Ανοικτά Ακαδημαϊκά Μαθήματα στο ΤΕΙ Αθήνας

Ψυχιατρική

Ευάγγελος Γ. Παπαγεωργίου
Τμήμα Κοινωνικής Εργασίας

Ενότητα 1: Εισαγωγή στις ψυχιατρικές

έννοιες
 Μορφές προσέγγισης της ψυχικής νόσου (I)

Σήμερα, στο χώρο της ψυχιατρικής έχουν επικρατήσει τρεις

μορφές προσέγγισης της ψυχικής νόσου.
• Το ιατρικό πρότυπο, αναφέρεται στις μορφές αυτές
προσέγγισης και αναζήτησης των αιτίων της ψυχικής νόσου
σε οργανικούς παράγοντες όπως η ανατομία του Ν.Σ., η
νευροφυσιολογία, η γενετική και η βιοχημική σύσταση του
οργανισμού.

Μορφές προσέγγισης της ψυχικής νόσου (II)

• Το ψυχογενετικό πρότυπο, είναι αυτό που υποστηρίζει ότι οι

ψυχοπαθολογικές διαταραχές οφείλονται σε ενδοψυχικά
αίτια. Η ψυχοδυναμική σχέση ενδοψυχικών στοιχείων και
παραγόντων είναι αυτή που δημιουργεί την ψυχική νόσο.
Πρώιμες τραυματικές εμπειρίες, κατά τη διάρκεια της
ψυχοκινητικής ανάπτυξης, ανωμαλίες στη συναισθηματική -
σεξουαλική ανάπτυξη του ατόμου, ο τρόπος που βιώνει και η
μορφή των ερεθισμάτων που δέχεται από το περιβάλλον
είναι μερικά από αυτά τα στοιχεία.

2
 Μορφές προσέγγισης της ψυχικής νόσου (III)

• Το κοινωνιογενετικό πρότυπο, σύμφωνα με το οποίο, η

ψυχική ασθένεια οφείλεται σε περιβαλλοντολογικούς
παράγοντες.
Βασική δομική υπόθεση του κοινωνιογενετικού προτύπου
είναι η θεώρηση του οργανισμού ως μιας κοινωνιο-
ψυχοσωματικής ενότητας, πού διαμορφώνεται κυρίως από
το περιβάλλον.

Ερμηνευτικές θεωρίες των ψυχικών

διαταραχών (I)
Το πλήθος των θεωρητικών προσπαθειών προσέγγισης και
ερμηνείας των ψυχικών διαταραχών θα μπορούσε να
συμπτυχθεί σε τρεις μεγάλες κατηγορίες, με ιδιαίτερα
χαρακτηριστικά για κάθε κατεύθυνση.
Α Οι βιολογικές θεωρίες έχουν σαν κοινό στοιχείο την
προσπάθεια ανακάλυψης βιολογικού υποστρώματος στην
εμφάνιση ψυχολογικών διαταραχών.
Παρόλο ότι μέχρι σήμερα έχουν τεκμηριωθεί διάφορες
βιολογικές αλλαγές στο κεντρικό νευρικό σύστημα ασθενών
με ψυχικές διαταραχές, οι αλλαγές αυτές δεν μπορούν να
ενοχοποιηθούν απόλυτα αιτιολογικά για την εμφάνιση της
συγκεκριμένης, κατά περίπτωση, ψυχικής διαταραχής.

4
 Ερμηνευτικές θεωρίες των ψυχικών
διαταραχών (II)
Β Οι ψυχοδυναμικές θεωρίες έχουν σαν κοινό στοιχείο την
προσπάθεια ερμηνείας της ψυχικής νόσου μέσα από
ενδοψυχικές συγκρούσεις του ασθενή και λανθασμένη
επεξεργασία των συγκρούσεων αυτών, με αποτέλεσμα το
ψυχοπαθολογικό σύμπτωμα και την ψυχική διαταραχή.
Στις ψυχοδυναμικές θεωρίες έχουν επικρατήσει αυτές της
ψυχαναλυτικής και συμπεριφερολογικής κατεύθυνσης, με τις
όποιες παραλλαγές ή διαφοροποιήσεις τους.

Ερμηνευτικές θεωρίες των ψυχικών

διαταραχών (III)
Γ Οι κοινωνιολογικές θεωρίες εμφανίζουν πολλά κοινά
στοιχεία με τις συμπεριφερολογικές αφού προσπαθούν να
ερμηνεύσουν σε βάθος τις συσχετίσεις της ψυχικής
διαταραχής, με τις διάφορες κοινωνικές, πολιτιστικές και
οικονομικές παραμέτρους.
• Έτσι, σύμφωνα με αυτές, η ψυχική ασθένεια δεν έχει μόνο
βιολογική υπόσταση, ούτε καθορίζεται από την συγκεκριμένη
χρονική περίοδο ψυχοκινητικής ανάπτυξης του ατόμου (όπως
αντιπροσωπεύει η κλασσική ψυχανάλυση) αλλά συνδέεται
διαχρονικά με τις συγκεκριμένες ιστορικές, οικονομικές, και
κοινωνικό-πολιτικές συνθήκες μέσα στις οποίες ζει και
αναπτύσσεται το άτομο στο συγκεκριμένο χώρο.

6
 Η συμπεριφορά του ανθρώπου
Α. Συνιστώσες της συμπεριφοράς Γ. Οι μηχανισμοί άμυνας του εγώ
(Ψυχικές λειτουργιές) • Η απώθηση η άρνηση
• Η Συνείδηση ( το συνειδησιακό • Η εκλογίκευση ή προβολή
επίπεδο) • Η ενδοβολή
• Η προσοχή
• Η ταύτιση
• Η αντίληψη
• Η υπεραναπλήρωση
• Η μνήμη
• Η μερική αναστολή ή τροποποίηση
• Η σκέψη
• Η μετάθεση
• Το συναίσθημα ή μάθηση
• Ο προσανατολισμός • Η σωματική μετατροπή
• Η νοημοσύνη • Η εξιδανίκευση
• Η διανοητικοποίηση
Β. Τα κίνητρα της συμπεριφοράς • Η περιστολή του εγώ
• Ορμές • Η παλινδρόμηση
• Ένστικτα
• Η μετουσίωση
• Εξορμήσεις
• Ανάγκες 7

Ενότητα 2: Η έννοια του φυσιολογικού

Εισαγωγή στις ψυχικές λειτουργιές
(συνείδηση, προσοχή, αντίληψη, κ.α.)
Ψυχική Υγεία - Ψυχική Νόσος - Φυσιολογικότητα
(Ορισμός, κριτήρια, βασικές έννοιες) (Ι)
Α. Ψυχική Υγεία
• Σύμφωνα με την Παγκόσμια Οργάνωση Υγείας σαν "ψυχική
υγεία" θεωρείται "η κατάσταση της συναισθηματικής
ευεξίας, όπου το άτομο μπορεί να ζει και να εργάζεται με
άνεση μέσα στην κοινότητα, καθώς και να ικανοποιείται από
τα προσωπικά χαρακτηριστικά και επιτεύγματά του".
• Κατά καιρούς έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες για να
οριοθετηθούν οι προϋποθέσεις αυτές που η εκπλήρωσή τους
θα κατοχύρωνε την κατάσταση αυτή της ψυχικής υγείας. Οι
προϋποθέσεις αυτές θα αποτελούν, θεωρητικά, τα ιδιαίτερα
εκείνα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας και της
έκφρασης της συμπεριφοράς του ψυχικά υγιή.

Ψυχική Υγεία - Ψυχική Νόσος - Φυσιολογικότητα

(Ορισμός, κριτήρια, βασικές έννοιες) (Ι)
Α. Ψυχική Υγεία (συνέχεια)
Μερικά από τα περισσότερο αποδεκτά αυτά χαρακτηριστικά
είναι:
• η επίγνωση του ατόμου για την ταυτότητά του,
• η δυνατότητά του για αυτοδυναμία,
• η ικανότητα για αντίσταση σε καταπιεστικές συνθήκες,
• η ενεργητική παρουσία του και η ανεξαρτησία του από ξένες
επιρροές,
• η άσκηση ελέγχου στο περιβάλλον,
• η δυνατότητα να αγαπάει και να διασκεδάζει,
• η ικανότητα να αντιμετωπίζει και να δίνει λύσεις στα
προβλήματά του.
2
Ψυχική Υγεία - Ψυχική Νόσος - Φυσιολογικότητα
(Ορισμός, κριτήρια, βασικές έννοιες) (ΙΙ)
Β. Ψυχική Νόσος
• Δεν υπάρχει, ίσως, πιο παρεξηγημένη έννοια από αυτή της
ψυχικής νόσου. Καταστάσεις της καθημερινότητας
χαρακτηρίζονται από άσχετους σαν "σχιζοφρενικές", άτομα ή
κοινωνικές εκφράσεις σαν "υστερικές" κλπ.
• Από την άλλη πλευρά, οι "αρνητές" των ψυχικών νοσημάτων
θεωρούν όλα τα άτομα φυσιολογικά, ακόμα και τους ψυχικά
ασθενείς σαν "παραλλαγές του φυσιολογικού" ενώ
χαρακτηρίζουν την κοινωνία σαν "ψυχικά άρρωστη".
• Η πολυμορφία των ψυχικών νοσημάτων και σε ακολουθία, η
δυνατότητα πολύπλευρης προσέγγισης ευνοούν τέτοιου
είδους συνειδητές ή ασυνείδητες συγχύσεις.

