Εισαγωγή Στη Ψυχολογία Με Έμφαση Στις Γνωστικές Λειτουργίες ΒΛΕΙΩΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με
έμφαση στις Γνωστικές

Λειτουργίες
ΒΛΕΙΩΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ
Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας
1
Εύδοξος
• Βιβλίο [77111589]: Εισαγωγή στην ψυχολογία, Schacter
D, Gilbert D, Wegner D, Nock M
• Βιβλίο [12589335]: Εισαγωγή στην ψυχολογία - Ενιαίο,

Βοσνιάδου Στέλλα, Νασιάκου Μαρία, Χαντζή Αλεξάνδρα,
Φατούρου-Χαρίτου Μίκα
6
Ορισμός
6
• Ψυχολογία είναι η επιστημονική μελέτη του νου και της

συμπεριφοράς
Ορισμός
• Ο νους αφορά στην ιδιωτική εσωτερική μας εμπειρία, που
αποτελείται από
• Αντιλήψεις: Τι καταλάβατε όταν ζήτησα εθελόντριες και εθελοντές
• Σκέψεις: Τι σκεφτήκατε
• Αναμνήσεις: Τι θυμηθήκατε
• Συναισθήματα: Τι νιώσατε
• Η συμπεριφορά αφορά τις παρατηρήσιμες πράξεις των

ανθρώπων ή άλλων έμβιων όντων: Τι κάνατε (ή τι δεν κάνατε)
8
Άσκηση
• Σκεφτείτε παραδείγματα που να αφορούν σε:
• Αντιλήψεις (Τι καταλάβατε)

• Σκέψεις (Τι σκεφτήκατε)
• Αναμνήσεις (Τι θυμηθήκατε)
• Συναισθήματα (Τι νιώσατε)
• Συμπεριφορές (Τι κάνατε)
Τι θα ήθελα να πετύχω
• Εισαγωγή σε βασικές αρχές και έννοιες από το επιστημονικό
πεδίο της ψυχολογίας
• Σύνδεση με την πραγματική ζωή (την καθημερινότητα και τα
μεγάλα προβλήματα της κοινωνίας)
• Σύνδεση με την ερευνητική σκέψη
• Στόχος μου δεν είναι να γίνετε ψυχολόγοι
10
Τι θα ήθελα να πετύχω
• Προτιμώ:
• Να καταλαβαίνετε
• Να μπορείτε να εξηγήσετε
• Να μπορείτε να δώσετε παραδείγματα
• Να μπορείτε να συνδέσετε τη γνώση με τους ανθρώπους
• Παρά:
• Να μάθετε λεπτομέρειες που δεν σας ενδιαφέρουν
• Να απομνημονεύσετε χωρίς να καταλαβαίνετε
11
Παράδοση 2
1
Ιστορία της Ψυχολογίας
• Γιατί είναι σημαντικό να μελετάμε την ιστορία μιας επιστήμης
(εδώ της ψυχολογίας);

• Ποιοι, ποιες και ποια έχετε ψυχολογικές ανάγκες;
• Οι ψυχολογικές ανάγκες ως έννοια αναγνωρίστηκαν στις

δυτικές κοινωνίες το 1929
• Η δράση ως μία αντανάκλαση των ψυχολογικών αναγκών στη
συμπεριφορά είναι μία σχετικά νέα κατανόηση της
συμπεριφοράς
10
• Ποιοι, ποιες και ποια αναγνωρίζετε ότι στις σχέσεις σας
λειτουργούν συγκεκριμένες δυναμικές;
• Τα σχεσιακά δυναμικά αναγνωρίστηκαν ως έννοια το 1960

• Από τότε γίνονται όλο και πιο δημοφιλή
12

• Ποιοι, ποιες και ποια έχετε προσωπικά εφόδια (δυνάμεις,
αρετές, θετικές όψεις του χαρακτήρα);
• Τα προσωπικά εφόδια είναι λίγο μεγαλύτερα σε ηλικία, καθώς

εμφανίστηκαν πριν περίπου 200 χρόνια
• Αποτελούν τη βάση των φιλελεύθερων και δημοκρατικών
κοινωνιών
(Πηγή: https://www.youtube.com/watch?v=TT73fQVvya8)
14
• Γιατί είναι σημαντικό να μελετάμε την ιστορία μιας επιστήμης
(εδώ της ψυχολογίας);
• Αυτό που σήμερα είναι δεδομένο, δεν ήταν πάντα έτσι

• Αυτό που σήμερα είναι δεδομένο, δεν θα είναι πάντα έτσι
15

1. Οι ρίζες της ψυχολογίας
2. Η ανάπτυξη της κλινικής ψυχολογίας
3. Η αναζήτηση της αντικειμενικής μέτρησης
4. Επιστρέφοντας στο Νου
5. Πέρα από τα άτομα
16
• Οι μεγάλοι φιλόσοφοι
• Ο Πλάτωνας (428-347 π.Χ.) και ο Αριστοτέλης (384-322

π.Χ.) ασχολήθηκαν με θεμελιώδη ερωτήματα σχετικά με το πώς
λειτουργεί ο ανθρώπινος νους
17

• Ο Πλάτωνας υποστήριζε ότι κάποια είδη γνώσης είναι έμφυτα ή

εγγενή
• Αυτή η άποψη ονομάζεται σήμερα «νατιβισμός»
18
• Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι η γνώση κατακτιέται μέσω της

εμπειρίας
• Αυτή η άποψη ονομάζεται σήμερα «φιλοσοφικός εμπειρισμός»
19

Ο διάλογος έχει μία
σημαντική θέση στην πρόοδο
της επιστήμης και της
κοινωνίας
• Ο διάλογος μεταξύ αυτών των διανοητών συνεχίζεται και

σήμερα με την ψυχολογική έρευνα να εστιάζει στο ρόλο που
παίζει η φύση και το περιβάλλον στη διαμόρφωση των ιδεών,
των συναισθημάτων και των πράξεών μας
20
• Η διαφορά της φιλοσοφίας από την ψυχολογία έγκειται στο ότι η

πρώτη διατυπώνει θεωρίες, ενώ η δεύτερη διατυπώνει θεωρίες
και τις ελέγχει ερευνητικά
• (περισσότερα θα δούμε στο κεφάλαιο της μεθοδολογίας

έρευνας)
21

• Η Γαλλική σχολή
• Ο Descartes (Γάλλος φιλόσοφος, 1596-1650) υποστήριξε ότι

το σώμα και ο νους είναι θεμελιωδώς διαφορετικά πράγματα,
και ότι το σώμα είναι φτιαγμένο από ύλη, ενώ ο νους είναι
άυλος
22
• Με βάση αυτή την άποψη, προκύπτει το πρόβλημα του δυϊσμού:

• Πώς μπορεί η νοητική δραστηριότητα να συνδιαλέγεται και να
συντονίζεται με τη σωματική συμπεριφορά, αφού αυτά τα δύο είναι
θεμελιωδώς διαφορετικά πράγματα;
• Πώς λέει ο νους στο σώμα να κάνει ένα βήμα μπροστά;
• Όταν το σώμα πατά σε έναν αχινό, πώς λέει ο νους «άου»;
23

Μερικές φορές μπορεί να
είναι χρήσιμο, αντί να
ψάχνουμε την απάντηση σε
ένα ερώτημα, να
αναρωτιόμαστε αν το
• Η Γαλλική σχολή ερώτημα είναι χρήσιμο.
• Ο Hobbes (Βρετανός φιλόσοφος, 1588-1679) υποστήριξε ότι

αυτά τα ερωτήματα είναι προβληματικά από την αφετηρία τους
• Το σώμα και ο νους δεν διαφέρουν καθόλου, αλλά ο νους είναι
αυτό που κάνει ο εγκέφαλος
24
• Αιώνες αργότερα, γιατροί ανακάλυψαν ότι συγκεκριμένες

αλλαγές στον εγκέφαλο οδηγούν σε συγκεκριμένες αλλαγές στις
νοητικές λειτουργίες
25

Η παρατήρηση του τι
συμβαίνει στον κόσμο μπορεί
να μας οδηγήσει σε νέες
κατανοήσεις
• Ο Broca (Γάλλος χειρουργός, 1825-1880) είχε έναν ασθενή,

τον κύριο Leborgne, ο οποίος είχε υποστεί βλάβη σε ένα μικρό
κομμάτι του αριστερού ημισφαιρίου του εγκεφάλου
• Ως συνέπεια της βλάβης, δεν μπορούσε να μιλήσει καθόλου και
μπορούσε να προφέρει μόνο τη συλλαβή «ταν», αν και
καταλάβαινε ό,τι του έλεγαν και μπορούσε να επικοινωνεί με
χειρονομίες
26
• Τέτοιου είδους παρατηρήσεις υποδεικνύουν ότι οι νοητικές

λειτουργίες είναι παράγωγο των σωματικών λειτουργιών του
εγκεφάλου
27

• Ο δομισμός
• Σε μια επιστολή του το 1867, ο William James γράφει: «Μου

φαίνεται ότι ήρθε η ώρα να αρχίσει να γίνεται η Ψυχολογία
επιστήμη. Ο Helmholtz και ένας άντρας που ονομάζεται
Wundt… εργάζονται σε αυτή την κατεύθυνση»
28
• Ο Helmholtz (Γερμανός ερευνητής με γνώσεις φυσιολογίας,

1821-1894) ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι χρειάζονται
περισσότερο χρόνο για να αποκριθούν όταν ένα ερέθισμα
εφαρμόζεται στο δάχτυλο του ποδιού και λιγότερο όταν ένα
ερέθισμα εφαρμόζεται στο μηρό
• Εκείνη την εποχή, σχεδόν όλοι πίστευαν ότι οι νοητικές
διεργασίες εμφανίζονται ακαριαία
29

• Ο Wundt (μαθητής του Helmholtz, 1832-1920) θεωρούσε ότι

η επιστήμη της Ψυχολογίας θα έπρεπε να εστιάσει στην
ανάλυση της υποκειμενικής εμπειρίας του ανθρώπου όσον
αφορά στο νου και τον κόσμο (συνειδητότητα)
30
• Αντίστοιχα προς την προσπάθεια των χημικών να καταλάβουν

τη δομή της ύλης διασπώντας τις φυσικές ουσίες σε βασικά
στοιχεία, ο Wundt ανέπτυξε μια προσέγγιση της Ψυχολογίας
που είναι γνωστή ως «δομισμός»
• Ο δομισμός αναφέρεται στην ανάλυση των βασικών στοιχείων
που αποτελούν το νου
31
1. Οι ρίζες της ψυχολογίας Πώς χρησιμοποιούμε στην

καθομιλουμένη την έννοια
της «ενδοσκόπησης»;
• Σε ένα τυπικό πείραμα του Wundt, οι συμμετέχοντες έβλεπαν

ένα χρώμα ή άκουγαν έναν ήχο και καλούνταν να περιγράψουν
τη φωτεινότητα ή την έντασή του, αντίστοιχα
• Η μέθοδος αυτή, η οποία απαιτεί από τους ανθρώπους να
καταγράψουν το περιεχόμενο της υποκειμενικής τους
εμπειρίας, λέγεται «ενδοσκόπηση»
33
• O Wundt παρέδωσε το πρώτο μάθημα ψυχολογίας στο

Πανεπιστήμιο της Χαϊδελβέργης (1867) και εγκαινίασε το
πρώτο εργαστήριο ψυχολογίας στο Πανεπιστήμιο της Λειψίας
(1879)
34
1. Οι ρίζες της ψυχολογίας Εδώ βλέπουμε πάλι τη

σημασία του να θέτουμε τα
κατάλληλα ερωτήματα.
• Ο λειτουργισμός
• Ο James (Αμερικανός επιστήμονας, 1842-1910) πίστευε ότι ο

Wundt έθετε λάθος ερωτήματα, καθώς ρωτούσε Από τι είναι
φτιαγμένη η συνείδηση, αντί Σε τι χρησιμεύει η συνείδηση
• Ανέπτυξε μία προσέγγιση της ψυχολογίας που είναι γνωστή ως
«λειτουργισμός»
• Ο λειτουργισμός αφορά στη μελέτη των στόχων που
εξυπηρετούν οι νοητικές λειτουργίες
35
1. Οι ρίζες της ψυχολογίας Για ποια θεωρία είναι
γνωστός ο Δαρβίνος;
• Επηρεασμένος από τη θεωρία του Δαρβίνου (1809-1882), ο

James υποστήριξε ότι η ύψιστη λειτουργία όλων των
ψυχολογικών διεργασιών πρέπει να είναι εκείνη που βοηθά
τους ανθρώπους να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν
• Αντίστοιχα, υπέδειξε ότι αποστολή της Ψυχολογίας είναι να
ανακαλύψει με ποιον τρόπο οι ψυχολογικές διεργασίες
υπηρετούν το στόχο αυτό
Η πρόοδος της μιας επιστήμης
συχνά συνδέεται με την πρόοδο
μιας άλλης επιστήμης
36

• Οι απόψεις του James έτυχαν μεγάλης προσοχής και, στη

δεκαετία του 1920, ο λειτουργισμός ήταν η κυρίαρχη
προσέγγιση της Ψυχολογίας στη Βόρεια Αμερική
• Το 1920, ο James έγραψε το The Principles of Psychology,
ένα βιβλίο ορόσημο που διαβάζεται και μελετάται ακόμα
37
• Ενώ οι πειραματικοί ψυχολόγοι ασχολούνταν με την ανάπτυξη
του δομισμού και του λειτουργισμού, οι κλινικοί ψυχολόγοι
ασχολούνταν με τη μελέτη και τη βοήθεια ατόμων με
ψυχιατρικές διαταραχές
• Οι παρατηρήσεις τους επηρέασαν σημαντικά την εξέλιξη της

Ψυχολογίας
38

Πώς χρησιμοποιούμε στην
• Η ψυχαναλυτική θεωρία καθομιλουμένη την έννοια
της «υστερίας»;
• Ο Charcot (Γάλλος γιατρός, 1825-1893) μελέτησε ανθρώπους

που παρουσίαζαν υστερία
• Υστερία είναι μία διαταραχή που χαρακτηρίζεται από παρωδική
απώλεια των λογικών και κινητικών λειτουργιών, ως αποτέλεσμα
δυσάρεστων συναισθηματικών εμπειριών
• Οι άνθρωποι αυτοί μπορεί να παρουσιάζουν τύφλωση,
παράλυση ή αδυναμία να ανακαλέσουν το παρελθόν τους, χωρίς
να υφίσταται σωματικός λόγος για την κατάσταση αυτή
39
• Η ψυχαναλυτική θεωρία
• Ο Charcot ανακάλυψε ότι, όταν υπέβαλε αυτούς τους

ανθρώπους σε ύπνωση, τα συμπτώματά τους εξαφανίζονταν,
αλλά μετά την ύπνωση τα συμπτώματα επανέρχονταν
• Τα ευρήματα αυτά εντυπωσίασαν έναν νεαρό γιατρό από τη
Βιέννη, τον Sigmund Freud (1856-1939)
40

• O Freud υποστήριξε ότι η υστερία είναι συνέπεια οδυνηρών

εμπειριών της παιδικής ηλικίας, τις οποίες οι άνθρωποι δεν
μπορούν να ανακαλέσουν
• Οι μνήμες αυτές κατοικούν στο ασυνείδητο, που είναι το μέρος
του νου που λειτουργεί έξω από τη συνειδητή επίγνωση, αλλά
επηρεάζει τις συνειδητές σκέψεις, συναισθήματα και πράξεις
41
• Στη βάση αυτών των απόψεων, ο Freud ανέπτυξε μία

προσέγγιση της ψυχολογίας που είναι γνωστή ως
«ψυχαναλυτική θεωρία»
• Η ψυχαναλυτική θεωρία δίνει έμφαση στη σημασία που έχουν οι
ασυνείδητες ψυχικές διεργασίες στη διαμόρφωση των
συναισθημάτων, των σκέψεων και των συμπεριφορών
42

• Στη βάση της θεωρίας αυτής, ο Freud ανέπτυξε μία

θεραπευτική προσέγγιση που ο ίδιος ονόμασε «ψυχανάλυση»
• Η ψυχανάλυση εστιάζει στο να ανασύρει το ασυνείδητο υλικό
στη συνειδητή επίγνωση, ώστε να βελτιωθεί η κατανόηση των
ψυχικών διαταραχών
43
• Στις αρχές της δεκαετίας του 1900, οι ιδέες αυτές είχαν

πολλούς οπαδούς στην Ευρώπη
• Στην Αμερική, οι ιδέες ήταν αρκετά αμφιλεγόμενες, λόγω της
έμφασης στις πρώιμες σεξουαλικές εμπειρίες και τις
ασυνείδητες σεξουαλικές επιθυμίες
• Πρβλ. τις έρευνες του Kinsey (Αμερικανός βιολόγος και
σεξολόγος, 1894-1956) για τη σεξουαλικότητα των Αμερικανών
44

• Το ψυχαναλυτικό κίνημα επηρέασε τη λογοτεχνία, την ιστορία,

την πολιτική και την τέχνη
• Μεγάλη επίδραση άσκησε και στην κλινική ψυχολογία, τον κλάδο
της ψυχολογίας που ασχολείται με τη μελέτη και τη βοήθεια
ατόμων με ψυχικές διαταραχές
45
• Οι περισσότεροι από τους υποστηρικτές του Freud ήταν και οι

ίδιοι γιατροί και δεν διεξήγαγαν πειράματα στο εργαστήριο ούτε
διατηρούσαν έδρες στο Πανεπιστήμιο
• Επιπλέον, η θεωρία αυτή δεν μπορεί να ελεγχθεί ερευνητικά
46

• Η ανθρωπιστική προσέγγιση
• Ο Freud πρότεινε έναν σκοτεινό τρόπο να βλέπουμε τους

ανθρώπους
• Έδωσε έμφαση στους περιορισμούς και τα προβλήματα, παρά
στις πιθανότητες και το δυναμικό
• Περιέγραψε τους ανθρώπους ως όμηρους παιδικών εμπειριών
και πρωτόγονων σεξουαλικών παρορμήσεων
47
• Ως απάντηση σε αυτό, στα μέσα του 20ου αι., αναπτύχθηκε το

κίνημα της «Ανθρωπιστικής Ψυχολογίας»
• Η Ανθρωπιστική Ψυχολογία είναι μία προσέγγιση που δίνει
έμφαση στο θετικό δυναμικό των ανθρώπων
48

• Οι άνθρωποι θεωρούνται αυτεξούσιοι με μία έμφυτη ανάγκη να

αναπτυχθούν, να μεγαλώσουν και να αξιοποιήσουν πλήρως τις
δυνατότητές τους
• Οι θεραπευτές επιδιώκουν να βοηθήσουν τους ανθρώπους να
έρθουν σε επαφή με όλο το φάσμα του δυναμικού τους
• Σημαντικά ονόματα είναι εδώ ο Maslow (1908-1970) και ο
Rogers (1902-1987)
49
• Ο συμπεριφορισμός
• Οι σχολές της ψυχολογικής σκέψης που είδαμε μέχρι τώρα

διαφέρουν σημαντικά μεταξύ τους, αλλά έχουν μία σημαντική
ομοιότητα
• Η καθεμία επιχειρούσε να κατανοήσει τις εσωτερικές

διεργασίες του νου, εξετάζοντας τις μαρτυρίες των φορέων
αυτού του νου
51

• Κάποιοι ψυχολόγοι θεώρησαν αυτές τις προσεγγίσεις

ανακριβείς και υποκειμενικές και ανέπτυξαν μία νέα
προσέγγιση, που είναι γνωστή ως «συμπεριφορισμός»
• Ο συμπεριφορισμός υποστηρίζει ότι η Ψυχολογία πρέπει να
περιοριστεί στην επιστημονική μελέτη αντικειμενικά
παρατηρήσιμων συμπεριφορών
52
• O συμπεριφορισμός κυριάρχησε από τη δεκαετία του 1930 ως

τη δεκαετία του 1950
• (περισσότερα θα δούμε στο κεφάλαιο για τη Μάθηση)
53

• Η γνωστική ψυχολογία
• Ακόμα κι όταν ο συμπεριφορισμός ήταν στο απόγειό του,

υπήρχαν μερικοί ψυχολόγοι που εστίασαν τις έρευνες και τα
γραπτά τους στις νοητικές διεργασίες
54
• Για παράδειγμα, ο Wertheimer (Γερμανός ψυχολόγος 1880-

1943) μελέτησε τις ψυχολογικές πλάνες (δηλ. τα λάθη
αντίληψης, μνήμης ή κρίσης, κατά τα οποία οι υποκειμενικές
εμπειρίες διαφέρουν από την αντικειμενική πραγματικότητα)
55

• Για παράδειγμα, φανταστείτε δύο φώτα που αναβοσβήνουν το

ένα δίπλα στο άλλο
• Τι είναι αυτό που συμβαίνει πραγματικά και τι είναι αυτό που
υποκειμενικά θεωρούμε ότι συμβαίνει;
56
• Με βάση τα πειράματά του, ο Wertheimer συμπέρανε ότι κατά

την αντιληπτική διαδικασία, ο νους φέρνει πολλά στοιχεία μαζί
και τα ενοποιεί σε ένα όλο
57

• Επίσης, ο Lewin (Γερμανός ψυχολόγος, 1890-1947) υποστήριξε

ότι ο καλύτερος τρόπος να προβλεφθεί η συμπεριφορά ενός
ατόμου δεν είναι η κατανόηση του ερεθίσματος, αλλά η
κατανόηση της υποκειμενικής ερμηνείας που αποδίδει το άτομο
στο ερέθισμα
• Για παράδειγμα, πώς αντιλαμβανόμαστε το ροχαλητό
του/της συντρόφου μας μετά έναν καβγά και πώς όταν είμαστε
ερωτευμένοι/ες;
58
• Σημαντικό ρόλο στη μελέτη των νοητικών διεργασιών έπαιξε η

ανακάλυψη του ηλεκτρονικού υπολογιστή (δεκαετία του ‘50)
• Παρά το γεγονός ότι άνθρωποι και υπολογιστές διαφέρουν σε
πολλούς τομείς, φαίνεται πως και οι δύο καταγράφουν,
αποθηκεύουν και ανακαλούν πληροφορίες, ομοιότητα που
οδήγησε κάποιους ψυχολόγους να αναρωτηθούν αν ο
υπολογιστής θα ήταν χρήσιμος σαν μοντέλο του ανθρώπινου
νου
59

• Αυτός ο τρόπος σκέψης οδήγησε στη δημιουργία μιας νέας

προσέγγισης, που είναι γνωστή ως «Γνωστική ψυχολογία»
• Η Γνωστική Ψυχολογία είναι η επιστημονική μελέτη των
νοητικών διεργασιών, συμπεριλαμβανομένης της αντίληψης, της
προσοχής, της μνήμης και της σκέψης
• (περισσότερα θα δούμε στα αντίστοιχα κεφάλαια)
60
• Η γνωστική νευροεπιστήμη
• Ο Karl Lashley (Αμερικανός ψυχολόγος, 1890-1958) εκπαίδευε

αρουραίους να κινούνται μέσα σε λαβυρίνθους και μετά
αφαιρούσε χειρουργικά μέρη του εγκεφάλου τους και μετρούσε
πόσο καλά μπορούσαν να κινούνται μέσα στον λαβύρινθο
• Έτσι, ήλπιζε να βρει το σημείο του εγκεφάλου όπου λαμβάνει
χώρα η μάθηση
61

• Κανένα σημείο δεν φαινόταν να είναι αυτό που αποκλειστικά και

αξιόπιστα μειώνει την ικανότητα μάθησης
• Αντίθετα, όσο πιο μεγάλο μέρος του εγκεφάλου αφαιρούνταν,
τόσο πιο δύσκολα κινούνταν ο αρουραίος στο λαβύρινθο
62
• Τα πειράματα αυτά ενέπνευσαν άλλους επιστήμονες να

αναπτύξουν μία περιοχή έρευνας που ονομάστηκε «Ψυχολογία
της Φυσιολογίας» και που σήμερα έχει εξελιχθεί στη
«Συμπεριφορική Νευροεπιστήμη»
• Η Συμπεριφορική Νευροεπιστήμη είναι μια προσέγγιση που
ενώνει τις ψυχολογικές διεργασίες με τις δράσεις στο νευρικό
σύστημα και άλλες σωματικές διεργασίες
63

• Λόγοι δεοντολογίας δεν επιτρέπουν τις χειρουργικές

επεμβάσεις στους εγκεφάλους ανθρώπων
• Οι σχετικές έρευνες βασίζονται είτε σε γενετικές ατέλειες,
ατυχήματα και ασθένειες που προκαλούν βλάβες σε
συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου, είτε σε τεχνικές μη
παρεμβατικής σάρωσης του εγκεφάλου
64
• Ως γνωστική νευροεπιστήμη ορίζεται το πεδίο που ερευνά την

κατανόηση της σχέσης μεταξύ των γνωστικών διαδικασιών και
της λειτουργίας του εγκεφάλου
• (Περισσότερα σε σχέση με τις νευροεπιστήμες μπορείτε να

μάθετε στο μάθημα επιλογής Νευροεπιστήμη και Εκπαίδευση,
ΨΧ1203)
65

• Η εξελικτική ψυχολογία
• Πειράματα που έγιναν κατά τις δεκαετίες του 1960 και 1970
έδειξαν ότι η ικανότητα μάθησης των αρουραίων είναι
αποτέλεσμα τόσο του τρόπου μάθησης του συγκεκριμένου
αρουραίου όσο και των τρόπων μάθησης των προγόνων του
66
• Τα ευρήματα αυτά άνοιξαν το δρόμο σε μια νέα κατεύθυνση, που

