ΔΙΑΤΑΡΑΧΕΣ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Κωνσταντία Ζγαντζούρη, Παναγιώτα Βασιλοπούλου & Ιωάννης Ν. Νέστορος

Φυσιολογική και Παθολογική Προσωπικότητα

Η προσωπικότητα ορίζεται ως ένα σύνολο στοιχείων ή χαρακτηριστικών, τα οποία είναι
ανθεκτικοί, σταθεροί και, ως ένα βαθμό προβλέψιμοι, τύποι ή τρόποι αντίληψης, σχέσεως και
σκέψης για τον εαυτό και το περιβάλλον και επιδεικνύονται σε ένα ευρύ φάσμα κοινωνικών και
προσωπικών καταστάσεων. Δηλαδή, η προσωπικότητα ενός ατόμου αποτελείται από εκείνα τα
σταθερά πρότυπα του συναισθήματος, της σκέψης και της συμπεριφοράς, που χαρακτηρίζουν το
κάθε άτομο στην καθημερινή του ζωή και το κάνουν να ξεχωρίζει από όλα τα υπόλοιπα άτομα.
Η ύπαρξη ορισμένων χαρακτηριστικών, ιδιοτήτων ή γνωρισμάτων σε υπερβολικό βαθμό σε
ένα άτομο, το κάνουν να υπερβαίνει το φάσμα που καλύπτει συνήθως τους περισσότερους
ανθρώπους, γεγονός που προκαλεί ερωτηματικά για το κατά πόσο αυτά εμπίπτουν στα όρια του
φυσιολογικού ή συνιστούν παθολογία. Γενικά, ο διαχωρισμός μεταξύ φυσιολογικής και
παθολογικής προσωπικότητας δεν είναι πάντοτε σαφής και κατανοητός. Πολλοί επιστήμονες
χρησιμοποιούν ως κριτήριο διαχωρισμού μεταξύ των δύο την απόκλιση. Δηλαδή, θεωρούν ότι η
φυσιολογική προσωπικότητα αποτελείται από τα χαρακτηριστικά εκείνα που είναι περισσότερο
συχνά σε ένα πληθυσμό ανθρώπων και η παθολογική αποτελείται από χαρακτηριστικά που
εμφανίζονται λιγότερο συχνά στον ίδιο πληθυσμό. Ο Millon, βασισμένος στο προαναφερόμενο
κριτήριο, υποστήριξε ότι τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας είναι παθολογικά όταν
εμποδίζουν το άτομο να αντιδράσει με πιο ελαστικό τρόπο στο περιβάλλον του και να
προσαρμόζεται στις διάφορες στρεσογόνες καταστάσεις που προκύπτουν.
Στη σύγχρονη βιβλιογραφία, καθώς και στους πρόσφατους οδηγούς περιγραφής και
ταξινόμησης των ψυχικών διαταραχών, προτείνεται ότι η διαταραχή προσωπικότητας υφίσταται
όταν τα χαρακτηριστικά, στοιχεία ή γνωρίσματα της προσωπικότητας ενός ατόμου είναι
δύσκαμπτα και δυσπροσαρμοστικά και προκαλούν είτε έντονη υποκειμενική ενόχληση είτε
σημαντική έκπτωση της λειτουργικότητας του ατόμου. Θα πρέπει να τονιστεί ότι, επειδή συνήθως
τα περισσότερα συμπτώματα των διαταραχών προσωπικότητας είναι αποδεκτά από τον εαυτό και
οδηγούν το άτομο να μεταβάλλει και να προσαρμόζει το εξωτερικό του περιβάλλον (υπέρ των
συμπτωμάτων του), οι άνθρωποι που πάσχουν από διαταραχή της προσωπικότητάς τους δεν
αισθάνονται άγχος για την συμπεριφορά τους –παρά το γεγονός ότι αυτή είναι δυσπροσαρμοστική.
Το γεγονός ότι, συνήθως, τα άτομα με διαταραχή προσωπικότητας δεν έχουν ιδιαίτερα ισχυρό
κίνητρο για την αντιμετώπιση του προβλήματός τους αποτελεί έναν από τους κύριους λόγους για
τους οποίους πολλές φορές αρνούνται το πρόβλημά τους και δεν δέχονται να προσέλθουν σε
θεραπεία της διαταραχής τους.
1
 Αιτιολογία των Διαταραχών της Προσωπικότητας
Η αιτιολογία των διαταραχών της προσωπικότητας δεν έχει μέχρι πρόσφατα διερευνηθεί
ικανοποιητικά, σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα παραμένει άγνωστη. Πολλοί παράγοντες έχουν
ενοχοποιηθεί για την ανάπτυξη των διαταραχών της προσωπικότητας, μεταξύ των οποίων
γενετικοί, βιολογικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες.
Γενετικοί Παράγοντες. Η ερευνητική δραστηριότητα για τον εντοπισμό της επίδρασης των
γενετικών παραγόντων στην εμφάνιση των διαταραχών της προσωπικότητας βρίσκεται σε εξέλιξη.
Πρόσφατες έρευνες, σε πολλαπλές μελέτες που αφορούσαν στα χαρακτηριστικά προσωπικότητας
και ιδιοσυγκρασίας, επαγγλεματικά ενδιαφέροντα και κοινωνική συμπεριφορά, κλ.π., των
μονοζυγωτικών και διζυγωτικών διδύμων, έδειξαν ότι ένα ποσοστό 50% περίπου των
παρατηρούμενων χαρακτηριστικών της προσωπικότητας του ατόμου οφείλονται σε γενετικούς
παράγοντες.
Έχει βρεθεί ότι οι διαταραχές της προσωπικότητας που ανήκουν στην πρώτη (δηλαδή, η
παρανοειδής, η σχιζοειδής και η σχιζότυπη διαταραχή της προσωπικότητας) από τις τρεις
κατηγορίες διαταραχών σύμφωνα με το DSM-IV, δηλαδή αυτές που αφορούν σε ασθενείς που
παρουσιάζονται συχνά να είναι παράξενοι ή εκκεντρικοί, είναι πιο συχνές στους βιολογικούς
συγγενείς των ατόμων που πάσχουν από σχιζοφρενικά συμπτώματα σε σύγκριση με τις ομάδες
ελέγχου. Συγκεκριμένα, μελέτες σε οικογένειες, διδύμους και υιοθετημένα άτομα κατέληξαν στην
ύπαρξη γενετικής σχέσεως μεταξύ της σχιζότυπης διαταραχής της προσωπικότητας και της
σχιζοφρένειας.
Οι διαταραχές της προσωπικότητας της δεύτερης κατηγορίας (στην οποία περιλαμβάνονται η
αντικοινωνική, η μεταιχμιακή, η δραματική και η ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας),
δηλαδή αυτές που αφορούν σε ασθενείς που παρουσιάζονται συχνά να είναι δραματικοί, με έντονα
συναισθήματα ή ασταθείς στις διαπροσωπικές τους σχέσεις, φαίνεται να έχουν σαφέστερη γενετική
βάση. Συγκεκριμένα, έρευνες έδειξαν ότι η αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας
σχετίζεται με διαταραχές που εμφανίζονται λόγω χρήσης αλκοόλ. Συχνή επίσης είναι η ύπαρξη
κατάθλιψης ή άλλων διαταραχών της διάθεσης στο οικογενειακό ιστορικό ατόμων που πάσχουν
από μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας. Τέλος, η δραματική διαταραχή της
προσωπικότητας φαίνεται να σχετίζεται ιδιαίτερα με τη σωματοποιητική διαταραχή.
Η ύπαρξη γενετικής προδιάθεσης έχει προταθεί και για τις διαταραχές της προσωπικότητας
της τρίτης κατηγορίας (στην οποία περιλαμβάνονται η αποφευκτική, η εξαρτημένη και η
ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή της προσωπικότητας), δηλαδή αυτές που αφορούν σε
ασθενείς που παρουσιάζονται συχνά να είναι αγχώδεις ή φοβισμένοι. Συγκεκριμένα, ορισμένα
συμπτώματα των ασθενών που πάσχουν από ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή της
προσωπικότητας φαίνεται να σχετίζονται με την κατάθλιψη (όπως, για παράδειγμα, ο ελαττωμένος

