Ιστορία και Θεωρία της Ψυχιατρικής

Eugène Delacroix, A Mad Woman, c.1822 Pablo Picasso, Le fou (L’ idiot), 1904
[Musée des Beaux-Arts d’ Orléans] [Museo Picasso, Barcelona]
 Iris Grace Jackson Pollock (1912-1956)

Franz Karl Bühler, Ο Εαυτός, 1919 [Συλλογή Prinzhorn]

Πηγή:http://ischool.e-steki.gr/showthread.php?t=76719
 «Είναι φοβερό· μηδέν·
τίποτε άλλο από το να
περιμένει κανείς εκεί
για χρόνια να έρθει ο
θάνατος, αλλά το
επαναλαμβάνω, δεν
είναι αλλιώς αλλού».

Félix Guattari, Από τη

Λέρο στη Λα Μπορντ

Ψυχιατρικό Νοσοκομείο Αττικής, 9/2015

 «Το αστικό κράτος, σαν τέτοιο, δεν πρόκειται
ποτέ να παραιτηθεί από το να φυλακίζει
ορισμένα άτομα, να τα ελέγχει, να τα καταπιέζει,
να τα επανακαθορίζει, να τα εμποδίζει, ή να
επεμβαίνει πάνω τους με ειδικούς τρόπους, με
όλο και πιο αποτελεσματικές μεθόδους. Τα
πράγματα αρχίζουν να γίνονται καθαρά: και
τώρα που η εποχή της μυθοποίησης της
ανεκτικότητας τελείωσε, η εξουσία δείχνει ξανά
το πραγματικό της πρόσωπο. Δεν πρέπει
λοιπόν να μας σοκάρει το γεγονός ότι η
σύγχρονη ψυχιατρική αντί να καταστρέφεται,
ισχυροποιείται, γίνεται σκληρότερη, καλύτερα
οργανωμένη, πιο ανελέητη κι αυταρχική [...].
Έτσι η ψυχιατρική εξελίχτηκε σε μια εξαιρετικά
ποικιλόμορφη, πολύμορφη κι εύστροφη
επιστήμη, συχνά αντιφατική και σε σύγκρουση
μ’ αυτήν την ίδια, μόνο που πάντα ο στόχος της
παραμένει ο ίδιος∙ κι αυτός ο στόχος είναι
στόχος πολιτικός: ο έλεγχος της
συμπεριφοράς».
Giovanni Jervis, «Ο Μύθος της Αντιψυχιατρικής»

 ● «Η αντίρρησή μου με τους ψυχίατρους

είναι ότι θέλουν να είμαι ίδιος με τους
άλλους ανθρώπους. Αφού δεν είμαι».
(προφορική μαρτυρία ασθενούς,
έγκλειστου στο Δρομοκαΐτειο. Από το
βιβλίο της Μαρίας Φαφαλιού, Ιερά Οδός
343. Μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο).
● «Η ζωή μου μέσα στο Δρομοκαΐτειο
ήταν συνεχές σκοτάδι. Δηλαδή, πώς να
σας το πω, είναι φρικτό να ξυπνάς το
πρωί και να θέλεις να δεις τον ήλιο και
να βλέπεις ότι σ’ εμποδίζουν κάποια
κάγκελα. Καταλαβαίνεις;»
(προφορική μαρτυρία της Μαίρης,
έγκλειστης στο Δρομοκαΐτειο. Από το
βιβλίο της Μαρίας Φαφαλιού, Ιερά Οδός
343. Μαρτυρίες από το Δρομοκαΐτειο).
 «Στο ψυχιατρείο δεν μπορεί
να γίνει καμία θεραπεία
εξαιτίας της εξουσίας που
ασκείται από το γιατρό στον
ασθενή. Η θεραπεία έχει
νόημα όταν υπάρχει
αμοιβαιότητα ανάμεσα στον
ασθενή και το γιατρό».

Franco Basaglia, Εναλλακτική

Ψυχιατρική. Ενάντια στην
απαισιοδοξία της λογικής. Για
την αισιοδοξία της πράξης.
«Πρέπει μάλλον να δεχτούμε πως η εξουσία παράγει γνώση
[…]· πως εξουσία και γνώση άμεσα αλληλοεξαρτιόνται· πως
δεν υπάρχει σχέση εξουσίας χωρίς συσχετισμένη σύσταση
ενός πεδίου γνώσης, ούτε και γνώση που να μην
προϋποθέτει και να μην αποτελεί ταυτόχρονα σχέσεις
εξουσίας. Οι σχέσεις αυτές “εξουσίας-γνώσης” δεν πρέπει
λοιπόν να αναλύονται με αφετηρία ένα υποκείμενο γνώσης
που θα ήταν ελεύθερο ή όχι σε σχέση με το σύστημα της
εξουσίας· πρέπει αντίθετα να έχουμε υπόψη μας πως το
υποκείμενο που κατέχει τη γνώση, τα αντικείμενα της γνώσης
καθώς και οι διάφοροι τρόποι γνώσης, είναι αποτελέσματα
θεμελιακών αλληλοεξαρτήσεων της εξουσίας-γνώσης και των
ιστορικών τους μεταλλαγών».

Michel Foucault, Επιτήρηση και Τιμωρία. Η Γέννηση της Φυλακής

 «Το εργοστάσιο στο οποίο απασχολείται ο εργάτης είναι
τόσο αλλοτριωτικό όσο και το ψυχιατρείο. Η φυλακή δεν
είναι σωφρονιστικός χώρος αποκατάστασης για το
φυλακισμένο αλλά τόπος ελέγχου και εξευτελισμού. Το
σχολείο και το πανεπιστήμιο [...] δε διδάσκουν τίποτα ούτε
στα παιδιά ούτε στους νέους και δεν είναι τίποτε άλλο
παρά το σημείο εκκίνησης, η αίθουσα αναμονής για να
μπουν στο παιχνίδι της παραγωγής. [...] το ψυχιατρείο δε
θεραπεύει την ψυχική ασθένεια αλλά ισοπεδώνει τον
ασθενή και ελέγχει την παρεκκλίνουσα συμπεριφορά του,
τη μη παραγωγικότητά του».

Franco Basaglia, Εναλλακτική Ψυχιατρική. Ενάντια στην

απαισιοδοξία της λογικής. Για την αισιοδοξία της πράξης

«Ποιες είναι σε τελευταία

ανάλυση οι αλήθειες του
ανθρώπου; Είναι οι
αδιάψευστες πλάνες
του».
Friedrich Nietzsche,
Η Χαρούμενη Γνώση
(Βιβλίο ΙΙΙ, 265)
 Ενδεικτικό διάγραμμα μαθημάτων:

● Μάθημα 1ο → Εισαγωγή στους σκοπούς και τις προβληματικές του μαθήματος.

Προβολή και συζήτηση του ντοκιμαντέρ Πάρε αυτά τα σπασμένα φτερά (Take
These Broken Wings) του Daniel Mackler [2008].

● Μάθημα 2ο → Από την κλασική Αρχαιότητα (Ιπποκράτης-Γαληνός) στο

Μεσαίωνα, την Αναγέννηση και το «κυνήγι μαγισσών».

● Μάθημα 3ο → Ο «Μεγάλος Εγκλεισμός» (17ος αιώνας) και τα πρώτα ιδρύματα

εγκλεισμού του 17ου και 18ου αιώνα.

● Μάθημα 4ο → Η γέννηση της ψυχιατρικής επιστήμης, τέλη 18ου-αρχές 19ου αιώνα:

η ανάδυση του θεραπευτικού ασύλου και η «ηθική θεραπεία».

● Μάθημα 5ο → Η γέννηση της ψυχιατρικής θεωρίας και πράξης Ι: το κίνημα του

«non-restraint», οι πρώτες νομοθετικές ρυθμίσεις για την ψυχική ασθένεια και οι
διάφορες εθνικές παραδόσεις.

● Μάθημα 6ο → Η γέννηση της ψυχιατρικής θεωρίας και πράξης ΙΙ: οι νέες

διαγνωστικές κατηγορίες του 19ου αιώνα και οι κυριότεροι εκπρόσωποι.
 Ενδεικτικό διάγραμμα μαθημάτων:

● Μάθημα 7ο → Η πρώτη «αποστασία»: ο Sigmund Freud και η γέννηση της

ψυχανάλυσης (Jean-Martin Charcot, Pierre Janet, Sigmund Freud).

● Μάθημα 8ο → Τα πρώτα βήματα της ψυχανάλυσης (C.G. Jung, A. Adler, W. Reich, K.

Abraham, S. Ferenczi, E. Jones, Melanie Klein, Anna Freud, E. Fromm).

● Μάθημα 9ο → Οι πρώτες βιολογικές θεραπείες του α’ μισού του 20ού αιώνα

(πυρετοθεραπεία μέσω ελονοσίας, υπνοθεραπείες, ινσουλινοθεραπεία, ηλεκτροσόκ,
λοβοτομή) και η εμφάνιση της ψυχοφαρμακολογίας (δεκ. 1950).

● Μάθημα 10ο → Κοινωνική και κοινοτική ψυχιατρική, «ψυχιατρική του τομέα». Η

πορεία της ψυχανάλυσης τον 20ό αιώνα και η σκέψη του Jacques Lacan.

● Μάθημα 11ο → Η ελληνική πραγματικότητα (νομοθεσία, πρώτα ιδρύματα, μέθοδοι

θεραπείας, μαρτυρίες ψυχικά ασθενών, ψυχανάλυση).

● Μάθημα 12ο → Χρήσεις και καταχρήσεις της ψυχιατρικής: τα εγκλήματα των ναζί.
Οι πρώτες κριτικές ενάντια στην κατεστημένη ψυχιατρική: το κίνημα της αντιψυχιατρικής
και η σκέψη του Michel Foucault.

● Μάθημα 13ο → Η κατάσταση της ψυχιατρικής επιστήμης και των ψυχικά ασθενών στις
αρχές του 21ου αιώνα. Το DSM, η εισβολή των νευροεπιστημών και η σαρωτική
ψυχιατρικοποίηση των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών.
 David Abse, Shuffling Madness, 2011

 Η τρέλα στην ελληνική μυθολογία:

● Ο μύθος του Ηρακλή → σε παροξυσμό μανίας που του έστειλε η Ήρα,

σκότωσε τη γυναίκα του Μέγαρα και τα τρία παιδιά του. Ύστερα από
βαθύ ύπνο και πίνοντας ελλέβορο, θεραπεύτηκε.
«Και να τινάζη το κεφάλι πα στις κλειδωσιές του και γουρλωμένα,
σιωπηλός, τα μάτια γοργοστρέφει και σαν ταύρος στο πάλαιμα
πληθαίνει την ανάσα και προσκαλεί μουγκρίζοντας τις Μοίρες του
θανάτου [...] στρίβοντας τα μάτια χαλασμένα και βγάζοντας ρίζες
αιμάτων μεσ’ στις κόρες έβρεχε τα δασά του γένια με αφρού
στάλες. Και τότε με ένα τρελλό γέλιο εμίλησ’ έτσι∙ [...]» (Ευριπίδης,
Ηρακλής Μαινόμενος).

● Αίας → θύμωσε επειδή θεώρησε ότι άδικα δεν του αποδόθηκαν τα

όπλα του Αχιλλέα. Η Αθηνά του συσκότισε το μυαλό και τον έκανε να
επιτεθεί στα κοπάδια του στρατοπέδου, νομίζοντας ότι εφορμά εναντίον
των εχθρών. Όταν συνειδητοποίησε τι έκανε, αποφάσισε να θέσει τέρμα
στη ζωή του (Σοφοκλής, Αίας).
 William Blake, Nebuchadnezzar, 1795 [Tate Modern, London]
Πηγή: http://www.artcyclopedia.com/artists/blake_william.html

Κρανία που έχουν υποστεί τρυπανισμό

Πηγή: http://www.bbc.co.uk/schools/gcsebitesize/history/shp/ancient/prehistoricsurgeryrev1.shtml
 Αίγυπτος:
● Απόδοση ψυχικής
ασθένειας σε κάποιο
θεϊκό/δαιμονικό πνεύμα.
● Βασικές θεραπευτικές
μέθοδοι → κράμα
θρησκευτικών,
υπερφυσικών,
εμπειρικών μέσων.
● Πάπυρος Edwin
Smith (c.1600π.Χ.).
● Πάπυρος Ebers Πάπυρος Ebers, c. 1550π.Χ.
[Βιβλιοθήκη Πανεπιστημίου του Leipzig,
(c. 1550π.Χ.). Γερμανία]
Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Georg_Ebers

 Βαβυλώνα:
● Απόδοση ψυχικής ασθένειας σε
κάποιο θεϊκό/δαιμονικό πνεύμα.
● Βασικές θεραπευτικές μέθοδοι
→ κράμα θρησκευτικών,
υπερφυσικών, εμπειρικών μέσων.
● Κώδικας του Hammurabi (c.
1790π.Χ.).
● Sakikku (1000π.Χ., Όλες οι
Ασθένειες): «εάν η επιληψία
πλήττει κάποιο άτομο κάποιες
[ή τον πλήττει πολλές] φορές,
[αυτό συμβαίνει] ως
Κώδικας του Hammurabi,
αποτέλεσμα της κτήσης του από c. 1790π.Χ.
ένα δαίμονα ή εκλιπόν πνεύμα». [Musée du Louvre, Paris]
Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/Code_of_
Hammurabi
 Ινδία & Κίνα:
● Ινδικός πολιτισμός → i) Βεδική περίοδος (έως 800π.Χ.) & ii)
Βραχμανική περίοδος (800 π.Χ.-1000 μ.Χ.).
● Κινεζικός πολιτισμός → yang (φως, αρσενικό) & yin
(σκοτάδι, θηλυκό), σε συνδυασμό με 5 βασικά στοιχεία (ξύλο,
φωτιά, γη, μέταλλο, νερό), 5 πλανήτες, 5 κατευθύνσεις, 5
εποχές, 5 χρώματα, 5 ήχους και 5 βασικά όργανα στο σώμα.
Οι (ψυχικές) διαταραχές ως δυσαρμονία των 5 αυτών οργάνων.

Κινεζικοί χάρτες βελονισμού [Αρχαιότητα (αριστερά) & 19ος αιώνας (δεξιά)]

Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Acupuncture
 Ασκληπιός και Υγεία
Ιπποκράτης (460-377π.Χ.)
Πηγή:http://users.ntua.gr/dimour/ygeia/oi_kores_tou_ask
Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Hippocrates
lhpiou.html

 Κλασική Αρχαιότητα:

● 5ος αιώνας π.Χ. → νατουραλιστική προσέγγιση των

σωματικών & ψυχικών διαταραχών.

● Ιπποκρατικό Corpus (420-370π.Χ.) → «πέρασμα από

τον “Μύθο” στο “Λόγο” στην ιατρική σκέψη»,
εγκαινιάζοντας τη φυσιοκρατία στην περί ασθένειας
αντίληψη. (Γρ. Αμπατζόγλου, Ψυχιατρική και Ιατρική. Τα
όρια, οι ταυτότητες και οι σχέσεις).

● «Κατά τη γνώμη μου, δεν είναι καθόλου θεϊκότερη ή

ιερότερη από τις άλλες αρρώστιες, αλλά έχει ίδια φύση
και προέλευση με τις άλλες αρρώστιες» (Περί Ιερής
Νούσου, c. 400π.Χ.).
 Η θεωρία των 4 χυμών του
ανθρώπινου σώματος:
● Αίμα (θερμό & υγρό/αέρας)
Φλέγμα (ψυχρό & υγρό/νερό)
Κίτρινη χολή (θερμή & ξηρή/
φωτιά)
Μέλαινα χολή (ψυχρή & ξηρή/
γη).
● Κάθε ασθένεια αποδιδόταν στη
«δυσκρασία» των 4 χυμών
(έλλειψη, υπερεπάρκεια, φθορά,
μετάσταση).
Στόχος θεραπείας η επαναφορά
και διατήρηση της «ευκρασίας»
Πηγή:http://en.wikipedia.org/wiki/File:4_b
(ισορροπία 4 χυμών). ody_fluids.PNG

«Η ζωή είναι σύντομη, η δε ιατρική μακρόχρονη,

η ευκαιρία φευγαλέα και η πείρα απατηλή, η
ορθή κρίση των πραγμάτων είναι δύσκολη. Ο
ιατρός λοιπόν πρέπει όχι μόνο να παρέχει από
μόνος του τα δέοντα στον άρρωστο, αλλά και να
έχει τη βοήθεια του αρρώστου και των οικείων
του και να υπάρχουν οι κατάλληλες συνθήκες
[για την εκτέλεση του έργου του]».

Ιπποκράτους, Αφορισμοί, Τμήμα Πρώτο,§1

 Η θεραπευτική των Ιπποκρατικών:

● Εναντιοθεραπεία → αντιμετώπιση νοσηρών καταστάσεων μέσω

της χορήγησης των αντιθέτων.
Τρία στάδια ασθένειας → α) στάδιο της έναρξης ή της αρχής, β)
στάδιο της ακμής, γ) στάδιο της παρακμής.

● «Θεραπευτική» Ιπποκρατικών → i) «Διαιτητική», ii)

«Φαρμακευτική», iii) «Χειρουργική» (τραυματολογία, ορθοπεδική,
ειδική χειρουργική, επιδεσμολογία).

● Για τον Γαληνό (129-216μ.Χ.), η «δίαιτα» συνίστατο στα

ακόλουθα 6 στοιχεία → i) το φαγητό και το ποτό, ii) τον αέρα, iii) την
κίνηση και την ξεκούραση, iv) τον ύπνο και το ξύπνημα, v) την
έκκριση και την επίσχεση, vi) τα πάθη του νου.

● Επιμέρους μέθοδοι → «κάθαρση», «φλεβοτομία»,

«καυτηρίαση».

Παράσταση σε αγγείο με γιατρό να πραγματοποιεί αφαίμαξη σε ασθενή, 480-470

π.Χ. [Musée du Louvre, Paris]
Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Bloodletting
 Οι κύριες μορφές τρέλας κατά την κλασική Αρχαιότητα:

● Μανία → παροξυσμοί οργής, θυμού, υπερβολικής χαράς. Αποδιδόταν

στην υπερεπάρκεια αίματος και κίτρινης χολής.

● Μελαγχολία → αισθήματα λύπης και φόβου για μεγάλο χρονικό

διάστημα. Αποδιδόταν στην υπερεπάρκεια μέλαινας χολής.
«Όταν ο φόβος ή η λύπη διαρκούν επί πολύ χρόνο, η κατάσταση
οδηγεί σε μελαγχολία» [«ην φόβος ή δυσθυμίη πουλύν χρόνον
διατελέη, μελαγχολικόν το τοιούτον»] (Ιπποκράτους, Αφορισμοί,
Τμήμα Έκτο,§23).