είναι γνωστή ως «Εξελικτική ψυχολογία» (evolutionary
psychology)
• Η Εξελικτική ψυχολογία εξηγεί το νου και τη συμπεριφορά με
βάση την προσαρμοστική αξία των ικανοτήτων που
διατηρήθηκαν μέσα στο χρόνο μέσω της φυσικής επιλογής
67

• Ο νους γίνεται αντιληπτός ως μια σειρά από εξειδικευμένες

ενότητες, σχεδιασμένες ώστε να επιλύουν τα ανθρώπινα
προβλήματα που αντιμετώπισαν οι πρόγονοί μας, καθώς
επιχειρούσαν να τραφούν, να ζευγαρώσουν και να
αναπαραχθούν εδώ και εκατομμύρια χρόνια
68
5. Πέρα από το άτομο
• Κοινωνικές και πολιτισμικές προσεγγίσεις
• Αν και οι ψυχολόγοι εστιάζουμε συχνά στο άτομο, δεν ξεχνάμε

ότι οι άνθρωποι είμαστε κοινωνικά όντα που αποτελούν μέρος
ενός ευρύτερου δικτύου, το οποίο απαρτίζεται από την
οικογένεια μας, τ@ς φίλ@ς μας, τ@ς δασκάλ@ς μας, και τ@ς
συναδέλφους μας
• Η παρουσία ή απουσία του δικτύου αυτού μας επηρεάζει με
σημαντικούς τρόπους
69

• Η Κοινωνική ψυχολογία είναι ένα πεδίο της ψυχολογίας που

μελετά τα αίτια της διαπροσωπικής συμπεριφοράς
• Η ανάπτυξη της Κοινωνικής ψυχολογίας ξεκίνησε τη δεκαετία
του 1930 και επηρεάστηκε εν πολλοίς από την άνοδο του
Ναζισμού
70
• Οι κοινωνικοί ψυχολόγοι πραγματοποίησαν πειράματα, μέσα από

τα οποία έδειξαν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα πουν κάτι
που ξέρουν ότι δεν είναι αληθές αν δουν άλλους ανθρώπους να
λένε το ίδιο
• Επίσης, έδειξαν ότι οι περισσότεροι άνθρωποι θα κάνουν κάτι
που γνωρίζουν ότι είναι ανήθικο, αν τους διατάξει μια φιγούρα
εξουσίας
71

• «Οι περισσότεροι άνθρωποι» σήμαινε τότε «κατά κύριο λόγο

λευκοί απόφοιτοι πανεπιστημίου της Βόρειας Αμερικής», μιας
και αυτοί οι άνθρωποι μπορούσαν να μελετηθούν ευκολότερα
από τους ψυχολόγους εκείνης της εποχής
• Αλλά οι άνθρωποι σε διαφορετικά μέρη σκέφτονται, αισθάνονται
και συμπεριφέρονται διαφορετικά
72
• Η «πολιτισμική παράδοση» αναφέρεται στις αξίες, τις

παραδόσεις και τις πεποιθήσεις μιας συγκεκριμένης ομάδας
ανθρώπων
• Η πολιτισμική παράδοση μπορεί να οριστεί με βάση την
εθνικότητα και τις εθνικές ομάδες, την ηλικία, το σεξουαλικό
προσανατολισμό, τη θρησκεία, ή το επάγγελμα
73

• Η Πολιτισμική ψυχολογία είναι το πεδίο της ψυχολογίας που

μελετά τους τρόπους με τους οποίους οι επιμέρους πολιτισμοί
αντανακλούν τις ψυχικές διεργασίες των ανθρώπων και
ταυτόχρονα ασκούν επίδραση στη διαμόρφωσή τους
74
Παράδοση 3
1
Πηγές ψυχολογικής γνώσης

• Τι ψυχολογικές γνώσεις έχετε;
• Για τον άνθρωπο

• Για τις σχέσεις
• Για τα παιδιά
• Για την αγάπη
• ….
• Από ποια πηγή αντλείτε αυτή τη γνώση;
4
• Όλοι και όλες ξέρουμε κάποια πράγματα για την ψυχολογία
• Η γνώση αυτή προκύπτει συχνά από κάποια από τις ακόλουθες

πηγές

• Βεβαιότητα, πίστη: «Είμαι σίγουρος/η ότι…»
• Κοινός νους, διαίσθηση: «Όλοι ξέρουμε ότι…»
• Προσωπικές εμπειρίες: «Το ξέρω από την εμπειρία μου»
• Αυθεντία: «Το είπε ο/η …»
• Πλειοψηφία: «Ρωτήσαμε 100 άτομα και οι 90 συμφώνησαν
ότι…»
• Internet: «Το διάβασα στο Facebook, το άκουσα στο Youtube,
το βρήκα στη Google…»
• Επιστημονική έρευνα
6
• Η Ψυχολογία χρησιμοποιεί ως πηγή γνώσης την επιστημονική
έρευνα
Επιστημονική μέθοδος
• Βασικό στοιχείο της επιστημονικής μεθόδου αποτελεί ο
εμπειρισμός
• Ως εμπειρισμό ορίζουμε την πεποίθηση ότι η ακριβής γνώση

του κόσμου απαιτεί την παρατήρησή του
• Αντίθετα, ως δογματισμό ορίζουμε την τάση μας να

προσκολλόμαστε άκαμπτα στους ισχυρισμούς μας
8
• Το γεγονός ότι μπορούμε να απαντήσουμε ερωτήσεις για το
κόσμο μέσω της παρατήρησης μπορεί να είναι αυτονόητο για
μας, αλλά πρόκειται για μία σχετικά νέα ανακάλυψη
• Σε όλη τη διάρκεια της ανθρώπινης ιστορίας, οι άνθρωποι

εμπιστεύτηκαν τις αυθεντίες για να απαντήσουν σημαντικά
ερωτήματα για τον κόσμο
• Μόλις την τελευταία χιλιετία (και ιδιαίτερα τους 3 τελευταίους
αιώνες) οι άνθρωποι αρχίσαμε να εμπιστευόμαστε τα μάτια μας
και τα αυτιά μας περισσότερο από τις «αυθεντίες»
10
• Μερικές φορές αντιστεκόμαστε στην επιστημονική γνώση:
• Πού πάει η γλώσσα σε μια επιληπτική κρίση;

• Ποιος φταίει για τον αυτισμό;
• Πώς φεύγει το κριθαράκι;
• Πώς προστατευόμαστε από τα μικρόβια;
11
• Επιστημονική μέθοδος είναι η διαδικασία εξεύρεσης της
αλήθειας χρησιμοποιώντας εμπειρικές αποδείξεις
• Έχω μια ιδέα

• Συλλέγω εμπειρικές αποδείξεις
• Τροποποιώ την αρχική ιδέα, εφόσον χρειάζεται
12
• Για παράδειγμα:
• Έχω μια ιδέα: Οι άνθρωποι επιλέγουν για ερωτικούς

συντρόφους άτομα που μοιάζουν με τους γονείς τους
• Συλλέγω εμπειρικές αποδείξεις: Αναζητώ ομοιότητες ανάμεσα
στους ερωτικούς συντρόφους των ανθρώπων και τους γονείς
τους
• Τροποποιώ την αρχική ιδέα, εφόσον χρειάζεται: Μερικοί
άνθρωποι επιλέγουν για ερωτικούς συντρόφους άτομα που
μοιάζουν με τους γονείς τους και μερικοί όχι
13
• Η ιδέα αυτή ονομάζεται «θεωρία»
• Ως «θεωρία», ορίζουμε μια υποθετική εξήγηση ενός

φαινομένου
• Π.χ., το ότι επιλέγουμε ανθρώπους που μοιάζουν με τους

γονείς μας είναι μία θεωρία
14
• Κάθε θεωρία οδηγεί σε μία σειρά συγκεκριμένων προβλέψεων
σχετικά με το τι θα παρατηρήσουμε
• Οι προβλέψεις αυτές ονομάζονται «υποθέσεις» και ορίζονται

ως δυνάμει διαψεύσιμες προβλέψεις βασισμένες σε μια θεωρία
15
• Να διατυπώσετε μία υπόθεση σε σχέση κάποιον παράγοντα που
περιμένετε να σχετίζεται με μία συμπεριφορά, σκέψη ή
συναίσθημα που να αφορά στην προστασία της φύσης / του
περιβάλλοντος
(Τα παραδείγματα που είδαμε αναφέρονται στις επόμενες δύο
διαφάνειες)
16
• Το πού πετάμε τα σκουπίδια στο σπίτι μας σχετίζεται με το πού τα
πετάμε στη φύση
• Όσο πιο πολύ γνωρίζουμε το πόσο κρίσιμη είναι η κατάσταση στο
περιβάλλον, τόσο πιο πολύ αδιαφορούμε για αυτό
• Όσο πιο πολύ γνωρίζουμε το πόσο κρίσιμη είναι η κατάσταση στο
περιβάλλον, τόσο πιο ευαισθητοποιημένοι είμαστε, αν ανήκουμε στη
νέα γενιά
• Τα μέτρα της πολιτείας για την προστασία του περιβάλλοντος
οδηγούν στην ευαισθητοποίηση του κόσμου και, αντίστροφα, η
ευαισθητοποίηση του κόσμου οδηγεί την πολιτεία να λάβει σχετικά
μέτρα
17
Προσέξτε ότι:
Η 3η υπόθεση δεν αφορά σε άτομα
Επιστημονική μέθοδος αλλά σε κοινωνίες ή σε οικονομίες
Στην 4η υπόθεση, η μόλυνση δεν
αποτελεί ψυχολογική έννοια
• Τα μέτρα της πολιτείας για την προστασία του περιβάλλοντος

οδηγούν σε ευαισθητοποίηση του κόσμου
• Οι άνθρωποι που έχουν μεγαλώσει πιο κοντά στο περιβάλλον
το προστατεύουν περισσότερο
• Όσο ενισχύουμε τον καταναλωτισμό, τόσο θα υπάρχουν
εργοστάσια που μολύνουν το περιβάλλον
• Όσο χρησιμοποιούμε τα ατομικά μέσα μεταφοράς, αυξάνεται η
μόλυνση
18
• Είναι σημαντικό οι υποθέσεις αυτές να μπορούν να διαψευστούν
• Αν η θεωρία λέει ότι επιλέγουμε συντρόφους με βάση τις

ομοιότητες με τους γονείς μας, μπορούμε να υποθέσουμε ότι
δεν υπάρχουν άνθρωποι που διαλέγουν συντρόφους με άλλα
κριτήρια
• Μπορούμε να ελέγξουμε εμπειρικά αυτή την υπόθεση
20
• Είναι σημαντικό οι υποθέσεις αυτές να μπορούν να διαψευστούν
• Η θεωρία ότι ο Θεός δημιούργησε τον κόσμο δεν μπορεί να

διερευνηθεί εμπειρικά, γιατί δεν οδηγεί σε υποθέσεις που
μπορούν να διαψευστούν
• Αυτό δεν σημαίνει ότι είναι λανθασμένη, σημαίνει μόνο ότι δεν
μπορεί να ελεγχθεί ερευνητικά
21
Ούτε χίλια πειράματα δεν μπορούν να αποδείξουν πως έχω
δίκιο, όμως ένα και μόνο πείραμα μπορεί να αποδείξει πως έχω
άδικο
(Albert Einstein)
22
• Όταν μια απόδειξη είναι συνεπής με μια θεωρία, αυξάνει την
πίστη μας στην εν λόγω θεωρία, αλλά δεν μας πείθει ποτέ
εντελώς
• Κάθε σύντροφος που μοιάζει με τους γονείς μας αυξάνει την

πίστη μας στην παραπάνω θεωρία, αλλά δεν μας πείθει ποτέ
εντελώς
• Ένας σύντροφος που δεν μοιάζει με τους γονείς μας δείχνει ότι
η αρχική μας θεωρία δεν είναι σωστή
23
• Όταν μια απόδειξη είναι συνεπής με μια θεωρία, αυξάνει την
πίστη μας στην εν λόγω θεωρία, αλλά δεν μας πείθει ποτέ
εντελώς
• Με βάση τα παραπάνω, τι σημαίνει «Οι επιστήμονες απέδειξαν

ότι η θεωρία Χ είναι σωστή;»
24
• Σύμφωνα με την επιστημονική μέθοδο, ο καλύτερος τρόπος να
καταλάβουμε τον κόσμο είναι:
1. Διαμόρφωση θεωριών
2. Διατύπωση υποθέσεων
3. Έλεγχος υποθέσεων με συλλογή αποδείξεων
4. Χρήση των αποδείξεων για την τροποποίηση των θεωριών, αν
χρειαστεί
25
• Η διαμόρφωση θεωριών και η διατύπωση υποθέσεων απαιτούν
να έχουμε μία καλή γνώση του φαινομένου
• Για να το πετύχουμε αυτό, μελετάμε τι σχετικό έχει ήδη

ερευνηθεί και τι λένε οι σχετικές θεωρίες
26
• Για να συλλέξουμε τις αποδείξεις χρειαζόμαστε μία «εμπειρική
μέθοδο», δηλαδή ένα σύνολο κανόνων και τεχνικών για το πώς
γίνεται μία παρατήρηση
27
• Η μελέτη του ανθρώπου είναι πολύ δύσκολη για τρεις λόγους:
• Πολυπλοκότητα: Οι επιστήμονες δυσκολεύονται να

περιγράψουν πώς 500 εκατομμύρια νευρώνες που
συναποτελούν τον εγκέφαλο παράγουν σκέψεις, συναισθήματα
και πράξεις
28
• Πολυπλοκότητα
• Μεταβλητότητα: Σε καμία περίπτωση, δύο άτομα δεν κάνουν,
λένε, σκέφτονται ή αισθάνονται ακριβώς το ίδιο πράγμα, κάτω
από τις ίδιες ακριβώς συνθήκες
29
• Πολυπλοκότητα
• Μεταβλητότητα
• Αντιδραστικότητα: Οι άνθρωποι συχνά σκέφτονται, αισθάνονται
και δρουν με έναν τρόπο όταν τους παρατηρούν και με έναν
άλλο τρόπο όταν δεν τους παρατηρούν
30
• Η επιστημονική έρευνα στην ψυχολογία έχει στόχο να
απαντήσει σε δύο ερωτήματα
1. Τι κάνουν, τι σκέφτονται, τι νιώθουν οι άνθρωποι;

2. Γιατί;
31
• Μέθοδοι παρατήρησης: Τι κάνουν, τι σκέφτονται, τι νιώθουν οι
άνθρωποι
• Μέθοδοι ερμηνείας: Γιατί κάνουν αυτό που κάνουν οι άνθρωποι
32
Μέθοδοι παρατήρησης
• Παρατηρώ σημαίνει χρησιμοποιώ τις αισθήσεις μου για να μάθω
τις ιδιότητες μιας κατάστασης ή ενός αντικειμένου
• Πώς «παρατηρούμε» ψυχολογικά φαινόμενα (π.χ., νοημοσύνη,

προσωπικότητα, διάθεση, άγχος);
33
• Αποφασίζουμε με ποιο ψυχολογικό φαινόμενο θα ασχοληθούμε
• Αποφασίζουμε ποιον λειτουργικό ορισμό θα χρησιμοποιήσουμε

• Λειτουργικός ορισμός ονομάζεται η περιγραφή μιας αφηρημένης
ιδιότητας με μετρήσιμους όρους συγκεκριμένων συνθηκών
• Επιλέγουμε ένα όργανο μέτρησης

• Όργανο μέτρησης ονομάζεται οτιδήποτε μπορεί να ανιχνεύσει τις
συνθήκες στις οποίες αναφέρεται ένας λειτουργικός ορισμός
34
• Έστω ότι αποφασίζω να μελετήσω τη Νοημοσύνη
• Θα ορίσω τη νοημοσύνη ως το IQ που δίνει το τεστ του

Wechsler
• Ως όργανο μέτρησης, διαλέγω το τεστ νοημοσύνης του

Wechsler
35
• Ένας λειτουργικός ορισμός χρειάζεται να έχει εγκυρότητα
• Εγκυρότητα ονομάζεται η ακρίβεια με την οποία μια συγκεκριμένη
συνθήκη ορίζει μια ιδιότητα
• Για παράδειγμα,
• Έστω ότι αποφασίζω να μετρήσω το βάρος μου
• Ένας λειτουργικός ορισμός που έχει εγκυρότητα είναι να ορίσω ότι το
βάρος μου αντιστοιχεί στον αριθμό που δείχνει η ζυγαριά
• Ένας λειτουργικός ορισμός που δεν έχει εγκυρότητα είναι να ορίσω ότι
το βάρος μου αντιστοιχεί στο νούμερο του παπουτσιού μου
36
• Ένα όργανο μέτρησης χρειάζεται να διαθέτει αξιοπιστία και
ισχύ
• Αξιοπιστία ονομάζεται η τάση ενός οργάνου να δίνει το ίδιο
αποτέλεσμα μέτρησης οποτεδήποτε και αν χρησιμοποιηθεί για να
μετρήσει το ίδιο πράγμα
• Ισχύς ονομάζεται η ικανότητα ενός οργάνου να ανιχνεύει διαφορές ή
αλλαγές στην ιδιότητα
37
• Η ζυγαριά μου διαθέτει αξιοπιστία αν δίνει το ίδιο αποτέλεσμα
οποτεδήποτε και αν τη χρησιμοποιήσω για να μετρήσω το
βάρος μου
• Ανεβαίνω στη ζυγαριά, η ζυγαριά δείχνει 75 κιλά. Κατεβαίνω

από τη ζυγαριά και ξανανεβαίνω αμέσως. Η ζυγαριά τώρα
δείχνει 70 κιλά. Διαθέτει η ζυγαριά μου αξιοπιστία;
38
• Η ζυγαριά μου διαθέτει ισχύ αν μπορεί να ανιχνεύει διαφορές ή
αλλαγές στο βάρος μου
• Ανεβαίνω στη ζυγαριά, η ζυγαριά δείχνει 75 κιλά. Κάνω

εξαντλητική δίαιτα για 2 μήνες, μου πέφτουν τα παντελόνια.
Ξανανεβαίνω στη ζυγαριά, η οποία δείχνει 75 κιλά. Διαθέτει η
ζυγαριά μου ισχύ;
39
• Με βάση τα παραπάνω, πώς θα μετρούσατε …
• Την ευτυχία;
• Το επίπεδο προσοχής στην τάξη;
• Τη σχολική επίδοση των μαθητών και των μαθητριών σας;
• Ποιες δυσκολίες παρουσιάζουν οι επιλογές σας αυτές ως προς

την εγκυρότητα, την αξιοπιστία και την ισχύ;
40
• Αφού έχουμε καταλήξει σε έναν λειτουργικό ορισμό και σε ένα
όργανο μέτρησης, υπάρχουν ακόμα δύο είδη δυσκολιών στην
πραγματοποίηση της έρευνάς μας
• Οι πειραματικές απαιτήσεις
• Η μεροληψία του παρατηρητή
41
• Ως πειραματικές απαιτήσεις, ορίζονται τα χαρακτηριστικά ενός
περιβάλλοντος παρατήρησης τα οποία προκαλούν συμπεριφορές
από τους συμμετέχοντες τις οποίες πιστεύουν ότι αναμένει ή
επιθυμεί ο ερευνητής από αυτούς
• Πειραματικές απαιτήσεις βιώνουμε όταν απαντάμε σε

ερωτήσεις, όπως «Με παχαίνει αυτό το τζιν;», «Είσαι
ομοφυλόφιλος;», «Είσαι ρατσιστής;», «Πιστεύεις σε θεωρίες
συνωμοσίας;», «Αγαπάς τη μαμά σου;»
42
• Οι πειραματικές απαιτήσεις παρεμποδίζουν τις προσπάθειές
μας να μετρήσουμε τη συμπεριφορά, όπως αυτή αποκαλύπτεται
φυσικά
• Τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό;
43
• Ένας τρόπος παράκαμψης των πειραματικών απαιτήσεων είναι
να παρατηρούμε τα άτομα χωρίς εκείνα να το γνωρίζουν
• Η μέθοδος αυτή ονομάζεται φυσική παρατήρηση και ορίζεται ως

η τεχνική συλλογής επιστημονικής πληροφορίας μέσω της
διακριτικής παρατήρησης των ατόμων στο φυσικό τους
περιβάλλον
44
• Έρευνες που βασίζονται στη φυσική παρατήρηση έχουν
καταλήξει σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα, στα οποία δεν θα
κατέληγαν αν τα άτομα γνώριζαν ότι παρατηρούνται, όπως:
• Οι παρέες που αποτελούνται από περισσότερα άτομα αφήνουν

μικρότερα φιλοδωρήματα
• Οι καταναλωτές που επισκέπτονται το παντοπωλείο όταν
πεινούν κάνουν πιο παρορμητικές αγορές
• Οι άνδρες δεν πλησιάζουν συνήθως την πιο όμορφη γυναίκα
45
• Η φυσική παρατήρηση δεν είναι πάντα μια εφικτή λύση για το
πρόβλημα των πειραματικών χειρισμών
• Μερικά φαινόμενα δεν συμβαίνουν φυσικά

• Π.χ., τι κάνουμε αν θέλουμε να παρατηρήσουμε κατά πόσο τα άτομα με
αισθητηριακές απώλειες εκτελούν ανεπαρκώς κάποιες κινητικές
διεργασίες;
• Κάποια φαινόμενα μπορούν να παρατηρηθούν μόνο σε
απευθείας αλληλεπίδραση με το άτομο
• Π.χ., τι κάνουμε αν θέλουμε να παρατηρήσουμε κατά πόσο ένα άτομο
ανησυχεί αν θα κολλήσει μια ασθένεια;
46
• Στις περιπτώσεις αυτές, είναι βοηθητικές…
• οι κατ’ ιδίαν ή ανώνυμες απαντήσεις

• η μέτρηση ακούσιων συμπεριφορών
• η απόκρυψη του σκοπού της έρευνας
• για λόγους δεοντολογίας, τον σκοπό οφείλουμε να τον αποκαλύψουμε
μετά την ολοκλήρωση της συμμετοχής στην έρευνα
47
• Ως μεροληψία του παρατηρητή, ορίζονται οι επιδράσεις των
προσδοκιών του παρατηρητή τόσο στις παρατηρήσεις όσο και
στην ίδια την πραγματικότητα
• Θεωρώ τη σιωπή μιας μαθήτριας ως ένδειξη ότι σκέφτεται ή

ως ένδειξη ότι δεν ξέρει (επίδραση στις παρατηρήσεις);
• Αντιδρώ στη σιωπή ενός μαθητή με παρότρυνση ή με θυμό
(επίδραση στην πραγματικότητα);
48
• Ένας τρόπος παράκαμψης της μεροληψίας του παρατηρητή είναι
η διπλά τυφλή τεχνική
• Ως διπλά τυφλή τεχνική, ορίζεται μία παρατήρηση, της οποίας

ο αληθινός σκοπός είναι κρυφός και από τον παρατηρητή και
από τον συμμετέχοντα
49
Παράδοση 4
1
• Στο προηγούμενο μάθημα, είδαμε ότι πραγματοποιούμε έρευνες
προκειμένου να διαπιστώσουμε αν ισχύει μία υπόθεση ή όχι
• Εκτός από τον έλεγχο υποθέσεων, συχνά πραγματοποιούμε

έρευνες με στόχο να απαντήσουμε σε ερευνητικά ερωτήματα
16
• Στα ερευνητικά ερωτήματα, δεν έχουμε κάποια προηγούμενη
ιδέα σε σχέση με το ποια θα είναι η απάντηση σε αυτό που
ρωτάμε
• «Τι εννοούν οι άνθρωποι, όταν λένε επιστροφή στην κανονικότητα;»
• «Τι θεωρούν οι γονείς σημαντικό για την ανατροφή των παιδιών τους;»
• «Τι χαρακτηριστικά θαυμάζουν οι νέοι άνθρωποι στους άλλους;»
17
• Στο προηγούμενο μάθημα, είδαμε ότι η επιστημονική έρευνα
στην ψυχολογία έχει στόχο να απαντήσει σε δύο ερωτήματα
1. Τι κάνουν, τι σκέφτονται, τι νιώθουν οι άνθρωποι;

2. Γιατί;
18
• Στο προηγούμενο μάθημα, είδαμε ορισμούς και παραδείγματα σε
σχέση με τις έρευνες που απαντούν στο πρώτο είδος
ερωτημάτων
• Σε αυτό το μάθημα, θα ασχοληθούμε με ορισμούς και

παραδείγματα σε σχέση με έρευνες που απαντούν στο δεύτερο
είδος ερωτημάτων («γιατί»)
19
Ερμηνεία
• Στην προσπάθειά μας να αναζητήσουμε τα αίτια των
ψυχολογικών φαινομένων, μας ενδιαφέρουν δύο είδη
ερωτημάτων
• Τα ερωτήματα συσχέτισης (ή συνάφειας)

• Τα ερωτήματα αιτιότητας
20
Ερμηνεία
• Ως μεταβλητή, ορίζεται μία ιδιότητα, οι τιμές της οποίας
μπορεί να ποικίλλουν από άτομο σε άτομο ή μέσα στον χρόνο
• Το φύλο, η ηλικία, η νοημοσύνη, ή η σχολική επίδοση είναι μεταβλητές
• Το ότι είμαστε όλοι άνθρωποι ή το ότι είστε όλ@ φοιτητ@ του ΠΤΔΕ
του Παν/μίου Θεσσαλίας δεν είναι μεταβλητές
• Λέμε ότι υπάρχει συσχέτιση (ή συνάφεια) μεταξύ δύο