2
 χρόνος λανθάνουσας περιόδου ταχείας κίνησης των οφθαλμών – REM). Τέλος, έχει βρεθεί ότι τα
συμπτώματα της ψυχαναγκαστικής καταναγκαστικής διαταραχής της προσωπικότητας είναι πιο
κοινά μεταξύ των μονοζυγωτικών έναντι μεταξύ των διζυγωτικών διδύμων.
Βιολογικοί παράγοντες. Μεταξύ των βιολογικών παραγόντων που έχουν μέχρι πρόσφατα
διερευνηθεί, τα αυξημένα επίπεδα ορισμένων ορμονών (τεστοστερόνη, 17-οιστραδιόλη, οιστρόνη,
κλ.π.) φαίνεται να σχετίζονται με τα χαρακτηριστικά της παρορμητικής συμπεριφοράς, ενώ τα
χαμηλά επίπεδα της μονοαμινοξειδάσης (ΜΑΟ) των αιμοπεταλίων φαίνεται ότι σχετίζονται με τη
σχιζότυπη διαταραχή της προσωπικότητας. Τέλος, σε ότι αφορά στους νευροδιαβιβαστές, έρευνες
έχουν δείξει ότι υπάρχει σχέση μεταξύ των χαμηλών επιπέδων 5-υδοξυ-ινδολοξικού οξέος (5-
ΗΙΑΑ) στο εγκεφαλονωτιαίο υγρό και της μεταιχμιακής διαταραχής της προσωπικότητας, γεγονός
που παρατηρήθηκε κυρίως σε ασθενείς που ήταν παρορμητικοί, επιθετικοί ή έκαναν απόπειρες
αυτοκτονίας.
Περιβαλλοντικοί παράγοντες. Ορισμένες μελέτες έχουν εστιάσει στο ρόλο των τραυμάτων
του ασθενούς κατά τη διάρκεια της παιδικής του ηλικίας, τα οποία έχουν προταθεί ως μια από τις
κύριες αιτίες για να εξηγήσουν την εμφάνιση των διαταραχών της προσωπικότητας στην ενήλικη
ζωή. Συγκεκριμένα, άτομα που εμφάνισαν μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας, ανέφεραν
ότι κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας είχαν υποστεί σωματική ή σεξουαλική κακοποίηση.
Τέλος, σημαντικό ρόλο φαίνεται να παίζει το ευρύτερο περιβάλλον και το γενικότερο πλαίσιο στο
οποίο μεγάλωσε το άτομο, καθώς και τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας του ίδιου του
ατόμου πριν την κακοποίηση ή την παραμέληση.

3
 ΠΑΡΑΝΟΕΙΔΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ
Διαγνωστικά κριτήρια
1) Διαρκής και έντονη καχυποψία προς τους άλλους ανθρώπους, με αποτέλεσμα τα κίνητρα των
πράξεών τους να ερμηνεύονται ως κακόβουλα.
2) Το άτομο ασχολείται επίμονα με αδικαιολόγητες αμφιβολίες για την πίστη και την αξιοπιστία
των φίλων του.
3) Δεν εμπιστεύεται τα προσωπικά του θέματα σε άλλους, λόγω αδικαιολόγητου φόβου ότι οι
πληροφορίες αυτές θα χρησιμοποιηθούν κακόβουλα εναντίον του.
4) Δεν συγχωρεί τις προσβολές και υποτιμήσεις και αντιδρά με θυμό.