● Αρεταίος από την Καππαδοκία (150-200μ.Χ.), Περί Αιτίων και Σημείων

Οξέων και Χρονίων Παθών → η 1η αναλυτική περιγραφή της μανίας &
της μελαγχολίας.

● Θεραπεία με κατάλληλη δίαιτα, μαζί με βότανα και άλλα σκευάσματα.

Προσφυγή και σε εμπειρικά μέσα από τον Σωρανό τον Εφέσιο (c. 10
μ.Χ.), τον Κέλσο (2ος αι. μ.Χ.), κ.ά.

 Οι ψυχικά ασθενείς στην κλασική Αρχαιότητα:

● Παρά την νατουραλιστική προσέγγιση της Ιπποκρατικής ιατρικής, οι

περισσότεροι άνθρωποι απέφευγαν τους παράφρονες, καθώς πίστευαν
ότι το κακό πνεύμα μπορούσε να δραπετεύσει από τον άρρωστο και να
εισβάλει στον υγιή.

● Η περίπτωση των επιληπτικών → «Όσοι είναι ήδη συνηθισμένοι

στην αρρώστια, όταν πρόκειται να πάθουν κρίση το
προαισθάνονται και φεύγουν μακριά από τους ανθρώπους∙ [...].
Τούτο κάνουν από ντροπή για την πάθησή τους και όχι από φόβο
για το δαιμόνιο όπως νομίζουν πολλοί. Τα μικρά παιδιά στην αρχή,
επειδή δεν είναι συνηθισμένα, πέφτουν όπου βρεθούν. Όταν,
όμως, πάθουν αρκετές κρίσεις, προαισθάνονται πότε θα τους
ξανασυμβεί και καταφεύγουν κοντά στις μητέρες τους ή σε κάποιον
άλλο που γνωρίζουν πάρα πολύ καλά, από το δέος και τον τρόμο
που τους προξενεί η αρρώστια τους. Γιατί τα παιδιά δεν έχουν
ακόμη την αίσθηση της ντροπής» (Ιπποκράτης, Περί Ιερής Νούσου,
§12).
 «Για ποιο λόγο όλοι όσοι έχουν αναδειχθεί
εξαίρετοι στη φιλοσοφία ή στην πολιτική ή στην
ποίηση ή στις τέχνες είναι εμφανώς
μελαγχολικοί, μερικοί μάλιστα σε βαθμό να
προσβάλονται από ασθένειες της μαύρης χολής
σαν αυτή που αναφέρουν οι ηρωικές διηγήσεις
για τον Ηρακλή; [...] Αν έχουν τη μαύρη χολή σε
υπέρμετρο βαθμό, είναι πολύ μελαγχολικοί και
εάν το κράμα τους έχει κάποιο ιδιαίτερο τύπο,
είναι εξέχοντες».

Αριστοτέλης, Το 30ό Πρόβλημα

 «Τις σπηλιές και την
ησυχία δεν τις
επιδιώκουν μόνο οι
τρελοί, αλλά και όσοι,
καταφρονώντας τα
ανθρώπινα, επιθυμούν
την αταραξία. [...] στον
Δημόκριτο βρίσκεται η
αλήθεια της υγείας, ενώ η
γνώμη ότι αυτός νοσεί
ενοικεί στους Αβδηρίτες».
Diego Velázquez, Democritus, 1628-29
[Musée des Beaux-Arts, Rouen]
Ιπποκράτης, Ψευδεπίγραφα Πηγή:http://www.abcgallery.com/V/velazquez/velazqu
ez4.html
 «Εμένα όμως ένα με κάνει να γελάω, ο άνθρωπος που είναι
γεμάτος ανοησία και άδειος από σωστές ασχολίες, που παιδιαρίζει
σε όλους τους σκοπούς του και υποβάλλεται σε ατελείωτους
μόχθους χωρίς κανένα όφελος, οδεύοντας ως τα πέρατα της γης
και ως τα σκοτεινά βάθη της για να εκπληρώσει άμετρες επιθυμίες,
που λιώνει το ασήμι και το χρυσάφι και ποτέ δεν παύει να τα
αποθησαυρίζει αγωνιώντας συνεχώς πώς ν’ αποκτήσει
περισσότερο μην τυχόν και γίνει φτωχότερος [...]. Τι είναι αυτή η
μάταιη κι αλόγιστη βιασύνη που καθόλου δεν διαφέρει από την
τρέλα; [...]. Ε λοιπόν, όταν βλέπω τόσες ανάξιες και άθλιες ψυχές,
πώς να μη χλευάσω την τόση αστοχασιά που διέπει τη ζωή τους;
Ακόμα και η ιατρική σου φοβάμαι πως δεν είναι ευπρόσδεκτη απ’
αυτούς· γιατί είναι τόσο αστόχαστοι, ώστε τίποτε δεν τους
ευχαριστεί και θεωρούν παραφροσύνη τη σοφία».

Ιπποκράτης, Ψευδεπίγραφα

 Ύστερη Αρχαιότητα – πρώιμος Μεσαίωνας:

● Διάταγμα Μεδιολάνων (313μ.Χ.) & λεηλασία Ρώμης από

Βησιγότθους (410μ.Χ.) → ο Χριστιανισμός ως η μόνη επίσημη
θρησκεία στη λεκάνη της Μεσογείου.

● Ρήξη με κλασική Αρχαιότητα → διάρρηξη δεσμών με τα

νατουραλιστικά προτάγματα της Ιπποκρατικής και Γαληνικής
ιατρικής και εισβολή της θρησκείας στην ερμηνεία και
αντιμετώπιση των ασθενειών.

● Παρά το γεγονός ότι η θεωρία των τεσσάρων χυμών

παρέμεινε ανέπαφη έως, τουλάχιστον, τον 16ο αιώνα, στο
προσκήνιο επανήλθε το θεϊκό/δαιμονικό στοιχείο στην ερμηνεία
των ψυχικών διαταραχών.
 Οι ψυχικές διαταραχές την περίοδο του Μεσαίωνα και
της Αναγέννησης:

● Τρέλα → εισβολή θεϊκού/δαιμονικού πνεύματος στο

ανθρώπινο σώμα.

● Θεϊκή τρέλα → όσιοι, άγιοι, μάρτυρες, προφήτες,

οραματιστές. Η περίπτωση των «σαλών αγίων».

● Δαιμονική τρέλα → μανία και μελαγχολία. Αιτία οι

αμαρτίες και τα πάθη των ανθρώπων που οδηγούσαν στη
θεϊκή τιμωρία και την τρέλα.

● Κοινωνικές και πολιτικές χρήσεις τρελών → οι γελωτοποιοί

των βασιλικών αυλών και οι «γιορτές των τρελών».

Γελωτοποιός της βασιλικής αυλής (15ος αι.).

Πηγή: Paul Lacroix, Science and Literature in the Middle Ages (1878)
 Pieter Brueghel the Elder, The Fight Between Carnival and Lent, 1549
Πηγή: http://www.abcgallery.com/B/bruegel/bruegel1.html

 Η αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών την περίοδο του

Μεσαίωνα και της Αναγέννησης:

● Κράμα υπερφυσικών και νατουραλιστικών, μαγικών και εμπειρικών

μέσων → βότανα, φαρμακευτικές ουσίες, βδέλλες, νερό, καυτηριασμοί,
αφαιμάξεις, τρυπανισμοί, μαζί με προσευχές, νηστείες, εξορκισμούς και
προσκυνήματα σε ιερούς και ευεργετικούς τόπους (Gheel, Meulebeeck,
κ.α.).

● Η οικογένεια είχε την πρωταρχική ευθύνη για τα ασθενή μέλη της. Οι

παράφρονες, συνήθως, σε απομόνωση, υπό την επίβλεψη ενός υπηρέτη,
αλυσοδεμένοι, υπό βάρβαρες συνθήκες.

● Μεσαίωνας → δεν υπήρχαν τόποι εγκλεισμού.

Έναρξη εγκλεισμού φρενοβλαβών σε κάποιο πύργο, οχυρό, πτωχοκομείο ή
φυλακή, από τον ύστερο Μεσαίωνα.
Κάποια εξειδικευμένα ιδρύματα στην Ισπανία λόγω ισλαμικών επιρροών,
αρχές 15ου αι. (Βαλένθια, Σαραγόσα, Βαγιαδολίδ, Βαρκελώνη, κ.α.).
Σημαντική καθυστέρηση στην ίδρυση νοσοκομείων στην Αγγλία, όπου τα
περισσότερα ιδρύματα απέρριπταν τους φρενοβλαβείς, με εξαίρεση το
Bethlem.
Hendrik Hondius, Die Wallfahrt der Fallsüchtigen nach Meulebeeck, 1642
[Bibliothèque nationale de France, Paris]
Πηγή: http://wellcomeimages.org/

Bethlem [1817]
Πηγή: http://wellcomeimages.org/
 Francisco de Goya, Witches’ Sabbath (Aquelarre), 1821-1823
[Museo Nacional del Prado, Madrid]
Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Witches'_Sabbath_%28The_Great_He-Goat%29

 Το «κυνήγι μαγισσών» (1500-

1700):
● «Λευκή μαγεία» → μαγικά
φίλτρα, θαυματουργά βότανα,
αλοιφές, ξόρκια και κρυστάλλινες
σφαίρες ως ανεπίσημες λύσεις
στα προβλήματα της
καθημερινότητας
● «Μαύρη μαγεία» → κατάρες και
μάγια με σκοπό την πρόκληση
κακού («maleficium»).
● 1486 → έκδοση του Malleus
Maleficarum (Η Σφύρα των
Μαγισσών) στο Στρασβούργο,
των Heinrich Kramer και Jacob
Sprenger.
Πηγή:http://www.malleusmaleficarum.org
1486-1669 → 34 εκδόσεις.
Πηγή:http://www.baumanrarebooks.com/rare-books/cotton-mather/wonders-of-the-invisible-world/89299.aspx
https://en.wikipedia.org/wiki/John_Hale_%28Beverly_minister%29

Πηγή: http://www.sawneybean.com/horrors/matthew.htm,
http://www.tudorplace.com.ar/Documents/magic_witchcraft.htm
 «Σύμφωνα με την θεωρία της μαγείας ως
αποδιοπομπαίου τράγου, η πίστη στις
μάγισσες και η οργανωμένη δίωξή τους
αποτελεί μια από τις εκφράσεις της
προσπάθειας του ανθρώπου να εξηγήσει και
να ελέγξει διάφορα ανθρώπινα προβλήματα
και, κυρίως, αυτά των σωματικών ασθενειών
και των κοινωνικών προβλημάτων».

Thomas S. Szasz, Η Βιομηχανία της Τρέλας

 Το «κυνήγι μαγισσών» (1500-1700):

● Κοινωνική προέλευση θυμάτων → φτωχοί, ανάπηροι, παρίες, γυναίκες και ψυχικά

πάσχοντες. Έχθρες, προστριβές, μνησικακίες, κουτσομπολιά στο πλαίσιο των προ-
νεωτερικών κοινοτήτων αρκούσαν για να στείλουν κάποιον/α στο θάνατο.

● «Τι γεννά τη μάγισσα; Το δηλώνω απερίφραστα: η απελπισία» (J. Michelet,

La Sorcière, 1862).

● Οι μάγισσες ως μέσο ερμηνείας των δεινών και παραδοξοτήτων της

καθημερινότητας των ανθρώπων της πρώιμης νεώτερης Ευρώπης, ως μέσο
διαχωρισμού ανάμεσα στο «Εμείς» και οι «Άλλοι», ως μέσο περιθωριοποίησης
των μη-αποδεκτών στοιχείων.
«Η Εποχή της Πίστης παραχωρεί τη θέση της στην Εποχή της Λογικής και
αντίστοιχα, το Κυνήγι της Αίρεσης και της Μαγείας στο Κυνήγι της Τρέλας»
(Κ. Γρίβας, Ψυχιατρικός Ολοκληρωτισμός).

● Η ιδιαιτερότητα της Αγγλίας → η μαγεία δεν έλαβε ποτέ μεγάλες διαστάσεις.

1584 → Reginald Scot, Discoverie of Witchcraft. Το 1ο σημαντικό έργο για τη
μαγεία στην Αγγλία, με διάχυτο σκεπτικισμό για το ζήτημα.
Περιστατικά «δαιμονισμένων», κυρίως παιδιών και εφήβων, στο πλαίσιο της
διαμάχης Αγγλικανών-Πουριτανών, μετά τη Μεταρρύθμιση από τον Ερρίκο Η’ (δεκ.
1530) και, ιδίως, κατά τη διάρκεια της βασιλείας της Ελισάβετ Α’ (1558-1603).
 Edward Jorden (1569-1633), A Briefe Discourse of a Disease called the
Suffocation of the Mother (1603)
Πηγή: http://wellcomeimages.org/

Tompkins Harrison Matteson, Trial of

George Jacobs of Salem for Witchcraft,
c.1855
Πηγή: http://www.theguardian.com/tv-and-
radio/2015/mar/21/new-world-salem-witches-jenji-kohan-
television
 «Η ιδέα της ψυχικής αρρώστιας είναι ανάλογη με την ιδέα της
μαγείας. Στον 15ο αιώνα, οι άνθρωποι πίστευαν ότι μερικά άτομα
είναι μάγοι και ότι ορισμένες πράξεις οφείλονταν στη μαγεία.
Στον 20ό αιώνα, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι μερικά άτομα είναι
ψυχασθενείς και ότι ορισμένες πράξεις οφείλονται στην
ψυχασθένεια. […] η ιδέα της ψυχικής αρρώστιας εξυπηρετεί στο
σύγχρονο κόσμο την ίδια κοινωνική λειτουργία που
εξυπηρετούσε η ιδέα της Μαγείας κατά τη μεσαιωνική περίοδο,
ότι – δηλαδή – η πίστη στην ύπαρξη της ψυχικής αρρώστιας και
οι κοινωνικές πράξεις που απορρέουν απ’ αυτή την πίστη έχουν
τις ίδιες ηθικές ενοχοποιήσεις και τις ίδιες πολιτικές συνέπειες
μ’ εκείνες που είχε η πίστη στην ύπαρξη της μαγείας και οι
κοινωνικές πράξεις που απέρρεαν απ’ αυτή».

Thomas S. Szasz, Η Βιομηχανία της Τρέλας

Hieronymus Bosch, Das Narrenschiff, c. 1490-1500 [Musée du Louvre, Paris]

Πηγή: http://www.artrenewal.org/pages/artwork.php?artworkid=2857&size=large
Hieronymus Bosch, Das Steinschneiden, 1494 [Museo Nacional del Prado, Madrid]
Πηγή:http://www.artrenewal.org/pages/artwork.php?artworkid=2856&size=large

Pieter Brueghel the Elder, Dulle Griet, 1562

[Museum Mayer van den Bergh, Antwerp]
Πηγή: http://www.wga.hu/frames-e.html?/html/b/bruegel/pieter_e/index.html
William Hogarth, A Rake’s Progress, 1732-33 [Soane Museum, London]
Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/A_Rake's_Progress

William Hogarth, A Rake’s Progress, 1732-33 [Soane Museum, London]

Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/A_Rake's_Progress
 «Τώρα, ηλίθιε σοφέ, θα
’θελα να μετρήσεις μαζί μου
τις μέρες και τις νύχτες που
λογιώ-λογιώ αγωνίες
σταύρωναν την ψυχή σου,
κάνε μπρος σου ένα σωρό
τις έγνοιες όλης σου της
ζωής, και πάσχισε να
καταλάβεις επιτέλους από
πόσα κακά γλυτώνω τους
τρελούς μου».

Desiderius Erasmus, Μωρίας Εγκώμιον (1509) [Kunstmuseum, Basel]

Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/The_Praise_of_Folly

«Όλες οι δυσοίωνες εκφάνσεις του κόσμου που υπήρχαν

στην τρέλα, όπως την έβλεπε ο Μπος, απαλείφονται στον
Έρασμο∙ η τρέλα δεν παραμονεύει πια τον άνθρωπο στα
πέρατα της γης∙ εμφιλοχωρεί μέσα του, ή μάλλον αποτελεί
μια περίπλοκη σχέση την οποία διατηρεί ο άνθρωπος με
τον εαυτό του. […] Η τρέλα δεν έχει σχέση τόσο με την
αλήθεια και τον κόσμο, όσο με τον άνθρωπο και με την
αλήθεια για τον εαυτό του, που αυτός ξέρει να την
αντιλαμβάνεται. Η τρέλα συνεπώς βγάζει σε ένα εξ
ολοκλήρου ηθικό σύμπαν».

Michel Foucault, Ιστορία της Τρέλας στην Κλασική Εποχή

 Ο 17ος αιώνας:
● Μετασχηματισμοί στο χώρο της πολιτικής, της κοινωνίας, της
θρησκείας, της σκέψης ξεκίνησαν να μεταλλάσσουν την αντίληψη περί
τρέλας.
● Γαλλικοί Θρησκευτικοί Πόλεμοι (1562-1598), Ογδοηκονταετής
Πόλεμος (1568-1648), Τριακονταετής Πόλεμος (1618-1648),
Αγγλικός Εμφύλιος Πόλεμος (1642-1649).
● «Επιστημονική Επανάσταση» → η νέα μηχανιστική σύλληψη του
σώματος ως το 1ο εναλλακτικό μοντέλο απέναντι στην Ιπποκρατική και
Γαληνική φυσιολογία.

François Dubois, Η Νύχτα του Αγίου Βαρθολομαίου (1572)

Πηγή:https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Francois_Dubois_001.jpg

«Η ορθοφροσύνη είναι στον κόσμο το πράγμα το

καλύτερα μοιρασμένο, [...]. Σ’ αυτό δεν είναι
πιθανό να γελιούνται όλοι, αλλά τούτο μαρτυρεί
μάλλον πως η ικανότητα να κρίνει κανένας καλά
και να ξεχωρίζει την αλήθεια από το ψέμα, η
οποία είναι, καθαυτό ό,τι ονομάζουν
ορθοφροσύνη ή λογικό, είναι φυσικά ίση σε
όλους τους ανθρώπους».