μεταβλητών, όταν, καθώς αλλάζει η τιμή της μιας μεταβλητής,
αλλάζει και η τιμή της άλλης μεταβλητής
• Μία συσχέτιση μπορεί να είναι θετική ή αρνητική
21
Ερμηνεία
• Μία θετική συσχέτιση
περιγράφεται με φράσεις,
όπως: «Όσο πιο πολύ …
τόσο πιο πολύ…», «Όσο πιο
λίγο… τόσο πιο λίγο…»
22
Ερμηνεία
• Μία αρνητική συσχέτιση
περιγράφεται με φράσεις,
όπως: «Όσο πιο πολύ…
τόσο πιο λίγο…», «Όσο πιο
λίγο… τόσο πιο πολύ…»
23
Ερμηνεία
• Σκεφτείτε παραδείγματα θετικών και αρνητικών συσχετίσεων που
έχετε παρατηρήσει
• Όσο πιο πολύ μεγαλώνουμε, τόσο λιγότερο ελεύθερο χρόνο έχουμε

• Όσο πιο πολύ χαιρόμαστε, τόσο πιο πολύ ζούμε
• Όσο πιο πολύ χρόνο αφιερώνουμε στα social media, τόσο πιο
απρόσωπες γίνονται οι σχέσεις μας
• Όσο πιο πολύ γυμναζόμαστε, τόσο πιο υγιείς είμαστε
• Όσο περισσότερο αγχωνόμαστε, τόσο περισσότερα προβλήματα
ψυχικής υγείας αντιμετωπίζουμε
• Όσο πιο πολύ μεγαλώνουμε, τόσο πιο πολύ ωριμάζουμε
24
Ερμηνεία
• Η συσχέτιση μεταξύ δύο μεταβλητών δεν μας λέει υποχρεωτικά
ότι οι μεταβολές στη μία μεταβλητή οδηγούν σε μεταβολές στην
άλλη μεταβλητή
• Το πρόβλημα της τρίτης μεταβλητής αναφέρεται στην

πιθανότητα να υπάρχει μια τρίτη μεταβλητή, η οποία να
επηρεάζει ταυτόχρονα τις δύο υπό μελέτη μεταβλητές
25
Ερμηνεία
• Πραγματοποιήσατε μία έρευνα, στην οποία βρήκατε μία
θετική συσχέτιση ανάμεσα στο νούμερο παπουτσιού των
μαθητών και μαθητριών Δημοτικού (μεταβλητή Χ) και την
ορθογραφική τους ικανότητα (μεταβλητή Ψ)
• Τι μπορεί να σημαίνει το εύρημα αυτό;
26
Ερμηνεία
• Αν υπάρχει συνάφεια ανάμεσα στις μεταβλητές Χ και Ψ, τότε
μπορεί να συμβαίνει οτιδήποτε από τα ακόλουθα (και όχι μόνο
ένα από τα ακόλουθα):
• Η μεταβλητή Χ προκαλεί τη μεταβλητή Ψ

• Η μεταβλητή Ψ προκαλεί τη μεταβλητή Χ
• Μία τρίτη μεταβλητή Ζ προκαλεί μεταβολές στις μεταβλητές Χ
και Ψ
27
Ερμηνεία
• Στο παράδειγμα της έρευνας με τη θετική συσχέτιση ανάμεσα
στο νούμερο παπουτσιού των μαθητών και των μαθητριών
(μεταβλητή Χ) και την ορθογραφική τους ικανότητα (μεταβλητή
Ψ), μπορεί να συμβαίνει οτιδήποτε από τα ακόλουθα:
28
Ερμηνεία
• Η μεταβλητή Χ προκαλεί τη μεταβλητή Ψ:
• Η αύξηση στο νούμερο παπουτσιού οδηγεί σε βελτίωση της

ορθογραφικής ικανότητας
29
Ερμηνεία
• Η μεταβλητή Ψ προκαλεί τη μεταβλητή Χ:
• Η αύξηση της ορθογραφικής ικανότητας οδηγεί σε αύξηση του

νούμερου του παπουτσιού
30
Ερμηνεία
• Μία τρίτη μεταβλητή Ζ προκαλεί μεταβολές στις μεταβλητές Χ
και Ψ
• Η ηλικία οδηγεί στην αύξηση του μεγέθους του παπουτσιού και

στη βελτίωση της ορθογραφικής ικανότητας
31
Ερμηνεία
• Πραγματοποιήσατε μία έρευνα, στην οποία βρήκατε μία θετική
συσχέτιση ανάμεσα στον αριθμό επιθετικών προγραμμάτων που
βλέπει ένα παιδί στην τηλεόραση και στα επεισόδια
επιθετικότητας του παιδιού στο παιχνίδι
• Τι σημαίνει το εύρημα αυτό;
32
Ερμηνεία
• Η παραπάνω περιγραφή μας λέει ότι υπάρχει συνάφεια ανάμεσα
στη μεταβλητή Χ («αριθμός επιθετικών προγραμμάτων που
βλέπει ένα παιδί στην τηλεόραση») και στη μεταβλητή Ψ
(«επεισόδια επιθετικότητας του παιδιού στο παιχνίδι»)
33
Ερμηνεία
• Με βάση τα όσα είπαμε παραπάνω, αυτή η συνάφεια μπορεί να
σημαίνει ότι:
• Η μεταβλητή Χ προκαλεί τη μεταβλητή Ψ: Η παρακολούθηση

επιθετικών προγραμμάτων στην τηλεόραση οδηγεί στα
επεισόδια επιθετικότητας, ή, εναλλακτικά, τα παιδιά μαθαίνουν
από την τηλεόραση να είναι επιθετικά
34
Ερμηνεία
• Η μεταβλητή Ψ προκαλεί τη μεταβλητή Χ: Η εμπλοκή των

παιδιών σε επεισόδια επιθετικότητας τα οδηγεί να
παρακολουθούν επιθετικά προγράμματα, ή, εναλλακτικά, τα
παιδιά που είναι επιθετικά στο παιχνίδι προτιμούν να βλέπουν
επιθετικά προγράμματα
35
Ερμηνεία
• Μία τρίτη μεταβλητή Ζ (όπως τα επίπεδα επίβλεψης) προκαλεί

μεταβολές στις μεταβλητές Χ και Ψ: Τα παιδιά που δεν έχουν
επίβλεψη βλέπουν περισσότερα επιθετικά προγράμματα και
είναι πιο επιθετικά στο παιχνίδι
36
Εργασία
• Να συμπληρώσετε την ακόλουθη περιγραφή συνάφειας: «Όσο
περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις διαβάσεις
πεζών, τόσο…»
• Ποιες είναι εδώ οι δύο μεταβλητές (Χ και Ψ);
• Σε ποια τρία συμπεράσματα μπορούμε να καταλήξουμε ως προς
την αιτιώδη σχέση μεταξύ των μεταβλητών Χ και Ψ;
• Ποιο από αυτά τα συμπεράσματα σας φαίνεται πιο πιθανό;
37
Εργασία
• Τι χρειάζεται να κάνετε προκειμένου να απαντήσετε
αποτελεσματικά στην εργασία αυτή;
• Να συμπληρώσετε την ακόλουθη περιγραφή

συνάφειας: «Όσο περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις
διαβάσεις πεζών, τόσο…»
• Σε ποια τρία συμπεράσματα μπορούμε να καταλήξουμε ως προς την
αιτιώδη σχέση μεταξύ των μεταβλητών Χ και Ψ;
38
Εργασία
• Καταρχάς, χρειάζεται να βεβαιωθείτε ότι δεν έχετε άγνωστες
λέξεις στην εκφώνηση. Αν έχετε, πιθανόν να χρειαστεί να
ανατρέξετε στο υλικό προηγούμενων παραδόσεων.
• Να συμπληρώσετε την ακόλουθη περιγραφή συνάφειας:

«Όσο περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων
στις διαβάσεις πεζών, τόσο…»
• Σε ποια τρία συμπεράσματα μπορούμε να καταλήξουμε ως προς την
αιτιώδη σχέση μεταξύ των μεταβλητών Χ και Ψ;
• Ποιο ή ποια από αυτά τα συμπεράσματα σας φαίνεται πιο πιθανό;
39
Εργασία
• Στη συνέχεια, χρειάζεται να απαντήσετε στα ερωτήματα που
σας θέτω με τη σειρά που σας τα θέτω
• Φροντίστε να είναι ξεκάθαρο ποιο μέρος της απάντησής σας

αφορά σε ποιο μέρος της εκφώνησης
40
Εργασία
«Όσο περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων
στις διαβάσεις πεζών, τόσο…»
• Εδώ χρειάζεται να σκεφτείτε με τι μπορεί να συμμεταβάλεται ο

βαθμός στον οποίο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις
διαβάσεις πεζών
41
Εργασία
• Εδώ χρειάζεται να ορίσετε ποιες είναι οι δύο μεταβλητές στην

περιγραφή της συνάφειας που προηγήθηκε
42
Εργασία
• Σε ποια τρία συμπεράσματα μπορούμε να καταλήξουμε ως προς
την αιτιώδη σχέση μεταξύ των μεταβλητών Χ και Ψ;
• Εδώ περιμένω να μου περιγράψετε τα τρία πιθανά

συμπεράσματα ως προς την αιτιώδη σχέση (τι προκαλεί τι) των
μεταβλητών Χ και Ψ
43
Εργασία
• Εδώ περιμένω να μου πείτε ποιο από τα παραπάνω τρία

συμπεράσματα σας φαίνεται πιο πιθανό να ισχύει
44
Παράδοση 5
1
Ερώτηση
• Προκειμένου να πάρετε μέρος σε μία έρευνα η οποία περιέχει
ανοιχτές ερωτήσεις, θα προτιμούσατε:
• Έντυπο ερωτηματολόγιο
• Ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο
• Συνέντευξη
4
Παρατήρηση
• Η δεξιότητα του να φεύγουμε από τη δική μας θέση, όσο
σίγουρ@ κι αν είμαστε ότι αυτή είναι η σωστή…
• Εργασία 4
• Όσο περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις διαβάσεις πεζών ,τόσο περισσότερο
μειώνονται τα τροχαία ατυχήματα.
• Μεταβλητή Χ: σταμάτημα οδηγών αυτοκινήτων στις διαβάσεις πεζών
• Μεταβλητή Ψ: μείωση τροχαίων ατυχημάτων
• Η μεταβλητή Χ προκαλεί τη μεταβλητή Ψ: Το σταμάτημα των οδηγών αυτοκινήτων στις διαβάσεις
πεζών οδηγεί στη μείωση τροχαίων ατυχημάτων.
• Η μεταβλητή Ψ προκαλεί τη μεταβλητή Χ: η μείωση των τροχαίων ατυχημάτων οφείλεται στο
σταμάτημα των οδηγών αυτοκινήτων στις διαβάσεις πεζών.
• Μια τρίτη μεταβλητή Ζ (όπως η τήρηση του κώδικα οδικής κυκλοφορίας) προκαλεί μεταβολές στις
μεταβλητές Χ και Ψ: Οι οδηγοί αυτοκινήτων που τηρούν τον κώδικα οδικής κυκλοφορίας ,
σταματάνε στις διαβάσεις πεζών και έτσι μειώνονται τα τροχαία ατυχήματα.
• Κατά τη γνώμη μου το τρίτο συμπέρασμα είναι πιο πιθανό να ισχύει.
7
μειώνονται τα τροχαία ατυχήματα. Εδώ η μεταβλητή είναι τα τροχαία (που είναι
περισσότερα ή λιγότερα)
μειώνονται τα τροχαία ατυχήματα.
Εδώ και τα τρία συμπεράσματα λένε ότι οι αλλαγές
στη μεταβλητή Χ οδηγούν στη μεταβλητή Ψ:
Χ ➔ Ψ, Ψ ➔ Χ, Ζ ➔ Χ ➔ Ψ
10
Η εργασία δίνει την αίσθηση προχειρότητας:
Λείπουν τόνοι, λείπουν κενά πριν από λέξεις,
• Όσο περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις διαβάσεις υπάρχουν
πεζώνκενά πρινμειώνονται
τόσο από τα σημεία
οι στίξης.
πιθανότητες να προκληθεί ατύχημα στον πεζό που διαβαίνει την διάβαση .
Οι μεταβλητές είναι δύο ,είναι η χ και η ψ.Η χ είναι οι οδηγοί αυτοκινήτων που σταματούν στις
διαβάσεις και η μεταβλητή ψ είναι οι πεζοί .
• Καταλήγουμε σε τρία συμπεράσματα ως προς την αιτιώδη σχέση μεταξύ των μεταβλητών χ και
ψ.Αρχικά οσο περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις διαβάσεις πεζών τόσο
καθυστερούν στις δουλειές τους .
• Όσο περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις διαβάσεις πεζών τόσο χαλάνε τα λάστιχα
του αυτοκινήτου.
• Όσο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις διαβάσεις πεζών μειώνονται οι πιθανότητες να

προκληθει καποιο ατύχημα στον πεζό.
• Από τις τρείς περιπτώσεις που προαριθμήθηκαν η τρίτη περίπτωση που είναι και τελευταία είναι η
πιο πιθανή .Έχουμε τον οδηγο αυτοκινήτου και τον πεζό .Άρα με αυτούς τους δύο παράγοντες το
πιο πιθανό αποτέλεσμα στην περίπτωση που ο οδηγός αυτοκινήτου σταματήσει στην διάβαση είναι
να μην προκληθεί βλάβη στην σωματική ακεραιότητα του πεζού. 12
• Όσο περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις διαβάσεις πεζών τόσο μειώνονται οι
διαβάσεις και η μεταβλητή ψ είναι οι πεζοί . Οι πεζοί δεν αντιστοιχούν στη μεταβλητή ψ της
συνάφειας που αναφέρθηκε

καθυστερούν στις δουλειές τους . Τα τρία συμπεράσματα χρειάζεται να αναφέρονται στη σχέση
των μεταβλητών Χ και Ψ που αναφέρθηκαν παραπάνω

Αυτή η παράγραφος δεν ξέρω τι σημαίνει.
Ερμηνεία
• Στο προηγούμενο μάθημα, είδαμε ότι η συσχέτιση μεταξύ δύο
μεταβλητών δεν μας λέει υποχρεωτικά ότι οι μεταβολές στη μία
μεταβλητή οδηγούν σε μεταβολές στην άλλη μεταβλητή
16
Ερμηνεία
• Ένας τρόπος να συνάγουμε μία αιτιώδη σχέση είναι ο
πειραματικός χειρισμός
• Ως πειραματικός χειρισμός, ορίζεται ο χειρισμός μιας

μεταβλητής προκειμένου να καθοριστεί η αιτιώδης ισχύς της
17
Ερμηνεία
• Για να πραγματοποιήσουμε ένα πείραμα, χρειάζεται να
ακολουθήσουμε τα εξής βήματα
18
Ερμηνεία
1. Ορίζουμε την ανεξάρτητη και την εξαρτημένη μεταβλητή μας
Ανεξάρτητη είναι η μεταβλητή που χειριζόμαστε (η υποτιθέμενη

αιτία) και εξαρτημένη είναι η μεταβλητή στην οποία θεωρούμε ότι
επιδρά η ανεξάρτητη μεταβλητή (το υποτιθέμενο αποτέλεσμα)
19
Ερμηνεία
2. Μετράμε την εξαρτημένη μεταβλητή μας στην πειραματική
ομάδα και στην ομάδα ελέγχου
Πειραματική ομάδα είναι η ομάδα των συμμετεχόντων και

συμμετεχουσών που βιώνουν τον χειρισμό και ομάδα ελέγχου
είναι η ομάδα των συμμετεχόντων και συμμετεχουσών που δεν
βιώνουν τον χειρισμό
Είναι σημαντικό οι μετρήσεις αυτές να μη διαφέρουν
20
Ερμηνεία
3. Πραγματοποιούμε το χειρισμό της ανεξάρτητης μεταβλητής
Προσέχουμε ο χειρισμός αυτός να είναι εφικτός και να μην

αντιβαίνει στη δεοντολογία της έρευνας
Ο χειρισμός αφορά μόνο στην πειραματική ομάδα!
Ανάλογα με το ερευνητικό μας ερώτημα, μπορεί να χρειαστούμε
περισσότερες της μιας πειραματικές ομάδες
21
Ερμηνεία
4. Μετράμε την εξαρτημένη μεταβλητή μας στην
πειραματική ομάδα και στην ομάδα ελέγχου
5. Ελέγχουμε κατά πόσο ο χειρισμός μας στην ανεξάρτητη

μεταβλητή προκάλεσε αλλαγές στην εξαρτημένη μεταβλητή
22
Ερμηνεία
• Αν η 1η και η 2η μέτρηση διαφέρουν στην πειραματική ομάδα,
αλλά δεν διαφέρουν στην ομάδα ελέγχου, τότε η έρευνά μας
υποστηρίζει την αιτιώδη σχέση που υποθέσαμε
23
Ερμηνεία
• Στις υπόλοιπες περιπτώσεις, η έρευνά μας δεν υποστηρίζει την
αιτιώδη σχέση που υποθέσαμε
• Χρειάζεται να ξανασκεφτούμε τον σχεδιασμό της ή να
αναζητήσουμε άλλους μηχανισμούς σύνδεσης των μεταβλητών
μας (π.χ., ύπαρξη τρίτης μεταβλητής)
• Αν η 1η και η 2η μέτρηση διαφέρουν στην ομάδα ελέγχου,

μπορούμε να υποθέσουμε ότι το πέρασμα του χρόνου έπαιξε
κάποιο σημαντικό ρόλο
24
Ερμηνεία
Μέτρηση 1 Πειραματικός Μέτρηση 2
χειρισμός
Πειραματική ομάδα Ναι Ναι Ναι
Ομάδα ελέγχου Ναι Όχι Ναι
• Για να συμπεράνω αιτιώδη σχέση, χρειάζεται:

• Στη μέτρηση 1, να μη διαφέρουν η Πειραματική ομάδα από την Ομάδα
ελέγχου
• Στην Ομάδα ελέγχου, να μη διαφέρει η μέτρηση 1 από τη μέτρηση 2
• Στην Πειραματική ομάδα, να διαφέρει η μέτρηση 1 από τη μέτρηση 2
25
Ερμηνεία
• Να εντοπίσετε μία πιθανή αιτιώδη σχέση μεταξύ μίας
ανεξάρτητης και μίας εξαρτημένης μεταβλητής
• Να σχεδιάσετε ένα πείραμα για να ελέγξετε τη σχέση αυτή
• Τι θα περιμένατε να βρείτε για να συνάγετε την αιτιώδη σχέση;
26
Ερμηνεία
• Όταν πραγματοποιούμε ένα πείραμα, τα συμπεράσματά μας
μπορεί να επηρεαστούν από την αυτοεπιλογή
• Ως αυτοεπιλογή, ορίζεται το πρόβλημα που προκύπτει όταν η
συμμετοχή ενός ατόμου στην πειραματική ομάδα ή στην ομάδα
ελέγχου καθορίζεται από το ίδιο το άτομο
• Η αυτοεπιλογή ενέχει τον κίνδυνο η πειραματική ομάδα και η

ομάδα ελέγχου να διαφέρουν ως προς κάποια μεταβλητή, η
οποία μπορεί να παίξει σημαντικό ρόλο στην έρευνά μας (π.χ.,
κίνητρο για αλλαγή)
27
Ερμηνεία
• Το πρόβλημα αυτό λύνεται με τη διαδικασία της τυχαίας
εκχώρησης
• Ως τυχαία εκχώρηση, ορίζεται η διαδικασία που επιτρέπει στον

παράγοντα της τύχης να καθορίσει αν το άτομο θα
συμπεριληφθεί στην πειραματική ομάδα ή στην ομάδα ελέγχου
28
Ερμηνεία
• Έστω ότι πραγματοποιήσαμε ένα πείραμα και βρήκαμε ότι η
πειραματική ομάδα και η ομάδα ελέγχου διαφέρουν μετά τον
πειραματικό χειρισμό
• Μπορούμε τώρα να συμπεράνουμε ότι η ανεξάρτητη μεταβλητή,

όπως εμείς την ορίσαμε, προκάλεσε αλλαγές στην εξαρτημένη
μεταβλητή, όπως εμείς την ορίσαμε, στους ανθρώπους που
μελετήσαμε
29
Ερμηνεία
• Οι υπογραμμισμένες φράσεις (όπως εμείς την ορίσαμε, που
μελετήσαμε) αντιστοιχούν σε σημαντικούς περιορισμούς στο
είδος των συμπερασμάτων που μπορούμε να εξάγουμε
30
Ερμηνεία
• Ένας περιορισμός προκύπτει από το πώς επιλέγουμε να
ορίσουμε την ανεξάρτητη και την εξαρτημένη μεταβλητή
• Είναι σημαντικό οι ανεξάρτητες και εξαρτημένες μεταβλητές
μας να είναι αντιπροσωπευτικές αυτού που μας ενδιαφέρει να
μελετήσουμε
• Σε άλλα συμπεράσματα θα καταλήξουμε αν ορίσουμε την

επιθετικότητα ως «αντιμιλώ στους γονείς μου» και σε άλλα αν
ορίσουμε την επιθετικότητα ως «επίθεση με μαχαίρι»
31
Ερμηνεία
• Ένας άλλος περιορισμός προκύπτει από το πώς ορίσαμε την
ομάδα των ατόμων που μελετάμε
• Σε άλλα συμπεράσματα θα καταλήξουμε αν μελετήσουμε

μαθήτριες και μαθητές Δημοτικού και σε άλλα αν μελετήσουμε
καθηγήτριες και καθηγητές Πανεπιστημίου
32
Ερμηνεία
• Είναι σημαντικό τα άτομα που θα επιλέξουμε να μελετήσουμε
(το δείγμα μας) να είναι αντιπροσωπευτικά του συνόλου των
συμμετεχόντων στους οποίους θέλουμε να γενικεύσουμε τα
αποτελέσματα (του πληθυσμού μας)
33
Ερμηνεία
• Η χρήση ερευνητικών τεκμηρίων απαιτεί κριτική σκέψη, δηλαδή
απαιτεί να απευθύνουμε στον εαυτό μας δύσκολα ερωτήματα
σχετικά με το αν έχουμε ερμηνεύσει ένα τεκμήριο αμερόληπτα
καθώς και με το αν το τεκμήριο μας λέει όλη την αλήθεια
• Οι περισσότεροι άνθρωποι δυσκολευόμαστε να σκεφτούμε

κριτικά, για δύο λόγους
34
Ερμηνεία
• Ο πρώτος λόγος είναι ότι τείνουμε να βλέπουμε ότι αναμένουμε
να δούμε
• Πολλά πειράματα δείχνουν ότι οι άνθρωποι τείνουν να ψάχνουν

για τεκμήρια που επιβεβαιώνουν τα πιστεύω τους και, στη
συνέχεια, τείνουν να σταματούν να ψάχνουν
• Ο καλύτερος τρόπος να ξεφύγουμε από τον κίνδυνο αυτό είναι

να μιλήσουμε με άλλους ανθρώπους
35
Ερμηνεία
• Ο δεύτερος λόγος είναι ότι τείνουμε να αγνοούμε αυτό που δεν
μπορούμε να δούμε
• Πολλά πειράματα δείχνουν ότι οι άνθρωποι τείνουν να

λαμβάνουν υπόψη όσα βλέπουν και να αγνοούν όσα δεν βλέπουν
36
Ερμηνεία
• Για παράδειγμα, έστω ότι κοιτάμε τον αριθμό των ανθρώπων
που νοσηλεύονται με κορωνοϊό:
Οι μισοί νοσηλευόμενοι έχουν κάνει το

εμβόλιο και οι μισοί δεν το έχουν κάνει
Τι συμπέρασμα μπορούμε να βγάλουμε;
Τι δεν βλέπουμε στο διάγραμμα που
θα μπορούσε να αλλάξει το
συμπέρασμά μας;
37
Ερμηνεία
• Αν κοιτάξουμε και τους ανθρώπους που δεν νοσηλεύονται, τότε
βλέπουμε ότι:
Νοσηλεύονται οι μισοί από

