχοι αρνητικών συμπεριφορών. Σκεφτόμαστε πως είναι φυσιολογικό οι άλλοι
να μας επιτίθενται. Ασυνείδητα, λοιπόν, ψάχνουμε γύρω μας διαρκώς για σημάδια ότι οι άλλοι μας φέρονται άσχημα, ώστε
να επιβεβαιώσουμε την πεποίθησή μας αυτή.
Όταν πιστεύω ότι μου αξίζει να μου φέρονται άσχημα τότε κάθε ενοχλητική συμπεριφορά που ανιχνεύω γύρω μου θα την
παίρνω προσωπικά. Εγώ ήμουν ο στόχος.
Τα νεύρα του υπαλλήλου είναι εξ αιτίας μου.
Ο γείτονας βάζει τη μουσική δυνατά για να μου τη σπάσει.
Το αφεντικό μου αλλάζει συνέχεια γνώμη για να με μπερδεύει και μου κάνει διαρκώς παρατηρήσεις επειδή είμαι άχρηστος.
Όλα έχουν να κάνουν με μένα επειδή κατά βάθος πιστεύω ότι παίρνω αυτό μου αξίζει.
Η ερμηνεία είναι ξεκάθαρα προσωπική.
Η λύση της καρφίτσας
Ο Γάλλος φιλόσοφος Emile-Auguste Chartier, γνωστός ως Alain, επινόησε μια τεχνική για να μπορεί να παραμένει ήρεμος σε
τέτοιες περιπτώσεις. Την τεχνική της καρφίτσας.
«Ποτέ μη λες ότι οι άνθρωποι είναι κακοί», είπε. «Χρειάζεται μόνο να ψάξεις για την καρφίτσα»

Αυτό που εννοούσε είναι πως χρειάζεται να ψάξεις για την αιτία που κάνει τον άνθρωπο απέναντί σου να συμπεριφέρεται με
τον ενοχλητικό τρόπο. Η καθησυχαστική σκέψη είναι ότι υποφέρει εσωτερικά όταν είναι μόνος του, μακριά από τα μάτια των
υπολοίπων.
Μπορεί να φαίνεται ήρεμο και συγκροτημένο σαν άτομο, μπορεί να μην παρουσιάζει στοιχεία ψυχολογικής ασθένειας,
μπορεί να φαίνεται σαν να είναι ένα άτομο γεμάτο αυτοπεποίθηση όμως η καρφίτσα πρέπει να είναι εκεί. Κάπου μέσα τους
και να τους ενοχλεί.
Αλλιώς δε θα συμπεριφέρονταν με αυτόν τον τρόπο.
Συμπόνοια
Όταν οι άλλοι μας τρελαίνουν πρέπει να φανταζόμαστε την ανησυχία, τη θλίψη, τη μοναξιά, την αναταραχή κάτω από την
επιθετική τους επιφάνεια. Κάτι δικό τους, τους ταλαιπωρεί και τους βασανίζει.
Ας δείξουμε συμπόνια σε αυτούς που μας εκνευρίζουν και μας θυμώνουν, καθώς σίγουρα μέσα τους υποφέρουν. Δεν
υπάρχει άλλη εξήγηση.
Αν αλλάξουμε οπτική τότε θα μεταλλαχθούν και τα συναισθήματά μας προς εκείνους .
Η ερμηνεία θα πάψει να είναι προσωπική.
Θα πάψουν να μας εκνευρίζουν.
Θα αρχίσουμε να…τους λυπόμαστε.
24
Ένα παιδί θα μας φέρει πιο κοντά… Χμμμ
Τι γίνεται όταν ένα ζευγάρι αποφασίσει να κάνει παιδί; Το παιδί όντως φέρνει τους ανθρώπους πιο κοντά;
Η πορεία ενός ζευγαριού περνάει από πολλά σκαμπανεβάσματα. Οι σχέσεις ήταν ανέκαθεν ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα
και στην εποχή μας έχουμε την ψευδαίσθηση ότι είναι ακόμα δυσκολότερες. Η αλήθεια είναι ότι ίσως οι σχέσεις τώρα να
είναι διαφορετικά δύσκολες από ό,τι ήταν στο παρελθόν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι στην περισσότερο «ελεύθερη» εποχή
μας υπάρχουν πολύ περισσότερες προσδοκίες από τις σχέσεις σε σύγκριση με τις παλιότερες, πιο «πειθαρχημένες»
εποχές…
Τι συμβαίνει όταν ένα ζευγάρι αρκετών χρόνων αντιμετωπίζει δυσκολίες στη συμβίωση;
Η συμβουλή
Πολύ συχνά και εκείνος και εκείνη θα συζητήσουν με φίλους και θα ακούσουν τη συμβουλή:
«Να κάνετε ένα παιδί. Τόσα χρόνια είστε μαζί. Ένα παιδί θα σας ανανεώσει. Θα σας φέρει πιο κοντά»
Η ανανέωση
Ένα παιδί όντως σε φέρνει πιο κοντά με τον άλλον. Πολύ κοντά. Η αλληλεξάρτηση αυξάνεται κατακόρυφα καθώς ένα νέο
πλάσμα εισέρχεται στη σχέση και αλλάζει άρδην τις ισορροπίες.
Οι σύντροφοι μεταλλάσσονται πλέον σε γονείς.
Η σχέση μετατρέπεται πλέον σε οικογένεια.
Όλα γίνονται ξανά καινούρια και μπορεί να συντελέσει στην ανανέωση της σχέσης για λίγο. Νέες εμπειρίες φέρνουν νέες
προκλήσεις και σπάζουν τη ρουτίνα.
Η ανανέωση είναι γεγονός!
Το πρόβλημα
Ταυτόχρονα το πρόβλημα με αυτή την καλοπροαίρετη συμβουλή είναι ότι είναι…σωστή!
Οι δυο σύντροφοι, και τώρα γονείς, έρχονται πιο κοντά με τον ερχομό ενός παιδιού.
Το πλάσμα αυτό όμως, είναι ιδιαίτερα απαιτητικό σε χρόνο και ενέργεια και από τους δυο συντρόφους. Η ζωή τους αλλάζει
ριζικά. Ο ύπνος τους διαταράσσεται, οι προτεραιότητες αλλάζουν και όλες οι ισορροπίες της σχέσης επαναορίζονται. Και
όλα συμβαίνουν μέσα σε ένα πλαίσιο τεράστιας ευθύνης, άγχους και πολλές φορές φόβου.
Και εδώ είναι το θέμα.
Όταν καλείσαι να διαπραγματευτείς τις νέες πρωτόγνωρες συνθήκες βοηθάει πολύ να νιώθεις ότι είσαι μια ομάδα με τον
σύντροφό σου. Να νιώθεις ότι μπορείς να στηριχτείς επάνω του κι εκείνος σε σένα.
Αν όμως δυο άνθρωποι αποφασίσουν να κάνουν παιδί γιατί αλλιώς θα χώριζαν, αν κάνουν παιδί επειδή η σχέση τους είχε
πάρει τον κατήφορο ή είχε βαλτώσει τότε είναι πολύ πιθανό να μην υπάρχει το κατάλληλο κλίμα ώστε να ανταπεξέλθουν και
να διαπραγματευτούν επιτυχώς τις δυσκολίες και τις προκλήσεις που η έλευση ενός παιδιού αναπόφευκτα θα παρουσιάσει.
Όπως πριν αλλά επί εκατό…
Το παιδί θα φέρει τους δυο ανθρώπους πιο κοντά, όμως εκείνοι αντέχουν να είναι πιο κοντά; Ίσως να ήταν καλύτερα στο
καθεστώς απόστασης που ζούσαν μέχρι τότε.
Για κάποιο λόγο η σχέση παρουσίαζε τα προβλήματα πριν το παιδί. Αν σε εκείνη την κατάσταση το ζευγάρι δυσκολεύονταν
τότε η νέα κατάσταση θα παρουσιάσει βαθμός δυσκολίας επί εκατό. Αν το ζευγάρι δεν άντεχε πριν, είναι πολύ πιθανό να τα
παρατήσει και μετά.
Χρειάζεται μεγάλος βαθμός συνεννόησης και σύμπνοιας, αλληλοκατανόησης και αλληλοϋποστήριξης για να μπορέσουν οι
δυο γονείς να αντέξουν και να ενσωματώσουν τις αλλαγές που η έλευση ενός παιδιού φέρνει στη ζωή τους.
Δεν είναι όλα μόνο δύσκολα
Το παιδί φέρνει και πολλές χαρές στη ζωή ενός ζευγαριού. Πρωτόγνωρες εμπειρίες, καινούρια πολύ δυνατά συναισθήματα
και ευκαιρίες για ανάπτυξη και εξέλιξη. Το να είσαι γονέας είναι βαθιά εγγεγραμμένο στο DNA μας και η φύση έχει φροντίσει
να μας μεταμορφώνει κυριολεκτικά όταν γινόμαστε γονείς ώστε να φροντίζουμε τα αδύναμα πλάσματα και να εξασφαλίζεται
η επιβίωσή τους.
Δεν υπάρχουν μόνο δύσκολες στιγμές αλλά και πολλές μοναδικές όμορφες, γλυκές, απίστευτες.
Τρία προς ένα
Ταυτόχρονα οι άνθρωποι επηρεαζόμαστε πολύ περισσότερο από τα αρνητικά συναισθήματα από ό,τι από τα θετικά. Μας
μένουν πολύ παραπάνω. Εγγράφονται μέσα μας πολύ πιο ισχυρά. Αυτή είναι η φύση μας. Οι έρευνες έχουν δείξει ότι
χρειαζόμαστε μια αναλογία τρία θετικά συναισθήματα προς κάθε ένα αρνητικό για να καταφέρνουμε να ακυρώνουμε την
επίδραση του. Και δεν έχει σημασία η ποιότητα, αλλά η ποσότητα των συναισθημάτων.
25
Το παιδί θα μας προκαλέσει πολλά θετικά αλλά και πολλά αρνητικά συναισθήματα. Είναι φυσιολογικό. Προβλέπεται.
Αν όμως ο σύντροφός μας δεν είναι επίσης πηγή θετικών συναισθημάτων για εμάς τότε η φυσική μας ευαισθησία στο
αρνητικό μόνο επιβαρυντικά μπορεί να λειτουργήσει για τη δική μας διάθεση και ψυχική υγεία.
Ειδικά μέσα στο πλαίσιο μιας οικογένειας όπου όλα είναι πιο έντονα, οι γονείς μπορεί να αισθανθούν ευκολότερα
εγκλωβισμένοι, αβοήθητοι και αγανακτισμένοι. Και αυτά τα συναισθήματα μειώνουν ακόμα περισσότερο τις ψυχικές
αντοχές.
Συμπέρασμα
Ένα παιδί μπορεί να αποτελέσει ένα υπέροχο γεγονός στη ζωή ενός ζευγαριού. Μπορεί να το εξελίξει και να χαρίσει νέες
πρωτόγνωρες εμπειρίες. Αναγκαστικά θα φέρει το ζευγάρι πιο κοντά. Πολύ κοντά. Αν όμως το ζευγάρι δεν αντέχει να είναι
πολύ κοντά τότε οι αναπόφευκτες δυσκολίες και προκλήσεις που ένα παιδί επίσης φέρνει, θα τεστάρουν τη συνοχή του και
θα απειλήσουν σημαντικά την ευτυχία όλων των μερών.
Αν σκέφτεστε να κάνετε παιδί με τον σύντροφό σας, τότε μην κάνετε ένα παιδί για να φτιάξει η σχέση σας
Φτιάξτε όμως τη σχέση σας για να κάνετε αν θέλετε ένα παιδί.

Άντρες και γυναίκες. Οι διαφορές που κάνουν τη διαφορά!