Κλινικά Χαρακτηριστικά
Τα άτομα που πάσχουν από παρανοειδή διαταραχή της προσωπικότητας διακρίνονται κυρίως
από τη διαρκή καχυποψία και δυσπιστία τους προς τους άλλους ανθρώπους. Συγκεκριμένα,
πιστεύουν ότι οι άλλοι τους βλάπτουν, τους εξαπατούν, τους εκμεταλλεύονται και γενικά
χρησιμοποιούν διάφορους τρόπους και πληροφορίες κακόβουλα εναντίον τους. Για τους λόγους
αυτούς παρουσιάζονται συνήθως εχθρικά, ευερέθιστα και θυμωμένα. Πολλές φορές τα άτομα αυτά
μπορεί να επιδεικνύουν αδικαιολόγητα ζηλότυπη συμπεριφορά προς τον ερωτικό τους σύντροφο ή
σύζυγο.
Κατά τη διάρκεια της κλινικής συνέντευξης διερευνούν το γύρω περιβάλλον τους και τον ίδιο
τον εξεταστή για τυχόν ύποπτες ενδείξεις, ενώ είναι πιθανόν να παρουσιάζουν μυϊκή ένταση και να
δυσκολεύονται πολύ να ηρεμήσουν και να χαλαρώσουν. Το περιεχόμενο της σκέψη τους
παρουσιάζει στοιχεία που παραπέμπουν στο μηχανισμό άμυνας της προβολής, δηλαδή αποδίδουν
στους άλλους ανθρώπους τα αρνητικά και εχθρικά συναισθήματα και σκέψεις που, στην
πραγματικότητα, οι ίδιοι αισθάνονται για τους άλλους. Τέλος, όταν ο κλινικός τους ζητήσει να
αιτιολογήσουν τους ισχυρισμούς τους περί κακόβουλων προθέσεων των άλλων ανθρώπων προς
αυτούς, γρήγορα διαπιστώνει ότι συνήθως η επιχειρηματολογία και οι ισχυρισμοί που
χρησιμοποιούν είναι λανθασμένοι ή ανεπαρκείς και βασίζονται κυρίως στην προκατάληψη, στην
παρερμηνεία και σε ευκαιριακές ιδέες αναφοράς.

Επιδημιολογία
Τα ποσοστά εμφάνισης της συγκεκριμένης διαταραχής στο γενικό πληθυσμό κυμαίνονται
μεταξύ 0,5% και 2,5%.

4
 Αιτιολογία
Ορισμένες ψυχολογικές θεωρίες εξηγούν την εμφάνιση της συγκεκριμένης διαταραχής της
προσωπικότητας ως αποτέλεσμα της υπερβολικής αυστηρότητας των γονέων των ατόμων αυτών
κατά τη διάρκεια της παιδικής τους ηλικίας. Αποτέλεσμα αυτής της κατάστασης είναι, όταν
μεγαλώσει το παιδί, να φοβάται να εμπιστευθεί άλλους ανθρώπους και να αναπτύξει στενές σχέσεις
μαζί τους. Είναι επίσης πιθανό το άτομο, που αργότερα εμφανίζει παρανοειδή διαταραχή της
προσωπικότητας, να ενσωματώνει την οργή που προέρχεται από τους γονείς του και να την
προβάλλει προς τους άλλους ανθρώπους γύρω του (χρησιμοποιεί δηλαδή κατά κύριο λόγο το
μηχανισμό άμυνας της προβολής). Τέλος, έχει παρατηρηθεί ότι τα άτομα που υπήρξαν
κακοποιημένα παιδιά και εμφάνισαν, κατά την ενηλικίωσή τους, παρανοειδή διαταραχή της
προσωπικότητας, έχουν την τάση να παρουσιάζουν σκληρή συμπεριφορά και προς τα δικά τους
παιδιά.

5
 ΣΧΙΖΟΕΙΔΗΣ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Διαγνωστικά κριτήρια
1) Το άτομο με τη διαταραχή αυτή είναι συνήθως αποστασιοποιημένο από κοινωνικές σχέσεις.
2) Διακρίνεται περιορισμένη έκφραση των συναισθημάτων του ατόμου (συνήθως εμφανίζεται
αμβλύ συναίσθημα) σε διαπροσωπικό επίπεδο.
3) Το άτομο επιλέγει μοναχικές δραστηριότητες και δεν επιθυμεί να έχει σεξουαλικές επαφές με
άλλο άτομο.
4) Στερείται στενών φιλικών σχέσεων και συνήθως εμφανίζεται αδιάφορο στον έπαινο και την
κριτική των άλλων ανθρώπων.

Κλινικά Χαρακτηριστικά
Τα άτομα που πάσχουν από σχιζοειδή διαταραχή της προσωπικότητάς τους χαρακτηρίζονται
από εκκεντρικότητα και απομόνωση από κοινωνικές δραστηριότητες, που προκύπτει από έλλειψη
άνεσης στις διαπροσωπικές τους αλληλεπιδράσεις, η οποία τους οδηγεί σε ενδοστρέφεια,
περιορισμένο εύρος συναισθηματικής έκφρασης και κοινωνική απόσυρση. Είναι συνήθως άτομα
απορροφημένα στον εαυτό τους, ασχολούνται υπερβολικά με φαντασιώσεις, είναι απόμακρα και
αποστασιοποιημένα από τους άλλους ανθρώπους.
Τα άτομα που πάσχουν από σχιζοειδή διαταραχή της προσωπικότητας διακρίνονται ιδιαίτερα
για την δυσκολία ή ανικανότητά τους να εκφράσουν το θυμό τους. Συνήθως, εμφανίζονται
συναισθηματικά ψυχρά και χωρίς διάθεση για συναισθηματικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους.
Μάλιστα, λόγω της δυσκολίας τους να αναπτύξουν συναισθηματικούς δεσμούς και να
δημιουργήσουν σχέσεις με το άλλο φύλο, επιλέγουν να ζήσουν μια μοναχική ζωή –η οποία
διακρίνεται και από έλλειψη σεξουαλικών σχέσεων, πέραν της φαντασίας- και συνήθως δεν
παντρεύονται (κυρίως οι άνδρες) ή δέχονται παθητικά το γάμο (κυρίως οι γυναίκες).