Ψυχική Υγεία - Ψυχική Νόσος - Φυσιολογικότητα

(Ορισμός, κριτήρια, βασικές έννοιες) (ΙΙ)
Β. Ψυχική Νόσος (συνέχεια)
• Ανεξάρτητα όμως από όλα αυτά, σαν ψυχική ασθένεια
θεωρείται εξαρχής μια λειτουργική ατέλεια, η οποία
αντανακλάται κυρίως στους ψυχικούς μηχανισμούς και
αποκλίνει σαφώς από τις απαιτήσεις και αντιλήψεις της
ευρύτερης κοινωνικής πολιτιστικής ομάδας.
• Αυτό ανεξάρτητα από την αιτιολογία της και όπου η
λειτουργική ατέλεια των ψυχικών μηχανισμών είναι το
καθοριστικό κριτήριο και όχι οι απαιτήσεις και αντιλήψεις
της ευρύτερης κοινωνικής πολιτιστικής ομάδας, οι οποίες
σχετική, όπως αναφέραμε, μόνο αξία έχουν.

4
Ψυχική Υγεία - Ψυχική Νόσος - Φυσιολογικότητα
(Ορισμός, κριτήρια, βασικές έννοιες) (ΙΙΙ)
Γ. Η Έννοια της Φυσιολογικότητας στον Άνθρωπο
• Στην υπερβολικά σύντομη αναφορά στις έννοιες ψυχική
υγεία και ψυχική νόσος δεν είναι δυνατό να εξαντληθεί το
θέμα.
• Αν "φυσιολογικότητα" στον άνθρωπο είναι το αποτέλεσμα
μιας συμπεριφοράς ενός ψυχικά υγιή, ακόμα και η αναφορά
των τίτλων των μελετών και συγγραμμάτων που έχουν
γραφεί γύρω από το θέμα αυτό, θα γέμιζε ένα πολυσέλιδο
βιβλίο.

Ψυχική Υγεία - Ψυχική Νόσος - Φυσιολογικότητα

(Ορισμός, κριτήρια, βασικές έννοιες) (ΙΙΙ)
Γ. Η Έννοια της Φυσιολογικότητας στον Άνθρωπο (συνέχεια)
• Το τί είναι "φυσιολογικό" και τί όχι, όσο αφορά την
ανθρώπινη συμπεριφορά, είναι εξάλλου ένα ερώτημα που με
την απάντησή του ασχολούνται και επιστήμες όπως η
φιλοσοφία, η κοινωνιολογία, η βιολογία κ.ά. στην ίδια την
ψυχιατρική οι "γνώμες" ποικίλλουν, από την "απουσία κάθε
φυσιολογικής ανθρώπινης συμπεριφοράς.
• Αυτό οφείλεται φυσικά στην απομάκρυνση του ανθρώπου
από τη φύση του και τον εθελούσιο εγκλεισμό του στον
ζωολογικό κήπο των πόλεων" - και κατ' ακολουθία όλοι
είμαστε λίγο-πολύ "ψυχικά άρρωστοι" - μέχρι και το ότι "δεν
υπάρχει ψυχική ασθένεια" και ότι "οι ψυχικά άρρωστοι δεν
είναι τίποτε άλλο παρά διαβαθμίσεις του φυσιολογικού κάτω
από ορισμένες ιδιαίτερες συνθήκες".
6
Ψυχική Υγεία - Ψυχική Νόσος - Φυσιολογικότητα
(Ορισμός, κριτήρια, βασικές έννοιες) (ΙΙΙ)
Γ. Η Έννοια της Φυσιολογικότητας στον Άνθρωπο (συνέχεια)
• Παρόλα αυτά στην καθημερινότητα χρησιμοποιούνται
διάφορες έννοιες του φυσιολογικού από τις οποίες για την
πράξη οι περισσότερο αξιόλογες είναι:
– Το ιδανικά φυσιολογικό, που ταυτίζεται στην
ψυχαναλυτική γλώσσα με την έννοια του "ιδανικού ΕΓΩ",
για το οποίο γίνεται αναφορά στα στάδια της
ψυχοκινητικής εξέλιξης.
– Το ηθικά φυσιολογικό, που τους κανόνες και αξίες του
καθορίζουν ο κοινωνικός περίγυρος, η οικογένεια, τα
επικρατούντα ήθη και έθιμα, διάφορες μόδες κ.τ.λ ..

Ψυχική Υγεία - Ψυχική Νόσος - Φυσιολογικότητα

(Ορισμός, κριτήρια, βασικές έννοιες) (ΙΙΙ)
Γ. Η Έννοια της Φυσιολογικότητας στον Άνθρωπο (συνέχεια)
• Το στατιστικά φυσιολογικό, που καθορίζεται από τις αξίες
και τον τρόπο λειτουργίας της πλειονότητας των μελών μιας
κοινωνικής ομάδας. Τα μέλη της κοινωνίας κατανέμονται σε
μία κωδωνοειδή καμπύλη και ό, τι είναι προς το κέντρο της
καπμύλης θεωρείται φυσιολογικό ενώ ό,τι βρίσκεται προς τα
άκρα θεωρείται παθολογικό (καμπύλη του Gauss).
• Το κοινωνικά φυσιολογικό που καθορίζεται από τις
κοινωνικές αξίες που επικρατούν σε κάποια συγκεκριμένη
κοινωνία
• Τέλος, το εμπειρικά ή κλινικά φυσιολογικό, που καθορίζει
καλύτερα απ' οτιδήποτε άλλο τη φυσιολογικότητα.

8
 Κριτήρια (Ι)
Στον ελληνικό χώρο ο καθ. Στεφανής και συν. (1979) θεωρεί ότι
για την αξιολόγηση και τον καθορισμό της ψυχικής υγείας, θα
πρέπει να εφαρμοστούν βασικά και συμπληρωματικά κριτήρια.
Σαν βασικά κριτήρια θεωρούνται τα παρακάτω:
• Το στατιστικό κριτήριο ή το κριτήριο της μέσης
συμπεριφοράς. Σύμφωνα με το κριτήριο αυτό, σαν μη υγιής
θεωρείται αυτός που η συμπεριφορά του αποκλίνει από τη
μέση συμπεριφορά της πλειοψηφίας των μελών μιας
κοινωνίας.
Είναι ένα κριτήριο ανεπαρκές για την ψυχιατρική πράξη, αφού
όχι μόνο δεν ορίζει σαφή όρια μεταξύ φυσιολογικού και
παθολογικού, αλλά ακόμα γιατί είναι πολύ σχετικό με την
κοινωνία ή την κοινωνική ομάδα έτσι ώστε να υπόκειται σε μια
διαρκή μετάλλαξη στο χρόνο. 9

Κριτήρια (ΙΙ)
• Το κριτήριο της απουσίας ψυχικής νόσου κλινικά
διαπιστωμένης. Είναι ένα κριτήριο που ορίζει αρνητικά την
ψυχική υγεία, με την απουσία ψυχικής νόσου και την
παρουσία των θετικών χαρακτηριστικών ψυχικής υγείας.
Θεωρείται σαν το ασφαλέστερο, κατά τον Στεφανή, επειδή
"συμπυκνώνει τα πλεονεκτήματα όλων των άλλων κριτηρίων
και είναι ικανό να συμπεριλάβει στην εφαρμογή του το
σύνολο των μεταβλητών που καθορίζουν την ατομική ζωή".

10
 Κριτήρια (ΙΙΙ)
• Το κριτήριο της κοινωνικής αποδοχής, το οποίο δίνει έμφαση
στην κοινωνική επίπτωση της συμπεριφοράς του ατόμου,
αγνοώντας όμως τις υποκειμενικές ψυχολογικές αιτιάσεις της
συμπεριφοράς αυτής.
Είναι πολύ λίγο χρήσιμο λόγω της σχετικότητάς του με την
κοινωνική ομάδα, εκτός του ότι δεν αποκλείεται και το
αντίθετο, η κοινωνική ομάδα να αποδέχεται ένα κατ' εξοχήν
παθολογικό άτομο.

11

Κριτήρια (ΙV)
• Το κριτήριο της υποκειμενικής δυσφορίας, το οποίο είναι
αρκετά ενδεικτικό για την ύπαρξη κάποιου ενδοψυχικού
προβλήματος οποιασδήποτε μορφής.

• Σαν συμπληρωματικά κριτήρια θεωρούνται διάφορα

ατομικά χαρακτηριστικά του τρόπου ζωής του ατόμου στο
συγκεκριμένο κοινωνικό χώρο και χρόνο όπως:
α) η ικανότητα ενεργητικής προσαρμογής στο φυσικό και
κοινωνικό του περιβάλλον,
β) η επίγνωση προσωπικής ταυτότητας,
γ) η επίγνωση ενός στόχου και σκοπού στη ζωή κ.ά.

