Σύνοψη Θετικής Ψυχολογίας

Πάντειο Πανεπιστήμιο

1. Εισαγωγή στη Θετική Ψυχολογία

Ίδρυση θετικής ψυχολογίας: 1998 – Seligman

Η Θετική Ψυχολογία επικεντρώνεται στη βίωση της υποκειμενικής εμπειρίας και στις προσωπικές
ερμηνείες που δίνει το άτομο σε σχέση με τα βιώματα και τα συναισθήματά του. Εκτείνεται σε
τρεις άξονες και δύο επίπεδα: α) την ψυχολογική ευημερία και την ικανοποίηση από τη ζωή
(παρελθόν), β) την αισιοδοξία και την ελπίδα (μέλλον) και γ) το ενδιαφέρον και την ευτυχία
(παρόν).

Seligman: Η θετική ψυχολογία περιλαμβάνει μεταβλητές: Στο ατομικό επίπεδο: διαπροσωπικές

ικανότητες, θετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, ικανότητα να αγαπάς και να προσφέρεις και
να συγχωρείς, τα ταλέντα, οι κλίσεις, η επιμονή, το θάρρος, η σοφία Στο συλλογικό επίπεδο:
κοινωνική ευθύνη, αλτρουισμός, υπευθυνότητα, μετριοπάθεια, ανοχή, εργασιακή ηθική.

Στόχοι Ψυχολογίας πριν τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο:

Α. θεραπεία ψυχικής νόσου (εδώ μόνο επικεντρώθηκε μετά)
Β. παροχή βοήθειας στο άτομο – για να είναι πιο παραγωγικό κλπ
Γ. αναγνώριση και ανάπτυξη ταλέντων
Η θετική Ψυχολογία είναι ο κλάδος της Ψυχολογίας που ασχολείται με τις θετικές διαστάσεις της
ανθρώπινης ύπαρξης όπως: οι δυνατότητες, το νόημα ζωής, η ποιότητα ζωής, η ψυχολογική
ανθεκτικότητα, η ευημερία, η αισιοδοξία, τα θετικά συναισθήματα, η ανάπτυξη ταλέντων και
κλίσεων, η ισορροπία προσωπικής επαγγελματικής ζωής.

Μία από τις βασικές έννοιες της Θ.Ψ. είναι η “με νόημα και σκοπό ζωή”, η οποία έχει τις εξής
προϋποθέσεις:
-Ύπαρξη θετικών ουσιαστικών σχέσεων με τους άλλους
-Ύπαρξη θετικών χαρακτηριστικών προσωπικότητας και βίωση θετικών συναισθημάτων
-Αποφυγή της υπερβολής

Οι βασικές παραδοχές της έρευνας στη Θετική Ψυχολογία είναι:

-Οι άνθρωποι είναι προσαρμοστικοί και επιδιώκουν την κοινωνική συναναστροφή
-Οι άνθρωποι μπορούν να ακμάσουν και να αναπτυχθούν
-Οι ικανότητες και οι αρετές του ατόμου είναι βασικοί άξονες της ψυχολογικής ευημερίας
-Η ευτυχία είναι ένα κοινωνικό αγαθό
-Η βίωση θετικών συναισθημάτων έχει συγκεκριμένες αιτίες, οι οποίες είναι μοναδικές, σταθερές,
διαφορετικές από αυτές που προκαλούν τα αρνητικά συναισθήματα.
-Τα θετικά συναισθήματα διακρίνονται μεταξύ τους στη βάση διαφορετικών χαρακτηριστικών και
οδηγούν σε διαφορετικά αποτελέσματα
-Ο ηδονισμός δεν αποτελεί από μόνος του θετική συνθήκη για την ψυχολογική ευημερία
-Τα αρνητικά συναισθήματα είναι εξίσου σημαντικά με τα θετικά

Θετικότητα (Fredrickson): είναι η σωματική, γνωστική και συναισθηματική κατάσταση του

ατόμου όταν βιώνει θετικά συναισθήματα. Ο όρος αναφέρεται σε ένα ευρύ φάσμα θετικών
συναισθημάτων όπως είναι η αγάπη, η χαρά, η ευγνωμοσύνη, η γαλήνη, το ενδιαφέρον, η
έμπνευση, η ελπίδα, η υπερηφάνεια, το δέος. Τα συναισθήματα αυτά βιώνονται πολύ ουσιαστικά
με συνέπεια να αλλάζει η βιοχημική ισορροπία του σώματός μας. Παράλληλα, η θετικότητα είναι
ήπια σε ένταση και εύθραυστη. Η θετικότητα είναι κάτι περισσότερο από την απλή ευχαρίστηση
μέσω των αισθήσεων ή γενικά την αίσθηση ευτυχίας, καθώς στην περίπτωση αυτής η προσοχή μας
διευρύνεται και η ικανοποίηση που μας προσφέρεται είναι μακροπρόθεσμη. Στον αντίποδα της
θετικότητας υπάρχει η αρνητικότητα, που είναι η γενική αρνητική διάθεση που καταβάλλει τα
άτομα όταν είναι αγχωμένα, όταν κάνουν αρνητικές σκέψεις, έχουν αρνητικά συναισθήματα για
άτομα και καταστάσεις που συνοδεύονται συχνά από υψηλή πίεση, πόνο στο στομάχι, κλπ.

Υπάρχουν έξι λειτουργίες της θετικότητας κατά τη Fredrickson:

-Βελτιώνει τον τρόπο και την ποιότητα ζωής
-Αλλάζει τον τρόπο αντίληψης και κατανόησης του περιβάλλοντος
-Ενισχύει τους σωματικούς, γνωστικούς, ψυχολογικούς, κοινωνικούς πόρους του ατόμου
-Μειώνει την αρνητικότητα
2. Οι φιλοσοφικές και ιστορικές καταβολές της Θετικής Ψυχολογίας
Οι φιλοσοφικές και ιστορικές καταβολές της Θετικής Ψυχολογίας στο δυτικό πολιτισμό
ανιχνεύονται στην έννοια της ελπίδας, όπως αυτή παρουσιάζεται στις διάφορες χρονικές περιόδους.
Οι καταβολές της Θετικής Ψυχολογίας σχετίζονται περισσότερο με αξίες και εμπειρίες των
δυτικών.

-Δυτική φιλοσοφία: η ελπίδα στο δυτικό πολιτισμό μπορεί να θεωρηθεί ως ο δυναμικός και
προσανατολισμένος τρόπος σκέψης που μεταφέρει το άτομο από το παρόν στο μέλλον και που
δίνει στο άτομο την ικανότητα να βρίσκει τρόπους για την υλοποίηση των επιθυμητών στόχων
καθώς και τις απαιτούμενες κινητήριες δυνάμεις για τη χρήση αυτών των τρόπων. Snyder: η ελπίδα
δεν είναι γενετικά προσδιορισμένη αλλά ένας εξ ολοκλήρου εκμαθημένος και ενσυνείδητος τρόπος
σκέψης καθώς και δεν έχουμε πάντα επίγνωσή της. Συνεπώς, η ελπίδα είναι η ουσία της πίστης
στην αξία και την προοπτική του δυτικού πολιτισμού.

-Ανατολική φιλοσοφία: Στην ανατολική κουλτούρα οι θετικές αξίες έχουν κυρίως τη μορφή
αναζήτησης της ισορροπίας ανάμεσα στα στοιχεία του καλού και του κακού. Η προσδοκία και η
επιθυμία για την επίτευξη της ισορροπίας διακρίνει την ανατολική οπτική των θετικών αξιών από
τη δυτική γραμμική οπτική της επίλυσης προβλημάτων και της επιδίωξης της προόδου. Οι
ανατολικοί λαοί αναζητούν την ενότητα στην έννοια της αλλαγής και το νόημα στα θετικά και
αρνητικά στοιχεία της ζωής. Η ανατολική φιλοσοφία είναι συνδεδεμένη με την υπέρβαση και την
πνευματική αναζήτηση. Η θετική εμπειρία στη ζωή είναι ένα πνευματικό ταξίδι που περιλαμβάνει
την υπέρβαση και τη διαφώτιση.

Διαφορές ανατολικού και δυτικού πολιτισμού:

Διαφορετικά πολιτισμικά συστήματα αξιών που επηρεάζουν τον καθορισμό των εννοιών:
δύναμη, αδυναμία: Δύση: ατομικιστική αντίληψη του κόσμου vs Ανατολή: συλλογική οπτική
Διαφορετική αντίληψη προσανατολισμού στο χρόνο
Δύση: προσανατολισμός προς το μέλλον – Ανατολή: προσανατολισμός στο παρελθόν
Διαφορές σε συγκεκριμένες έννοιες και στον τρόπο σύνδεσης και αφομοίωσής τους
Διαφορετική προσέγγιση της ευτυχίας Δυτικός που επιδιώκει ευτυχία, ξεπερνάει εμπόδια vs
Ανατολή: στόχος η ισορροπία
Τρόπος επίτευξης των στόχων Δύση: στόχος κάθε ατόμου (ατομικοί στόχοι) vs Ανατολή: στόχος
ομάδας συνολικά (αρμονικό κοιν.σύνολο)

Σύγχρονες επιρροές:
James: H μελέτη της ανθρώπινης λειτουργικότητας απαιτεί να λάβει κανείς υπόψη την
υποκειμενική εμπειρία του ατόμου. Έδωσε έμφαση στο αντικειμενικό και το παρατηρήσιμο αλλά
και στο υποκειμενικό.

Ανθρωπιστική Ψυχολογία (Rogers, Maslow): κεντρική σημασία στην ανάπτυξη και τον
αυθεντικό εαυτό του ατόμου. Aπέρριψαν την επιστημονική μέθοδο, σημείο στο οποίο διαφωνεί η
Θετική Ψυχολογία. Επίσης, η Ανθρωπιστική Ψυχολογία η πιο κεντρική έννοια είναι η ολοκρατία,
ενώ η Θετική είναι αναγωγική.
3. Θετικά Συναισθήματα

3.1. Ευτυχία, Ελπίδα – Αισιοδοξία, Περιέργεια

Ευτυχία: Θετικό συναίσθημα που αφορά σε μακρόχρονη συνολική αίσθηση ευεξίας και
ικανοποίησης από τη ζωή. Τρεις βασικές θεωρητικές τοποθετήσεις:
o Ηδονισμός: το στιγμιαίο βίωμα απόλαυσης και ικανοποίησης

o Θεωρίες της επιθυμίας: η ευτυχία συνίσταται στην ικανοποίηση των επιθυμιών. Το αντικείμενο
της επιθυμίας είναι προσωπικό και διαφορετικό για κάθε άτομο.

o Θεωρία της αντικειμενικής λίστας: σύνδεση ευτυχίας με μία σειρά πολύτιμων επιτευγμάτων
o Seligman – θεωρία της αυθεντικής ευτυχίας: σύνδεση των παραπάνω, τρία είδη ευτυχίας: η
ευχάριστη ζωή (ηδονισμός και ικανοποίηση από τις καθημερινές απολαύσεις), η καλή ζωή
(επιθυμία, κατανόηση ιδιαίτερων ικανοτήτων του ατόμου), η ζωή με νόημα (αντικειμενική λίστα,
επίτευξη ανώτερου στόχου). Όταν ικανοποιούνται όλα τα κριτήρια, το άτομο ζει γεμάτη ζωή.

Μyers: Συστατικά της ευτυχίας: Η υποκειμενική αίσθηση της ευτυχίας είναι ανεξάρτητη από την
οικονομική ευμάρεια, την ηλικία, το φύλο. Ψυχολογικοί παράγοντες που σχετίζονται με την
ευτυχία είναι: τα θετικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας, η ροή, οι κοντινές σχέσεις, οι
θρησκευτικές κοινότητες. Η ευτυχία συνδέεται με την αίσθηση ελέγχου, την αυτοεκτίμηση και την
αισιοδοξία.

Csikszentmihalyi: αίσθηση της ροής: κατάσταση κατά την οποία τα άτομα βρίσκονται σε μεσαία
επίπεδα διέγερσης και απορροφώνται σε τέτοιο βαθμό από μία δραστηριότητα ώσπου χάνουν την
αίσθηση της συνειδητότητας του εαυτού και του χρόνου. Η μεγαλύτερη απόλαυση βιώνεται όταν
τα άτομα αφιερώνονται σε μία δραστηριότητα που εμπλέκει ενεργά τις δεξιότητές τους.

Ελπίδα: Snyder: γνωστική διαδικασία που σχετίζεται με την κινητοποίηση προς ένα στόχο και
την επίτευξη αυτού. Αποτελείται από την υποκειμενική αντίληψη της επιτυχίας σε σχέση με την
αντίληψη ενός στόχου και από την υποκειμενική αντίληψη της ικανότητας του ατόμου να παράγει
τα κατάλληλα μέσα για να υλοποιήσει τους στόχους του. Είναι απαραίτητο να συνυπάρχουν και τα
δύο συστατικά, τα οποία διαμορφώνονται από το αναπτυξιακό ιστορικό του ατόμου και η ελπίδα
γίνεται αντιληπτή ως ένα σχετικά σταθερό χαρακτηριστικό προσωπικότητας.
o Οφέλη ελπίδας: Συμβάλλει στην ψυχολογική προσαρμοστικότητα και την επίτευξη στόχων, την
αυτοεκτίμηση, τη θετική σκέψη, την ψυχολογική προσαρμογή στην απώλεια

Αισιοδοξία: Sheier & Carver: μια σταθερή τάση του ατόμου να πιστεύει πως είναι πιο πιθανό να
του συμβούν καλά παρά άσχημα πράγματα. Η έμφαση επικεντρώνεται στην πίστη για το καλό
αποτέλεσμα και όχι στην πεποίθηση για τους τρόπους με τους οποίους το άτομο θα επιτύχει το
αποτέλεσμα. Τα αισιόδοξα άτομα διαθέτουν διαθέτουν αυξημένες ικανότητας επίλυσης
προβλημάτων.

o Εκμαθημένη αισιοδοξία: ο τρόπος με τον οποίο συνήθως ένα άτομο ερμηνεύει τα γεγονότα στη
ζωή του μπορεί να ελαχιστοποιήσει ή να αυξήσει την κινητοποίησή του, να μειώσει ή να
ενδυναμώσει την επιμονή του και να το καταστήσει ευάλωτο σε καταθλιπτικά συμπτώματα ή να το
προστατεύσει από αυτά. Τα άτομα με εκμαθημένη αισιοδοξία αποδίδουν στα αρνητικά γεγονότα
της ζωής εξωτερικά, μη σταθερά και συγκεκριμένα αίτια. Αντίθετα, τα άτομα με εκμαθημένη
αβοηθησία αποδίδουν στα αρνητικά γεγονότα ζωής εσωτερικά, σταθερά και γενικευμένα αίτια. Το
αντίθετο συμβαίνει για τα θετικά γεγονότα.