Επιδημιολογία
Η συγκεκριμένη διαταραχή της προσωπικότητας διαδιγνώσκεται πιο συχνά στους άντρες.
Ορισμένα από τα κύρια συμπτώματά της είναι πολύ πιθανόν να εμφανιστούν από την παιδική
ακόμη ηλικία ή/και την εφηβεία του ατόμου, κατά τη διάρκεια της οποίας το άτομο παρουσιάζεται
μοναχικό και απόμακρο, με φτωχές σχέσεις με τους συνομηλίκους του, κλ.π.

Αιτιολογία
Ως πιθανός αιτιολογικός παράγοντας που συμβάλει στην εμφάνιση της συγκεκριμένης
διαταραχής έχει προταθεί η ύπαρξη ενός οικογενειακού περιβάλλοντος από το οποίο απουσιάζουν
οι κοινωνικές και συναισθηματικές αλληλεπιδράσεις. Τα παιδιά που βίωσαν την απόρριψη ή τον
6
 πόνο μέσα στο οικογενειακό τους περιβάλλον στην παιδική ηλικία, είναι πιθανό να εμφανίσουν
συμπτώματα της σχιζοειδούς διαταραχής κατά τη διάρκεια της εφηβικής ηλικίας ή της ενήλικης
ζωής.
Οι ερευνητές της γνωστικής προσέγγισης προτείνουν ότι τα άτομα που πάσχουν από
σχιζοειδή διαταραχή της προσωπικότητας παρουσιάζουν συγκεκριμένα γνωστικά ελλείμματα,
συμπεριλαμβανομένης της ανικανότητάς τους να εξετάζουν τις καταστάσεις του περιβάλλοντός
τους με αποτελεσματικό τρόπο. Επίσης, έχει παρατηρηθεί ότι τα παιδιά που αργότερα εμφανίζουν
σχιζοειδή διαταραχή της προσωπικότητας, καθυστερούν στην ανάπτυξη της γλώσσας και της
κινητικής λειτουργικότητάς τους, παρά το γεγονός ότι δεν υστερούν στην νοημοσύνη τους. Οι
δυσκολίες σ’ αυτούς τους τομείς οδηγούν πιθανότατα στην έλλειψη συναισθηματικής
αλληλεπίδρασης του ατόμου με το περιβάλλον του.

7
 ΑΝΤΙΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Διαγνωστικά κριτήρια
1) Το άτομο παρουσιάζει αδυναμία να συμμορφωθεί με τις κοινωνικές σταθερές.
2) Τείνει να εξαπατά για δικό του κέρδος ή ευχαρίστηση τους άλλους.
3) Διακρίνεται από παρορμητικότητα, ευερεθιστότητα, καθώς και επιθετικότητα.
4) Δεν ενδιαφέρεται για την ασφάλεια των άλλων ή του εαυτού του.

Κλινικά Χαρακτηριστικά
Τα άτομα με αντικοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας παρουσιάζουν αδυναμία
συμμόρφωσης με τα κοινωνικά πρότυπα, η οποία συνοδεύεται συνήθως από ανευθυνότητα,
απουσία ενοχών και έλλειψη μεταμέλειας. Χαρακτηρίζονται από συχνή χρήση του ψέματος, δόλο
και εξαπάτηση των άλλων ανθρώπων για την επίτευξη προσωπικού οφέλους, αντικοινωνικές
πράξεις και παραβατική ή εγκληματική συμπεριφορά, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται
κλοπές, συμπλοκές, σκασιαρχείο και φυγή από το σπίτι –ακόμη και από την παιδική ηλικία-,
παράνομες δραστηριότητες, κατάχρηση ουσιών, κλ.π.
Τα άτομα αυτά διακρίνονται επίσης για χαοτική σεξουαλική συμπεριφορά, ευερεθιστότητα
και επιθετικότητα, η οποία οδηγεί σε κακοποίηση μελών της οικογένειάς τους (παιδιά, σύζυγο),
καθώς και απερισκεψία και αδιαφορία για την ασφάλεια του ίδιου τους του εαυτού ή άλλων
ατόμων, χαρακτηριστικό παράδειγμα της οποίας είναι η οδήγηση σε κατάσταση μέθης.

Επιδημιολογία
Η συγκεκριμένη διαταραχή παρουσιάζεται πολύ πιο συχνά στους άντρες από ότι στις
γυναίκες, στους οποίους μάλιστα εμφανίζεται σε ποσοστό 3% έναντι του 1% στις γυναίκες (στο
γενικό πληθυσμό). Τα ποσοστά εμφάνισης της διαταραχής σε κλινικούς πληθυσμούς είναι πιο
αυξημένα και ποικίλουν από 3% έως και 30%, ενώ ακόμη μεγαλύτερη συχνότητα εμφάνισης
παρατηρείται σε άτομα που βρίσκονται σε κατάσταση εγκλεισμού, όπως για παράδειγμα σε
προγράμματα απεξάρτησης, στις φυλακές, στα αναμορφωτήρια, κλ.π.

Αιτιολογία
Από τη μελέτη των οικογενειών ατόμων που εμφανίζουν αντικοινωνική διαταραχή της
προσωπικότητας προέκυψε η ύπαρξη ορισμένων κοινών χαρακτηριστικών, μεταξύ των οποίων
συμπεριλαμβάνονται και τα ακόλουθα: α) η ύπαρξη ιστορικού εγκληματικής ή/και αντικοινωνικής
συμπεριφοράς στους γονείς του ατόμου, το οποίο πιθανόν λειτουργεί ως μοντέλο μίμησης για το
παιδί, β) η σωματική κακοποίηση του ατόμου και η έλλειψη ζεστασιάς μέσα στην οικογένεια, γ) η

8
 πρώιμη απώλεια ενός γονέα, η οποία, στην περίπτωση ενός διαζυγίου που προκύπτει μετά από
συγκρούσεις μέσα στην οικογένεια, μπορεί να έχει μεγαλύτερη αρνητική επίδραση στο παιδί, δ) οι
κακές συνθήκες διαβίωσης της οικογένειας και η έλλειψη εκπαιδευτικής κατάρτισης του ατόμου.

