Η ΣΚΙΑ

19

Η Σκιά

ΝΤΙΠΑΚ ΤΣΟΠΡΑ

Όταν μιλάς στους ανθρώπους για τη σκιά, για τη σκοτεινή πλευ-

ρά της ανθρώπινης φύσης, σχεδόν κανείς δεν αρνείται την ύπαρ-
ξή της. Κάθε ζωή έχει επηρεαστεί από την οργή και το φόβο. Οι
βραδινές ειδήσεις αποκαλύπτουν την ανθρώπινη φύση στη χειρό-
τερη μορφή της, καθημερινά, ασταμάτητα. Αν θέλουμε να είμα-
στε ειλικρινείς με τον εαυτό μας, οι σκοτεινές παρορμήσεις είναι
ελεύθερες να διατρέχουν κατά βούληση τη σκέψη μας, και το τί-
μημα που πληρώνουμε για να είμαστε καλοί άνθρωποι –κάτι που
όλοι ελπίζουμε και επιδιώκουμε– είναι πως το κακό άτομο μέσα
μας, που ενδεχομένως θα μπορούσε να καταστρέψει τα πάντα,
πρέπει να παραμένει κρυμμένο.
Η ύπαρξη μιας σκοτεινής πλευράς φαίνεται να απαιτεί κά-
ποιου είδους παρέμβαση, ίσως ψυχολογική ή φαρμακευτική υπο-
στήριξη, ενδεχομένως ένα πέρασμα από το εξομολογητήριο ή μια
μεταμεσονύχτια συζήτηση με τον εαυτό μας. Αμέσως μόλις οι άν-
θρωποι αποδεχτούν ότι διαθέτουν μια τέτοια πλευρά, θέλουν να
απαλλαγούν από αυτή. Υπάρχουν πολλές πτυχές της ζωής όπου
το σκεπτικό πως όταν υπάρχει θέληση υπάρχει και τρόπος μπο-
ρεί να λειτουργήσει. Δυστυχώς, η σκιά δεν ανήκει σε αυτή την κα-
τηγορία. Ο λόγος για τον οποίο δεν έχει δοθεί λύση στο ζήτημα

fenomeno017s120.indd 19 4/8/11 10:31:57 AM

 20 ΝΤΙΠΑΚ ΤΣΟΠΡΑ

της σκιάς εδώ και χιλιάδες χρόνια, δηλαδή όλο εκείνο το διάστη-
μα κατά το οποίο ο άνθρωπος έχει συναίσθηση της σκοτεινής
πλευράς του, είναι παντελώς μυστηριώδης. Επομένως, είναι λογι-
κό να επιχειρήσουμε να φωτίσουμε αυτό το μυστήριο, προτού συ-
ζητήσουμε το πώς μπορούμε να το αντιμετωπίσουμε. Για το λόγο
αυτό, χώρισα το πρώτο μέρος σε επιμέρους ενότητες, στο πλαί-
σιο των οποίων επιχειρώ μια ιατρική προσέγγιση, προχωρώ σε
μια διάγνωση, προτείνω μια θεραπεία και τέλος παρουσιάζω με
ειλικρίνεια στους ασθενείς την πρόγνωση για το μέλλον τους:

Η Ομίχλη της Ψευδαίσθησης

Η Έξοδος
Μια Νέα Πραγματικότητα, Μια Νέα Δύναμη

Η πρώτη ενότητα (η διάγνωση) περιγράφει το πώς δημιουρ-

γήθηκε η σκιά. Η άποψή μου διαφέρει από την τοποθέτηση κά-
ποιων άλλων ανθρώπων, υπό την έννοια ότι θεωρώ τη σκιά αν-
θρώπινο δημιούργημα, όχι κάποια κοσμική δύναμη ή πανανθρώ-
πινη κατάρα. Η δεύτερη ενότητα (η θεραπεία) αναφέρεται στο
πώς μπορείτε να μειώσετε την κρυφή δύναμη της σκιάς στην κα-
θημερινότητά σας. Η τρίτη ενότητα (η πρόγνωση) παρουσιάζει
ένα μέλλον στο οποίο η σκιά έχει αποδομηθεί, όχι μόνο για ορι-
σμένα άτομα, αλλά για όλους μας. Όλοι μαζί δημιουργήσαμε τη
σκιά που τώρα μας στοιχειώνει. Παρά το φόβο μας και την απρο-
θυμία μας να αντιμετωπίσουμε αυτό το γεγονός, αποδεικνύεται
πως είναι το κλειδί της μεταμόρφωσης. Αν εσείς κι εγώ δεν ήμα-
σταν μέρος του προβλήματος, τότε δε θα είχαμε καμία ελπίδα να
αποτελέσουμε μέρος της λύσης.