o Οφέλη αισιοδοξίας: λιγότερος θυμός και μοναξιά, καλύτερη προσαρμοστικότητα, καλύτερη,

ενεργητική αντιμετώπιση στρεσογόνων καταστάσεων, καλύτερη ικανοποίηση από τη ζωή. Η
αισιοδοξία είναι μία ψυχολογική στρατηγική που εφαρμόζεται σε συγκεκριμένες καταστάσεις και
δεν λειτουργεί ως αντανακλαστικό, που εφαρμόζεται χωρίς επίγνωση (ευέλικτη, στρατηγική)

Περιέργεια: η επιθυμία για γνώση, για εμπειρία ή για βίωμα, που κινητοποιεί την εξερευνητική
συμπεριφορά προς την απόκτηση νέας γνώσης. Η βάση της επιθυμία για διερεύνηση και
προσωπική ανάπτυξη. Συμβάλλει στη διαμόρφωση κοντινών διαπροσωπικών σχέσεων, που
οδηγούν στο βίωμα χαράς. Διάχυτη -συγκεκριμένη περιέργεια. Το διαφορετικό σύστημα
επιβράβευσης αποτελεί τη βάση των διαφορετικών θεωρητικών προσεγγίσεων για την περιέργεια.
o Θεωρία κινήτρου: Η περιέργεια κινητοποιείται σε σχετικά δυσάρεστες για το άτομο καταστάσεις
αβεβαιότητας, η μείωση της οποίας αποτελεί επιβράβευση για αυτό. Η εμφάνιση ενός νέου
ερεθίσματος διαταράσσει την εσωτερική ανάγκη του ατόμου για γνωστική συνοχή. Η θεωρία
συνδέεται με τις φυσιολογικές διαδικασίες της ομοιόστασης. Loewenstein: ο πρωταρχικός στόχος
της βίωσης περιέργειας είναι η μείωση των δυσάρεστων συναισθημάτων στέρησης που
δημιουργούνται από την έλλειψη γνώσεων. (στόχος: η ανακούφιση από την αβεβαιότητα) Τα
επίπεδα της περιέργειας που βιώνει ένα άτομο σε μία κατάσταση είναι το αποτέλεσμα της σχέσης
ανάμεσα στην εκτίμηση του κενού γνώσης και της δυνατότητας προσέγγισης της απαιτούμενης
γνώσης.
o Η θεωρία της βέλτιστης διέγερσης: Άνθρωποι και ζώα έχουν μια εσωτερική κινητοποίηση για τη
διατήρηση ενός βέλτιστου επιπέδου διέγερσης, στο οποίο βιώνουν απόλαυση (στόχος: η άντληση
απόλαυσης μέσα από τη βίωση του ενδιαφέροντος). Όταν ο οργανισμός έρθει αντιμέτωπος με
υπερβολικά έντονο ερέθισμα, βιώνει υψηλά επίπεδα διέγερσης που κινητοποιούν συμπεριφορά
αποφυγής. Όταν βρίσκεται σε χαμηλά επίπεδα διέγερσης, κινητοποιείται προς τη διερεύνηση του
περιβάλλοντος για να εντοπίσει ερέθισμα που θα διεγείρει την περιέργεια. Spielberger & Starr:
επίδραση των ερεθισμάτων ως προς την ενεργοποίηση θετικών και αρνητικών συναισθηματικών
καταστάσεων, θέτοντας το δίπολο «απόλαυση/άγχος».

o Μοντέλο «ενδιαφέροντος/στέρησης»: Litman & Jimerson: H περιέργεια μπορεί να κινητοποιείται

τόσο από αρνητικές όσο και από θετικές συναισθηματικές καταστάσεις. Η περιέργεια ως στέρηση
ενεργοποιείται όταν το άτομο νιώθει ότι του λείπει η πληροφόρηση την οποία χρειάζεται και αφορά
σε αρνητικά συναισθήματα που σχετίζονται με την αβεβαιότητα και το βίωμα της έλλειψης. Η
περιέργεια ως αίσθηση ενδιαφέροντος διεγείρεται όταν το άτομο νιώθει ότι θα είχε ενδιαφέρον να
ανακαλύψει κάτι καινούριο. Αφορά σε πληροφόρηση, εμπλέκει θετικά συναισθήματα και είναι
μικρότερης έντασης.

o Διαδικασίες από την περιέργεια προς την προσωπική ανάπτυξη (Kashdan, Rose, Fincham):
1. Αύξηση επικέντρωσης στη διερεύνηση του περιβάλλοντος προς αναζήτηση νέων ερεθισμάτων
2. Τα περίεργα άτομα κατέχουν τις απαραίτητες γνωστικές ικανότητες και δεξιότητες.
3. Η επεξεργασία του ερεθίσματος γίνεται μέσα από το βίωμα ροής (όλη η ενέργεια και οι
δεξιότητες ενός ατόμου ενεργοποιούνται και κατευθύνονται προς μία δραστηριότητα)
4. Ενσωμάτωση νέων εμπειριών μέσω αφομοίωσης/προσαρμογής.

3.2. Ψυχολογική ροή (Csikszentmihalyi)

Η ροή είναι μια κατάσταση στην οποία το άτομο είναι απόλυτα απορροφημένο σε ένα
συγκεκριμένο έργο, η προσοχή του είναι ολοκληρωτικά στραμμένη σε αυτό, ενώ έχει απόλυτη
επίγνωση αυτού που λαμβάνει χώρα. Παράλληλα, το άτομο χάνει την αίσθηση του χώρου και του
χρόνου, δεν αισθάνεται κόπωση και δεν κάνει άσχετες σκέψεις με το έργο που εκτελεί. Αντλεί
μεγάλη ικανοποίηση από τη δραστηριότητα. Η εμπειρία της ροής βιώνεται από όλους τους
ανθρώπους κατά καιρούς. Κατά τη διαδικασία της ροής, τα συναισθήματα που βιώνονται είναι
θετικά, προσδίδουν στο άτομο ενέργεια και πηγάζουν από την ικανοποίηση που νιώθει το άτομο
λόγω του ότι έχει τις απαραίτητες δεξιότητες για την αντιμετώπιση των προκλήσεων μίας
κατάστασης. Η ροή διακρίνεται από έντονη προσοχή, σαφείς στόχους, έλεγχο των συναισθημάτων
και δεν διαμορφώνεται από τα αντικειμενικά χαρακτηριστικά των προκλήσεων ή την υποκειμενική
αξιολόγηση των ικανοτήτων του ατόμου, αλλά από την αντίληψη του ατόμου σχετικά με το ποιες
είναι οι προκλήσεις του περιβάλλοντος και ποιες οι δεξιότητές του.

Θεωρία της ψυχολογικής ροής: η βίωση της ψυχολογικής ροής προϋποθέτει την εγκαθίδρυση
ισορροπίας μεταξύ της υποκειμενικής αντίληψης του ατόμου για τις ικανότητές του και των
διαθέσιμων από αυτό δυνατοτήτων για δράση.
Η ισορροπία αυτή είναι εύθραυστη και ως αποτέλεσμα της επίτευξής της ή μη μπορεί να βιώσει το
άτομο 4 καταστάσεις:
1. Χαμηλές προκλήσεις – χαμηλές δεξιότητες: απάθεια, χαμηλή ποιότητα υποκειμενικής εμπειρίας
2. Υψηλότερες οι προκλήσεις από τις δεξιότητες: άγχος
3. Υψηλότερες οι δεξιότητες από τις προκλήσεις: ανία
4. Υψηλές προκλήσεις – υψηλές δεξιότητες: ψυχολογική ροή, υψηλή ποιότητα υποκειμενικής
εμπειρίας

Δεν δίνεται σημασία στις πραγματικές δεξιότητες του ατόμου και τις αντικειμενικές προκλήσεις,
αλλά στην υποκειμενική εκτίμηση του ατόμου σχετικά με τα δύο.

Οι τρεις τελεονομίες: Η θεωρία της ψυχολογικής ροής εκλαμβάνει το άτομο ως ένα σύστημα που
ενεργεί σύμφωνα με τρεις ολοκληρωμένες τελεονομίες:
1. Γενετική (αναζήτηση ευχαρίστησης και επίτευξης στόχων γενετικά προγραμματισμένων),
2. Πολιτιστική (αναζήτηση κοινωνικής αναγνώρισης, οικονομικής επιτυχίας),
3. Τελεονομία εαυτού (αναδιοργάνωση και ανάπτυξη νοητικών λειτουργιών). Οι ιδανικές συνθήκες
είναι όταν το άτομο καθοδηγείται από την τελεονομία εαυτού, όπου στόχος είναι η βελτιστοποίηση
της εμπειρίας και όχι το προκαθορισμένο αποτέλεσμα. Είναι αυθύπαρκτη δραστηριότητα, που δεν
γίνεται με την προοπτική ανταμοιβής, αλλά γιατί το να την εκτελείς και μόνο αποτελεί αμοιβή που
ενέχει τη δική της προσωπική αξία.

Χαρακτηριστικά της ψυχολογικής ροής:

1. Ισορροπία μεταξύ πρόκλησης και ικανοτήτων ανταπόκρισης του ατόμου,
2. Συγχώνευση δράσης και επίγνωσης,
3. Σαφείς στόχοι,
4. Άμεση ανατροφοδότηση,
5. Συγκέντρωση στο επιτελούμενο έργο,
6. Αίσθημα ελέγχου,
7. Απώλεια αυτό–συνειδητότητας,
8. Μετασχηματισμός του χρόνου, Αποτέλεσμα όλων: Αυτοτελής εμπειρία (= αίσθηση βαθιάς
απόλαυσης),
9. Ευχαρίστηση, απόλαυση

Προϋποθέσεις βίωσης ψυχολογικής ροής: Η ροή τείνει να βιώνεται σε περιπτώσεις όπου το

άτομο βρίσκεται αντιμέτωπο με μία σειρά σαφώς καθορισμένων στόχων, η κατάκτηση των οποίων
απαιτεί συγκεκριμένες ενέργειες.
Είναι πιθανότερο να συμβεί όταν:
-Το άτομο συμμετέχει σε δομημένες δραστηριότητες, καθώς αυτές έχουν συγκεκριμένους στόχους,
άρα το άτομο λαμβάνει άμεση ανατροφοδότηση και επιτρέπουν στο άτομο να ασκήσει έλεγχο στην
καταβαλλόμενη προσπάθειά του και στις προκλήσεις.
-Υπάρχει ισορροπία μεταξύ των δυνατοτήτων του ατόμου και των απαιτήσεων μίας
δραστηριότητας, με αποτέλεσμα τη συγκέντρωση της προσοχής στο παρόν και την εξαφάνιση των
ανησυχιών, καθώς και την απώλεια της αυτό-συνειδητότητας. Παράλληλα σημειώνεται αίσθημα
υπέρβασης του εαυτού

Ένα άτομο μπορεί κατά τη διάρκεια της ίδιας αντικειμενικής εμπειρίας να μετακινηθεί σε συνθήκες
ανίας, συναισθήματα άγχους, καταστάσεις ιδανικής ψυχολογικής κατάστασης.
Οι κατάλληλες συνθήκες βίωσης της ψυχολογικής ροής μπορούν να δημιουργηθούν μέσα από:
α. την οριοθέτηση της πραγματικότητας,
β. την αίσθηση ελέγχου,
γ. την αντίδραση σε κάθε πληροφόρηση με πλήρη συγκέντρωση.

Ικανότητα βίωσης της ψυχολογικής ροής: Τα άτομα με αυτοτελή προσωπικότητα έχουν την
τάση να βιώνουν την ψυχολογική ροή σε μεγαλύτερη συχνότητα και ένταση σε σύγκριση με άλλα
άτομα. Απολαμβάνουν περισσότερο τη ζωή, χαρακτηρίζονται από περιέργεια, ενδιαφέρον,
υπομονή, υποκίνηση από εσωτερικά κίνητρα. Σημαντική για τη διαμόρφωση αυτοτελούς
πραγματικότητας είναι η οικογένεια. Τα χαρακτηριστικά μιας οικογένειας που προωθεί τη βίωση
ψυχολογικής ροής είναι: Σαφήνεια των στόχων και της ανατροφοδότησης, Επικέντρωση
ενδιαφέροντος στο παιδί σε κάθε ηλικιακή του φάση, Παροχή στο παιδί της δυνατότητας επιλογής,
Εμπιστοσύνη στις ικανότητες του παιδιού, Προκλήσεις για σύνθετες δραστηριότητες.

3.3. Η έννοια της ψυχικής ανθεκτικότητας

Η έρευνα της ψυχικής ανθεκτικότητας αναζητά τι είναι αυτό που κάνει τα άτομα να ξεπερνούν τις
δυσκολίες, να τα βγάζουν πέρα με την αντιξοότητα και να ζουν μια ικανοποιητική ζωή. Ξεκίνησε
το 1970, όταν παρατηρήθηκε ότι παιδιά που μεγάλωναν σε αντίξοες κοινωνικο-οικονομικές
συνθήκες, παρά τον κίνδυνο εμφάνισης ψυχοπαθολογίας, κατάφεραν να αναπτυχθούν φυσιολογικά.
Το γεγονός αυτό οδήγησε στο συμπέρασμα ότι η ανθεκτικότητα είναι αποτέλεσμα των
φυσιολογικών μηχανισμών προσαρμογής και είναι περισσότερο κοινή από ό,τι μέχρι τότε
πιστευόταν. Στους ενήλικες, έχει βρεθεί ότι υπάρχει μία μεγάλη ποικιλία αντιδράσεων στις
τραυματικές εμπειρίες, μία από τις οποίες είναι και η ανθεκτικότητα.

Η έρευνα της ψυχικής ανθεκτικότητας έχει ακολουθήσει τέσσερα κύματα:

1. Στροφή από τους παράγοντες κινδύνου που οδηγούν στην ψυχοπαθολογία στην αναγνώριση των
δυνατοτήτων του ατόμου
2. Αναγνωρίστηκε η δυναμική φύση της ανθεκτικότητας και προσπάθησαν να αναγνωρίσουν τις
αλληλεπιδράσεις μεταξύ ατόμων και συστημάτων. Η ανθεκτικότητα αντιμετωπίστηκε ως η
διαδικασία μέσω της οποίας το άτομο ανταπεξέρχεται στην αλλαγή. Επίσης, έγινε αντιληπτή η
πολυπλοκότητα των χαρακτηριστικών και των προστατευτικών παραγόντων.
3. Richardson: Αναζήτηση έμφυτων κινητήριων δυνάμεων ανάκαμψης από τραυματικά γεγονότα. ,
Masten & Wright: εφαρμογή παρεμβάσεων που ενισχύουν την ανθεκτικότητα μέσα από την
προώθηση διεργασιών όπως η αποτελεσματική γονική λειτουργία.
4. Συνθετικό, περιλαμβάνει τις εξελίξεις στη μελέτη των γονιδίων.
Η ανθεκτικότητα αναφέρεται στη θετική προσαρμογή του ατόμου παρά στην ύπαρξη αντίξοων ή
τραυματικών συνθηκών, στην αποτελεσματική αντιμετώπισή τους και την ανάκαμψη από αυτές. Οι
συνθήκες αυτές μπορεί να αφορούν είτε σε μόνιμες καταστάσεις, είτε σε απροσδόκητα τραυματικά
γεγονότα.