όσους δεν εμβολιάστηκαν, ενώ
νοσηλεύεται ένα μικρό
ποσοστό όσων εμβολιάστηκαν
38
Ερμηνεία
• Ο καλύτερος τρόπος να ξεφύγουμε από τον κίνδυνο αυτό είναι
να αμφιβάλουμε για όσα βλέπουμε και να αναρωτιόμαστε τι είναι
αυτό που δεν βλέπουμε
39
Επιστημονική δεοντολογία
• Η επιστημονική δεοντολογία είναι ένας κώδικας που ορίζει με
ποιους τρόπους οι ερευνητές και οι ερευνήτριες σέβονται τους
ανθρώπους, τα ζώα και την αλήθεια
40
• Σεβασμός στους ανθρώπους
• Οι συμμετέχοντες και οι συμμετέχουσες επιλέγουν να συμμετέχουν
στην έρευνα, αφού ενημερωθούν σχετικά
• Η συμμετοχή στην έρευνα δεν προκύπτει μέσω του εξαναγκασμού
• Οι ερευνητές και οι ερευνήτριες φροντίζουν να προστατεύσουν τους
ανθρώπους από πιθανές βλάβες
41
• Σεβασμός στους ανθρώπους
• Οι ερευνητές και οι ερευνήτριες αναλύουν και σταθμίζουν τους
κινδύνους και τα οφέλη πριν τη διεξαγωγή της έρευνας
• Σε κάποιες περιπτώσεις, ίσως χρειάζεται να μην ενημερωθούν
εξαρχής οι άνθρωποι για το στόχο της έρευνας. Σε αυτές τις
περιπτώσεις, χρειάζεται να ενημερωθούν στο τέλος της έρευνας και να
συναινέσουν στην ανάλυση των απαντήσεών τους.
• Οι απαντήσεις που συλλέγονται χρησιμοποιούνται με τρόπο τέτοιο,
ώστε να μην μπορεί να αναγνωριστεί ποιος άνθρωπος έδωσε ποιες
απαντήσεις.
42
• Σεβασμός στα ζώα
• Οι ερευνητές και οι ερευνήτριες επιβλέπονται από ψυχολόγους με
εκπαίδευση σε ερευνητικές μεθόδους και εμπειρία στη φροντίδα
εργαστηριακών ζώων
• Οι ερευνητές και οι ερευνήτριες καταβάλλουν λογικές προσπάθειες να
μειώσουν τις ενοχλήσεις, τις λοιμώξεις, τις ασθένειες και τον πόνο
των ζώων
• Οι ερευνητές και οι ερευνήτριες χρησιμοποιούν επώδυνες διαδικασίες
μόνο όταν δεν υπάρχει εναλλακτική διαδικασία και όταν η διαδικασία
αιτιολογείται από την επιστημονική, εκπαιδευτική ή εφαρμοσμένη αξία
της μελέτης
43
• Σεβασμός στην αλήθεια
• Αναφέρουμε τι κάναμε και τι ανακαλύψαμε
• Δεν κατασκευάσουμε αποτελέσματα, δεν παραποιούμε αποτελέσματα,
δεν αποπροσανατολίζουμε παραλείποντας δεδομένα
• Αναφέρουμε ισότιμα τους συνεργάτες μας ως συν-συγγραφείς της
δουλειάς μας και αναφέρουμε άλλους επιστήμονες που έχουν κάνει
αντίστοιχη δουλειά
• Μοιραζόμαστε τα δεδομένα μας
44
Παράδοση 6
1
Εργασία
• Το συναίσθημα λύπης που μου διεγέιρεται όταν βλέπω παντού
σκουπίδια σε μια πόλη με κάνει να σκέφτομαι τη συμπεριφόρα
του κάθε αρμόδιου ως προς τις αποφάσεις του να υπάρχουν
παντού κάδοι είτε ανακύκλωσης είτε των υπόλοιπων
σκουπιδιων αλλά και τη σκέψη ότι και έμεις σα πολίτες πρεπει
να περιορίσουμε τη χρήση συσκευασμένων προιόντων. Παρ όλα
αυτά πρέπει και ο κάθε αρμόδιος και κάθε πολίτης να
σκέφτεται και να πράττει σωστά για τη κάθε κίνηση του που
μπορεί να επηρεάζει το περιβάλλον πχ να υπάρχουν
περισσότεροι κάδοι αλλά και οι πολίτες να περιμένουν 1 ή 2
λεπτα να βρουν ένα κάδο να πετάξουν τα σκουπίδια τους.
3
Εργασία
• H χαρά και η ικανοποίηση των ανθρώπων ορίζεται με το παρακάτω
ερωτηματολόγιο:
• Πόσο αγαπάτε το περιβάλλον;
• Πόσο συχνά κάνετε ανακύκλωση;
• Πώς νιώθετε που βοηθάτε το περιβάλλον μέσω της ανακύκλωσης;
• Θεωρείτε ότι η ανακύκλωση και, σε ευρύτερο επίπεδο, η προστασία
του περιβάλλοντος προσφέρει ικανοποίηση και χαρά στους
ανθρώπους; Αν ναι, γιατί;
• Συμβάλλετε στην προστασία του περιβάλλοντος με κάποιον άλλο
τρόπο;
4
Παράδειγμα έρευνας
• If you expect a lecture to be boring, you’ll probably end up
feeling more bored - The British Psychological Society
(bps.org.uk)
• Πολλ@ φοιτητ@ αναφέρουν ότι βαριούνται στις διαλέξεις
• Για ποιο λόγο συμβαίνει αυτό;

• Μπορεί να φταίει το στυλ διδασκαλίας, τα επίπεδα κινήτρων ή το γεγονός
ότι κάποια θέματα είναι πιο βαρετά από κάποια άλλα
6
• Η ερευνητική ομάδα της Katy Tam από το Πανεπιστήμιο του Χονγκ Κονγκ
αναρωτήθηκε αν η απλή πρόβλεψη ότι μια διάλεξη θα είναι βαρετή μπορεί
να οδηγήσει τους ανθρώπους στο να αισθάνονται τελικά πιο βαριεστημένοι
• Πολλές προηγούμενες εργασίες έχουν βρει ότι το να περιμένουμε ότι θα
νιώσουμε με έναν συγκεκριμένο τρόπο μπορεί να επηρεάσουν τις σκέψεις
και τη συμπεριφορά μας
• Π.χ., σε μια μελέτη, οι άνθρωποι που διάβασαν ότι μια κωμωδία ήταν
δημοφιλής και βραβευμένη έκριναν στη συνέχεια ένα κλιπ από αυτήν την
ταινία ως πιο αστείο από εκείνους που δεν διάβασαν αυτή τη θετική
κριτική
• Ωστόσο, γράφουν οι συγγραφείς της νέας μελέτης, κανείς δεν έχει

εξετάσει πώς οι προσδοκίες διαμορφώνουν τα συναισθήματα πλήξης
8
• Στην έρευνα, συμμετείχαν 121 φοιτητ@ που παρακολουθούσαν μια διάλεξη
ψυχολογίας
• Πέντε λεπτά πριν από τη διάλεξη, βαθμολόγησαν πόσο βαρετή περίμεναν

να είναι αυτή και δήλωσαν πόσο βαριούνταν στη συγκεκριμένη χρονική
στιγμή (τους ζητήθηκε επίσης να αξιολογήσουν τον εαυτό τους σε εννέα
άλλα συναισθήματα, για να κρύψουν τον σκοπό της μελέτης)
• Μετά τη διάλεξη, δήλωσαν και πάλι το επίπεδο πλήξης και άλλων

συναισθημάτων
• Βρέθηκε ότι οι συμμετέχο@ που είχαν προβλέψει ότι η διάλεξη θα ήταν
πιο βαρετή, έτειναν να αναφέρουν ότι ένιωθαν περισσότερη βαρεμάρα
μετά
10
• Υπάρχουν τουλάχιστον τρεις πιθανές ερμηνείες για τα αποτελέσματα:
• Ίσως οι άνθρωποι που ήρθαν βαριεστημένοι στη διάλεξη περίμεναν να

είναι η διάλεξη πιο βαρετή και, πράγματι, βαρέθηκαν (τα επίπεδα πλήξης
ελέγχθηκαν στατιστικά και βρέθηκε ότι δεν ίσχυε κάτι τέτοιο)
• Ίσως η προκατειλημμένη αντίληψη ότι μια διάλεξη θα ήταν βαρετή κάνει
τους ανθρώπους να αισθάνονται πιο βαριεστημένοι
• Ίσως οι συμμετέχο@ες έκαναν ακριβείς προβλέψεις σχετικά με το πόσο
βαρετή θα έβρισκαν τη διάλεξη
11
• Για να ξεχωρίσουν αυτές οι πιθανότητες, σε μια άλλη μελέτη οι ερευνητ@
χειρίστηκαν τις προσδοκίες των ανθρώπων να αισθάνονται πλήξη
• Οι συμμετέχο@ες παρακολούθησαν μια διάλεξη για τη θεωρία της

λογοτεχνίας:
• Στην ομάδα 1, ειπώθηκε ότι το βίντεο είχε ψηφιστεί ως η πιο βαρετή
διάλεξη του 2015
• Στην ομάδα 2, ότι αυτή είχε ψηφιστεί ως η πιο ενδιαφέρουσα διάλεξη του
2015
• Στην ομάδα 3, ότι επρόκειτο να δουν μια διάλεξη
12
• Αφού παρακολούθησαν το βίντεο, όλοι οι συμμετέχο@ βαθμολόγησαν το
επίπεδο πλήξης και άλλων συναισθημάτων τους και δήλωσαν πόσο βαρετή
περίμεναν να είναι η διάλεξη
• Οι άνθρωποι που είχαν ακούσει ότι επρόκειτο να παρακολουθήσουν μια

βαρετή διάλεξη περίμεναν πολύ μεγαλύτερη πλήξη από εκείνους της
ομάδας ελέγχου, οι οποίοι με τη σειρά τους περίμεναν περισσότερη πλήξη
από εκείνους που είχαν ακούσει ότι η διάλεξη θα ήταν ενδιαφέρουσα
13
• Παρόλο που όλοι είχαν παρακολουθήσει το ίδιο βίντεο, η ομάδα που
περίμενε ότι η διάλεξη θα ήταν βαρετή ανέφερε υψηλότερα επίπεδα
πλήξης μετά τη διάλεξη σε σύγκριση με τις άλλες δύο ομάδες
14
• Φαίνεται ότι το να περιμένουμε απλώς να βρούμε μια διάλεξη βαρετή
μπορεί να μας κάνει να νιώθουμε πιο βαριεστημένοι
• Τι θα μπορούσε να εξηγήσει αυτό το αποτέλεσμα;

• Ίσως δίνουμε λιγότερη προσοχή σε μια ομιλία που πιστεύουμε ότι θα είναι
βαρετή και αυτή η έλλειψη δέσμευσης τελικά να μας κάνει να νιώθουμε πιο
βαριεστημένοι
• Ίσως είμαστε ιδιαίτερα συντονισμένοι με στοιχεία της διάλεξης που
ταιριάζουν με τις προκαταλήψεις μας ότι θα είναι βαρετή και αυτό μας
κάνει να νιώθουμε πιο βαριεστημένοι από ό,τι αν είχαμε πάει χωρίς
προκαταλήψεις
15
• Στη βάση αυτών των αποτελεσμάτων, η ερευνητική ομάδα προτείνει ότι
πρέπει να καταβληθούν προσπάθειες για να αποτραπεί η διαμόρφωση
προκαταλήψεων (ίσως εσφαλμένων) σχετικά με το πόσο βαρετό μπορεί να
είναι ένα μάθημα
• Το τι είδους παρέμβαση μπορεί να είναι αυτή και εάν αυτή θα λειτουργήσει

ή όχι είναι ένα θέμα για μελλοντική μελέτη
16
Αισθήσεις και αντίληψη
18
Αίσθηση και αντίληψη

• Η αίσθηση και η αντίληψη είναι δύο διαφορετικές λειτουργίες
19
• Καθώς τμήματα του σώματος αλληλεπιδρούν με τον εξωτερικό
κόσμο, το φως, ο ήχος, η πίεση, η οσμή ή η γεύση εγγράφονται
στο νευρικό σύστημα
• Αυτή η διέγερση ενός αισθητηριακού οργάνου λέγεται αίσθηση
20

• Διακρίνουμε τρεις κατηγορίες αισθήσεων
• Οι αισθήσεις απόστασης (όραση και ακοή) παρέχουν

πληροφορίες για τον κόσμο που βρίσκεται σε απόσταση
• Οι σωματαισθήσεις (αφή, πόνος, θέση σώματος, κίνηση και

ισορροπία) αφορούν τις κοντινές και προσωπικές αισθήσεις
• Οι χημικές αισθήσεις (όσφρηση και γεύση)

21
• Οι αισθητήρες στο σώμα μετατρέπουν τα φυσικά σήματα από το
περιβάλλον σε νευρικά σήματα, τα οποία αποστέλλονται στο
κεντρικό νευρικό σύστημα
• Η διαδικασία αυτή λέγεται μετατροπής ενέργειας
22

• Στην όραση, το φως που αντανακλάται από επιφάνειες παρέχει
στα μάτια πληροφορίες σχετικά με το μέγεθος, το χρώμα και τις
θέσεις των αντικειμένων
• Στην ακοή, δονήσεις προκαλούν αλλαγές στην πίεση του αέρα

που κινείται μέσα από τον χώρο στο αυτί του ακροατή
• Στην αφή, η πίεση μιας επιφάνειας πάνω στο δέρμα

σηματοδοτεί το σχήμα, την υφή και τη θερμοκρασία της
23
• Στη γεύση και την όσφρηση, μόρια που σκορπίζονται στον αέρα
ή διαλύονται στο σάλιο αποκαλύπτουν την ταυτότητα ουσιών
που μπορεί να θέλουμε ή να μην θέλουμε να φάμε
24

• Ο εγκέφαλος λαμβάνει αυτά τα σήματα, τα οργανώνει, τα
ταυτοποιεί, τα ερμηνεύει, κι έτσι σχηματίζεται μία νοητική
απεικόνιση
• Η διαδικασία αυτή λέγεται αντίληψη
25
• Τα μάτια σας βλέπουν εναλλαγές φωτός και χρωμάτων στην
οθόνη (αίσθηση)
• Οι εναλλαγές μεταφέρονται μέσω του νευρικού συστήματος στο
Κεντρικό Νευρικό Σύστημα (μετατροπή ενέργειας)
• Ο εγκέφαλος ερμηνεύει αυτές τις εναλλαγές ως υλικό μιας
παράδοσης (αντίληψη)
• Άλλα παραδείγματα;
26
Ψυχοφυσική
• Πρόκειται για μία μέθοδο που επιδιώκει να μετρήσει την ισχύ
ενός ερεθίσματος και την ευαισθησία τ@ παρατηρητ@ στο
ερέθισμα
• Απαντά σε ερωτήματα όπως:

• Ποια είναι η μικρότερη ένταση που χρειάζεται για να γίνει αντιληπτό
ένα ερέθισμα;
• Ποια είναι η ελάχιστη αλλαγή σε ένα ερέθισμα, ώστε η αλλαγή αυτή να
γίνει αντιληπτή;
• Από τι εξαρτάται η αντίδραση σε ένα ερέθισμα;
27
• Η μικρότερη ένταση που χρειάζεται για να γίνει αντιληπτό ένα
ερέθισμα μας χρησιμεύει για να υπολογίσουμε πόσο ευαίσθητ@
είμαστε απέναντι σε αδύναμα ερεθίσματα
• Η ελάχιστη αλλαγή σε ένα ερέθισμα, ώστε η αλλαγή αυτή να

γίνει αντιληπτή, μας χρησιμεύει γιατί το ανθρώπινο αντιληπτικό
σύστημα ανιχνεύει καλύτερα τις αλλαγές ενός ερεθίσματος,
παρά απλά την έναρξη ή τον τερματισμό του
28
• Η αντίδραση σε ένα ερέθισμα εξαρτάται από την ευαισθησία του
ατόμου στο ερέθισμα παρουσία θορύβου και από το κριτήριο
αντίδρασης του ατόμου (θεωρία ανίχνευσης σήματος)
• Ο θόρυβος αναφέρεται σε όλα τα άλλα ερεθίσματα τα οποία

προέρχονται από το εσωτερικό ή εξωτερικό περιβάλλον και
ανταγωνίζονται τα υπό μελέτη αισθητηριακά ερεθίσματα
• Το κριτήριο αντίδρασης αναφέρεται σε ένα εσωτερικό κριτήριο
απόφασης με το οποίο το άτομο συγκρίνει το αισθητηριακό
ίχνος
29
• Μία μητέρα έχει πάει το παιδί της στο πάρκο
• Πολλά παιδιά κάνουν φασαρία, φωνάζουν «μαμά» ή κλαίνε

• Αυτή η φασαρία, οι φωνές και τα κλάματα αποτελούν τον θόρυβο
• Όταν η μητέρα ακούσει το δικό της παιδί να φωνάζει «μαμά» ή

να κλαίει, τότε θα σπεύσει να δει τι συμβαίνει
• Αυτό το κριτήριο (να είναι το δικό της παιδί που φωνάζει ή κλαίει)
αποτελεί το κριτήριο αντίδρασης
30
• Τι ονομάζουμε multitasking;
• Κάνετε ποτέ multitasking; Γιατί; Γιατί όχι;
32
• Multitasking (πολλαπλές δραστηριότητες):
• Το να μιλάμε στο κινητό την ώρα που οδηγούμε απαιτεί να ισορροπούμε
ταχυδακτυλουργικά δύο ανεξάρτητες πηγές αισθητηριακής εισροής,
την όραση και την ακοή
• Όταν η προσοχή κατευθύνεται στην ακοή, τότε η δραστηριότητα των
οπτικών περιοχών μειώνεται
• Αυτό το είδος πολλαπλής δραστηριότητας δημιουργεί προβλήματα όταν
χρειαστεί να αντιδράσουμε ξαφνικά, ενώ οδηγούμε
33
• Multitasking (πολλαπλές δραστηριότητες):
• Έχει βρεθεί ότι το να μιλάμε στο τηλέφωνο είναι πιο απαιτητικό από
το άκουσμα μουσικής στο ραδιόφωνο
34
• Η αισθητηριακή προσαρμογή αναφέρεται στην ευαισθησία σε
έναν παρατεταμένο ερεθισμό, η οποία τείνει να μειώνεται κατά
την πάροδο του χρόνου, καθώς ο οργανισμός προσαρμόζεται
στις τρέχουσες συνθήκες
• Παραδείγματα;
• Πρώτο μπάνιο τον Ιούνιο
• Η μυρωδιά από ένα φρέσκο κέικ
•…
36
• Η αισθητηριακή προσαρμογή είναι πολύ χρήσιμη, για να μην
κατακλύζονται τα αισθητηριακά και αντιληπτικά μας όργανα από
ερεθίσματα
• Σκεφτείτε τι θα συνέβαινε αν νιώθατε συνεχώς τη γλώσσα σας,

ενώ αυτή ξεκουράζεται στη στοματική κοιλότητα
37
Παράδοση 7
1
Αισθήσεις
• Διακρίνουμε τρεις κατηγορίες αισθήσεων
• Οι αισθήσεις απόστασης (όραση και ακοή) παρέχουν

πληροφορίες για τον κόσμο που βρίσκεται σε απόσταση
• Οι σωματαισθήσεις (αφή, πόνος, θέση σώματος, κίνηση και

ισορροπία) αφορούν τις κοντινές και προσωπικές αισθήσεις
• Οι χημικές αισθήσεις (όσφρηση και γεύση)

7
Όραση
• Το μάτι είναι ένα όργανο εξειδικευμένο στην ανίχνευση του
φωτός
• Το φως περνά αρχικά από τον κερατοειδή χιτώνα και συνεχίζει

μέσω της κόρης
• Πίσω από την ίριδα, μύες του ματιού ελέγχουν το σχήμα του
φακού, ώστε να κάμψουν το φως και να το εστιάσουν στον
αμφιβληστροειδή χιτώνα
Όραση
• Κερατοειδής χιτώνας είναι ένας καθαρός λείος εξωτερικός
ιστός
• Κόρη είναι ένα κυκλικό άνοιγμα στην ίριδα
• Ίριδα είναι το έγχρωμο τμήμα του ματιού, το οποίο είναι ένας
ημιδιαφανής μυς που ελέγχει το μέγεθος της κόρης, και ως εκ
τούτου την ποσότητα φωτός που θα μπει στο μάτι
• Αμφιβληστροειδής χιτώνας είναι ένας φωτοευαίσθητος ιστός
που καλύπτει το πίσω μέρος του βολβού
9
Όραση
10
Όραση
• Πίσω από την ίριδα, μύες ελέγχουν το σχήμα του φακού, ώστε
να κάμψουν το φως και να το εστιάσουν στον αμφιβληστροειδή
χιτώνα
• Ο αμφιβληστροειδής είναι το κοινό σύνορο μεταξύ του κόσμου

του φωτός και του κόσμου της όρασης (του έξω κόσμου και του
κεντρικού νευρικού συστήματος)
11
Όραση
• Μέσω της διαδικασίας της διευκόλυνσης, το μάτι διατηρεί
εστιασμένο το είδωλο στον αμφιβληστροειδή
• Στη μυωπία, ο άνθρωπος βλέπει καθαρά ό,τι βρίσκεται κοντά,

αλλά τα μακρινά αντικείμενα φαίνονται θολά, γιατί το φως τους
εστιάζεται μπροστά από τον αμφιβληστροειδή
• Στην πρεσβυωπία, ο άνθρωπος βλέπει καθαρά ό,τι βρίσκεται
μακριά, αλλά τα κοντινά αντικείμενα φαίνονται θολά, γιατί το
φως τους εστιάζεται πίσω από τον αμφιβληστροειδή
12
Όραση
• Δύο τύποι κυττάρων φωτο-υποδοχέων μετατρέπουν το φως σε
νευρικά μηνύματα
• Στο επίπεδο του ματιού, υπάρχει διαφορετική ενεργοποίηση

ανάλογα με το χρώμα
• Στο επίπεδο του εγκεφάλου, γίνεται αντιληπτό το σχήμα του
αντικειμένου, η θέση του και η κίνησή του
13
Όραση
• Το πρόβλημα σύνδεσης περιγράφει το ερώτημα του πώς
συνδέονται μεταξύ τους τα διαφορετικά χαρακτηριστικά ώστε
να βλέπουμε ενοποιημένα αντικείμενα στον οπτικό μας κόσμο
και όχι αιωρούμενα ή κακοσυναρμολογημένα χαρακτηριστικά
• Η θεωρία της ενσωμάτωσης χαρακτηριστικών λέει ότι η

εστιασμένη προσοχή δεν απαιτείται για την ανίχνευση των
ξεχωριστών χαρακτηριστικών που αποτελούν ένα ερέθισμα,
αλλά για τη σύνδεση αυτών των ξεχωριστών χαρακτηριστικών
14
Αρχές αντιληπτικής οργάνωσης

• Πριν λάβει χώρα η αναγνώριση των αντικειμένων, το οπτικό
σύστημα αποφασίζει πώς ομαδοποιούνται τα κομμάτια μιας
εικόνας που ανήκουν μαζί στην αναπαράσταση ενός
αντικειμένου
• Οι αρχές αντιληπτικής οργάνωσης περιγράφουν πώς τα

χαρακτηριστικά και τα διάφορα τμήματα των αντικειμένων
γίνονται αντιληπτά να ταιριάζουν μεταξύ τους
15
• Απλότητα: Η απλούστερη εξήγηση είναι συνήθως η καλύτερη
16

• Περάτωση (κλείσιμο): τείνουμε να συμπληρώνουμε τα στοιχεία
που λείπουν σε μια οπτική εικόνα
17
• Συνέχεια: Όταν οι άκρες και οι γωνίες έχουν τον ίδιο
προσανατολισμό, τείνουμε να τις θέτουμε στην ίδια ομάδα νοερά
18

• Ομοιότητα: Τμήματα της εικόνας που είναι παρεμφερή σε
χρώμα, φωτεινότητα, σχήμα ή υλικό γίνονται αντιληπτά σαν να
ανήκουν στο ίδιο αντικείμενο
19
• Εγγύτητα: Αντικείμενα που βρίσκονται κοντά στο ένα το άλλο,
τείνουμε να τα ομαδοποιούμε
20

• Κοινή μοίρα: Στοιχεία μιας οπτικής εικόνας που κινούνται μαζί
γίνονται αντιληπτά σαν μέρη ενός μοναδικού κινούμενου
αντικειμένου
21
Μορφή και πλαίσιο
• Μία άλλη σημαντική λειτουργία του οπτικού συστήματος είναι να
ξεχωρίζει τι είναι μορφή και τι είναι πλαίσιο
• Ο διδάσκων είναι η μορφή και ο τοίχος πίσω του είναι το
πλαίσιο
• Οι λέξεις είναι οι μορφές και η λευκή σελίδα είναι το πλαίσιο
22

• Μικρότερες περιοχές είναι πιο συχνά μορφές
• Περιοχές που κινούνται είναι πιο συχνά μορφές
• Η περιοχή μέσα σε ένα όριο είναι συχνά η μορφή και η περιοχή
έξω από το όριο είναι το πλαίσιο (καθορισμός της ιδιοκτησίας
των ορίων)
23
• Η σημασία του καθορισμού της ιδιοκτησίας των ορίων φαίνεται
στην οπτική απάτη του Βάζου του Rubin
• Τι βλέπετε εδώ, δύο πρόσωπα ή ένα βάζο; Μπορείτε να δείτε
και τα δύο ταυτόχρονα; Γιατί;
24
Αντίληψη βάθους και μεγέθους

• Τα αντικείμενα στον κόσμο ταξινομούνται σε τρεις διαστάσεις
(μήκος, πλάτος και βάθος), αλλά ο αμφιβληστροειδής περιέχει
μόνο δύο διαστάσεις (μήκος και πλάτος)
• Οι ενδείξεις βάθους είναι πληροφορίες που συλλέγονται καθώς

κινούμαστε μέσα στο χώρο και που δίνουν στοιχεία για το
βάθος ενός αντικειμένου και για την απόστασή του από μας
25
• Οι μονοφθάλμιες ενδείξεις βάθους είναι πληροφορίες ως προς
το βάθος μιας σκηνής που είναι διαθέσιμες ακόμα κι όταν
βλέπουμε με ένα μόνο μάτι
26

• Οι διοφθάλμιες ενδείξεις βάθους είναι οι διαφορές ανάμεσα
στις εικόνες που προβάλλονται στους αμφιβληστροειδείς των
δύο ματιών, οι οποίες παρέχουν πληροφορίες σχετικά με το
βάθος
• Το παιχνίδι viewmaster και οι τρισδιάστατες ταινίες βασίζονται

σε αυτή την ανομοιότητα για να προκαλέσουν αίσθηση βάθους
27
• Σχετικό μέγεθος: Το πιο μικρό είναι συνήθως πιο μακριά
28

• Γραμμική προοπτική: Παράλληλες γραμμές τείνουν να
συγκλίνουν καθώς εξαφανίζονται στο βάθος
29
• Διαβάθμιση υφής: Το μέγεθος των στοιχείων σε μια επιφάνεια
με ομοιόμορφο σχέδιο γίνεται μικρότερο όσο η επιφάνεια
απομακρύνεται από τον παρατηρητή
https://www.ypaithros.gr/xirasia-dania/
30

• Παρεμβολή: Όταν ένα αντικείμενο καλύπτει εν μέρει ένα άλλο,
το αντικείμενο που παρεμβάλλεται βρίσκεται πιο κοντά από το
αντικείμενο που κρύβεται
31
• Σχετικό ύψος στην εικόνα: Αντικείμενα τα οποία βρίσκονται πιο
κοντά μας είναι πιο χαμηλά στο οπτικό μας πεδίο, ενώ τα
αντικείμενα που βρίσκονται πιο μακριά είναι πιο ψηλά
32
Αντίληψη της κίνησης