12
 Ενότητα 3: Συνιστώσες της συμπεριφοράς- ψυχικές
λειτουργίες
(συνείδηση, προσοχή, μνήμη, αντίληψη, σκέψη)

Συνείδηση
• Επίπεδα
• Προϋποθέσεις καλής λειτουργίας
• Διαταραχές

1
 Προσοχή
• Ενεργητική – Παθητική
• Χαρακτηριστικά καλής λειτουργίας
• Διαταραχές

Μνήμη
• Πρόσφατη – βραχυπρόθεσμη
• Παλαιά – μακροπρόθεσμη
• Προϋποθέσεις καλής λειτουργίας
• Διαταραχές

3
 Αντίληψη
• Εξωτερική ή κατ’ αίσθηση αντίληψη
• Εσωτερική ή υποκειμενική
• Παράγοντες που επηρεάζουν την αντίληψη
– Ψυχολογικοί
– Κοινωνικοί
– Η σχέση του αντιληπτού με την πραγματικότητα
– Η σχέση της αντίληψης με τη διάθεση του ατόμου
– Η εκλεκτικότητα της αντίληψης

Αντίληψη (ΙΙ)
• Διαταραχές
– Κατώτερης απαρτίωσης
– Ανώτερης απαρτίωσης
– Παραισθήσεις/ ψευδαισθήσεις
• Αιτιοπαθογενετικοί μηχανισμοί δημιουργίας
παραισθήσεων και ψευδαισθήσεων
– Μηχανοερεθιστική θεωρία
– Ψυχογενής θεωρία
• Ιδιαίτερες μορφές
5
 Σκέψη
• Προϋποθέσεις και παράγοντες φυσιολογικής
λειτουργίας σκέψης
• Η εξέταση της σκέψης
• Διαταραχές
– Διαταραχές της ροής
– Διαταραχές του περιεχομένου (υπερτιμώμενες
ιδέες, ιδεοληψίες, παραλήρημα)

Ενότητα 4: Συνέχεια ψυχικών λειτουργιών

(Συναίσθημα, μάθηση, προσανατολισμός, συναισθηματικές
καταστάσεις σαν κίνητρα συμπεριφοράς, ορμές, ενορμήσεις,
ένστικτα)
 Συναίσθημα
• Νευροφυσιολογικές προϋποθέσεις
• Διαταραχές του συναισθήματος
• Συναισθηματικές καταστάσεις σαν κίνητρα
συμπεριφοράς (θυμός, ζηλοτυπία, φόβος,
άγχος)

Μάθηση
• Παράγοντες που επηρεάζουν τη λειτουργία
– Παράγοντες που έχουν σχέση με το άτομο
– Παράγοντες που έχουν σχέση με το περιβάλλον
• Θεωρίες για τη μάθηση
• Διαταραχές

2
 Προσανατολισμός
• Στο χρόνο
• Στον τόπο
• Σε σχέση με την εικόνα του εαυτού μας
• Διαταραχές

Κίνητρα της συμπεριφοράς

• Ένστικτα
• Ορμές
• Ενορμήσεις
• Ανάγκες
– Πρώιμες
– Δευτερογενείς

4
 Ενότητα 5: Η διαμόρφωση του ψυχισμού
(Στάδια ψυχοκινητικής εξέλιξης)

Σχηματική σχέση μεταξύ ψυχιατρικής διάγνωσης - φάσης ψυχοκινητικής εξέλιξης

επικρατούσας ψυχικής δομής - κυριότερων μηχανισμών άμυνας και ποιότητας άγχους
Φάση Κυριότεροι
Ψυχιατρική Επικρ. ψυχική Ποιότητα
ψυχοκινητικής μηχανισμοί
διάγνωση δομή άγχους
εξέλιξης άμυνας
Ψυχώσεις (όχι ΑΥΤΌ σύγκρουση Αρνηση - διχασμός
Στοματική ή Υπαρξιακό
οργανικής αιτιο- με (αρχαϊκή
Ναρκισσιστική άγχος
λογίας) πραγματικότητα είδωλοποίηση)
Ιδανικό ΕΓΩ Ίδιο με μειωμένη
Οριακές Τέλος στοματικής Άγχος απώλειας
σύγκρουση με ένταση και
προσωπικότητες ή αντικειμένου
ΑΥΤΟ - ικανότητα
(Borderline) Ναρκισσιστικής αγάπης
Πραγματικ. αμφιθυμίας
Νευρώσεις ΥΠΕΡΕΓΩ Μόνωση, Άγχος τιμωρίας
Πρωκτική ή
1. Ιδεοψυχανα- σύγκρουση με ενδοβολή, φοβικού
ψυχαναγκαστική
γκαστική ΑΥΤΟ υπεραναπλήρωση χαρακτήρα
ΥΠΕΡΕΓΩ Εκλογίκευση, Άγχος τιμωρίας
2. Υστερική Φαλλική ή
σύγκρουση με Εξιδανίκευση, φοβικού
νεύρωση Οιδιπόδεια
ΑΥΤΟ ταύτιση χαρακτήρα

1
 Ναρκισσιστικό στάδιο
• συμπεριφορά ανάλογα με τις ανάγκες του
• διαχωρισμός των αντικειμένων σε "καλά" και "κακά"
• αδυναμία σταθερών συναισθηματικών επενδύσεων
• ασαφή ή κατηργημένα όρια του ΕΓΩ
• αυξημένη διαισθητική επικοινωνία
• αξιολόγηση του μέρους έναντι του όλου
• πρώιμες μορφές εξιδανίκευσης και απομυθοποίησης
• άρνηση της πραγματικότητας υπό πιεστικές συνθήκες

Ενότητα 6: Οριακή σύγκρουση

 ΟΡΙΑΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

ΙΔΑΝΙΚΟ ΕΓΩ ΑΝΩΡΙΜΟ ΕΓΩ

ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ
ΨΥΧΩΣΙΚΗ
ΕΚΤΡΟΠΗ
ΑΓΧΟΣ
(ΑΠΩΛΕΙΑΣ)
ΝΕΥΡΩΣΙΚΗ
ΕΚΤΡΟΠΗ

ΑΥΤΟ

ΟΡΙΑΚΟ ΣΤΑΔΙΟ
Οριακά χαρακτηριστικά Κλινικές εικόνες
της προσωπικότητας

• συμβιωτική εξαρτητική • Πρωτογενής

συμπεριφορά
• προσδοκία κάλυψης των εξάρτηση
αναγκών από το
περιβάλλον • Κατάθλιψη
• αυξημένη • Νευρωσική ή
συναισθηματικότητα,
διαισθητικότητα κλπ. • Ψυχωσική εκτροπή
• μειωμένος ή απών αυτό-
λογοκριτικός μηχανισμός
• ψυχωτικός εκτροχιασμός
(υπό πίεση)

3
 ΝΕΥΡΩΤΙΚΗ ΣΥΓΚΡΟΥΣΗ

ΥΠΕΡΕΓΩ ΕΓΩ (Μηχανισμοί Άμυνας)

Φ.Σ.
(μετουσίωση)
ΑΓΧΟΣ

ΝΕΥΡΩΣΗ
ΑΥΤΟ
(ΠΡΟΕΓΩ)

ΨΥΧΑΝΑΓΚΑΣΤΙΚΟ – ΠΡΩΚΤΙΚΟ ΣΤΑΔΙΟ

Ψυχαναγκαστικά Ιδεοψυχαναγκαστική
χαρακτηριστικά της νεύρωση
προσωπικότητας
• ιδεοληψίες
• συμπεριφορά σύμφωνα µε τους
κανόνες
• ενορμητικές τάσεις
• χαρακτηριστικά πειθαρχίας, τάξης, • τελετουργικά ή
αναγνώρισης της ιεραρχίας κλπ. αποτρεπτικά τεχνάσματα
• μονωμένο συναίσθημα (μηχ. άμυνας: ενδοβολή,
• μειωμένη φαντασία μόνωση,
• έλλειψη πρωτοβουλίας υπεραναπλήρωση)
• αξιολόγηση υλικών αξιών

5
 ΥΣΤΕΡΙΚΟ – ΟΙΔΙΠΟΔΕΙΟ ΣΤΑΔΙΟ
Υστερικά χαρακτηριστικά Υστερική νεύρωση
της προσωπικότητας
• μετατροπή του
• συμπεριφορά πρόκλησης του άγχους σε:
ενδιαφέροντος των άλλων
• ελκυστική συμπεριφορά προς - σωματικά
το άλλο φύλλο -ψυχολογικά
• εγωκεντρική σκέψη - λειτουργικά
• θεατρινισμός
συμπτώματα
• δημιουργία ψευδούς
συμπτωματολογίας • μηχ. άμυνας
• υπερβολικός τονισμός (εκλογίκευση,
αμελητέων συμπτωμάτων εξιδανίκευση,
ταύτιση, μετατροπή)
6

Ενότητα 7: Συνέχεια σταδίων

(Οριακό – ψυχαναγκαστικό – οιδιπόδειο)
 Οριακό στάδιο
• συμβιωτική εξαρτητική συμπεριφορά
• προσδοκία κάλυψης των αναγκών από το περιβάλλον
• αυξημένη συναισθηματικότητα, διαισθητικότητα κλπ.
• μειωμένος ή απών αυτό-λογοκριτικός μηχανισμός
• ψυχωτικός εκτροχιασμός (υπό πίεση)

Ψυχαναγκαστικό – πρωκτικό στάδιο

• συμπεριφορά σύμφωνα με τους κανόνες
• χαρακτηριστικά πειθαρχίας, τάξης, αναγνώρισης της
ιεραρχίας κλπ.
• μονωμένο συναίσθημα
• μειωμένη φαντασία
• έλλειψη πρωτοβουλίας
• αξιολόγηση υλικών αξιών