«Δε με καταλαβαίνει καθόλου. κάποιες φορές του μιλάω και είναι σαν να μιλάω σε τοίχο» θα παραπονεθεί στη φίλη της
εκείνη.
«Δεν μπορώ άλλο την γκρίνια. Από το πρωί ως το βράδυ θα παραπονιέται για κάτι» θα πει στο φίλο του εκείνος.
Τι γίνεται εδώ; Γιατί παρατηρούμε τόσο συχνά αυτά τα σκηνικά μέσα στις σχέσεις; Υπάρχουν τρόποι να εξηγήσουμε τις
διαφορές των δυο φύλλων;
Η απάντηση είναι ΝΑΙ.
Βιολογικές διαφορές
Οι γυναίκες
Πολλές από τις παρεξηγήσεις ανάμεσα στους άντρες και τις γυναίκες ίσως να οφείλονται στη διαφορετική τους βιολογία.
Νέες έρευνες έρχονται να ρίξουν φως σε καταστάσεις τις οποίες μόνο με κοινωνικά στερεότυπα μπορούσαμε να εξηγήσουμε
μέχρι τώρα.
Μετά από μια στρεσσογόνα ημέρα στις γυναίκες, το βιολογικό αποτέλεσμα είναι μια μείωση των επιπέδων της ορμόνης
οξυτοκίνης. Γνωστή και ως η ορμόνη της αγάπης. Για να αναπληρώσουν τα αποθέματα της οξυτοκίνης τους οι γυναίκες
έχουν ανάγκη να μιλήσουν, να συνδεθούν, να εκφραστούν, να φροντίσουν.
Γι αυτό το λόγο παρατηρούμε μια γυναίκα να γυρίζει σπίτι και να μιλάει για την κάθε λεπτομέρεια της ημέρας της. Μπορεί να
θέλει να συγυρίσει, να βάλει πλυντήριο Εκείνη τη στιγμή αυτό που συμβαίνει είναι ότι βιολογικά επαναφορτίζεται και οι
ορμόνες της επανέρχονται στην κατάσταση ισορροπίας.
Οι άντρες
Ο τρόπος βιολογικής λειτουργίας του ανδρικού εγκεφάλου είναι διαφορετικός από αυτό των γυναικών. Μετά το τέλος μιας
δύσκολης μέρας στη δουλειά τα επίπεδα της ορμόνης τεστοστερόνης είναι ιδιαίτερα χαμηλά στους άντρες. Έτσι όταν
επιστρέφουν σπίτι έχουν ανάγκη να αναπληρώσουν αντίστοιχα και εκείνοι τα αποθέματά της ορμόνης τους που είναι σε
έλλειμμα.
Ο τρόπος για να ανέβουν τα επίπεδα τεστοστερόνης στον εγκέφαλο είναι να κάτσει ο άντρας σιωπηλός και να δει
τηλεόραση. Να κάτσει κάτω και να μην κάνει τίποτα. Να πάει στο εργαστήριό του, στο δωμάτιό του, ή όπου θα έχει την
ησυχία του και να χαλαρώσει.
Άλλες ανάγκες
Αν η γυναίκα καθόταν κάτω αυτό δε θα τη βοηθούσε να αποβάλει το στρες της ημέρας. Η γυναίκα θέλει να συνδεθεί. Να
φροντίσει. Ο άντρας δε θέλει να συνδεθεί. Θέλει να κάτσει να χαλαρώσει. Αν δεν το γνωρίζουμε αυτές τις διαφορετικές
βιολογικές ανάγκες των δυο φύλλων τότε μπορούν να προκύψουν πολλές παρεξηγήσεις ανάμεσα στα ζευγάρια.
Θα σταματήσουν οι γυναίκες να λένε: «Εδώ θα τη βγάλεις; Για σήκω να κάνεις καμιά δουλειά. Δεν είμαι εγώ η δούλα σου να
τα κάνω όλα.»
Θα σταματήσουν και οι άντρες να λένε: «Θα σταματήσεις επιτέλους να μιλάς και να στριφογυρίζεις; Κάτσε κάτω με έχεις
ζαλίσει»
Στην πράξη

26
Τι γίνεται όμως στην πράξη; Τι γίνεται όταν και οι δυο επιστρέφουν μετά από μια κουραστική μέρα σπίτι και πρέπει να
συμβιώσουν στον ίδιο χώρο;
Για να δοθεί η βέλτιστη λύση σε αυτό το πρόβλημα θα χρειαστούμε ένα δεδομένο ακόμα. Στους άντρες αρέσει πολύ να
περιποιούνται τις γυναίκες και να αναγνωρίζεται αυτό, ενώ στις γυναίκες αρέσει να τις περιποιούνται. Μάλιστα οι άντρες
λαμβάνουν μεγάλη ευχαρίστηση από να λύνουν προβλήματα ενώ οι γυναίκες από τη σύνδεση με τους άλλους ανθρώπους.
Το μεγάλο κόλπο
Θα χρειαστεί να οριστούν προτεραιότητες. Ποιανού οι ανάγκες θα ικανοποιηθούν πρώτες;
Η απάντηση είναι: Οι κυρίες προηγούνται!
Φροντίζοντας να είναι καλά η κυρία του σπιτιού τότε είναι καλά και όλο το σπίτι.
Πώς όμως θα μπορεί ο άντρας να μπει στη διαδικασία να κάνει συζήτηση όταν το μόνο που θέλει να κάνει είναι να λιώσει
στην τηλεόραση; Τι έχει να κερδίσει; Πώς θα γίνει ελκυστικό γι αυτόν να συμμετέχει στην προσπάθεια;
Το μεγάλο κόλπο είναι να αντιμετωπίσει την κατάσταση σαν να λύνει ένα πρόβλημα!
Αυτό το οποίο απαιτείται από εκείνον είναι στην ουσία να ακούει τη γυναίκα του. Δε χρειάζεται σχεδόν ούτε να μιλάει. Απλά
να είναι εκεί. Έστω για δέκα λεπτά. Κάνοντας που και που κανένα ήχο, όπως «Αα», «Ναι, ε;» «Τι λες;» «Χμμ».
Απλά πράγματα…
Χρειάζεται να είναι όμως παρών. Όχι να τα λέει και να βλέπει ειδήσεις.
Το μαγικό στην κατάσταση όμως είναι ότι αν εκείνη τη στιγμή σκέφτεται τώρα ποια είναι η σωστή έκφραση για να
απαντήσει, ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος να αντιδράσει, τότε όλη αυτή η άσκηση αποκτά ένα ιδιαίτερο ενδιαφέρον και για
αυτόν. Δεν ακούει παθητικά τη γυναίκα.
Λύνει το γρίφο της επικοινωνίας!
Αυτό είναι πολύ διαφορετικό πράγμα γιατί στον άντρα αρέσει να λύνει γρίφους. Έχει βρεθεί σε έρευνες ότι οι άντρες
σκέφτονται καλύτερα με το αριστερό ημισφαίριο ενώ οι γυναίκες σκέφτονται το ίδιο καλά και με τα δυο, έτσι το κομμάτι
επίλυσης προβλημάτων είναι ιδιαίτερα οξυμένο στους πρώτους.
Το ευχαριστώ
Στο τέλος των δέκα λεπτών βέβαια, θα χρειαστεί και η γυναίκα να παίξει το δικό της ρόλο. Να πει «ευχαριστώ που με
άκουσες, νιώθω καλύτερα» και να επιβραβεύσει την προσπάθεια. Με αυτόν τον τρόπο θα αυξήσει πάρα πολύ την
κινητοποίηση στον άντρα για να επαναλάβει τη συμπεριφορά και επίσης θα συμβάλει στην αύξηση τεστοστερόνης του στην
εξισορρόπηση των δικών του ορμονών. Όλοι κερδίζουν. Και εκείνος έλυσε το πρόβλημα και πήρε επιβράβευση και αυτόν
τον ηρέμησε και εκείνη εκφράστηκε και επαναφόρτισε τα επίπεδα οξυτοκίνης της.
Υποσημείωση…
Με τους σημερινούς ρυθμούς και την ισότητα στην αγορά εργασίας ολοένα και περισσότερες γυναίκες μπορεί να γυρίζουν
σπίτι τους με τα επίπεδα τεστοστερόνης τους μειωμένα μετά από μια αγχωτική μέρα. Έτσι δεν είναι απίθανο να δούμε τους
ρόλους που περιγράφονται εδώ αντεστραμμένους. Η κατάσταση τότε είναι λίγο πιο πολύπλοκη και θα συζητηθεί σε άλλο
άρθρο. Οι βασικές βιολογικές ανάγκες του άντρα για ξεκούραση και της γυναίκας για φροντίδα, όμως παραμένουν και τότε.
Συμπεράσμα
Είναι πολλές και σημαντικές οι βιολογικές αλλά και οι κοινωνικές διαφορές ανάμεσα στα δυο φύλλα και είναι αδύνατον να
εξαντληθούν σε ένα άρθρο μόνο. Πολλές φορές νιώθουμε πως ο άλλος αδυνατεί να μας καταλάβει. Αναγκαστικά κρίνουμε εξ
ιδίων και αυτό μας οδηγεί στην απομόνωση και την απογοήτευση. Η γνώση όμως είναι δύναμη όπως λέω συνέχεια και στο
βιβλίο μου. Αν γνωρίζαμε τη βιολογική βάση των συμπεριφορών του άλλου φύλλου τότε θα κρίναμε πολύ διαφορετικά την
τελική συμπεριφορά του. Με μεγαλύτερη επιείκεια.
Κατανοώντας τι γίνεται στο ορμονικό επίπεδο άντρες και γυναίκες μπορούν να συνεργαστούν ευκολότερα για να
δημιουργήσουν μια περισσότερο αρμονική σχέση.
Μια σχέση έτσι ακριβώς όπως τη θέλουν.
Μια σχέση που δε χάνεται στη μετάφραση…
Το υλικό σε αυτό το άρθρο είναι κυρίως από το βιβλίο: Η Αφροδίτη φλέγεται ο Άρης παγώνει του John Gray

Πώς πρέπει να φέρεσαι στους άλλους;