René Descartes, Λόγος Περί της Μεθόδου (1637)

 «Ο Αρχιμήδης, για να μπορέσει
να μετακινήσει τον κόσμο από
τη θέση του, αναζήτησε μόνο
ένα σημείο αμετακίνητο και
σταθερό∙ κατά τον ίδιο τρόπο
θα είχα κάθε δικαίωμα να έχω
τις μεγαλύτερες ελπίδες, εάν
είμαι αρκετά τυχερός να
ανακαλύψω μόνο ένα πράγμα
που είναι βέβαιο και
αδιαμφισβήτητο».
René Descartes, Δεύτερος
Μεταφυσικός Στοχασμός (1641)

 Οι νέες θεωρίες του 17ου αιώνα:

● Robert Burton (1577-1640) → The Anatomy of
Melancholy (1621): «Θέμα μου είναι μια αρρώστια
της ψυχής, κι αυτό αφορά εξίσου έναν παπά κι ένα
γιατρό, και ποιος δεν ξέρει τι συνδέει τα δύο
επαγγέλματα; […] Μονάχος του ένας κληρικός
ελάχιστα μπορεί σ’ αυτή τη σύνθετη, μεικτή
ασθένεια, ένας γιατρός πολύ λιγότερα σε μερικές
μορφές μελαγχολίας, αλλά κι οι δύο μαζί είναι η
τέλεια θεραπεία».
● Thomas Willis (1621-1675) → Cerebri Anatome
(1664): η 1η ενδελεχής μελέτη του εγκεφάλου και του
νευρικού συστήματος.
Ο εγκεφαλικός φλοιός αποκτούσε τον πρωταγωνιστικό
ρόλο στη δομή και τις λειτουργίες του σώματος → η
αναγκαία φυσιοκρατική βάση στις απόπειρες
παγίωσης της πολιτικής και θρησκευτικής ορθοδοξίας
στην Αγγλία της Παλινόρθωσης (δεκ. 1660).
● John Locke (1632-1704) → An Essay on Human
Understanding (1690). Ο ανθρώπινος νους ως tabula
rasa που διαμορφωνόταν μέσω της εμπειρίας και των
αισθήσεων. Η τρέλα οφειλόταν σε λανθασμένους Πηγή:
συσχετισμούς κατά τη διαδικασία μετασχηματισμού σε https://openlibrary.org/works/OL1
γνώση όσων συλλάμβαναν οι αισθήσεις. 5865859W/Cerebri_anatome
 Ο «Μεγάλος Εγκλεισμός» (“Le Grand Renfermement”):

● 27/4/1656 → βασιλικό διάταγμα Λουδοβίκου ΙΔ’ για την ίδρυση του

Γενικού Νοσοκομείου στο Παρίσι.
Ακολούθησε το βασιλικό έδικτο της 16/6/1676, που όριζε την ίδρυση «ενός
Γενικού Νοσοκομείου σε κάθε πόλη του βασιλείου».
Στο Γενικό Νοσοκομείο θα γίνονταν δεκτοί όλοι οι φτωχοί «κάθε φύλου,
πατρίδας και ηλικίας, ανεξαρτήτως επαγγέλματος και καταγωγής, σε
όποια κατάσταση κι αν βρίσκονται, ικανοί ή ανάπηροι, άρρωστοι ή σε
ανάρρωση, με ιάσιμη ή ανίατη νόσο».

● «Εφεξής, η ένδεια δεν εμπλέκεται στη διαλεκτική της ταπείνωσης και

της υπερηφάνειας∙ αλλά σε μιαν ορισμένη σχέση της αταξίας με την
τάξη, που την κρατά έγκλειστη μέσα στην ενοχή. […]. Ολισθαίνει από
μια θρησκευτική εμπειρία που την καθαγιάζει, σε μια ηθική αντίληψη
που την καταδικάζει. Τα μεγάλα ιδρύματα εγκλεισμού απαντώνται στο
πέρας αυτής της εξέλιξης: εκκοσμίκευση της ελεημοσύνης,
αναμφίβολα∙ αλλά, αφανώς, και ηθική τιμωρία της ένδειας» (M.
Foucault, Ιστορία της Τρέλας στην Κλασική Εποχή).

«Και όπως είναι η σημασία της λέξης [Beruf] νέα, έτσι και η ιδέα
είναι ένα νέο προϊόν – κάτι που θα έπρεπε να είναι γνωστό – της
Μεταρρύθμισης. […] Αναμφίβολα όμως, τουλάχιστον ένα
πράγμα ήταν νέο: η αξιολόγηση της εκπλήρωσης του χρέους
στα εγκόσμια επαγγέλματα, σαν το ύψιστο περιεχόμενο που η
ηθική δραστηριότητα θα μπορούσε να προσλάβει. […] Ο μόνος
σύμφωνα με το θεό τρόπος ζωής δεν ήταν να υπερβάλλουμε την
εγκόσμια ηθικότητα με μοναχικό ασκητισμό, αλλά μόνο με την
εκπλήρωση των υποχρεώσεων που προκύπτουν από τη θέση
του ατόμου στον κόσμο. Αυτός είναι ο “προορισμός” του».

Max Weber,
Η Προτεσταντική Ηθική και το Πνεύμα του Καπιταλισμού
 Ο «Μεγάλος Εγκλεισμός» (“Le Grand Renfermement”):
● Φτωχοί, περιπλανώμενοι, ανάπηροι, επαίτες, πόρνες και
παράφρονες αποτέλεσαν το αντικείμενο μίας νέας κρατικής μέριμνας
και τους πρώτους τροφίμους των νέων ιδρυμάτων εγκλεισμού.
● Ευρωπαϊκές διαστάσεις φαινομένου → τα “Zuchthäusern” στη
Γερμανία, τα “houses of correction” και τα “workhouses” στην Αγγλία.
● Ο τρελός, μαζί με τον επαίτη, την πόρνη, τον ελευθεριάζοντα, τον
βλάσφημο, κ.ά., στο πλαίσιο μίας νέας ηθικής και κοινωνικής
πραγματικότητας → δημιουργία Ξένων και παραγωγή νέων μορφών
γνώσης και νέων μορφών κατηγοριοποίησής τους.

«Η τρέλα εφεξής θα βρίσκει φιλοξενία μόνο πίσω

από τους τοίχους του νοσοκομείου, δίπλα σε
όλους τους φτωχούς. […]. Στερημένη από τα
δικαιώματα της ένδειας και απογυμνωμένη από
την δόξα της, η τρέλα, μαζί με την φτώχεια και
την οκνηρία, εμφανίζεται εφεξής, ψυχρότατα,
μέσα στην εμμενή διαλεκτική των κρατών».

Michel Foucault,
Ιστορία της Τρέλας στην Κλασική Εποχή
 Ενστάσεις και διαφωνίες ως προς τον «Μεγάλο Εγκλεισμό»:

● Roy Porter → αν και εντόπιζε ένα βαθμό ιδρυματοποίησης στην Γαλλία,

τα παραδείγματα της Αγγλίας, της Ρωσίας, της Ιβηρικής χερσονήσου και
των γερμανόφωνων περιοχών δεν συνηγορούσαν υπέρ της θεωρίας του
«Μεγάλου Εγκλεισμού».
Edward Shorter → έμφαση στον μικρό αριθμό ψυχικά ασθενών στα
ιδρύματα εγκλεισμού του 17ου και 18ου αιώνα.
Jonathan Andrews → ο 19ος και οι αρχές του 20ού αιώνα θα έπρεπε να
χαρακτηρισθούν ως η περίοδος του «Μεγάλου Εγκλεισμού».
Andrew Scull → η ιδρυματοποίηση ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης
αστικοποίησης και του καπιταλιστικού τρόπου παραγωγής.
Καμία από τις παραπάνω προσεγγίσεις δεν αναιρεί ουσιαστικά την
προσέγγιση του Michel Foucault.

● «Μεγάλος Εγκλεισμός» → νέος τρόπος περιθωριοποίησης και

αποκλεισμού των μορφών αλογίας και των θεωρούμενων ως
«αποκλινόντων», αλλαγή νοοτροπιών και νέος τρόπος αντιμετώπισης της
τρέλας.

«Κατ’ αυτόν τον τρόπο η τρέλα αποσπάται από

εκείνη τη φανταστική ελευθερία που την έκανε να
ακμάζει τον καιρό της Αναγέννησης. […], μέσα σε
λιγότερο από μισόν αιώνα βρέθηκε
αποτραβηγμένη και, μέσα στο φρούριο του
εγκλεισμού, προσαρτημένη στο λόγο, στους
κανόνες της ηθικής και στις μονότονες νύχτες
τους».

Michel Foucault,
Ιστορία της Τρέλας στην Κλασική Εποχή
 Τα πρώτα ιδρύματα στη Γαλλία:
● Bicêtre → το 1634 ξεκίνησε η
οικοδόμηση στο Le Kremlin-Bicêtre.
Αρχικός σκοπός η οικοδόμηση
στρατιωτικού νοσοκομείου. Το 1642
ξεκίνησε ως ορφανοτροφείο και το 1656
ενσωματώθηκε στο Γενικό Νοσοκομείο του
Παρισιού (αποκλειστικά για άνδρες).
● Charenton → ιδρύθηκε το 1645 στη
Charenton-Saint-Maurice.
Ανάμεσα στους τροφίμους και ο Marquis
de Sade (1801-1814).
● Salpêtrière → το 1656, ο Λουδοβίκος ΙΔ’
προσέλαβε τους Libéral Bruant και Antoine
Duval να χτίσουν στη θέση ενός παλιού
εργοστασίου παραγωγής μπαρουτιού ένα
ίδρυμα για να λειτουργήσει ως φυλακή για
πόρνες και ως τόπος εγκλεισμού για
παράφρονες, επιληπτικούς, φτωχούς.
Ενσωματώθηκε με το Βασιλικό Διάταγμα
Είσοδος της Pitié-Salpêtrière
του 1656 στο Γενικό Νοσοκομείο του
Hospital, Paris
Παρισιού (αποκλειστικά για γυναίκες).
 Τα πρώτα ιδρύματα στην Αγγλία:

● Σημαντική καθυστέρηση ως προς την ανέγερση ιδρυμάτων σε σύγκριση

με άλλες ευρωπαϊκές χώρες λόγω της διάλυσης των μοναστηριών από τον
Ερρίκο Η’ (1536-1541).

● 1750 κ.ε. → κύμα δόμησης ιδρυμάτων (και για φρενοβλαβείς), μέσα στο
γενικότερο πλαίσιο της ίδρυσης μεγάλου αριθμού νοσοκομειακών
ιδρυμάτων.

● Τρεις τύποι ιδρυμάτων, ανάλογα με το καθεστώς νοσηλείας, τον τρόπο

πληρωμής και την κοινωνική προέλευση των τροφίμων → i) ιδιωτικά
άσυλα, ii) φιλανθρωπικά ιδρύματα, iii) δημόσιου χαρακτήρα ιδρύματα.
Σημαντικές οι διαφορές ως προς το μέγεθος, τον αριθμό των ασθενών, τις
παρεχόμενες υπηρεσίες, το προσωπικό, κ.λπ.

● Σημαντικά άσυλα → Norwich Asylum (1713), St. Luke’s Hospital for

Lunatics (1751), York Asylum (1774), Newcastle upon Tyne Asylum (1767),
κ.ά.
 Τα πρώτα ιδρύματα στον υπόλοιπο δυτικοευρωπαϊκό
χώρο και τις Η.Π.Α.:

● Γερμανόφωνες περιοχές → κράτος, εκκλησία και τοπική

κοινότητα μοιράζονταν την ευθύνη για τη φροντίδα των ψυχικά
ασθενών, ήδη από την περίοδο του Μεσαίωνα.

● Ιβηρική χερσόνησος → συνέχεια παράδοσης από τον 15ο

αιώνα, υπό τον έλεγχο της καθολικής εκκλησίας. Πρότυπο τα
ισλαμικά νοσοκομεία.

● Η.Π.Α. → το 1773 ιδρύθηκε το 1ο δημόσιο άσυλο, στην πολιτεία

της Virginia, το Public Hospital for Persons of Insane and
Disordered Minds.
Τέλη 18ου αι. → το πτωχοκομείο της Βοστόνης καθιέρωσε
ψυχιατρικό τμήμα, ενώ το νοσοκομείο της Πενσυλβάνιας και το
νοσοκομείο της Νέας Υόρκης ξεκίνησαν να δέχονται παράφρονες.

 Ο λόγος των ψυχικά

ασθενών:
● Εξαιρετικά σπάνιες οι
περιπτώσεις που ο λόγος
των ψυχικά ασθενών και
των εγκλείστων
επιτρεπόταν να ακουστεί.
● «Το ένα μισό της
ανθρωπότητας δεν
γνωρίζει πώς ζει το
υπόλοιπο μισό της
ανθρωπότητας»
Edvard Munch, Skrik, 1893 [National Gallery Oslo]
(“Warmark”). Πηγή:http://www.artcyclopedia.com/scripts/tsearch.pl?t=screa
m&type=2
 Μαρτυρίες ψυχικά ασθενών:

● Samuel Bruckshaw, έμπορος από το Stamford

(Lincolnshire).
1770 → The Case, Petition and Address of Samuel
Bruckshaw, who Suffered a Most Severe Imprisonment for
Very Nearly a Whole Year & One More Proof of the
Iniquitous Abuse of Private Madhouses.

● John Perceval, 1838 → A Narrative of the Treatment

Received by a Gentleman, During a State of Mental
Derangement: «Οι άνθρωποι ενεργούσαν σαν το σώμα, η
ψυχή και το πνεύμα μου να τους ανήκαν και να είχαν
δοθεί στον απόλυτο έλεγχό τους για να εξασκήσουν την
κακία και την τρέλα τους πάνω τους. Η σιωπή μου,
υποθέτω, εκλαμβανόταν ως συναίνεση».
 Οι άθλιες συνθήκες στα πρώτα ιδρύματα εγκλεισμού του 17ου-18ου αι.:

● Οι 5 «υπηρεσίες» της Bicêtre (1737) → 1) κάτεργο, μπουντρούμια, καλύβες

τρελών και κελιά για έγκλειστους με βασιλική διαταγή, 2) & 3) οι «καλοί φτωχοί» και
οι «μικροί και μεγάλοι παραλυτικοί», 4) οι νοητικά αλλοτριωμένοι και οι φτωχοί, 5) οι
πάσχοντες από αφροδίσια νοσήματα και τα παιδιά του αναμορφωτηρίου.

● Ίδρυμα εργασίας Βερολίνου (1781) → «επαίτες, οκνηροί, λωποδύτες και

ελευθεριάζοντες, ανάπηροι και εγκληματίες, άπορα γερόντια και παιδιά».

● «Πώς ήταν δυνατόν να ελπίζουμε στη θεραπεία των παραφρόνων βάζοντας

τρεις ή τέσσερις διεγερμένους στο ίδιο κρεβάτι, όπου συνωστίζονται,
κινούνται, χτυπιούνται, φιμώνοντάς τους, εξαναγκάζοντάς τους, σε εξαιρετικά
στενές αίθουσες, με τέσσερις σειρές κρεβατιών, όπου για κακή τους τύχη
υπάρχει μια καπνοδόχος που δεν σβήνει ποτέ, μια σόμπα για τη θέρμανση
των λουτρών κ.λπ.;» (Jacques-René Tenon, Mémoire sur les hôpitaux de Paris,
1788).

● «Ένας νεαρός, 16 ετών, που για χρόνια κειτόταν στη βρώμικη καλύβα του
πατέρα του, ενός βοσκού, είχε χάσει τόσο πολύ την επαφή με τα άκρα και το
νου του, που έτρωγε από τη γαβάθα με το στόμα, όπως τα ζώα».
Οι περισσότεροι ασθενείς που έφθαναν στο ίδρυμα είχαν συνήθως
«μελανιασμένες πλάτες και έφεραν αιχμηρά τραύματα» (A. Müller, Würzburg,
1798).
 «Ο εγκλεισμός αποσπά την
αλογία, την απομονώνει από τα
τοπία μέσα στα οποία ήταν
ανέκαθεν παρούσα και από τα
οποία, συγχρόνως, είχε ήδη
φύγει. […]. Οι άνθρωποι της
αλογίας είναι τύποι τους οποίους
η κοινωνία αναγνωρίζει και
απομονώνει […]. Η αλογία
αρχίζει να μετράται ανάλογα με
την απομάκρυνση από το
κοινωνικό πρότυπο».

Michel Foucault,
Πηγή:http://www.purpleberets.org/leiss
Ιστορία της τρέλας στην κλασική εποχή ues_medical_alert.html

H. Vernet, Barricade de la rue Soufflot (1848)

Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/Timeline_of_Paris
 «Ήταν μια πολιτεία κτισμένη με κόκκινα τούβλα ή με τούβλα
που θα ήταν κόκκινα, αν ο καπνός και οι στάχτες το
επέτρεπαν· μα όπως είχαν τα πράγματα, ήταν μια πολιτεία με
ένα αφύσικο κόκκινο και μαύρο, όπως το μπογιατισμένο
πρόσωπο ενός κανίβαλου. Ήταν μια πολιτεία γεμάτη
μηχανήματα και ψηλές τσιμινιέρες απ’ όπου ξεπετάγονταν
ατέλειωτα φίδια καπνού που σέρνονταν ασταμάτητα. […].
Υπήρχαν κάμποσοι μεγάλοι δρόμοι, όλοι όμοιοι μεταξύ τους
και πολλά σοκάκια ακόμα πιο όμοια μεταξύ τους, που τα
κατοικούσαν άνθρωποι, το ίδιο όμοιοι μεταξύ τους και όλοι
μπαινόβγαιναν τις ίδιες ώρες, με τους ίδιους ήχους πάνω στα
ίδια πεζοδρόμια, για να κάνουν την ίδια δουλειά και το κάθε
τους σήμερα ήταν όμοιο με το χτες και το αύριο και ο κάθε
χρόνος, πανομοιότυπο του περσινού και του επόμενου».

Charles Dickens, Δύσκολα χρόνια (1854)

 «Η σύγχρονη αστική κοινωνία

που πρόβαλε από την
καταστροφή της φεουδαρχικής
κοινωνίας δεν κατάργησε τις
ταξικές αντιθέσεις, έβαλε
μονάχα στη θέση των παλιών,
νέες τάξεις, νέους όρους
καταπίεσης, νέες μορφές
πάλης».
K. Marx & F. Engels, Μανιφέστο
του Κομμουνιστικού Κόμματος
(1848) Πηγή:http://www.historytoday.com/roger-
spalding/communist-manifesto
 «Τι σημαίνει η φράση “η Βιομηχανική Επανάσταση
ξέσπασε”; Σημαίνει ότι κάποια στιγμή στη δεκαετία του
1780, και για πρώτη φορά στην ανθρώπινη ιστορία,
λύθηκαν τα δεσμά της παραγωγικής δύναμης των
ανθρώπινων κοινωνιών, που στο εξής μπόρεσαν να
πετύχουν τον συνεχή, ταχύ, και ως σήμερα απεριόριστο
πολλαπλασιασμό ανθρώπων, αγαθών και υπηρεσιών.
Αυτό είναι σήμερα γνωστό στους οικονομολόγους ως
“απογείωση για μία αυτοδύναμη ανάπτυξη”».