2
 Υστερικό – οιδιπόδειο στάδιο
• συμπεριφορά πρόκλησης του ενδιαφέροντος των άλλων
• ελκυστική συμπεριφορά προς το άλλο φύλλο
• εγωκεντρική σκέψη
• θεατρινισμός
• δημιουργία ψευδούς συμπτωματολογίας
• υπερβολικός τονισμός αμελητέων συμπτωμάτων

Ενότητα 8: Μηχανισμοί άμυνας

 Μηχανισμοί άμυνας
• Απώθηση
• Άρνηση
• Εκλογίκευση
• Προβολή
• Ενδοβολή
• Ταύτιση
• Υπεραναπλήρωση
• Μερική αναστολή ή τροποποίηση
• Μετάθεση
• Σωματική μετατροπή και άλλη
1

Ενότητα 9: Ψυχιατρικές κλινικές εικόνες (Εισαγωγή)

Ψυχώσεις (βασικά χαρακτηριστικά)
 Ψυχιατρικές Διαταραχές (I)

• Ψυχώσεις
– οργανικές ψυχώσεις (οργανικά ψυχοσύνδρομα) π.χ.
άνοιες, εγκεφαλοπάθειες Κ.ά
– λειτουργικές ψυχώσεις π.χ. σχιζοφρένειες, παράνοιες κ.ά

• Συναισθηματικές διαταραχές (Διαταραχές της διάθεσης)

– μανιοκατάθλιψη (διπολική διαταραχή)
– κατάθλιψη- μελαγχολία- μανία

Ψυχιατρικές Διαταραχές (II)

• Νευρώσεις
– Ιδεοψυχαναγκαστική ν.
– Υστερική ν.
– Φοβική ν.
– Αγχώδης ν.
– κ.ά (π.χ. κοινωνική φοβία, επαγγελματικοί σπασμοί,
νεύρωση αποζημίωσης κ.τ.λ.)

2
 Ψυχώσεις
• οργανικές ψυχώσεις (οργανικά ψυχοσύνδρομα) π.χ.
άνοιες, εγκεφαλοπάθειες κ.ά.
• λειτουργικές ψυχώσεις π.χ. σχιζοφρένειες, παράνοιες κ.ά.

Ενότητα 10: Σχιζοφρένειες – κλινικές εικόνες

(Ηβηφρένεια, απλή σχιζοφρένεια, κατατονική μορφή, παρανοϊκή μορφή, κ.α.)
Παράνοιες
 Σχιζοφρένειες (Ι)
Αιτιοπαθογένεια:
• Βιολογικές υποθέσεις
– Παθολογική ανατομία και νευροφυσιολογία
– Γενετικές υποθέσεις/ κληρονομικότητα
– Βιοχημικοί/ενδοκρινολογικοί παράγοντες
• Ψυχοδυναμικές ερμηνείες
• Η σημασία των διαπροσωπικών σχέσεων
– Η υπόθεση του διπλού δεσμού
– Η υπόθεση του σχιζοφρενιογόνου γονέα
– Η ασυμμετρία της οικογένειας
– Κοινωνιογενετικές απόψεις

Σχιζοφρένειες (ΙΙ)
Επιδημιολογία:
• 1-1,5% γενικού πληθυσμού
• Συχνότερη εμφάνιση μεταξύ 25-35 ετών
• 60% μεταξύ εφηβείας και 30 έτους ζωής
• 25% στην 4η δεκαετία ζωής
 Σχιζοφρένειες (ΙΙΙ)
Βασικές διαταραχές:
• Διαταραχές της ταυτότητας του ΕΓΩ
• Διαταραχές της σκέψης
• Διαταραχές του συναισθήματος και των
συναισθηματικών σχέσεων με το περιβάλλον

Ψυχωσική σύγκρουση

ΑΝΩΡΙΜΟ ΕΓΩ
ΑΥΤΟ (ΠΡΟΕΓΩ)
(ΠΡΟΕΓΩ)

ΑΓΧΟΣ ΨΥΧΩΣΗ
(ΥΠΑΡΞΙΑΚΟ)

ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
 Ναρκισσιστικό στάδιο
Προψυχωτικά στοιχεία της Βασικές διαταραχές των ψυχώσεων
προσωπικότητας • Διαταραχή της ταυτότητας του ΕΓΩ
• συμπεριφορά ανάλογα με τις
ανάγκες του • Διαταραχή του συναισθήματος
• διαχωρισμός των αντικειμένων σε • Διαταραχή της σκέψης
"καλά" και "κακά"
• αδυναμία σταθερών
συναισθηματικών επενδύσεων
• ασαφή ή κατηργημένα όρια του
ΕΓΩ
• αυξημένη διαισθητική επικοινωνία
• αξιολόγηση του μέρους έναντι του
όλου
• πρώιμες μορφές εξιδανίκευσης και
απομυθοποίησης
• άρνηση της πραγματικότητας υπό
πιεστικές συνθήκες

Κλινικές μορφές σχιζοφρένειας (Ι)

• Ηβηφρενική μορφή
– Έναρξη μεταξύ 15ου -25ου έτους ζωής.
– Απουσία έντονων παραγωγικών συμπτωμάτων τουλάχιστον
στην πρώτη φάση της νόσου.
• Απλή μορφή σχιζοφρένειας
– Συναισθηματική απάθεια
– Κοινωνική έκπτωση
– Έλλειψη παραγωγικών στοιχείων
• Παρανοϊκή μορφή σχιζοφρένειας
– Παρανοειδές παραλήρημα που σχετικά συχνά συνοδεύεται
από: ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, ιδιαίτερη
συμπεριφορά ανάλογα με το περιεχόμενο του
παραληρήματος.
 Κλινικές μορφές σχιζοφρένειας (ΙΙ)
• Κατατονική μορφή σχιζοφρένειας
– Θεαματικές ψυχοκινητικές διαταραχές που φθάνουν από
την κατατονική εμβροντησία μέχρι τη θυελλώδη κατατονική
διέγερση.
• Οξέα σχιζοφρενικά επεισόδια
– Αιφνίδια έναρξη συμπτωμάτων και αποδρομή μετά χρονικό
διάστημα που ποικίλλει από εβδομάδες μέχρι μερικούς
μήνες.
• Λανθάνουσα μορφή σχιζοφρένειας
– Μοιάζει με την απλή σχιζοφρένεια όσον αφορά την
εκκεντρική, ασυνεπή, απροσάρμοστη συμπεριφορά και τις
συναισθηματικές διαταραχές χωρίς την εμφάνιση όμως
έκδηλων ψυχωσικών συμπτωμάτων.

Κλινικές μορφές σχιζοφρένειας (ΙΙΙ)

• Σχιζοφρενικές αντιδράσεις
– Ψυχωτική αντίδραση περιορισμένης χρονικής διάρκειας σαν
άμεσο επακόλουθο κάποιας τραυματικής εμπειρίας.
• Νευδονευρωτική μορφή σχιζοφρένειας
– Νευρωτική συμπτωματολογία καλύπτει τη βασική
σχιζοφρενική διαταραχή
• Σχιζοσυναισθηματική μορφή σχιζοφρένειας
– Μικτή εμφάνιση μανιοκαταθλιπτικής και σχιζοφρενικής
συμπτωματολογίας
• Σχιζοφρενικό υπολειμματικό σύνδρομο
– Υπολείμματα σχιζοφρενικής συμπτωματολογίας χαμηλής
έντασης, σε χρόνια βάση και χωρίς εξάρσεις.
 Παρανοειδείς καταστάσεις
• Παράνοια
− Χρόνια ψύχωση με συστηματικοποιημένο παραλήρημα που
από άποψη περιεχομένου φαίνεται να αγγίζει την
πραγματικότητα, γι’ αυτό και συχνά γίνεται πιστευτό.
• Παραφρένεια
− Όρος που χρησιμοποιήθηκε περιστασιακά σαν διαγνωστικός
τίτλος σχιζοφρενικών διαταραχών στις οποίες κυριαρχούν οι
παραληρητικές ιδέες.
• Επακτή ψύχωση (FOLIE A DEUX)
− Πρόκειται για ψυχωτική διαταραχή παρανοϊκής μορφής στην
οποία νοσεί βασικά ένα άτομο, «αρχηγός» και ένα ή
περισσότερα άλλα άτομα του στενού περιβάλλοντός του
συμμετέχουν σε αυτή «οι υπηρέτες».