Έχουμε ακούσει πολλές φορές τη φράση: «Φέρσου στους άλλους όπως θα ήθελες να σου φέρονται».
Ή αλλιώς:
«Μην κάνεις στους άλλους αυτό που δε θα ήθελες να σου κάνουν»
Ακούγεται πολύ ωραίο σαν μότο, εντούτοις παρουσιάζει κάποια κρυφά και πολύ σοβαρά προβλήματα.
27
Ξέρω καλύτερα εγώ…
Αν κάνεις στους άλλους αυτό που θα ήθελες να σου κάνουν τότε σημαίνει ότι κρίνεις εξ ιδίων τα αλλότρια. Θεωρείς ότι θα
τους άρεσε να τους κάνεις ό,τι αρέσει και σε σένα να σου κάνουν. Κάτι το οποίο δεν μπορείς να το γνωρίζεις εξ αρχής.
Μπορείς μόνο να το υποθέσεις. Να κάνεις ένα σενάριο για το ποια είναι τα γούστα τους.
Αν νομίζεις ότι εσύ ξέρεις καλύτερα από τους άλλους τι τους αρέσει, αν κάνεις στους άλλους αυτό που νομίζεις ότι θα ήθελες
να τους κάνουν, τότε τους υποτιμάς. Γιατί θεωρείς ότι ΕΣΥ είσαι ο σοφός και ο έξυπνος και αυτοί δεν έχουν λόγο. ΕΣΥ θα
τους δώσεις αυτό που θέλουν.
Σίγουρα δεν το νιώθεις έτσι μέσα σου. Μέσα σου πολλές φορές προσπαθείς απλά να μαντέψεις τι θέλουν και να τους το
δώσεις. Νιώθεις ότι είσαι δίκαιος. Άλλες φορές μάλιστα μπορεί να πιστεύεις ότι θυσιάζεσαι για χάρη των άλλων. Ότι το
κάνεις γι αυτούς, για να μην τους στεναχωρήσεις, να μην τους πληγώσεις ή για να τους ευχαριστήσεις.
Είναι όμως πραγματικά έτσι;
Ανάλυση
Ας το δούμε όλο αυτό μέσα από ένα παράδειγμα.
Ό,τι συζητάμε ισχύει για συντροφικές, φιλικές αλλά και οικογενειακές σχέσεις. Θα το αναλύσουμε μέσα από τις συντροφικές
καθώς εκεί το συναίσθημα είναι συνήθως ισχυρότερο και συνεπώς η ανασφάλεια μεγαλύτερη.
Έστω ότι μια κοπέλα, η Μαρία, βγαίνει ένα ραντεβού με τον Κώστα. Της αρέσει ο Κώστας και θέλει να του αρέσει κι εκείνη.
Όταν σκέφτεται πώς να του φερθεί εφαρμόζει την προτεινόμενη τακτική.
Λέει: «Πώς μου αρέσει εμένα να μου φέρονται; Μου αρέσει να με περιποιούνται. Άρα θα τον περιποιηθώ κι εγώ».
Στο τραπέζι, λοιπόν, του λέει αν θέλει να του βάλει νερό, τον ρωτάει αν κάθεται καλά και αν θέλει να διαλέξει η Μαρία το
κρασί κλπ. Τον περιποιείται αφού εφαρμόζει το κριτήριο «Κάνω ό,τι θέλω να μου κάνουν»
Ένα σενάριο είναι ο Κώστας να το δεχτεί όλο αυτό ευχάριστα.
Ένα άλλο σενάριο όμως είναι ότι ο Κώστας μπορεί να αντιδράσει έντονα εσωτερικά σε όλο αυτό.
Να σκεφτεί: «Για κάτσε. Εγώ είμαι ο άντρας εδώ. Εγώ θα σε περιποιηθώ. Με τη συμπεριφορά σου με ευνουχίζεις».
Στην περίπτωση μάλιστα που στη Μαρία δε της αρέσει να περιποιείται τους άλλους τότε ούτε εκείνη περνάει καλά, ο Κώστας
δεν περνάει καλά και καταπιέζονται και οι δυο.
Συμπέρασμα
Εφαρμόζοντας την τακτική κάνε στους άλλους «Κάνε στους άλλους ό,τι θέλεις να σου κάνουν», υπάρχει μια περίπτωση να
καταπιέζονται και τα δυο άτομα (επειδή ποτέ δε ρώτησαν τον άλλον τι θα ήθελε, επειδή δεν εκφράστηκαν ελεύθερα τα ίδια,
κλπ)
Κάνε στους άλλους ό,τι θέλεις…
Θα πρότεινα ένα διαφορετικό κριτήριο δράσης. Έναν τρόπο συμπεριφοράς όπου το προηγούμενο διπλά αρνητικό σενάριο
είναι αδύνατον να προκύψει.
Αυτό που προτείνω είναι:
Κάνε στον άλλον ό,τι θέλεις. (Και άφησέ τον να σου πει αν του αρέσει ο ίδιος…)
Στο ίδιο παράδειγμα, αν στη Μαρία της αρέσει να περιποιείται τους άλλους τότε θα τον περιποιηθεί. Θα έχει την ίδια
συμπεριφορά. Η σημαντική διαφορά είναι όμως ότι εδώ η Μαρία περνάει καλά, όπως και αν το πάρει ο Κώστας. Η Μαρία
θα είναι ο εαυτός της.
Ο άλλος ας αναλάβει τη δική του ευθύνη να της πει αν του αρέσει ή όχι αυτό που εισπράττει. Του φέρεται σαν να είναι
ενήλικας και σέβεται την άποψή του.
Επικοινωνία
Η επικοινωνία είναι ο σημαντικότερος παράγοντας για μια υγιή σχέση. Χωρίς επικοινωνία είναι θέμα χρόνου το να
προκύψουν παρεξηγήσεις. Συνήθως αυτός ο χρόνος μετριέται σε δευτερόλεπτα…
Η Μαρία φέρεται όπως θέλει στον Κώστα όμως είναι απαραίτητο να παραμείνει δεκτική στο δικό του feedback.
Αν της πει ότι: «δεν μου αρέσει αυτό που κάνεις» τότε είναι στο χέρι τους να βρούνε τον δικό τους ιδανικό τρόπο να
χειρίζονται την κατάσταση.
Μπορεί πχ. η Μαρία να πει «Δεν είναι και άσχημο να κάνω πίσω να και να αφεθώ να με περιποιηθεί ο άλλος. Κώστα,
κακόμαθέ με! Κάνε ό,τι καλύτερο μπορείς!»
Μπορεί να το πει εκείνος αυτό…
Μπορεί να πουν ότι κάπως θα το μοιράσουν. Όπως τους βγαίνει καλύτερα. Όποια λύση και αν προκύψει θα είναι μέσα από
διάλογο και θα είναι η κοινώς αποδεκτή λύση.
Και αν δεν του αρέσει αυτό που θα κάνω;
28
Σε αυτό το σημείο πολλοί μπορεί να πείτε:
«Καλά όλα αυτά. Αλλά αν δεν αρέσει στον άλλον αυτό που αρέσει και σε μας; Και αν δεν μας δώσει δεύτερη ευκαιρία και
φύγει; Θα τον χάσουμε. Τότε τι;»
Η απάντησή μου είναι:
«Ε, και;»
«Θα ήθελες να σχετιστείς με κάποιον ο οποίος δεν του αρέσεις όπως είσαι και θα έπρεπε να είσαι κάπως αλλιώς για να του
αρέσεις; Και που δεν μπορεί να συζητήσει; Πόσο θα κρατούσε αυτό; Ποιο είναι το ζητούμενο; Να γίνεις αρεστός πάση
θυσία; Η να γίνεις αρεστός όπως είσαι; Πόσο ωραία θα πέρναγες μέσα σε μια σχέση που θα έπρεπε να φοράς διαρκώς ένα
προσωπείο; Αν όμως είσαι από την αρχή αληθινός δίνεις ΕΣΥ και στον άλλον το δικαίωμα να σχετιστεί με τον αληθινό εαυτό
σου και να φτιάξετε μια σχέση πραγματική.»
Κάνε λοιπόν στον άλλον ό,τι θέλεις. Και μετά έχε τα αυτιά σου ανοικτά και διάθεση για συζήτηση. Μαζί θα βρείτε τις δικές
σας μοναδικές ισορροπίες.
Δεν υπάρχουν αντικειμενικοί κανόνες μέσα στις σχέσεις. Υπάρχουν μόνο οι δικοί σας κανόνες.
Δεν υπάρχουν πρέπει. Υπάρχουν μόνο τα δικά σας θέλω. Τα ξεχωριστά και προσωπικά σας θέλω που με την επικοινωνία
θα ζυμωθούν και θα γίνουν το θέλω της σχέσης.
Φρόντισε τη σχέση και κάνε την αρχή. Δείξε αυτό που θέλεις. Δώσε το δικαίωμα στη σχέση να ανθίσει.
Δεν την περιποιείσαι όταν κάνεις αυτό που νομίζεις ότι ο άλλος θέλει να κάνεις. Αντιθέτως τη φροντίζεις όταν φέρεσαι
ακριβώς όπως εσύ θέλεις. Όσο και αν ακούγεται οξύμωρο.
Γιατί μόνο αν είστε και οι δυο αληθινοί θα μπορεί και το μεταξύ σας να είναι αληθινό.
Έτσι όπως και οι δυο το φαντάζεστε.
Έτσι όπως σας αξίζει.

Μα πώς γίνεται να μην ξέρει τι θέλει;

«Δεν μπορώ τους ανθρώπους που δεν ξέρουν τι θέλουν!»
Πόσες φορές το έχουμε πει ή έχουμε ακούσει άλλους να το λένε. Είναι δύσκολο να συναναστραφεί κανείς μαζί τους. Για τους
περισσότερους από εμάς όλα είναι πιο εύκολα όταν οι άλλοι είναι απόλυτα σαφείς μαζί μας.
Τι ακριβώς συμβαίνει σε αυτές τις περιπτώσεις; Γιατί μας προκαλεί τόση δυσφορία το να είναι αναποφάσιστος ο άλλος;
Έστω ότι είσαι σε μια σχέση και τα μηνύματα από τον άλλον είναι μπερδεμένα. Θα μπορούσε να είναι οποιαδήποτε σχέση.
Ερωτική, φιλική ή επαγγελματική. Θα επικεντρωθώ στις συντροφικές καθώς εκεί το συναισθηματικό διακύβευμα είναι
συνήθως μεγαλύτερο.
Βγαίνεις με κάποιον και όταν βρίσκεστε όλα φαίνεται να είναι όμορφα. Όταν χωρίζεστε τότε υπάρχει σιωπή. Δεν μπορείς να
καταλάβεις. Θέλει ή δε θέλει; Ναι ή όχι; Κάνεις και δεύτερη προσπάθεια και πάλι όλα καλά μόνο για να ξαναπαγώσουν μετά
από λίγο.
Κάθεσαι και συζητάς με τους φίλους σου και προσπαθείς να αναλύσεις τα σημάδια. Φτιάχνεις σενάρια και προσπαθείς να
εξηγήσεις την «αλλόκοτη» συμπεριφορά που αντιμετωπίζεις.
«Μα, τι θέλει από μένα, επιτέλους; Δεν μπορεί να μου το πει ξεκάθαρα; Να ξέρω κι εγώ να κάτσω ή να φύγω;
Όπως λένε και οι ωραίες ατάκες του facebook: «Να κάνω όνειρα ή καφέ;»
Θέλεις να ξέρει.
Πρέπει να ξέρει.
Πρέπει να ξέρει γιατί κι εσύ θέλεις να ξέρεις.
Γιατί κι εσύ δεν ξέρεις.
Και θέλεις ο άλλος να σου πει τι να κάνεις.
Γιατί μόνος σου δεν μπορείς να αποφασίσεις.
Και θέλεις ο άλλος να σε βγάλει από τη δύσκολη θέση.
Δεν αμφισβητώ ούτε λεπτό τη δυσκολία που παρουσιάζει ένας αναποφάσιστος άνθρωπος. Είναι ισχυρή και αληθινή. Όμως
εστιάζω αλλού τώρα. Προσπαθώ εδώ να δώσω μια πιθανή εξήγηση για το λόγο που αυτή η δυσφορία συνήθως υπάρχει
μέσα μας. Τι μας συμβαίνει όταν αντιμετωπίζουμε μια τέτοια συμπεριφορά και όμως συνεχίζουμε να παραμένουμε μέσα
στην κατάσταση;
Η δική μας δυσκολία

29
Ο λόγος πιστεύω είναι πως ακουμπάει στη δική μας εσωτερική αναποφασιστικότητα. Συνήθως σε τέτοιες περιπτώσεις και
εμείς δεν είμαστε σίγουροι για το που ακριβώς στεκόμαστε. Να κάτσουμε ή να φύγουμε;
Μέσα μας αμφιταλαντευόμαστε και θα μας ανακούφιζε το να μας έβγαζε από το δίλημμα ο άλλος. Να μας πει που στέκεται
για να ξέρουμε κι εμείς τι να κάνουμε επιτέλους. Δηλαδή, να μας πει τι θέλει για να αντιδράσουμε παθητικά αντί να δράσουμε
ενεργητικά. Γιατί η δράση θέλει τόλμη και πολλές φορές δεν την έχουμε. Και δεν πειράζει. Αρκεί βέβαια να το γνωρίζουμε για
να μην υπάρχουν παρεξηγήσεις.
Μπορεί ο άλλος να είναι αναποφάσιστος, τι να κάνουμε τώρα.
Εσένα σου κάνει;
Εκείνος είναι αυτός που είναι.
Η βασική ερώτηση που πρέπει να κάνεις στον εαυτό σου είναι:
«Εγώ που είμαι μέσα σε αυτό; Μου αρέσει αυτό που παίρνω; Γιατί το συνεχίζω;»
«Ξέρω τι θέλω εγώ ή μήπως περιμένω να ξέρει αυτός και για εμένα;»
Αν είχες ξεκάθαρη απάντηση σε αυτή την ερώτηση τότε θα ήσουν πολύ πιο ήσυχος μέσα σου. Θα είχες ενεργητική στάση
αντί για την παθητική που έχεις τώρα. Θα έπαιρνες την κατάσταση στα χέρια σου αντί να περιμένεις να δώσει τη λύση ο
άλλος.
Αν πραγματικά δεν αντέχαμε άλλο
Αν εμείς ήμασταν σίγουροι για το τι θέλαμε τότε θα λέγαμε:
«Κοίτα, με έχεις κουράσει. Πες μου τώρα που στέκεσαι γιατί δεν αντέχω άλλο αυτή την αμφιθυμία. Και αν δεν μου πεις, τότε
οι συνέπειες είναι αυτές και είναι ξεκάθαρες.»
Θα δείχναμε με πράξεις το ότι εμείς είμαστε σίγουροι. Όχι μόνο με λόγια. Γιατί στις ανθρώπινες σχέσεις μόνο οι πράξεις
μετράνε. Οι πράξεις αντικατοπτρίζουν το βαθυθέλω μας. Θα χρειαζόταν να επιβάλουμε τις συνέπειες.
Αν ο άλλος δεν μπορεί να αποφασίσει είναι πολύ φυσιολογικό από την μεριά του να παίρνει όσο χρόνο του δίνουμε. Αν
ακούει μόνο λόγια και δε βλέπει πράξεις από τη μεριά μας, τότε έχει να ζυγίσει εσωτερικά τη δική μας «γκρίνια» από τη μια
με τη δική του αναποφασιστικότητα από την άλλη.
Και είναι πάρα πολλοί οι άνθρωποι που θα συμβιβάζονταν με λίγη γκρίνια προκειμένου να μην πάρουν μια απόφαση. Ίσως
οι περισσότεροι να είμαστε έτσι.
Αν νομίζουμε πως δεν αντέχουμε είναι το χέρι μας να το δείξουμε. Αλλιώς αν συνεχίζουμε και μένουμε στην κατάσταση αυτή
τότε το δικό μας βαθυθέλω δείχνει πως δεν μας ενοχλεί αρκετά η θέση μας ώστε να λάβουμε αποφασιστική δράση. Μάλλον
είμαστε και εμείς αναποφάσιστοι και θέλουμε ο άλλος να πάρει την απόφαση για εμάς.
Αν αντέχαμε κι άλλο
Αν τώρα ήμασταν ειλικρινείς με τον εαυτό μας και κατανοούσαμε και τη δική μας δυσκολία στο να πάρουμε μια απόφαση
μπορεί να λέγαμε:
«Έτσι είναι τώρα ο άλλος και καταλαβαίνω ότι κι εγώ δυσκολεύομαι να αποφασίσω και να στηρίξω με πράξεις την απόφασή
μου. Δεν πειράζει. Θα δώσω χρόνο και στους δυο μας, αλλά και στην κατάσταση μέχρι να ξεκαθαρίσει».
Η γνώση είναι δύναμη όπως λέω και στο βιβλίο μου και είναι πολύ σημαντικό να κατανοούμε τι συμβαίνει σε κάθε
περίσταση. Όλοι έχουμε ανάγκη για ασφάλεια και να ξέρουμε που στεκόμαστε. Δυστυχώς δεν είναι πάντα τόσο απλό και θα
χρειαστεί να μάθουμε να ζούμε με αυτό.
Αν συνειδητοποιήσουμε πως είμαστε κι εμείς αναποφάσιστοι τότε ίσως να μπορέσουμε να δούμε και την
αναποφασιστικότητα του άλλου με λιγότερο αυστηρό μάτι.
Να κατανοήσουμε πως δεν είναι πάντα εύκολο να ξέρουμε τι θέλουμε.
Να κατανοήσουμε πως και οι άλλοι δεν είναι πάντα εύκολο να ξέρουνε τι θέλουν.
Όσο και αν το έχουμε ανάγκη…