E.J. Hobsbawm,
Η Εποχή των Επαναστάσεων 1789-1848

 Το ιστορικό πλαίσιο – ο «μακρύς 19ος αιώνας»:

● «Εκατονταετής Ειρήνη» (1815-1914) → πληθυσμιακή

έκρηξη, αυξανόμενος βαθμός αστικοποίησης, επανάσταση
επικοινωνιών.
1800-1850 → διπλασιασμός πληθυσμού Βρετανίας.
1851 → για 1η φορά, οι κάτοικοι των πόλεων αποτελούσαν
το 51% του πληθυσμού και οι κάτοικοι του Λονδίνου
ανέρχονταν σε 2.500.000.
Ανεργία, άθλιες συνθήκες διαβίωσης, δυσβάσταχτα
εργασιακά δεδομένα, πτώση ημερομισθίων, άθλιες
συνθήκες υγιεινής, επιδημικές ασθένειες.

● Εκκοσμίκευση και ιδεολογική ηγεμονία προτεσταντικών

αξιών, έννοια «επαγγελματικού καθήκοντος» και ηθική αξία
εργασίας, αναδιάρθρωση εργασιακών συνηθειών.
 Το ιστορικό πλαίσιο – ο «μακρύς 19ος αιώνας»:

● Δεκ. 1810 & 1820 → καταστροφές μηχανών από Λουδίτες.

Δεκ. 1830 → «ταραχές των εργοστασίων» & κίνημα Robert
Owen.
1838-1848 → κίνημα των Χαρτιστών.
1848 → «Άνοιξη των Λαών».
1871 → Παρισινή Κομμούνα (26/3/1871-28/5/1871).

● Δεκ. 1870 & 1880 → «Μεγάλη Ύφεση», που ακολούθησε το

χρηματιστηριακό κραχ του 1873.
«Δεύτερη Βιομηχανική Επανάσταση» → πλουραλιστική και
ανταγωνιστική οικονομία.

● Συντηρητική αναδίπλωση αστικής τάξης → από μία «τάξη εν

επαναστάσει» σε μία «τάξη εν εξουσία», με στόχο τη διασφάλιση
της συμμόρφωσης, με καθετί διαφορετικό να τίθεται σε διωγμό και
πειθάρχηση (Κ. Γρίβας, Ψυχιατρικός Ολοκληρωτισμός).
 Το ανθρώπινο σώμα στο επίκεντρο:

● 1798-1826 → An Essay on the Principle of Population του

Thomas Malthus (1766-1834).

● «Νομίζω ότι ένα από τα σημαντικότερα φαινόμενα του

19ου αιώνα υπήρξε η αναδοχή της ζωής από την εξουσία,
όπως θα το ορίζαμε: η απόκτηση εξουσίας επί του
ανθρώπου ως έμβιου όντος, θα λέγαμε, μία κρατικοποίηση
τρόπον τινά της βιολογικής κατάστασης, ή τουλάχιστον μία
τάση που οδηγεί στην κρατικοποίηση της βιολογικής
κατάστασης, όπως θα μπορούσαμε να την ονομάσουμε»
(M. Foucault, Για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας).

● «Ανατομικο-πολιτική του ανθρώπινου σώματος» & «βιο-

πολιτική του πληθυσμού» (M. Foucault, Ιστορία της
Σεξουαλικότητας. 1. Η Βούληση για Γνώση).
 «Αυτή η βιο-εξουσία υπήρξε αναμφίβολα ένα στοιχείο
απαραίτητο για την ανάπτυξη του καπιταλισμού, […]· η
προσαρμογή της συσσώρευσης των ανθρώπων στη
συσσώρευση του κεφαλαίου, η συνάρθρωση της
ανάπτυξης ανθρώπινων ομάδων με την επέκταση των
παραγωγικών δυνάμεων και τη διαφορική κατανομή του
κέρδους, έγιναν δυνατά, ως ένα βαθμό, χάρη στην άσκηση
της βιοεξουσίας με τις πολλαπλές μορφές και μεθόδους
της. Η επένδυση του ζωντανού σώματος, η αξιοποίηση και
η διανεμητική διαχείριση των δυνάμεών του υπήρξαν σ’
εκείνη τη φάση απαραίτητα».

Michel Foucault,
Ιστορία της Σεξουαλικότητας. 1. Η Βούληση για Γνώση
 William Battie (1703/04-1776):

● Ιδρυτικό μέλος και γιατρός του St. Luke’s Hospital for

Lunatics (1751).

● Διάκριση 2 βασικών τύπων παραφροσύνης → i) “original

insanity” που δεν μπορούσε να θεραπευθεί & ii) “consequential
insanity” που μπορούσε να θεραπευθεί.

● «Η παραφροσύνη είναι [...] το ίδιο διαχειρίσιμη

[manageable] με πολλές άλλες νόσους».

● 1758 → Treatise on Madness.

Απαραίτητη η έγκαιρη διάγνωση και ο εγκλεισμός του ασθενή →
έμφαση σε εξατομικευμένη θεραπεία, παροχή μονόκλινων
δωματίων, εξειδικευμένο προσωπικό και εκπαίδευση φοιτητών.

● Έχει ονομαστεί «ο κορυφαίος “τρελογιατρός” [...] της

εποχής».
 William Cullen (1710-1790):

● Καθηγητής ιατρικής στη Γλασκώβη το 1751 και καθηγητής χημείας και

ιατρικής στο Εδιμβούργο από το 1755.
1777 → First Lines of the Practice of Physick, for the Use of Students.

● Νέα κατηγοριοποίηση των ψυχικών και νευρολογικών διαταραχών και

αντικατάσταση της έννοιας των «χυμών» με την έννοια των «νευρώσεων»
→ η «νεύρωση» ως διαταραχή της αίσθησης και της κίνησης λόγω
προσβολής του νευρικού συστήματος.

● Διαταραχές των (δια)νοητικών λειτουργιών και της κρίσης (“Vesaniae”) →

άνοια (“dementia”), μελαγχολία (“partial insanity”), μανία (“universal
insanity”) & ονειροδυνία.

● «Υποχονδρία» (“hypochondriasis”/“hypochondriac affection”) → «αυτά

τα άτομα εστιάζουν εξαιρετικά στην κατάσταση της δικής τους υγείας,
στην παραμικρή αλλαγή κάποιου αισθήματος στο σώμα τους∙ και από
οποιοδήποτε ασυνήθιστο αίσθημα, ίσως, και το πιο ασήμαντο,
εντοπίζουν μεγάλο κίνδυνο, ίσως, ακόμη και θάνατο».

Vincenzo Chiarugi (1759-1820)

Πηγή: http://wellcomeimages.org/
 Vincenzo Chiarugi (1759-1820):

● Πρωτεργάτης της «ηθικής θεραπείας» (“la cura morale”).

Υπεύθυνος του νοσοκομείου του Αγίου Βονιφάτιου στη
Φλωρεντία, από το 1788. Εισαγωγή πιο ανθρώπινων μέτρων για
την αντιμετώπιση των ψυχικά ασθενών.

● 1789 → Regolamento dei Regi Spedali di Santa Maria Nuova e

di Bonifazio.
1793-94 → Della pazzia in generale ed in spezie.

● Η τρέλα ως επίκτητη και όχι ως κληρονομική πάθηση.

Αισιοδοξία ως προς την ίασή της, όχι μέσω αμιγώς ιατρικών
μέσων, αλλά μέσω μίας εξατομικευμένης, ανθρώπινης
προσέγγισης. Εγκατάλειψη βίαιων μέσων περιορισμού (αλυσίδες,
κ.λπ.), σχέση εμπιστοσύνης γιατρού-ασθενή, χρήση οπίου,
υδροθεραπεία, μουσική, κ.ά.

William Tuke (1732-1822)

Πηγή: http://wellcomeimages.org/
 Ο William Tuke (1732-1822) & η ίδρυση του York Retreat (1796):

● «Το 1791, μία λαίδη, μέλος της Society of Friends, εισήχθη στο
παλιό άσυλο του York. [...]. Οι φίλοι της, που έμεναν σε κάποια
απόσταση, την επισκέφτηκαν, αλλά το αίτημά τους να επισκεφθούν τη
φίλη τους δεν έγινε δεκτό. Λίγο αργότερα, η ασθενής απεβίωσε, κάτι
που, σε συνδυασμό με τη συμπεριφορά των διοικούντων του ασύλου,
ξεκίνησε σοβαρές υποψίες, και οδήγησε τον William Tuke να
πρωτοστατήσει στην ίδρυση ενός ιδρύματος για φρενοβλαβείς, η
αντιμετώπιση των οποίων δεν θα ήταν μυστική και θα την
εμπιστεύονταν οι φίλοι και οι συγγενείς τους» (Daniel Hack Tuke, 1856).

● «Το θλιβερό τούτο γεγονός προκάλεσε φυσικά σκέψεις γύρω από

την κατάσταση των παραφρόνων και γύρω από τις βελτιώσεις που θα
μπορούσαν να υιοθετηθούν στα ιδρύματα αυτού του είδους.
Συγκεκριμένα, καταλάβαμε ότι θα ήταν ιδιαίτερα καλό, για την Εταιρεία
των Φίλων, να κατέχει ένα ίδρυμα τέτοιου είδους, που θα το επέβλεπε
η ίδια και όπου θα μπορούσαμε να παρέχουμε περίθαλψη
καταλληλότερη από αυτήν που συνήθως παρέχεται». (Samuel Tuke,
Description of the Retreat, 1813).

Το York Retreat (1813)

Πηγή: http://wellcomeimages.org/
 Ο William Tuke (1732-1822) & η ίδρυση του York Retreat (1796):

● Εργασία → «Η τακτική εργασία πρέπει να προτιμάται, τόσο από σωματική

σκοπιά όσο και από ηθική…∙ είναι ό,τι πιο ευχάριστο υπάρχει για τον ασθενή και
ό,τι πιο αντίθετο στις παραισθήσεις της ασθένειάς του» (S. Tuke, Description of the
Retreat).

● «Μέσα στο άσυλο, η εργασία θα είναι απογυμνωμένη από κάθε παραγωγική

αξία∙ θα επιβάλλεται μόνο εν είδει καθαρού ηθικού κανόνα∙ περιορισμός της
ελευθερίας, υποταγή στην τάξη, δέσμευση της ευθύνης, με μόνο σκοπό να αρθεί η
αλλοτρίωση του πνεύματος που έχει χαθεί μέσα στις υπερβολές μιας ελευθερίας
την οποία ο σωματικός καταναγκασμός δεν περιορίζει παρά φαινομενικά» (M.
Foucault, Ιστορία της Τρέλας στην Κλασική Εποχή).

● «Ο επιτηρητής παρεμβαίνει, χωρίς όπλα, χωρίς όργανα καταναγκασμού, μέσω

του βλέμματος και της γλώσσας μόνο· […]. Η απουσία καταναγκασμού μέσα στα
άσυλα του ΙΘ’ αιώνα δεν είναι απελευθερωμένη αλογία, αλλά τρέλα προ πολλού
κυριαρχημένη». (M. Foucault, Ιστορία της Τρέλας στην Κλασική Εποχή).

● «Πάρτε, για παράδειγμα, τον δυστυχή μανιακό. . . συχνά χωρίς συναίσθηση της
ασθένειάς του. . . είναι ανίκανος να εξηγήσει την αλλαγή της συμπεριφοράς της
γυναίκας του, των παιδιών του και των φίλων του. Του φαίνονται βάναυσοι,
απείθαρχοι και αγνώμονες. [...] Σε αυτές τις περιπτώσεις, η συνετή καλοσύνη των
άλλων εμφανίζεται, κατά κανόνα, να εξάπτει την ευγνωμοσύνη και την
τρυφερότητα του ασθενή» (S. Tuke, Description of the Retreat).

Philippe Pinel (1745-1826)

Πηγή: http://wellcomeimages.org/
 Philippe Pinel (1745-1826):

● 1793 → η «χειρονομία του Pinel». Πραγματικό γεγονός ή μυθοπλασία;

● Ο Pinel προχώρησε θαρραλέα να συναντήσει τον Georges Couthon, ενώ

οι πάντες έτρεμαν στη θέα «του ανάπηρου που τον μετέφεραν στα
χέρια. [...] Ο Pinel τον οδήγησε αμέσως στο τμήμα των
διαταραγμένων, όπου η θέα των κελιών του έκανε οδυνηρή
εντύπωση. Ο Couthon θέλησε να κάνει ερωτήσεις σε όλους τους
ασθενείς. Από την πλειονότητά τους αποκόμισε μόνο προσβολές και
χονδροειδείς αποστροφές. Ήταν ανώφελο να παρατείνουν επί
περισσότερο χρόνο την έρευνα. Γυρνώντας στον Pinel: – Λοιπόν,
πολίτη, μήπως είσαι εσύ τρελός, που θέλεις να λύσεις τα δεσμά από
τέτοια ζώα; Ο Pinel του απάντησε με ηρεμία: – Πολίτη, έχω την
πεποίθηση ότι αυτοί οι αλλοτριωμένοι είναι τόσο ατίθασοι ακριβώς
επειδή τους στερούν τον αέρα και την ελευθερία. – Ε, λοιπόν, κάνε
τους ό,τι θέλεις, αλλά φοβάμαι μήπως γίνεις θύμα της οίησής σου. Και
μετά ταύτα, μεταφέρουν τον Couthon μέχρι την άμαξά του. Η
αναχώρησή του έφερε ανακούφιση: ανάσαναν∙ ο μεγάλος
φιλάνθρωπος ρίχθηκε ευθύς επί το έργον» (Scipion Pinel, Traité complet
du régime sanitaire des aliénés, 1836).

Tony Robert-Fleury, Pinel Freeing the Insane, 1876

Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/Philippe_Pinel
 Philippe Pinel (1745-1826):

● 1797 → σε άρθρο του στην Encyclopédie méthodique πρότεινε την εισαγωγή του
όρου “aliénation” («παραφροσύνη»). Ο “aliéné” («παράφρων») κατέστη μία
ξεχωριστή επιστημονική και γνωστική κατηγορία.

● 1801 → Traité médico-philosophique sur l’ aliénation mentale ou la manie.

Ανάπτυξη της ιδέας της «ηθικής θεραπείας» (“le traitement moral”). Μεγάλη
απήχηση, μεταφράστηκε την ίδια χρονιά στα γερμανικά και το 1806 στα αγγλικά. Το
1809 κυκλοφόρησε η 2η έκδοση.

● Εγκαθίδρυση εντός του ασύλου ενός συγκεκριμένου τύπου σχέσης ανάμεσα σε γιατρό
και ασθενή. Ο ασθενής, για να απελευθερωθεί από τις αλυσίδες, έπρεπε να αποδεχτεί
το «πρόβλημά» του και να δηλώσει συμμόρφωση στους κανόνες και την τάξη του
ασύλου και στο πρόσωπο του γιατρού.

● 1817 → ο G.W.F. Hegel έγραψε στην Εγκυκλοπαίδεια των Φιλοσοφικών Επιστημών:

«το ότι ανακάλυψε αυτό το υπόλειμμα λογικής στους παράφρονες και στους
μανιακούς, ότι ανακάλυψε πως το υπόλειμμα αυτό περιέχει την ίδια αρχή της
θεραπείας τους και το ότι βάσισε τη θεραπεία τους ακριβώς στην αρχή αυτή, αυτό
είναι ένα επίτευγμα που ανήκει κυρίως στον Pinel, το σύγγραμμα του οποίου
πάνω σ’ αυτό πρέπει να θεωρείται ως το αξιολογότερο που διαθέτουμε».

Jean-Étienne Dominique Esquirol (1772-1840)

Πηγή: http://wellcomeimages.org/
 Jean-Étienne Dominique Esquirol (1772-1840):

● 1838 → Des Maladies Mentales Considérées Sous les Rapports Médical,

Hygiénique et Médico-Légal.

● Αγαπημένος μαθητής του Pinel. Έμφαση, όπως και ο Pinel, στην ψυχική
διάσταση της νόσου, χωρίς να παραμελεί την οργανική βάση της.

● Έχει θεωρηθεί ως ο βασικός οργανωτής του ασύλου → ενασχόληση με

αρχιτεκτονική ιδρυμάτων. Υπήρξε ο σχεδιαστής του ασύλου της Charenton.

● Για τον Esquirol, η «ηθική θεραπεία» συνίστατο σε «οτιδήποτε μπορεί να

δράσει άμεσα ή έμμεσα πάνω στον εγκέφαλο και να τροποποιήσει τη
σκεπτόμενη υπόστασή μας∙ οτιδήποτε μπορεί να δαμάσει και να
καθοδηγήσει τα πάθη, αποτελεί αντικείμενο της ηθικής θεραπείας [...]. Δεν
υπάρχει καμία ειδική αγωγή για την τρέλα και συχνά θα πρέπει κανείς να
παραλλάσσει, να συνδυάζει ή να τροποποιεί τα μέσα [...]. Με τον ίδιο
τρόπο που η ασθένεια αυτή δεν είναι ίδια σε όλα τα άτομα∙ με τον ίδιο
τρόπο που στον καθένα έχει άλλα αίτια, διαφορετικά γνωρίσματα, με τον
ίδιο τρόπο απαιτεί νέους συνδυασμούς και αποτελεί ένα νέο πρόβλημα
προς επίλυση, για κάθε παράφρονα που έχουμε να θεραπεύσουμε».

 Τα πρώτα βήματα της ψυχιατρικής σε Γερμανία & Η.Π.Α.:

● Johann Christian Reil (1759-1813) → Rhapsodieen über die Anwendung der

Psychischen Curmethode auf Geisteszerrüttungen (1803).
Το άσυλο ως το ιδανικότερο μέρος θεραπείας των φρενοβλαβών → «σε κανένα
ιδιωτικό σπίτι δεν μπορεί να χρησιμοποιηθεί το εύρος των ψυχικών και
φυσικών μέσων για τη θεραπεία τους [των ασθενών] σε τέτοια τελειότητα,
όπως σε ένα φρενοκομείο».
Ιδιαίτερη έμφαση στην αστυνόμευση & επιτήρηση των ψυχικά ασθενών.
1803 → επινόηση του όρου «ψυχιατρική» – αρχικά, “Psychiaterie” και μέχρι το
1816 “Psychiatrie”.
Τα προσόντα ενός καλού ψυχίατρου: «οξυδέρκεια, παρατηρητικό ταλέντο,
ευφυΐα, καλή θέληση, επιμονή, υπομονή, εμπειρία, επιβλητική σωματική
εμφάνιση και ένα ύφος που να προδιαθέτει ότι οι εντολές θα γίνουν σεβαστές.
[...]. Όλα τα προσόντα που απαιτούνται για τη θεραπεία του παράφρονα είναι
τόσο σπάνια, που καθίσταται δύσκολη η στελέχωση των ιδρυμάτων».