9
 ΜΕΤΑΙΧΜΙΑΚΗ (ΟΡΙΑΚΗ) ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Παλαιότερα, ορισμένοι επιστήμονες, κυρίως της ψυχοδυναμικής κατεύθυνσης, πρότειναν

τους όρους «περιπατητική σχιζοφρένεια» και «ψευδονευρωτική σχιζοφρένεια» για να περιγράψουν
μια κατάσταση, στην οποία το άτομο που πάσχει βρίσκεται στα όρια μεταξύ νευρώσεως και
ψυχώσεως και διακρίνεται για την ύπαρξη υπερβολικής αστάθειας και μεταβλητότητας στο
συναίσθημα, στη συμπεριφορά και στην εικόνα που έχει για τον εαυτό του και τους άλλους
ανθρώπους. Ο όρος «μεταιχμιακός», ο οποίος αναφέρθηκε από τον Stern το 1938, αφορούσε στους
ασθενείς εκείνους που λάμβαναν ψυχοθεραπεία ανά τακτά χρονικά διαστήματα και εμφανίζονταν
διαταραγμένοι και δύσκολοι στον χειρισμό τους, παρά το γεγονός ότι δεν παρουσίαζαν –συνήθως-
παραληρηματικές ιδέες και ψευδαισθήσεις.

Διαγνωστικά κριτήρια
1) Το άτομο παρουσιάζει ασταθείς και έντονες διαπροσωπικές σχέσεις, οι οποίες χαρακτηρίζονται
από εναλλαγές εξιδανίκευσης και υποτίμησης των καταστάσεων.
2) Διακρίνονται υπερβολικές προσπάθειες του ατόμου να αποφύγει πραγματική ή φανταστική
εγκατάλειψη.
3) Χαρακτηριστική είναι η ύπαρξη παρορμητικότητας στη σπατάλη χρημάτων, στην κατάχρηση
ουσιών και στις σεξουαλικές δραστηριότητες.
4) Παροδικά εμφανίζεται παρανοϊκός ιδεασμός ή σοβαρά διασχιστικά συμπτώματα.

Κλινικά Χαρακτηριστικά
Τα άτομα που πάσχουν από μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητάς τους λειτουργούν
συνήθως σε κατάσταση κρίσεως και παρουσιάζουν συνεχείς μεταβολές στη συναισθηματική τους
διάθεση, γι’αυτό και σε κάποιο από τα συστήματα ταξινόμησης των διαταραχών της
προσωπικότητας (ICD) προτάθηκε ο όρος «συναισθηματικά ασταθής διαταραχή της
προσωπικότητας» για να περιγραφεί η συγκεκριμένη διαταραχή. Η συμπεριφορά τους είναι
συνήθως απρόβλεπτη και, συχνά, πραγματοποιούν αυτοκαταστροφικές πράξεις (πχ.,
αυτοακρωτηριασμούς) κατ’επανάληψη, με στόχο να αποσπάσουν βοήθεια από τους άλλους ή να
εκφράσουν το θυμό τους.
Οι ασθενείς με μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας παρουσιάζουν διαταραγμένες
διαπροσωπικές σχέσεις. Χαρακτηριστικός είναι ο διαχωρισμός-κατηγοριοποίηση των ανθρώπων
στον οποίο καταφεύγουν (μέσω του μηχανισμού της σχάσης): είτε τους εξιδανικεύουν ως απόλυτα
καλούς είτε τους υποτιμούν ως απόλυτα κακούς, δηλαδή τους αντιμετωπίζουν είτε ως πρόσωπα

10
 στοργής και προσκόλλησης, είτε ως άτομα που στερούν από τον ασθενή την ικανοποίηση της
ανάγκης του για ασφάλεια και τον απειλούν με εγκατάλειψη.
Η χαοτική σεξουαλική συμπεριφορά είναι ένα από τα ιδιαίτερα γνωρίσματα αυτών των
ασθενών, οι οποίοι προσπαθούν με αυτό τον τρόπο να απομακρύνουν το αίσθημα της μοναξιάς που
δεν μπορούν να αντέξουν. Επίσης, οι ασθενείς με μεταιχμιακή διαταραχή της προσωπικότητας
παραπονούνται συχνά ότι έχουν χρόνια αισθήματα κενού και ανίας, καθώς επίσης και ότι δεν έχουν
μια σταθερή αίσθηση της ταυτότητας του εαυτού τους, δηλαδή παρουσιάζουν διάχυση ταυτότητας.
Τέλος, θα πρέπει να σημειωθεί ότι πολλές φορές τα άτομα αυτά εμφανίζουν βραχείας διάρκειας
ψυχωσικά επεισόδια με παροδικό παρανοϊκό ιδεασμό.

Επιδημιολογία
Η μεταιχμιακή ή οριακή διαταραχή της προσωπικότητας, η οποία είναι δύο φορές περίπου πιο
συχνή στις γυναίκες έναντι των ανδρών- εμφανίζεται περίπου σε ποσοστό 1%-2% του γενικού
πληθυσμού, καθώς και σε ποσοστό 10% των εξωτερικών και 20% περίπου των νοσηλευομένων
ασθενών με ψυχιατρικά συμπτώματα.