Μήπως δεν είμαι φυσιολογικός;

Όλοι μας έχουμε κάνει τη σκέψη αυτή. Μήπως κάτι δεν πάει καλά με μένα; Πώς τα καταφέρνουν τόσο καλά οι άλλοι;
Το συμπέρασμα συνήθως είναι ένα: Έχω πρόβλημα.
Ίσως, όμως, η πραγματικότητα να είναι λίγο διαφορετική από όσο νομίζουμε…
Μιλάω με πολλούς ανθρώπους και σχεδόν όλοι κάποια στιγμή μου λένε:
«Είναι φυσιολογικό αυτό που νιώθω; Ή είμαι λίγο περίεργος;»

30
Μέσα σε αυτή την ερώτηση κρύβεται μια από τις ισχυρότερες παρεξηγήσεις που μπορούμε να βιώσουμε. Πως όλοι οι άλλοι
είναι εντάξει και μόνο εμείς έχουμε προβλήματα.
Αν το πιστεύουμε αυτό τότε θα ενοχοποιούμε τον εαυτό μας για κάτι το οποίο δε θα έπρεπε.
Δεν υπάρχουν «φυσιολογικοί» άνθρωποι
Δεν υπάρχουν «νορμάλ» άνθρωποι. Οι μόνοι άνθρωποι που μας φαίνονται φυσιολογικοί είναι αυτοί τους οποίους δε
γνωρίζουμε καλά. Αυτούς τους οποίους ξέρουμε μόνο επιφανειακά. Από μακριά φαίνονται ισορροπημένοι. Ότι πατάν γερά
στα πόδια τους.
Αν βγούμε για ένα καφέ μαζί τους όμως και μιλήσουμε λίγο περισσότερο θα καταλάβουμε ότι έχουν και εκείνοι τα δικά τους
θέματα και δυσκολίες. Αναπόφευκτα. Έχουν και εκείνοι τα δικά τους κουσούρια που τους καθιστούν προβληματικούς όπως
εμείς. Ο λόγος είναι ένας. Είναι άνθρωποι.
Η εξήγηση
Έχουμε μια πολύ ασύμμετρη πληροφόρηση για εμάς και τους άλλους γύρω μας.
Γνωρίζουμε τον εαυτό μας πολύ καλά. Ζούμε κάθε ώρα και στιγμή της ημέρας μας με μας. Ξέρουμε τις αδυναμίες μας από
πολύ κοντά. Ξέρουμε κάθε στιγμή που νιώθουμε ανίκανοι να κάνουμε κάτι. Έχουμε μια πολύ καλή εικόνα για το πόσες
φορές είμαστε απρόθυμοι, διστακτικοί, φοβισμένοι, τρομοκρατημένοι, ζηλιάρηδες, φλύαροι, εκνευριστικοί, εγωιστές, χαζοί,
αδύναμοι, ανοργάνωτοι, αναβλητικοί.
Όλα αυτά τα γνωρίζουμε από πρώτο χέρι.
Για τους άλλους όμως ξέρουμε πολύ λίγα. Βλέπουμε μόνο όσα επιλέγουν να φανερώσουν. Και συνήθως οι άνθρωποι
φανερώνουν τα καλά τους στοιχεία.
Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν ποστάρει κανείς τις αδυναμίες του. Ποστάρει μόνο τις όμορφες στιγμές του.
Συνήθως σε μια συζήτηση θα μιλήσουμε για τα κατορθώματα και τα επιτεύγματά μας. Όχι για τα ελαττώματά μας.
Βλέπουμε κάποιον από μακριά να δείχνει μια συγκροτημένη εικόνα και υποθέτουμε ότι πρέπει και μέσα του να είναι το ίδιο
ήρεμος όσο η εξωτερική του εμφάνιση υποδηλώνει.
Όχι όπως εμείς. Που το παίζουμε ήρεμοι αλλά μέσα μας φλεγόμαστε.
Εδώ είναι η ασυμμετρία. Γνωρίζουμε τον εαυτό μας μέσα έξω ενώ γνωρίζουμε τους άλλους μόνο…έξω.
Όλοι άνθρωποι
Έχουμε μια πολύ παραμορφωμένη εικόνα για τους άλλους ανθρώπους. Όπως και εκείνοι έχουν για εμάς. Και εκείνοι
βλέπουν μόνο ό,τι επιλέγουμε να δείξουμε προς τα έξω. Αναγκαστικά δε θα μας καταλαβαίνουν, όπως και εμείς δεν τους
καταλαβαίνουμε.
Αν μπορούσαμε να μπούμε λίγο πιο βαθιά στον εσωτερικό κόσμο ενός εξωτερικά ήρεμου και συγκροτημένου ανθρώπου θα
ερχόμασταν αντιμέτωποι με πολύ γνώριμες καταστάσεις. Θα ανακαλύπταμε ανασφάλειες, ανησυχίες και αγωνίες όμοιες με
εκείνες που ταλανίζουν και τη δική μας ψυχή. Θα βλέπαμε τα ερωτηματικά του και τους φόβους του. Θα βλέπαμε ότι δεν
είμαστε μόνοι στον πόνο που νιώθουμε.
Πώς το ξέρω;
Μα, γιατί οι άλλοι είμαστε εμείς. Είμαστε εμείς οι άλλοι ενός άλλου.
Και εμείς φαντάζουμε φυσιολογικοί στα μάτια του άλλου…
Είμαστε όλοι μας άνθρωποι. Το να έχουμε προβλήματα, κουσούρια, φόβους, ελαττώματα, ανασφάλειες είναι ένα μια
αναπόφευκτη συνθήκη της ανθρώπινης ύπαρξης. Δεν υπάρχει άλλη επιλογή. Δεν υπάρχει άνθρωπος χωρίς θέματα. Δεν
υπάρχει «φυσιολογικός» άνθρωπος όπως συνήθως αντιλαμβανόμαστε την έννοια του φυσιολογικού.
Ιππότες και μάγισσες
Όταν νιώθουμε προβληματικοί τότε θα αναζητήσουμε να διαβάσουμε άρθρα και να ψάξουμε συμβουλές ώστε να
διορθωθούμε.
Αν κανείς προσέξει στους διάφορους ιστότοπους αυτοβοήθειας θα δει πως τα πιο δημοφιλή άρθρα είναι αυτά τα οποία
μιλούν για τους ανθρώπους που δε συμβιβάζονται, τους ανθρώπους με το καθαρό βλέμμα, τους ανθρώπους που ξέρουν από
τα δύσκολα.
Μας αρέσει να διαβάζουμε για την ανθρώπινη αριστεία καθώς από μικροί ακούγαμε ιστορίες για ήρωες. Για όσους έκαναν
άθλους και κατορθώματα. Για τους βασιλιάδες, τους ιππότες και τις πριγκήπισσες. Για τον Ηρακλή και τον Προμηθέα. Τον
Ρομπέν των Δασών και τον Βασιλιά Αρθούρο.
Ίσως νιώθουμε λίγοι μπροστά τους. Ίσως μας προκαλούν ένα δέος. Ίσως μας κάνουν να ονειρευόμαστε. Ένας κόσμος
μακριά από εμάς. Καλύτερος. Ψεύτικος. Με μπόλικη χρυσόσκονη. Ένα παραμύθι για να πάμε για ύπνο.

31
Ακριβώς την ίδια αντιμετώπιση έχουμε και στα θέματα αυτογνωσίας και σχέσεων. Ψάχνουμε υποσυνείδητα για τους
ξεχωριστούς ανθρώπους. Αυτές οι ιστορίες μας προκαλούν συναίσθημα. Τις γουστάρουμε. Διαβάζουμε για όλους αυτούς
τους υπέροχους ανθρώπους που τα έχουν όλα λυμένα. Δεν ξέρω αν αυτοί οι άνθρωποι είναι εξίσου μυθικοί όσο ο Ηρακλής
και ο Προμηθέας ή αν υπάρχουν στην πραγματικότητα. Σίγουρα εγώ δεν ανήκω σε αυτούς… Μας προκαλούν τα ίδια
συναισθήματα όμως. Δέος, όνειρο. Κάτι ψεύτικο για να ζήσουμε το παραμύθι και μετά πίσω στην πραγματικότητά μας.
Σύνδεση με εμάς: Καμία.
Στον αντίποδα τα άρθρα μιλούν για τους τοξικούς ανθρώπους. Για όσους παίζουν για να σε χάσουν, για όσους είναι πολύ
μικρόψυχοι και βλέπουν μόνο τον εαυτό τους. Αυτούς τους ανθρώπους τους ρίχνουμε στην πυρά, ακριβώς όπως ρίχναμε
στην πυρά τις κακιές μάγισσες στα παραμύθια με τους ιππότες.
Όπως τοποθετούμε τις μάγισσες και τους κακούς δράκους μακριά από εμάς έτσι και τους τοξικούς ανθρώπους τους
υποβιβάζουμε στο μπουντρούμι του ανθρώπινου είδους.
Οι καθημερινοί άνθρωποι
Δε διαβάζουμε συχνά για τους απλούς καθημερινούς ανθρώπους. Δεν είναι υπερήρωες. Είναι μέτριοι, συνηθισμένοι.
Δε διαβάζουμε επίσης για τα μαρτύρια των δυνατών ανθρώπων. Ούτε για τον εσωτερικό πόνο των τοξικών ανθρώπων.
Βιαζόμαστε να εξυψώσουμε τους «καλούς» και να καταβαραθρώσουμε τους «κακούς». Να τα βάλουμε όλα στα κουτάκια
τους, να τα τακτοποιήσουμε στο μυαλό μας για να νιώσουμε ασφαλείς.
Η αλήθεια είναι φυσικά λίγο πιο πολύπλοκη. Η αλήθεια είναι πως όλοι έχουμε στιγμές που φερόμαστε σαν ιππότες και
στιγμές που φερόμαστε σαν μάγισσες. Γιατί αυτή είναι η φύση του ανθρώπου. Δεν είναι ούτε άσπρη, ούτε μαύρη. Είναι
εναλλασσόμενη.