Ενότητα 11: Συναισθηματικές διαταραχές, κατάθλιψη,

μανιοκατάθλιψη, υποστροφική μελαγχολία
 Διαταραχές της διάθεσης
• Συναισθηματικές ψυχώσεις
• Μανιοκατάθλιψη
• Υποστροφική μελαγχολία
• Διάφορες μορφές κατάθλιψης

Μανιοκαταθλιπτική διαταραχή της διάθεσης

Χαρακτηριστικά
• Διαταραχές του συναισθήματος που εναλλάσσονται με
φάσεις, είτε παθολογικής εξάρτησης (μανιακή φάση ή μανία)
είτε υποτονίας (μελαγχολική φάση ή μελαγχολία)
• Διαταραχές στην αντικειμενική σχέση με την πραγματικότητα
που εμφανίζεται σαν αποτέλεσμα της συναισθηματικής
αλλαγής

2
 Κριτήρια Kraepelin (1896)
• Η ύπαρξη μεσοδιαστημάτων, μεταξύ των φάσεων,
ελεύθερων συμπτωμάτων
• Μετά την υποχώρηση των φάσεων, η προσωπικότητα
παραμένει όπως πριν, χωρίς στοιχεία έκπτωσης της
• Έχει επεισοδιακό χαρακτήρα και συχνά εμφανίζεται με
κάποια εκλυτική αφορμή
• Χαρακτηρίζεται από την εναλλαγή συναισθηματικών
φάσεων, η αλλαγή αυτή του συναισθήματος δημιουργεί και
καθορίζει την κλινική εικόνα

Διαταραχές της διάθεσης

α) διαλείπουσα μανία

β) χρόνια μανία
γ) διπολική μορφή
(μανιοκατάθλιψη)
δ) διπολική μορφή χωρίς
μεσοδιαστήματα ηρεμίας
ε) διαλείπουσα κατάθλιψη

στ) χρόνια κατάθλιψη

4
 Χαρακτηριστικά καταθλιπτικής φάσης
• Καταθλιπτικό συναίσθημα
• Μείωση της ταχύτητας της σκέψης
(βραδεία, κολλώδης)
• Ψυχοκινητική καταστολή
• Διαταραχές ζωικών συναισθημάτων
• Καταθλιπτικές παραληρητικές ιδέες
(αυτομομφής, αναξιότητας κ.λ.π)
• Σωματικά και ψυχοσωματικά συμπτώματα

Χαρακτηριστικά μανιακής φάσης

• Ευφορικό συναίσθημα
• Διέγερση της ταχύτητας της σκέψης (ιδεόρροια, ιδεοφυγή)
• Ψυχοκινητική διέγερση
• Διέγερση ζωικών συναισθημάτων
• Μανιακές ιδέες μεγαλείου
• Απουσία σωματικών διαταραχών

6
 Μορφές κατάθλιψης
νεογνό Ψυχωσική κατάθλιψη – ασαφή όρια του
ΕΓΩ – καταγραφή θετικών ή αρνητικών
περιβάλλον εντυπωμάτων από την κάλυψη ή όχι των
ορμών του νεογνού

αναστολή
του θυμού

Κατάθλιψη από αναστολή της

θυμός
επιθετικότητας του νεογνού στη σχέση του
με το πρωτοπαθές αντικείμενο αγάπης

Νευρωσική κατάθλιψη – σαφή όρια του

ΕΓΩ – από αναστολή επιθετικών
συναισθημάτων

Υποστροφική μελαγχολία
• Χαρακτηριστικά
• Ψυχοδυναμική ερμηνεία
• Κλινική εικόνα
• Πρόγνωση

8
 Άλλες μορφές κατάθλιψης
• Αγχώδης
• Διεγερτική
• Ψυχαναγκαστική
• Εξωγενής
• Αρτηριοσκληριντική
• Φαρμακογενής
• Υστερική
• Ανακλυτική
• κ.α

Ενότητα 12: Εισαγωγή στις νευρώσεις

 Νευρωτική σύγκρουση

ΕΓΩ
(Μηχανισμοί
ΥΠΕΡΕΓΩ Άμυνας)

Φ.Σ.
(μετουσίωση)
ΑΓΧΟΣ
ΝΕΥΡΩΣΗ
ΑΥΤΟ
(ΠΡΟΕΓΩ)

Ψυχαναγκαστικό – πρωκτικό στάδιο

Ψυχαναγκαστικά χαρακτηριστικά Ιδεοψυχαναγκαστική
της προσωπικότητας νεύρωση
• συμπεριφορά σύμφωνα με • ιδεοληψίες
τους κανόνες • ενορμητικές τάσεις
• χαρακτηριστικά πειθαρχίας, • τελετουργικά ή
τάξης, αναγνώρισης της αποτρεπτικά τεχνάσματα
ιεραρχίας κλπ. (μηχ. άμυνας: ενδοβολή,
• μονωμένο συναίσθημα μόνωση,
• μειωμένη φαντασία υπεραναπλήρωση)
• έλλειψη πρωτοβουλίας
• αξιολόγηση υλικών αξιών

2
 Υστερικό – οιδιπόδειο στάδιο
Υστερικά χαρακτηριστικά της Υστερική νεύρωση
προσωπικότητας • μετατροπή του άγχους σε:
• συμπεριφορά πρόκλησης του − σωματικά
ενδιαφέροντος των άλλων − ψυχολογικά
• ελκυστική συμπεριφορά προς − λειτουργικά
το άλλο φύλλο συμπτώματα
• εγωκεντρική σκέψη • μηχ. άμυνας (εκλογίκευση,
• θεατρινισμός εξιδανίκευση, ταύτιση,
• δημιουργία ψευδούς μετατροπή)
συμπτωματολογίας
• υπερβολικός τονισμός
αμελητέων συμπτωμάτων
3

Ενότητα 13: Νευρώσεις (συνέχεια)

(Φοβική – αγχώδης, κ.α., υπερεγωτικό – προεγωτικό
άγχος)
 Άλλες μορφές νευρώσεων
• Αγχώδης
• Φοβική
• Νευρωτική κατάθλιψη
• Υποχονδριακή νεύρωση
• Νευρασθενική νεύρωση
• Επαγγελματικοί σπασμοί
• Μετατραυματική νεύρωση
• κ.α

Ενότητα 14: Ασθένειες εξάρτησης

(Χρήση- κατάχρηση- εθισμός- εξάρτηση, Φάσεις – τύποι
αλκοολισμού, Διαταραχές του ΕΓΩ εξαρτημένων ατόμων)
 Κατάχρηση ουσιών (Ι)

Τρίγωνο της εξάρτησης

Προσωπικότητα (ΕΓΩ)

Ουσία εξάρτησης Κοινωνικό Περιβάλλον

1

Κατάχρηση ουσιών (ΙΙ)

Θεωρίες ερμηνείας της εξαρτημένης συμπεριφοράς
• Η ψυχαναλυτική – ψυχοδυναμική θεώρηση
• Η συμπεριφερολογική θεώρηση
• Η θεωρία της επικοινωνίας
• Φαινομενολογικές κοινωνικές υποθέσεις της εξάρτησης από
τοξικές ουσίες
– Η σημασία του κοινωνικού άγχους
– Η σημασία της κοινωνικής οργάνωσης
– Η σημασία της συμβολοποίησης
– Η σημασία της ατομική αδυναμίας
– Η σημασία του λανθασμένου συστήματος διαπαιδαγώγησης

2
 Κατάχρηση ουσιών (ΙΙΙ)
με παράδειγμα το αλκοόλ
Ψυχική εξάρτηση
• Αδυναμία παραίτησης από τη συχνή χρήση του
οινοπνεύματος και συνέχισης αυτής με διάφορες
δικαιολογίες, και επιθυμίες για όλο και μεγαλύτερες
ποσότητες οινοπνεύματος μέχρι απώλειας του έλεγχου πάνω
σε αυτό.
• Με την απώλεια του ελέγχου εννοούμε όχι απαραίτητα την
κατάσταση μέθης, αλλά ότι ο αλκοολικός δεν είναι σε θέση να
μας πει σίγουρα, αν μπορεί μετά από 1-2 ποτηράκια να
σταματήσει ή πρέπει να συνεχίσει να πίνει μέχρι να νιώσει
την επιθυμητή δράση του οινοπνεύματος στον οργανισμό
του.

Κατάχρηση ουσιών (ΙV)

με παράδειγμα το αλκοόλ
Φάσεις αλκοολισμού
• Προαλκοολική φάση
Είναι η "κοινωνικά αποδεκτή" χρήση του οινοπνεύματος που
"επιτρέπει" την ελαφρά μέθη στις κατάλληλες περιστάσεις
και περιβάλλον.
• Αρχική φάση
Χαρακτηρίζεται από την συνειδητοποίηση της κατάχρησης
και από την αποτυχημένη προσπάθεια επανόδου σε
παλαιότερες συνήθειες. Αναζητούνται όλο και συχνότερα
ευκαιρίες για "ένα ποτηράκι".

4
 Κατάχρηση ουσιών (ΙV)
με παράδειγμα το αλκοόλ
Φάσεις αλκοολισμού (συνέχεια)
• Κρίσιμη φάση
Χαρακτηρίζεται από την απώλεια του ελέγχου στη χρήση
οινοπνευματωδών ποτών. Το άτομο δεν μπορεί να
σταματήσει πριν φθάσει σε κάποιο σημείο μέθης, είτε μεθάει
σε άλλοτε άλλα χρονικά διαστήματα με χαρακτηριστικά κενά
μνήμης της προηγούμενης ημέρας.
• Χρόνια φάση
Η χρήση του οινοπνεύματος είναι καθημερινή και αποτελεί
τον βασικό άξονα γύρω από τον οποίο περιστρέφεται ή
συμπεριφορά του ατόμου. Οι σωματικές ψυχολογικές και
κοινωνικές επιπτώσεις που έχουν αρχίσει ήδη στην
προηγούμενη φάση τώρα μεγιστοποιούνται και γίνονται
εμφανείς στο περιβάλλον.
5

Κατάχρηση ουσιών (V)