Δίλημμα ερευνητών: Είναι χαρακτηριστικό της προσωπικότητας ή δυναμική διαδικασία ή

αποτέλεσμα;

Μορφές ανθεκτικότητας σχετίζονται με:

o αντίσταση, δηλαδή διατήρηση της φυσιολογικής λειτουργίας πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την
έκθεση σε κάποιο τραυματικό γεγονός. Η λειτουργικότητα επηρεάζεται λίγο ή καθόλου.
o ανάρρωση, δηλαδή σταδιακή επαναφορά του ατόμου στο προηγούμενο ή φυσιολογικό επίπεδο
λειτουργίας αφού αυτό έχει διαταραχθεί μετά από την έκθεσή του σε κάποιο τραυματικό γεγονός.
Η έννοια αυτή αντανακλά την ελαστικότητα της αντίστασης.
o ομαλοποίηση: χαρακτηρίζει κυρίως παιδιά που γεννιούνται σε αντίξοα περιβάλλοντα και μετά τη
μετακίνησή τους σε υγιές περιβάλλον, αποκτούν φυσιολογική ανάπτυξη.
o ανασυγκρότηση: αναδόμηση των αντιλήψεων, πεποιθήσεων και συμπεριφορών ώστε το άτομο να
προσαρμοστεί στο τραυματικό γεγονός ή να οχυρωθεί ώστε να αντέξει μελλοντικά τραύματα.
Συναφής έννοια είναι και αυτή της μεταμόρφωσης (βελτίωση φυσιολογικής λειτουργικότητας μετά
από τραυματικό γεγονός, μόνο θετική αλλαγή, σε αντίθεση με την ανασυγκρότηση) και της
μετατραυματικής ανάπτυξης (μόνο θετική αλλαγή, σε αντίθεση με την ανασυγκρότηση).
o Σύμφωνα με άλλους ερευνητές, η ανθεκτικότητα θα πρέπει να περιλαμβάνει την έννοια της
ανάρρωσης και την έννοια της διατηρησιμότητας.

Ανθεκτικότητα και συναφείς έννοιες

-Σκληρότητα: σύνολο χαρακτηριστικών προσωπικότητας που συνδέεται με την ανθεκτικότητα και
λειτουργεί ως πηγή αντίστασης απέναντι στα στρεσογόνα γεγονότα. Χαρακτηρίζεται από τρεις
αντιλήψεις του ατόμου για τον εαυτό του και τον κόσμο και περιλαμβάνουν τη δέσμευση, τον
έλεγχο και την πρόκληση. Τα άτομα με υψηλή σκληρότητα δεσμεύονται σε όσα κάνουν, θεωρούν
ότι έχουν έλεγχο στις αιτίες και τις λύσεις των προβλημάτων και βλέπουν τις αλλαγές και τις
απαιτήσεις για προσαρμογή ως προκλήσεις και ευκαιρίες για ανάπτυξη.
-Ανθεκτικότητα του εγώ: σταθερό χαρακτηριστικό της προσωπικότητας του ατόμου που
αντικατοπτρίζει την ικανότητα προσαρμογής ενός ατόμου. Η ικανότητα των ατόμων να
προσαρμόζουν το επίπεδο ελέγχου και αναστολής των παρορμήσεών τους, ανάλογα με τις
απαιτήσεις της κατάστασης. Σχετίζεται με την απουσία ευαισθησίας απέναντι στο άγχος και τη
θετική ενασχόληση με τον κόσμο, το θετικό συναίσθημα και το άνοιγμα στην εμπειρία.
-Μετατραυματική ανάπτυξη: οι θετικές αλλαγές που συμβαίνουν ως αποτέλεσμα μιας τραυματικής
εμπειρίας. Πολυδιάστατη εννοιολογική κατασκευή που αποτελείται από πέντε παράγοντες: τη
μεγαλύτερη εκτίμηση για τη ζωή και αλλαγή προτεραιοτήτων, τις πιο στενές διαπροσωπικές
σχέσεις, τη μεγαλύτερη αίσθηση προσωπικής δύναμης, την αναγνώριση νέων δυνατοτήτων, την
πνευματική αλλαγή και εξέλιξη.

Παράγοντες που σχετίζονται με την ανθεκτικότητα

Σημαντικό ρόλο για την ανθεκτικότητα παίζει το επίπεδο κινδύνου στο οποίο εκτίθεται το άτομο
και το κατά πόσο ο κίνδυνος αφορά σε πολλές συνεχόμενες αντίξοες εμπειρίες ή αντιθέτως σε μία
μεμονωμένη εμπειρία. Επίσης παίζει ρόλο η χρονική στιγμή, και οι προηγούμενες εμπειρίες του
ατόμου.

Προστατευτικοί παράγοντες:
Νοημοσύνη: η ευφυΐα και οι ανώτερες διανοητικές ακαδημαϊκές ικανότητες ασκούν
προστατευτική επίδραση σε αντίξοες συνθήκες και σχετίζονται στενά με την ανθεκτικότητα. Το
νοητικό επίπεδο σχετίζεται με την ικανότητα επίλυσης προβλημάτων που χρειάζεται για την
καταπολέμηση της αντιξοότητας. Ωστόσο, η ανθεκτικότητα απαιτεί καλή νοητική κατάσταση και
όχι εξαιρετική ευφυΐα. Βέβαια, και το να μην καταλαβαίνεις πλήρως τι συμβαίνει μπορεί να
λειτουργήσει προστατευτικά.
 Γνωστική ευελιξία: σχετίζεται με το επεξηγηματικό στυλ, τη θετική επανεκτίμηση των
καταστάσεων που αντιμετωπίζει κανείς και την αποδοχή.
Θετικές αντιλήψεις για τον εαυτό: η υψηλή αυτοεκτίμηση, η αίσθηση αυτό-
αποτελεσματικότητας και η κατανόηση που έχει κάποιος για τον εαυτό του, τα κίνητρα, τα δυνατά
σημεία και τι αδυναμίες του, είναι ιδιότητες που σχετίζονται με μία ισχυρή αίσθηση εαυτού και
ατομικής ταυτότητας και χαρακτηρίζουν τα ανθεκτικά άτομα.
Αυτορρύθμιση: η ικανότητα του ατόμου να ελέγχει την προσοχή, τη διέγερση, το συναίσθημα,
τη δράση και τη συμπεριφορά, ώστε να επιτύχει τους επιθυμητούς στόχους. Έχει να κάνει με την
ικανότητα ελέγχου του αρνητικού συναισθήματος
Στρατηγικές αντιμετώπισης: Η ανθεκτικότητα συνδέεται με δύο στρατηγικές αντιμετώπισης, την
ενεργητική (εστίαση στα προβλήματα) και ευέλικτη αντιμετώπιση (προσαρμογή συμπεριφοράς στις
εκάστοτε συνθήκες) και την κατασταλτική αντιμετώπιση.(αποφυγή δυσάρεστων σκέψεων,
συναισθηματική αποσύνδεση, φυσιολογική διέγερση σε σχέση με τα ερεθίσματα)
Νόημα στη ζωή: η αίσθηση σκοπού και νοήματος στη ζωή, η ικανότητα να ονειρεύεσαι,
πεποιθήσεις για το δίκαιο και το άδικο, αλτρουισμός.
Θετικά συναισθήματα, αισιοδοξία και χιούμορ: Σύμφωνα με τη Θεωρία Διεύρυνσης και
Δόμησης των Θετικών Συναισθημάτων της Fredrickson, η βίωση θετικών συναισθημάτων
διευρύνει το ρεπερτόριο σκέψης και δράσης του ατόμου, δομεί νέους πόρους και λειτουργεί ως
αντίδοτο στις επιδράσεις των αρνητικών συναισθημάτων, με αποτέλεσμα τη βελτίωση των
στρατηγικών αντιμετώπισης του ατόμου, όπως η θετική επανεκτίμηση, η επίλυση προβλημάτων, η
απόδοση θετικού νοήματος. Σύμφωνα με τους Tugade & Fredrickson, τα ανθεκτικά άτομα
χρησιμοποιούν τα θετικά συναισθήματα για να ανακάμψουν από αρνητικές συναισθηματικές
εμπειρίες. Η βίωση θετικών συναισθημάτων συμβάλλει στην αποτελεσματική ρύθμιση του
συναισθήματος. Σημαντική είναι και η σχέση μεταξύ αισιοδοξίας και θετικών συναισθημάτων.
Σχέσεις προσκόλλησης και κοινωνική στήριξη: Η σημασία των σχέσεων εξηγείται από το
βιολογικό σύστημα που εμπλέκεται σε αυτές, το σύστημα προσκόλλησης (βρεφική ηλικία
προσκόλληση με φροντιστές, και μετά με φίλους, σύντροφο, παιδιά).
Κλίμακες μέτρησης ανθεκτικότητας, άλλες βασίζονται στη θεώρηση της ανθεκτικότητας ως
χαρακτηριστικού προσωπικότητας, κάποιες αξιολογούν τους προστατευτικούς παράγοντες που
διαθέτει το άτομο, ενώ άλλες μετρούν απευθείας την ικανότητα ανάκαμψης από το στρες.

Παρεμβάσεις για την ενίσχυση της ανθεκτικότητας στους ενήλικες:

Αποδοχή ποικιλίας παρεμβάσεων που μπορούν να φανούν χρήσιμες, όπως η καθοδήγηση, η
άσκηση και η ενσυνειδητότητα, αλλά και παρεμβάσεων που εστιάζουν στην καλλιέργεια θετικών
στάσεων και ικανοτήτων, όπως η τόνωση της ελπίδας και αισιοδοξίας. Δομημένη παρέμβαση είναι
η Θεραπεία Ευεξίας (μοντέλο που αποσκοπεί στη θεραπεία των συμπτωμάτων που παραμένουν
μετά την επιτυχή θεραπεία των διαταραχών άγχους και διάθεσης και στην καλλιέργεια της
ανθεκτικότητας του ατόμου – στόχος του θεραπευτή να οδηγήσει τον ασθενή από την εξασθένιση
σε ένα βέλτιστο επίπεδο που αντικατοπτρίζεται από 6 διαστάσεις ψυχολογικής ευεξίας).
4. Θετικά στοιχεία του χαρακτήρα και αρετές
Χαρακτηριστικά που συνεισφέρουν στην ανάπτυξη και άνθηση του ατόμου, ενισχύουν την
ψυχολογική ανθεκτικότητά του και λειτουργούν προστατευτικά ενάντια στην ψυχική ασθένεια.
Θεμέλιοι λίθοι για την αξιολόγηση της λειτουργικότητας των ατόμων καθώς και για τη βίωση
θετικών εμπειριών.

Θετικά στοιχεία του χαρακτήρα για το VIA Institute: Η κατηγοριοποίηση του VIA Institute
περιλαμβάνει διαστάσεις που αντανακλούν περιοχές της βέλτιστης ανθρώπινης λειτουργίας, τα
θετικά στοιχεία του χαρακτήρα των ατόμων (αντίθετα από DSM που είναι κατηγοριοποίηση
ψυχικών λειτουργιών). Κάθε διάσταση αντιπροσωπεύει ένα συνεχές στο οποίο κάθε άτομο
λαμβάνει μία διαφορετική βαθμολογία. Έτσι, τα θετικά στοιχεία μελετώνται ως ατομικές διαφορές.
Αποτελεί ένα εγχειρίδιο των υγιών λειτουργιών του ατόμου, επικεντρώνεται στα θετικά σημεία των
ατόμων, συμπληρώνοντας, έτσι το DSM.

Θεωρητικές καταβολές της κατηγοριοποίησης του VIA Institute: Η κατηγοριοποίηση του VIA
Institute διαχωρίζει τα θετικά στοιχεία του χαρακτήρα σε αμοιβαία αποκλειόμενες και εξαντλητικές
κατηγορίες. Σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση αυτή, τα συστατικά στοιχεία του χαρακτήρα
υπάρχουν σε διαφορετικά επίπεδα αφαίρεσης. Το πιο αφηρημένο επίπεδο είναι οι 6 αρετές (σοφία,
κουράγιο, ανθρωπιά, δικαιοσύνη, αυτοσυγκράτηση, υπέρβαση). Οι αρετές είναι κεντρικά
ανθρώπινα χαρακτηριστικά που αξιολογούνται θετικά ανεξάρτητα από το κοινωνικο-πολιτισμικό
τους πλαίσιο, και συγκροτούν τον καλό χαρακτήρα. Είναι πιθανό ότι έχουν βιολογική – εξελικτική
βάση, δηλαδή, μέσω της εξελικτικής διαδικασίας επικράτησαν ως προδιαθέσεις που λειτουργούν
προς τη βέλτιστη επίλυση σημαντικών θεμάτων για την επιβίωση του ατόμου. Συνιστά το πιο
υψηλό επίπεδο αφαίρεσης και περιλαμβάνει τα θετικά στοιχεία του χαρακτήρα που είναι λιγότερο
αφηρημένες έννοιες, μικρότερο ηθικό βάρος, δεν διασπώνται σε επιμέρους έννοιες. Τα θετικά
στοιχεία του χαρακτήρα ορίζουν τις αρετές. Τόσο οι αρετές όσο και τα θετικά στοιχεία του
χαρακτήρα θεωρούνται το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασης μεταξύ περιβαλλοντικών παραγόντων
και εγγενών χαρακτηριστικών του ατόμου.

Κριτήρια επιλογής των θετικών στοιχείων του χαρακτήρα:

1. Κάθε θετικό στοιχείο έχει ηθική αξία από μόνο του, ακόμα και εν απουσία εμφανών ωφέλιμων
αποτελεσμάτων
2. Η εκδήλωση θετικού στοιχείου χαρακτήρα από ένα άτομο δεν υποβιβάζει τους άλλους γύρω του
3. Τα Θ.Σ. εκδηλώνονται σε διάφορα πεδία και καταστάσεις, στις σκέψεις, τα συναισθήματα, τις
συμπεριφορές, και είναι σταθερά σε βάθος χρόνου
4. Κάθε θετικό στοιχείο είναι μονοδιάστατο και διακριτό των άλλων
5. Τα ΘΑ ενσωματώνονται σε ευρέως αναγνωρίσιμα πρότυπα
6. Υπάρχουν παιδιά ιδιοφυΐες των ΘΣΧ
7. υπάρχουν άτομα που παρουσιάζουν απουσία ενός συγκεκριμένου ΘΣΧ
8. Τα ΘΣΧ μπορούν να καλλιεργηθούν και να διδαχθούν
9. Συμβάλλουν στη βίωση εμπειριών που χαρακτηρίζουν ζωή με νόημα και βοηθούν όχι μόνο στην
εξάλειψη ασθένειας αλλά και στην επίτευξη καλύτερης ποιότητας ζωής.