Αυτή είναι η φύση του ανθρώπου. Του κάθε ανθρώπου. Όλοι έχουμε στιγμές που φερόμαστε τοξικά. Στιγμές που κάνουμε τη
ζωή των άλλων κόλαση και στιγμές που γινόμαστε υποδείγματα συμπεριφοράς. Όλοι έχουμε τις όμορφες αλλά και τις
μαύρες, σκοτεινές πλευρές μας.
Όλοι μας ανεξαιρέτως.
Αυτή είναι η φύση του ανθρώπου.
Αν λοιπόν δε νιώθεις «φυσιολογικός» τότε έχεις δυο επιλογές.
Να κατανοήσεις πώς κανένας δεν είναι «φυσιολογικός», όπως το φαντάζεσαι.
Ή να νιώσεις πως είναι φυσιολογικό να μην είσαι «φυσιολογικός»!
Κανείς δεν είναι…

Πώς να διαχειριστείς το φόβο της απόρριψης

Το έχουμε νιώσει σχεδόν όλοι.
Είναι ο δισταγμός πριν πούμε κάτι δυσάρεστο.
Είναι ο κόμπος στο λαιμό που μας πιάνει όταν δαγκώνουμε τη γλώσσα μας για να μην πούμε αυτό που σκεφτόμαστε.
Είναι ο φόβος ότι θα πούμε ή θα κάνουμε κάτι που μπορεί να απογοητεύσει κάποιον σημαντικό άλλο και μετά εκείνος θα μας
απορρίψει. Θα μας μαλώσει. Θα θελήσει να απομακρυνθεί από τη ζωή μας.
Πώς μπορούμε να διαχειριστούμε το φόβο της απόρριψης;
Η ρίζα του «κακού»
Πριν απαντηθεί αυτή η ερώτηση είναι πάρα πολύ σημαντικό να κατανοήσουμε τι συνετέλεσε στη δημιουργία αυτού του
φόβου. Να καταλάβουμε πότε και υπό ποιες συνθήκες εμφανίστηκε.
Οι ρίζες του φόβου της απόρριψης βρίσκονται στην παιδική μας ηλικία. Όταν μεγαλώναμε, στις τρυφερές ηλικίες έως να
συμπληρώσουμε τα 5-7 έτη, ο παιδικός εγκέφαλος αναπτυσσόταν ραγδαία και απορροφούσε ό,τι γινόταν στο περιβάλλον
μας, ώστε να μάθει το πώς λειτουργεί ο κόσμος. Στη γλώσσα της ψυχοθεραπείας, ήταν η περίοδος όπου αναπτυσσόταν ο
ψυχισμός μας.
Από όσα πράγματα μαθαίναμε, αυτό το οποίο είχε τη μεγαλύτερη σπουδαιότητα για την επιβίωσή μας ήταν η σχέση με τους
γονείς μας (ή τους κύριους φροντιστές όπως είναι ο όρος στην ψυχολογία). Εκείνοι ήταν υπεύθυνοι για την τροφή και την
ανατροφή μας. Έπρεπε πρώτα απ’όλα να βρίσκουμε τρόπους ως παιδιά για να τους έχουμε ευχαριστημένους, ώστε να
καταφέρουμε να έχουμε την, τόσο απαραίτητη για εμάς, φροντίδα τους.

32
Σε εκείνη την πολύ ευαίσθητη για εμάς περίοδο ο ιδανικός γονέας υποστηρίζει το παιδί, το καταλαβαίνει και το βοηθάει να
εκφράσει αυτά που νιώθει. Του βάζει όρια με κατανόηση και του δίνει το χώρο που χρειάζεται ώστε να αναπτυχθεί με έναν
υγιή τρόπο.
Δυστυχώς η πλειοψηφία, αν όχι όλοι οι γονείς, δεν μπορούν παρά να απέχουν από αυτό το πρότυπο. Είναι άνθρωποι και
αυτοί και δεν μπορούν να είναι τέλειοι. Όλοι οι γονείς θα προκαλέσουν τραύματα στα παιδιά τους. Άλλοι περισσότερα άλλοι
λιγότερα. Δε γίνεται αλλιώς. Δεν υπάρχει ο τέλειος γονέας.
Η εστίαση δεν είναι στο να κατηγορήσω σε αυτό το άρθρο αλλά στο να κατανοήσουμε τι συμβαίνει στα παιδιά λόγω του
τρόπου με τον οποίο θα αντιμετωπιστούν από τους γονείς τους, στα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
Μη αποδοχή
Είναι πολλές οι συνθήκες οι οποίες μπορούν να δημιουργήσουν έντονο φόβο απόρριψης σε ένα παιδί.
Ένας αυστηρός γονέας που κάνει πολλές παρατηρήσεις δημιουργεί την αίσθηση ότι το παιδί έπρεπε να πληρεί
συγκεκριμένες προϋποθέσεις για να είναι αποδεκτό.
Ένας γονέας που απειλεί συχνά ότι θα το παρατήσει («Αν δε φας το φαγητό σου θα σε δώσω στους…»)
Ένας καταθλιπτικός γονέας που δεν είχε διάθεση για τίποτα και το παιδί ένιωθε ότι δεν μπορούσε να πάρει την προσοχή
του καθόλου εύκολα. Ή ότι έφταιγε αυτό που η μαμά είναι στεναχωρημένη.
Ένας γονέας που δούλευε σε άλλη πόλη ή χώρα, καθώς το παιδικό μυαλό δεν μπορεί να κατανοήσει για ποιο λόγο ο
μπαμπάς ή η μαμά λείπει και είναι πιθανό να νομίζει ότι φταίει εκείνο γι αυτό.
Μια υιοθεσία όπου το παιδί νιώθει ότι το απέρριψαν και το παράτησαν από τις πρώτες του στιγμές.
Η λίστα φυσικά δεν εξαντλείται εδώ.
Παρελθόν και παρόν
Όποια και να είναι η πρωταρχική αιτία του φόβου της απόρριψης, το βασικό χαρακτηριστικό του είναι ότι προέρχεται
σχεδόν ανεξαιρέτως από το παρελθόν. Κι όμως τον αισθανόμαστε τόσο έντονα στο παρόν μας.
Τον νιώθουμε σε καταστάσεις όπου μας έρχονται οι σκέψεις:
-Κι αν θυμώσει μαζί μου και δε θέλει να μου ξαναμιλήσει;
-Κι αν τον στεναχωρήσω και δε θέλει να κάνουμε πια παρέα;
-Κι αν τον δυσαρεστήσω και μετά φύγει;
Τις στιγμές αυτές, μοντέλα σχέσεων που έχουμε κάνει στο παρελθόν μας αναδύονται ισχυρά στο παρόν μας και
στοιχειώνουν τις σκέψεις μας και όλο μας το είναι.
Είναι τόσο ακινητοποιητικός ο φόβος της απόρριψης που συνήθως υπαγορεύει πλήρως τις κινήσεις μας και έτσι δεν έχουμε
βρει ποτέ την δύναμη να τον τεστάρουμε και να δούμε αν όντως αληθεύει. Ο τρόμος του «τι μπορεί να συμβεί αν» μας
κρατάει δέσμιους σε μια γνώριμη αλλά και βασανιστική, επαναλαμβανόμενη συμπεριφορά. Κάνουμε πίσω. Μαζευόμαστε.
Η πρόκληση
Προκειμένου να αντιμετωπίσουμε το φόβο της απόρριψης καλούμαστε να κατανοήσουμε ότι ένα μοντέλο που δημιουργήθηκε
στο παρελθόν επηρεάζει καταστάσεις του παρόντος μας.
Τη στιγμή που σκεφτόμαστε ότι μπορεί να έχει θυμώσει μαζί μας ο άλλος, ενεργοποιείται ο φόβος ότι ένας γονέας μπορεί να
μας παρατούσε αν δεν συμπεριφερόμασταν όπως ήθελε.
Όταν ψάχνουμε γύρω μας σημάδια για το αν έχουμε πει καμιά βλακεία, όταν νιώθουμε την αγωνία μήπως και κάναμε κάτι
που στεναχωρήσαμε τον άλλον και γι αυτό έχει πέντε λεπτά να απαντήσει στο μήνυμά μας, εμφανίζεται ο φόβος ότι ο ένας
γονέας δε μας δίνει τη σημασία που έχουμε ανάγκη και θα μας εγκαταλείψει.
Όταν τρέμουμε να πούμε ΟΧΙ σε κάτι που μας ζητείται αναδύεται ο φόβος ότι αν δεν ήμασταν «καλά» παιδιά τότε θα χάναμε
την αγάπη των γονιών μας.
Έχουμε μεγαλώσει όμως από τότε. Οι καταστάσεις δεν είναι πλέον οι ίδιες. Οι άλλοι άνθρωποι δεν είναι τόσο σημαντικοί για
την επιβίωσή μας όσο ήταν τότε οι γονείς μας. Επίσης οι άνθρωποι του παρόντος μας δε νοιάζονται τόσο για εμάς ούτε είναι
τόσο ευαίσθητοι στις αντιρρήσεις μας όσο εμείς φοβόμαστε. Έχουν και εκείνοι τα δικά τους τραύματα να τους ανησυχούν.
Τα σενάρια που κάνουμε είναι αυτόματες, ασυνείδητες εικασίες βασισμένες στα δεδομένα του παρελθόντος. Όχι του
παρόντος.
Για να το πούμε λαϊκά, καήκαμε στο γάλα και φυσάμε και το γιαούρτι.
Μια σημαντική λεπτομέρεια είναι ότι πολλές φορές μπορεί να μη θυμόμαστε που έχουμε καεί. Να έχουμε απωθήσει αυτές τις
πληροφορίες. Εκεί η συνδρομή ενός ειδικού μπορεί να αποδειχτεί πολύτιμη ώστε να αντιληφθούμε το γιατί.
Στην πράξη

33
Είμαι και μαθηματικός και με ενδιαφέρει τι μπορεί να γίνει στην πράξη. Στην πράξη, την ώρα που θα νιώσεις το δισταγμό
όταν κληθείς να πεις ΟΧΙ θυμήσου πως το παρελθόν σου υπαγορεύει ότι θα έρθει η καταστροφή του κόσμου. Όχι το παρόν
σου.
Πες στον εαυτό σου εκείνη τη στιγμή «Το παρελθόν μου λέει ότι θα με απορρίψει ο άλλος»
«Το παρελθόν μου λέει ότι αν πω ΟΧΙ θα σταματήσει να θέλει να κάνουμε παρέα»
Θυμήσου ότι ο πολύ αληθινός φόβος που νιώθεις στο παρόν σου προέρχεται από το παρελθόν σου. Δε συνδέετεαι με το
εδώ και τώρα.
Δώσε στον εαυτό σου την ευκαιρία να κάνει το επόμενο βήμα και τότε θα δεις ότι μπορεί να:
-Μη θυμώσει και να σου ξαναμιλήσει
-Να τον στεναχωρήσεις ή να μην τον στεναχωρήσεις αλλά να μην επηρεαστεί η παρέα σας
-Να μην τον δυσαρεστήσεις και να μείνει.
Η δράση αυτή θα χτίσει νέες εμπειρίες. Θα μπορέσεις να ανατρέψεις τα μοντέλα το παρελθόντος και να τα αντικαταστήσεις
με τα μοντέλα των σχέσεων που ισχύουν στη σημερινή σου πραγματικότητα.
Δεν είναι απλό και χρειάζεται αρκετή προσπάθεια. Θα ξεχαστείς πολλές φορές και δεν πειράζει. Δεν αλλάζουν πεποιθήσεις
μιας ζωής σε μια μέρα. Μπορεί να χρειαστεί να ζητήσεις και βοήθεια. Όμως γίνεται.
Συμπέρασμα
Η γνώση είναι δύναμη. Δώσε στον εαυτό σου την ευκαιρία να απελευθερωθεί από ένα τεράστιο βάρος. Κατανόησε ότι οι
αποσκευές του παρελθόντος είναι ισχυρές αλλά ανήκουν στο παρελθόν.
Άφησέ τις εκεί που τους αρμόζει…