• Για να αντιληφθούμε την κίνηση, το οπτικό σύστημα
κωδικοποιεί πληροφορίες τόσο για το χώρο όσο και για το
χρόνο
• Ο εγκέφαλος «διορθώνει» τις πληροφορίες με βάση τις

κινήσεις των ματιών και του κεφαλιού
33
• Φαινομενική κίνηση: Αίσθηση κίνησης, λόγω εναλλασσόμενων
σημάτων που εμφανίζονται με γοργή αλληλουχία σε διαφορετικά
σημεία (π.χ., κινούμενα σχέδια)
34

• Η τεχνολογία του βίντεο και των κινουμένων σχεδίων
βασίζονται στη φαινομενική κίνηση
• Στα κινούμενα σχέδια, ο ιδανικός ρυθμός προβολής είναι τα 24

καρέ το δευτερόλεπτο
• Τι θα συμβεί αν δούμε τα καρέ σε πιο γρήγορο ρυθμό; Σε πιο
αργό ρυθμό;
35
Τύφλωση αλλαγής και απροσεξίας
• Η κίνηση περιλαμβάνει μια αλλαγή στη θέση του αντικειμένου
μέσα στο χρόνο, αλλά τα αντικείμενα στο οπτικό πεδίο μπορεί
να αλλάξουν με τρόπους που δεν περιλαμβάνουν κίνηση
• Ενστικτωδώς, νιώθουμε πως μπορούμε εύκολα να

ανιχνεύσουμε τις αλλαγές στο οπτικό μας περιβάλλον
36

• Η τύφλωση αλλαγής προκύπτει όταν δεν ανιχνεύουμε αλλαγές
στις οπτικές λεπτομέρειες ενός σκηνικού
• Ο άνδρας με τα λευκά μαλλιά δίνει οδηγίες στον ερευνητή Α, ο οποίος

αντικαθίσταται από τον ερευνητή Β πίσω από την κινούμενη πόρτα
• Ο άνδρας με τα λευκά μαλλιά δεν παρατηρεί την αλλαγή και συνεχίζει
να δίνει οδηγίες
37
• Η τύφλωση απροσεξίας προκύπτει όταν δεν αντιλαμβανόμαστε
αντικείμενα που δεν είναι στο επίκεντρο της προσοχής
• Ένας κλόουν κάνει ποδήλατο στην πλατεία μιας πανεπιστημιούπολης

• Οι ερευνητές ρωτούν 151 φοιτητ@ που διέσχισαν την πλατεία αν είδαν
τον κλόουν: Δεν τον είδαν το 75% αυτών που ασχολούνταν το κινητό
τους και επίσης δεν τον είδαν λιγότεροι από το 50% αυτών που δεν
ασχολούνταν με αυτό
38

• Μπορείτε να σκεφτείτε άλλες έρευνες που θα μπορούσαν να
δείξουν ότι η τύφλωση αλλαγής ή η τύφλωση απροσεξίας
λαμβάνουν χώρα;
• Βγάζουμε τον πίνακα και ρωτάμε στο τέλος αν υπήρχε πίνακας

ή όχι
• Αλλάζει παντελόνι ο καθηγητής και ρωτάμε τι χρώμα παντελόνι
φορούσε
39
• Τα πειράματα για την τύφλωση της αλλαγής και της απροσεξίας
τονίζουν τη σημασία της εστιασμένης προσοχής
• Η συνείδηση του οπτικού μας περιβάλλοντος περιορίζεται στα
χαρακτηριστικά ή στα αντικείμενα που επιλέγονται από την
εστιασμένη προσοχή
• Σε κάποιες εξαιρετικές περιπτώσεις, η συνειδητή οπτική
εμπειρία μπορεί να αντικατοπτρίζει αυτό που περιμένουμε να
δούμε, παρά αυτό που πραγματικά υπάρχει στον εξωτερικό
κόσμο
40
Ακοή
• Η κόγχη του αυτιού διοχετεύει τα ηχητικά κύματα στο
ακουστικό κανάλι για να δονήσει το τύμπανο με έναν ρυθμό που
αντιστοιχεί στη συχνότητα του ήχου
• Στο μέσο αυτί, τα οστάρια λαμβάνουν τις δονήσεις του

τυμπάνου, τις ενισχύουν και τις διοχετεύουν κατά μήκος μιας
μεμβράνης που δονείται στην επιφάνεια του γεμάτου υγρού
κοχλία στο εσωτερικό αυτί
41
Ακοή
• Το υγρό αυτό κουβαλά την ενέργεια των κυμάτων στους
ακουστικούς υποδοχείς, οι οποίοι τις μετατρέπουν σε
ηλεκτροχημική δραστηριότητα
• Ερεθίζουν έτσι τους νευρώνες, οι οποίοι σχηματίζουν το

ακουστικό νεύρο που οδηγεί στον εγκέφαλο
42
Ακοή
• Πώς εντοπίζουμε την πηγή του ήχου;
• Η τοποθέτηση των αυτιών σε αντίθετες πλευρές πάνω στο

κεφάλι μας δίνει στερεοσκοπική ακοή
• Ο ήχος που φτάνει στο αυτί που είναι πιο κοντά στην πηγή του
ήχου είναι δυνατότερος
44
Ακοή
• Πώς εντοπίζουμε την πηγή του ήχου;
• Αυτή η διαφορά μειώνεται καθώς ο ήχος μετατοπίζεται από μία

θέση που βρίσκεται εξ ολοκλήρου προς τη μία πλευρά προς μια
θέση ευθεία εμπρός
• Τα ηχητικά κύματα φτάνουν νωρίτερα στο αυτί που είναι πιο
κοντά στην πηγή
45
Ακοή
• Όταν η πηγή είναι ασαφής, γυρίζουμε το κεφάλι μας από πλευρά
σε πλευρά. Γιατί;
• Αλλάζουμε τη σχετική ένταση και τη χρονική σχέση των

ηχητικών κυμάτων
• Χρησιμοποιούμε τα μάτια για τον εντοπισμό της πηγής του ήχου
47
Οι αισθήσεις του σώματος
• Αφή: Ξεκινά με τη μετατροπή των αισθήσεων του δέρματος σε
νευρικά σήματα (πίεση, υφή, σχέδιο, δόνηση, θερμοκρασία)
• Όλες αυτές οι αισθήσεις αναμειγνύονται ομοιόμορφα σε μια

αντίληψη
48

• Δεν είναι εξίσου ευαίσθητοι οι υποδοχείς σε όλα τα μέρη του
σώματος
• Τα μέρη του σώματος που είναι πιο ευαίσθητα στο άγγιγμα είναι
τα χείλη και οι άκρες των δαχτύλων
49
• Η πληροφορία της αφής επηρεάζει τις αποφάσεις μας
• Για παράδειγμα, αν αγγίξουμε ένα προϊόν, είναι πιο πιθανό να

το αγοράσουμε
50

• Πόνος: Υποδεικνύει τη βλάβη ή την πιθανότητα βλάβης στο
σώμα
• Χωρίς τον πόνο, μπορεί να αγνοήσουμε μολύνσεις, σπασμένα

οστά ή σοβαρά εγκαύματα
• Ο πόνος γίνεται συνήθως αισθητός σαν να προέρχεται από το

σημείο όπου έχει γίνει η καταστροφή του ιστού που τον
προκάλεσε
51
• Πόνος που αντανακλάται: αναφέρεται στο αίσθημα πόνου που
δημιουργείται όταν αισθητήριες πληροφορίες από εσωτερικές
και εξωτερικές περιοχές συγκλίνουν στα ίδια νευρικά κύτταρα
στη σπονδυλική στήλη
• Στην καρδιακή προσβολή, συχνά αισθανόμαστε πόνο στον
αριστερό βραχίονα και όχι στο εσωτερικό του θώρακα
• Ένας πόνος στο αυτί μπορεί να οφείλεται σε βλάβη στα δόντια
52
Θέση σώματος, κίνηση και ισορροπία

• Θέση σώματος
• Υποδοχείς σε μύες, τένοντες και αρθρώσεις (θέση σώματος, κίνηση)
• Διατήρηση ισορροπίας
• Αιθουσαίο σύστημα (ισορροπία, κίνηση)
• Όραση (ισορροπία)
53
Όσφρηση
• Η όσφρηση είναι η λιγότερο κατανοητή αίσθηση
• Έχει στενή σχέση με περιοχές του εγκεφάλου που εμπλέκονται

στη συναισθηματική και κοινωνική συμπεριφορά
• Η όσφρηση έχει εξελιχθεί στα ζώα ως μια αίσθηση που
σηματοδοτεί το οικείο: ένα φιλικό πλάσμα, μια βρώσιμη τροφή,
ένας σεξουαλικά δεκτικός σύντροφος
54
Όσφρηση
• Η αντίληψη της οσμής περιλαμβάνει:
• Πληροφορίες σχετικά με την ταυτότητα μιας οσμής, οι οποίες

εμπερικλείουν τις σχετικές με την όσφρηση πληροφορίες που
αποθηκεύονται στη μνήμη
• Τη δική μας συναισθηματική αντίδραση σχετικά με το αν αυτές
οι πληροφορίες είναι ή όχι ευχάριστες
55
Όσφρηση
• Η μυρωδιά μπορεί να παίξει ρόλο στην κοινωνική συμπεριφορά
• Για παράδειγμα, οι γονείς διακρίνουν τη μυρωδιά των παιδιών

τους, ένα βρέφος διακρίνει τη μυρωδιά του στήθους της μαμάς
του
56
Γεύση
• Μια από τις πρωταρχικές ευθύνες της γεύσης είναι να
αναγνωρίζει πράγματα που μπορούν να μας κάνουν κακό
• Κάποιες πτυχές της γευστικής αντίληψης (όπως η αποστροφή

προς το πικρό) είναι γενετικές
• Κάποιες (όπως η αποστροφή προς μια γεύση που μας έφερε
κάποτε ναυτία) μαθαίνονται
57
Γεύση
• Η γευστική αντίληψη φθίνει με την ηλικία
• Το στόμα περιέχει από 5000 ως 10000 γευστικούς κάλυκες

• Ως την ηλικία των 20 ετών, οι άνθρωποι χάνουν τους μισούς
υποδοχείς γεύσης
• Αυτό ίσως εξηγεί γιατί τα μικρά παιδιά φαίνεται να είναι
ιδιότροπα στο φαγητό
58
Γεύση
• Πέντε κύριοι τύποι γευστικών υποδοχέων: Αλμυρό, ξινό, πικρό,
γλυκό, umami
• Η γευστική εμπειρία είναι συνδυασμός αυτών των τύπων και

οσφρητικής εμπειρίας
59
Παράδοση 8
1
Μνήμη
• Θα λέγατε ότι έχετε καλή μνήμη, ή όχι;
• Δώστε παραδείγματα
• Θα θέλατε να έχετε καλή μνήμη, ή όχι; Γιατί;

• Σκεφτείτε φορές που θα θέλατε να θυμηθείτε κάτι, αλλά δεν
μπορούσατε
• Σκεφτείτε φορές που θα θέλατε να ξεχάσετε κάτι, αλλά δεν
μπορούσατε
10
Μνήμη
• Μνήμη είναι η ικανότητα αποθήκευσης και ανάσυρσης
πληροφοριών στη διάρκεια του χρόνου
11
Μνήμη
• Η μνήμη περιλαμβάνει τρεις βασικές λειτουργίες
1. Την κωδικοποίηση, δηλ. τη μετατροπή αυτών που

αντιλαμβανόμαστε, σκεφτόμαστε ή αισθανόμαστε σε μια
ανθεκτική ανάμνηση
2. Την αποθήκευση, δηλ. τη διατήρηση των πληροφοριών στη
μνήμη κατά τη διάρκεια του χρόνου
3. Την ανάσυρση, δηλ. τη διαδικασία του να φέρουμε στο νου
πληροφορίες που έχουν προηγουμένως κωδικοποιηθεί και
αποθηκευτεί
12
Κωδικοποίηση
• Για περισσότερα από 2.000 χρόνια, οι άνθρωποι θεωρούσαν τη
μνήμη ως μια συσκευή εγγραφής, η οποία δημιουργεί ακριβή
αντίγραφα των πληροφοριών που εισρέουν μέσω των
αισθήσεών μας και αποθηκεύει μετά τα αντίγραφα αυτά για
μελλοντική χρήση
• Η ιδέα αυτή είναι απλή και διαισθητική, αλλά και απολύτως

εσφαλμένη!
• Οι αναμνήσεις δημιουργούνται από τον συνδυασμό των
πληροφοριών που ήδη έχουμε στον εγκέφαλό μας με τις νέες
που εισέρχονται μέσω των αισθήσεών μας
• Οι αναμνήσεις κατασκευάζονται, δεν εγγράφονται
• Η κωδικοποίηση αφορά στη διαδικασία μέσω της οποίας

μετατρέπουμε ό,τι αντιλαμβανόμαστε, σκεφτόμαστε ή νιώθουμε
σε μια ανθεκτική ανάμνηση
• Μπορούμε να διακρίνουμε τρία είδη κωδικοποίησης
• Τη σημασιολογική κωδικοποίηση
• Την κωδικοποίηση με νοερή εικόνα
• Την οργανωτική κωδικοποίηση
15
• Διαφορετικά είδη κωδικοποίησης βασίζονται σε διαφορετικές
περιοχές ενεργοποίησης του εγκεφάλου
16
Kωδικοποίηση: Σημασιολογική
• Η σημασιολογική κωδικοποίηση αναφέρεται στη διαδικασία
σύνδεσης νέων πληροφοριών με γνώσεις που βρίσκονται ήδη
αποθηκευμένες στη μνήμη, με έναν τρόπο που να έχει νόημα
17
• Οι αναμνήσεις είναι συνδυασμός παλαιών και νέων
πληροφοριών
• Επομένως, η φύση οποιασδήποτε συγκεκριμένης ανάμνησης

εξαρτάται και από τις παλιές πληροφορίες που βρίσκονται ήδη
στη μνήμη μας και από τις νέες πληροφορίες που εισρέουν μέσω
των αισθήσεών μας
• Έτσι, ο τρόπος με τον οποίο θυμόμαστε κάτι εξαρτάται από το

πώς σκεφτόμαστε γι’ αυτό εκείνη τη στιγμή
18
• Ένα παράδειγμα έρευνας με στόχο τον έλεγχο της
αποτελεσματικότητας της σημασιολογικής κωδικοποίησης
περιγράφεται παρακάτω:
• Η ερευνητική ομάδα παρουσίασε μία σειρά λέξεων στους

συμμετέχοντες και τους ζήτησε να διατυπώσουν έναν από τρεις
τύπους κρίσεων
• Σημασιολογικές κρίσεις, που απαιτούν από τους συμμετέχοντες
να σκεφτούν τη σημασία των λέξεων, π.χ., «Είναι το καπέλο
είδος ένδυσης;»
• Κρίσεις ομοιοκαταληξίας, που απαιτούν από τους
συμμετέχοντες να σκεφτούν τον ήχο των λέξεων, π.χ.,
«Ομοιοκαταληκτεί το καπέλο με το πινέλο;»
• Οπτικές κρίσεις, που απαιτούν από τους συμμετέχοντες να
σκεφτούν τη μορφή των λέξεων, π.χ., «Είναι το ΚΑΠΕΛΟ
γραμμένο με πεζά ή με κεφαλαία;»
• Ο τύπος της κρίσης είχε πολύ ισχυρή επίδραση στις αναμνήσεις
των συμμετεχόντων
• Ποιος τύπος κρίσης πιστεύετε ότι βοήθησε περισσότερο, οι

σημασιολογικές κρίσεις, οι κρίσεις ομοιοκαταληξίας, ή οι
οπτικές κρίσεις;
• Τα αποτελέσματα αυτής και άλλων ερευνών έχουν δείξει ότι η
μακρόχρονη μνημονική συγκράτηση ενισχύεται έντονα από τη
σημασιολογική κωδικοποίηση
22
Κωδικοποίηση: Με νοερή εικόνα
• Η κωδικοποίηση με νοερή εικόνα αναφέρεται στη διαδικασία
αποθήκευσης νέων πληροφοριών μέσω της μετατροπής τους σε
νοερές εικόνες
• Η διαδικασία αυτή είναι αποτελεσματικότερη από την απλή

νοερή επανάληψη λέξεων, γιατί:
• Έχει κάποια κοινά στοιχεία με τη σημασιολογική κωδικοποίηση
• Χρησιμοποιεί δύο διαφορετικούς νοητικούς αποθηκευτικούς χώρους,
έναν οπτικό και έναν λεκτικό
23
Κωδικοποίηση: Οργανωτική
• Η οργανωτική κωδικοποίηση αφορά στη διαδικασία
κατηγοριοποίησης των πληροφοριών με βάση τις σχέσεις τους
σε μία σειρά αντικειμένων
• Για παράδειγμα, πώς θα θυμηθείτε τις λέξεις ροδάκινο,

αγελάδα, καρέκλα, μήλο, τραπέζι, κεράσι, λιοντάρι, καναπές,
άλογο και θρανίο;
24
Κωδικοποίηση: Οργανωτική
• Ένα παράδειγμα έρευνας με στόχο τη διερεύνηση του τρόπου
κωδικοποίησης περιγράφεται παρακάτω:
• Ένας ερευνητής τοποθέτησε ένα μικρόφωνο σε κάθε σερβιτόρο

και σερβιτόρα σε ένα εστιατόριο και τους ζήτησε να σκέφτονται
φωναχτά κατά τη διάρκεια της εργασίας τους
• Διαπίστωσε ότι, μόλις ο σερβιτόρος ή η σερβιτόρα
απομακρυνόταν από ένα τραπέζι, άρχιζε αμέσως να ομαδοποιεί
ή να κατηγοριοποιεί τις παραγγελίες σε ζεστά ή κρύα φαγητά
και σε ζεστά ή κρύα ροφήματα
25
Κωδικοποίηση: Εφαρμογές
• Με ποιους τρόπους μπορείτε να χρησιμοποιήσετε στην
καθημερινή και την ακαδημαϊκή σας ζωή τις γνώσεις σας για
την:
• Σημασιολογική κωδικοποίηση
• Κωδικοποίηση με νοερή εικόνα
• Οργανωτική κωδικοποίηση
26
Αποθήκευση
• Μνημονική αποθήκευση είναι η διαδικασία της διατήρησης των
πληροφοριών στη μνήμη στη διάρκεια του χρόνου
27
• Υπάρχουν τρία είδη μνημονικής αποθήκευσης, που διαφέρουν
πρωτίστως ως προς τη διάρκεια του χρόνου κατά τον οποίο
διατηρούν μια ανάμνηση:
• Η αισθητηριακή αποθήκευση
• Η βραχύχρονη αποθήκευση
• Η μακρόχρονη αποθήκευση
28
Αποθήκευση: Αισθητηριακή
• Αισθητηριακή αποθήκευση (ή αισθητηριακή μνήμη) είναι ο
τύπος της αποθήκευσης, στον οποίο η αισθητήρια πληροφορία
παραμένει για μερικά δευτερόλεπτα ή λιγότερο
• Επειδή έχουμε περισσότερες από μία αισθήσεις, έχουμε και

περισσότερα από ένα είδη αισθητηριακής μνήμης
• Για παράδειγμα, η εικονομνήμη αποθηκεύει οπτικές πληροφορίες για
περίπου ένα δευτερόλεπτο, ενώ η ηχομνήμη αποθηκεύει ακουστικές
πληροφορίες για περίπου πέντε δευτερόλεπτα
29
Αποθήκευση: Βραχύχρονη
• Βραχύχρονη αποθήκευση (ή βραχύχρονη μνήμη) είναι ο τύπος
της αποθήκευσης στον οποίο διατηρούνται μη αισθητήριες
πληροφορίες περισσότερο από μερικά δευτερόλεπτα, αλλά
λιγότερο από ένα λεπτό
• Η βραχύχρονη μνήμη έχει περιορισμούς ως προς το χρόνο

αποθήκευσης και ως προς τον όγκο πληροφοριών που μπορεί
να συγκρατήσει
30
• Ο μέγιστος χρόνος αποθήκευσης είναι τα 15 ως 20
δευτερόλεπτα
• Τον περιορισμό αυτόν μπορούμε να τον ξεπεράσουμε με τη

νοερή επανάληψη, μέσω της οποίας διατηρούμε πληροφορίες
στη βραχύχρονη μνήμη
31
• Ο μέγιστος αριθμός πληροφοριών που μπορούμε να
συγκρατήσουμε στη βραχύχρονη μνήμη είναι 7 (+/-2)
• Τον περιορισμό αυτόν μπορούμε να τον ξεπεράσουμε με την

ομαδοποίηση μεμονωμένων μονάδων πληροφοριών σε
μεγαλύτερες ενότητες ή συστάδες που διατηρούνται ευκολότερα
στη βραχύχρονη μνήμη
• Για παράδειγμα, πώς θα μπορέσω να συγκρατήσω τα γράμματα
Β, Ρ, Α, Χ, Υ, Χ, Ρ, Ο, Ν, Η στη βραχύχρονη μνήμη;
32
• Σε τι περιστάσεις μπορεί να χρειαστεί να ξεπεράσετε τους
περιορισμούς της βραχύχρονης αποθήκευσης; Τι μπορείτε να
κάνετε τότε;
33
Αποθήκευση: Μακρόχρονη
• Η μακρόχρονη αποθήκευση (ή μακρόχρονη μνήμη) είναι ένας
τύπος αποθήκευσης που διατηρεί τις πληροφορίες για ώρες,
μέρες, εβδομάδες ή χρόνια
• Δεν έχει κανένα γνωστό όριο χωρητικότητας
34
• Διαφορετικά είδη αμνησίας δίνουν πληροφορίες για τον τρόπο
που λειτουργεί η μακρόχρονη μνήμη
• Η πρόδρομη αμνησία αναφέρεται στην αδυναμία μεταφοράς νέων

πληροφοριών από τη βραχύχρονη στη μακρόχρονη μνήμη
• Η ανάδρομη αμνησία αναφέρεται στην αδυναμία ανάσυρσης
πληροφοριών που υπήρχαν στη μνήμη πριν από μια
συγκεκριμένη ημερομηνία (π.χ., έναν τραυματισμό ή μία
εγχείρηση)
35
Παράδοση 9
1
Εργασία 3
• Εντοπίστε μία συμπεριφορά, σκέψη ή συναίσθημα που
αφορά στην προστασία της φύσης
• Να διατυπώσετε μία υπόθεση προς διερεύνηση που να αφορά
σε έναν παράγοντα, ανάλογα με τον οποίο μπορεί να
περιμένουμε διαφορές στη συμπεριφορά, τη σκέψη ή το
συναίσθημα που εντοπίσατε παραπάνω
• Πώς θα ορίζατε λειτουργικά τη συμπεριφορά, σκέψη
ή συναίσθημα; Και πώς τον εν λόγω παράγοντα;
Εργασία 3
• Παραδείγματα συμπεριφορών (Τι κάνω):
• Κάνω αναδάσωση
• Ανακυκλώνω
• Πετάω/Μαζεύω σκουπίδια
• Χρησιμοποιώ το ποδήλατό μου
• Σβήνω την τηλεόραση όταν δεν παρακολουθώ
Εργασία 3
• Παραδείγματα σκέψεων (Τι σκέφτομαι):
• Σκέφτομαι ότι η συζήτηση για την κλιματική κρίση δεν

ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα
• Σκέφτομαι ότι η ατομική προσπάθεια δεν μπορεί αν φέρει
αποτέλεσμα
Εργασία 3
• Παραδείγματα συναισθημάτων (Τι νιώθω):
• Χαρά, από τη συμμετοχή μου σε περιβαλλοντικές δράσεις

• Άγχος, από τον βομβαρδισμό με ειδήσεις σχετικά με το πού
πάει ο κόσμος
• Λύπη, γιατί δεν μπορώ να κάνω ανακύκλωση στην περιοχή μου
Εργασία 3
• Παραδείγματα παραγόντων:
• Ενημέρωση
• Περιβαλλοντικές δράσεις στο σχολείο
• Αξίες με τις οποίες μεγαλώσαμε
• Φιλικές προς το περιβάλλον συμπεριφορές που βλέπουμε από
τους influencers
Εργασία 3
• Παραδείγματα υποθέσεων (Υποθέτω ότι…):
• Οι άνθρωποι που είναι πιο καλά ενημερωμένοι σε σχέση με την

κλιματική αλλαγή θα χρησιμοποιούν πιο συχνά το ποδήλατό
τους για μετακινήσεις
• Μαθητ@ που συμμετέχουν σε περιβαλλοντικές δράσεις στο
σχολείο είναι πιο πιθανό να κάνουν ανακύκλωση
Εργασία 3
• Παραδείγματα λειτουργικών ορισμών (η εργασία σας ζητούσε
δύο λειτουργικούς ορισμούς, έναν για τη συμπεριφορά, τη σκέψη
ή το συναίσθημα, και έναν για τον παράγοντα που
αναγνωρίσατε)
• Αυτοαναφορά (ερωτηματολόγιο)
• Παρατήρηση
Εργασία 4
«Όσο περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις
διαβάσεις πεζών, τόσο…»
• Σε ποια τρία συμπεράσματα μπορούμε να καταλήξουμε ως
προς την αιτιώδη σχέση μεταξύ των μεταβλητών Χ και Ψ;
Εργασία 4
• «Όσο περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις
διαβάσεις πεζών, τόσο…
• … πιο ασφαλείς νιώθουν οι πεζοί»