● Benjamin Rush (1746-1813) → ο «πατέρας της αμερικανικής ψυχιατρικής».

1812 → Medical Inquiries and Observations Upon the Diseases of the Mind.
Πίστη στην οργανική βάση της ψυχικής νόσου. Άθλιες οι συνθήκες διαβίωσης των
τροφίμων στα ιδρύματα που ήταν υπεύθυνος. «Ηρεμιστής» & «περιστροφέας».
 Ο «ηρεμιστής» του Benjamin Rush
Πηγή: http://www.archives.upenn.edu/people/1700s/rush_benj.html

 Βασικές αρχές της «ηθικής θεραπείας»:

● Εισαγωγή της λογικής από τον κόσμο στο άσυλο και από το άσυλο στον ασθενή,
με βασικό μέσο την τάξη του ιδρύματος. Η σημασία της αρχιτεκτονικής των
ιδρυμάτων, σε συνδυασμό με τη μορφή του γιατρού και την «ψυχική» σχέση
γιατρού-ασθενή.

● Έμφαση στην ευεργετική επίδραση της εργασίας και της εργασιακής

πειθαρχίας. Για τον Pinel, «η πλέον σταθερή και ομόφωνη εμπειρία είναι το
γεγονός ότι σε όλα τα δημόσια άσυλα, στις φυλακές και στα πτωχοκομεία, η
πιο σίγουρη και πιθανόν η μοναδική εγγύηση για τη διατήρηση της υγείας,
των χρηστών ηθών και της τάξης είναι ο νόμος της μηχανικής εργασίας όταν
τηρείται με τη μέγιστη αυστηρότητα».
Για τον Esquirol, «η εργασία αποσπά τους ασθενείς, κρατά την προσοχή τους
σε θέματα λογικά, τους επαναφέρει στη συνήθεια της τάξης, ενεργοποιεί την
ευφυΐα τους και βελτιώνει την κατάσταση των αθλιοτέρων».

● Δραστηριότητες και σωματικές ασκήσεις → μεταξύ άλλων, περίπατοι,

συλλογικά παιχνίδια, επιλεκτικά αναγνώσματα, ψυχαγωγικές τέχνες, χοροί,
μουσική, θέατρο.

● Δραστικές μέθοδοι, που θεωρούνταν ότι ασκούσαν μία «ηθική» επίδραση στους
ασθενείς → καυτηριασμοί, «περιστροφική» ή «στροβιλιζόμενη μηχανή»,
καταιονισμοί και υδροθεραπεία, σκοινιά καθήλωσης και ζουρλομανδύας.
 Περιστροφική ή στροβιλιζόμενη μηχανή
Πηγή: http://longstreet.typepad.com/thesciencebookstore/2010/10/ssdsdsdsdsdsin-addition-to-the-tranquilizing-
chair-rush-recommended-a-host-of-other-approaches-to-controlling-the-raving-lu.html

Καταιονισμοί
Πηγή: http://longstreet.typepad.com/thesciencebookstore/2010/10/ssdsdsdsdsdsin-addition-to-the-tranquilizing-
chair-rush-recommended-a-host-of-other-approaches-to-controlling-the-raving-lu.html
«Οι καταιονισμοί, που θεωρούνται καταναγκαστικό μέσο, συχνά
αρκούν για να υποτάξουν στο γενικό νόμο της χειρωνακτικής
εργασίας κάποια παράφρονα για την οποία η εργασία είναι
ενδεδειγμένη, ή για να κατανικήσουν την πεισματική άρνηση
τροφής και να τιθασεύσουν τις φρενοπαθείς που διακατέχονται
από ταραχοποιό και παράλογη διάθεση. Επωφελούμεθα τότε
από την ώρα του λουτρού, θυμίζουμε το σφάλμα ή την
παράλειψη που διαπράχθηκε και, με μία στρόφιγγα, χύνουμε
απότομα στο κεφάλι της άρρωστης έναν κρουνό νερού, πράγμα
που συχνά την αφήνει άναυδη [...] λόγω της ισχυρής και
αναπάντεχης εντύπωσης».

Philippe Pinel, Traité médico-philosophique sur l’ aliénation mentale

ou la manie (1801)

«Η τρέλα θα τιμωρείται

στο άσυλο, έστω κι αν
αθωώνεται έξω από
αυτό. Είναι για πολύ
καιρό, μέχρι σήμερα
τουλάχιστον,
φυλακισμένη μέσα σε
έναν ηθικό κόσμο».

Michel Foucault, Ιστορία

της Τρέλας στην
Κλασική Εποχή Πηγή:https://www.pinterest.com/pin/237424211
576597804/
 Πηγή: http://from-bedroom-to-study.blogspot.gr/2012/06/la-journee-sera-rude.html

Jeremy Bentham, Panopticon, 1785

Πηγή:http://foucault.info/doc/documents/disciplineandpunish/foucault-disciplineandpunish-panopticism-html
 Millbank [London], 1821
Πηγή:http://www.45millbank.com/history-of-45-millbank.html

Glasgow Lunatic Asylum, 1804

Πηγή:https://www.pinterest.com/pin/444308319458538964/
«Ο κλασικός εγκλεισμός είχε δημιουργήσει μία κατάσταση
αλλοτρίωσης, που δεν υπήρχε παρά από τα έξω, για
εκείνους που επέβαλλαν εγκλεισμό και δεν αναγνώριζαν
τον έγκλειστο παρά σαν Ξένο ή Ζώο· ο Πινέλ και ο Τιουκ,
με τούτες τις απλές χειρονομίες στις οποίες η θετική
ψυχιατρική παραδόξως αναγνώρισε την απαρχή της,
εσωτερίκευσαν την [νοητική] αλλοτρίωση, την
εγκατέστησαν μέσα στον εγκλεισμό, την οριοθέτησαν σαν
απόσταση του τρελού από τον εαυτό του, και με αυτόν τον
τρόπο την συγκρότησαν σαν μύθο».

Michel Foucault, Ιστορία της Τρέλας στην Κλασική Εποχή

James Norris (1814)

Πηγή: https://johnjohnson.wordpress.com/2008/09/18/william-norris-%E2%80%93-an-insane-american/
 «Η κατάχρηση των αλυσίδων είναι σκανδαλώδης, τους φορούν
περιλαίμια από σίδερο, ζώνες από σίδερο και σίδερο στα πόδια.
[...]. Τους είδα γυμνούς, σκεπασμένους με ράκη και να έχουν μόνο
μία ψάθα για να προφυλαχθούν από την κρύα υγρασία του
πλακόστρωτου πάνω στο οποίο είναι ξαπλωμένοι. Τους είδα να
διατρέφονται πλημμελώς, να μην έχουν αέρα να αναπνεύσουν,
νερό για να σβήσουν την δίψα τους, να στερούνται των πιο
αναγκαίων για την ζωή. Τους είδα να παραδίδονται σε αληθινούς
δεσμοφύλακες, να εγκαταλείπονται στην κτηνώδη επιτήρηση
εκείνων. Τους είδα, μέσα σε τρώγλες στενόχωρες, βρώμικες,
δύσοσμες, χωρίς αερισμό, ανήλιαγες, έγκλειστους μέσα σε
αχούρια όπου δεν θα κλείναμε ούτε άγρια θηρία και που η
σπατάλη των κυβερνήσεων τα συντηρεί με μεγάλα έξοδα, μέσα
στις πρωτεύουσες».

Jean-Étienne Dominique Esquirol (1818)

 Το κίνημα του “non-restraint” (κίνημα του «μη-περιορισμού»):

● Edward Charlesworth (1783-1853) → από το 1820, επιμελητής

γιατρός στο άσυλο της κομητείας του Lincoln. Κριτική ενάντια σε κάθε
μορφή μηχανικού περιορισμού.

● Robert Gardiner Hill (1811-1878) → από το 1835, επιμελητής

γιατρός στο άσυλο της κομητείας του Lincoln. Υπέρμαχος της οριστικής
κατάργησης κάθε μορφής περιορισμού μέσω της ορθής
κατηγοριοποίησης και της διαρκούς επιτήρησης των ψυχικά ασθενών.
1838 → Total Abolition of Personal Restraint in the Treatment of the
Insane.

● John Connoly (1794-1866) → από 1/6/1839, επιμελητής γιατρός στο

άσυλο του Hanwell (Middlesex).
Κατάργηση κάθε σωματικού περιορισμού, σε συνδυασμό με οργάνωση
καθημερινότητας, πειθάρχηση και διαρκή επιτήρηση ασθενών.
1847 → The Construction and Government of Lunatic Asylums and
Hospitals for the Insane.
1856 → The Treatment of the Insane Without Mechanical Restraints.
 Έτος Αριθμός Ασθενείς Φορές υπό Ώρες υπό
ασθενών υπό περιορισμό περιορισμό
περιορισμό

1829 72 39 1.727 29.424

1830 92 54 2.364 27.113¾
1831 70 40 1.004 10.830
1832 81 55 1.401 15.671½
1833 87 44 1.109 12.003½
1834 109 45 647 6.597
1835 108 28 323 2.874
1836 115 12 39 334
1837 130 2 3 28
1838 148 0 0 0

 Οι εθνικές παραδόσεις:

● Γαλλία → ψήφιση στις 30/6/1838 του νόμου-πρότυπου για άλλες

ευρωπαϊκές χώρες (π.χ., Ελλάδα).
Σύμφωνα με το άρθρο 1, «κάθε νομός υποχρεούται να διαθέτει ένα
δημόσιο ίδρυμα με ειδική αποστολή να δέχεται και να περιθάλπει
τους παράφρονες, ή να έρχεται σε συνεννόηση για το σκοπό αυτό
με ένα δημόσιο ή ιδιωτικό ίδρυμα».
Προσκόλληση σε άσυλο & κλινική παρατήρηση.

● Γερμανία → σταδιακή αποσύνδεση από άσυλο και μετατόπιση σε

πανεπιστήμιο. Έμφαση σε έρευνα και χλιαρή υποδοχή «ηθικής
θεραπείας» & κινήματος “non-restraint”.

● Αγγλία → προσκόλληση σε άσυλο & κλινική παρατήρηση. Έμφαση

σε θεραπεία ψυχικά ασθενών.
1774 → Madhouses Act.
1800 → Criminal Lunatics’ Act.
1845 → Lunacy Act. Ίδρυση της Lunacy Commission.
 «Βιολογική ψυχιατρική»:
● Αναζήτηση οργανικής βάσης &
αιτιολογίας των ψυχικών ασθενειών.
Ενδιαφέρον για ανατομία εγκεφάλου
και λειτουργία/δυσλειτουργία νευρικού
συστήματος.
● «Η παραφροσύνη μπορεί να
οριστεί ως μία χρόνια και μόνιμη
ιδιοπαθής ταλαιπωρία του
εγκεφάλου, του κυριότερου μέρους
του νευρικού συστήματος» (V.
Chiarugi).
● Αφετηρία η γαλλική σχολή σκέψης:
«Η κληρονομικότητα είναι η πιο
κοινή αιτία προδιάθεσης για τη
φρενοβλάβεια» (J.É.D. Esquirol). Πηγή:http://www.neurosurgery.u
fl.edu/HopeHeels/index.html

 «Ρομαντική ψυχιατρική»:
● Γερμανική ψυχιατρική, α’ μισό 19ου
αι. Επιρροές από ρομαντικό κίνημα.
Συναισθήματα, εμπειρίες και πάθη ως
βασικά αίτια των ψυχικών διαταραχών.
● Βασικότεροι εκπρόσωποι → J.C.
Reil (1759-1813), J.C. Heinroth
(1773-1843), K.W. Ideler (1795-1860).
● Johann Christian Heinroth →
Lehrbuch der
Seelengesundheitskunde (1818): «μία
τελείως πνευματική ζωή, όπως αυτή
του Ιησού από τη Ναζαρέτ, είναι
διασφαλισμένη από κάθε διατάραξη
των ισορροπιών μας». Caspar David Friedrich
(1774-1840), Wanderer
Σύνδεση τρέλας-αμαρτίας → θρησκεία Above the Sea of Fog (1818)
και ηθική τα όπλα ενός ψυχίατρου. Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/Casp
ar_David_Friedrich
 «Ρομαντική ψυχιατρική»:
● Karl Wilhelm Ideler → Grundrisse der Seelenheilkunde (1835). «Αμέσως θα
διαπιστώσεις ότι ο καλός μας ηλικιωμένος καθηγητής Ideler ακόμα
περιπλανιέται στους παλιούς καιρούς και χρησιμοποιεί συνταγές της
φαρμακοποιίας για τις ψυχικές θεραπείες, επειδή θεωρεί τις νόσους αυτές
ανεξάρτητες και άσχετες με τις σωματικές νόσους. Προσπαθεί να αποδείξει
στους ασθενείς ότι έχουν πέσει θύματα των παραισθήσεών τους, τι είναι
αυτές οι παραισθήσεις, πώς τις προκαλούν, κ.ο.κ.».
● Δεκ. 1840 → «σωματιστές».

Thomas Cole (1801-1848), The Voyage of Life: Childhood (1842)

Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/File:Thomas_Cole

 Οι αποικίες:
● 1839 → ο Ελβετός γιατρός Louis Guggenbühl μετέφερε μία ομάδα κρετίνων
από την πόλη στο θεραπευτικό περιβάλλον των βουνών.
● Αποικία → εξοχικές κατοικίες και επαύλεις με κεντρική διοίκηση, χωρίς
περίφραξη. Στόχος η αποτελεσματικότερη, οικονομικότερη και πιο ανθρώπινη
αντιμετώπιση των ασθενών. Το αγροτικό ιδανικό ως αντίβαρο στις συνέπειες της
εκβιομηχάνισης και της αστικοποίησης.
● Πειθάρχηση τροφίμων, υποχρέωση προς εργασία και κανονικότητα στο
πλαίσιο της ζωής στην κοινότητα.

Chalfont Colony for Epileptics (1894)

Πηγή:http://www.epilepsysociety.org.uk/WhatWeDo/AboutEpilepsySociety/HistoryofEpilepsySociety
 Craig Epileptic Colony, New York (1894)
Πηγή: http://blog.museumofdisability.org/?p=44

 Η γαλλική ψυχιατρική τον 19ο

αιώνα:
● Jean-Étienne Dominique
Esquirol (1772-1840) → η ψυχική
νόσος ως ενιαία ολότητα.
● «Μονομανία» → μορφή μερικής
τρέλας, με διανοητικές &
συναισθηματικές διαταραχές.
Κατηγοριοποίηση μορφών
μονομανίας → «λυπομανία»
(“lypémanie ou mélancolie”),
νυμφομανία (“monomanie
érotique”), «μονομανία της μέθης»
(“monomanie d’ ivresse”),
«δαιμονομανίας»
(“démonomanie”), κ.ο.κ.
● Έμφαση σε κλινική παρατήρηση J.-É. D. Esquirol,
Des Maladies Mentales (1838)
και αρχιτεκτονική ασύλου. Πηγή:http://wellcomeimages.org
 J.-É. D. Esquirol, Des Maladies Mentales (1838)
Πηγή: http://wellcomeimages.org/

 Η γαλλική ψυχιατρική τον 19ο αιώνα:

● Jean-Pierre Falret (1794-1870) → το 1850, έδωσε διάλεξη στην
Ψυχιατρική Εταιρεία του Παρισιού για την “folie circulaire”, την
εναλλαγή μανίας και μελαγχολίας.
● Jules-Gabriel-François Baillarger (1809-1890) → το 1854, σε
διάλεξη στη Salpêtrière ονόμασε αυτήν την κατάσταση “la folie à
double form”.
Για τον Baillarger, «τα δύο εμφανή επεισόδια [της μανίας και της
μελαγχολίας] είναι απλώς οι δύο φάσεις ενός μόνου επεισοδίου».
● Απαισιοδοξία ως προς την πρόγνωση και ίαση της διαταραχής.

Πηγή: www.retirementincomevisions.com
 Antoine-Laurent Bayle (1799-1858):

● 1822 → Recherches sur les Maladies Mentales.

Περιγραφή της «Προϊούσας Γενικής Παράλυσης» (ή
«Γενικής Παράλυσης του Παράφρονα»), που απέδιδε σε
χρόνια φλεγμονή των μηνίγγων.

● «Προϊούσα Γενική Παράλυση» → εκφυλιστική νόσος, μία

από τις δύο μορφές της νευροσύφιλης, με μία ευρύτατη ποικιλία
νευρολογικών και ψυχικών συμπτωμάτων.
Συμπτώματα ΠΓΠ: κατάθλιψη, κόπωση, εξασθένηση της
μνήμης, νωθρότητα, απάθεια, μεταβολή του χαρακτήρα,
παραλήρημα, ψευδαισθήσεις, ιδέες μεγαλείου, σε συνδυασμό
με τοπικές αναισθησίες, μυρμηκιάσεις, ιλίγγους, ανισοκορία και,
κυρίως, δυσλειτουργία του μυϊκού συστήματος, που ξεκινούσε
με αρθριτικά προβλήματα, τρόμο, παράλυση των άνω άκρων,
αστάθεια και κατέληγε σε γενική παράλυση του σώματος.
 Guillaume Duchenne (1806-
1875):
● Περιγραφή «νωτιαίας
φθίσης» (“tabes dorsalis”).
Η δεύτερη μορφή της
νευροσύφιλης → εκφυλισμός
των αισθητήριων νεύρων στο
οπίσθιο μέρος του νωτιαίου
μυελού.
Συνδυασμός νευρολογικών
και ψυχικών συμπτωμάτων.
● Έρευνες στο ζήτημα της
ανθρώπινης φυσιογνωμίας
μέσω της χρήσης Πηγή:http://en.wikipedia.org/wiki/File:Duchen
ηλεκτρισμού. ne_de_Boulogne_3.jpg
 Joseph Jules François Félix Babinski (1857-1932):
● 1896 → «σημείο Babinski».
Το «φαινόμενο του δαχτύλου» → εάν υπάρχει αλλοίωση στο ανώτερο
κινητικό νεύρο, τότε με το ξύσιμο της πατούσας θα ανασηκωθεί το
μεγάλο δάχτυλο του ποδιού.
● 1901 → ο Babinski όρισε ως υστερική κάθε διαταραχή που μπορούσε
να προκληθεί με υποβολή & να κατανικηθεί με πειθώ («πειθιατισμός».)