Μη διώχνεις τη στεναχώρια σου. Πάρε το δώρο της

Οι άνθρωποι αποφεύγουμε τη στεναχώρια όπως ο διάολος το λιβάνι. Πόσο μας βοηθάει αυτή μας η στάση; Μήπως τελικά το
να πιστεύουμε ότι πρέπει να μη στεναχωριόμαστε μας κάνει το χειρότερο κακό;
Καθόμουν με τη σύντροφό μου μια μέρα και συζητούσαμε. Ήταν στεναχωρημένη για ένα προσωπικό της θέμα. Αφού το
συζητήσαμε αρκετά πρότεινα να κάνουμε κάτι ευχάριστο για να αλλάξει το κλίμα.
«Δε θέλω να νιώσω καλύτερα» μου είπε. «Κάτι με ενοχλεί και πρέπει να το βιώσω για να βρω τι είναι. Πρέπει να νιώσω τη
δυσκολία για να βρω τη δύναμη να κάνω κάτι γι αυτό.»
Είχε απόλυτο δίκιο. Την άφησα να στεναχωριέται.
Συχνά όταν κάποιος δικός μας άνθρωπος στεναχωριέται ή όταν είμαστε εμείς στεναχωρημένοι προσπαθούμε να κάνουμε
κάτι για να αποσπάσουμε την προσοχή μας ή για να αποφύγουμε το δυσάρεστο συναίσθημα.
«Μην κάνεις έτσι θα περάσει»
«Έλα να κάνουμε κάτι να σου φτιάξει το κέφι»
«Δεν είναι τίποτα»
«Κρίμα είναι να στεναχωριέσαι»
Τα λέμε στους άλλους και τα λένε και οι άλλοι σε μας. Ο βασικός λόγος που γίνεται αυτό είναι ότι νιώθουμε άσχημα να
νιώθουμε άσχημα. Είναι άβολο να στεναχωριέται κάποιος. Όλοι γύρω του βιώνουν μια δυσφορία.
Η δαιμονοποίηση των αρνητικών συναισθημάτων
Βρέθηκα σε ένα γκρουπ ανθρώπων που συζητούσαν για τα γραπτά ενός Αργεντινού συγγραφέα ο οποίος μοιραζόταν
διάφορες σκέψεις για τους λόγους που υπάρχει η οδύνη στους ανθρώπους και πώς να την αποφύγουμε.
Εκείνη τη στιγμή σκέφτηκα: «Τι κρίμα. Πόσο απάνθρωπο να προσπαθείς να εξαλείψεις τη στεναχώρια. Ο βασικότερος λόγος
που μας δυσκολεύει η στεναχώρια είναι επειδή πιστεύουμε ότι δε θα έπρεπε να στεναχωριόμαστε»
Κι όμως είναι τόσο φυσιολογικό. Είναι αδύνατον να μη στεναχωριόμαστε. Είναι αδύνατον να μη νιώθουμε άσχημα κάποιες
φορές. Ας μην το κάνουμε χειρότερο με το να λογοκρίνουμε τα πολύ ανθρώπινα αυτά συναισθήματα. Είναι σαν να θέλεις να
μην πεινάς ή να μην διψάς. Απλά δε γίνεται.
Αν όμως πιστεύουμε ότι δεν πρέπει να στεναχωριόμαστε τότε θα νιώθουμε ακόμα χειρότερα όταν φυσιολογικά συμβαίνει.
Συχνά το να στεναχωρηθούμε είναι ο μόνος δρόμος για να αλλάξουμε. Είναι ο μόνος τρόπος για να αναλάβουμε δράση.
Όταν μια κατάσταση μας στεναχωρεί αλλά κάπως καταφέρνουμε και την παλεύουμε τότε το πράγμα κάπως κυλάει. Η
κατάσταση δεν φτάνει στο απροχώρητο και η ζωή μας παραμένει η ίδια. Δεν κάνουμε το μπαμ.

34
Οι πιο πολλοί από εμάς είμαστε πολύ καλοί στο να είμαστε δυνατοί. Στο να αντέχουμε. Και νομίζουμε ότι είναι και
προτέρημα. Η βασική συνέπεια βέβαια της δύναμής μας είναι να μην κάνουμε καμία αλλαγή και να συνεχίσουμε να ζούμε
την ίδια δυσάρεστη κατάσταση. Επειδή κάπως τα καταφέρνουμε.
Η δύναμη της στεναχώριας
Όταν προσπαθούμε να φτιάξουμε το κέφι το δικό μας ή των άλλων τότε ο στεναχωρημένος άνθρωπος δεν πιάνει ποτέ πάτο.
Αυτό σημαίνει ότι δε βιώνει την αίσθηση κινητοποίησης που σου δίνει ο πάτος. Την ψυχική κατάσταση που επέρχεται όταν
ο πόνος της κατάστασης γίνεται ισχυρότερος από ό,τι σε κρατάει από το να πάρεις δράση για να την αλλάξεις. Όταν όλα
όσα σε σταματούσαν από το να κάνεις το επόμενο βήμα απλά καταρρέουν.
Όταν πονάς πολύ που σε χώρισε και αποφασίζεις να κάψεις επιτέλους όλες τις φωτογραφίες και να προχωρήσεις.
Όταν ξεχειλίζει το ποτήρι με τη δουλειά σου και αποφασίζεις να παραιτηθείς για να βρεις κάτι καινούριο νικώντας την
ανασφάλειά σου.
Όταν δεν πάει άλλο πια με την τελειωμένη σχέση σου και αποφασίζεις να την παρατήσεις κι ας φοβάσαι που θα μείνεις
μόνος.
Όταν δεν μπορείς να αντέξεις άλλη προσβολή από τον φίλο σου και αποφασίζεις να τον αντιμετωπίσεις κι ό,τι θέλει ας γίνει.
Αν δεν έχεις πονέσει πολύ, αν δεν έχεις νιώσει τη στεναχώρια απλά θα διαιωνίσεις την κατάσταση που σε δυσκολεύει. Γιατί
δεν υπάρχει ικανό ψυχικό κίνητρο. Κάπως τα μπαλώνεις και τα καταφέρνεις. Δυστυχώς.
Γιατί δεν εκμεταλλεύεσαι την γιγαντιαία δύναμη της μεγάλης στεναχώριας. Δε γεύεσαι την απελευθερωτική επήρεια του βαθύ
πόνου.
Σαν το γυμναστήριο
Θα μου πείτε τώρα τι πρέπει να γίνει; Πώς να σου αρέσει το να στεναχωριέσαι;
Μπορεί να μη σου αρέσει αλλά είναι σημαντικό να μην το απεχθάνεσαι. Μπορείς να φτάσεις να το δεις πολύ πιο θετικά αν
αναλογιστείς την κρυφή του δύναμη.
Σκεφτείτε το σαν να πηγαίνεις στο γυμναστήριο. Πιθανώς δε σου αρέσει το ότι κουράζεσαι, αλλά το περιμένεις. Είναι
φυσιολογικό. Δε τσατίζεσαι που κουράστηκες. Μερικές φορές μάλιστα μπορεί και να το χαρείς αν γίνεις λιώμα γιατί θα
νιώσεις ότι τα έδωσες όλα εκείνη τη μέρα. Θα νιώσεις ότι έκανες μεγάλη πρόοδο.
Αυτό ήταν που προσπαθούσε να μου πει και η σύντροφός μου. «Άσε με να στεναχωρηθώ. Άσε με να το νιώσω. Για να
καταφέρω να ταρακουνηθώ και να κάνω κι εγώ τη δική μου πρόοδο.»
Την ευχαριστώ για το μάθημα

Πώς να έχεις περισσότερη αυτοπεποίθηση

Οι περισσότεροι από εμάς (αν όχι όλοι) συχνά ανησυχούμε για την αυτο-εικόνα μας. Είμαστε αρκετά καλοί; Είμαστε αρκετά
όμορφοι; Έξυπνοι; Ευγενικοί; Ευχάριστοι;
Πώς μπορούμε να αντιμετωπίσουμε τέτοιες καταστάσεις;
Η ανησυχία
Ο λόγος που μας απασχολεί το ζήτημα είναι ότι φοβόμαστε για το πώς θα μας δουν οι άλλοι. Πώς θα μας αντιμετωπίσουν αν
δεν τα καταφέρουμε; Αν πούμε καμιά βλακεία; Αν δεν φερθούμε με τον «σωστό» τρόπο; Μήπως θα γίνουμε ρεζίλι; Τι θα πει
ο κόσμος;
Τα δυνατά μας σημεία
Η χειρότερη προσέγγιση για να τονώσουμε το δικό μας ηθικό είναι να επαναλαμβάνουμε θετικές δηλώσεις τύπου: «Είμαι ένα
υπέροχο πλάσμα» ή «Το δυναμικό μου είναι άπειρο» ή «Πιστεύω στον εαυτό μου και στις ικανότητές μου» ή άλλα τέτοια
επικίνδυνα σλόγκαν.
Όταν θέλουμε να τονώσουμε την αυτοπεποίθηση κάποιου άλλου συνήθως του θυμίζουμε τα δυνατά του σημεία. Τις
επιτυχίες του. Συνήθως κάτι τέτοιο έχει ως αποτέλεσμα να νιώσει καλύτερα για τον εαυτό του και να βρει το κουράγιο να
κάνει το επόμενο βήμα.
Ενώ μπορεί να ακούγεται λογική σαν προσέγγιση, εν τούτοις μπορεί να έχει κάποιες ανεπιθύμητες και απρόσμενες
παρενέργειες. Η τόνωση των δυνατών στοιχείων κάποιου συχνά έχει ως αποτέλεσμα να μην δοκιμάζει καταστάσεις στις
οποίες δε νιώθει δυνατός.
Όπως έχει αναλυθεί σε προηγούμενο άρθρο, όταν εγκωμιάζουμε τα δυνατά στοιχεία των μικρών παιδιών εκείνα μαθαίνουν
να μην έλκονται από καταστάσεις στις οποίες θεωρούν ότι είναι πιθανό να αποτύχουν, περιορίζοντας έτσι τις εμπειρίες τους
αλλά και εγκαθιστώντας βαθύτερα τον φόβο της αποτυχίας.
35
Με τον ίδιο τρόπο μπορεί και ένας ενήλικας μπορεί να μη ζητήσει από μια κοπέλα να τον φιλήσει γιατί μπορεί να φάει
χυλόπιτα. Μπορεί να μείνει σιωπηλός σε μια παρέα γιατί φοβάται μην πει καμιά χαζομάρα. Μπορεί να τρέμει να ζητήσει
προαγωγή γιατί θα τον αποπάρει το αφεντικό.
Μια διαφορετική προσέγγιση
Μια διαφορετική προσέγγιση στο θέμα της αυτοπεποίθησης θα μπορούσε να είναι το να υπενθυμίσουμε στον άλλον και
πολύ παραπάνω στον εαυτό μας, ότι όλοι οι άνθρωποι είμαστε λίγο τρελοί. Όλοι έχουμε τις παραξενιές μας. Δεν υπάρχει
κανένας άνθρωπος χωρίς θέματα.
Εγώ, ας πούμε, έχω πολλούς φίλους στους οποίους μου αρέσει να λέω ανέκδοτα, αλλά σε εκείνους δεν τους αρέσει να λέω
ανέκδοτα…
Ο Αϊνστάιν ήταν γυναικάς και παντρεύτηκε την ξαδέρφη του, ο Steve Jobs δεν αναγνώριζε την κόρη του και πήγε στα
δικαστήρια, ο Ραφαέλ Ναδάλ (πρωταθλητής τένις) στοιχίζει τα μπουκαλάκια με το νερό του κάθε φορά ώστε να κοιτάζουν
προς τη φορά που σερβίρει και ο Γιάννης Ιωαννίδης, ο προπονητής μπάσκετ του Άρη την εποχή του Γκάλη, φορούσε πάντα
το ίδιο τυχερό σακάκι στους αγώνες.
Όλοι έχουμε ένα κλόουν μέσα μας. Όλοι είμαστε στην κοσμάρα μας.
Ο διάσημος Ολλανδός φιλόσοφος Desiderius Erasmus (κυρίως γνωστός σε μας από τα προγράμματα ανταλλαγής
φοιτητών…) έγραψε το 1509 την πραγματεία: Προς τιμή της ανοησίας. Περιέγραφε πως όλοι οι άνθρωποι, όσο σημαντικοί ή
σπουδαίοι και αν είναι, κάνουν ανοησίες. Έχουν τους παράλογους φόβους τους, τις προλήψεις τους, είναι λίγο αδέξιοι και
μπορεί να σκοντάφτουν εύκολα ή να ρίχνουν το κρασί στο χαλί, τα πάθη τους τούς κυριεύουν, έχουν τους εθισμούς τους και
μπορεί να ντρέπονται όταν γνωρίζουν νέους ανθρώπους. Φυσικά έβαζε και τον εαυτό του μέσα.
Όλοι μας…
Όλοι είμαστε χαζοί. Ανεξαιρέτως. Ο κάθε ένας από εμάς. Δεν υπάρχει φυσιολογικός άνθρωπος.
Και αυτό είναι πολύ απελευθερωτικό.
Γιατί το να είσαι χαζός και να κάνεις βλακείες δε μας αποκλείει από το κοινωνικό σύνολο ή από τις καταστάσεις που
φοβόμαστε. Απλά μας κάνει να μοιάζουμε σε έναν από τους σημαντικότερους λόγιους της Αναγέννησης!
Η χαζομάρα μας δε μας απομονώνει από τους άλλους. Μας δένει μαζί τους. Είναι το κοινό μας στοιχείο. Όλοι έχουμε
υπάρξει ηλίθιοι στο παρελθόν, κάνουμε κουταμάρες τώρα και θα κάνουμε ανοησίες και στο μέλλον. Και δεν πειράζει. Αυτό
σημαίνει το να είσαι άνθρωπος. Τι να κάνουμε τώρα;
Δεν υπάρχει η επιλογή του να μην κάνεις χαζά. Δε γίνεται. Αυτή είναι η φύση μας.
Ανακούφιση
Αν συνειδητοποιήσουμε ότι είναι η φύση μας να γινόμαστε γελοίοι κάποιες φορές τότε δε θα μας πειράξει και τόσο το να
κάνουμε άλλη μια ανοησία.
Και τι έγινε αν μας ρίξει χυλόπιτα;
Και τι έγινε αν πω καμιά βλακεία στην παρέα;
Ούτως ή άλλως όλοι το κάνουμε.
Ο φόβος της αποτυχίας θα έφευγε από το μυαλό μας αν κατανοούσαμε ότι η αποτυχία είναι η αποδεκτή συνήθης
κατάσταση.
Και ποιος ξέρει;
Μπορεί που και που να κλέβαμε ένα φιλί.
Μπορεί να παίρναμε την προαγωγή.
Μπορεί να συζητούσαμε κάτι έξυπνο στην παρέα.
Μπορεί να έλεγα κατά τύχη κανένα ωραίο ανέκδοτο. Εκεί να δεις χαρές!
Συμπέρασμα
Αντί να θυμίζουμε σε κάποιον (ή στον εαυτό μας) που φοβάται μην αποτύχει όλες του τις επιτυχίες για να του τονώσουμε το
ηθικό, ας του υπενθυμίσουμε πως όντως είναι λίγο χαζός. Όπως κι εμείς. Όπως όλοι μας. Και είναι πολύ πιθανό να πει ή να
κάνει μια βλακεία. Ας μην το φοβηθεί γιατί δεν είναι κάτι για να το φοβάσαι.
Δεν πειράζει. Προβλέπεται. Είναι το φυσιολογικό.
Από χαζομάρες κι εγώ στη ζωή μου άλλο τίποτα.
Όμως αλλιώς δε γίνεται…
Εμπνευσμένο από βίντεο του The School of Life