fenomeno017s120.indd 20 4/8/11 10:31:57 AM

 Η ΣΚΙΑ 21

Η ΟΜΙΧΛΗ ΤΗΣ ΨΕΥΔΑΙΣΘΗΣΗΣ

Αν δεν μπορείτε να δείτε τη σκιά σας, πρέπει να την αναζητήσε-

τε. Η σκιά κρύβεται, ντροπιασμένη, σε σκοτεινές γωνιές, μυστικά
περάσματα και στοιχειωμένες σοφίτες του συνειδητού μας. Η
ύπαρξη της σκιάς δεν είναι σημάδι ατέλειας, αλλά απαραίτητο
στοιχείο ενός συνόλου. Αυτή είναι μια αλήθεια που δύσκολα αντι-
μετωπίζει κανείς. (Μήπως δεν έχετε επιχειρήσει να πείτε στους
ανθρώπους μια αφτιασίδωτη αλήθεια για τους ίδιους, κι εκείνοι
αντέδρασαν λέγοντας: «Άσε την ψυχανάλυση» ή κάτι αντίστοιχο;
Το βασίλειο του ασυνείδητου φαντάζει εξίσου επικίνδυνο με τα
βάθη του ωκεανού· και τα δύο είναι σκοτεινά και γεμάτα αόρατα
τέρατα.) Όλοι ζούμε συντροφιά με τα συντρίμμια αποτυχημένων
ιδεών που κάποτε φάνταζαν ιδανικές λύσεις. Κάθε λύση ανταπο-
κρίνεται σε μια εικόνα τού τι είναι τελικά η σκοτεινή πλευρά.
Αν νομίζετε ότι σκοτεινές πτυχές, όπως ο φόβος, η οργή, η αγω-
νία και η βία είναι αποτέλεσμα δαιμονισμού, η λύση είναι ο εξα-
γνισμός του ασθενή. Οι δαίμονες μπορούν να απομακρυνθούν μέ-
σα από τελετές, εξαγνισμό του σώματος, νηστεία και ασκητική
αυστηρότητα. Κι αυτή δεν είναι κάποια πρωτόγονη αντίληψη.
Εκατομμύρια σύγχρονοι άνθρωποι υιοθετούν αυτή την προσέγγι-
ση. Είναι αδύνατο να περάσετε από κάποιο περίπτερο χωρίς να
δείτε ένα ιλουστρασιόν περιοδικό το οποίο υπόσχεται να αποκα-
λύψει το νέο σας εαυτό μέσα από κάποιου είδους εξαγνισμό, είτε
πρόκειται για δίαιτα που θα υπερνικήσει τη λαχτάρα σας για λά-
θος τροφές, είτε για ένα τεστ που θα σας βοηθήσει να εντοπίσετε
το σωστό σύζυγο, αποφεύγοντας τους ακατάλληλους τύπους αν-
θρώπου. Η έκφραση «σύνελθε» είναι η σύγχρονη εκδοχή του εξα-
γνισμού από τους δαίμονες.
Συγγενής με αυτή την ερμηνεία είναι και η άποψη που θέλει