Πηγή:http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/30/Babinski%27s_sign01.jpg

Bénédict-Augustin Morel (1809-1873)

Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/B%C3%A9n%C3%A9dict_Morel
 Bénédict-Augustin Morel (1809-1873):

● 1857 → Traité des dégénérescences physiques, intellectuelles et morales

de l’ espèce humaine.
Εκφυλισμός → απόκλιση από έναν αρχέτυπο τύπο ανθρώπου, μέσω της
κληρονομικής μεταβίβασης.
Εμφάνιση νευρικής διάθεσης → εγκεφαλικές διαταραχές → εκκεντρικότητα &
επικινδυνότητα → ανίατος ηθικός, σωματικός, διανοητικός εκφυλισμός.

● Στίγματα εκφυλισμού → ασυμμετρία κεφαλής, παραμορφώσεις αυτιών, διακοπή

φυσιολογικής ανάπτυξης, στραβισμός, στραβά πόδια, οδοντικές ανωμαλίες,
ραχιτισμός, μορφολογία αναπαραγωγικών οργάνων, κ.ά.

● «Το εκφυλισμένο ον, εάν εγκαταλειφθεί στον εαυτό του, υποκύπτει σε

προοδευτική εξαχρείωση. Γίνεται [...] όχι μόνο ανίκανο να μετέχει στην
αλυσίδα της προόδου στην ανθρωπότητα, αλλά καθίσταται και το μεγαλύτερο
εμπόδιο αυτής της προόδου, μέσω της επαφής του με το υγιές τμήμα του
πληθυσμού. Η διάρκεια της ύπαρξής του είναι τελικά περιορισμένη, όπως και
του συνόλου των τερατουργημάτων».

● 1860 → Traité des Maladies Mentales. Περιγραφή της «πρώιμης άνοιας»

(“démence précoce”). Εκφυλιστική ψυχική διαταραχή σοβαρής διανοητικής
εξασθένησης και κοινωνικής δυσπροσαρμοστικότητας, κυρίως, σε νέους.

 Valentin Magnan (1835-1916):

● Γιατρός στο άσυλο της Αγίας Άννας →
έρευνα σε ασθενείς που θεωρούσε
εκφυλισμένους – μεταξύ άλλων,
αλκοολικούς, επιληπτικούς και όσους
εμφάνιζαν συμπτώματα από το αψέντι.
● «Ο εκφυλισμός είναι κάτι
περισσότερο από μία ατομική νόσος∙
είναι μία κοινωνική απειλή. Είναι
σημαντικό να τον αντιπαλεύουμε με
μία αυστηρή μορφή κοινωνικής
υγιεινής. Δεν πρέπει κανείς να ξεχνά
ότι ο εκφυλισμένος είναι συχνά ένα
επικίνδυνο άτομο, εναντίον του
οποίου η κοινωνία οφείλει και πρέπει
να διατηρεί το δικαίωμα να E.S. Talbot, Degeneracy, Its
υπερασπίζεται τον εαυτό της». Causes, Signs, and Results
● Ο εκφυλισμός ως εύχρηστο εργαλείο (1898)
Πηγή:http://www.gutenberg.org/files/36003/
στοχοποίησης της εργατικής τάξης. 36003-h/36003-h.htm#fig_39
 Πηγή: http://images.wellcome.ac.uk/indexplus/image/V0011103.html

 Η φρενολογία του Franz Joseph Gall

(1758-1828):
● Έδρα της σκέψης ο εγκέφαλος →
«κρανιοσκόπηση».
● «Αληθινός μου σκοπός είναι να
καθορίσω τις λειτουργίες του
εγκεφάλου γενικά και αυτές των
διαφόρων τμημάτων του ειδικά∙ να
αποδείξω ότι μπορούμε να
αναγνωρίσουμε διάφορες προδιαθέσεις
και φυσικές κλίσεις με τη βοήθεια των
εξογκωμάτων και των κοιλωμάτων που
βρίσκονται πάνω στο κεφάλι ή το
κρανίο, [...]» (1798).
● Χαρτογράφηση 27 εξογκωμάτων, που
αντιστοιχούσαν στις θεμελιώδεις ιδιότητες
της προσωπικότητας.
Ο Johann Caspar Spurzheim (1776-
1832) ανέβασε τον αριθμό σε 35 και ο
Πηγή: http://www.neurosurgery.org/
Αμερικανός J.W. Redfield εντόπισε 160 cybermuseum/pre20th/phren/phrenology.
σημεία & αντίστοιχες ιδιότητες. html
 Wilhelm Griesinger (1817-1868):

● 1845 → Die Pathologie und Therapie der Psychischen Krankheiten.

1865 → Οργάνωση της Charité του Βερολίνου: ένα τμήμα για τις
«συνηθισμένες νευρικές νόσους» και ένα τμήμα για τη «νευρική
νόσο που είχε κυρίως ψυχιατρικό υπόβαθρο».
Αυστηρά οργανικιστική προσέγγιση των ψυχικών διαταραχών.
Μικρή κλινική, βραχεία νοσηλεία για οξέα ή ήπια περιστατικά, χωρίς
περίπλοκες διαδικασίες εισαγωγής. Πρότυπο για πολλές κλινικές –
μεταξύ άλλων, και για το Αιγινήτειο Νοσοκομείο.

● 1868 → Archiv für Psychiatrie und Nervenkrankheiten: «Η

ψυχιατρική έχει υποστεί μία μεταμόρφωση στη σχέση της με την
υπόλοιπη ιατρική. Η μεταμόρφωση αυτή οφείλεται κυρίως στη
συνειδητοποίηση ότι οι ασθενείς με τις αποκαλούμενες “ψυχικές
ασθένειες” είναι πράγματι άτομα με ασθένειες των νεύρων και του
εγκεφάλου. [...]. Πρέπει να αναδυθεί από την κρυμμένη θέση της,
ως μία συντεχνία, και να γίνει αναπόσπαστο κομμάτι της γενικής
ιατρικής, προσβάσιμη σε όλους τους ιατρικούς κύκλους».

 Theodor Meynert (1833-1892)

● 1884 → Psychiatrie. Klinik der Erkrankungen des Vorderhirns.

Αμιγώς οργανικιστική προσέγγιση.

● «Όπως και οι άλλες επιστήμες διαχωρίζονται μεταξύ τους ως ασθένειες

διαφορετικών οργάνων και χωρίς λεπτομερή ανατομική γνώση αυτών
των οργάνων και των λειτουργιών τους δεν επιτυγχάνουν τίποτα σε
επιστημονικό επίπεδο, έτσι ακριβώς και η ψυχιατρική είναι η διδασκαλία
των ασθενειών του εμπρόσθιου μέρους του εγκεφάλου και των
συνδέσεών του και στέκει επιστημονικά μόνο με μία λεπτομερή γνώση
του εγκεφάλου και των έργων του» (T. Meynert, Klinische Vorlesungen über
Psychiatrie auf Wissenschaftlichen Grundlagen für Studierente und Ärtze,
Juristen und Psychologen, 1890).

● «Ήταν ένας σπουδαίος μελετητής, ένας λαμπρός ειδικός στις

διαγνώσεις, αλλά ως γιατρός, με τη στενότερη έννοια, στις προσωπικές
του σχέσεις με τους ασθενείς . . . δεν κέρδισε το θαυμασμό μου. Όσο
αριστοτεχνικός ήταν έναντι της νόσου, τόσο η συμπεριφορά του απέναντι
στον άρρωστο έμοιαζε ψυχρή, αβέβαιη, αν όχι ανήσυχη» (Arthur Schnitzler,
1918).
 Carl Wernicke (1848-1905) → μετά τις έρευνες του Paul Broca (1824-
1880) σε αφασικούς ασθενείς και τον εντοπισμό του κέντρου λόγου στην
εμπρόσθια περιοχή του αριστερού ημισφαιρίου το 1861 («περιοχή του
Broca» & «αφασία του Broca»), παρατήρησε το 1874 ότι όταν ένας
ασθενής παθαίνει εγκεφαλική συμφόρηση στην οπίσθια περιοχή του
εγκεφάλου γύρω από τη σχισμή του Sylvius, τότε δεν μπορεί να
κατανοήσει τον προφορικό λόγο και μιλάει ακαταλαβίστικα («περιοχή
του Wernicke» & «αφασία του Wernicke»). 1881-83 → Lehrbuch der
Gehirnkrankheiten.

«Περιοχή του Broca» & «Περιοχή του Wernicke»

Πηγή: www.appsychology.com

Emil Kraepelin (1856-1926)

Πηγή: en.wikipedia.org
 Emil Kraepelin (1856-1926):

● 1891 → καθηγητής ψυχιατρικής κλινικής Πανεπιστημίου Χαϊδελβέργης.

Κρατούσε μικρές κάρτες, όπου κατέγραφε την πάθηση των ασθενών, το
ιστορικό και την πορεία της πάθησης. Εστιάζοντας στην εξέλιξη της νόσου
και το τελικό στάδιο, προχώρησε στην κατηγοριοποίηση των ψυχικών
διαταραχών.
1883-1915 → Compendium der Psychiatrie.

● Ernst Freiherr von Feuchtersleben (1806-1849) → εισαγωγή της

έννοιας της «ψύχωσης» στο Lehrbuch der ärtzlichen Seelenkunde (1845):
«Κάθε ψύχωση είναι ταυτοχρόνως και νεύρωση διότι καμία
τροποποίηση του ψυχισμού δεν εκδηλώνεται χωρίς την παρέμβαση
της νευρικής ζωής∙ όμως δεν είναι όλες οι νευρώσεις και ψυχώσεις».

● Διάκριση ανάμεσα σε i) «επίκτητες»/«εξωγενείς ψυχώσεις» & ii)

«ενδογενείς ψυχώσεις».
Εισαγωγή του όρου «μανιο-καταθλιπτική ψύχωση» (“manisch-
depressive Irresein”). Στην κατάσταση της μανιο-καταθλιπτικής ψύχωσης
αντιπαρέβαλλε την έννοια της «πρώιμης άνοιας» (“dementia praecox”).

 Ο Emil Kraepelin (1856-1926) & η “dementia praecox”:

● 3 μορφές «πρώιμης»/«πρωτόγονου άνοιας» (“dementia praecox”):

i) «Κατατονία»/«τρέλα της έντασης» → κατάθλιψη, αϋπνία, ανησυχία,
παραλήρημα και ψευδαισθήσεις, σε συνδυασμό με τα συμπτώματα της
κατατονίας, που είχε εισαχθεί σαν όρος από τον Karl Ludwig Kahlbaum στο
έργο του Die Katatonie, oder das Spannungsirresein (1874).
ii) «Ηβηφρένεια»/«τρέλα της νεότητας» → διαταραχές λόγου και
ασυνάρτητες παραληρητικές ιδέες, που σταδιακά μειώνονταν και ο ασθενής
οδηγείτο σε μία τελική κατάσταση άνοιας.
iii) «Παρανοειδής μορφή» → ιδιάζον παραλήρημα (ιδέες καταδίωξης και
μεγαλείου) και διανοητική εξασθένηση. Αντιπαραβολή με «παράνοια».

● «[...] αυτήν την υποτιθέμενη παθολογική οντότητα που οι Γερμανοί

περιέγραψαν ως πρώιμη άνοια και η οποία αποτελεί κατά κάποιον
τρόπο τον μαϊντανό της ψυχιατρικής τους. Άμορφο τέρας που τα
διάφορα μέρη του συνδέονται τόσο χαλαρά μεταξύ τους ώστε, καθώς
τα μελετά κανείς, τα βλέπει να ξεφτίζουν και να θρυμματίζονται στο
διηνεκές» (Victor Parant, “Le retour à la médecine mentale française”,
1915).
 Ο Eugen Bleuler (1857-1939) & η γέννηση της σχιζοφρένειας:

● 1908 → στην ετήσια συνάντηση της «Γερμανικής Ψυχιατρικής

Εταιρείας» πρότεινε τον όρο «σχιζοφρένεια».
1911 → Dementia praecox oder Gruppe der Schizophrenien:
«Αποκαλώ την πρώιμη άνοια σχιζοφρένεια, διότι, όπως ελπίζω να
καταδείξω, ένα από τα σημαντικότερα γνωρίσματά της είναι η
σχάση των πλέον διαφορετικών λειτουργιών».
3 βασικά χαρακτηριστικά σχιζοφρενικών ψυχώσεων:
i) «σχάση» (“Spaltung”) των ψυχικών λειτουργιών σε ανεξάρτητες
ομάδες που διαρρηγνύουν την ενότητα της προσωπικότητας.
ii) συνειρμικές διαταραχές.
iii) συναισθηματικές διαταραχές.
Διαίρεση σχιζοφρένειας σε 4 υποομάδες: i) «παρανοειδής μορφή», ii)
«κατατονία», iii) «ηβηφρένεια», iv) «απλή σχιζοφρένεια».

● «Αυτισμός» → σύμπτωμα σχιζοφρένειας, που μπορούσε να

εντοπιστεί και σε μη σχιζοφρενείς, όπως τα παιδιά. Αδυναμία διάκρισης
ανάμεσα σε εσωτερική/φανταστική ζωή και εξωτερική πραγματικότητα.

 Richard von Krafft-Ebing (1845-1902):

● 1886 → Psychopathia Sexualis. Μελέτη
σεξουαλικής «διαστροφής» (σαδισμός,
μαζοχισμός, σαδομαζοχισμός, φετιχισμός) και
σεξουαλικής «αντιστροφής» (ομοφυλοφιλία),
που αντιμετώπιζε ως συμπτώματα και
εκδηλώσεις εκφυλισμού.
● «[Στους εκφυλισμένους] είναι ιδιαίτερα
συχνό το να είναι ανώμαλοι στη
σεξουαλική τους λειτουργία, στον βαθμό
που είτε δεν υπάρχει καθόλου σεξουαλική
παρόρμηση είτε είναι αφύσικα ισχυρή,
εκδηλώνοντάς την εκρηκτικά και
επιζητώντας ανυπόμονα την ικανοποίηση,
ή αφύσικα νωρίς, έχοντας διεγερθεί στην
πρώιμη παιδική ηλικία, που οδηγεί στον
αυνανισμό. Μπορεί επίσης να εκδηλωθεί
διεστραμμένα, γεγονός που σημαίνει ότι
δεν είναι προσανατολισμένη προς την Richard von Krafft-Ebing
αναπαραγωγή» (Lehrbuch der Psychiatrie, (1845-1902)
Πηγή:en.wikipedia.org
1879).
 Henry Maudsley (1835-1918):

● «Οι ψυχικές διαταραχές είναι, ούτε λίγο ούτε πολύ, νευρικές

διαταραχές, στις οποίες κυριαρχούν τα ψυχικά συμπτώματα».

● Απέδιδε καθοριστικό ρόλο στην κληρονομικότητα για την εκδήλωση της

ψυχικής νόσου και αναφερόταν στον εκφυλισμό, ιδίως, ως προς τη σχέση
του με τον αλκοολισμό.

● «Ποια είναι τα σωματικά και ψυχικά στίγματα της φύσης του

παράφρονα; […] δυσμορφίες του εξωτερικού αυτιού [...] νευρικές
συσπάσεις, μορφασμοί ή άλλες σπασμωδικές κινήσεις των μυών του
προσώπου, των βλεφάρων ή των χειλιών [...]. Τραυλισμός και
ατέλειες στην προφορά, […], ιδιαιτερότητες στα μάτια τα οποία, […],
ταλαντεύονται, και έχουν ένα αφηρημένα απλανές, ή μισο-έντρομο,
μισο-καχύποπτο και δύσπιστο βλέμμα» (1870).

● 1867 → The Physiology and Pathology of Mind.

1870 → Body and Mind.

 Αλκοολισμός:
● 1852 → εισαγωγή όρου
«αλκοολισμός». Ομαδοποίηση μιας
σειράς συμπτωμάτων που αποδίδονταν
στη χρόνια κατανάλωση αλκοόλ (χρόνια
αλκοολική δηλητηρίαση).
● β’ μισό 19ου αιώνα → «τρομώδες
παραλήρημα» (“delirium tremens”) και
«αλκοολική μανία» (“mania a potu”).
● Συζήτηση για «τοξικώσεις» →
δηλητηριάσεις από τοξικές ουσίες.
Κατηγοριοποίηση αντίστοιχων
ψυχιατρικών διαταραχών
(«μορφινομανία», «οπιομανία»,
«τοξικομανία», κ.λπ.).
● Σύνδεση αλκοολισμού με
αντικοινωνική και «επικίνδυνη»
συμπεριφορά. Σύμπτωμα εκφυλισμού King Alcohol and his Prime
των λεγόμενων «επικίνδυνων Minister [1820]
Πηγή: http://en.wikipedia.org/wiki/File:King_
τάξεων». Στοχοποίηση εργατικής τάξης. Alcohol_and_his_Prime_Minister.jpg
 Η γέννηση της ευγονικής θεωρίας:

● 1884 → εισαγωγή όρου «ευγονική» από τον Francis Galton (1822-1911).

Στόχος «να εκφράσει την επιστήμη της βελτίωσης της γενιάς. […] πρέπει να
διακηρύξουμε δυνατά ότι το να δώσουμε στους εαυτούς μας την ικανοποίηση
του να συντρέξουμε τους βασανισμένους γείτονές μας, χωρίς να
αναλογιζόμαστε, την ίδια στιγμή, τις επιπτώσεις της φιλανθρωπίας μας στις
μελλοντικές γενιές, δεν είναι τίποτε άλλο παρά αδυναμία και τρέλα» (Inquiries
into Human Faculty and Its Development, 1883).