με παράδειγμα το αλκοόλ
Τύποι αλκοολισμού
• Τύπος -α:
Είναι αυτός που πίνει συνειδητά με κίνητρο την καλυτέρευση της
ψυχικής του διάθεσης την απαλλαγή από δυσάρεστα συναισθήματα
ή την μείωση ενδοψυχικών συγκρούσεων, ελέγχει όμως την
ποσότητα του οινοπνεύματος και η χρήση δεν είναι καθημερινή.
• Τύπος -β:
Πίνει μόνο στο κατάλληλο περιβάλλον και μόνο ευκαιριακά. Έχει
σαν κίνητρο την ταύτιση ή προσαρμογή με το περιβάλλον αυτό και
την παρέα.
• Τύπος -γ:
Αποτελεί την παθολογική εξέλιξη του τύπου - α. Είναι αυτός που
πίνει για να "πνίξει" τα δυσάρεστα συναισθήματα ή τις ενδοψυχικές
του συγκρούσεις. Χαρακτηρίζεται από την συνεχή απώλεια του
ελέγχου (μέθη). Εδώ ανήκει η πλειονότητα των νέων αλκοολικών. Η
εξάρτηση είναι ψυχολογική.
6
 Κατάχρηση ουσιών (V)
με παράδειγμα το αλκοόλ
Τύποι αλκοολισμού (συνέχεια)
• τύπος -δ:
Αποτελεί την παθολογική εξέλιξη του τύπου -β. Η ταύτιση και
προσαρμογή στο περιβάλλον παρεμποδίζει τις προστριβές με
αυτό. Η συχνή χρήση οινοπνεύματος, οδηγεί σταδιακά σε μια κατ'
αρχήν σωματική εξάρτηση από αυτό.
Χαρακτηρίζεται από την καθημερινή χρήση οινοπνεύματος, ακόμα
και τις πρωινές ώρες (σε προχωρημένα στάδια) προς αποφυγή
στερητικών συμπτωμάτων. Μόδες, συνήθειες, ήθη και έθιμα και
άλλοι περιβαντολλογικοί παράγοντες παίζουν εδώ καθοριστικό
ρόλο.
• τύπος -ε:
Χαρακτηρίζεται από περιοδική απώλεια του ελέγχου ενώ στα
μεσοδιαστήματα απέχει της χρήσεως οινοπνευματωδών.
7

Κατάχρηση ουσιών (VI)

Άλλες εξαρτησιογόνες ουσίες
• Οπιούχα (Όπιο, Μορφίνη, Ηρωίνη, κ.α.)
• Ινδική κάνναβις (πχ. Χασίς, Μαριχουάνα)
• Παραισθησιογόνα
• Ψυχοτονικά
• Φάρμακα
• Ουσίες με έντονη οσμή
• Συνθετικές χημικές ουσίες

8
 Ενότητα 15: Οριακές διαταραχές
Διαταραχές της προσωπικότητας

Οριακή σύγκρουση

ΙΔΑΝΙΚΟ ΕΓΩ
ΑΝΩΡΙΜΟ ΕΓΩ
ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

ΨΥΧΩΣΙΚΗ
ΕΚΤΡΟΠΗ
ΑΓΧΟΣ
(ΑΠΩΛΕΙΑΣ)
ΝΕΥΡΩΣΙΚΗ
ΕΚΤΡΟΠΗ

ΑΥΤΟ

1
 Οριακό στάδιο
Οριακά χαρακτηριστικά της Κλινικές εικόνες
προσωπικότητας • Πρωτογενής εξάρτηση
• συμβιωτική εξαρτητική • Κατάθλιψη
συμπεριφορά • Νευρωσική ή
• προσδοκία κάλυψης των • Ψυχωσική εκτροπή
αναγκών από το περιβάλλον
• αυξημένη
συναισθηματικότητα,
διαισθητικότητα κλπ.
• μειωμένος ή απών αυτό-
λογοκριτικός μηχανισμός
• ψυχωτικός εκτροχιασμός
(υπό πίεση)
2

Ψυχοπαθητική μη σύγκρουση
(Διαταραχές της Προσωπικότητας)

ΕΓΩ
ΕΛΛΕΙΜΑΤΙΚΟ
ΥΠΕΡΕΓΩ

ΑΠΟΥΣΙΑ
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ
ΑΓΧΟΥΣ ΣΤΟ
ΑΥΤΟ + ΕΓΩ
ΕΛΛΕΙΜΑ

Συμπεριφορά
ΑΥΤΟ χωρίς αναστολές

3
 Διαταραχές της προσωπικότητας (Ι)
• Στις διαταραχές της προσωπικότητας ανήκουν άτομα με
βαθιά ριζωμένες στο χαρακτήρα τους διαταραχές της
συμπεριφοράς τους. Οι διαταραχές αυτές αφορούν είτε την
ισορροπία στοιχείων της προσωπικότητας τους ή και
ολόκληρη την προσωπικότητα.
• Το κυριότερο χαρακτηριστικό των διαταραχών αυτών, είναι
ότι ο ασθενής ο ίδιος δεν αισθάνεται να υποφέρει παρόλο
που το περιβάλλον του, του επισημαίνει τη διαταραγμένη
συμπεριφορά του και συχνά υποφέρει αυτό από αυτή.

Διαταραχές της προσωπικότητας (ΙΙ)

Ψυχοδυναμική ερμηνεία:
• Ατελής ανάπτυξη ή και απουσία του ΥΠΕΡΕΓΩ. Έτσι το
ψυχοπαθητικό άτομο δεν «καθρεφτίζει» εσωτερικά την
συμπεριφορά του, δεν τη θέτει σε ερώτημα, δεν τη
λογοκρίνει και την εκφράζει χωρίς αναστολές.
• Το ΕΓΩ συντονίζεται με το ΑΥΤΟ έτσι ώστε, προεγωτικά
στοιχεία (ορμές, ενορμήσεις, ανάγκες και επιθυμίες)
εκφράζονται χωρίς την διορθωτική παρέμβαση του ΕΓΩ.
• Η ύπαρξη του ΕΓΩ επιτρέπει την συνειδητοποίηση της
συμπεριφοράς (δεν υπάρχει το ακαταλόγιστο των
σχιζοφρενών), αλλά ή απουσία του ΥΠΕΡΕΓΩ επιτρέπει και
την έκφραση της συμπεριφοράς αυτής χωρίς αναστολές.

5
 Διαταραχές της προσωπικότητας (ΙΙΙ)
Ειδικές διαταραχές της προσωπικότητας
• Ακραίες δυσαρμονικές στάσεις και συμπεριφορές συνήθως
συμπεριλαμβάνουσες πολλές περιοχές της λειτουργικότητας,
όπως τη συναισθηματικότητα, την εγρήγορση, τον έλεγχο των
ενορμήσεων, τον τρόπο αντίληψης και σκέψης και τον τύπο
των σχέσεων με τους άλλους.
• Το πρότυπο της αποκλίνουσας συμπεριφοράς επιδιαρκεί για
μεγάλο χρονικό διάστημα και δεν περιορίζεται σε επεισόδια
κάποιας ψυχικής διαταραχής.
• Το πρότυπο της αποκλίνουσας συμπεριφοράς είναι διάχυτο
και σαφώς δυσπροσαρμοστικό, σε ευρύ φάσμα προσωπικών
και κοινωνικών συνθηκών.

Διαταραχές της προσωπικότητας (ΙΙΙ)

Ειδικές διαταραχές της προσωπικότητας (συνέχεια)
• Οι παραπάνω εκδηλώσεις παρουσιάζονται πάντοτε για
πρώτη φορά κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας ή της
εφηβείας και συνεχίζονται στην ενήλικη ζωή.
• Η διαταραχή οδηγεί σε έντονη προσωπική δυσφορία, που
όμως μπορεί να γίνει εμφανής μόνο σε μεταγενέστερα
στάδια της εξέλιξής της.
• Η διαταραχή συνήθως (όχι πάντοτε) συνοδεύεται από
σημαντικά προβλήματα στην επαγγελματική ζωή και στην
κοινωνική επίδοση του ατόμου.

7
 Διαταραχές της προσωπικότητας (ΙV)
Παρανοειδής διαταραχή της προσωπικότητας
Η διαταραχή αυτή της προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από:
Υπερβολική ευαισθησία στην αποτυχία και την απόρριψη.
• Τάση να «κρατάει κακία» σταθερά, δηλαδή άρνηση να
συγχωρεί τις προσβολές και τη. βλάβη ή την περιφρόνηση εκ
μέρους των άλλων.
• Καχυποψία και επίμονη τάση να παραμορφώνει την εμπειρία
και να εκλαμβάνει τις ουδέτερες ή φιλικές ενέργειες των
άλλων ως εχθρικές ή αξιοκατάκριτες.
• Μαχητική και έμμονη αντίληψη των προσωπικών
δικαιωμάτων εκτός επαφής με τη δεδομένη συνθήκη.

Διαταραχές της προσωπικότητας (ΙV)

Παρανοειδής διαταραχή της προσωπικότητας (συνέχεια)
Η διαταραχή αυτή της προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από:
Υπερβολική ευαισθησία στην αποτυχία και την απόρριψη.
• Επαναλαμβανόμενες αδικαιολόγητες υποψίες, σε σχέση με
τη σεξουαλική πίστη της ή του συζύγου ή σεξουαλικού
συντρόφου.
• Τάση θεώρησης του εαυτού ως υπερβολικά σημαντικού,
εκδηλούμενη με επίμονη αυτοαναφορά.
• Υπεραπασχόληση με αβάσιμες «συνωμοτικές» ερμηνείες των
γεγονότων που συμβαίνουν τόσο στο άμεσο περιβάλλον του
όσο και στον κόσμο ευρύτερα.