fenomeno017s120.indd 21 4/8/11 10:31:57 AM

 22 ΝΤΙΠΑΚ ΤΣΟΠΡΑ

το κοσμικό κακό να έχει εξαπολυθεί ανεξέλεγκτο στον κόσμο. Αν

αυτή είναι η ερμηνεία που δίνετε στη σκιά, τότε η θρησκεία απο-
τελεί τη φυσική λύση. Η θρησκεία σάς τοποθετεί στο στρατόπε-
δο του κοσμικού καλού, για τη μάχη απέναντι στο κοσμικό κακό.
Για εκατομμύρια ανθρώπους, αυτός ο πόλεμος είναι πέρα για πέ-
ρα πραγματικός. Εκτείνεται προς κάθε πτυχή της ζωής, από τους
σεξουαλικούς πειρασμούς μέχρι τις εκτρώσεις και από την άνο-
δο του αθεϊσμού μέχρι την παρακμή του πατριωτισμού. Ο Διάβο-
λος δημιουργεί κάθε μορφή ανθρώπινης δυστυχίας και κακίας.
Μονάχα ο Θεός (ή οι θεοί) έχει τη δύναμη να νικήσει τον Σατανά
και να μας λυτρώσει από την αμαρτία. Κι όμως, είναι δύσκολο να
καταλήξει κανείς στο κατά πόσο η θρησκεία νικά τη σκιά ή στην
πραγματικότητα την ενισχύει, αφυπνίζοντας έντονα συναισθήμα-
τα αμαρτίας και ενοχής, ντροπής και φόβου απέναντι στα βασα-
νιστήρια της κόλασης στην επόμενη ζωή.
Μια και περηφανευόμαστε ότι ζούμε σε μια εποχή κατά την
οποία οι δεισιδαιμονίες έχουν πάψει να εξουσιάζουν τη ζωή μας,
αυτές οι διαχρονικές ερμηνείες της σκοτεινής πλευράς δεν απο-
τελούν πλέον τις μόνες επιλογές. Οι άνθρωποι μπορούν να γυρί-
σουν την πλάτη τους στο κοσμικό κακό και να αναλάβουν προσω-
πικά την ευθύνη. Η σκοτεινή πλευρά έχει εκσυγχρονιστεί, παρου-
σιαζόμενη ως ασθένεια, μια έκφανση της πνευματικής υγείας. Σε
αυτή την κατεύθυνση, υπάρχει ένα τεράστιο φάσμα θεραπειών.
Οι εθισμένοι στέλνονται σε προγράμματα απεξάρτησης. Οι αγ-
χώδεις και οι καταθλιπτικοί στέλνονται σε ψυχιάτρους. Οι άνθρω-
ποι που ξεσπούν βίαια καταλήγουν σε μαθήματα ελέγχου της ορ-
γής τους, όταν όμως πια έχουν φτάσει στο σημείο να εμβολίσουν
κάποιο αυτοκίνητο στο δρόμο, ενόσω είχαν απολέσει τον έλεγχο
του εαυτού τους.
Δεδομένων όλων αυτών των ερμηνειών, καθεμιά από τις