• … πιο πολύ μειώνονται τα ατυχήματα»
• … πιο πολύ σέβονται οι άνθρωποι τους συνανθρώπους τους»
Εργασία 4
• Μεταβλητές είναι ιδιότητες που αλλάζουν ή που είναι
διαφορετικές μεταξύ ατόμων
• Η μεταβλητή Χ χρειάζεται να αναζητηθεί στο «Όσο

περισσότερο σταματούν οι οδηγοί αυτοκινήτων στις
διαβάσεις πεζών»
• Η μεταβλητή Ψ χρειάζεται να αναζητηθεί στην πρόταση που
συμπληρώσατε
• Αλλά οι μεταβλητές δεν είναι οι προτάσεις αυτές
Εργασία 4
• Η μεταβλητή Χ μπορεί να είναι είτε ο αριθμός των οδηγών
αυτοκινήτων που σταματούν στις διαβάσεις είτε η συχνότητα
με την οποία σταματούν οι οδηγοί στις διαβάσεις
• Η μεταβλητή Ψ μπορεί να είναι το αίσθημα ασφάλειας των

πεζών (που μπορεί να υπάρχει ή να μην υπάρχει, ή να είναι
περισσότερο ή λιγότερο έντονο), ο αριθμός των ατυχημάτων
(που μπορεί να αυξάνεται ή να μειώνεται), ή ο σεβασμός των
ανθρώπων μεταξύ τους (που μπορεί να υπάρχει ή να μην
υπάρχει, ή να είναι περισσότερο ή λιγότερο έντονο)
Εργασία 4
• Η περιγραφή της συνάφειας δεν μας λέει τίποτα για την
κατεύθυνση της αιτιότητας (τι προκαλεί τι)
• Τα τρία συμπεράσματα αφορούν στις πιθανές κατευθύνσεις

αιτιότητας
• Για το λόγο αυτό, είναι σημαντικό το τι προκαλεί τι να φαίνεται
στις λέξεις που χρησιμοποιούνται
Εργασία 4
• Οι μεταβολές στη μεταβλητή Χ οδηγούν σε μεταβολές στη
μεταβλητή Ψ
• Η αύξηση στον αριθμό των οδηγών που σταματούν στις διαβάσεις
προκαλεί αύξηση στην αίσθηση ασφάλειας των πεζών
• Οι μεταβολές στη μεταβλητή Ψ οδηγούν σε μεταβολές στη

μεταβλητή Χ
• Η αύξηση στην αίσθηση ασφάλειας των πεζών οδηγεί σε αύξηση στον
αριθμό των οδηγών που σταματούν στις διαβάσεις
Εργασία 4
• Μία τρίτη μεταβλητή Ζ οδηγεί σε μεταβολές τόσο στη
μεταβλητή Χ όσο και στη μεταβλητή Ψ
• Η αύξηση του σεβασμού των ανθρώπων μεταξύ τους οδηγεί σε αύξηση
στον αριθμό των οδηγών που σταματούν στις διαβάσεις ΚΑΙ σε αύξηση
στην αίσθηση ασφάλειας των πεζών
Παράδοση 10
1
• Disrupting the Link between Corporal Punishment Exposure
and Adolescent Aggression: The Role of Teacher-Child
Relationships
• https://doi.org/10.1007/s10964-022-01666-6
• Προηγούμενες έρευνες έχουν δείξει ότι οι σκληρές γονεϊκές
πρακτικές, όπως η σωματική τιμωρία, προβλέπουν προβλήματα
συμπεριφοράς, όπως η αυξημένη επιθετικότητα, στην εφηβεία
• Ωστόσο, δεν αναπτύσσουν όλα τα παιδιά που βιώνουν σωματική

τιμωρία στην παιδική τους ηλικία, αυξημένη επιθετικότητα
• Τι μπορεί να επηρεάσει αυτή τη συσχέτιση;
• Η παρούσα μελέτη εξέτασε τις σχέσεις δασκάλου-παιδιού ως
προστατευτικό παράγοντα στην επιθετικότητα των εφήβων
• Τα δεδομένα συλλέχθηκαν σε τρία χρονικά σημεία:

• ηλικία 11 ετών (n = 1144, 49% γυναίκες)
• Οι μετρήσεις έγιναν με τη χρήση ερωτηματολογίων
αυτοαναφοράς, με ερωτήσεις που αφορούσαν στη Σωματική
τιμωρία, την Επιθετική συμπεριφορά, και τη Σχέση του παιδιού
με τ@ δασκαλ@
• Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι η θετική σχέση δασκάλου-παιδιού
ήταν ένας άμεσος προστατευτικός παράγοντας κατά της
επιθετικότητας
• Ωστόσο, δεν υπήρχαν σταθερές ενδείξεις για το αν οι σχέσεις

εκπαιδευτικού-παιδιού μπορεί να επηρεάσει τη σχέση μεταξύ
σωματικής τιμωρίας και επιθετικότητας
Μνήμη
• Η μνήμη περιλαμβάνει τρεις βασικές λειτουργίες
1. Την κωδικοποίηση, δηλ. τη μετατροπή αυτών που

αντιλαμβανόμαστε, σκεφτόμαστε ή αισθανόμαστε σε μια
ανθεκτική ανάμνηση
2. Την αποθήκευση, δηλ. τη διατήρηση των πληροφοριών στη
μνήμη κατά τη διάρκεια του χρόνου
3. Την ανάσυρση, δηλ. τη διαδικασία του να φέρουμε στο νου
15
• Μνημονική αποθήκευση είναι η διαδικασία της διατήρησης των
πληροφοριών στη μνήμη στη διάρκεια του χρόνου
16
• Υπάρχουν τρία είδη μνημονικής αποθήκευσης, που διαφέρουν
πρωτίστως ως προς τη διάρκεια του χρόνου κατά τον οποίο
διατηρούν μια ανάμνηση:
• Η αισθητηριακή αποθήκευση
• Η βραχύχρονη αποθήκευση
• Η μακρόχρονη αποθήκευση
17
• Αισθητηριακή αποθήκευση (ή αισθητηριακή μνήμη) είναι ο
τύπος της αποθήκευσης, στον οποίο η αισθητήρια πληροφορία
παραμένει για μερικά δευτερόλεπτα ή λιγότερο
• Βραχύχρονη αποθήκευση (ή βραχύχρονη μνήμη) είναι ο τύπος

της αποθήκευσης στον οποίο διατηρούνται μη αισθητήριες
πληροφορίες περισσότερο από μερικά δευτερόλεπτα, αλλά
λιγότερο από ένα λεπτό
18
• Η μακρόχρονη αποθήκευση (ή μακρόχρονη μνήμη) είναι ένας
τύπος αποθήκευσης που διατηρεί τις πληροφορίες για ώρες,
μέρες, εβδομάδες ή χρόνια
• Δεν έχει κανένα γνωστό όριο χωρητικότητας
19
• Διαφορετικά είδη αμνησίας δίνουν πληροφορίες για τον τρόπο
που λειτουργεί η μακρόχρονη μνήμη
• Η πρόδρομη αμνησία αναφέρεται στην αδυναμία μεταφοράς νέων

πληροφοριών από τη βραχύχρονη στη μακρόχρονη μνήμη
• Η ανάδρομη αμνησία αναφέρεται στην αδυναμία ανάσυρσης
πληροφοριών που υπήρχαν στη μνήμη πριν από μια
συγκεκριμένη ημερομηνία (π.χ., έναν τραυματισμό ή μία
εγχείρηση)
20
• Παγίωση ονομάζεται η διαδικασία κατά την οποία οι αναμνήσεις
σταθεροποιούνται στον εγκέφαλο
21
• Πώς πιστεύετε ότι παγιώνετε μία ανάμνηση;
• με το να την ανακαλούμε;
• με το να τη σκεφτόμαστε;
• με το να μιλάμε γι’ αυτή με άλλους;
• με το να κοιμόμαστε;
• Όλα τα παραπάνω!
23
• Επαναπαγίωση ονομάζεται η διαδικασία που καθιστά τις
αναμνήσεις ευάλωτες σε αναδιοργάνωση κατά την ανάκληση και
ως εκ τούτου απαιτείται να παγιωθούν εκ νέου
24
Ανάσυρση
• Ανάσυρση είναι η διαδικασία του να φέρουμε στο νου
• Τι μπορούμε να κάνουμε για να βοηθηθούμε στην ανάσυρση

πληροφοριών;
25
Ανάσυρση
• Δείκτες ανάσυρσης ονομάζονται οι εξωτερικές πληροφορίες, οι
οποίες σχετίζονται με αποθηκευμένες πληροφορίες και
βοηθούν να τις ανασύρουμε
• Ως δείκτες ανάσυρσης μπορούν να λειτουργήσουν οι νύξεις, τα

εξωτερικά πλαίσια, οι εσωτερικές καταστάσεις, κλπ.
26
Ανάσυρση
• Νύξεις: «Δεν είναι ο ίδιος που έπαιζε και στο…;»
• Εξωτερικά πλαίσια: Σε μια μελέτη, οι δύτες έμαθαν κάποιες
λέξεις στη στεριά και κάποιες κάτω από το νερό. Ανακάλεσαν
τις λέξεις καλύτερα όταν εξετάστηκαν στο ίδιο περιβάλλον στο
οποίο τις είχαν μάθει αρχικά.
• Εσωτερικές καταστάσεις: Η ανάσυρση πληροφοριών είναι
αποτελεσματικότερη όταν βρισκόμαστε στην ίδια κατάσταση
κατά την κωδικοποίηση και την ανάκληση.
27
Ανάσυρση: Συνέπειες
• Η ανάσυρση αλλάζει την κατάσταση του μνημονικού συστήματος
• Η απλή πράξη της ανάσυρσης μπορεί να ενδυναμώσει μια

ανάμνηση η οποία ανασύρθηκε, καθιστώντας ευκολότερο το να
θυμηθούμε την πληροφορία αυτή αργότερα
• Γι’ αυτό είναι πιο αποτελεσματικό να κάνουμε επανάληψη μέσω
τεστ, παρά μέσω συνεχών επαναλήψεων της ύλης
29
• Η ανάκληση μιας πληροφορίας από τη μακρόχρονη μνήμη μπορεί

να εξασθενίσει τη μεταγενέστερη ανάκληση των σχετικών
πληροφοριών
• Για παράδειγμα, όταν ένας αυτόπτης μάρτυρας ερωτηθεί για
κάποιες πλευρές του περιστατικού, η δυνατότητα ανάσυρσης
των υπόλοιπων πλευρών του περιστατικού μειώνεται
30
• Η πράξη της ανάσυρσης μπορεί να μεταβάλει αυτό που

θυμόμαστε από μια εμπειρία
• Για παράδειγμα, όταν κουβεντιάζουμε για πραγματικές
αναμνήσεις μας, είναι δυνατό να προσθέσουμε αναμνήσεις από
πληροφορίες που δεν ήταν μέρος της αρχικής εμπειρίας
31
Επανάληψη συντήρησης
Αισθητηριακή Αισθητηριακή Προσοχή Βραχύχρονη Κωδικοποίηση Μακρόχρονη

εισροή μνήμη μνήμη μνήμη
Ανάσυρση
Χάνονται οι Χάνονται οι Μερικές πληροφορίες

πληροφορίες που δεν πληροφορίες που δεν μπορεί να χαθούν με
προσέχουμε επαναλαμβάνουμε την πάροδο του
χρόνου
Μορφές μνήμης
• Περιπτώσεις αποτυχίας της μνήμης ενισχύουν την άποψη ότι
υπάρχουν διαφορετικά είδη μνήμης
• Ρητή και άρρητη

• Σημασιολογική και επεισοδική
33
Ρητή και άρρητη μνήμη

• Η ρητή μνήμη αναφέρεται στην πράξη της συνειδητής ή
εμπρόθετης ανάσυρσης εμπειριών από το παρελθόν
• Κάθε φορά που ξεκινάμε μία φράση με τη λέξη «Θυμάμαι…»,
αναφερόμαστε σε μια ρητή ανάμνηση
34
Ρητή και άρρητη μνήμη
• Η άρρητη μνήμη αναφέρεται στην επιρροή παρελθοντικών
εμπειριών στη μετέπειτα συμπεριφορά και τις επιδόσεις, παρότι
δεν προσπαθούμε να τις ανακαλέσουμε στη μνήμη και δεν
έχουμε συνείδηση ότι τις θυμόμαστε
• Η παρουσία των άρρητων αναμνήσεων υπονοείται από τις πράξεις μας
• Παράδειγμα άρρητης μνήμης είναι η διαδικαστική μνήμη, δηλαδή

η σταδιακή απόκτηση δεξιοτήτων ως αποτέλεσμα εξάσκησης
(«γνωρίζω πώς να…»)
35
Σημασιολογική και επεισοδική μνήμη

• Η σημασιολογική μνήμη είναι ένα δίκτυο αλληλένδετων
γεγονότων και εννοιών που απαρτίζουν τη γενική μας γνώση
για τον κόσμο
• Ποια είναι η πρωτεύουσα της Γαλλίας;
• Η επεισοδική μνήμη είναι η συλλογή προσωπικών εμπειριών του

παρελθόντος που συνέβησαν σε δεδομένο τόπο και χρόνο
• Τι έκανα πέρυσι το καλοκαίρι;
36
Αποτυχίες της μνήμης
• Η μνήμη δεν λειτουργεί πάντα καλά
• Όταν λειτουργεί καλά, τη θεωρούμε δεδομένη

• Όταν δεν λειτουργεί καλά, την εκτιμάμε
• Όταν δεν λειτουργεί καλά, μπορούμε να μάθουμε πράγματα για
το πώς λειτουργεί
37

• Η παροδικότητα αναφέρεται στη λήθη των γεγονότων με την
πάροδο του χρόνου
• Το μεγαλύτερο μέρος της λήθης παρατηρείται σύντομα μετά το
γεγονός, ενώ όσο περνάει ο καιρός, η λήθη μειώνεται ολοένα
και περισσότερο
38
• Η αναδρομική παρεμβολή λαμβάνει χώρα όταν η μεταγενέστερη
μάθηση διαταράσσει τη μνήμη για προϋπάρχουσες πληροφορίες
• Το πού ήπια καφέ την Τρίτη με εμποδίζει να θυμηθώ πού ήπια καφέ τη
Δευτέρα
• Η προδρομική παρεμβολή λαμβάνει χώρα όταν η προγενέστερη

μάθηση εμποδίζει τη μνήμη να αφομοιώσει πληροφορίες που
αποκτήθηκαν αργότερα
• Το πού πάρκαρα χτες με εμποδίζει να θυμηθώ πού πάρκαρα σήμερα
39

• Η αφηρημάδα αναφέρεται στη διακοπή στην προσοχή που οδηγεί
σε αποτυχία της μνήμης
• Τι μπορεί να διακόψει την προσοχή μας;
(προσέξτε ότι η αφηρημάδα ως αποτυχία μνήμης έχει να κάνει με

τη διακοπή της προσοχής, και όχι με την καθολική έλλειψη
προσοχής)
40
• Η ανάσχεση περιγράφει την αποτυχία ανάκτησης πληροφοριών
που βρίσκονται στη μνήμη, παρά το ότι προσπαθούμε να τις
επαναφέρουμε
• «στην άκρη της γλώσσας»
• Η ανάσχεση είναι συχνότερη (α) καθώς μεγαλώνουμε και (β) σε

ονόματα ανθρώπων και τοποθεσιών
• Το εύρημα αυτό μας δείχνει ότι η αποθήκευση ονομάτων ακολουθεί
διαφορετικό δρόμο από την αποθήκευση άλλων πληροφοριών
41

• Η λανθασμένη απόδοση μνήμης περιγράφει την απόδοση μιας
ανάμνησης ή ιδέας σε λανθασμένη πηγή
• Μέρος μιας ανάμνησης αποτελεί η ανάκληση του πότε, του πού και του
πώς αποκτήθηκε η πληροφορία
• Οι άνθρωποι μερικές φορές ανακαλούμε ορθά ένα γεγονός, αλλά
αποδίδουμε εσφαλμένα την πηγή αυτής της γνώσης
• Αυτό το φαινόμενο μπορεί να εξηγεί τις εμπειρίες déjà vu (την
αίσθηση ότι έχουμε ξαναβρεθεί σε μια κατάσταση, χωρίς να μπορούμε
να θυμηθούμε λεπτομέρειες)
42
• Η υποβολιμότητα περιγράφει την τάση ενσωμάτωσης
παραπλανητικών πληροφοριών από εξωτερικές πηγές στις
προσωπικές αναμνήσεις
• Το 1992, ένα αεροπλάνο εμπορευματικών μεταφορών συνετρίβη σε

συγκρότημα κατοικιών ενός προαστίου του Άμστερνταμ. Όταν
Ολλανδοί ψυχολόγοι ρώτησαν φοιτητές και φοιτήτριες αν είχαν δει το
τηλεοπτικό φιλμ με τη στιγμή της συντριβής, η πλειονότητα είπε ότι το
είχε δει. Στην πραγματικότητα, δεν υφίσταται τέτοιο φιλμ.
• Ψυχανάλυση και υποβολιμότητα
43

• Η μεροληψία περιγράφει τις στρεβλωτικές επιρροές της
παρούσας γνώσης, των πεποιθήσεων και των συναισθημάτων
κατά την ανάκληση παλαιότερων εμπειριών
• Μερικές φορές αυτό που θυμόμαστε από το παρελθόν μπορεί να

αποκαλύπτει πολύ λιγότερα για αυτό που πραγματικά συνέβη και πολύ
περισσότερα για αυτό που σκεφτόμαστε, αισθανόμαστε ή πιστεύουμε
εκείνη τη στιγμή
• Η τρέχουσα διάθεσή μας μπορεί να επηρεάσει το πώς θα
ανακαλέσουμε εμπειρίες από το παρελθόν
44
• Η επιμονή περιγράφει την παρεισφρυτική ανάμνηση γεγονότων
που θα επιθυμούσαμε να ξεχάσουμε
• Οι συναισθηματικές εμπειρίες οδηγούν κατά κύριο λόγο σε πιο

ζωηρές και διαρκείς αναμνήσεις από τις μη συναισθηματικές
• Αναμνήσεις αναλαμπής: Λεπτομερείς αναμνήσεις του πότε και
πού ακούσαμε κάποια τραυματικά γεγονότα
• Η περίπτωση της διαταραχής του μετατραυματικού στρες
45

• Κάθε αποτυχία σχετίζεται με διαφορετικά προβλήματα σε
διαφορετικές φάσεις της διαδικασίας της μνήμης
• Τα μειονεκτήματα των αποτυχιών είναι φανερά με οδυνηρό
τρόπο, ενώ τα πλεονεκτήματά τους είναι κρυμμένα
46
Παράδοση 11
1
Μάθηση
• Η μάθηση περιλαμβάνει την απόκτηση νέων γνώσεων,
δεξιοτήτων ή αντιδράσεων από εμπειρίες που οδηγούν σε μια
σχετικά μόνιμη αλλαγή της κατάστασης του ατόμου
4
Βασικά σημεία ορισμού
• Η μάθηση αφορά σε νέες γνώσεις, δεξιότητες ή αντιδράσεις
• Προκύπτει μέσα από εμπειρίες
• Παράγει μεταβολές στην κατάσταση του ατόμου
• Οι μεταβολές αυτές είναι σχετικά μόνιμες
• Παραδείγματα;
Μορφές μάθησης
• Διακρίνουμε δύο μορφές μάθησης, ανάλογα με την
περιπλοκότητά τους, τις απλές και τις σύνθετες
6
Απλές μορφές μάθησης
• Εξοικείωση: Η επαναλαμβανόμενη ή παρατεταμένη έκθεση σε
ένα ερέθισμα έχει ως αποτέλεσμα τη σταδιακή μείωση της
αντίδρασης
• Π.χ., η φασαρία του δρόμου δεν μας ενοχλεί μετά από κάποιο
διάστημα
Απλές μορφές μάθησης

• Ευαισθητοποίηση: Η παρουσία ενός ερεθίσματος οδηγεί σε μια
αυξημένη αντίδραση σε ένα μεταγενέστερο ερέθισμα
• Π.χ., μετά από μία παιδική ασθένεια, η μητέρα μπορεί να γίνει

πιο ευαίσθητη σε ήχους κατά τη διάρκεια της νύχτας που
παλιότερα αγνοούσε
Σύνθετες μορφές μάθησης
• Κλασική εξαρτημένη μάθηση
• Λειτουργική εξαρτημένη μάθηση
• Μάθηση μέσω παρατήρησης
• Μάθηση στην τάξη
Κλασική εξαρτημένη μάθηση

• Ο Αμερικανός ψυχολόγος John Watson υποστήριξε ότι οι
ψυχολόγοι δεν θα πρέπει να χρησιμοποιούν όρους, όπως η
συνειδητότητα, οι νοητικές καταστάσεις, ο νους, η
ενδοσκόπηση, η νοερή εικόνα, κλπ
• Τι κοινό έχουν αυτές οι λέξεις; Σε ποια προσέγγιση της

ψυχολογίας ταιριάζουν;
10
• Η ιδέα αυτή άρεσε στον Ρώσο φυσιολόγο Ivan Pavlov, ο οποίος
μελετούσε τις διαδικασίες πέψης των ζώων στο εργαστήριο,
εμφυτεύοντας χειρουργικά σωλήνες στα μάγουλα σκύλων ώστε
να μετρήσει την ποσότητα σιέλου που εξέρρεαν αποκρινόμενοι
σε διαφορετικά είδη φαγητού
• Με μια μεγάλη δόση τύχης, οι έρευνες αυτές αποκάλυψαν ένα

είδος μάθησης που αργότερα ονομάστηκε κλασική εξαρτημένη
μάθηση
11

• Η κλασική εξαρτημένη μάθηση συντελείται όταν ένα ουδέτερο
ερέθισμα προκαλεί μία αντίδραση, αφού πρώτα συνδεθεί με ένα
ερέθισμα που φυσιολογικά προκαλεί μία αντίδραση
• Ο Pavlov έδειξε ότι τα σκυλιά έμαθαν να σιελορροούν ύστερα

από ένα ουδέτερο ερέθισμα, όπως ένα κουδούνι ή ένας
ηχητικός τόνος, αφού αυτό το ερέθισμα συνδέθηκε με ένα άλλο
ερέθισμα, το οποίο εκ φύσεως προκαλεί σιελόρροια, όπως το
φαγητό
12
• Για να περιγράψουμε αποτελεσματικά την κλασική εξαρτημένη
μάθηση, χρειαζόμαστε τους ακόλουθους όρους:
• Ανεξάρτητο ερέθισμα (ΑΕ)

• Ανεξάρτητη αντίδραση (ΑΑ)
• Εξαρτημένο ερέθισμα (ΕΕ)
• Εξαρτημένη αντίδραση (ΕΑ)
13

• Ανεξάρτητο ερέθισμα (ΑΕ): Ένα ερέθισμα, το οποίο προκαλεί
μία αυτόματη αντίδραση σε έναν οργανισμό
• Ανεξάρτητη αντίδραση (ΑΑ): Μια αντανακλαστική αντίδραση, η
οποία προκαλείται από το ανεξάρτητο ερέθισμα
• Εξαρτημένο ερέθισμα (ΕΕ): Ένα αρχικά ουδέτερο ερέθισμα που
προκαλεί μια αντίδραση σε έναν οργανισμό αφού συνδεθεί με
ένα ανεξάρτητο ερέθισμα
• Εξαρτημένη αντίδραση (ΕΑ): Μία αντίδραση που μοιάζει με
ανεξάρτητη αντίδραση, αλλά έχει προκληθεί από ένα
εξαρτημένο ερέθισμα
14
Πριν τη μάθηση
Ανεξάρτητο ερέθισμα
Ανεξάρτητη αντίδραση
15

Κατά τη διάρκεια της μάθησης
Ανεξάρτητο ερέθισμα + Εξαρτημένο ερέθισμα
Ανεξάρτητη αντίδραση
16
Μετά τη μάθηση
Εξαρτημένο ερέθισμα
Εξαρτημένη αντίδραση
17

Πριν τη μάθηση
Η θέα του φαγητού (AE)
Σιελόρροια (AA)
18
Κατά τη διάρκεια της μάθησης
Η θέα του φαγητού (AE) + Το χαμόγελο της μητέρας (EE)
Σιελόρροια (AA)
19

Μετά τη μάθηση
Το χαμόγελο της μητέρας (EE)
Σιελόρροια (EA)
20
• Άλλα παραδείγματα;
• Πριν τη μάθηση, το ΑΕ προκαλεί την ΑΑ

• Κατά τη μάθηση, το ΑΕ και το ΕΕ παρουσιάζονται μαζί ή κοντά
χρονικά το ένα στο άλλο και προκαλείται η ΑΑ
• Μετά τη μάθηση, το ΕΕ προκαλεί την ΕΑ
21

• Η μάθηση αυτή απαιτεί μία περίοδο συσχετισμού ανάμεσα στο
εξαρτημένο και το ανεξάρτητο ερέθισμα, μία περίοδο που τα
δύο αυτά ερεθίσματα εμφανίζονται ταυτόχρονα ή με μικρή
χρονική απόσταση μεταξύ τους
• Η περίοδος αυτή ονομάζεται πρόσκτηση
22
• Μετά την καθιέρωση της κλασικής εξαρτημένης μάθησης,
μπορεί να παρατηρηθεί η εξαρτημένη μάθηση δεύτερης τάξης,
κατά την οποία ένα εξαρτημένο ερέθισμα συνδυάζεται με ένα
ερέθισμα το οποίο συνδέθηκε με ένα ανεξάρτητο ερέθισμα σε
μια προηγούμενη διαδικασία
23