Η κατηγοριοποίηση του VIA Institute:

Αναγνωρίζονται 24 θετικά στοιχεία του χαρακτήρα που κατηγοριοποιούνται σε 6 αρετές:
(1η) Σοφία και γνώση: περιλαμβάνει ΘΣ που εμπεριέχουν γνωστικά χαρακτηριστικά που
σχετίζονται με την απόκτηση και τη χρήση γνώσης για τη δημιουργία καλής ζωής. ΘΣ:
δημιουργικότητα (πρωτοτυπία & λειτουργικότητα σκέψης και συμπεριφοράς), περιέργεια
(ενδιαφέρον, επιδίωξη για καινοτόμες και συναρπαστικές εμπειρίες, δεκτικότητα σε νέες
εμπειρίες), κριτική ικανότητα (προσεκτική σκέψη και σφαιρική εξέταση των πραγμάτων), αγάπη
για μάθηση, προοπτική (δίνει σοφές συμβουλές, προσεγγίζει τη ζωή με νόημα)
(2η) Κουράγιο: περιλαμβάνει ΘΣ που συνεισφέρουν στη συνειδητή επιδίωξη για την επίτευξη
στόχων, ακόμη και αν παρουσιάζονται εμπόδια. ΘΣ: γενναιότητα (ικανότητα να κάνει αυτό που
πρέπει, αντιμετωπίζοντας το φόβο), επιμονή (εργατικότητα, προϋποθέτει ικανότητα καλής κρίσης),
αυθεντικότητα (αυθεντική έκφραση του εαυτού, ανάληψη ευθυνών), ζωτικότητα (ζήλος,
ενθουσιασμός, σθένος, ενεργητικότητα)
(3η) Ανθρωπιά: περιλαμβάνει ΘΣ που αφορούν στη φροντίδα και την προσέγγιση ενός άλλου
ατόμου. ΘΣ: αγάπη (αμοιβαία σχέση μεταξύ δύο ατόμων που περικλείει θετικά συναισθήματα),
καλοσύνη (τάση για βοήθεια, φροντίδα, συμπόνια και καλές πράξεις, κοινωνική νοημοσύνη
(ικανότητα για διαχείριση πληροφοριών που αφορούν σε συναισθήματα και κίνητρα και σχετίζεται
με την ευζωία – έντονο διαπροσωπικό στοιχείο, περικλύει και τη συναισθηματική νοημοσύνη)
(4η) Δικαιοσύνη: περικλύει ΘΣ του χαρακτήρα που συνεισφέρουν στην καλύτερη δυνατή
αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμου και ομάδας άλλων ατόμων. ΘΣ: ομαδικότητα (αίσθηση κοινωνικού
καθήκοντος, αίσθημα κοινωνικής ευθύνης, αφοσίωση), αμεροληψία (αντιμετώπιση όλων ισότιμα,
λήψη αποφάσεων ανεξάρτητα από προσωπικά συμφέροντα), ηγεσία (τάση ατόμου για
κινητοποίηση, βοήθεια, κατεύθυνση, οργάνωση δράσεων)
(5η) Εγκράτεια: συνίσταται σε ΘΣ που προστατεύουν από την υπερβολή και μετριάζουν τις
δραστηριότητες του ατόμου προς κάποιες κατευθύνσεις, χωρίς όμως να το αποτρέπουν. ΘΣ:
συγχώρευση και ευσπλαχνία (συσχετίζεται με προσήνεια και συναισθηματική σταθερότητα και
μειωμένη επιθετικότητα), ταπεινοφροσύνη & μετριοφροσύνη (αντικειμενική, ειλικρινή και
αυθεντική παρουσίαση του εαυτού, έτσι ώστε η προσοχή να αποπροσανατολίζεται από αυτό),
σύνεση (προσανατολισμός προς το μέλλον, πρακτική λογική, αυτοδιαχείριση), αυτορρύθμιση
(αυτοέλεγχος – ο έλεγχος προς τον εαυτό για τη διαχείριση συναισθημάτων, ενορμήσεων,
σκέψεων, πράξεων, με στόχο την επίτευξη των σκοπών)
(6η) Υπέρβαση: αφορά σε ΘΣ του χαρακτήρα που νοηματοδοτούν τη ζωή του ατόμου και
συνεισφέρουν στη σύνδεσή του με ένα ανώτερο και αυρύτερο σύνολο, όπως ο κόσμος ή το σύμπαν.
ΘΣ: θαυμασμός (εκτίμηση της ομορφιάς και της τελειότητας, θέος, ανύψωση), ευγνωμοσύνη
(αίσθηση χαράς και διάθεσης ατόμου να εκφράσει τις ευχαριστίες του ως ανταπόδωση για
οτιδήποτε θεωρεί ότι του χαρίζεται), ελπίδα (αισιοδοξία, προσανατολισμός προς το μέλλον, ενέχει
στοιχεία ικανοποίησης), χιούμορ, πνευματικότητα (θρησκευτικότητα, πίστη, σκοπός)

Διαφοροποίηση ΘΣΧ από άλλες συγγενείς έννοιες

1. Προσωπικότητα: Κοινά: διαχρονική σταθερότητα, έκφραση μέσω σκέψεων & συναισθημάτων,
μέτρηση ως ατομικές διαφορές.
Διαφορές: οι περιβαλλοντικοί παράγοντες δεν βαρύνουν με τον ίδιο τρόπο την έκφραση των δύο:
σε αντίθεση με ΘΣ, τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας έχουν γενετική βάση
2. Ταλέντα και ικανότητες: Τα ταλέντα και οι ικανότητες υπόκεινται σε πολύ μικρότερες
διαφοροποιήσεις μέσω της άσκησής τους, σε αντίθεση με τη βελτίωση που επιφέρει η καλλιέργεια
των ΘΣΧ. Επίσης, αν και αξιολογούνται θετικά, τα ταλέντα και οι ικανότητες δεν έχουν ηθική αξία.
3. Περιστασιακά θέματα: Σε αντίθεση με ΘΣΧ, τα περιστασιακά θέματα διαφέρουν από
κατάσταση σε κατάσταση και επηρεάζονται από το κοινωνικοπολιτισμικό πλαίσιο. Δεν έχουν
ηθική αξία από μόνα τους.
4. Αξίες: Διαφορές: Σε αντίθεση με ΘΣ, που εκφράζουν σταθερά γνωρίσματα του ατόμου, οι αξίες
είναι μία αξιολογική κρίση.
Κοινά: Και τα δύο παρουσιάζουν σχετική σταθερότητα, συνεισφέρουν σε επιθυμητά αποτελέσματα
και έχουν ηθική αξία, και ορισμένες πτυχές τους έχουν οικουμενική διάσταση.

Συνεισφορά της κατηγοριοποίησης των Θετικών Στοιχείων του Χαρακτήρα: Προσφέρει ένα
ενιαίο πλαίσιο αναφοράς των θετικών και αρνητικών στοιχείων του χαρακτήρα, μία μέθοδο
οργάνωσης των θεωρητικών αναζητήσεων και των ερευνητικών μελετών στο πεδίο αυτό. Επιπλέον,
παρέχει ένα κοινό λεξιλόγιο των θετικών γνωρισμάτων, διευκολύνοντας την επικοινωνία και
δίνοντας το έναυσμα για την ανάπτυξη και άλλων ψυχομετρικών εργαλείων.

Κριτική στην κατηγοριοποίηση του VIA Institute:

1. Δεν είναι εξαντλητική και οργανωμένη,
2. Η αυτοαναφορά ως μέθοδος περιγραφής και μέτρησης των θετικών στοιχείων του χαρακτήρα
επηρεάζεται σημαντικά από την τάση του ατόμου για κοινωνικά επιθυμητές απαντήσεις,
μειώνοντας με τον τρόπο αυτό την εγκυρότητα της μέτρησης.
3. Η καταγραφή μέσω ενός ερωτηματολογίου (Ερωτ.ΘΣΧ) είναι ελλιπής και ανεπαρκής για την
περιγραφή του εύρους και της πολυπλοκότητας των χαρακτηριστικών αυτών.
4. Προβληματισμοί για τη χρήση των ΘΣΧ για τη θεραπευτική πρακτική και τη συμβουλευτική,
καθώς υπεραπλουστεύεται η μελέτη σύνθετων εννοιών και ελλοχεύει ο κίνδυνος επανάπαυσης του
ατόμου σε αυτή την πρακτική και παράκαμψης της διερεύνησης.
5. Η ψυχολογία των ανθρώπινων δυνατοτήτων δεν θα πρέπει να εστιάζει αποκλειστικά στα θετικά
σημεία του ατόμου, αλλά θα πρέπει να εξετάζονται και τα θετικά στοιχεία στις αρνητικές
καταστάσεις και το αντίστροφο.
6. Πρέπει να υπάρχει επίγνωση της βαρύτητας του πλαισίου εντός του οποίου εκφράζονται τα
ΘΣΧ.
7. Χρειάζεται η επίγνωση μιας συνεχούς διεργασίας που συνδέεται με τη συλλογική ανοδική
εξέλιξη, το γίγνεσθαι και το σχετίζεσθαι του ατόμου.
5. Εφαρμογές της Θετικής Ψυχολογίας
1. Ψυχοθεραπεία:
Η θετική ψυχολογία επέκτεινε την αξιολόγηση όχι μόνο στην αρνητική συμπεριφορά του
πάσχοντα αλλά και στις ικανότητες και δυνατότητές του, ενώ παράλληλα πρότεινε μία σειρά
παρεμβάσεων με στόχο όχι μόνο τη θεραπεία της παθολογίας, αλλά και την περαιτέρω βελτίωση
των ασθενών.

Α. Αξιολόγηση: Πέραν του DSM, το 2004 παρουσιάστηκε ένα αναλυτικό εγχειρίδιο για την
αξιολόγηση των θετικών χαρακτηριστικών και δυνατοτήτων του ατόμου. Εγχειρίδιο Κατάταξης
των Δυνατοτήτων και των Αρετών – VIA (Pearson & Seligman) – περιγράφει 6 αρετές και 24
δυνατότητες. Στόχος είναι ο καθορισμός ενός προσωπικού προφίλ δυνατοτήτων για κάθε άτομο.
Στο μέλλον, προτείνεται η αξιολόγηση να είναι πιο σφαιρική, να δίνεται βάση και στις δυνατότητες
του θεραπευόμενου και να είναι δομημένη, να στηρίζεται σε αντικειμενική καταγραφή
δυνατοτήτων

Β. Θεραπεία: Η θετική ψυχολογία επιδιώκει τη μεταμόρφωση της ψυχοθεραπείας ως προς το

περιεχόμενο και τη μορφή των θεραπευτικών παρεμβάσεων, δίνοντας έμφαση στα θετικά
συναισθήματα. Σήμερα αναδεικνύεται ένας καινούριος ρόλος των θετικών συναισθημάτων, εκείνος
του μηχανισμού αλλαγής. Σύμφωνα με έρευνες, η βίωση και η έκφραση θετικών συναισθημάτων
κατά τη διάρκεια της ψυχοθεραπείας παίζει σημαντικό και διαφορετικό ρόλο, συγκρινόμενη με
εκείνη των αρνητικών συναισθημάτων. Τα θετικά συναισθήματα μπορούν να λειτουργούν ως
μηχανισμοί αλλαγής. Στο πλαίσιο αυτό έχουν προταθεί θεραπευτικά μοντέλα, αλλά και μία σειρά
θετικών ασκήσεων, με στόχο να καλλιεργήσουν τα θετικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά (π.χ.
ασκήσεις συγχώρεσης, ευγνωμοσύνης, αλτρουισμού). Προβληματισμός: από την αδιαφορία για τα
θετικά χαρακτηριστικά να οδηγηθούμε στον άκριτο υπερθερματισμό.

2. Εκπαίδευση και Θετική Ψυχολογία:

Η Θετική Ψυχολογία ανέδειξε την καθοριστική επίδραση των θετικών συναισθημάτων στη
διαδικασία της μάθησης και ιδιαίτερα την εμφανή βελτίωση των επιδόσεων των ατόμων όταν αυτά
βρεθούν σε ένα θετικό περιβάλλον που προσφέρει κοινωνική στήριξη, αισιοδοξία, επικέντρωση
στα θετικά και τις δυνατότητες του ατόμου, σε αντίθεση με την ανάλυση και την επικέντρωση στα
προβλήματα. Στο εκπαιδευτικό περιβάλλον, οι εφαρμογές της Θετικής Ψυχολογίας
επικεντρώνονται στην ψυχολογική ενδυνάμωση των μαθητών και στην καλλιέργεια των δυνατών
τους σημείων.
3. Οργανισμοί:
Η θετική Ψυχολογία έχει στη διάθεσή της πληθώρα στοιχείων που ανιχνεύουν αποτελεσματικά
τους παράγοντες που συμβάλλουν στην ανάπτυξη του αισθήματος της ικανοποίησης και της
ευζωίας.

Luthans: Θετική Οργανωσιακή Συμπεριφορά, που στοιχειοθετείται από 4 παράγοντες:

1. Αυτό-αποτελεσματικότητα,
2. Αισιοδοξία,
3. Ελπίδα,
4. Ανθεκτικότητα. Εφόσον καλλιεργηθούν αυτοί οι παράγοντες στους υπεύθυνους της επιχείρησης,
θα μπορέσουν να βοηθήσουν το προσωπικό να αναπτυχθεί.

Cooperider: θεωρία θετικής οργανωσιακής αλλαγής, όπου εφαρμόστηκαν οι αρχές της

Appreciative Inquiry, που στηρίζεται σε ένα μοντέλο με 4 στάδια: ανακάλυψη, όνειρο, σχέδιο,
πεπρωμένο.
6. Η θετική Ψυχολογία στην Εκπαίδευση
Η Θετική Ψυχολογία, όσον αφορά στα παιδιά, έχει στόχο να εστιάσει στην ανάπτυξη του παιδιού,
στην αύξηση της λειτουργικότητάς του, της επάρκειας και της γενικότερης ψυχικής και
πνευματικής υγείας του, σε κάθε περίπτωση και σε κάθε περιβάλλον. Ο τομέας που θα μπορούσε
να βελτιωθεί σημαντικά από την ανάπτυξη της ΘΨ είναι αυτός της πρόληψης. Τα προγράμματα
πρόληψης στοχεύουν στην ενδυνάμωση των δυνατοτήτων και ικανοτήτων του ατόμου και όχι στη
βελτίωση και αποκατάσταση των αδυναμιών του.