9
 Διαταραχές της προσωπικότητας (V)
Σχιζοειδής διαταραχή της προσωπικότητας
Η διαταραχή αυτή της προσωπικότητας πρέπει να πληρεί την
ακόλουθη περιγραφή:
• λίγες δραστηριότητες (ή καμία) που παρέχουν ικανοποίηση,
• συναισθηματική ψυχρότητα, απομάκρυνση ή επιπέδωση,
• περιορισμένη ικανότητα έκφρασης είτε θερμών και
τρυφερών συναισθημάτων είτε οργής και θυμού προς τους
άλλους,
• εμφανής αδιαφορία, είτε προς τον έπαινο είτε προς την
κριτική,

10

Διαταραχές της προσωπικότητας (V)

Σχιζοειδής διαταραχή της προσωπικότητας (συνέχεια)
Η διαταραχή αυτή της προσωπικότητας πρέπει να πληρεί την
ακόλουθη περιγραφή:
• περιορισμένο ενδιαφέρον για σεξουαλικές εμπειρίες με άλλο
πρόσωπο (λαμβάνοντας υπόψη την ηλικία),
• σχεδόν σταθερή προτίμηση για μοναχικές δραστηριότητες,
• υπερβολική απασχόληση με φαντασιώσεις και ενδοσκόπηση,
• απουσία στενών φίλων ή σχέσεων εμπιστοσύνης (ή ύπαρξη
μόνο μίας τέτοιας σχέσης) και απουσία επιθυμίας για τέτοιες
σχέσεις,
• εκσημασμένη έλλειψη ευαισθησίας προς τα επικρατούντα
κοινωνικά πρότυπα και συμβατικούς κανόνες.
11
 Διαταραχές της προσωπικότητας (VΙ)
Δυσκοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας
Η διαταραχή αυτή της προσωπικότητας συνήθως γίνεται αντιληπτή
εξαιτίας της αδρής δυσαναλογίας μεταξύ της συμπεριφοράς του
ατόμου και των επικρατούντων κοινωνικών κανόνων.
Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από:
• συναισθηματική σκληρότητα και αδιαφορία στα συναισθήματα
των άλλων,
• καταφανή και επίμονη στάση, έλλειψης υπευθυνότητας και σε-
βασμού απέναντι στα κοινωνικά πρότυπα, κανόνες και
υποχρεώσεις,
• ανικανότητα για διατήρηση σχέσεων διαρκείας, μολονότι δεν
υπάρχει δυσκολία για την εγκατάστασή τους,
• πολύ μικρή ανοχή στη ματαίωση και χαμηλό ουδό στην εκτόνωση
της επιθετικότητας, συμπεριλαμβανομένης της βιαιότητας,
12

Διαταραχές της προσωπικότητας (VΙ)

Δυσκοινωνική διαταραχή της προσωπικότητας (συνέχεια)
Η διαταραχή αυτή της προσωπικότητας συνήθως γίνεται αντιληπτή
εξαιτίας της αδρής δυσαναλογίας μεταξύ της συμπεριφοράς του
ατόμου και των επικρατούντων κοινωνικών κανόνων.
Η διαταραχή αυτή χαρακτηρίζεται από:
• ανικανότητα να βιώσει ενοχή ή να επωφεληθεί από την εμπειρία,
ιδιαίτερα από την τιμωρία,
• εκσημασμένη τάση να ρίχνει το φταίξιμο στους άλλους ή να
προσφέρει αληθοφανείς εκλογικεύσεις για τη συμπεριφορά, η
οποία έχει φέρει τον ασθενή σε σύγκρουση με την κοινωνία.
Δυνατόν επίσης να υπάρχει επίμονη ευερεθιστότητα ως συνοδό
χαρακτηριστικό. Η διάγνωση ενισχύεται από την ύπαρξη
διαταραχής της διαγωγής κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας
και της εφηβείας, μολονότι αυτή δεν είναι σταθερά παρούσα.
13
 Διαταραχές της προσωπικότητας (VIΙ)
Διαταραχή της προσωπικότητας του τύπου της
συναισθηματικής αστάθειας
• Πρόκειται για διαταραχή της προσωπικότητας, στην οποία παρατη-
ρείται εκσημασμένη τάση για παρορμητική δραστηριότητα, χωρίς
να λαμβάνονται υπόψη οι επιπτώσεις της, σε συνδυασμό με
συναισθηματική αστάθεια. Η ικανότητα προσχεδιασμού μπορεί να
είναι ελάχιστη.
• Ξεσπάσματα έντονου θυμού συχνά οδηγούν σε βιαιότητα ή
«εκρήξεις συμπεριφοράς», οι οποίες εύκολα προκαλούνται όταν οι
παρορμητικές πράξεις του ατόμου επικρίνονται ή εμποδίζονται
από τους άλλους.
• Μπορούν να καθορισθούν δύο παραλλαγές αυτού του τύπου της
διαταραχής της προσωπικότητας και οι δύο έχουν ως κοινό
παρονομαστή την παρορμητικότητα και την απουσία αυτοελέγχου.
14

Διαταραχές της προσωπικότητας (VIΙΙ)

• Παρορμητικός τύπος
Τα προεξάρχοντα χαρακτηριστικά είναι η συναισθηματική
αστάθεια και η απώλεια ελέγχου των παρορμήσεων.
Ξεσπάσματα βίαιης ή απειλητικής συμπεριφοράς είναι
συνήθη, ιδιαίτερα ως απάντηση στην κριτική των άλλων.
Περιλαμβάνεται: Εκρηκτική και επιθετική προσωπικότητα
(διαταραχή προσωπικότητας)
Αποκλείεται: Δυσκοινωνική διαταραχή προσωπικότητας
(F60.2)

15
 Διαταραχές της προσωπικότητας (ΙΧ)
• Μεθοριακός τύπος
Μερικά από τα χαρακτηριστικά της συναισθηματικής
αστάθειας είναι παρόντα. Επιπροσθέτως, η εικόνα του
ασθενούς για τον εαυτό του, οι στόχοι και οι προσωπικές
προτιμήσεις του (περιλαμβανoμένων των σεξουαλικών) είναι
συχνά ασαφείς ή διαταραγμένες. Συνήθως, υπάρχουν χρόνια
συναισθήματα κενού.
Η επιρρέπεια του ατόμου να αναπτύσσει έντονες και
ασταθείς διαπροσωπικές σχέσεις μπορεί να προκαλεί
επανειλημμένες συναισθηματικές κρίσεις και να σχετίζεται
με έντονες προσπάθειες να αποφευχθεί η εγκατάλειψη και
με μια σειρά από απειλές αυτοκτονίας ή αυτοβλαπτικές
πράξεις (μολονότι αυτές μπορεί να επισυμβαίνουν χωρίς
εμφανείς εκλυτικούς παράγοντες).
16

Διαταραχές της προσωπικότητας (Χ)

Οιστριονική διαταραχή της προσωπικότητας
Η διαταραχή αυτή της προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από:
• αυτοδραματοποίηση, θεατρινισμός, υπερτονισμένη έκφραση των
συναισθημάτων,
• υποβολιμότητα, ευκολία επηρεασμού από τους άλλους ή από τις
εξωτερικές συνθήκες,
• ρηχό και ευμετάβλητο συναίσθημα,
• συνεχή αναζήτηση συγκινήσεων και δραστηριοτήτων, στις οποίες ο
ασθενής γίνεται το επίκεντρο του ενδιαφέροντος,
• ανάρμοστη επιστράτευση θελγήτρων ως προς την εμφάνιση ή τη
συμπεριφορά,
• υπεραπασχόληση με τη σωματική ελκυστικότητα.
Ως συνοδά χαρακτηριστικά μπορεί να περιλαμβάνονται: εγωκεντρικότατα,
υπερβολική αυταρέσκεια, συνεχής αναζήτηση εκτίμησης από τους άλλους,
συναισθήματα που πληγώνονται εύκολα και επίμονη χειριστική
συμπεριφορά για την εκπλήρωση προσωπικών αναγκών. 17
 Διαταραχές της προσωπικότητας (ΧΙ)
Καταναγκαστική διαταραχή της προσωπικότητας
Η διαταραχή αυτή της προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από:
Συναισθήματα υπερβολικής αμφιβολίας και επιφύλαξης,
• υπεραπασχόληση με τις λεπτομέρειες, τους κανόνες, τους καταλόγους,
την τάξη, την οργάνωση ή το πρόγραμμα,
• τελειοθηρία, η οποία εμποδίζει την ολοκλήρωση των έργων,
• (υπερβολική ευσυνειδησία και περιττή υπεραπασχόληση με την
παραγωγικότητα που αποκλείει την ευχαρίστηση και τις διαπροσωπικές
σχέσεις,
• υπερβολική σχολαστικότητα και προσκόλληση στις κοινωνικές συμβάσεις,
• ανελαστικότητα και ισχυρογνωμοσύνη,
• αδικαιολόγητη επιμονή εκ μέρους του ασθενούς να υποτάσσονται οι
άλλοι στον τρόπο, με τον οποίο θέλει να γίνονται ακριβώς τα πράγματα ή
αδικαιολόγητη απροθυμία να επιτρέπεται στους άλλους να κάνουν
εκείνοι ορισμένα πράγματα,
• παρεμβολή επίμονων και μη ευπρόσδεκτων ιδεών ή εναρμονήσεων 18

Διαταραχές της προσωπικότητας (ΧΙΙ)

Αγχώδης (αποφευκτική) διαταραχή της προσωπικότητας
Η διαταραχή αυτή της προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από:
• Επίμονα και διαβρωτικά συναισθήματα έντασης και ανησυχίας,
• Πίστη ότι το άτομο είναι κοινωνικά ανίκανο, προσωπικά μη ελκυστικό ή
κατώτερο από τους άλλους,
• Υπερβολική υπεραπασχόληση με την κριτική ή την κοινωνική απόρριψη,
• Απροθυμία για κοινωνικές επαφές, εκτός εάν το άτομο είναι βέβαιο ότι
είναι αρεστό,
• Περιορισμοί στον τρόπο ζωής εξαιτίας αναγκών για σωματική ασφάλεια,
• Αποφυγή των κοινωνικών ή επαγγελματικών δραστηριοτήτων που
προϋποθέτουν σημαντικές διαπροσωπικές επαφές εξαιτίας φόβου
κριτικής, μη έγκρισης ή απόρριψης.
Ως συνοδά χαρακτηριστικά μπορεί να περιλαμβάνονται η
υπερευαισθησία στην απόρριψη και στην κριτική.