fenomeno017s120.indd 22 4/8/11 10:31:57 AM

 Η ΣΚΙΑ 23

οποίες οδηγεί σε κάποια συγκεκριμένη λύση, γιατί η σκιά παρα-

μένει αήττητη;
Αυτή η σκέψη ίσως να φαντάζει απαισιόδοξη, όμως στην πραγ-
ματικότητα το πρώτο βήμα για την αντιμετώπιση της σκιάς είναι
η αναγνώριση της δύναμής της. Η ανθρώπινη φύση περιλαμβά-
νει ένα αυτοκαταστροφικό στοιχείο. Όταν ο Ελβετός ψυχίατρος
Καρλ Γιουνγκ πρότεινε το αρχέτυπο της σκιάς, είπε ότι δημιουρ-
γεί μία ομίχλη ψευδαισθήσεων, η οποία κυκλώνει τον εαυτό. Πα-
γιδευμένοι σε αυτή την ομίχλη, επιχειρούμε να αποφύγουμε τη
σκοτεινή μας πλευρά και με τον τρόπο αυτό προσφέρουμε στη
σκιά όλο και περισσότερη δύναμη για να μας ελέγχει. Δεν αποτε-
λεί μυστικό ότι η προσέγγιση του Γιουνγκ σχετικά με τα αρχέτυ-
πα στην πορεία της γίνεται ιδιαίτερα διανοητική και σύνθετη.
Όμως η επίμονη δύναμη της σκιάς κάθε άλλο παρά σύνθετη εί-
ναι. Ο διάσημος δισεκατομμυριούχος Γουόρεν Μπάφετ έδινε συ-
νέντευξη σχετικά με τις περιόδους έντονης ανάπτυξης και πτώσης
στον κύκλο της οικονομίας.
«Πιστεύετε ότι υπάρχει περίπτωση να προκύψει μια νέα φού-
σκα, η οποία θα οδηγήσει σε οξύτατη ύφεση;» ρώτησε ο δημοσι-
ογράφος.
«Είναι απολύτως βέβαιο», απάντησε ο Μπάφετ.
Ο δημοσιογράφος κούνησε το κεφάλι του. «Γιατί δεν μπορού-
με να διδαχτούμε από τα μαθήματα της προηγούμενης ύφεσης;
Να αντιληφθούμε το πού μας οδήγησε η απληστία μας».
Ο Μπάφετ χαμογέλασε αινιγματικά. «Η απληστία είναι ευχά-
ριστη για ένα διάστημα. Οι άνθρωποι δεν μπορούν να της αντι-
σταθούν. Όσο μεγάλη κι αν είναι η πρόοδος που έχουν σημειώ-
σει οι άνθρωποι, συναισθηματικά δεν έχουν εξελιχτεί στο ελάχι-
στο. Παραμένουν ίδιοι».
Με δυο λόγια, αυτή είναι η σκιά και τα προβλήματα που δη-

fenomeno017s120.indd 23 4/8/11 10:31:57 AM

 24 ΝΤΙΠΑΚ ΤΣΟΠΡΑ

μιουργεί. Κινούμενοι μέσα στην ομίχλη της ψευδαίσθησης, δε δια-

κρίνουμε τον αυτοκαταστροφικό χαρακτήρα των χειρότερων πα-
ρορμήσεών μας. Είναι ακαταμάχητες, ακόμα και ευχάριστες. Εξ
ου και η τεράστια απήχηση των δραματικών έργων με θέμα την
εκδίκηση, ως μορφή ψυχαγωγίας, είτε πρόκειται για κάποιο θε-
ατρικό έργο του Σαίξπηρ, είτε για κάποιο σπαγκέτι γουέστερν στη
μεγάλη οθόνη. Τι θα ήταν καλύτερο από το να απελευθερώσου-
με όλη την καταπιεσμένη οργή μας, συντρίβοντας τον εχθρό και
αποχωρώντας περήφανοι, θριαμβευτές; Η σκιά ασκεί τη δύναμή
της κάνοντας το σκοτάδι να μοιάζει με φως.
Οι παγκόσμιες φιλοσοφικές παραδόσεις έχουν αναλώσει το
μεγαλύτερο μέρος της δυναμικής και του προβληματισμού τους
αντιμετωπίζοντας τα ίδια, αρχέγονα διλήμματα. Η δημιουργία
έχει μια σκοτεινή πλευρά. Η καταστροφή αποτελεί εγγενές στοι-
χείο της φύσης. Ο θάνατος διακόπτει τη ζωή. Η φθορά απομυζά
τη ζωτικότητα. Το κακό ασκεί γοητεία. Διόλου παράξενο, λοιπόν,
που στο τέλος η ομίχλη της ψευδαίσθησης φαντάζει σαν φιλόξε-
νος τόπος. Αν αντιμετωπίσεις την πραγματικότητα κατά μέτωπο,
η σκοτεινή πλευρά είναι αβάσταχτη. Κι όμως, υπάρχει μια αντίρ-
ροπη δύναμη η οποία σταθερά –και επιτυχώς– υπερνικά τη σκο-
τεινή πλευρά. Τα συντρίμμια των αποτυχημένων λύσεων μας
εμποδίζουν να τη δούμε. Η ομίχλη της ψευδαίσθησης μας απο-
μονώνει από αυτή. Δε θα το μαντεύατε, καθώς βλέπετε να παρε-
λαύνουν μπροστά σας οι καταστροφές και οι φρικαλεότητες που
κατακλύζουν τις βραδινές ειδήσεις, όμως οι άνθρωποι ανέκαθεν
είχαν τη δύναμη να βρίσκουν τη γαλήνη, την ψυχική ανάταση, την
ελευθερία από τα δεσμά του σκότους.
Το μυστικό έγκειται στη λέξη «συνείδηση». Όταν το ακούν αυ-
τό οι άνθρωποι, μια έκφραση απογοήτευσης απλώνεται στα πρό-
σωπά τους. Η συνείδηση είναι παλιά ιδέα. Έχουμε ακούσει για