Στρες και στρατηγικές αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων στα παιδιά:

Το στρες είναι η διαδικασία που περιλαμβάνει τόσο τα στρεσογόνα ερεθίσματα, όσο και τις
ψυχοσωματικές και κοινωνικές αντιδράσεις του ατόμου. Το άγχος είναι η ψυχική αντίδραση του
ατόμου σε εξωτερικούς ή εσωτερικούς παράγοντες.
Τέσσερις κατηγορίες πηγών άγχους στα παιδιά: α. σχολείο, β. συνομήλικοι, γ. οικογένεια, δ.
προσωπικά προβλήματα.
Πρέπει να ληφθούν υπόψη οι ιδιαιτερότητες της παιδικής ηλικίας που σχετίζονται με το θέμα, όπως
ότι: α. οι πηγές άγχους δεν είναι ίδιες στα παιδιά και τους ενήλικες, β. οι αγχογόνοι παράγοντες των
παιδιών προέρχονται κυρίως από γονείς, δασκάλους, κοινωνικοοικονομικές συνθήκες, γ. τα παιδιά
δεν έχουν πλήρως ανεπτυγμένες γνωστικές και κοινωνικές ικανότητες. Η ανταπόκριση των παιδιών
σε στρεσογόνες καταστάσεις, και η επιλογή και χρήση στρατηγικών αντιμετώπισης επηρεάζονται
από τις ατομικές διαφορές.
Η ένταση του στρες εξαρτάται από εξωτερικούς αλλά και ενδογενείς παράγοντες.
Coping: θετική ανταπόκριση στο στρες που δημιουργείται από τις επιδράσεις ενός αρνητικού
περιβάλλοντος ή αρνητικών συμβάντων ζωής. Η σημαντική διαφοροποίηση μεταξύ ενηλίκων και
παιδιών εντοπίζεται στην εμπειρία και τα νοητικά – γνωστικά εφόδια, παράμετροι που επηρεάζουν:
α. την έκφραση και ρύθμιση του συναισθήματος, β. τη γνωστική εκτίμηση μιας κατάστασης ή
γεγονότος. Οι στρατηγικές αντιμετώπισης αγχογόνων καταστάσεων είναι προϊόντα της γνωστικής
αξιολόγησης των συνθηκών και δεν πρέπει να συγχέονται με την έννοια της προσαρμογής, ούτε με
τους μηχανισμούς άμυνας. Η αποτελεσματικότητα των στρατηγικών επίλυσης του προβλήματος
εξαρτάται από την επιτυχία των προσπαθειών ρύθμισης του συναισθήματος, καθώς αυτά μπορεί να
εμποδίσουν τη γνωστική δραστηριότητα. Άρα, σημαντικοί παράγοντες ευημερίας των παιδιών είναι
η αναγνώριση και κατανόηση των συναισθημάτων τους. Διακρίνονται σε:
o Στρατηγικές εστιασμένες στο πρόβλημα (π.χ. παραγωγή εναλλακτικών) – ΘΕΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ
o Στρατηγικές εστιασμένες στο συναίσθημα (π.χ. αποφυγή) – ΑΡΝΗΤΙΚΗ ΕΠΙΔΡΑΣΗ
Θετικά συναισθήματα:
Οι δομές της συναισθηματικής έκφρασης επηρεάζονται έντονα από την ηλικία του παιδιού και
το αναπτυξιακό του στάδιο. Από την άλλη η ικανότητα των παιδιών να χρησιμοποιήσουν τη
γλώσσα αποτελεί σημαντικό παράγοντα για τη ρύθμιση των συναισθημάτων τους. Η αδυναμία του
ατόμου να ρυθμίσει τα αρνητικά του συναισθήματα το καθιστούν ευάλωτο στο στρες. Οι
συναισθηματικές μας εμπειρίες δημιουργούνται μέσα από τη συνδυασμένη επίδραση των
γνωστικών δομών και της κοινωνικής έκφρασης του συναισθήματος.
Συναισθηματικοί παράγοντες που επιδρούν στα προβλήματα συμπεριφοράς των παιδιών: α. θυμός
και άλλα αρνητικά συναισθήματα, β. έλλειψη θετικών συναισθημάτων, γ. έλλειψη ενσυναίσθησης,
δ. απουσία κατανόησης των συναισθημάτων των άλλων, ε. απογοήτευση.

Θεωρία Διεύρυνσης και Δόμησης των Θετικών Συναισθημάτων: περιγράφει το ρόλο των
θετικών συναισθημάτων, υποστηρίζοντας ότι αυτά σχετίζονται με αύξηση της δημιουργικότητας,
της αισιοδοξίας, όξυνση προσοχής και αντίληψης, βελτίωση γνωστικής ικανότητας, μεγαλύτερη
ποσότητα πόρων, αύξηση παραγωγής πρωτότυπων ιδεών, αφομοίωση και επεξεργασία νέων
πληροφοριών, ανθεκτικότητα απέναντι στο στρες, αντιμετώπιση αρνητικών συναισθημάτων. Το
σχολείο μπορεί να γίνει το κατ’ εξοχήν κατάλληλο περιβάλλον δυνατότητας ανάπτυξης των
θετικών συναισθημάτων, καθώς στο χώρο του η καλλιέργεια θετικών συναισθημάτων μπορεί να
δράσει προληπτικά και να συντελέσει στη δημιουργία μιας διαφορετικής οπτικής σχετικά με τα
προβλήματα και τις ανάγκες της εκπαιδευτικής διαδικασίας με άξονες: Τα θετικά συναισθήματα σε
επεισόδια λύσης προβλημάτων, Τα θετικά συναισθήματα ως εναλλακτική διαδρομή
δημιουργικότητας, Η διαφοροποίηση των διδακτικών παρεμβάσεων για τη δυνατότητα βίωσης
συναισθημάτων.
Τα συναισθήματα έχουν δύο πλευρές:Α. Η μία μας πληροφορεί για τα αντικείμενα των
συναισθημάτων μας, Β. Η άλλη ρυθμίζει τον εγκέφαλο σε λειτουργία αντιμετώπισης καταστάσεων

Goleman: Συναισθηματική νοημοσύνη χαρακτηρίζεται από 5 ιδιότητες: α. επίγνωση

συναισθημάτων, β. έλεγχο και αποτελεσματική διαχείρισή τους, γ. εξεύρεση ατομικών κινήτρων, δ.
ενσυναίσθηση, στ. κοινωνικές δεξιότητες. Σε αυτή βασίζεται η βιωματική μάθηση, δηλαδή της
μάθησης αναγνώρισης και διαχείρισης των συναισθημάτων.

Κοινωνικές δεξιότητες: Διδασκαλία συμπεριφορών που χρειάζεται το άτομο για να λειτουργήσει

ικανοποιητικά σε ένα εύρος θετικών, αρνητικών και ουδέτερων κοινωνικών περιστάσεων.
Διάκριση μεταξύ:
-Κοινωνικής επάρκειας: συνολική κοινωνική αποτελεσματικότητα ατόμου
-Κοινωνικών δεξιοτήτων: μαθημένες συμπεριφορές, αποτέλεσμα αλληλεπίδρασης – οι
συγκεκριμένες συμπεριφορές βάσει των οποίων κρίνεται η κοινωνική επάρκεια. Απαραίτητη για
την ανάπτυξη κοινωνικών δεξιοτήτων είναι η κοινωνική νοημοσύνη. Με την ανάπτυξη κοινωνικών
δεξιοτήτων συνδέεται και η αποτελεσματική επίλυση των συγκρούσεων. Η εκμάθηση και
διαχείριση των συγκρούσεων και του στρες εξαρτάται από την εκμάθηση και εφαρμογή σειράς
δεξιοτήτων και στρατηγικών, αλλά και από την προσωπική συμπεριφορά των παιδιών. Η
αδιαφορία για τα συναισθήματα των άλλων βρίσκεται συχνά στη βάση κάθε διαπροσωπικής
σύγκρουσης.

Το παιχνίδι βοηθά στην έκφραση του συναισθήματος, και στον έλεγχο των δεξιοτήτων και
πλευρών της ανάπτυξης. Η παιγνιοθεραπεία αξιοποιείται και για την καταπολέμηση του άγχους.
Μέσω του παιχνιδιού οι συμμετέχοντες μπορούν να φτάσουν σε μία κατάσταση ροής. Οι μαθητές
που μπορούν να βιώσουν μια κατάσταση( ροής έχουν καλύτερες επιδόσεις. Η επιδίωξη ροής μέσω
της μάθησης είναι η αποτελεσματικότερη μέθοδος για να θέσουμε τα συναισθήματα στις υπηρεσίες
της εκπαίδευσης.

Δημιουργικότητα: εννοιολογικές προσεγγίσεις: Η βίωση θετικών συναισθημάτων σχετίζεται με

την αύξηση της δημιουργικότητας, η οποία αποτελεί σύνολο ικανοτήτων και λειτουργιών, στην
ανάπτυξη των οποίων συμβάλλει πλήθος παραγόντων, και αφορά στην παραγωγή νέων και
πρωτότυπων ιδεών. Δεν θεωρείται έμφυτο προσόν, αλλά ότι εξαρτάται από κοινωνικούς
παράγοντες που σχετίζονται με τα κίνητρα του ατόμου και με τη νοημοσύνη. Η δημιουργική σκέψη
μπορεί να οριστεί: Με βάση τις γνωστικές διεργασίες ως η λύση προβλημάτων, Με βάση την
επίδοση σε έργα: ως ικανότητα, Ως είδος σκέψης που οδηγεί σε δημιουργικά προϊόντα

Προσεγγίσεις μελέτης δημιουργικότητας:

1. Ψυχομετρική (ποσότητα παραγόμενων ιδεών),
2. Ως γνωστική διαδικασία,
3. Ρόλος προσωπικότητας και κινήτρων του ατόμου,
4. Εξωτερικοί παράγοντες και επίδραση περιβάλλοντος,
5. Ενοποιητικές προσεγγίσεις: Η επενδυτική θεωρία της δημιουργικότητας (Stenberg & Lubart)
υποστηρίζει ότι για την εκδήλωση της δημιουργικότητας θα πρέπει να συμβάλλουν ποικίλλοι
παράγοντες, και όχι μόνο η παρουσία ενός παράγοντα. , Gardner: πώς οι εμπειρίες των πρώτων
χρόνων της ζωής επηρεάζουν την παραγωγή δημιουργικών ιδεών. Guilford: ανεξαρτησία
δημιουργικής σκέψης από τη νοημοσύνη. Οι διαστάσεις της δημιουργικότητα συνδέονται με: α. την
αποκλίνουσα σκέψη, β. με συγκεκριμένα γνωρίσματα της προσωπικότητας, γ. με το κατάλληλο
κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον. Ο Guilford χωρίζει τους παράγοντες της νοημοσύνης και
διακρίνει τη σκέψη σε συγκλίνουσα (σύγκριση, ανάλυση) και αποκλίνουσα (γέννηση νέας
πληροφορίας). Csikszentmihalyi: κοινωνικο-πολιτισμικό επίπεδο της δημιουργικότητας, δηλαδή
είναι το να ξεπερνάς τα όρια που καθορίζονται από τις διαθέσιμες γνώσεις.

Κριτήρια της δημιουργικής σκέψης (Guilfors & Lowenfield): Ευαισθησία σε προβλήματα,

Νοητική: ευελιξία, ευχέρεια, Πρωτοτυπία σκέψης, Ικανότητα: σύνθεσης, μετασχηματισμών,
επεξεργασίας, Χιούμορ

Στάδια δημιουργικότητας (Wallas): Φαινομενολογική προσέγγιση: 4 στάδια:

.1 Προετοιμασίας, 2. Επώασης, 3. Έμπνευσης, 4. Επαλήθευσης

Χαρακτηριστικά δημιουργικού ατόμου:

Stenberg: Σχετίζονται με οικογενειακό περιβάλλον, εκπαίδευση, επαγγελματική σταδιοδρομία: 1.
Κίνητρο για δημιουργία, 2. Αντισυμβατικός τρόπος σκέψης, 3. Πίστη στην αξία του έργου, 4.
Προσεκτική επιλογή προβλημάτων, 5. Ενορατική κ’ αποκλίνουσα σκέψη, 6. Ανάληψη ρίσκων, 7.
Εξαντλητική γνώση σχετικού τομέα, 8. Βαθιά δέσμευση στο δημιουργικό εγχείρημα.

Csikszentmihalyi: Δέκα ζεύγη αντίθετων χαρακτηριστικών δημιουργικών ατόμων: 1. Μεγάλη

ενέργεια – ήσυχα, χαλαρά, 2. Έξυπνα – αφελή, 3. Υπευθυνότητα – ανευθυνότητα, 4. Φαντασία –
αίσθηση πραγματικότητας, 5. Εξωτερίκευση – εσωτερίκευση, 6. Ταπεινά – υπερήφανα, 7.
παραδοσιακά – επαναστατικά, 8. Παθιασμένα – αντικειμενικά, 9. Δεν φέρουν το στερεοτυπικό
ρόλο του φύλου τους, 10. Ευαισθησία: πηγή απόλαυσης – πηγή πόνου.