36
Ύμνος στην…αποτυχία!
Ζούμε σε μια εποχή όπου η κουλτούρα της επιτυχίας είναι από τις ισχυρότερες δυνάμεις της κοινωνίας μας. Πρέπει να
πετύχεις, αλλιώς νιώθεις ότι έχει αποτύχει.
Είναι τελικά τόσο κακό το να αποτυγχάνεις; Μήπως τα έχουμε μπερδέψει λίγο τα πράγματα;
Αποτυχία και σύνδεση
Τι θα απαντούσες στις επόμενες ερωτήσεις;
Αν είσαι άντρας, τι θα ένιωθες αν έβλεπες έναν τύπο σε μια Ferrari να περνάει από μπροστά σου;
Αν είσαι γυναίκα, τι θα ένιωθες αν έβλεπες μια πολύ όμορφη γυναίκα ντυμένη άψογα με ακριβά επώνυμα ρούχα;
Θα ένιωθες ζήλια; Θαυμασμό; Συμπόνοια;
(Ζητώ συγνώμη για τους στερεοτυπικές υποθέσεις, όμως υπάρχουν για κάποιο λόγο…)
Οι περισσότεροι από εμάς θα νιώθαμε ζήλια με τα αντίστοιχου φύλου παραδείγματα. Ίσως μερικοί πιο καλοπροαίρετοι να
ένιωθαν και θαυμασμό.
Τι θα ένιωθες, τώρα αν σου περιέγραφε ένας πώς άνοιξε το δικό του μαγαζί και αφού προσπάθησε πολύ, τελικά οι κόποι
του δεν δικαιώθηκαν και αναγκάστηκε να το κλείσει και τώρα πρέπει να ξεπληρώσει δόσεις και δυσκολεύεται;
Θα ένιωθες ζήλια; Θαυμασμό; Συμπόνοια;
Οι περισσότεροι από εμάς μάλλον θα νιώθαμε συμπόνοια. Κάποιοι λίγοι ίσως χαιρεκακία.
Η ζήλια είναι ξεκάθαρα αρνητικό συναίσθημα.
Αλλά και ο θαυμασμός είναι συναισθήμα διαχωριστικό. Ο άλλος είναι καλύτερος από εμάς και ίσως θέλουμε να του
μοιάσουμε ίσως αρκούμαστε να τον κοιτάζουμε εκεί που είναι. Το σίγουρο είναι ότι δεν είναι στο δικό μας επίπεδο. Μπορεί
να έχει πετύχει κάτι υπεράνθρωπο. Η επιτυχία διαχωρίζει τους άλλους από εμάς.
Όταν όμως συμπονούμε κάποιον τον νιώθουμε ίσα με μας. Δεν τον βάζουμε κάτω από εμάς. Δεν τον υποτιμούμε. Μπορούμε
να σχετιστούμε καλύτερα με τη δυσκολία του γιατί μας είναι γνώριμη. Την έχουμε νιώσει κι εμείς.
Η αποτυχία κάνει τους ανθρώπους ξανά…ανθρώπινους.
Η αποτυχία και η ταυτότητά μας
Όπως έλεγαν συνέχεια στην ταινία «Ο Καλός ο Κακός και ο Άσχημος» υπάρχουν δυο ειδών άνθρωποι στον κόσμο (η
ομοιότητα με την ταινία σταματάει εδώ). Αυτοί οι οποίοι πιστεύουν ότι το αποτέλεσμα των πράξεών τους αντικατοπτρίζει την
ικανότητά τους και αυτοί οι οποίοι πιστεύουν ότι το αποτέλεσμα των πράξεών τους αντικατοπτρίζει την προσπάθεια που
κατέβαλαν, όχι την ταυτότητά τους ως ικανούς. Οι τελευταίοι πιστεύουν ότι μπορούν να πετύχουνε κάτι μέσα από την
επαναλαμβανόμενη προσπάθεια και προπόνηση.
Για τους πρώτους οποιαδήποτε αποτυχία σημαίνει και προσωπική καταρράκωση. Απέτυχαν οι ίδιοι σαν άνθρωποι. Το
παίρνουν προσωπικά και κατάκαρδα. Οι δεύτεροι ερμηνεύουν ότι απέτυχε η προσπάθειά τους, Όχι οι ίδιοι. Αν αποτύχουν
απλά προπονούνται. Για τους αθλητές της άρσης βαρών μάλιστα ισχύει κάτι πολύ ενδιαφέρον. Δυναμώνουν τους μυς τους
φτάνοντάς τους στα όριά τους. Μέχρι το σημείο που δεν μπορούν να σηκώσουν περισσότερα κιλά. Εκεί οι ίνες των μυών
σχίζονται και μετά επουλώνονται. Γι αυτούς τους αθλητές, λοιπόν, η προπόνηση για την αποτυχία δεν είναι μια παραδοχή
ήττας. Είναι μια στρατηγική.
Την επόμενη φορά που θα αποτύχετε σε μια κοινωνική συμπεριφορά, σε μια εξέταση που θα ντραπείτε κάπου που δε θα
θέλατε, σκεφτείτε ότι το κάνετε απλά γιατί έχετε φτάσει τα όρια των μέχρι τώρα δυνατοτήτων σας. Όχι επειδή είστε άχρηστοι.
Συνεπώς, μεσοπρόθεσμα τις βελτιώνετε.
Είναι πολύ πιο βοηθητικό να βλέπετε τόσο τις επιτυχίες σας όσο και τις αποτυχίες σας ως αποτέλεσμα μιας σταδιακής
προσπάθειας και όχι ως αντανάκλαση της αξίας σας. Αν πετύχατε προσπαθήσατε πολύ. Αν όχι ίσως δεν προσπαθήσατε
αρκετά. Αν προσπαθήσατε πάρα πολύ και πάλι αποτύχατε τότε φτάσατε στα παρόντα όριά σας. Άρα τα επεκτείνετε για την
επόμενη φορά.
Αν είστε γονείς και θέλετε να δημιουργήσετε αυτή τη νοοτροπία στα παιδιά σας, τότε διαβάστε εδώ το πώς να το κάνετε.
Η αποτυχία μας βοηθάει να βρούμε τον εαυτό μας
Ίσως το μεγαλύτερο δώρο της αποτυχίας να είναι η επαφή με τον εαυτό μας αν καταφέρουμε να την αγκαλιάσουμε και να την
αποδεχτούμε. Φτάνουμε τότε στο σημείο το οποίο παύουμε να κομπάζουμε στους άλλους (αλλά και σε μας) ότι είμαστε κάτι
άλλο από αυτό που πραγματικά είμαστε. Έρχεται η λύτρωση.
Δε χρειάζεται να προσποιούμαστε άλλο. Τα κάναμε μούσκεμα. Αυτό είναι. Από εδώ και πέρα μόνο αλήθειες.
Ίσως ένας από τους πιο συνταρακτικούς τρόπους που αυτό ειπώθηκε, ήταν από την J.K. Rowling, την απίστευτα
επιτυχημένη συγγραφέα του Harry Potter στο λόγο της στην αποφοίτησή της στο πανεπιστήμιο Harvard.

37
«…Νομίζω είναι δίκαιο να πω ότι βάσει κάθε μέτρου είχα αποτύχει σε γιγάντια κλίμακα. Είχα ένα πάρα πολύ σύντομο γάμο,
ήμουν άνεργη και ήμουν τόσο φτωχή όσο μπορεί να είναι κάποιος στη Μεγάλη Βρεττανία χωρίς να ζει στους δρόμους…
Ήμουν η μεγαλύτερη αποτυχία που ήξερα. Δε θα σας πω ότι η αποτυχία είναι διασκεδαστική. Εκείνη η περίοδος της ζωής
μου ήταν σκοτεινή, και δεν είχα ιδέα ότι θα υπήρχε αυτό που ο τύπος αργότερα περιέγραψε ως παραμυθένια εξέλιξη. Δεν
είχα ιδέα πόσο μακρύ ήταν το τούνελ… τότε γιατί να μιλήσω για τα οφέλη της αποτυχίας; Απλώς επειδή η αποτυχία σήμαινε
απογύμνωση από τα περιττά. Σταμάτησα να προσποιούμαι στον εαυτό μου ότι ήμουν οτιδήποτε άλλο από αυτό που ήμουν
και άρχισα να κατευθύνω όλη μου την ενέργεια στη μόνη ενασχόληση που είχε σημασία για μένα…. Απελευθερώθηκα, γιατί
ο χειρότερος φόβος μου είχε πραγματοποιηθεί και ήμουν ακόμα ζωντανή. [η αποτυχία] μου έδωσε μια εσωτερική αίσθηση
ασφάλειας που δεν την είχα πάρει ποτέ περνώντας εξετάσεις…. Αυτή η γνώση ήταν ένα πραγματικό δώρο, για όσα
κερδήθηκαν με πόνο, και αξίζει περισσότερο από όσα οποιοδήποτε πτυχίο μου έδωσε ποτέ.»
Η αποδοχή της αποτυχία μας μπορεί να μας απαλλάξει από τα απάνθρωπα δεσμά της τελειομανίας. Δεσμά τα οποία
μπορούν να αποδειχθούν πολύ επικίνδυνα καθώς υπάρχει ισχυρότερη συσχέτιση ανάμεσα στην τελειομανία και την
αυτοκτονία παρά ανάμεσα στην αίσθηση απελπισίας και στην αυτοκτονία.
Αποτύχαμε. Και είμαστε ακόμα ζωντανοί. Κρύβεται τεράστια δύναμη σε αυτή τη συνειδητοποίηση.
Συμπέρασμα
Η αποτυχία είναι παντού γύρω μας. Είναι απίστευτα φυσιολογική αλλά η μεγάλη πλειοψηφία των ιστοριών που φτάνουν
στα αυτιά μας είναι ιστορίες επιτυχίας. Ακούμε για τον Steve Jobs και δεν ακούμε για τους χιλιάδες άλλους που είχαν μια
καλή ιδέα αλλά ποτέ δεν ευόδωσε. Η ιστορία και οι ειδήσεις γράφονται από τους νικητές. Κι όμως δυσανάλογα
περισσότερος κόσμος αποτυγχάνει σε καθημερινή βάση από ό,τι πετυχαίνει.
Είναι τόσο ανθρώπινο το να αποτυγχάνεις. Είναι σαν να μην πέτυχες ένα φαγητό. Δε σημαίνει ότι είσαι άχρηστος μάγειρας.
Μπορεί να μην το πρόσεξες αρκετά. Μπορεί να είχαν θέμα τα υλικά. Μπορεί να μην ήταν σαφείς οι οδηγίες. Μπορεί να
έφτασες το τωρινό σου όριο σαν μάγειρας. Την επόμενη φορά θα τα πας καλύτερα αφού θα ξέρεις κάτι παραπάνω. Και αν
δεν τα πας, δεν τρέχει και τίποτα. Κάνε ένα άλλο φαγητό που ξέρεις. Το μόνο σίγουρο είναι ότι δεν είσαι άχρηστος μάγειρας.
Όλοι δυσκολεύονται με το φαγητό, αλλά ακούς μόνο τα εντυπωσιακά αποτελέσματα. Το χοιρινό με κάστανα και το κάρυ με
κρόκο Κοζάνης… Έτσι μπορεί να νομίζεις ότι μόνο εσύ δυσκολεύεσαι. Αλλά αυτό δεν ισχύει.
Δε θα το βάλουμε στόχο βέβαια να αποτυγχάνουμε.
Αν όμως φοβόμαστε την αποτυχία όπως ο διάολος το λιβάνι, τότε θα μας διαλύει όταν φυσιολογικά συμβαίνει.
Ας αγκαλιάσουμε την αποτυχία όταν έρχεται και ας ρίξουμε τα προσωπεία που το άγχος της επιτυχίας μας επιβάλει να
φοράμε.
Είμαστε άνθρωποι. Είμαστε όλο το πακέτο.
Ούτε πετυχημένοι, ούτε αποτυχημένοι.
Απλά άνθρωποι.