19
 Διαταραχές της προσωπικότητας (ΧΙΙΙ)
Εξαρτητική διαταραχή της προσωπικότητας
Η διαταραχή αυτή της προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από:
• Ενθάρρυνση ή ανοχή του ατόμου προς τους άλλους να παίρνουν τις
περισσότερες από τις σημαντικές αποφάσεις ζωής για λογαριασμό του.
• Υποταγή των αναγκών του ατόμου σε εκείνες άλλων από τους οποίους
εξαρτάται, όπως και μη οφειλόμενη συμμόρφωση στις επιθυμίες τους.
• Απροθυμία του ατόμου να έχει ακόμα και δικαιολογημένες απαιτήσεις από
τους ανθρώπους, από τους οποίους εξαρτάται.
• Το να μην αισθάνεται κανείς άνετα ή να νιώθει αβοήθητος όταν είναι μόνος,
εξαιτίας υπερβολικών φόβων αδυναμίας να φροντίσει τον εαυτό του.
• Υπεραπασχόληση με φόβους εγκατάλειψης από το πρόσωπο, με το οποίο έχει
στενή σχέση, με συνέπεια, να αφεθεί να φροντίζει ο ίδιος τον εαυτό του.
• Περιορισμένη ικανότητα λήψης καθημερινών αποφάσεων χωρίς να
προηγείται υπερβολικός αριθμός συμβουλών και διαβεβαιώσεων από τους
άλλους.
Ως συνοδά χαρακτηριστικά δυνατόν να περιληφθούν η αντίληψη του εαυτού
ως αβοήθητου, ανίκανου και στερούμενου ζωτικότητας. 20

Ενότητα 16: Οργανικά ψυχοσύνδρομα, Νευροφυτικές

διαταραχές, Ψυχοσωματικές ασθένειες, Διαταραχές της
διατροφής
 Οργανικά ψυχοσύνδρομα
Γενικά αίτια οργανικών ψυχοσυνδρόμων
Η συμπτωματολογία
Αίτια οργανικών ψυχοσυνδρόμων
– Οι κρανιοεγκεφαλικές κακώσεις
– Η επιληψία
– Η νευροσύφιλη (προϊούσα γενική παράλυση)
– Οργανικά ψυχοσύνδρομα από κατάχρηση τοξικών ουσίων
– κ.α.

Ψυχοσωματικές ασθένειες και

νευροφυτικά συμπτώματα
• Ψυχοδυναμική ερμηνεία
• Κλινικές μορφές ψυχοσωματικών νόσων
(πχ. Διαταραχές γαστρεντερικού, κυκλοφορικού,
πνευμονικής λειτουργίας, κ.α.)

2
 Διαταραχές της διατροφής
• Παχυσαρκία
• Ψυχογενής βουλιμία
• Νευρωτική ανορεξία

Σεξουαλικές διαταραχές
• Γενετήσιες ανωμαλίες
• Σεξουαλικές διαστροφές
• Διαταραχές της ταυτότητας του φύλου

4
Ψυχιατρικά προβλήματα της τρίτης ηλικίας
Ταξινόμηση ψυχιατρικών διαταραχών γήρας
• Επίδραση της ηλικίας σε ήδη υπάρχουσες ψυχιατρικές διαταραχές
– Νευρωτικές διαταραχές
– Διαταραχές της προσωπικότητας
– Συναισθηματικές ψυχώσεις
– Ψυχωτικές διαταραχές σχιζοφρενικού τύπου

• Πρωτοεμφανιζόμενες ψυχικές διαταραχές σε μεγάλη ηλικία

– Οργανικά ψυχοσύνδρομα
– Καταθλιπτικά σύνδρομα
– Παρανοειδείς – ψευδαισθητικές καταστάσεις
– Νευρωτικές εικόνες με κυρίαρχη συμπτωματολογία το άγχος

Η αυτοκτονία στην Τρίτη ηλικία

Ψυχικές διαταραχές στην κύηση

και τη λοχεία
• Αντιδραστικές ψυχικές καταστάσεις
• Ψυχώσεις οργανικής αιτιολογίας (Διαφορική διάγνωση)
• Ψυχώσεις της λοχείας
• Δραστηριοποίηση οργανικών ψυχώσεων
– Ψυχώσεις σχιζοφρενικής μορφής
(Συμπτωματολογία – Διαφορική διάγνωση)
– Ενδογενής μελαγχολία και μανία

6
 Ενότητα 17: Θεραπευτικές παρεμβάσεις στην
ψυχιατρική

Ψυχολογία των ασθενών – διασυνδετική

ψυχιατρική
• Η αλλαγή της συναισθηματικής κατάστασης και ο τρόπος που
βιώνει ο ασθενής την ασθένειά του
• Η Διασυνδετική Ψυχιατρική σκοπό έχει, όχι μόνο να
βοηθήσει τον σωματικά ασθενή να αντιμετωπίσει τις
ψυχολογικές παραμέτρους της ασθένειας του, αλλά και να
ευαισθητοποιήσει τους υπόλοιπους θεραπευτές και το
νοσηλευτικό προσωπικό σχετικά με αυτές και τη σημασία
τους.

1
 Θεραπευτικές παρεμβάσεις αποκατάστασης
ψυχιατρικών ασθενών (Ι)
• Η έννοια της θεραπείας αποκατάστασης στην ψυχιατρική
– Ιδιαιτερότητες στην αποκατάσταση ψυχιατρικών ασθενών
– Η σημασία της εργασίας ή της επαγγελματικής
αποκατάστασης στους ψυχικά ασθενείς

• Κοινωνική – Κοινοτική ψυχιατρική

Θεραπευτικές παρεμβάσεις αποκατάστασης

ψυχιατρικών ασθενών (ΙΙ)
Κλινικές μορφές θεραπείας
• Η κλινική σαν θεραπευτικό σύνολο – Ψυχοθεραπεία
• Σπορ και Κινησιοθεραπεία
• Η Εργασιοθεραπεία
• Απασχολησιοθεραπεία
• Μουσικοθεραπεία
• Ανάπτυξη δεξιοτήτων της καθημερινότητας

3
Ενδιάμεσες δομές – ψυχιατρική αλυσίδα (Ι)
• Το ψυχιατρείο
• Τον ψυχιατρικό τομέα του γενικού Νοσοκομείου
• Κέντρα Κοινοτικής Ψυχικής Υγείας
• Μονάδες Ημερήσιας Περίθαλψης
– Νοσοκομεία ημέρας,
– Μονάδες περίθαλψης για ενήλικες
– Κοινωνικές ψυχιατρικές λέσχες
– Μονάδες ημερήσιας περίθαλψης για παιδιά
• Νοσοκομείο Νύχτας

Ενδιάμεσες δομές – ψυχιατρική αλυσίδα (ΙΙ)

• Υπηρεσίες Επαγγελματικής Εκπαίδευσης και Αποκατάστασης
– Προεπαγγελματικά εργαστήρια
– Επαγγελματικά εργαστήρια
– Προστατευμένα εργαστήρια
• Υπηρεσίες προστατευμένης διαμονής και στέγασης
– Ξενώνες
– Οικοτροφεία
– Προστατευμένα διαμερίσματα
• Κινητές ψυχιατρικές μονάδες
• Μονάδες παρέμβασης για την αντιμετώπιση κρίσεων

5
Ενδιάμεσες δομές – ψυχιατρική αλυσίδα (ΙΙΙ)
• Η περίθαλψη κατ’ οίκον
• Η ανοιχτή ψυχιατρική περίθαλψη στην παιδική και εφηβική
ηλικία
• Μονάδες ψυχικής υγείας εφήβων
• Ο θεσμός των ανάδοχων οικογενειών για παιδιά με
ψυχιατρικά προβλήματα
• Κοινωνικοί συνεταιρισμοί περιορισμένης ευθύνης (ΚΟΙ.Σ.Π.Ε.)

Ο ρόλος της θεραπευτικής ομάδας

• Ο Ψυχίατρος
• Ο Ψυχολόγος
• Ο Νοσηλευτής
• Ο Κοινωνικός Λειτουργός
• Ο Εργοθεραπευτής
• Ο Μουσικοθεραπευτής