Χαρακτηριστικά δημιουργικότητας στα παιδιά: διάθεση διερεύνησης και πειραματισμού,

συγκέντρωση και επισταμένη ενασχόληση σε δραστηριότητα για μεγάλο χρονικό διάστημα,
παιχνίδι με τη δημιουργία, χρήση παλιού με καινούριο, ξεχωριστός τρόπος, επανάληψη
Παράγοντες που ενισχύουν τη δημιουργικότητα στην εκπαίδευση: Περιβάλλον που ενισχύει την
πρωτοτυπία. Όλοι οι άνθρωποι έχουν την ικανότητα να είναι δημιουργικοί, χρειάζονται όμως
ερεθίσματα. Η δημιουργική διαδικασία είναι ένα σύνολο δυναμικών και αλληλοτροφοδοτούμενων
δραστηριοτήτων. Πτώση δημιουργικότητας στην ηλικία 9-10 ετών, λόγω προσπάθειας
προσαρμογής στις σχολικές συνθήκες (Torrance). Συχνά, για τους εκπαιδευτικούς δεν είναι
επιθυμητή η δημιουργική συμπεριφορά, γιατί απαιτεί πειθαρχία και οι δάσκαλα θεωρούν
δημιουργικά τα άτομα με υψηλό IQ. Parnes: εμπόδια στη δημιουργική σκέψη: έλλειψη αγάπης,
ψυχικής ασφάλειας, μη ικανοποίηση βασικών αναγκών, άγχος λάθους, επίκριση, φόβος αποτυχίας
Αισιοδοξία: Αισιόδοξο είναι το άτομο που αντιμετωπίζει κάθε ήττα ως περιστασιακή κατάσταση,
περιορισμένη στο συγκεκριμένο επεισόδιο ματαίωσης που βίωση, και όχι ως γενικευμένη αποτυχία
ή λάθος. Για να αποφύγει ένα παιδί την απαισιοδοξία πρέπει να αναπτύξει σωστές σχέσεις με τα
σημαντικά πρόσωπα της ζωής του και να έχει ενδιαφέροντα και θετικές κοινωνικές στάσεις. Η
ενσυναίσθηση συνδέεται με την αισιοδοξία γιατί μέσω αυτής το άτομο αντιλαμβάνεται την
αποτελεσματικότητά του.
Τέσσερις πηγές προέλευσης αισιοδοξίας: 1. Γενετική, 2. Περιβαλλοντική – γονεϊκή ανατροφή, 3.
Περιβαλλοντική - κριτική από ενήλικες, 4. Εμπειρίες ζωής.

Ελπίδα (Snyder): Θετικό συναίσθημα, αισιόδοξη ψυχική κατάσταση, γνωστικό σύνολο που
εμπεριέχει τις πεποιθήσεις του ατόμου για την ικανότητά του να παράγει πραγματοποιήσιμες
διαδρομές επίτευξης στόχων και για τη δυνατότητά του να ορίζει και να διατηρεί τον
προσανατολισμό του και τη δράση του προς τους στόχους αυτούς. Στην ψυχολογία της μάθησης, η
ελπίδα είναι η προκαθορισμένη αντίδραση στη σηματοδότηση ενός επικείμενου γεγονότος.

Ψυχική ανθεκτικότητα: επίτευξη επιθυμητών αποτελεσμάτων, παρά τις δυσκολίες που

παρουσιάζονται στην προσαρμογή ή την ανάπτυξη. Η διαδικασία, η ικανότητα και το αποτέλεσμα
μιας επιτυχημένης προσαρμογής, παρά τις απειλητικές, προκλητικές και αντίξοες καταστάσεις που
καλούνται να αντιμετωπίσουν τα άτομα. Ικανότητα αντιμετώπισης των αλλαγών, ρεπερτόριο
δεξιοτήτων επίλυσης κοινωνικών προβλημάτων, που προκύπτουν από την πίστη του ατόμου στην
αυτό-αποτελεσματικότητά του. Για να θεωρηθεί ένα παιδί ψυχικά ανθεκτικό πρέπει α. να ζει κάτω
από δύσκολες συνθήκες, β. να είναι καλά προσαρμοσμένο και ψυχικά επαρκές. Ενδεικτικές
εκφράσεις ψυχικής ανθεκτικότητας είναι η διάθεση για ζωή παρά τις δυσκολίες, η προσαρμογή σε
αγχογόνα ερεθίσματα, θετική αλληλεπίδραση με το περιβάλλον.

Χαρακτηριστικά ψυχικής ανθεκτικότητας: 1. Ικανότητα για ανάληψη πρωτοβουλιών, 2.

Ικανότητα για δημιουργία υγειών σχέσεων, 3. Δημιουργικότητα, 4. Ανεξαρτησία, 5. Διαίσθηση, 6
χιούμορ, 7. Ύπαρξη ηθικών αξιών.

Τρόποι παρέμβασης για εξάλειψη παραγόντων κινδύνου: 1. Ανάπτυξη θετικών συναισθηματικών

δεσμών, 2. Δημιουργία ορίων, 3. Εκμάθηση κοινωνικών δεξιοτήτων.

Τρόποι προαγωγής ψυχικής ανθεκτικότητας: 1. Παροχή στήριξης και φροντίδας, 2. Ύπαρξη

υψηλών προσδοκιών, 3. Παροχή ευκαιριών για ουσιώδη συμμετοχή.
Εκπαιδευτικοί:
Η επαγγελματική εξουθένωση αποτελεί ακραία και ιδιάζουσα μορφή παρατεταμένου και
συσσωρευμένου επαγγελματικού άγχους που δημιουργεί στον εργαζόμενο αισθήματα ανεπάρκειας,
απογοήτευσης κατάθλιψη, συναισθηματική και σωματική κόπωση, χαμηλή αυτοεκτίμηση, έλλειψη
ψυχικών αποθεμάτων, με αποτέλεσμα να μην ανταπεξέρχεται αποτελεσματικά στις πιέσεις. Στους
εκπαιδευτικούς, εκφράζεται με αισθήματα κόπωσης και μείωση της ενεργητικότητας και της
απόδοσης, παραίτηση από προσπάθεια χειρισμού προβλημάτων, αδυναμία για ουσιαστική
εκπαιδευτική προσφορά. Το νόημα της ζωής παρουσιάζει έντονη συσχέτιση με τις θετικές
διαστάσεις του αισθήματος ευεξίας – ευημερίας. Οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι πιο ικανοί στην
επίλυση συγκρούσεων στο εργασιακό τους περιβάλλον.
7. Θετική οργανωτική κουλτούρα
Τα συναισθήματα και η διαχείρισή τους βρίσκονται στο κέντρο των οργανωσιακών διαδικασιών.

Θεωρία των Θετικών Συναισθημάτων στο χώρο της εργασίας (Fredrickson):

Σύμφωνα με τη θεωρία, η βίωση θετικών συναισθημάτων διευρύνει τους καθιερωμένους τρόπους
σκέψης και δράσης των ατόμων και βοηθά στην ανάπτυξη των προσωπικών πηγών του ατόμου,
γνωστικών, φυσικών κοινωνικών, ψυχολογικών και αυξάνει την ικανότητά του για προσαρμογη και
καλύτερη ανταπόκριση σε όλες τις πλευρές της ζωής. Η λειτουργική αξία των θετικών
συναισθημάτων είναι διαφορετική από αυτή των αρνητικών συναισθημάτων, καθώς τα θετικά
συναισθήματα μειώνουν τις αρνητικές επιπτώσεις των αρνητικών συναισθημάτων.

Τρόποι μετάδοσης των συναισθημάτων σε ομάδες:

1. Συναισθηματική μόλυνση, 2. Δημιουργία αλυσίδων γεγονότων με θετικό νόημα. Οι εργαζόμενοι
που βιώνουν περισσότερα θετικά συναισθήματα βοηθούν περισσότερο τους άλλους. Επίσης, το
άτομο που βοηθήθηκε είναι περισσότερο πιθανό να βιώσει θετικά συναισθήματα, καθώς και οι
εργαζόμενοι που άκουσαν για ένα αντίστοιχο περιστατικό βοήθειας είναι πιθανό να βιώσουν θετικά
συναισθήματα, καθώς και να προβούν σε αντίστοιχες πράξεις. Σημαντική η ισχύς της κουλτούρας
της ομάδας.

Το κίνημα της Θετικής Οργανωσιακής Μελέτης: μελέτη των στοιχείων που υποβοηθούν στην
εμφάνιση θετικών αποτελεσμάτων, των στοιχείων που κινητοποιούν προς αυτά τα αποτελέσματα
και των θετικών αποτελεσμάτων για άτομα ή οργανισμούς. Το κίνημα αυτό δεν αγνοεί τα αρνητικά
στοιχεία, αλλά μελετά και τα θετικά και τα αρνητικά και τη μεταξύ τους σχέση.
Στοιχεία οργανισμού και κουλτούρας που οδηγούν σε θετικά αποτελέσματα για οργανώσεις και
μέλη:
Οργανωτικές αρετές (Peterson): Κατηγοριοποίηση των 24 θετικών στοιχείων σε 6 αρετές (σοφία
και γνώση, κουράγιο, ανθρωπιά, δικαιοσύνη, εγκράτεια, υπέρβαση). Στο οργανωτικό επίπεδο,
αναγνώρισαν 5 αρετές, οι οποίες αποτελούν ηθικά χαρακτηριστικά των οργανισμών ως σύνολο και
όχι απλώς άθροισμα των θετικών στοιχείων του χαρακτήρα, αποτελούν, δηλαδή, μέρος της
κουλτούρας του οργανισμού: σκοπός, ασφάλεια, δικαιοσύνη, ανθρωπιά, αξιοπρέπεια. Αυτές μπορεί
να έχουν αλλά μπορεί και να μην έχουν θετικά αποτελέσματα για τον οργανισμό. Συνδέονται με
θετικά αποτελέσματα για τον οργανισμό και τα μέλη του και συντείνουν και στην εμφάνιση άλλων
θετικών χαρακτηριστικών.
 Θετικές οργανωτικές ποιότητες:
o Ηθικό: αποτελεί σημαντική ένδειξη για την ευζωία της ομάδας ή του οργανισμού. Οι συνιστώσες
του ηθικού είναι: εμπιστοσύνη, ενθουσιασμός, αισιοδοξία, πίστη στην ικανότητα των μελών της
ομάδας, ανθεκτικότητα, ηγεσία, αμοιβαία εμπιστοσύνη και σεβασμός, κοινωνική συνοχή, πίστη
σην ομάδα, κοινός στόχος, αφοσίωση, θυσία ατομικών αναγκών, ιστορία της ομάδας, ενασχόληση
με το καλό όνομα της ομάδας. Είναι απίθανο ένας οργανισμός να συγκεντρώνει όλα τα στοιχεία
του ηθικού και αυτά εξετάζονται σε σχέση με το γενικότερο πλαίσιο. Σημαντική η μελέτη των
παραγόντων που αυξάνουν ή μιεώνουν τα επίπεδα των χαρακτηριστικών του ηθικού. Το ηθικό
είναι χαρακτηριστικό των θετικών ομάδων.

o Ήθος (Cameron): συνώνυμο των εσωτερικών ηθικών κανόνων που προάγουν την κοιννική
αρμονία, τις καλές κοινωνικές σχέσεις, την αμοιβαιότητα και τη σταθερότητα, συντελώντας στη
μακροβιότητα
των οργανισμών. To ήθος σε οργανωσιακό επίπεδο μπορεί να σχετιστεί με την καλή απόδοση του
οργανισμού. Ωστόσο, δεν έχει ανταλλακτικό χαρακτήρα. Τα θετικά του αποτελέσματα
ερμηνεύονται μέσω της επίδρασης της μεγέθυνσης (θετικών αποτελεσμάτων) και της απόσβεσης
(αρνητικών αποτελεσμάτων) του ήθους στον οργανισμό. Βασικοί παράγοντες που περιγράφουν την
έννοια του ήθους είναι η αισιοδοξία, η εμπιστοσύνη, η ανθρωπιά, η ακεραιότητα και η συγχώρεση.

o Θετική απόκλιση: τα στοιχεία και οι συμπεριφορές που αντιστοιχούν στο θετικό άκρο της
κατανομής, που αποκλίνουν σημαντικά από το τυπικό, το μέσο όρο, τον κανόνα, και
επικεντρώνονται σε ό,τι καλύτερο, πιο ηθικό και πιο εξαιρετικό έχει να επιδείξει ένας οργανισμός,
συνιστούν το αντικείμενο μελέτης της θετικής απόκλισης, δηλαδή μιας ηθελημένης συμπεριφοράς
που διαφέρει σημαντικά από τις νόρμες

o Θετικό οργανωτικό κλίμα: οι ηγέτες παίζουν μεγάλο ρόλο σε αυτό. Βασικές μεταβλητές ενός
θετικού οργανωτικού κλίματος είναι η συγχώρεση και η ανθρωπιά. Η οργανωτική κουλτούρα
επηρεάζει και κατευθύνει τη συλλλγική αίσθηση του πόνου, μέσω των κανόνων της για τη
συναισθηματική έκφραση των μελών του οργανισμού. Η συλλογική ανταπόκριση προωθείται μέσω
κανόνων και πρακτικών που θέτουν ως προτεραιότητα την ανακούφιση του πόνου. Η πίεση που
νιώθουν οι εργαζόμενοι από τα προβλήματα που τους απασχολούν μειώνεται όταν νιώθουν πως ο
πόνος τους γίνεται αντιληπτός και πως ο οργανισμός τους καταλαβαίνει, και έτσι αποδίδουν
αποτελεσματικότερα στην εργασία.

Υγιείς οργανισμοί: ο ρόλος της οργανωτικής κουλτούρας και των θετικών συναισθημάτων:
 Σκοπός της ανάπτυξης και της υποστήριξης υγιών οργανισμών είναι η πρόληψη των αρνητικών
επιπτώσεων από το άγχος και την πίεση στον εργασιακό χώρο και η ανάληψη δράσεων για την
επίτευξη της καλής υγείας τόσο των εργαζομένων, όσο και των οργανισμών. Καθοριστικό ρόλο
παίζει η οργανωτική κουλτούρα, η οποία επηρεάζει δύο θετικά συναισθήματα, την ελπίδα και την
αισιοδοξία. Επίσης, ο παράγοντας της αυτονομίας της οργανωτικής κουλτούρας ενισχύει την
αίσθηση της αυτό-αποτελεσματικότητας.

Πέντε κατηγορίες οργανωτικών πρακτικών: 1. Ισορροπία προσωπικής – επαγγελματικής ζωής, 2.

Ανάπτυξη και εξέλιξη εργαζομένων, 3. Εργασιακή ασφάλεια και υγεία, 4. Αναγνώριση της
συνεισφοράς και των επιτευγμάτων των εργαζομένων, 5. Εμπλοκή των εργαζομένων.

Ένας υγιής οργανισμός προάγει συνεχώς και αδιαλείπτως πρακτικές που ενισχύουν την υγεία και
την ευζωία των εργαζομένων του, χωρίς απλώς να αρκείται στην πρόληψη των αρνητικών
επιπτώσεων από επιβαρυντικουύς παράγοντες στο εργασιακό περιβάλλον, καθώς και αποσκοπεί σε
εργασιακές σχέσεις που οδηγούν στην εκπλήρωση των εργαζομένων.

Οι έρευνες της Θετικής Ψυχολογίας αναφορικά με την οργανωτική κουλτούρα διαφέρουν από
γνωστικές-λογικές προσεγγίσεις της οργανωτικής κουλτούρας ως προς:
o Έμφαση στη μελέτη θετικών ποιοτήτων όπως η ηθική δράση, η συγχώρεση, η ανθρωπιά
o Επικέντρωση στις θετικές συμπεριφορές και στα θετικά στοιχεία των παραγόντων που
περιγράφουν την κουλτούρα ενός οργανισμού. Άρα προσανατολισμός στις θετικές ποιότητες.
o Οι θετικές ποιότητες δεν υφίστανται σε απόλυτο βαθμό σε έναν οργανισμό και αναδεικνύει τις
θετικές δυναμικές και σημεία που συνεισφέρουν στην ανάπτυξη και την άνθιση του οργανισμού.