fenomeno017s120.indd 24 4/8/11 10:31:57 AM

 Η ΣΚΙΑ 25

την ενίσχυση της συνείδησης από τις απαρχές του φεμινισμού,

καθώς και άλλων μορφών απελευθέρωσης. Η ανώτερη συνείδη-
ση παρουσιάζεται ως υπόσχεση από αμέτρητα πνευματικά κινή-
ματα. Ίσως, μάλιστα, μπείτε στον πειρασμό να ρίξετε τη συνεί-
δηση στο σωρό με τα αχρηστευμένα ιδεώδη, γιατί, ενώ καταβλή-
θηκαν ειλικρινείς προσπάθειες να ενισχύσουμε τη συνείδησή
μας, η σκιά μαστίζει τον πλανήτη με πολέμους, εγκληματικότη-
τα, βία, ακριβώς όπως μαστίζει τη ζωή του καθενός μας με πόνο
και φόβο.
Έχουμε φτάσει σε ένα σταυροδρόμι. Είτε η συνείδηση ανήκει
στο σωρό των ψεύτικων απαντήσεων είτε δεν έχει αξιοποιηθεί με
το σωστό τρόπο. Πιστεύω πως ισχύει το δεύτερο. Η ανώτερη συ-
νείδηση είναι η λύση –η μόνη ανθεκτική απάντηση– απέναντι στη
σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης. Δεν είναι η απάντηση
αυτή που έχει το πρόβλημα στη συγκεκριμένη περίπτωση· είναι
ο τρόπος εφαρμογής της. Υπάρχουν αμέτρητα μονοπάτια για τη
θεραπεία της ψυχής, ακριβώς όπως υπάρχουν αμέτρητες εναλλα-
κτικές θεραπείες για τον καρκίνο. Όμως κανείς δε διαθέτει αρ-
κετό χρόνο και ενέργεια για να πειραματιστεί με όλες τους. Είναι
ζωτικής σημασίας η επιλογή ενός μονοπατιού που σε οδηγεί εκεί
όπου θέλεις να φτάσεις. Προκειμένου να συμβεί αυτό, απαιτείται
μια πολύ βαθύτερη ανάλυση της σκιάς. Αν προσεγγίσετε τη σκιά
επιφανειακά, αυτή θα επιμείνει, γιατί η σκιά δεν είναι ένας απλός
αντίπαλος, όπως μια ασθένεια, ένας δαίμονας ή το κοσμικό κα-
κό. Είναι μια πτυχή της πραγματικότητας, τόσο θεμελιώδης για
τη δημιουργία, ώστε μονάχα η πλήρης κατανόησή της μπορεί να
οδηγήσει στην επιτυχή αντιμετώπισή της.