● Charles Darwin (1809-1894) → On the Origins of the Species (1859): «Η

θεωρία της φυσικής επιλογής στηρίζεται στην πεποίθηση ότι κάθε νέα
ποικιλία, και συνεπώς κάθε νέο είδος, δημιουργείται και διατηρείται δυνάμει
ορισμένων πλεονεκτημάτων που διαθέτει έναντι των υπολοίπων ειδών, με τα
οποία βρίσκεται σε ανταγωνισμό. Σχεδόν μοιραία, ακολουθεί ως φυσική
συνέπεια η εξαφάνιση των λιγότερο ευνοημένων. [...] Έτσι, η εμφάνιση νέων
μορφών και η εξαφάνιση παλαιότερων [...] βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση».
On the Descent of Man (1871) → από διανοητικής άποψης, «ο άνθρωπος και τα
κατώτερα ζώα δεν διαφέρουν στον τύπο, αν και διαφέρουν τεράστια στο
βαθμό. Μία διαφορά στο βαθμό, όσο μεγάλη κι αν είναι, δεν μας επιτρέπει να
τοποθετούμε τον άνθρωπο σε διαφορετικό βασίλειο».
 Η γέννηση της ευγονικής θεωρίας:

● Δεκ. 1880-δεκ. 1910 → «Κοινωνικός Δαρβινισμός». Για τον Herbert Spencer, «οι
κατώτερες και απλές μορφές διαρκώς αναπτύσσονται σε ανώτερες, πιο σύνθετες
μορφές∙ [...]. Αλλά, σε κάθε οργανισμό, σε κάθε δεδομένη στιγμή, η ζωτικότητα
των ανώτερων λειτουργιών προέρχεται απευθείας από αυτήν των κατώτερων.
Στόχος η επιβίωση του ικανότερου και η δημιουργία του τέλειου ανθρώπου μέσα
στην τέλεια κοινωνία».
«Διότι εάν βοηθάμε τους λιγότερο ικανούς να αναπαράγονται, προστατεύοντάς
τους από τη θνησιμότητα που η αναξιότητά τους φυσιολογικά συνεπάγεται, το
αποτέλεσμα είναι να παράγουμε, με το πέρασμα των γενεών, μία μεγαλύτερη
αναξιότητα. […]. Ενισχύοντας το καλό-για-το-τίποτα εις βάρος του καλού, αποτελεί
μία πραγματική σκληρότητα. […]. Δεν υπάρχει μεγαλύτερη κατάρα για τους
μεταγενέστερους από το να τους κληρονομήσουμε έναν αυξανόμενο πληθυσμό
από ιδιώτες, τεμπέληδες και εγκληματίες» (H. Spencer The Study of Sociology,
1873).

● «Κάποιοι εκφυλισμένοι, αν και, ίσως, να έχουν το δικαίωμα να παντρευτούν, δεν

έχουν κανένα δικαίωμα να γεννήσουν ένα μολυσμένο απόγονο – έναν ο οποίος
να μπορεί να αποτελέσει κίνδυνο για τη δημόσια ευημερία, για τους εαυτούς τους,
ή πρόσθετο φόρο για την ιδιωτική ή τη δημόσια φιλανθρωπία. […] τέτοιοι
εκφυλισμένοι πρέπει να στειρώνονται, και έτσι να καθίστανται ανίκανοι να
γεννούν απογόνους» (R.R. Rentoul, Proposed Sterilization of Certain Mental and
Physical Degenerates: an Appeal to Asylum Managers and Others, 1903).
 «Κατ’ ουσίαν, η εξελικτική θεωρία, υπό την ευρεία της έννοια […] έγινε,
μέσα σε λίγα χρόνια στον 19ο αιώνα, απολύτως φυσικά, ένας τρόπος
μεταγραφής του πολιτικού λόγου με όρους βιολογικούς, ένας τρόπος
κάλυψης του πολιτικού λόγου υπό μια επιστημονική επίφαση και,
πολύ περισσότερο, ένας τρόπος αντίληψης των σχέσεων της
αποικιοκρατίας, της αναγκαιότητας των πολέμων, της
εγκληματικότητας, των φαινομένων της τρέλας και της νοητικής
ασθένειας, της ιστορίας των κοινωνιών με τις διάφορες τάξεις τους,
κ.λπ. Με άλλα λόγια, το σχήμα του εξελικτισμού ήταν ο επιβεβλημένος
τρόπος αντίληψης των πραγμάτων, σε όλες τις περιπτώσεις
σύγκρουσης, θανάτωσης, πάλης, θανάσιμου κινδύνου».
Michel Foucault, Για την Υπεράσπιση της Κοινωνίας

Πηγή:http://www.uvm.edu/~lkaelber/eugenics/IN/IN.html

 Ezecchia-Marco (“Cesare”) Lombroso (1836-

1909):
● Αφετηρία η θεωρία του εκφυλισμού → για τον
Lombroso, οι εγκληματίες ως προϊόντα εκφυλισμού
παρουσίαζαν περισσότερες σωματικές ανωμαλίες.
Συγκεκριμένα στίγματα εκφυλισμού σε συγκεκριμένες
ομάδες εγκληματιών.
● 1876 → L’ Uomo delinquente.
1898 → Genio e degenerazione.
● Παθολογικοποίηση συγκεκριμένων μορφών
πολιτικής δράσης: «Ο σταθερός σύνδεσμος της εκ
γενετής εγκληματικότητας με την επιληψία, εξηγεί
τη συχνή παρουσία της στα πολιτικά εγκλήματα
σε εκείνες τις περιπτώσεις που θα αποκαλούσε
πολιτική υστερία και επιληψία. […]. Το σημερινό
αναρχικό κόμμα φαίνεται να περιλαμβάνει στις
γραμμές του ουκ ολίγους ανώμαλους. Και ως
τέτοιους θεωρούμε εκείνους τους
πολιτικοποιημένους τρελούς που δρουν Cesare Lombroso
αυθόρμητα και μεμονωμένα, χτυπώντας (1836-1909)
Πηγή:www.cerebromente.org.br
αρχηγούς κρατών […]» (Gli anarchici, 1894).
 Η πίεση των αριθμών:

● Γαλλία → 10.000 τρόφιμοι σε άσυλα το 1834, 43.000 τρόφιμοι το

1874.
Σύμφωνα με τον François Leuret (Bicêtre), το 1840 η αναλογία
γιατρού/ασθενών ήταν 1/500-1000.

● Γερμανία → 1 ψυχικά ασθενής ανά 5.300 άτομα το 1852, 1 ανά

500 το 1911.
«Η έλλειψη για κρεβάτια έχει γίνει η μόνιμη έγνοια όλων σχεδόν
των αρχών στην ψυχική υγεία» (G. Dobrick, 1911).
«Είναι ανησυχητικό το πώς αυξάνονται οι ασθενείς που
χρειάζονται ιδρυματική φροντίδα, ενώ αυτό δεν σχετίζεται με την
αύξηση του πληθυσμού» (M. Schröder, 1908).

● Ιταλία → 8.000 τρόφιμοι σε άσυλα το 1881, 40.000 το 1907.

● Η.Π.Α. → έως το 1904, 150.000 ψυχικά ασθενείς έγκλειστοι σε

ιδρύματα (περίπου 1 ψυχικά ασθενής ανά 1.000 άτομα).
Κομητεία Αριθμός ιδρυμάτων Lancashire 3

Bedfordshire 2 Leicestershire 1

Berkshire 1 Lincolnshire 2
Buckinghamshire 1 Middlesex 2
Cambridgeshire 1
Norfolk 1
Cheshire 1
Nottinghamshire 1
Cornwall 1
Cumberland & 1 Oxfordshire 1
Westmorland
Shropshire 1
Derbyshire 1
Somerset 1
Devonshire 1
Dorset 2 Staffordshire 2

Durham 1 Suffolk 1
Essex 1 Surrey 4
Gloucestershire 2 Sussex 1
Hampshire 1 Warwickshire 1
Herefordshire 1
Wiltshire 2
Hertfordshire 1
Worcestershire 1
Kent 1
Yorkshire 6
Πηγή: J. Lane, A Social History of Medicine.
Health, Healing and Disease in England, 1750-1950 Σύνολο ιδρυμάτων 51
 Αριθμός Αριθμός Μέσος όρος
Έτος ιδρυμάτων ασθενών ασθενών ανά
[Αγγλία & άσυλο
Ουαλία]

1827 9 1.046 116

1850 24 7.140 297

1860 41 15.845 386

1870 50 27.109 542

1880 61 40.088 657
1890 66 52.937 802

1900 77 74.004 961

Πηγή: D. Brunton (επιμ.), Medicine Transformed. Health, Disease and Society in

Europe 1800-1930

Αριθμός Αναλογία ανά 1.000

Έτος καταγεγραμμένων κατοίκους
περιπτώσεων
[Αγγλία & Ουαλία]

1859 31.400 1,60

1864 38.700 1,93
1869 46.700 2,17
1874 54.300 2,36
1879 61.600 2,44
1884 69.900 2,77
1889 75.600 2,66
1894 83.000 2,79
1899 95.600 3,03
Πηγή: D. Brunton (επιμ.), Medicine Transformed. Health, Disease and Society in
Europe 1800-1930
 Ασθενείς στο Surrey County Asylum. Φωτογραφίες του Hugh Welch Diamond
(δεκ. 1840 & 1850)
Πηγή: http://l-aquoiboniste.blogspot.com/2009/12/diamonds-portraits.html
http://artistresearcher.wordpress.com/2010/01/31/hugh-welch-diamond/

«Η ψυχιατρική – στις αρχές του 19ου και πιο βαθιά ακόμη

στον 19ο αιώνα, ίσως ακόμη και μέχρι τα μέσα του δεν
λειτουργεί ως εξειδίκευση της ιατρικής γνώσης ή
θεωρίας, αλλά μάλλον ως εξειδικευμένος κλάδος της
δημόσιας υγιεινής. Πριν ακόμη γίνει ειδικότητα της
ιατρικής, η ψυχιατρική θεσμοθετήθηκε ως ιδιαίτερος
κλάδος της κοινωνικής προστασίας απέναντι σε όλους
τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν για την
κοινωνία [..]. Η ψυχιατρική θεσμοθετήθηκε ως κοινωνική
πρόληψη, ως υγιεινή ολόκληρου του κοινωνικού
σώματος […]».

Michel Foucault, Οι μη κανονικοί. Παραδόσεις στο Κολέγιο

της Γαλλίας, 1974-1975
 André Brouillet, Une leçon clinique à la Salpêtrière (1887)
Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/A_Clinical_Lesson_at_the_Salp%C3%AAtri%C3%A8re

 George Miller Beard (1839-1883):

● 1869 → “Neurasthenia, or Nervous Exhaustion”.

Η «νευρασθένεια» ως διακριτή νόσος: «Αν ένας ασθενής
παραπονείται για γενική αδιαθεσία, ατονία όλων των κινήσεων,
μειωμένη όρεξη, σταθερή αδυναμία στην πλάτη και τη σπονδυλική
στήλη, νευραλγικούς πόνους, υστερία, αϋπνία, υποχονδρία,
απροθυμία για συνεχή πνευματική εργασία, έντονες και
αποδυναμωμένες ημικρανίες […] έχουμε κάθε λόγο να
υποπτευόμαστε ότι […] έχουμε να κάνουμε με μία τυπική
περίπτωση νευρασθένειας».

● 1880 → A Practical Treatise on Nervous Exhaustion (Neurasthenia).

Αναφορά σε ποικίλες φοβίες ως συμπτώματα νευρασθένειας
(“topophobia”, “anthropophobia”, “pantaphobia”).

● «Μόδα» των ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, ένδειξη κοινωνικής

θέσης. Ιαματικές πηγές και θεραπευτικά λουτρά ως βασικό μέσο για την
καταπολέμηση της νευρασθένειας (Bath, Baden-Baden, Wiesbaden,
Marienburg).
 «[Ήταν] δύο αδελφές, η μία εκ των οποίων διέθετε τα βασικά
γνωρίσματα της υστερίας, ενώ η άλλη της νευρασθένειας.
Γεννημένες σε μία αριστοκρατική οικογένεια, και όντας
μολυσμένες από τα πολυάριθμα στίγματα της νευρικότητας και
της αρθρίτιδας, έλαβαν μία εκκεντρική ανατροφή που άσκησε
καταστροφική επίδραση και στις δύο τους. Η μία ήταν γλυκιά,
θλιμμένη και αφοσιωμένη στα θεία, με τάση προς την
απομόνωση. Η άλλη ήταν ζωηρή, σβέλτη και της άρεσαν οι
άσεμνες ιστορίες που έλεγαν οι αδερφοί της. [...]. Για τη
νευρασθενική καταφύγαμε σ’ ένα καταπραϋντικό ντους που
έφτανε σταδιακά σε πιο αναζωογονητικές θερμοκρασίες. Για τη
θεραπεία της υστερικής ήταν απαραίτητη η χρήση του
σκοτσέζικου ντους (του νερού, δηλαδή, που εναλλασσόταν από
ζεστό σε κρύο). [...]. Με τις θεραπείες αυτές ανέκτησαν και οι
δύο την υγεία τους, παρά το γεγονός ότι διατήρησαν μία
ιδιαίτερη ευαισθησία».

Alfred Béni-Barde, ιδιοκτήτης της Clinique Hydrothérapeutique (1908)

Υδροθεραπεία για την αντιμετώπιση της υστερίας (δεκ. 1860)

Πηγή:http://en.wikipedia.org/wiki/Female_hysteria
 Franz Anton Mesmer (1734-1815):
● Επινόηση «ζωικού μαγνητισμού»
→ συνδυασμός ιατρικής &
αστρονομίας.
● Έργο του θεραπευτή να οδηγήσει με
το μαγνήτη το «οικουμενικό ρευστό»,
που δρούσε στους ζωντανούς
οργανισμούς, προκειμένου οι ασθενείς
να πέσουν σε ύπνωση και να
προκληθούν οι «σωτήριες κρίσεις»,
για να φθάσει η ασθένεια στο ζενίθ και
να ιαθεί ο ασθενής.
● «Ορισμένες κυρίες εμφανίζουν
έναν ακραίο ζήλο γι’ αυτή τη νέα
ιατρική και, δεδομένου ότι είναι
απαραίτητες κάποιες σωματικές
επαφές, καθώς και η ανάπτυξη
κάποιας επίδρασης εκ μέρους του Lucien Laurent-Gsell,
μαγνητιστή, όλα αυτά τα βρίσκουν Ο κάδος του Mesmer
πολύ χαριτωμένα» (P. Pinel). Πηγή:http://www.medhypnotism.com/Default.aspx
?textID=History

Jean-Martin Charcot (1825-1893)

Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Martin_Charcot
 «Μεγάλος αριθμός επιληπτικών γυναικών που είχαν εισαχθεί στη
Salpêtrière από πολλά χρόνια νοσηλεύονταν εκεί˙ είχαν συχνές κρίσεις.
[...]. Δίπλα τους, μπερδεμένες μαζί τους, στους ίδιους κοιτώνες, στις ίδιες
τραπεζαρίες, στις ίδιες αυλές, στεγαζόταν ένας αριθμός υστερικών. [...].
Τα αποτελέσματα αυτού του διαχωρισμού δεν μπορούσαν παρά να
γίνονται αισθητά. Ασφαλώς οι κρίσεις των δυστυχισμένων επιληπτικών
δεν παρουσίασαν καμία αλλαγή, τα πράγματα όμως ήταν εντελώς
διαφορετικά για τις κρίσεις των υστερικών. Ζώντας πλάι στις επιληπτικές,
συγκρατώντας τες όταν έπεφταν, σκύβοντας πάνω τους όταν η αρρώστια
τις έριχνε καταγής, οι νεαρές υστερικές είχαν αποκτήσει τόσο έντονες
εντυπώσεις ώστε, δεδομένων των μιμητικών τάσεων της νεύρωσής τους,
αναπαρήγαγαν στις κρίσεις τους την πλήρη εικόνα της καθαρής
επιληπτικής κρίσης».

Pierre Marie, “Discours à l’ occasion du centenaire de Charcot” (1924)

 Jean-Martin Charcot (1825-1893):

1870 → επικεφαλής της νέας πτέρυγας των «απλών επιληπτικών»,

όπου βρίσκονταν μαζί υστερικές και μη φρενοπαθείς επιληπτικές.
Εντοπισμός «υστερο-επιληψίας».
Διάκριση ανάμεσα στη «μεγάλη» και τη «μικρή/ κοινή υστερία», κατά το
πρότυπο της επιληψίας. Διάκριση 4 φάσεων της «μεγάλης υστερίας» &
4 διαγνωστικών κριτηρίων (συμπίεση ωοθηκών, θερμοκρασία σώματος,
βρωμιούχο κάλιο, πρόγνωση).

● 1843 → James Braid, Neurohypnology or The Rationale of Nervous

Sleep Considered in Relation with Animal Magnetism.

● 11/1876 → σύνδεση υστερίας & ύπνωσης με δοκιμές «επιτροπής

μεθόδων Burq». 4/1877 → έγκριση θεωρίας Burq.
1889 →1ο Διεθνές Συνέδριο Πειραματικού & Θεραπευτικού Υπνωτισμού.

●1884 → Hippolyte Bernheim, De la Suggestion dans l’ État Hypnotique

et dans l’ État de Veille. Οι πρώτες αντιδράσεις από τη «Σχολή του
Νανσύ».
 Pierre Janet (1859-1947):
● 11/1889 → τον υποδέχεται ο Charcot
στην κλινική της Salpêtrière.
1893 → ο Charcot πρόεδρος της
επιτροπής στην υποστήριξη της
διδακτορικής του διατριβής.
● 1893 → État Mental des Hystériques.
Πίστη στην αξία της υποβολής.
3 τύποι υστερίας → «υστερία σε
σχηματισμό» (“l’ hystérie en formation”),
«υστερία σε εξέλιξη» (“l’ hystérie en
évolution”) & «διαμορφωμένη υστερία» (“l’
hystérie constituée”).
● Επινόηση «ψυχασθένειας» → κατηγορία
νευρασθένειας, που περιλάμβανε όλα τα
ψυχικά συμπτώματα, εκτός από αυτά της
υστερίας (Les Obsessions et la
Psychasthénie, 1903). Πηγή:http://psychclassics.yorku.ca
● Εισαγωγή έννοιας «υποσυνείδητου». /Janet/murchison.htm

Sigmund Freud (1856-1939)

Πηγή:https://en.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud
«Ούτε τα χρόνια εκείνα ούτε αργότερα στη ζωή μου
ένιωσα κάποια ιδιαίτερη προτίμηση για την ιατρική
σταδιοδρομία. Με ωθούσε μάλλον ένα είδος
περιέργειας που κατευθυνόταν, ωστόσο,
περισσότερο προς τα ανθρώπινα πράγματα, παρά
προς φυσικά αντικείμενα∙ […]. Στη νεότητά μου
ένιωθα μια ακατάσχετη ανάγκη να καταλάβω κάτι
από τα αινίγματα του κόσμου όπου ζούμε και ίσως
να συνεισφέρω κιόλας κάτι στη λύση τους».

Sigmund Freud

Πηγή: http://www.berfrois.com/2011/07/freud-jewish-tradition/
http://www.apieceofmonologue.com/2012/01/katja-behling-martha-freud-biography.html
«Συνήθως πρέπει να υπνωτίσουμε τους ασθενείς
και στην ύπνωση να αφυπνίσουμε τις
αναμνήσεις της περιόδου που
πρωτοεμφανίστηκε το σύμπτωμα∙ [...] τα πιο
διαφορετικά συμπτώματα, που θεωρούνται
αυθόρμητα, τρόπον τινά ιδιοπαθή φαινόμενα της
υστερίας βρίσκονται σε εξίσου στενή συνάρτηση
με το προκαλούν τραύμα [...]».