Οι βασικοί παράγοντες της Οργανωτικής Κουλτούρας για τη Θετική Ψυχολογία:

(1) Δημιουργία θετικού νοήματος στο χώρο εργασίας,
(2) αυθεντικότητα των μελών του οργανισμού στο χώρο εργασίας τους, απρόσκοπτη έκφραση των
συναισθημάτων τους, δηλαδή ψυχολογική παρουσία τους,
(3) ενδυνάμωση, δηλαδή θετική ενέργεια του οργανισμού:

o Νόημα (Weick): η νοηματοδότηση σε οργανωτικά πλαίσια είναι αποτέλεσμα κοινωνικών

διαδικασιών και εξαιτίας αυτού οι οργανισμοί μπορούν να επηρεάσουν τον τρόπο με τον οποίο τα
μέλη τους δίνουν νόημα στην εργασία τους. Πηγές νοήματος είναι οι κανόνες της οργανωτικής
κουλτούρας (βάσει των κοινών πεποιθήσεων οι εργαζόμενοι διαμορφώνουν ένα κοινό πλαίσιο που
επιτρέπει την ταύτιση με τους συναδέλφους τους), οι ηγέτες (επικοινωνούν την ιδεολογία με τρόπο
που έχει νόημα, στρέφουν την προσοχή των υφισταμένων σε συγκεκριμένα γεγονότα), οι
συνάδελφοι, ο ίδιος ο εργαζόμενος.
Το νόημα στο χώρο εργασίας καθορίζεται από:
Φιλοσοφία λειτουργίας: ύπαρξη στόχου και καθορισμένης αποστολής, ενσωματωμένες οι αξίες του
οργανισμού στον εργαζόμενο που αποτελούν ισχυρό κίνητρο. Στην ανάπτυξη ταύτισης βοηθούν
περισσότερο οι ηθικές αξίες.

Ψυχολογική ασφάλεια: δημιουργία κοινοτήτων που δίνουν έμφαση σε συναισθήματα φροντίδας,

υποστήριξης και ενότητας στα μέλη τους.

Υποστηρικτικά περιβάλλοντα (Kahn). Παράγοντες που συντείνουν στη δημιουργία εργασιακού

περιβάλλοντος με ψυχολογική ασφάλεια: Οικογενειακή ατμόσφαιρα, συγχώρεση, ποιότητα ζωής,
αίσθηση του ανήκειν (θεωρία προσκόλλησης: ο τύπος προσκόλλησης επηρεάζει τη βίωση και την
έκφραση των συναισθημάτων – Fisher: τα άτομα που δεν ταυτίζονται με την ομάδα βιώνουν
αρνητικά συναισθήματα γιατί όντας περιφερειακά μέλη δεν λαμβάνουν προσοχή και
συναισθηματική υποστήριξη – σύνδεση με συναισθηματική πίστη στον οργανισμό), ανθρωπιά,
υποστήριξη, δικαιοσύνη (τρεις τύποι δικαιοσύνης: διανεμητική – διανομή πηγών στα μέλη του
οργανισμού, διαδικαστική – δικαιοσύνη των μεθόδων και των διαδικασιών, αλληλεπιδρασιακή –
αντίληψη των εργαζομένων για την ποιότητα της αλληλεπίδρασης κατά τη λήψη μιας απόφασης),
σεβασμός, εμπιστοσύνη (απαιτεί αντιστοιχία ανάμεσα σε όσα περιγράφονται ως μέρος της
κουλτούρας του οργανισμού και σε αυτά που πραγματικά συμβαίνουν.

o Ψυχολογική παρουσία (Kahn): το αποτέλεσμά της είναι η προσβασιμότητα του ατόμου στην
εργασία του, στους άλλους και στον ίδιο του τον εαυτό. Ένα από τα αυθεντικά σημεία της είναι η
αυθεντικότητα της συμπεριφοράς στον εργασιακό χώρο. Σημαντική για έναν υγιή οργανισμό είναι
η έννοια της ζωτικότητας. Συνεισφέρει στην ανάπτυξη σχέσεων υψηλής ποιότητας για τον
οργανισμό, οι οποίες:
- Μεταφέρουν συναισθήματα μεταξύ των μελών και επιτρέπουν την ελεύθερη έκφρασή τους
- Αντέχουν στην πίεση, δηλαδή είναι ανθεκτικές στις εντάσεις και τις αντιξοότητες. Η αντοχή
βελτιώνεται από θετικά συναισθήματα όπως η αισιοδοξία.
- Είναι συνεκτικές, δηλαδή δεκτικές σε νέες ιδέες και συντονισμένες στη δράση τους, γεγονός που
ενισχύεται από την υπευθυνότητα και την κινητοποίηση
- Επιτρέπουν την ελεύθερη έκφραση του πραγματικού εαυτού – ανάπτυξη και εκπαίδευση
- Ενισχύουν την επικοινωνία Δημιουργούν υπερηφάνεια
- Επιτρέπουν την ευελιξία και την καινοτομία που αυξάνουν την αναζήτηση και πειραματισμό
- Επιτρέπουν την συνεργασία και την ομαδικότητα – η συνοχή είναι η θετική έλξη των μελών για
την ομάδα τους και τα συναισθήματα αποτελούν συνεκτικό δεσμό

o Ενδυνάμωση (Feldman): η γέννηση, η διανομή και η χρήση της ισχύος, της ενέργειας. Η νέα
οπτική για την εργασία οδηγεί στη δημιουργία νέων σχέσεων, οι οποίες αποτελούν πηγές ισχύος για
τον οργανισμό. Η ενδυνάμωση περιγράφει τη διαδικασία αλλαγής των εργασιακών σχέσεων που
αφορά στη γέννηση ισχύος και επομένως μπορεί να βοηθήσει στο μετασχηματισμό, στη θετική
αλλαγή και στην εξέλιξη του οργανισμού. Η ενδυνάμωση των εργαζομένων απαιτεί η κουλτούρα
του οργανισμού να συνεισφέρει και να δημιουργεί τις κατάλληλες συνθήκες: αυτονομία,
ανατροφοδότηση απόδοσης, αναγνώριση συνεισφοράς εργαζομένου, συμμετοχή στη λήψη
αποφάσεων
8. Θετικά συναισθήματα και καρδιαγγειακές παθήσεις
Τα θετικά συναισθήματα επιδρούν ευεργετικά στις καρδιαγγειακές παθήσεις. Κεντρικό σημείο
αναφοράς αποτελεί η έννοια της ανεξάρτητης εμφάνισης, διατήρησης και ενίσχυσης των ΘΣ στις
καρδιαγγειακές παθήσεις. Η υποκειμενική ευεξία συνδέεται άμεσα με τη βελτίωση δεικτών υγείας.
Αρνητική συσχέτιση μεταξύ θετικού συναισθήματος και πιθανότητας εμφάνισης εμφράγματος
μυοκαρδίου.

Fredrickson: Τα θετικά συναισθήματα έχουν την ικανότητα να επαναφέρουν στα επίπεδα του
φυσιολογικού τις παρατεταμένες μυοκαρδιακές επιδράσεις των αρνητικών συναισθημάτων.

Μεθοδολογικές προσεγγίσεις διευκρίνησης αιτιακής φύσης αλληλεπιδράσεων ΘΑ -

καρδιαγγειακών παθήσεων:
1. Πειραματικές: εξερευνάται η άμεση επίδραση των ΘΣ σε καρδιαγγειακούς δείκτες καταγραφής
των μεταβολών την ώρα που τα υποκείμενα βιώνουν ΘΣ.
2. Περιπατητικές: καταγράφονται σε βάθος εβδομάδων οι αλλαγές στην καθημερινή διάθεση
3. Διαχρονικές: εξετάζεται η επίδραση στην βελτίωση ή προστασία υγείας καρδιοπαθών

Μηχανισμοί επίδρασης ΘΣ στην καρδιαγγειακή υγεία και ευεξία:

Οδοί διαμεσολάβησης:
-Τα ΘΣ (π.χ. αισιοδοξία) σχετίζονται με υιοθέτηση ωφέλιμων συμπεριφορών υγείας και τρόπου
ζωής
-Τα ΘΣ μέσω ψυχοφυσιολογικών διεργασιών ενεργοποιούν φυσιολογικά συστήματα και
λειτουργίες προσαρμοστικού χαρακτήρα. (π.χ. επαναφορά παλμού μετά από στρες)
-Τα άτομα με υψηλό επίπεδο ΘΣ επιδεικνύουν καλύτερη ποιότητα και ποσότητα ύπνου, γεγονός
που ενισχύει την ομαλή καρδιαγγειακή λειτουργία.
-Η συσχέτιση μεταξύ ΘΣ και βιολογικών δεικτών είναι ανεξάρτητη από την ύπαρξη ή μη
ψυχολογικής δυσφορίας.
- Ανυψωμένα επίπεδα ΘΣ λειτουργούν προστατευτικά ως προς την εκδήλωση μείζονος καρδιακού
επεισοδίου σε γηραιότερες ηλικιακές ομάδες.
- Εκείνοι που έχουν υψηλότερα επίπεδα ΘΣ είναι πιθανότερο να είναι γυναίκες, λιγότερο πιθανό να
είναι καπνιστές, χαμηλότερη χοληστερόλη, χαμηλότερη πίεση, χαμηλότερη εχθρότητα και λιγότερο
άγχος.
- Τα Θετικά Συναισθήματα είναι ανεξάρτητα από τα αρνητικά ως μεγέθη.
Ερευνητικά δεδομένα ως προς την επίδραση των θετικών συναισθημάτων:
*Θεωρία διερευνητικού σχήματος: Οι άνθρωποι ερμηνεύουν τις αιτίες των γεγονότων της ζωής
τους ως προς την εσωτερικότητα, τη σταθερότητα και την ολικότητα. Αισιόδοξοι: ερμηνεύουν τα
κακά ως εξωτερικά, παροδικά, και συγκεκριμένης αιτιολογίας και το αντίθετο.
*Ηλικιωμένοι με έμφραγμα μυοκαρδίου, όσο περισσότερο ευτυχείς, τόσο πιο απίθανο να
νοσηλευτούν ξανά.
*Διάκριση ευδαιμονικής (σκοπός ζωής, προσωπική ανάπτυξη) – ηδονικής (ικανοποίηση από τη
ζωή) ευεξίας. Τα δύο είδη ευεξίας περιέχουν μία θετική ψυχολογική λειτουργικότητα και
υπόκεινται σε κοινά βιολογικά υποστρώματα. Η ευδαιμονική ευεξία, όμως, υπαγορεύει μεγαλύτερη
βιολογική δραστηριότητα.
*Υψηλά επίπεδα συναισθηματικής ζωτικότητας σχετίζονται με πιθανή μείωση εκδήλωσης
στεφανιαίου συμβάντος.
*Τα άτομα που επιδεικνύουν συγχώρεση παρουσιάζουν μειωμένη αρτηριακή πίεση και συχνότητα
παλμού καθώς και γρηγορότερη επαναφορά αρτηριακής πίεσης.
9. Θετική Ψυχολογία από διαπολιτισμική σκοπιά
Η θετική Ψυχολογία αφορά στο φαινόμενο της πολυπολιτισμικότητας με δύο τρόπους: (1) τα
άτομα καλούνται να προσαρμοστούν και να ζήσουν ικανοποιητικά σε διαφορετικά πολιτισμικά
υπόβαθρα από τα δικά τους και άρα πρέπει να αξιοποιήσουν τα θετικά στοιχεία και (2) το τι
ορίζεται ως θετικό στοιχείο εξαρτάται από την πολιτισμική διάσταση και τις κοινωνικο-ιστορικές
καταβολές. Η σχέση μεταξύ Διαπολιτισμικής Ψυχολογίας και Θετικής Ψυχολογίας είναι
αμφίδρομη.

-Πολιτισμός: το μέρος του ανθρώπινου περιβάλλοντος που δημιουργεί ή κατασκευάζει ο ίδιος ο

άνθρωπος.
Herskovits: Ο πολιτισμός περιλαμβάνει βασικά, πρωτογενή στοιχεία (ιστορία, θρησκεία, αξίες –
παραδόσεις, κοινωνικά συστήματα – δίκτυα επικοινωνίας, επιτεύγματα τέχνης) και περιφερειακά,
δευτερογενή στοιχεία.
Έμφαση δίνεται από τον Languani στις πολιτισμικές αξίες που αποτελούν το κύριο στοιχείο
διαφοροποίησης μεταξύ πολιτισμών. Το σύστημα αξιών καθορίζει τι είναι σωστό και τι λάθος και
τη συμπεριφορά.
Triandis: υποκειμενική κουλτούρα, τα υποκειμενικά στοιχεία του πολιτισμού.

-Πολιτισμική διαφοροποίηση: διαφορά μεταξύ ενός πολιτισμού και ενός άλλου

Ο πολιτισμός και οι πολιτισμικές διαφορές δεν θεωρούνται ότι αποτελούν αποκλειστικά
χαρακτηριστικά των εθνικών μειονοτήτων. Αντίθετα, είναι χαρακτηριστικά που ενυπάρχουν και
επηρεάζουν κάθε άνθρωπο. Άρα, ο πολιτισμός είναι έννοια πιο ευρεία από τη φυλή (βιολογικά
χαρακτηριστικά) και την εθνικότητα (αίσθηση ανήκειν).

Θεωρητικές θέσεις της Θετικής Ψυχολογίας για τις πολιτισμικές επιρροές:

Η ΘΨ αναγνωρίζει ότι κάθε πολιτισμός έχει δυνατά στοιχεία, ωστόσο οι απόψεις διίστανται ως
προς την οικουμενικότητα των στοιχείων αυτών.
Οικουμενικότητα: υπάρχουν κάποια δυνατά στοιχεία κοινά για όλους vs
Σχετικισμός: αυτό που ορίζεται ως δυνατό στοιχείο εξαρτάται κάθε φορά από τις πολιτισμικές
καταβολές.