fenomeno017s120.indd 25 4/8/11 10:31:57 AM

 26 ΝΤΙΠΑΚ ΤΣΟΠΡΑ

Η Αλήθεια της Μίας Πραγματικότητας

Το πρώτο βήμα προκειμένου να νικηθεί η σκιά είναι να εγκατα-

λειφθεί κάθε μας σκέψη να τη νικήσουμε. Η σκοτεινή πλευρά της
ανθρώπινης φύσης τρέφεται από τον πόλεμο, την πάλη, τη σύ-
γκρουση. Μόλις αρχίσετε να κάνετε λόγο για «νίκη», έχετε ήδη
χάσει. Έχετε παρασυρθεί στο δυαδισμό του καλού και του κακού.
Εφόσον συμβεί αυτό, τίποτα δεν μπορεί να τερματίσει το δυαδι-
σμό. Το καλό δεν έχει τη δύναμη να νικήσει τον αντίθετο πόλο
του οριστικά. Ξέρω πως αυτό είναι δύσκολο να το αποδεχτεί κα-
νείς. Στη ζωή του καθενός μας υπάρχουν πράξεις του παρελθό-
ντος για τις οποίες ντρεπόμαστε και παρορμήσεις του παρόντος
στις οποίες πασχίζουμε να αντισταθούμε. Ολόγυρά μας εκτυλίσ-
σονται πράξεις ανείπωτης βίας. Ο πόλεμος και το έγκλημα κατα-
στρέφουν ολόκληρες κοινωνίες. Οι άνθρωποι προσεύχονται με
απόγνωση σε κάποια ανώτερη δύναμη που μπορεί να αποκατα-
στήσει το φως εκεί όπου κυριαρχεί το σκοτάδι.
Οι ρεαλιστές έχουν εγκαταλείψει από παλιά κάθε ελπίδα να
δουν τη φωτεινή πλευρά της ανθρώπινης φύσης να υπερνικά τη
σκοτεινή πλευρά. Η ζωή του Zίγκμουντ Φρόιντ, ενός από τους πλέ-
ον ρεαλιστές διανοητές που επιχείρησαν να αντιμετωπίσουν την
ψυχή, έφτασε στο τέλος της την εποχή που η άκρατη βία του να-
ζισμού σάρωνε την Ευρώπη. Ο Φρόιντ είχε καταλήξει στο συμπέ-
ρασμα ότι ο πολιτισμός συντηρεί την ύπαρξή του με τραγικό κό-
στος. Οφείλουμε να καταστέλλουμε τα άγρια, αταβιστικά ένστι-
κτά μας προκειμένου να διατηρούμε τον έλεγχό τους, κι όμως, πα-
ρότι θα προσπαθήσουμε όσο περισσότερο μπορούμε, θα υπάρ-
ξουν πολλές ήττες. Ο κόσμος γνωρίζει εξάρσεις μαζικής βίας·
εξάρσεις βίας βιώνουν και τα άτομα.
Αυτή η ανάλυση υποκρύπτει μια τρομερή μορφή μοιρολα-

fenomeno017s120.indd 26 4/8/11 10:31:57 AM

 Η ΣΚΙΑ 27

τρίας. Ο «καλός εαυτός» δεν έχει καμία ελπίδα να ζήσει μια ειρη-
νική, τρυφερή, τακτική ζωή, εκτός κι αν ο «κακός εαυτός» απω-
θηθεί βίαια στο σκοτάδι και εγκλειστεί σε αυστηρό περιορισμό.
Οι ρεαλιστές θα δεχτούν ότι η ίδια η καταπίεση αποτελεί μια μορ-
φή κακού. Αν προσπαθήσεις να πνίξεις το συναίσθημα της οργής,
του φόβου, της ανασφάλειας, της ζήλιας και της σεξουαλικότη-
τας, η σκοτεινή πλευρά αποκτά περισσότερες δυνάμεις τις οποί-
ες μπορεί να χρησιμοποιήσει. Και ο τρόπος που τις χρησιμοποι-
εί είναι ανελέητος. Όταν η σκοτεινή πλευρά στραφεί ενάντια στο
άτομο, κυριαρχεί το χάος.
Πρόσφατα μου τηλεφώνησε μια γυναίκα η οποία αναζητούσε
απεγνωσμένα ένα καταφύγιο, έναν ασφαλή τόπο. Ο βίαιος σύζυ-
γός της ήταν χρόνιος αλκοολικός. Αντιμετώπιζαν μαζί το πρόβλη-
μα αυτό εδώ και χρόνια. Ενώ μεσολαβούσαν περίοδοι απεξάρτη-
σης, ο σύζυγος κατρακυλούσε ξανά, για μεγάλα διαστήματα που
διατάρασσαν την επαγγελματική και την προσωπική ζωή του,
αφήνοντάς τον εξουθενωμένο και ντροπιασμένο όταν τελείωναν.
Λίγο καιρό νωρίτερα είχε εξαφανιστεί για μία ολόκληρη εβδομά-
δα, και αυτή τη φορά, όταν επέστρεψε, οι τύψεις και η μεταμέ-
λειά του δε συγκίνησαν τη σύζυγό του. Ήθελε να δώσει ένα τέλος.
Η αντίδραση του άντρα της ήταν να καταφύγει στη βία. Τη χτύ-
πησε, κάτι που η ίδια είπε πως πρώτη φορά συνέβαινε. Τώρα,
εκτός από την ταραχή και τη θλίψη της, φοβόταν και για τη σω-
ματική της ακεραιότητα.
Βραχυπρόθεσμα, το μόνο που μπορεί να κάνει κανείς είναι να
δώσει όσο καλύτερες συμβουλές μπορεί σχετικά με καταφύγια και
ομάδες υποστήριξης κακοποιημένων γυναικών. Όμως, την ώρα
που έκλεινα το τηλέφωνο, νιώθοντας μέσα μου τα κατάλοιπα των
τσακισμένων συναισθημάτων της, οι σκέψεις μου στράφηκαν στις
μακροπρόθεσμες προοπτικές. Τα εθισμένα άτομα που κυλούν ξα-