Αιτιολογία
Οικογενειακοί παράγοντες. Ορισμένες ψυχοδυναμικές θεωρητικές προσεγγίσεις προτείνουν
ότι η εμφάνιση της μεταιχμιακής διαταραχής της προσωπικότητας σχετίζεται με την απουσία του
συναισθηματικού δεσμού μεταξύ μητέρας και παιδιού. Αποτέλεσμα της έλλειψης αυτής είναι να η
δυσκολία του ατόμου να αναπτύξει μια ξεκάθαρη εικόνα για τον εαυτό του και εμπιστοσύνη προς
τους άλλους ανθρώπους.
Κοινωνικοπολιτισμικοί παράγοντες. Άλλοι ερευνητές έχουν προτείνει ότι η εμφάνιση της
μεταιχμιακής διαταραχής της προσωπικότητας είναι αποτέλεσμα των συνεχών αλλαγών που
παρατηρούνται στη δομή της σύγχρονης κοινωνίας και της οικογένειας, καθώς επίσης και των νέων
μεθόδων που υιοθετούνται από τους γονείς για την ανατροφή των παιδιών τους.

11
 ΔΡΑΜΑΤΙΚΗ (ΙΣΤΡΙΟΝΙΚΗ) ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Διαγνωστικά κριτήρια
1) Το άτομο δεν αισθάνεται άνετα εάν το ίδιο δεν αποτελεί το επίκεντρο της προσοχής των άλλων.
2) Η αλληλεπίδραση του ατόμου με τους άλλους χαρακτηρίζεται κυρίως από απρόσφορη,
σεξουαλικά σαγηνευτική ή προκλητική συμπεριφορά.
3) Το άτομο χρησιμοποιεί την εξωτερική του εμφάνιση για να προσελκύσει την προσοχή των
άλλων και χρησιμοποιεί την υπερβολή στον τρόπο της ομιλίας του.
4) Παρουσιάζεται δραματικό με υπερβολική έκφραση των συναισθημάτων του.

Κλινικά Χαρακτηριστικά
Τα άτομα με δραματική διαταραχή της προσωπικότητας χαρακτηρίζονται από μια
συμπεριφορά που αναζητά συνεχώς την προσοχή των άλλων, διεκδικώντας την αποδοχή και τον
έπαινό τους. Χρησιμοποιούν την υπερβολή στη σκέψη και στα συναισθήματά τους (πχ., κλάματα)
και δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στα λεγόμενά τους, με αποτέλεσμα να ακούγονται περισσότερο
σημαντικά απ’ότι είναι στην πραγματικότητα. Η διάθεση για φλερτ είναι συνήθως προφανής και
γίνεται κυρίως για να εξυπηρετήσει τη ματαιοδοξία του ασθενούς, δηλαδή για να επιβεβαιωθεί το
ίδιο το άτομο ότι είναι ελκυστικό για το άλλο φύλο, καθώς και για να καλύψει την ανάγκη του για
εξάρτηση. Η ματαιοδοξία και η αυταρέσκεια συνιστούν και το λόγο για τον οποίο συνήθως οι
σχέσεις που αναπτύσσουν αυτά τα άτομα είναι επιφανειακές. Τέλος, αξίζει να σημειωθεί ότι συχνές
είναι και οι σεξουαλικές φαντασιώσεις, που αναπτύσσουν οι ασθενείς που πάσχουν από την
δραματική διαταραχή της προσωπικότητας, με άτομα με τα οποία σχετίζονται, όπως για
παράδειγμα με το θεραπευτή τους.

Επιδημιολογία
Η δραματική ή ιστριονική διαταραχή της προσωπικότητας εμφανίζεται σε ποσοστό 2%-3%
στο γενικό πληθυσμό και σε ποσοστό 10%-15% στον κλινικό πληθυσμό και είναι πιο συχνή στις
γυναίκες.

Αιτιολογία
Η ψυχοδυναμική προσέγγιση υποστηρίζει ότι τα άτομα που αναπτύσσουν δραματική
διαταραχή της προσωπικότητας δεν βίωσαν, κατά την παιδική τους ηλικία, υγιείς σχέσεις
αλληλεπίδρασης με τους γονείς τους, με συνέπεια να αισθάνονται φοβισμένα, απομονωμένα και μη
αγαπητά από τους άλλους. Προκειμένου λοιπόν τα άτομα αυτά να αντιμετωπίσουν τον φόβο της
12
 απώλειας που βιώνουν και να αποσπάσουν την προσοχή και τη φροντίδα των άλλων, ‘’επινοούν’’
την εμφάνιση συναισθηματικών κρίσεων.
Άλλες θεωρητικές υποθέσεις υποστηρίζουν ότι η ανάπτυξη της συγκεκριμένης διαταραχής
σχετίζεται με το Οιδιπόδειο σύμπλεγμα -τουλάχιστον όσον αφορά στις γυναίκες που πάσχουν από
αυτή. Θεωρούν δηλαδή ότι η συγκεκριμένη διαταραχή της προσωπικότητας εξυπηρετεί τη γυναίκα
που εμφανίζει υπερβολική συναισθηματική έκφραση, ώστε να αποσπάσει την προσοχή του πατέρα
της, συμπεριφορά που υιοθετείται στη συνέχεια και εδραιώνεται και στις υπόλοιπες διαπροσωπικές
σχέσεις του ατόμου.
Άλλες θεωρίες προτείνουν ότι τα άτομα που εμφανίζουν δραματική διαταραχή της
προσωπικότητας στην ενήλικη ζωή τους, πιθανότατα έλαβαν ως παιδιά πλήθος ερεθισμάτων και
υπερβολική προσοχή από το οικείο τους περιβάλλον κατά την παιδική τους ηλικία. Το γεγονός
αυτό τους οδηγεί στην ενήλικη ζωή τους να αναζητούν συνεχώς νέα ερεθίσματα και περιπέτειες,
επειδή δεν μπορούν να ικανοποιήσουν τις αυξημένες απαιτήσεις τους και δεν αντέχουν τη ρουτίνα
και την ανία.
Τέλος, έμφαση έχει δοθεί και στους κοινωνικοπολιτισμικούς παράγοντες για την κατανόηση
της δραματικής διαταραχής της προσωπικότητας. Συγκεκριμένα, έχει προταθεί ότι η ανάπτυξη της
διαταραχής αυτής μπορεί να έχει τις ρίζες της στις νόρμες και στις προσδοκίες της κοινωνίας, βάσει
των οποίων το εγωιστικό και ματαιόδοξο άτομο που εμφανίζει τη συγκεκριμένη διαταραχή,
θεωρείται ως καρικατούρα της θηλυκότητας. Άλλωστε, δεν πρέπει να ξεχνά κανείς ότι μέχρι
πρόσφατα η κοινωνία ενεθάρρυνε τα κορίτσια να είναι περισσότερο εξαρτημένα από τα αγόρια και
να εμφανίζουν πιο επιπόλαιη, ανώριμη και θεατρική συμπεριφορά.