• Αφού ο Pavlov και οι συνεργάτες του ερεύνησαν ενδελεχώς την
πρόσκτηση, αναρωτήθηκαν τι θα συνέβαινε αν συνέχιζαν να
παρουσιάζουν το ΕΕ, αλλά σταματούσαν να παρουσιάζουν το ΑΕ
• Τι πιστεύετε ότι θα συνέβαινε;
24
• Η μαθημένη συμπεριφορά φθίνει απότομα και συνεχίζει να
φθίνει μέχρι τελικά ο σκύλος να σταματήσει να έχει σιελόρροια
στην παρουσίαση του εξαρτημένου ερεθίσματος
• Η διαδικασία αυτή ονομάζεται απόσβεση, και αναφέρεται στην

σταδιακή μείωση μιας μαθημένης αντίδρασης που συντελείται
όταν το εξαρτημένο ερέθισμα εμφανίζεται συνεχώς χωρίς την
παρουσία του ανεξάρτητου ερεθίσματος
25

• Στη συνέχεια, ο Pavlov αναρωτήθηκε αν αυτή η εξάλειψη της
εξαρτημένης αντίδρασης ήταν μόνιμη
• Όταν έφερε ξανά τα σκυλιά στο εργαστήριο και τους

παρουσίασε πάλι το εξαρτημένο ερέθισμα, εκείνα επέδειξαν μια
αυθόρμητη ανάκαμψη
• Ως αυθόρμητη ανάκαμψη ορίζεται η τάση μιας μαθημένης

συμπεριφοράς να ανακάμπτει μετά από ένα διάστημα απόσβεσης
26
• Η αυθόρμητη ανάκαμψη δείχνει ότι η απόσβεση δεν εξαλείφει
εντελώς τη γνώση που έχει αποκτηθεί
27

• Η γενίκευση περιγράφει το φαινόμενο κατά το οποίο η
εξαρτημένη αντίδραση συνεχίζει να παρατηρείται παρόλο που
το εξαρτημένο ερέθισμα είναι ελαφρώς διαφορετικό από το
αρχικό που χρησιμοποιήθηκε κατά την πρόσκτηση
• Από την άλλη, η διαφοροποίηση περιγράφει την ικανότητα

διαχωρισμού μεταξύ παρεμφερών αλλά διαφορετικών ή
ξέχωρων ερεθισμάτων
28
• Να εξηγήσετε μέσα από παραδείγματα τις έννοιες της
εξαρτημένης μάθησης δεύτερης τάξης, της γενίκευσης και της
διαφοροποίησης
• Προσοχή: Για να δώσετε ένα παράδειγμα για την έννοια της

εξαρτημένης μάθησης δεύτερης τάξης, χρειάζεται να έχετε
δώσει ένα παράδειγμα κλασικής εξαρτημένης μάθησης πρώτης
τάξης

• Κλασική εξαρτημένη μάθηση πρώτης τάξης
• Πριν από τη μάθηση: Ο γονιός μιλά θυμωμένα στο παιδί (ΑΕ),

το παιδί κλαίει (ΑΑ)
• Κατά τη μάθηση: Ο γονιός μιλά θυμωμένα στο παιδί (ΑΕ) και
του δίνει το σχολικό βιβλίο (ΕΕ), το παιδί κλαίει (ΑΑ)
• Μετά τη μάθηση: Ο γονιός δίνει το σχολικό βιβλίο στο παιδί
(ΕΕ), το παιδί κλαίει (ΕΑ)
• Κλασική εξαρτημένη μάθηση δεύτερης τάξης
• Πριν από τη μάθηση: Ο γονιός δίνει το σχολικό βιβλίο στο παιδί

(ΕΕ), το παιδί κλαίει (ΕΑ)
• Κατά τη μάθηση: Ο γονιός δίνει το σχολικό βιβλίο στο παιδί
(ΕΕ) αμέσως μόλις αυτό τελειώσει το φαγητό του (ΕΕ), το παιδί
κλαίει (ΕΑ)
• Μετά τη μάθηση: Το παιδί τελειώνει το φαγητό του (ΕΕ), το
παιδί κλαίει (ΕΑ)

• Με βάση την κλασική εξαρτημένη μάθηση πρώτης τάξης του
ανωτέρω παραδείγματος:
• Ο γονιός δίνει στο παιδί ένα μυθιστόρημα και το παιδί κλαίει

(γενίκευση)
• Ο γονιός δίνει στο παιδί ένα tablet και το παιδί δεν κλαίει
(διαφοροποίηση)
• Ο Watson και οι μαθητές του υποστήριζαν ότι ήταν δυνατό να
αναπτύξουν γενικές εξηγήσεις σχεδόν για οποιαδήποτε
συμπεριφορά οποιουδήποτε οργανισμού με βάση της αρχές της
κλασικής εξαρτημένης μάθησης
• Με τη βοηθό του Rosalie Rayner, ξεκίνησε μία μελέτη για να

διαπιστώσει αν ένα υγιές και καλά ανεπτυγμένο παιδί θα
μπορούσε να εκπαιδευτεί σύμφωνα με την κλασική εξαρτημένη
μάθηση για να βιώσει μια έντονη συγκινησιακή αντίδραση, τον
φόβο

• Ο Watson παρουσίασε στον Albert (9 μηνών) μία σειρά από
ερεθίσματα, στα οποία ο Albert αντέδρασε με περιέργεια ή
αδιαφορία
• Καθώς ο Αlbert απλώνει τα χέρια για να πιάσει ένα λευκό

ποντίκι, ο Watson χτυπά μία ατσάλινη μπάρα με ένα σφυρί
• Ο Αlbert τρομάζει και βάζει τα κλάματα

• Η σύνδεση αυτή λαμβάνει χώρα πολλές φορές
• Στο τέλος, ο Α μαζεύεται με τρόμο ακόμα και με τη θέα του

λευκού ποντικιού
• Τι είναι αυτό που συνέβη με όρους κλασικής εξαρτημένης

μάθησης;

• Το ανεξάρτητο ερέθισμα (χτύπημα της μπάρας) προκαλεί την
ανεξάρτητη αντίδραση (κλάμα)
• Το ανεξάρτητο ερέθισμα συνδέεται με το εξαρτημένο ερέθισμα

(θέα του ποντικιού)
• Το εξαρτημένο ερέθισμα (θέα του ποντικιού) προκαλεί την

εξαρτημένη αντίδραση (κλάμα)
• Ο μικρός Α παρουσίασε γενίκευση απέναντι στα ερεθίσματα
• Η θέα ενός λευκού κουνελιού, ενός γούνινου παλτού και μια

μάσκας Άγιου Βασίλη προκαλούν τρόμο

• H μάθηση είναι ευκολότερη όταν το ΕΕ είναι ένα άγνωστο
γεγονός, παρά όταν είναι οικείο, γιατί τα οικεία γεγονότα έχουν
ήδη συσχετισμένες προσδοκίες με αυτά, καθιστώντας τη νέα
μάθηση δυσκολότερη
• H έρευνα έχει δείξει ότι έχουμε βιολογική προδιάθεση να

μαθαίνουμε κάποια είδη συσχετίσεων πιο εύκολα από κάποια
άλλα
39
Μάθηση μέσω παρατήρησης
• Στη μάθηση μέσω παρατήρησης, η μάθηση συντελείται
παρατηρώντας τις πράξεις των άλλων
• Σε όλες τις κοινωνίες, η κατάλληλη κοινωνική συμπεριφορά

περνά από τη μία γενιά στην άλλη όχι μόνο μέσω της συνειδητής
εκπαίδευσης των νέων, αλλά και μέσω της παρατήρησης των
προτύπων συμπεριφοράς των μεγαλύτερων από τους νέους
41

• Κλασικά θεωρούνται τα πειράματα του Bandura σε σχέση με τη
μάθηση μέσω παρατήρησης
• Οι ερευνητές συνόδευσαν μεμονωμένα παιδιά του νηπιαγωγείου
σε έναν χώρο παιχνιδιού
• Ένας ενήλικας μπήκε στο δωμάτιο και ξεκίνησε να παίζει με μια

κούκλα Bobo (μια κούκλα με βαριά βάση που επανέρχεται στην
αρχική της θέση αν κάποιος τη χτυπήσει για να πέσει)
• Ο ενήλικας έπαιζε ήσυχα για ένα διάστημα και μετά άρχισε να
γίνεται επιθετικός προς την κούκλα: Τη χτυπούσε, πηδούσε
πάνω της, και την κλωτσούσε

• Τα παιδιά που είχαν παρατηρήσει αυτές τις συμπεριφορές του
ενήλικα είχαν υπερδιπλάσιες πιθανότητες να φερθούν
επιθετικά προς την κούκλα σε σχέση με τα παιδιά που δεν
είχαν παρατηρήσει τέτοιες συμπεριφορές
• Όταν τα παιδιά είδαν τον ενήλικα να τιμωρείται για την

επιθετική του συμπεριφορά, επέδειξαν λιγότερη επιθετικότητα
• Όταν τα παιδιά είδαν τον ενήλικα να ενισχύεται για την
επιθετική του συμπεριφορά, επέδειξαν περισσότερη
επιθετικότητα
Μάθηση στην τάξη
• Τα άτομα που συμμετέχουν σε εκπαιδευτικές διαδικασίες
χρησιμοποιούν μια ευρεία γκάμα από στρατηγικές στην
προσπάθειά τους να αυξήσουν τη μάθηση
• Μια έρευνα αξιολόγησε τη χρησιμότητα δέκα στρατηγικών και

τις κατέταξε σε στρατηγικές υψηλής, μέσης και χαμηλής
χρησιμότητας
Ποιες από αυτές χρησιμοποιείτε/ήσατε;

1. Εξάσκηση μέσω της επαναλαμβανόμενης χρήσης διαγωνισμάτων για
ατομική αξιολόγηση
2. Καταμερισμός του χρόνου μελέτης της απαιτούμενης ύλης
3. Ερμηνεία των πληροφοριών με βάση τη σημασία τους
4. Δημιουργία εξηγήσεων των νέων πληροφοριών με βάση τα όσα ήδη
ξέρουμε
5. Μελέτη διαφορετικών ειδών ύλης κατά τη διάρκεια μιας περιόδου μελέτης
6. Καταγραφή των βασικών εννοιών, δημιουργία περιλήψεων
7. Υπογράμμιση βασικών εννοιών ώστε να ξεχωρίζουν οπτικά
8. Αντιστοίχιση των λέξεων κλειδιών με νοητικές εικόνες
9. Δημιουργία νοητικών εικόνων για την πληροφορία
10. Επανειλημμένες αναγνώσεις της ύλης
Χρησιμότητα στρατηγικών
Χρησιμότητα Στρατηγική
Εξάσκηση μέσω της επαναλαμβανόμενης χρήσης διαγωνισμάτων για ατομική
Υψηλή αξιολόγηση
Καταμερισμός του χρόνου μελέτης της απαιτούμενης ύλης
Ερμηνεία των πληροφοριών με βάση τη σημασία τους
Μέτρια Δημιουργία εξηγήσεων των νέων πληροφοριών με βάση τα όσα ήδη ξέρουμε
Μελέτη διαφορετικών ειδών ύλης κατά τη διάρκεια μιας περιόδου μελέτης
Καταγραφή των βασικών εννοιών, δημιουργία περιλήψεων
Υπογράμμιση βασικών εννοιών ώστε να ξεχωρίζουν οπτικά
Χαμηλή Αντιστοίχιση των λέξεων κλειδιών με νοητικές εικόνες
Δημιουργία νοητικών εικόνων για την πληροφορία
Επανειλημμένες αναγνώσεις της ύλης
Μάθηση στην τάξη

• Για να αυξήσουμε την αποτελεσματικότητα της μάθησης, είναι
χρήσιμο να κατανοήσουμε:
• Ποια είναι τα βασικά χαρακτηριστικά της μάθησης και της μνήμης

• Ποιες είναι οι αποτελεσματικές στρατηγικές μάθησης
• Πώς να παρακολουθούμε και να ελέγχουμε τη μάθηση
• Ποιες προκαταλήψεις μας μπορεί να υποδαυλίζουν τις εκτιμήσεις μας
για τη μάθηση
51
Παράδοση 12
1
Τι είδαμε προχτές
• Τι είναι μάθηση
• Κλασική εξαρτημένη μάθηση
• Μάθηση μέσω παρατήρησης
• Μάθηση στην τάξη
7
Λειτουργική εξαρτημένη μάθηση
• Πρόκειται για έναν τύπο μάθησης κατά τον οποίο οι επιπτώσεις
της συμπεριφοράς ενός οργανισμού καθορίζουν κατά πόσο αυτή
η συμπεριφορά θα επαναληφθεί στο μέλλον
• Η λειτουργική εξαρτημένη μάθηση αναφέρεται σε συμπεριφορές

που είναι ενεργητικές
• Αντίθετα, η κλασική εξαρτημένη μάθηση αναφέρεται σε
αντανακλαστικές συμπεριφορές

• Ο Edward Thorndike μελέτησε τις συμπεριφορές που
απαιτούνται από έναν οργανισμό προκειμένου αυτός να κάνει
κάτι, να λύσει ένα πρόβλημα ή να διαχειριστεί τα
χαρακτηριστικά του περιβάλλοντός του
• Σε κάποια από τα πειράματά του, ο Thorndike χρησιμοποίησε

ένα κλουβί, το οποίο άνοιγε όταν ένας κρυφός μοχλός
κινούνταν στη σωστή κατεύθυνση
9
• Μια πεινασμένη γάτα που τοποθετήθηκε μέσα στο κλουβί
δοκίμαζε διάφορες συμπεριφορές για να βγει έξω (έξυνε την
πόρτα, νιαούριζε δυνατά, κλπ) αλλά μόνο μία συμπεριφορά θα
άνοιγε την πόρτα και θα την οδηγούσε στο φαγητό: Η κίνηση
του μοχλού στη σωστή κατεύθυνση
10

• Αφού συνέβη αυτό, ο Thorndike έβαλε ξανά τη γάτα στο κλουβί
• Όσο περνούσε ο καιρός, τόσο πιο σπάνιες γίνονταν οι

αναποτελεσματικές συμπεριφορές και πιο συχνή η μία,
λειτουργική συμπεριφορά
11
• Με βάση τέτοιες παρατηρήσεις, ο Thorndike ανέπτυξε το νόμο
του αποτελέσματος, σύμφωνα με τον οποίο:
Οι συμπεριφορές που ακολουθούνται από «ευχάριστα

αποτελέσματα» τείνουν να επαναλαμβάνονται και οι
συμπεριφορές που ακολουθούνται από «δυσάρεστα
αποτελέσματα» τείνουν να μην επαναλαμβάνονται
12

• Ο Skinner χρησιμοποίησε τον όρο λειτουργική συμπεριφορά για
να περιγράψει τη συμπεριφορά που αναπτύσσει ένας οργανισμός
και έχει κάποιο αντίκτυπο στο περιβάλλον
• Οι συμπεριφορές αυτές «λειτουργούν» στο περιβάλλον κατά

κάποιον τρόπο και το περιβάλλον ανταποκρίνεται στις
συμπεριφορές αυτές με γεγονότα που τις «ενισχύουν» (τις
κάνουν πιο πιθανές) ή που τις «τιμωρούν» (τις κάνουν λιγότερο
πιθανές)
13
• Η προσέγγιση του Skinner στη μελέτη της μάθησης
επικεντρώθηκε στην ενίσχυση και την τιμωρία
14

• Ενισχυτής ονομάζεται οποιοδήποτε ερέθισμα ή γεγονός
λειτουργεί έτσι, ώστε να αυξάνεται η πιθανότητα εμφάνισης της
συμπεριφοράς που οδήγησε σε αυτό
• Τιμωρός ονομάζεται οποιοδήποτε ερέθισμα ή γεγονός

λειτουργεί έτσι, ώστε να μειώνεται η πιθανότητα εμφάνισης της
συμπεριφοράς που οδήγησε σε αυτό
15
• Τα ερεθίσματα ή γεγονότα (ενισχυτές ή τιμωροί) μπορεί να
παρουσιάζονται ή να αποσύρονται
• Και η παρουσίαση τροφής και η απόσυρση του πόνου είναι
ενισχυτές
• Και η απόσυρση τροφής και η πρόκληση πόνου είναι τιμωροί
16

• Για να ξεχωρίσουν αυτές οι πιθανότητες, ο Skinner
χρησιμοποίησε τους όρους «θετικό» και «αρνητικό»
17
• Αν το ερέθισμα παρουσιάζεται και αυτό αυξάνει την πιθανότητα
μιας συμπεριφοράς, μιλάμε για θετική ενίσχυση
• Αν το ερέθισμα αποσύρεται και αυτό αυξάνει την πιθανότητα
μιας συμπεριφοράς, μιλάμε για αρνητική ενίσχυση
• Αν το ερέθισμα παρουσιάζεται και αυτό μειώνει την πιθανότητα
μιας συμπεριφοράς, μιλάμε για θετική τιμωρία
• Αν το ερέθισμα αποσύρεται και αυτό μειώνει την πιθανότητα
μιας συμπεριφοράς, μιλάμε για αρνητική τιμωρία
18

• Να δώσετε παραδείγματα:
• Θετική ενίσχυση: λέω μπράβο στον Γ που ανακύκλωσε την

εφημερίδα, κάνω θετικό σχόλιο σε σάιτ του Δήμου για τα καθαρά
πεζοδρόμια, Λέω μπράβο στο παιδί που κάθεται να διαβάσει
• Αρνητική ενίσχυση: Σταματάω να κάνω παρατηρήσεις, όταν το παιδί
μαζέψει τα παιχνίδια του, Σταματάω να τραβάω το αυτί του παιδιού,
όταν αυτό κάθεται να διαβάσει
19
• Να δώσετε παραδείγματα:
• Θετική τιμωρία: Κάνω παρατήρηση σε κάποιον γιατί μιλάει στην ώρα

του μαθήματος, Κάνω παρατήρηση στο παιδί όσο αυτό δεν μαζεύει τα
παιχνίδια του, Τραβάω το αυτί του παιδιού, όταν αυτό δεν προσέχει
• Αρνητική τιμωρία: Στην «αλλαγή περιβάλλοντος», παίρνω το οικείο
περιβάλλον από τ@ μαθητ@ για να μειώσω την προβληματική
συμπεριφορά, Παίρνω το κινητό από τη φίλη μου, όταν δεν μου δίνει
σημασία, Σταματάω να ασχολούμαι με το παιδί, όταν αυτό δεν
προσέχει
20

• Για ποιο λόγο η ενίσχυση είναι πιο εποικοδομητική από την
τιμωρία για τη μάθηση της επιθυμητής συμπεριφοράς;
• Η τιμωρία σηματοδοτεί ότι έχει λάβει χώρα μια απαράδεκτη

συμπεριφορά, αλλά δεν διευκρινίζει τι θα έπρεπε να έχει γίνει
αντί αυτής
• Η τροφή, η άνεση και η ζέστη είναι παραδείγματα πρωτευόντων
ενισχυτών, γιατί βοηθούν στην ικανοποίηση βιολογικών
αναγκών
• Η λεκτική αποδοχή ή τα χρήματα είναι παραδείγματα

δευτερευόντων ενισχυτών, γιατί γίνονται αποτελεσματικοί μέσα
από συσχετίσεις με πρωτεύοντες ενισχυτές μέσω της κλασικής
εξαρτημένης μάθησης
23

• Ένας σημαντικός παράγοντας που καθιστά μία ενίσχυση ή
τιμωρία αποτελεσματική είναι το χρονικό διάστημα ανάμεσα
στην εμφάνιση της συμπεριφοράς και την εμφάνιση της
ενίσχυσης ή τιμωρίας
• Προς ποια κατεύθυνση πιστεύετε ότι είναι αυτή η σχέση;
24
• Όσο περισσότερος χρόνος μεσολαβεί, τόσο λιγότερο
αποτελεσματική είναι
• Ένας πιθανός λόγος είναι ότι, όσο περισσότερος χρόνος

μεσολαβεί, τόσο πιο δύσκολη γίνεται η διάκριση του ποια είναι η
συμπεριφορά που ενισχύεται ή τιμωρείται
25

• Η παρατήρηση αυτή μπορεί να εξηγήσει γιατί μερικές φορές
είναι δύσκολο να προβούμε σε συμπεριφορές που έχουν
μακροπρόθεσμα οφέλη, όπως η διακοπή καπνίσματος ή η
υγιεινή διατροφή
26
• Σύμφωνα με την αρχή της γενίκευσης, η μαθημένη συμπεριφορά
επιδεικνύεται όταν η κατάσταση είναι ελαφρώς διαφορετική από
την κατάσταση της μάθησης
• Σύμφωνα με την αρχή της διαφοροποίησης, η μαθημένη

συμπεριφορά δεν επιδεικνύεται όταν η κατάσταση είναι αρκετά
διαφορετική από την κατάσταση της μάθησης
27

• Σύμφωνα με την αρχή της απόσβεσης, η μαθημένη αντίδραση
μειώνεται σταδιακά, όταν σταματούν οι ενισχύσεις
• Σύμφωνα με την αρχή της επίδρασης της διαλείπουσας

ενίσχυσης, λειτουργικές συμπεριφορές που διατηρούνται σε
καταστάσεις διαλείπουσας ενίσχυσης (μόνο μερικές από τις
αντιδράσεις συνοδεύονται από ενίσχυση) αντιστέκονται στην
απόσβεση καλύτερα από εκείνες που διατηρήθηκαν κάτω από
συνεχή ενίσχυση
28
• Οι περισσότερες συμπεριφορές μας είναι αποτέλεσμα της
διαμόρφωσης, δηλαδή της μάθησης που προκύπτει από την
ενίσχυση διαδοχικών προσεγγίσεων προς μια τελική επιθυμητή
συμπεριφορά
29

• Η λειτουργική εξαρτημένη μάθηση μπορεί να εξηγήσει την
εμφάνιση προληπτικών συμπεριφορών (οι τυχερές μου κάλτσες,
το τυχερό σου τραγούδι, κλπ)
• Ένα τυχαίο γεγονός ή ερέθισμα ενισχύει ή τιμωρεί μία

προληπτική συμπεριφορά
30
Παράδοση 13
1
Συγκίνηση ή Συναίσθημα
4
Συναίσθημα ή Συγκίνηση
• Συναίσθημα ή Συγκίνηση (emotion) είναι μία θετική ή αρνητική
εμπειρία που σχετίζεται με ένα συγκεκριμένο πρότυπο
σωματικής δραστηριότητας
• Το σθένος περιγράφει πόσο θετικό ή αρνητικό είναι ένα βίωμα
• Η διέγερση περιγράφει πόσο ενεργητικό ή παθητικό είναι ένα

βίωμα
8
Υψηλή διέγερση
Ενθουσιασμός
Ανησυχία Έκπληξη
Φόβος
Διέγερση
Νεύρα Θυμός Απόλυτη ευτυχία (πανευτυχής)
Αναστάτωση Χαρά
ενόχληση
Αρνητικό εκνευρισμός Θετικό
σθένος σθένος
Ευτυχία
Ικανοποίηση
θλίψη
Ευχαρίστηση
Κατάθλιψη Γαλήνη
Στεναχώρια Ηρεμία
Βαρεμάρα
Χαλαρότητα
Κούραση Νύστα
9
Χαμηλή διέγερση
• Βάσει αυτού του ορισμού, φαίνεται ότι η σωματική διέγερση και
η βίωση του συναισθήματος έχουν κάποια σχέση
• Η φύση της σχέσης αυτής έχει περιγραφεί με διάφορους

τρόπους
10
• Σύμφωνα με μία θεωρία (των James-Lange), ένα ερέθισμα
πυροδοτεί τη σωματική διέγερση, και το σώμα παράγει με τη
σειρά του μια συγκινησιακή εμπειρία στον εγκέφαλο
• Βλέπω μια αρκούδα στην κουζίνα μου (ερέθισμα) 

• Αρχίζει να χτυπά γρήγορα η καρδιά μου, σφίγγονται οι μύες των
ποδιών μου (σωματική δραστηριότητα) 
• Βιώνω φόβο (συγκινησιακή εμπειρία)
11
• Η θεωρία αυτή δεν επαρκεί για να εξηγήσει κάποιες εμπειρίες,
όπως οι ακόλουθες:
• Τα συναισθήματα μπορεί να προκύπτουν πιο γρήγορα από

την αντίδραση του σώματος
• π.χ., νιώθουμε αμέσως αμηχανία, ενώ το κοκκίνισμα χρειάζεται 15’’ με
30’’ για να εκδηλωθεί
12
• Συχνά δυσκολευόμαστε να ανιχνεύσουμε με ακρίβεια

τις αλλαγές στη δραστηριότητα του αυτόνομου
νευρικού συστήματος
• π.χ., αν δεν μπορούμε να καταλάβουμε ότι η καρδιά μας χτυπά
πιο γρήγορα, πώς θα βιώσουμε το φόβο;
13
• Περιβαλλοντικά γεγονότα μπορούν να προκαλέσουν την

ίδια μορφή αυτόνομης δραστηριότητας
• π.χ., γιατί δεν βιώνουμε φόβο όταν κάνει ζέστη;
14
• Σύμφωνα με μια άλλη θεωρία (των Cannon-Bard), η
οποία προτάθηκε για να εξηγήσει και αυτές τις περιπτώσεις,
ένα ερέθισμα προκαλεί ταυτόχρονα δραστηριότητα στο σώμα
και συγκινησιακή δράση στον εγκέφαλο

• Αρχίζει να χτυπά γρήγορα η καρδιά μου, σφίγγονται οι μύες των
ποδιών μου (σωματική δραστηριότητα) ΚΑΙ βιώνω φόβο (συγκινησιακή
εμπειρία)
15
• Σύμφωνα με την διπαραγοντική θεωρία, οι συγκινήσεις είναι
εξαγωγές συμπερασμάτων που εξηγούν την αδιαφοροποίητη
σωματική διέγερση