Τι συμβαίνει όταν ονειρευόμαστε; Είχε δίκιο ο Φρόϋντ?

Τα όνειρα πάντα προκαλούσαν μια ιδιαίτερη αίσθηση μυστηρίου στους ανθρώπους καθώς είναι τόσο ζωντανά αλλά
συνάμα πολύ περίπλοκα και περίεργα.
Τι είναι όμως τα όνειρα στην πραγματικότητα;
Από αρχαιοτάτων χρόνων έχουν χρησιμοποιηθεί από θρησκείες, ή εσωτεριστικές σχολές και έχουν εμπνεύσει πολλούς
καλλιτέχνες. Το βασικό κοινό χαρακτηριστικό των προσεγγίσεων αυτών ήταν ότι τα όνειρα περιέχουν (απόκρυφα ίσως)
μηνύματα τα οποία δεν μπορούν να παραδοθούν με κάποιον άλλον τρόπο. Έτσι πολλοί προφήτες έπαιρναν τα μηνύματα
από το θεό τους σε διάφορες θρησκείες μέσω των ονείρων.
Στον 20ο αιώνα ο πιο γνωστός διερευνητής των ονείρων είναι αδιαμφισβήτητα ο Σίγκμουντ Φρόϋντ. Η βασική θεωρία του
(όπως και όλων των συμβολιστών προπατόρων του) ήταν ότι τα όνειρα περιείχαν κρυμμένα μηνύματα από ένα τμήμα του
μυαλού. Υπέθεσε ότι το υποσυνείδητο προσπαθούσε να σπάσει το προστατευτικό φράγμα της συνειδητότητας μέσω των
ονείρων.
Τι λέει όμως η σύγχρονη επιστήμη των ονείρων; Συμφωνεί ή διαφωνεί με τις υποθέσεις του Φρόϋντ;
Τι συμβαίνει όταν ονειρευόμαστε;
Είναι ιδιαίτερα κοινό χαρακτηριστικό στα όνειρά μας να βλέπουμε καταστάσεις οι οποίες δεν έχουμε κανένα λογικό νόημα,
πχ. αλλάζουμε τοποθεσίες με μεγάλη ευκολία χωρίς να μας προβληματίζει, βλέπουμε άτομα που δε ζουν πια, ή (το
αγαπημένο μου) πετάμε.
38
Έτσι μπορεί να μιλάμε στη μητέρα μας το ένα λεπτό στην παραλία και το αμέσως επόμενο να είμαστε πάνω σε ένα βουνό
κάνοντας σκι με ένα φίλο μας και το όλο σκηνικό την ώρα του ονείρου δε μας κάνει καμία εντύπωση…
Επίσης πολύ κοινό χαρακτηριστικό είναι το να ξεχνάμε τα όνειρά μας με το που ξυπνήσουμε. Ορισμένοι άνθρωποι μάλιστα
θα δηλώσουν με σιγουριά ότι δε βλέπουν ποτέ όνειρα!
Όνειρα: Μια συνειδησιακή κατάσταση του εγκεφάλου
Τι συμβαίνει όμως την ώρα που κοιμόμαστε στον εγκέφαλό μας; Θα μπορούσαν άραγε να εξηγηθούν όλα τα φαινόμενα των
ονείρων μέσα από τη λειτουργία των κέντρων του εγκεφάλου μας κατά τον ύπνο;
Η σύγχρονη επιστήμη του ύπνου έρχεται να μας αποδείξει ακριβώς αυτό.
Πως τα όνειρα είναι μια κατάσταση συνειδητότητας που είναι απλά διαφορετική από την κατάσταση που βιώνουμε όταν
είμαστε ξύπνιοι. Οι διαφορές αυτές οφείλονται αποκλειστικά στον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο ενεργοποιείται ο
εγκέφαλός μας την ώρα του ύπνου.
Οι ιατρικές έρευνες σε εργαστήρια ύπνου έχουν δείξει ότι κατά τη διάρκεια που ονειρευόμαστε στον εγκέφαλό μας υπάρχει
υπερενεργοποίηση περιοχών οι οποίες είναι συνδεδεμένες με το συναίσθημα (limbic system – μεταιχμιακό σύστημα) και
επιλεκτική απενεργοποίηση εγκεφαλικών κυκλωμάτων αλλά και χημικών ουσιών που είναι συνδεδεμένα με τη μνήμη, την
αυτογνωσία και τη λογική σκέψη.
Αυτό προκαλεί το φαινόμενο του να βιώνουμε παράλογες σκηνές χωρίς να μας παραξενεύει. Δεν μπορούμε να σκεφτούμε
λογικά διότι δε λειτουργεί το κομμάτι του εγκεφάλου μας που είναι υπεύθυνο για τη λογική σκέψη.
Δε λειτουργεί η μνήμη μας μέσα στο όνειρο ώστε να θυμόμαστε ότι αυτό που βλέπουμε δεν έχει συμβεί ή δεν είναι δυνατόν
να συμβαίνει. Ταυτόχρονα, όταν ξυπνάμε επέρχεται οργανική βιολογική αμνησία στον εγκέφαλο και αυτός είναι ο λόγος που
δε θυμόμαστε τα όνειρά μας τις περισσότερες φορές.
Γιατί είναι τα όνειρα τόσο περίεργα;
Αυτό συμβαίνει διότι κατά τη διάρκεια του ονειρικού ύπνου γίνονται πάρα πολλές, και ως επί το πλείστον άσχετες,
συνδέσεις μέσα στον εγκέφαλο ανάμεσα σε διάφορες περιοχές του. Εμείς τις αντιλαμβανόμαστε σαν να είμαστε τη μια με τη
μητέρα μας στην παραλία και την επόμενη στιγμή με τον κολλητό μας για σκι. Η σύνθεση αυτών των διαφορετικών
συνδέσεων σε ένα όνειρο ονομάζεται υπερ-συνδετική σύνθεση (hyper-active association).
Η ενεργοποίηση (και απενεργοποίηση) διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου και η σύνθεση από το μυαλό μας των
διαφορετικών ενεργοποιήσεων είναι τελικά υπεύθυνη γι αυτό το οποίο εμείς βιώνουμε σαν το τελικό όνεριο.
Που είχε λοιπόν δίκιο και που άδικο ο Φρόϋντ;
Που είχε σχεδόν δίκιο ο Φρόϋντ
Ο Φρόϋντ είχε δίκιο για την έμφαση που έδινε στον πρωτόγονο και ενστικτώδη χαρακτήρα των ονείρων. Τα όνειρα όντως
ξεκινούν από την απελευθέρωση κατά τη διάρκεια του ύπνου μας των πρωτόγονων ενστίκτων μας (τα οποία εμπεριέχουν το
σεξ, την επιθετικότητα και την απόδραση). Αυτό συμβαίνει λόγω της ενεργοποίησης του μεταχμιακού συστήματος.
Όμως υπάρχει πολύ λιγότερο σεξ από όσο υπέθεσε και πολλά περισσότερο αρνητικά συναισθήματα από όσα ήταν
διατεθειμένος να δεχθεί καθώς είχε δώσει μεγάλη έμφαση στα όνειρα ως εκπλήρωση επιθυμιών.
Επίσης τα δεδομένα της επιστήμης του ύπνου δείχνουν ότι ο Φρόϋντ υπέθεσε σωστά στη βασική του υπόθεση ότι τα όνειρα
προκαλούνται (μερικώς) από ενστικτώδεις δυνάμεις (συναισθήματα) και ότι αυτά τα συναισθήματα είναι ασθενώς
συνδεδεμένα με το περιεχόμενό τους.
Που είχε άδικο ο Φρόϋντ
Η θεωρία των ονείρων του Φρόϋντ έκανε τη λανθασμένη υπόθεση ότι το γεγονός ότι τα όνειρα είναι τόσο παράξενα,
οφειλόταν στην απόκρυψη και τη μεταμφίεση από το υποσυνείδητο των επιθυμιών και ενστίκτων, τα οποία μετά ο
θεραπευτής θα μπορούσε να αποκωδικοποιήσει και να ερμηνεύσει σωστά.
Η επιστήμη των ονείρων πλέον επιβεβαιώνει ότι τα όνειρα αποκαλύπτουν, δεν αποκρύπτουν, τα συναισθήματα και τα
ένστικτα. Έτσι η θεωρία της μεταμφίεσης μπορεί να καταστεί μέχρι και επικίνδυνη αν θέλουμε να ερμηνεύσουμε σωστά το
όνειρό μας.
Ο παρακάτω πίνακας συνοψίζει τις διαφορές μεταξύ της ψυχαναλυτικής προσέγγισης στα όνειρα και της επιστημονικής
προσέγγισης Ενεργοποίησης- Σύνθεσης

39
Η χρησιμότητα των ονείρων
Μπορούμε να μάθουμε πολλά για το συναισθηματικό κομμάτι του εαυτού μας από τα όνειρα μας. ΙΣΩΣ, αν τα
χρησιμοποιούμε σαν σημεία εκκίνησης για να κάνουμε ελεύθερους συνειρμούς, μπορούμε να μάθουμε και κάτι για την πηγή
των ενστίκτων μας.
Αυτό όμως ακόμα δεν έχει αποδειχθεί ακόμα και μετά από 100 χρόνια ύπαρξης της ψυχανάλυσης. Δεν υπάρχει κανένα
ερευνητικό στοιχείο για ποιο λόγο τα όνειρα θα πρέπει να είναι καλύτερο σημείο εκκίνησης ενός ελεύθερου συνειρμού σε
σχέση με τη φαντασία μας ή ακόμα και με ουδέτερες λέξεις.
Πχ θα μπορούσε κάποιος να μας ρωτήσει. Τι σκέφτεσαι όταν ακούς τη λέξη λεμόνι ή ασανσέρ και να αρχίσουμε να κάνουμε
ελεύθερους συνειρμούς και να καταλήξουμε σε κάποιο πολύ χρήσιμο ψυχολογικό συμπέρασμα για μας.
Δε χρειάζεται να αρχίσουμε απαραίτητα από ένα όνειρο.
Το όνειρο δε χρειάζεται ερμηνεία
Χωρίς την ανάγκη να ερμηνεύσουμε κρυμμένα νοήματα, το μόνο που μένει είναι να καταγράψουμε τα όνειρά μας και να
διαβάσουμε προσεκτικά όσα γράψαμε. Οι ελεύθεροι συνειρμοί που μπορεί να προκληθούν από την ανάγνωση μπορούν να
μας βοηθήσουν να μάθουμε περισσότερα για κομμάτια του μυαλού μας που είναι σημαντικά για εμάς. Είναι σημαντικά γιατί
είναι παρόντα στα όνειρά μας.
Aτόφια. Xωρίς καμία απόκρυψη.
Συμπέρασμα
Δεν ονειρευόμαστε επειδή οι ασυνείδητες επιθυμίες μας ή τα ένστικτά μας θα μας ξυπνούσαν αν δεν ήταν κεκαλυμμένα.
Ονειρευόμαστε επειδή ο εγκέφαλός μας είναι ενεργός κατά τη διάρκεια του ύπνου και το επιτυγχάνουμε ακόμα και αν τα
ενστικτώδη κίνητρά μας ενεργοποιούνται κατά την ενεργοποίηση αυτή.
Μάλιστα τα κίνητρα αυτά είναι φανερά.
Είναι οι συγκεκριμένες νευροφυσιολογικές λεπτομέρειες της διαδικασίες ενεργοποίησης του εγκεφάλου μας που καθορίζουν
την ξεχωριστή φύση της ονειρικής μας συνείδησης και όχι οι ψυχολογικοί μηχανισμοί άμυνας.
Μην προσπαθείτε να ερμηνεύσετε τα όνειρά σας, λοιπόν. Παρατηρήστε τα και σκεφτείτε ελεύθερα πάνω σε όσα
παρατηρείτε.
Μπορεί να μάθετε πράγματα για εσάς που ούτε τα ονειρευόσασταν!
Το παρόν κείμενο είναι μια πάρα πολύ σύντομη περίληψη των ερευνητικών δεδομένων που περιέχονται στο βιβλίο του Allan
Hobson, A very short introduction on Dreaming, Oxford University Press.

40