-Η θέση της πολιτισμικής ουδετερότητας: ορισμένα χαρακτηριστικά κατατάσσονται ως δυνατά

στοιχεία από κοινού σε όλους τους υπό μελέτη πολιτισμούς (π.χ. δημιουργικότητα,
πνευματικότητα), και υπάρχει δυνατότητα ύπαρξης ενιαίας, κοινής γλώσσας μεταξύ των
πολιτισμών. Ωστόσο: οι τρόποι έκφρασης των θετικών συναισθημάτων είναι κοινωνικά μαθημένοι
και υπάρχει ο κίνδυνος αγνόησης των πιθανών πολιτισμικών διαφορών και ιδιαιτεροτήτων.
-Η θέση της πολιτισμικής εγχάραξης: οι πολιτισμικές αξίες είναι βαθιά χαραγμένες στην
ταυτότητα του καθενός, εμπεδώνονται στον ψυχισμό σε τέτοιο βαθμό, ώστε να θεωρούνται
αυτοματοποιημένες και να παραμένουν εκτός συνείδησης. Άρα οι πολιτισμικές επιρροές πρέπει να
αντιμετωπίζονται με ιδιαίτερη ευαισθησία. Οτιδήποτε θεωρείται ως θετικό στοιχείο ή ως αρετή
είναι πολιτισμικά προσδιορισμένο, δηλαδή, αφού υπάρχουν διαφορετικές πολιτισμικές αξίες, και
άρα κάθε τι που ορίζεται με θετικούς όρους σε έναν πολιτισμό μπορεί να ορίζεται διαφορετικά σε
έναν άλλο πολιτισμό π.χ. ευτυχία.

Συγκριτικές διαπολιτισμικές μελέτες: συγκρίνουν συγκεκριμένα θετικά στοιχεία σε διαφορετικές

εθνικές και φυλετικές ομάδες
-Αισιοδοξία σε διαφορετικές πολιτισμικές ομάδες: πρέπει να συνεξετάζονται οι επιμέρους
συμπεριφορές και εκδηλώσεις που σχετίζονται με την αισιοδοξία και την απαισιοδοξία. Είναι
απαραίτητο να υπάρχει διευρυμένη οπτική και να λαμβάνεται υπόψη ο μοναδικός τρόπος
αντίληψης κάθε πολιτισμού για μία έννοια.
-Υποκειμενική ευημερία, που ταυτίζεται με την ευτυχία και συνίσταται σε δύο μέρη: γνωστικό
(αφορά στην ικανοποίηση από τη ζωή) και συναισθηματικό (επικράτηση θετικής έναντι αρνητικής
διάθεσης στην καθημερινότητα). Η έννοια σχετίζεται θετικά με το οικονομικό επίπεδο, ωστόσο η
ευτυχία μπορεί να κατακτηθεί και με άλλες οδούς, όπως πχ μέσω της πνευματικότητας και της
αισιοδοξίας. Τα άτομα σε ατομικιστικές κοινωνίες δηλώνουν μεγαλύτερο βαθμό ικανοποίησης από
ότι στις συλλογικές. Επίσης, η υποκειμενική ευημερία έχει άλλη βαρύτητα σε κάθε πολιτισμό και
σχετίζεται με διαφορετικές παραμέτρους.

Πολιτισμικά καθορισμένες μελέτες: καταλήγουν σε σχήματα κατανόησης της ανθρώπινης

ύπαρξης, μέσα από τα οποία είναι δυνατό να αναδειχθούν πολιτισμικά καθορισμένα δυνατά
στοιχεία.
-Έρευνες που επιβεβαιώνουν τη διαφορετική νοηματοδότηση της έννοιας της υποκειμενικής
ευημερίας ανάλογα με το πολιτισμικό υπόβαθρο π.χ. συναισθηματική κατάσταση Ιαπώνων και
Αμερικανών φοιτητών στην καθημερινή τους ζωή αλληλεξάρτηση ΘΣ vs ανεξαρτησία. Π.χ. Ο
τρόπος κατασκευής της έννοιας του εαυτού σε κάθε πολιτισμό επηρεάζει το είδος και τον τρόπο
βίωσης ενός συναισθήματος, ακόμα και αν οι εκλυτικοί παράγοντες που μελετώνται κάθε φορά
είναι παρόμοιοι.
-Έρευνες που αναδεικνύουν θετικά στοιχεία άμεσα προερχόμενα από πολιτισμικούς παράγοντες, οι
οποίες δεν στοχεύουν στη διερεύνηση ενιαίων συστημάτων αναφοράς, ούτε και στη γενίκευση
διαφόρων ευρημάτων για όλα τα θετικά στοιχεία, ανεξαιρέτως. Μελετούν δυνατά στοιχεία που
προέρχονται άμεσα από τον πολιτισμό π.χ. εθνική ταυτότητα, οικογενειακοί δεσμοί, ικανότητα
αρμονικής συνύπαρξης στο άτομο διαφορετικών πολιτισμών, θρησκεία.

Κριτική των κυρίαρχων παραδοσιακών μοντέλων: Oι αρχές αντανακλούν τις αξίες του δυτικού
πολιτισμού, όπου δίνεται έμφαση στην ελεύθερη βούληση, αξίες που δεν συμπίπτουν με αυτές
άλλων λαών. Πρέπει να υιοθετείται ένα πιο ολιστικό πλαίσιο κατανόησης της ανθρώπινης
συμπεριφοράς που θα συνυπολογίζει το ευρύτερο οικογενειακό και κοινωνικό σύστημα και θα
προσπαθεί να ενισχύσει και τα θετικά στοιχεία και δυνατότητες των ατόμων.

Υπό αυτό το πρίσμα αναπτύχθηκαν μία σειρά από μοντέλα.

-Εφαρμοσμένη Θετική Ψυχολογία υπό πολιτικό πρίσμα: μοντέλα που βασίζονται στην αρχή των
πολλαπλών πολιτισμικών ταυτοτήτων και στην αρχή της ψυχολογίας της διαφοράς. Η
αποτελεσματική αντιμετώπιση των πολιτισμικά διαφοροποιημένων ατόμων προϋποθέτει αρχικά
συλλογή πληροφοριών, διερεύνηση των πολιτισμικών αξιών.
-Μοντέλο με πολλαπλές δυνατότητες εφαρμογής σε διάφορους χώρους είναι η προσέγγιση
τεσσάρων μερών, που δίνει τη δυνατότητα εντοπισμού των δυνατών και αδύνατων στοιχείων ενός
ατόμου, λαμβάνοντας υπόψη και την επίδραση του ευρύτερου περιβάλλοντος.
-Μοντέλο ADDRESSING (Hays): στόχος η κατανόηση του τρόπου που οι πολιτισμικές καταβολές
επηρεάζουν τις απόψεις και τις πεποιθήσεις του ατόμου.
-Μοντέλο του Reid για την αντιμετώπιση της αντίστασης στην ψυχοθεραπεία λόγω πολιτισμικών
διαφορών, που προτείνει τη συστηματική διερεύνηση των φανερών πολιτισμικών διαφορών και
των κρυφών κουλτούρων.
-Γενεόγραμμα της κοινότητας: διερεύνηση των πολιτισμικών επιρροών σε επίπεδο δυνατών
στοιχείων και αδυναμιών. Η κοινότητα είναι το ευρύτερο οικογενειακό και κοινωνικό δίκτυο
υποστήριξης.
10. Το μέλλον της Θετικής Ψυχολογίας
Όσον αφορά στην ταυτότητά της, η Θετική Ψυχολογία πρέπει να ασχοληθεί με τρία βασικά
ζητήματα:

1. Την αποσαφήνιση βασικών εννοιών που χρησιμοποιεί για την τεκμηρίωση των θεωριών της: Η
διεύρυνση αποτελεί βιολογική, νευρολογική ή φυσιολογική κατάσταση που αυξάνει το εύρος της
αντίληψης, του κινήτρου, της προσοχής και της κοινωνικής γνώσης, ή όλα τα παραπάνω είναι
ξεχωριστές αλλά συσχετιζόμενες προσαρμογές. Πρέπει να διερευνηθεί και η χρησιμότητα της
διεύρυνσης σε ποικιλία έργων, εργασιών, συνθηκών. Πρέπει να περιγραφούν τα περιβάλλοντα και
οι συνθήκες όπου ένα χαρακτηριστικό θα μπορούσε να είναι σημαντικότερο από ένα άλλο.

2. Τη διερεύνηση της βασικής υπόθεσης για την αύξηση της ευζωίας: Πρέπει να γίνουν
μακροχρόνιες πειραματικές μελέτες και να χρησιμοποιηθούν νέοι τρόποι ανάλυσης δεδομένων.
Βασικό κενό στην έρευνα ως προς την ευζωία είναι η σχέση μεταξύ στιγμιαίων εμπειριών ευτυχίας
και μακροχρόνιας ευημερίας. Η επιστήμη της νευρολογίας και της μελέτης της κληρονομικότητας
δεν έχουν στραφεί ακόμη στη μελέτη της ευζωίας.

3. Το συγκερασμό θεωρίας και πρακτικής εφαρμογής: Ο προσεκτικός σχεδιασμός των εφαρμογών

της στη βάση των ερευνητικών ευρημάτων είναι ο μόνος τρόπος να αποκτήσει η Θετική Ψυχολογία
κύρος.

Οι εξελίξεις στους τομείς της εφαρμογής της Θετικής Ψυχολογίας στο μέλλον
1. Κλινική ψυχολογία και ψυχοθεραπεία: η κλινική ψυχολογία είναι προσανατολισμένη στο
αρνητικό, στην αρρώστια και στη διαταραχή, ενώ η θετική ψυχολογία δίνει έμφαση στις αρετές και
τις ικανότητες του ανθρώπου. Στην ψυχοπαθολογία, χάρη στη ΘΨ αξιολογούνται οι αρετές και οι
ικανότητες των ανθρώπων βάσει των δυνατοτήτων και όχι των αδυναμιών τους. Το DSM ως
εγχειρίδιο δεν περιλαμβάνει την αξιολόγηση των θετικών χαρακτηριστικών και δυνατοτήτων του
ατόμου, έτσι δημιουργήθηκε το VIA. Στο μέλλον αναμένεται η αρχική αξιολόγηση στο πλαίσιο της
ψυχοθεραπείας να είναι πιο σφαιρική και να επικεντρώνεται όχι μόνο στα προβλήματα αλλά και
στις δυνατότητες του θεραπευόμενου. Αναμένεται να δίνεται έμφαση στα θετικά συναισθήματα, τα
οποία μπορούν να λειτουργήσουν και ως μηχανισμοί αλλαγής (π.χ. γέλιο) π.χ. θεραπεία Well-being
Therapy & Positive Psychotherapy αλλά και θετικές ασκήσεις. Υπάρχουν όμως και
προβληματισμοί αναφορικά με την ορθή χρήση της αξιολόγησης των θετικών χαρακτηριστικών.
2. Εκπαίδευση-εργασία-οικογένεια-υγεία:
-Βελτίωση εκπαίδευσης με θετικό συναίσθημα, αύξηση ροής, ανάπτυξη ψυχικής ανθεκτικότητας,
EQ, ανάπτυξη εκείνων των συνθηκών που θα επιτρέψουν σε μαθητές και εκπαιδευτικούς να
κάνουν αυτό που ξέρουν καλύτερα.
-Βελτίωση ικανοποίησης από την εργασία, αίσθημα οργανωτικής αποστολής, αρχηγική ικανότητα.
Διερεύνηση επίδρασης νοηματοδότησης στον εργασιακό χώρο στην οικογενειακή ζωή του ατόμου.
-Βελτίωση κατανόησης από την οικογένεια, δημιουργία εργαλείων αξιολόγησης της οικογένειας ως
συνόλου
- Βελτίωση της υγείας, ορισμός του χώρου της θετικής υγείας.
11. Η κατάρα της θετικής ψυχολογίας
1. Δανεικά στοιχεία αντί για νέα και διαφορετικά. Οι εννοιολογικές της βάσεις προέρχονται από
αλλού. Είναι όμως πράγματι κατακριταίο αυτό;

2. Η κατάρα της θετικής στάσης. Ό,τι και αν είναι αυτό που εξετάζεται, η θετική ψυχολογία
επιτάσσει να είναι θετικό. Η ΘΨ δημιούργησε μία πρώτη σοβαρή παρενέργεια: ενοχοποίησε τους
ανθρώπους.

3. Η απόρριψη του αρνητικού. Το καλό και θετικό είναι καλό και το κακό και αρνητικό είναι κακό.
Ως αρνητικά θεωρήθηκαν ακόμη και στοιχεία της προσωπικότητας του ατόμου, όπως π.χ. η
απαισιοδοξία, καθώς οι θετικοί ψυχολόγοι συμβουλεύουν τους ψυχοθεραπευτές να αντιμετωπίζουν
την απαισιοδοξία ως μία αυτόματη αρνητική σκέψη που πρέπει να ανασκευαστεί. Υπάρχουν όμως
έρευνες που ισχυροποιούν το θέμα της διαφορετικότητας και της πολυπλοκότητας της επίδρασης
θετικών και αρνητικών συναισθημάτων ή στρατηγικών αντιμετώπισης στην ανθρώπινη
συμπεριφορά. Ακόμη, η άκρατη αισιοδοξία μπορεί να προκαλέσει καταθλιπτικά συμπτώματα όταν
κάποιος αντιμετωπίζει αρνητικά γεγονότα ζωής και οι άνθρωποι είναι καλό να είναι αισιόδοξοι
μόνο αν το μέλλον είναι δυνατό να αλλάξει με τη θετική σκέψη και όχι με άλλες περιπτώσεις.
Συνέπειες του αρχικού μηνύματος της ΘΨ:
α. η γενίκευση και η υπεραπλούστευση μπορεί να οδηγήσουν σε ανεπαρκείς παρεμβάσεις,
β. το κυρίαρχο μήνυμα είναι διχαστικό, προτάσσει και νομιμοποιεί δύο διαφορετικούς πόλους στη
ψυχολογία και διαχωρίζει δύο κλάδους, έναν που ασχολείται με την θεραπεία της παθολογίας, και
έναν με την ευζωία. Σήμερα η ΘΨ επιχειρεί να βρει μια ισορροπία ανάμεσα στο θετικό και το
αρνητικό και φιλοδοξεί να γίνει ενιαία.

4. Η απόρριψη του ρεαλισμού. Η ΘΨ λέει ότι ένας τυπικός, μοντέρνος επιστημονικός

ρεαλισμός/αντικειμενικότητα αποτελεί το εχέγγυο για την επιστημονικότητα του κλάδου. Ωστόσο,
στην καθημερινή ζωή, αν πιστεύουμε κάτι ότι είναι ευεργετικό για εμάς, δεν έχει σημασία αν η
πεποίθηση αυτή ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα, αν μας βοηθά και μας διευκολύνει. Παρά
τις θεωρητικές της απόψεις περί ρεαλισμού, η ΘΨ παραπαίει ανάμεσα στην αντικειμενική και την
υποκειμενική αλήθεια.
5. Μεθοδολογικά και εννοιολογικά ζητήματα. Πρέπει να γίνει πιο ταπεινή. Οι έννοιές της είναι
αμφισβητήσιμες. Εξαπλώθηκε ταχύτατα και υπάρχουν κενά και ασάφειες.