Γ. Μπρόυερ-Σ. Φρόυντ, Μελέτες για την Υστερία

«Στην πορεία παρατηρήθηκε πως όταν η ασθενής βρισκόταν σε
καταστάσεις “απουσίας” συνήθιζε να μουρμουρίζει μερικές λέξεις,
οι οποίες έδειχναν να εκπορεύονται από κάποιο συνειρμό
σκέψεων που απασχολούσε το νου της. Ο γιατρός, αφού
κατέγραψε αυτές τις λέξεις, συνήθιζε να υποβάλλει την κοπέλα σε
ένα είδος ύπνωσης και να τις επαναλαμβάνει, ώστε να την
παρακινεί να τις χρησιμοποιήσει σαν αφετηρία αποκαλύψεων. Η
ασθενής συμμορφώθηκε με το σχέδιο, και μ’ αυτόν τον τρόπο
αναπαρήγαγε μπροστά στο γιατρό τα νοητικά αποκυήματα που
απασχολούσαν το μυαλό της στη διάρκεια των “απουσιών” και τα
οποία είχαν προδοθεί με τις αποσπασματικές λέξεις που
μουρμούριζε [...]».

Μαθήματα Ψυχικής Ανατομίας

 «Την πρώτη φορά που με μια τυχαία, απρόκλητη εξωτερίκευση στη
βραδινή ύπνωση εξαφανίσθηκε μια διαταραχή, η οποία υπήρχε επί
ένα διάστημα, έμεινα κατάπληκτος. Επικρατούσε ένας θερμός
καύσωνας και η ασθενής υπέφερε πολύ από τη δίψα∙ ξαφνικά της
ήταν αδύνατον να πιει κάτι, αλλά δεν ήξερε για ποιο λόγο. Έπαιρνε το
πολυπόθητο ποτήρι νερό στο χέρι, αλλά μόλις το έφερνε στα χείλη
της, το απομάκρυνε αμέσως σαν να έπασχε από υδροφοβία. [...].
Καθώς αυτή η κατάσταση διαρκούσε ήδη έξι εβδομάδες, σε μια
βραδινή ύπνωση άρχισε να σχολιάζει την Αγγλίδα συνοδό της, που
δεν τη συμπαθούσε, και να διηγείται με όλες τις χειρονομίες της
αποστροφής πώς πήγε μια φορά στο δωμάτιό της και είδε το μικρό
της σκύλο, το σιχαμερό ζώο, να πίνει από ένα ποτήρι. Δεν είπε τότε
τίποτε, καθώς ήθελε να είναι ευγενική. Όταν εξέφρασε με κάθε έμφαση
όλη τη συσσωρευμένη δυσαρέσκειά της, ζήτησε πλέον να πιει και
χωρίς καμμιά συστολή ήπιε μια μεγάλη ποσότητα νερού∙ ξύπνησε από
την ύπνωση με το ποτήρι στα χείλη της. Έτσι η διαταραχή
εξαφανίσθηκε για πάντα».

Γ. Μπρόυερ – Σ. Φρόυντ, Μελέτες για την Υστερία

 Βασικές έννοιες της ψυχαναλυτικής διαδικασίας:

● «Αντίσταση» → οι ψυχικοί αμυντικοί μηχανισμοί που εμποδίζουν το

άτομο να αναγνωρίσει το ξεχασμένο υλικό-αιτία της ασθένειάς του.

● «Απώθηση» → «Οι ίδιες αυτές δυνάμεις που, με τη μορφή της

αντίστασης, εναντιώνονταν σήμερα στη συνειδητοποίηση του
ξεχασμένου υλικού, θα πρέπει κάποτε να είχαν προκαλέσει τη
λήθη και να είχαν εξοβελίσει από τη συνείδηση τις επίμαχες
παθογόνες εμπειρίες. Ονόμασα απώθηση αυτήν την υποθετική
διεργασία, εκτιμώντας πως αποδεικνύεται από την αναμφισβήτητη
ύπαρξη της αντίστασης» (Μαθήματα Ψυχικής Ανατομίας).

● «Μεταβίβαση» → αναπαράσταση φαντασιώσεων/συναισθημάτων

που πρέπει να γίνονται αντιληπτές κατά τη θεραπεία όχι ως αναμνήσεις,
αλλά ως τωρινές εμπειρίες με τον αναλυτή. Αντικατάσταση βασικού
προσώπου ιστορίας με αναλυτή.
Διπλή όψη μεταβίβασης: i) αρνητική, ως αντίσταση στον αναλυτή, ii)
θετική, ως κινητήριος μοχλός της αναλυτικής διαδικασίας.
 «Τι είναι οι μεταβιβάσεις; Είναι νέες εκδόσεις, απομιμήσεις των
διεγέρσεων και των φαντασιών, που με την διείσδυση της ανάλυσης θα
πρέπει να αφυπνιστούν και να συνειδητοποιηθούν με μια χαρακτηριστική
για το είδος αντικατάσταση ενός παλαιότερου προσώπου με το πρόσωπο
του γιατρού. Για να το πούμε αλλιώς: Μια σειρά προγενέστερων ψυχικών
βιωμάτων ξαναζωντανεύουν όχι σαν παρελθόν, αλλά σαν επίκαιρη
αναφορά στο πρόσωπο του γιατρού. Υπάρχουν μεταβιβάσεις, που στο
περιεχόμενό τους δεν διαφέρουν από το πρότυπο σε τίποτα εκτός από
την αντικατάσταση. Και για να παραμείνουμε στην παρομοίωση, είναι
απλώς νέα εκτύπωση, αναλλοίωτες επανεκδόσεις. Άλλες είναι
περίτεχνες, έχουν απαλυνθεί, έχουν μετουσιωθεί, όπως λέω, και μπορούν
να γίνουν από μόνες τους συνειδητές στηριζόμενες σε οποιαδήποτε
επιτήδεια αξιοποιημένη πραγματική ιδιαιτερότητα της προσωπικότητας ή
των συνθηκών του γιατρού. Αυτές είναι εκδόσεις επεξεργασμένες, όχι
επανεκδόσεις. [...] Η ψυχαναλυτική θεραπεία δεν δημιουργεί τη
μεταβίβαση, απλώς την ξεσκεπάζει όπως και άλλα κρυφά της ψυχικής
ζωής. [...] Η μεταβίβαση, που προορίζεται να γίνει το μεγαλύτερο εμπόδιο
για την ψυχανάλυση, μετατρέπεται σε πανίσχυρο βοήθημά της, αν ο
γιατρός καταφέρει να μαντεύει κάθε φορά την ύπαρξή της και να τη
μεταφράζει για τον ασθενή».

Ντόρα, η ανάλυση μιας υστερίας

«Το ασυνείδητο είναι ο μεγαλύτερος κύκλος,

που περικλείνει μέσα του το μικρότερο του
συνειδητού∙ καθετί συνειδητό έχει ένα
προγενέστερο ασυνείδητο στάδιο, ενώ το
ασυνείδητο μπορεί να σταματήσει σε αυτό το
στάδιο και όμως δικαιούται να του αποδοθεί
η συνολική αξία μιας ψυχικής λειτουργίας».

Η Ερμηνεία των Ονείρων

 Το «τοπογραφικό μοντέλο»:
● «Συνειδητό» → το τμήμα της
ψυχικής λειτουργίας που
περιλαμβάνει συνειδητές
σκέψεις και συναισθήματα του
ατόμου.
● «Προσυνειδητό» → κάθε
ψυχικό στοιχείο που δεν
βρίσκεται στην άμεση
επίγνωση του ατόμου, αλλά
μπορεί να ανακληθεί με
συνειδητή προσπάθεια.
● «Ασυνείδητο» →
ενορμήσεις, συναισθήματα,
ιδέες που έχουν αποκλειστεί
Πηγή:
από τη συνειδητή σκέψη. https://en.wikipedia.org/wiki/Unconscious_mind

 Το «δομικό μοντέλο»:
● «Αυτό» (“id”, “Es”) → ενορμήσεις ατόμου.
Δύο βασικές ενορμήσεις: σεξουαλική
ενόρμηση ή Έρως & επιθετική ενόρμηση ή
ενόρμηση του θανάτου.
Διέπεται από την αρχή της ευχαρίστησης.
● «Υπερεγώ» (“Über-ich”) → «Τα κίνητρα
που μας ανάγκασαν να υποθέσουμε ότι
υπάρχει ένας ακόμα βαθμός στο Εγώ, μια
διαφοροποίηση στο εσωτερικό του Εγώ,
που πρέπει να ονομαστεί Ιδεώδες του Εγώ
ή Υπερεγώ, έχουν συζητηθεί σε άλλα
σημεία και εξακολουθούν να ισχύουν. Η
νέα ιδέα που πρέπει να εξηγηθεί είναι ότι
αυτό το τμήμα του Εγώ έχει λιγότερο στενή
σχέση με το συνειδητό» (Το Εγώ και το
Αυτό).
Αντιπρόσωπος νόμου και ηθικής.
● «Εγώ» (“Ich”) → μέσο εξομάλυνσης των
συγκρούσεων ανάμεσα στις ενορμήσεις του
Πηγή:
αυτό και τις ηθικές απαιτήσεις του υπερεγώ. http://truecolorsrevealed.wordpress.
Διέπεται από την αρχή της πραγματικότητας. com/civilization-vs-savagery
 Η ερμηνεία των ονείρων:

● 11/1899 → Η Ερμηνεία των Ονείρων (Die Traumdeutung).

● «Η ερμηνεία των ονείρων είναι, στην πραγματικότητα, η βασιλική

οδός για τη γνώση του ασυνειδήτου· αποτελεί το ασφαλέστερο
θεμέλιο της ψυχανάλυσης και το πεδίο εκείνο όπου θα πρέπει να
εντρυφήσει και να πιστέψει κάθε μελετητής» (Μαθήματα Ψυχικής
Ανατομίας).

● «Το όνειρο είναι η (μεταμφιεσμένη) εκπλήρωση μίας

(καταπιεσμένης, απωθημένης) επιθυμίας» (Η Ερμηνεία των
Ονείρων).

● Διάκριση ανάμεσα στο «έκδηλο περιεχόμενο» & στο «λανθάνον

περιεχόμενο» («λανθάνοντες ονειροστοχασμοί»).

● «Η ψυχική εργασία κατά την ονειροπλασία διαιρείται σε δύο

λειτουργίες: την παραγωγή των ονειρικών ιδεών και τη μετατροπή
τους σε ονειρικό περιεχόμενο» (Η Ερμηνεία των Ονείρων).
 Η ερμηνεία των ονείρων:

● «Ονειρική συμπύκνωση» → συμπύκνωση εικόνων και σκηνών που προσδίδει

στα όνειρα την αίσθηση του αλλόκοτου που έχουμε όταν ξυπνάμε. Ατελής απόδοση
ονειρικών ιδεών λόγω της λογοκρισίας.
«Η αποκοπή των συναισθημάτων από τις παραστάσεις που προκάλεσαν την
έκλυσή τους είναι το πιο εντυπωσιακό που υφίστανται κατά την
ονειροπλασία, […]. Όπως λοιπόν οι παραστάσεις των πραγμάτων έτσι και τα
συναισθήματα των ονειρικών ιδεών μπορούν στο όνειρο να εμφανίζονται
διαμετρικά αντεστραμμένα, και είναι πιθανόν ότι αυτή η αντιστροφή των
συναισθημάτων γίνεται προπάντων από την ονειρική λογοκρισία. Η
καταπίεση των συναισθημάτων όπως και η αντιστροφή των συναισθημάτων
υπηρετούν, όπως είναι γνωστό, και στην κοινωνική ζωή, η οποία μας έδειξε
τη γνώριμη αναλογία προς την ονειρική λογοκρισία, προπάντων την
προσποίηση» (Η Ερμηνεία των Ονείρων).

● «Ονειρική μετάθεση» → η μεταβίβαση των ψυχικών εντάσεων των ονειρικών

ιδεών σε επιμέρους στοιχεία δευτερευούσης σημασίας.

● «Μέριμνα για την παραστασιμότητα» → οπτικά και ακουστικά ίχνη ανάμνησης

στην υπηρεσία του ονείρου.

● «Δευτερογενής επεξεργασία» → η λειτουργία στο ονειρικό περιεχόμενο που

αντιστοιχεί με τη λειτουργία της προσυνειδητής σκέψης.
 Ο συμβολισμός στα όνειρα:
● Ανδρικά γεννητικά όργανα →
ο αριθμός τρία (3), δέντρα,
ομπρέλες, μπαστούνια, όπλα
(περίστροφα, τουφέκια, σπαθιά,
λόγχες, μαχαίρια), γραβάτες,
βρύσες, κανάτες, αερόστατα,
αεροπλάνα, ζέπελιν, λίμες,
ορισμένα ψάρια, ερπετά.
● Γυναικεία γεννητικά όργανα
→ πηγάδια, κοιλώματα, σπηλιές,
τσέπες, μπαούλα, πλοία, σόμπες,
δωμάτια, αχιβάδες, εκκλησίες,
παρεκκλήσια, τραπέζια, σανίδες.
Οι συγγενείς συμβολίζουν τα
αναπαραγωγικά όργανα.
● Σεξουαλική πράξη →
σκαλοπάτια, κλιμακοστάσια,
ανεμόσκαλες και το
ανεβοκατέβασμά τους. Πηγή: www.posterrevolution.com

«Το όνειρο της γαλλίδας νταντάς»

Πηγή: www.freud.org.uk
 Παράδειγμα Ονείρου
«Κατεβαίνω τα σκαλοπάτια του κλιμακοστασίου κυνηγώντας ένα μικρό
κορίτσι, που κάτι μου έκανε, για να το τιμωρήσω. Κάτω, στο τέλος της
σκάλας κάποιος (μια ενήλικη γυναίκα;) μου κρατάει το παιδί∙ το πιάνω,
δεν ξέρω όμως αν το χτύπησα, διότι ξαφνικά βρέθηκα στη μέση του
κλιμακοστασίου, όπου (τρόπον τινά στον αέρα) το υποβάλλω στη
σεξουαλική πράξη. Δεν επρόκειτο για πλήρη συνουσία, αλλά μόνον
έτριψα το γεννητικό μου όργανο στα εξωτερικά μέρη του δικού της, ενώ
έβλεπα πολύ καθαρά τόσο το αιδοίο της όσο και το πλάγια γερμένο
κεφάλι της. Κατά τη διάρκεια της σεξουαλικής πράξης έβλεπα πάνω
αριστερά (επίσης σαν στον αέρα) δύο μικρούς πίνακες ζωγραφικής
κρεμασμένους, τοπιογραφίες με ένα σπίτι στο πράσινο. Στο κάτω μέρος
του μικρότερου, στη θέση της υπογραφής του ζωγράφου βρισκόταν το
δικό μου μικρό όνομα, σαν να προοριζόταν για μένα, ως δώρο στα
γενέθλιά μου. Μπροστά από τους δύο πίνακες ήταν κρεμασμένο επίσης
ένα σημείωμα, που έγραφε ότι διατίθενται και φθηνότεροι πίνακες∙
(ύστερα βλέπω τον εαυτό μου, εντελώς αμυδρά, ξαπλωμένον στο κρεβάτι
πιο πάνω στο πλατύσκαλο) και ξυπνάω νοιώθοντας την υγρασία από την
ονείρωξη».
Η Ερμηνεία των Ονείρων

ΣΤΑΔΙΑ
ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ
ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΤΗΤΑΣ

1ο ΣΤΑΔΙΟ: 2ο ΣΤΑΔΙΟ:
ΣΤΟΜΑΤΙΚΟ ΠΡΩΚΤΙΚΟ
(0 – 2 χρ.) ( 2 – 4 χρ.)

3ο ΣΤΑΔΙΟ:
4ο ΣΤΑΔΙΟ: 5ο ΣΤΑΔΙΟ:
ΓΕΝΕΤΗΣΙΟ/
ΛΑΝΘΑΝΟΥΣΑ ΩΡΙΜΟΤΗΤΑ
ΦΑΛΛΙΚΟ
ΠΕΡΙΟΔΟΣ (ενηλικίωση)
(4 – 5 χρ.)
 Η θεωρία για τη σεξουαλικότητα:

● «Σύμπλεγμα Ευνουχισμού» → κατά το φαλλικό στάδιο, η αντίθεση

ανάμεσα στα δύο φύλα για το παιδί δεν είναι μεταξύ αρσενικού και θηλυκού,
αλλά μεταξύ κατόχου του πέους και μη-κατόχου/ευνουχισμένου.
«Το μικρό κορίτσι δεν καταφεύγει στην άρνηση του είδους αυτού όταν
δει ότι τα γεννητικά όργανα των αγοριών είναι διαφορετικά
διαμορφωμένα από τα δικά του. Είναι έτοιμο να το αναγνωρίσει
αμέσως και καταλαμβάνεται από φθόνο για το πέος – ένα φθόνο που
κορυφώνεται στην επιθυμία, η οποία έχει τόσο σημαντικές συνέπειες,
να είναι το ίδιο αγόρι» (Τρεις Πραγματείες για τη Θεωρία της
Σεξουαλικότητας).

● «Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα» → κατά το φαλλικό στάδιο, η διαπραγμάτευση

των αιμομικτικών επιθυμιών του παιδιού προς τους γονείς του. Σε κάθε
παιδί, μία αιμομικτική και μία πατροκτονική/μητροκτονική τάση.
Η θετική μορφή του συμπλέγματος αφορά την επιθυμία του παιδιού για τον
γονιό του αντίθετου φύλου και η αρνητική μορφή την επιθυμία για τον γονιό
του ίδιου φύλου. Η λύση του Οιδιπόδειου Συμπλέγματος επιτυγχάνεται με
την ταύτιση με τον γονιό του ίδιου φύλου και την άρνηση του σεξουαλικού
ενδιαφέροντος για τον γονιό του άλλου φύλου.

Leonardo da Vinci (1452-1519), The Virgin and Child with St. Anne, c. 1508
Πηγή: https://en.wikipedia.org/wiki/The_Virgin_and_Child_with_St._Anne_%28Leonardo%29
«Πιστεύω στη μελλοντική συγχώνευση των δύο αυτών καταστάσεων,
τόσο αντιφατικών φαινομενικά, του ονείρου και της
πραγματικότητας, σε ένα είδος απόλυτης πραγματικότητας, της
υπερπραγματικότητας, αν μπορεί κανείς να το ονομάσει έτσι».
André Breton, Manifeste du surréalisme (1924)

René Magritte (1898-1967), The Lovers II, 1928

Πηγή: http://www.renemagritte.org/the-lovers-2.jsp