13
 ΝΑΡΚΙΣΣΙΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Διαγνωστικά κριτήρια
1) Το άτομο διακρίνεται από μια αίσθηση σπουδαιότητας για τον εαυτό του.
2) Χαρακτηρίζεται από έντονη ενασχόληση με φαντασιώσεις απεριόριστης επιτυχίας, δύναμης και
εξυπνάδας.
3) Απαιτεί υπερβολικό θαυμασμό από τους άλλους και έχει μια αίσθηση ιδιαίτερων δικαιωμάτων
έναντι των άλλων.
4) Το άτομο πιστεύει ότι είναι μοναδικό και μόνο από τα μοναδικά άτομα μπορεί να γίνει
κατανοητό.

Κλινικά Χαρακτηριστικά
Κυρίαρχα χαρακτηριστικά των ατόμων που πάσχουν από ναρκισσιστική διαταραχή της
προσωπικότητας είναι η αίσθηση της μοναδικότητας και του μεγαλείου του ατόμου και, γενικά, η
μεγαλοποιημένη αίσθηση της προσωπικής αξίας. Επειδή πιστεύουν ότι είναι μοναδικοί και
ιδιαίτεροι άνθρωποι, περιμένουν από τους άλλους ανάλογη, ειδική μεταχείριση και θεωρούν ότι
έχουν ιδιαίτερα δικαιώματα. Οι σχέσεις τους με τα άλλα άτομα επηρεάζονται αρνητικά από τις
πεποιθήσεις που έχουν για τον εαυτό τους. Είναι φιλόδοξα άτομα και διεκδικούν την απόκτηση
φήμης και την επιτυχία, εκμεταλλευόμενοι τους άλλους με την επίδειξη προσποιητής συμπάθειας
για την εξυπηρέτηση των στόχων τους.

Επιδημιολογία
Η ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας εμφανίζεται σε ποσοστό 1% στο γενικό
πληθυσμό και κυμαίνεται σε ποσοστά από 2% έως 16% στον κλινικό πληθυσμό. Συχνότερα
απαντάται στους άνδρες.

Αιτιολογία
Ως αιτιολογικός παράγοντας για την εμφάνιση της ναρκισσιστικής διαταραχής της
προσωπικότητας έχει προταθεί η ανεπαρκής φροντίδα και αποδοχή του παιδιού από τους γονείς του
κατά την παιδική ηλικία, η οποία έχει ως αποτέλεσμα αυτό να την αναζητά απεγνωσμένα συνεχώς
από τους άλλους ανθρώπους. Μια άλλη υπόθεση προτείνει ότι η διαταραχή είναι ίσως αποτέλεσμα
της υπερβολικής έμφασης που έδωσαν οι γονείς στις ικανότητες και στα ταλέντα του παιδιού κατά
την παιδική του ηλικία, καθώς επίσης και στις μεγάλες προσδοκίες που είχαν από αυτό. Ίσως αυτή
η υπόθεση να εξηγεί και το γιατί η ναρκισσιστική διαταραχή της προσωπικότητας παρατηρείται
συχνότερα στα πρωτότοκα παιδιά και στα μοναχοπαίδια.

14
 ΕΞΑΡΤΗΜΕΝΗ Ή ΕΞΑΡΤΗΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Διαγνωστικά κριτήρια
1) Το άτομο παρουσιάζει υπερβολικά μεγάλες δυσκολίες στο να παίρνει αποφάσεις μόνο του, χωρίς
συμβουλές από τους άλλους ανθρώπους.
2) Δεν εκφράζει τη διαφωνία του προς τους άλλους ανθρώπους, από φόβο μήπως και δεν γίνει
αποδεκτός από αυτούς.
3) Δυσκολεύεται να ξεκινήσει σχέδια και προγράμματα, κυρίως λόγω της έλλειψης
αυτοπεποίθησης που το διακρίνει.
4) Αναζητά στενές σχέσεις με τους άλλους, ως μια πηγή φροντίδας και υποστήριξής του.
5) Φοβάται να φροντίσει το ίδιο τον εαυτό του.

Κλινικά Χαρακτηριστικά
Τα άτομα που εμφανίζουν τη συγκεκριμένη διαταραχή της προσωπικότητας θέτουν την
ευθύνη του εαυτού τους στους άλλους ανθρώπους –εξαρτώνται από τους άλλους, ακόμη και για τις
πιο σημαντικές αποφάσεις που αφορούν στη δική τους ζωή- και υποτάσσουν τις ανάγκες τους στις
ανάγκες των άλλων ατόμων, λόγω έλλειψης αυτοπεποίθεσης και λόγω του γεγονότος ότι δεν
αντέχουν να είναι μόνα τους. Ζητούν συνεχώς τις συμβουλές και τις νουθεσίες των άλλων για τα
ζητήματα που τους απασχολούν και δεν μπορούν μόνα τους να πάρουν αποφάσεις. Επιδιώκουν να
είναι συνεχώς σε σχέση εξάρτησης από άλλους, προσκολλώνται σ’αυτούς και συνήθως
αποφεύγουν να αναλάβουν οι ίδιοι θέσεις που απαιτούν υπευθυνότητα ή ηγετικό ρόλο. Συνήθως
διακρίνονται από απαισιοδοξία, παθητικότητα, αμφισβήτηση της αξίας του εαυτού και φόβο ή
αποφυγή της εκδήλωσης σεξουαλικών ή επιθετικών συναισθημάτων προς άλλα άτομα.