fenomeno017s120.indd 27 4/8/11 10:31:57 AM

 28 ΝΤΙΠΑΚ ΤΣΟΠΡΑ

νά στο φαύλο κύκλο της εξάρτησης έχουν εξελιχτεί σε μόνιμο χα-

ρακτηριστικό του τοπίου της ψυχολογίας. Όμως, τι είναι αυτό που
αντιπροσωπεύουν πραγματικά; Νομίζω ότι αποτελούν ακραία έκ-
φανση μιας συνηθισμένης κατάστασης: του διχασμένου εαυτού.
Για τους εθισμένους, η ρήξη μεταξύ του «καλού εαυτού» και του
«κακού εαυτού» δεν μπορεί να επιλυθεί. Κανονικά, οι τακτικές για
την αντιμετώπιση της σκοτεινής πλευράς του καθενός μας προ-
κύπτουν μάλλον εύκολα. Δεν είναι δύσκολο να αρνηθείς τις κακές
πράξεις σου, να ξεχάσεις τις πονηρές παρορμήσεις σου, να ζητή-
σεις συγνώμη που θύμωσες και να δείξεις μεταμέλεια για τα λά-
θη σου. Οι εθισμένοι δεν μπορούν να βολευτούν με αυτές τις εύ-
κολες συνταγές. Οι πιο σκοτεινές παρορμήσεις τους κατακλύζουν
το είναι τους, χωρίς να υπάρχουν οι συνηθισμένες δικλείδες, τα
γνωστά αναχώματα. Ακόμα και η πρόσβαση σε απλές απολαύσεις
δεν επιτρέπεται. Οι δαίμονες μέσα στο άτομο υποσκάπτουν την
απόλαυση και την ακυρώνουν· χλευάζουν την ευτυχία· υπενθυμί-
ζουν συνεχώς στους εθισμένους την αδυναμία και την κακία
τους.
Ας πούμε πως αυτή η περιγραφή είναι σε γενικές γραμμές σω-
στή. Παρέλειψα ορισμένες σημαντικές παραμέτρους. Η συνήθεια
παίζει σημαντικό ρόλο στον εθισμό. Το αυτό ισχύει και για τις σω-
ματικές αλλαγές στον εγκέφαλο: οι χρήστες ουσιών επιτίθενται
στους υποδοχείς του εγκεφάλου, χρησιμοποιώντας ξένες χημικές
ουσίες, που με την πάροδο του χρόνου καταστρέφουν τις φυσιο-
λογικές αντιδράσεις της απόλαυσης και του πόνου. Κι όμως, αυ-
τές οι σωματικές πτυχές του εθισμού έχουν υπερτονιστεί αδικαι-
ολόγητα. Αν ο εθισμός ήταν κατά βάση σωματικό ζήτημα, τότε δε
θα μπορούσαν εκατομμύρια άνθρωποι να καταναλώνουν αλκοόλ
και ουσίες περιστασιακά. Κι όμως το κάνουν, με σχετικά μικρές
μακροχρόνιες επιπτώσεις και ελάχιστο κίνδυνο εμφάνισης εθι-

fenomeno017s120.indd 28 4/8/11 10:31:57 AM