Επιδημιολογία
Η διαταραχή αυτή διαγιγνώσκεται συχνότερα στις γυναίκες.

Αιτιολογία
Μια από τις υποθέσεις για την αιτιολογία της συγκεκριμένης διαταραχής προτείνει ότι οι
γονείς του ατόμου που αργότερα αναπτύσσει εξαρτημένη διαταραχή της προσωπικότητας είναι
υπερπροστατευτικοί και συνεχώς ανταμείβουν την πιστή και «σωστή» συμπεριφορά των παιδιών
τους, τιμωρώντας ταυτόχρονα οποιαδήποτε συμπεριφορά είναι ανεξάρτητη ή διαφορετική από τη
αναμενόμενη. Η ψυχοδυναμική προσέγγιση θεωρεί ότι η διαταραχή αυτή είναι αποτέλεσμα της
σύγχυσης που προκύπτει κατά τη διάρκεια του πρωκτικού σταδίου της ψυχοσεξουαλικής
15
 ανάπτυξης του παιδιού. Σύμφωνα με την υπόθεση αυτή, το άτομο παραμένει ανικανοποίητο και
αναζητά συνεχώς κάτι, γεγονός που κάνει το γονιό να είναι περισσότερο τιμωρητικός και το παιδί
να προσκολλάται όλο και περισσότερο σ’αυτόν.

16
 ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΚΑΤΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΗ ΔΙΑΤΑΡΑΧΗ ΤΗΣ
ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ

Διαγνωστικά κριτήρια
1) Το άτομο συνήθως απασχολείται έντονα με προγράμματα, λίστες και λεπτομέρειες, σε βαθμό
τέτοιο που χάνεται η ουσία της εργασίας του.
2) Είναι υπερβολικά ευσυνείδητο και άκαμπτο, ιδιαίτερα σε θέματα που αφορούν στην ηθική και
στις αξίες του.
3) Διακρίνεται από τελειομανία, γεγονός που του προκαλεί δυσκολίες στην ολοκλήρωση της
εργασίας που εκτελεί, παρόλο που είναι υπερβολικά αφοσιωμένο σε αυτή.
4) Αδυνατεί να πετάξει φθαρμένα αντικείμενα, ακόμα και αν αυτά δεν έχουν κάποια
συναισθηματική αξία.

Κλινικά Χαρακτηριστικά
Τα άτομα που πάσχουν από ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή της
προσωπικότητας διακρίνονται από την υπερβολική ενασχόλησή τους με τους κανόνες, την τάξη,
την καθαριότητα, τις λεπτομέρειες και προσπαθούν να επιτύχουν το τέλειο. Συνηθίζουν να
ακολουθούν πιστά, αυστηρά και με τελετουργικό τρόπο τους κανόνες –γεγονός που συμβάλει στην
εκφόρτιση του άγχους του ατόμου-, αδυνατώντας να ελιχθούν ή να ανεχθούν οποιαδήποτε
παράβασή τους, γι’αυτό και είναι ικανά άτομα για την επίτευξη εργασίας ρουτίνας.
Τα συμπτώματα της διαταραχής αναγκάζουν συνήθως τα άτομα αυτά να έχουν περιορισμένες
διαπροσωπικές σχέσεις και λίγους φίλους, δεδομένου ότι τα ίδια τα άτομα δεν μπορούν να
συμβιβαστούν με τους άλλους και ζητούν από τους άλλους ανθρώπους να συμμορφωθούν με τους
δικούς τους κανόνες. Τέλος, λόγω της τελειομανίας τους, φοβούνται ότι θα κάνουν λάθη, είναι
αναποφάσιστοι και καθυστερούν όταν πρόκειται να πάρουν κάποιες αποφάσεις.

Επιδημιολογία
Η ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή της προσωπικότητας εμφανίζεται στο γενικό
πληθυσμό σε ποσοστό 1% περίπου και στους κλινικούς πληθυσμούς σε ποσοστά που κυμαίνονται
μεταξύ του 3% και 10%.

Αιτιολογία
Η ψυχοδυναμική προσέγγιση θεωρεί ότι η συγκεκριμένη διαταραχή είναι αποτέλεσμα
καθήλωσης του ατόμου στο πρωκτικό στάδιο της ψυχοσεξουαλικής του εξέλιξης, το οποίο
σχετίζεται με την προσπάθεια αυτονόμησης και ανεξαρτησίας του ατόμου έναντι της εξωτερικής
17
 επιβολής ελέγχου από τους γονείς του. Η θεωρητική αυτή προσέγγιση προτείνει ότι οι γονείς των
ατόμων με ψυχαναγκαστική καταναγκαστική διαταραχή της προσωπικότητας ήταν πιθανότατα
υπερπροστατευτικοί και εξουσιαστικοί απέναντι στο άτομο, όταν ήταν παιδί, και τιμωρούσαν κάθε
αντίδραση για αυτονομία του.
Η γνωστική προσέγγιση υποστηρίζει ότι τα άτομα που πάσχουν από ψυχαναγκαστική
καταναγκαστική διαταραχή της προσωπικότητας επιδίδονται σε λανθασμένη γνωστική
αντανάκλαση της ζωής και του κόσμου. Δηλαδή, το γνωστικό στυλ που χρησιμοποιούν τα άτομα
αυτά, το οποίο διακρίνεται από την υπερβολική συγκέντρωση και τον υπερβολικό έλεγχο για
πράγματα και καταστάσεις, τα εμποδίζει να συνθέσουν τις εμπειρίες τους κάτω από μια κατανοητή
προοπτική.

18