• Αρχίζει να χτυπά γρήγορα η καρδιά μου (σωματική δραστηριότητα) 
• Ο εγκέφαλος παρατηρεί το καρδιοχτύπι και την αρκούδα και εξάγει το
συμπέρασμα ότι βιώνουμε φόβο (συγκινησιακή εμπειρία)
16
• Η διπαραγοντική θεωρία εξηγεί γιατί οι ίδιες σωματικές
αντιδράσεις μπορεί να βιώνονται συναισθηματικά διαφορετικά
σε διαφορετικούς ανθρώπους ή σε διαφορετικές χρονικές
στιγμές
• Μπορείτε να σκεφτείτε τέτοια παραδείγματα;
17
• Η σχετική έρευνα έχει υποστηρίξει μέρη και των τριών
θεωριών
• Συνολικά, η σχετική έρευνα υποστηρίζει ότι η σωματική και η

νοητική δραστηριότητα αποτελούν ταυτόχρονα αιτίες και
αποτελέσματα του συγκινησιακού βιώματος
18
• Η συγκίνηση είναι ένα πρωτόγονο σύστημα που μας
προετοιμάζει να αντιδράσουμε με ταχύτητα και βάσει ελάχιστων
πληροφοριών σε περιστάσεις που αφορούν την επιβίωση και την
καλή μας κατάσταση
19
Ρύθμιση της συγκίνησης

• Οι άνθρωποι συνήθως προτιμούμε να νιώθουμε καλά παρά
άσχημα
• Η ρύθμιση της συγκίνησης αναφέρεται στις στρατηγικές που

χρησιμοποιούμε για να επηρεάσουμε τη συγκινησιακή μας
εμπειρία
• Ποιες στρατηγικές χρησιμοποιείτε με αυτό το σκοπό;
20
• Οι στρατηγικές μπορεί να είναι:
• Συμπεριφορικές (π.χ., αποφεύγουμε καταστάσεις που

πυροδοτούν ανεπιθύμητα συναισθήματα) ή
• Γνωσιακές (π.χ., ανακαλούμε αναμνήσεις που πυροδοτούν την
επιθυμητή συγκίνηση)
21

• Συγκεκριμένα παραδείγματα στρατηγικών είναι τα ακόλουθα:
• Η καταστολή, δηλαδή η αναστολή της εξωτερίκευσης ενός

συναισθήματος
• π.χ., «Μην κλαις», «Μην θυμώνεις», «Μην αγχώνεσαι»
• Η επισήμανση, δηλαδή η έκφραση των συναισθημάτων με λέξεις
• π.χ., «Πες μου πώς νιώθεις»
• Η επαναξιολόγηση, δηλαδή η μετατροπή της συγκινησιακής εμπειρίας
μέσω της αλλαγής του νοήματος του ερεθίσματος που προκάλεσε τη
συγκίνηση
• π.χ., «Δες τη θετική πλευρά των πραγμάτων»
22
• Ποια από αυτές τις στρατηγικές θεωρείτε την πιο
αποτελεσματική;
• Καταστολή
• Επισήμανση
• Επαναξιολόγηση
23

• Η έρευνα δείχνει ότι:
• Η καταστολή ΔΕΝ είναι αποτελεσματική στρατηγική

• Η επισήμανση και η επαναξιολόγηση ΕΙΝΑΙ αποτελεσματικές
στρατηγικές
24
Παράδοση 14
1
Συναισθηματική επικοινωνία
• Συγκινησιακή έκφραση είναι κάθε ανιχνεύσιμο σημάδι μιας
συγκινησιακής κατάστασης
• Τι είδους τέτοια σημάδια μπορείτε να σκεφτείτε;
7
• Η συγκινησιακή μας κατάσταση μπορεί να εκφραστεί από τον
τόνο της φωνής μας, την κατεύθυνση του βλέμματός μας, το
ρυθμό του βαδίσματος
• Οι μύες του ανθρώπινου προσώπου μπορούν να δημιουργήσουν

46 μοναδικές εκφράσεις, τις μονάδες δράσης, οι συνδυασμοί
των οποίων μπορούν να σχετιστούν αξιόπιστα με συγκεκριμένες
συγκινησιακές καταστάσεις
• Η συγκινησιακή έκφραση έχει εξελικτική σημασία
• Αποτελεί μέσο με το οποίο τα όντα επικοινωνούν μεταξύ τους

πληροφορίες σχετικά με την εσωτερική τους κατάσταση
9
• Σύμφωνα με την υπόθεση της οικουμενικότητας, οι
συγκινησιακές εκφράσεις έχουν το ίδιο νόημα για όλους
• Ερευνητικά δεδομένα έχουν δείξει ότι:

• Οι εκφράσεις του προσώπου έξι τουλάχιστον συγκινήσεων (θυμός,
αηδία, φόβος, χαρά, λύπη, έκπληξη) είναι παγκόσμιες
• Οι εκφράσεις του προσώπου άλλων συγκινήσεων (αμηχανία,
ευχαρίστηση, ενοχή, ντροπή, υπερηφάνεια) ενδέχεται να είναι
οικουμενικές
10
• Μοιάζει προφανές ότι η συγκινησιακή εμπειρία προκαλεί τη
συγκινησιακή έκφραση
• Λιγότερο προφανές είναι ότι η συγκινησιακή έκφραση μπορεί να

προκαλέσει τη συγκινησιακή εμπειρία που περιγράφει
11
• Αυτή η άποψη αναφέρεται ως υπόθεση ανατροφοδότησης από
το πρόσωπο και έχει υποστηριχτεί ερευνητικά
• Τι είδους έρευνα θα κάνατε για να ελέγξετε αν ισχύει η

υπόθεση της ανατροφοδότησης από το πρόσωπο;
12
• Νιώθουμε πιο χαρούμενοι όταν μας ζητηθεί να παράγουμε τον ήχο
ενός «ι» ή να κρατήσουμε ένα μολύβι με τα δόντια μας, παρά αν μας
ζητηθεί να παράγουμε τον ήχο ενός «ου» ή να κρατήσουμε ένα
μολύβι με τα χείλη μας
• Νιώθουμε μεγαλύτερη έκπληξη για τα γεγονότα γύρω μας, όταν μας

ζητηθεί να ανασηκώσουμε τα φρύδια μας
• Βρίσκουμε πιο δυσάρεστες τις μυρωδιές, όταν μας ζητηθεί να

ζαρώσουμε τις μύτες μας
13
• Οι επιπτώσεις αυτές δεν περιορίζονται στο πρόσωπο
• Νιώθουμε πιο αποφασιστικοί, όταν μας ζητηθεί να κλείσουμε το

χέρι μας σε γροθιά
• Χαρακτηρίζουμε τους άλλους ως πιο εχθρικούς, όταν μας
ζητηθεί να σηκώσουμε το μεσαίο δάχτυλο
14
• Ένας κανόνας εκδήλωσης των συναισθημάτων είναι ένας
κανόνας για την κατάλληλη έκφραση της συγκίνησης
• Οι κανόνες αυτοί έχουν έντονη πολιτισμική πηγή
• Μπορείτε να σκεφτείτε παραδείγματα τέτοιων κανόνων;
15
Παραπλανητική έκφραση
• Μερικές φορές είναι δύσκολο να υπακούσουμε στους κανόνες
εκδήλωσης των συναισθημάτων
• Ο ηττημένος σε έναν αγώνα συγχαίρει χαμογελώντας τον νικητή, αλλά

μπορεί να εκφράζει μικρές εκρήξεις απογοήτευσης που διαρκούν από
1/25 ως 1/5 του δευτερολέπτου
• Ενώ μπορούμε να ελέγξουμε το μέγα ζυγωματικό για να
χαμογελάσουμε, έχουμε μικρότερο έλεγχο στο σφιγκτήρα των
βλεφάρων, ο οποίος ζαρώνει τις άκρες των ματιών
16
Παραπλανητική έκφραση
• Μερικές φορές είναι δύσκολο να υπακούσουμε στους κανόνες
εκδήλωσης των συναισθημάτων
• Οι άνθρωποι που λένε ψέματα μιλάνε πιο αργά, χρειάζονται

περισσότερο χρόνο για να ανταποκριθούν σε ερωτήσεις και
ανταποκρίνονται με λιγότερες λεπτομέρειες από αυτούς που λένε την
αλήθεια
• Ο λόγος του ανθρώπου που λέει ψέματα δεν έχει τις ατέλειες του
λόγου αυτού που δε λέει ψέματα: υπερβολικές λεπτομέρειες,
αυθόρμητες διορθώσεις, εκφράσεις αμφιβολίας
17
Κίνητρα
• Ως κίνητρο ορίζεται η αιτία ή ο σκοπός μιας πράξης
• Οι άνθρωποι έχουμε δύο βασικά είδη κινήτρων, τα βιολογικά

και τα ψυχολογικά
19
Βιολογικά κίνητρα
• Τα δύο πιο ισχυρά βιολογικά κίνητρα είναι το κίνητρο για τροφή
και το κίνητρο για σεξ
20
• Γιατί τρώμε;
• Για να επιβιώσουμε (το κίνητρο της επιβίωσης: εδώ

περιγράφεται ο σκοπός ή η ψυχολογική αιτία της δράσης)
• Γιατί πεινάμε (η ενόρμηση της πείνας: εδώ περιγράφεται η
εσωτερική κατάσταση που σηματοδοτεί μια φυσιολογική ανάγκη)
21
Τι μπορεί να πάει στραβά;

• Βουλιμία: Διαταραχή της διατροφής που χαρακτηρίζεται από
ακατάσχετη λήψη τροφής και αυτοπροκαλούμενη αποβολή της
• Νευρική ανορεξία: Διατροφική διαταραχή που χαρακτηρίζεται

από έντονο φόβο απόκτησης βάρους και αυστηρούς
περιορισμούς στην πρόσληψη τροφής
• Παχυσαρκία: Ο δείκτης μάζας σώματος είναι άνω του 30

• Δείκτης μάζας σώματος = (βάρος σε κιλά) / (ύψος σε μέτρα) 2
22
• Η νευρική ανορεξία:
• Έχει αποδοθεί σε πολιτισμικές και βιολογικές αιτίες

• Απαντάται συχνότερα σε γυναίκες
• Σχετίζεται με διαστρεβλωμένη εικόνα του σώματος
23

• Η παχυσαρκία έχει βρεθεί να οφείλεται τόσο σε γενετική
προδιάθεση όσο και σε περιβαλλοντικές επιδράσεις
• Πιο εύκολα παίρνουμε, παρά χάνουμε κιλά

• Μοναδικός τρόπος, να προσέχουμε τι και πόσο τρώμε
24
• Γιατί κάνουμε σεξ;
25
Δέκα κύριοι λόγοι που κάνουν σεξ οι γυναίκες και οι άντρες
Γυναίκες Άντρες
1 Ένιωσα έλξη για το άλλο άτομο Ένιωσα έλξη για το άλλο άτομο
2 Ήθελα να νιώσω την εμπειρία της φυσικής Είναι ωραίο
ικανοποίησης
3 Είναι ωραίο Ήθελα να νιώσω την εμπειρία της φυσικής ικανοποίησης
4 Ήθελα να εκφράσω την τρυφερότητά μου για Έχει πλάκα
το άλλο άτομο
5 Ήθελα να εκφράσω την αγάπη μου για το άλλο Ήθελα να εκφράσω την τρυφερότητά μου για το άλλο άτομο
άτομο
6 Ήμουν σεξουαλικά ερεθισμένη και ήθελα Ήμουν σεξουαλικά ερεθισμένος και ήθελα σεξουαλική
σεξουαλική εκτόνωση εκτόνωση
7 Ήμουν "καυλωμένη" Ήμουν "καυλωμένος"
8 Έχει πλάκα Ήθελα να εκφράσω την αγάπη μου για το άλλο άτομο
9 Συνειδητοποίησα ότι ήμουν ερωτευμένη Ήθελα έναν οργασμό
10 Ήταν πάνω στην "έξαψη της στιγμής" Ήθελα να ικανοποιήσω την παρτενέρμου
26
Ψυχολογικά κίνητρα
• Τα ψυχολογικά κίνητρα διαφέρουν ως προς τρεις διαστάσεις
• Ενδογενή έναντι εξωγενών

• Συνειδητά έναντι ασυνειδήτων
• Προσέγγισης έναντι αποφυγής
27
• Ενδογενή είναι τα κίνητρα για να κάνουμε πράξεις που
προσφέρουν ικανοποίηση (η δράση είναι από μόνη της
ικανοποιητική), ενώ εξωγενή είναι τα κίνητρα για δράσεις που
οδηγούν σε επιβράβευση (η ικανοποίηση εδώ είναι η
επιβράβευση)
• Και οι δύο μορφές κινήτρων έχουν πλεονεκτήματα
28
• Συχνά προσπαθούμε να τα συνδυάσουμε, π.χ., να κάνουμε
αυτό που απολαμβάνουμε και να το κάνουμε επαγγελματικά
• Οι εξωτερικές ανταμοιβές μπορεί να υπονομεύουν το

ενδογενές ενδιαφέρον
• Οι τιμωρίες μπορεί να δημιουργήσουν το ενδογενές ενδιαφέρον
29
• Συνειδητά είναι τα κίνητρα για τα οποία έχουμε επίγνωση, ενώ
ασυνείδητα είναι τα κίνητρα για τα οποία δεν έχουμε επίγνωση
(και άρα μπορούμε μόνο να τα υποθέσουμε)
• Κάθε δράση μπορεί να έχει περισσότερα από ένα κίνητρα
30
• Τα κίνητρα προσέγγισης έχουν στόχο τη θετική έκβαση μιας
εμπειρίας, ενώ τα κίνητρα αποφυγής έχουν στόχο την αποφυγή
μιας εμπειρίας με αρνητικά αποτελέσματα
• Το κίνητρο αποφυγής είναι πιο ισχυρό από το κίνητρο

προσέγγισης
31
Κίνητρα
• Ο Abraham Maslow, Αμερικανός ψυχολόγος, υποστήριξε ότι
όλα τα ανθρώπινα κίνητρα (τα οποία ονόμασε «ανάγκες»)
μπορούν να ιεραρχηθούν σε μία πυραμίδα
• Τα βιολογικά κίνητρα είναι στη βάση και τα ψυχολογικά κίνητρα
στην κορυφή
• Εωσότου ικανοποιηθούν τα πιο βασικά κίνητρα, τα κίνητρα που
βρίσκονται σε υψηλότερο επίπεδο αγνοούνται
32
Η πυραμίδα του Maslow
Αυτοπραγμάτωση
Αξιοποίηση εσωτερικών
χαρισμάτων,
Δημιουργικότητα, Πληρότητα
Εκτίμηση: Επίτευξη στόχων,

Αναγνώριση, Σεβασμός
Αίσθημα ανήκειν – Αγάπη: Φίλοι και φίλες,

οικογένεια, σύντροφος
Ασφάλεια: Προστασία από κινδύνους, Σταθερότητα,
Απελευθέρωση από φόβο
Φυσιολογικές ανάγκες: Τροφή, νερό, καταφύγιο, ζεστασιά

33
Παράδοση 15
1
Παρατηρήσεις
• «Κοίτα τι θα κάνω τον Παβλόφ να κάνει:
Μόλις μου τρέξουν τα σάλια, θα
χαμογελάσει και θα γράψει στο
σημειωματάριό του»
• Σε σχέση με τα ενδογενή και τα εξωγενή κίνητρα, είδαμε ότι:
• Οι εξωτερικές ανταμοιβές μπορεί να υπονομεύουν το

ενδογενές ενδιαφέρον
• Οι τιμωρίες μπορεί να δημιουργήσουν το ενδογενές ενδιαφέρον
4
• Το δεύτερο σημείο ταιριάζει με την ιστορία της πατάτας και του
Καποδίστρια
• Ξέρετε αυτή την ιστορία;
• Η πατάτα αποτελεί μία από τις σημαντικότερες τροφές του
ανθρώπου εδώ και αιώνες. Με καταγωγή από τη Νότια Αμερική,
εισήχθη στην Ευρώπη κάπου τον 16ο αιώνα
• Στον ελλαδικό χώρο έγινε γνωστή αμέσως μετά την Επανάσταση,
χάρη στον Ιωάννη Καποδίστρια
• Ο Καποδίστριας την είχε δοκιμάσει κατά τη διάρκεια των ταξιδιών
του στην Ευρώπη κι έκρινε ότι θα ήταν μία βασική και θρεπτική
τροφή για τον ταλαιπωρημένο ελληνικό λαό των μετεπαναστικών
χρόνων
6
• Όταν εγκαταστάθηκε στο Ναύπλιο, προσπάθησε να δώσει πατάτες
στους χωρικούς, που φιλύποπτοι και συντηρητικοί καθώς ήταν τις
πέταξαν στα σκουπίδια
• Ο Καποδίστριας, γνωρίζοντας την ψυχολογία και τις διαθέσεις των
συμπατριωτών του, περιέφραξε το μέρος όπου ήταν αποθηκευμένες
οι πατάτες κι έβαλε σκοπούς να τις φυλάνε μέρα – νύχτα
• Μέσα σε μια εβδομάδα δεν είχε μείνει ούτε μια...
(πηγή: https://www.sansimera.gr/articles/117)
Γλώσσα και επικοινωνία

• Ποιες γλώσσες μιλάτε;
• Πώς τις μάθατε;
• Τι σας δυσκόλεψε/δυσκολεύει στην εκμάθησή τους;
• Πόσο εύκολη ή δύσκολη είναι η χρήση τους για εσάς;
9
• Τα περισσότερα κοινωνικά είδη έχουν συστήματα επικοινωνίας
που τους επιτρέπουν να μεταδίδουν μηνύματα το ένα στο άλλο
10

• Οι μέλισσες γνωστοποιούν την τοποθεσία όπου υπάρχει τροφή
με ένα είδος ρυθμικού χορού, ο οποίος υποδεικνύει την
κατεύθυνση αλλά και την απόσταση της τροφής από την κυψέλη
• Οι πίθηκοι Verver διαθέτουν τρεις κραυγές προειδοποίησης

που σηματοδοτούν με μοναδικό τρόπο την παρουσία των
βασικών εχθρών τους (λεοπάρδαλη, αετός και φίδι)
• Η κάθε κραυγή μεταφέρει ένα συγκεκριμένο νόημα και λειτουργεί σαν
λέξη σε μία απλή γλώσσα
11
• Γλώσσα είναι ένα σύστημα επικοινωνίας με τους άλλους, το
οποίο χρησιμοποιεί σήματα που συνδυάζονται σύμφωνα με
συγκεκριμένους κανόνες και μεταφέρουν νοήματα
12

• Η περίπλοκη δομή της ανθρώπινης γλώσσας τη διαχωρίζει από
πιο απλά συστήματα επικοινωνίας που χρησιμοποιούνται από
άλλα είδη
• Η περίπλοκη δομή της ανθρώπινης γλώσσας μας επιτρέπει να

εκφράσουμε ένα μεγάλο εύρος σκέψεων και εννοιών
13
• Η γλώσσα ως προφορικό σύστημα εμφανίστηκε πριν από 1 ως 3
εκατομμύρια χρόνια
• Η γλώσσα ως γραπτό σύστημα εμφανίστηκε πριν από 6000

χρόνια
14

• Υπάρχουν ~4000 ανθρώπινες γλώσσες, οι οποίες έχουν
ομαδοποιηθεί σε περίπου 50 οικογένειες
• Παρά τις διαφορές τους, όλες οι γλώσσες μοιράζονται μία

βασική δομή, η οποία περιλαμβάνει ένα σύνολο ήχων και
κανόνων για τον συνδυασμό αυτών των ήχων, ώστε να
παραχθεί νόημα
15
• Φώνημα είναι η μικρότερη μονάδα ήχου, η οποία αναγνωρίζεται
ως ομιλία και όχι ως τυχαίος θόρυβος
• Τα φωνήματα διαφέρουν ως προς τον τρόπο με τον οποίο

παράγονται
• Π.χ., όταν λέμε "μπα", οι φωνητικές χορδές αρχίζουν να πάλλονται
αμέσως μόλις αρχίζει να παράγεται ο ήχος, ενώ, όταν λέμε "πα", οι
φωνητικές χορδές αρχίζουν να πάλλονται περίπου 60/1000 του
δευτερολέπτου αργότερα
16

• Φωνολογικοί κανόνες είναι οι κανόνες που υποδεικνύουν τον
τρόπο με τον οποίο τα φωνήματα μπορούν να συνδυαστούν για
να δημιουργήσουν φθόγγους
17
• Οι φωνολογικοί κανόνες διαφέρουν από γλώσσα σε γλώσσα
• Συνήθως τα άτομα μαθαίνουν τους φωνολογικούς κανόνες

χωρίς καθοδήγηση
• Εάν οι φωνολογικοί κανόνες παραβιαστούν, ο λόγος που

παράγεται ακούγεται αλλόκοτος
18

• Τα φωνήματα συνδυάζονται για να δημιουργήσουν μορφήματα
• Τα μορφήματα είναι οι μικρότερες γλωσσικές μονάδες με νόημα
• Οι κανόνες μορφολογίας υποδεικνύουν πώς μπορούν τα

μορφήματα να συνδυαστούν για να δημιουργήσουν λέξεις
19
• Διακρίνουμε δύο είδη μορφημάτων:
• Τα μορφήματα περιεχομένου αναφέρονται σε πράγματα και

γεγονότα (π.χ., «γάτα», «σκύλος», «τρέχω»)
• Τα λειτουργικά μορφήματα εξυπηρετούν γραμματικές
λειτουργίες (π.χ., «και», «ή», «όμως»)
20

• Περίπου τα μισά από τα μορφήματα των ανθρώπινων γλωσσών
είναι λειτουργικά και είναι αυτά που καθιστούν την ανθρώπινη
γλώσσα αρκετά περίπλοκη, ώστε να μπορούμε να εκφράσουμε
αφηρημένες έννοιες
21
• Οι λέξεις μπορούν να συνδυαστούν μεταξύ τους πολλές φορές
και να δημιουργήσουν έναν άπειρο αριθμό νέων προτάσεων, οι
οποίες διέπονται από συντακτικούς κανόνες
• Οι συντακτικοί κανόνες αποτελούν κανόνες που καθορίζουν

πώς οι λέξεις μπορούν να συνδυάζονται για να συνθέσουν
φράσεις και προτάσεις
22

• Η βαθιά δομή αναφέρεται στο νόημα μιας πρότασης, ενώ η
επιφανειακή δομή αναφέρεται στο πώς διατυπώνεται μία
πρόταση
• Οι προτάσεις "Ο σκύλος κυνήγησε τη γάτα" και "Η γάτα

κυνηγήθηκε από το σκύλο" έχουν την ίδια βαθιά δομή
(σημαίνουν το ίδιο πράγμα), αλλά η επιφανειακή τους δομή είναι
διαφορετική
24
• Για να δημιουργήσουμε μια πρόταση, ξεκινάμε με μία βαθιά δομή
(το νόημα της πρότασης) και δημιουργούμε μία επιφανειακή
δομή (συγκεκριμένες λέξεις) για να διατυπώσουμε το νόημα
• Για να κατανοήσουμε μια πρόταση, ξεκινάμε από την

επιφανειακή δομή, με σκοπό να εξάγουμε τη βαθιά δομή
25

• Μετά την εξαγωγή της βαθιάς δομής, συνήθως η επιφανειακή
δομή ξεχνιέται
• Πώς μπορείτε να ελέγξετε ερευνητικά την πρόταση αυτή;
26
• Σε μια μελέτη, οι ερευνητές έβαλαν τους συμμετέχοντες να
ακούσουν μαγνητοφωνημένες ιστορίες
• Στη συνέχεια, τους έδωσαν μία σειρά προτάσεων και τους
ζήτησαν να αναγνωρίσουν ποιες από αυτές είχαν ακούσει στις
ιστορίες
• Οι συμμετέχοντες συχνά μπέρδευαν τις προτάσεις που είχαν

ακούσει με προτάσεις που είχαν την ίδια βαθιά δομή αλλά
διαφορετική επιφανειακή δομή
27

• Για παράδειγμα, εάν είχαν ακούσει την πρόταση «Αυτός
χτύπησε τον Γιάννη στον ώμο», συχνά ισχυρίζονταν
λανθασμένα ότι είχαν ακούσει την πρόταση «Ο Γιάννης
χτυπήθηκε στον ώμο από αυτόν»
• Σπανιότερα ισχυρίζονταν ότι είχαν ακούσει την πρόταση «Ο

Γιάννης τον χτύπησε στον ώμο», γιατί αυτή η πρόταση έχει μία
διαφορετική βαθιά δομή από την αρχική πρόταση
28
Πώς σκεφτόμαστε
• Η έννοια αναφέρεται σε μία νοητική αναπαράσταση που
ομαδοποιεί ή κατηγοριοποιεί ομοειδείς ιδιότητες συναφών
αντικειμένων, γεγονότων ή άλλων ερεθισμάτων
• Οι έννοιες είναι θεμελιώδεις για την ικανότητά μας να

σκεφτόμαστε και να δίνουμε νόημα στον κόσμο
31
• Παραδείγματα εννοιών:
• Καρέκλα = «κάθε σταθερό αντικείμενο με σχετικά επίπεδο

σχήμα, πάνω στο οποίο μπορούμε να καθόμαστε»
• Πουλί = «κάθε μικρό, φτερωτό πλάσμα με ράμφος, που πετάει»
32
• Αυτές οι κατηγορίες διαμορφώνονται κατά κύριο λόγο στη βάση
των κοινών χαρακτηριστικών μεταξύ αντικειμένων και
γεγονότων των καθημερινών μας εμπειριών
33
• Ξέρετε τι είναι «σκύλος»;
34
• Ποια από τις δύο ερωτήσεις σας φαίνεται πιο εύκολη; Γιατί;
• Μπορείτε να διατυπώσετε έναν ορισμό για την έννοια

«σκύλος»;
• Πώς αποφασίζετε αν κάτι είναι ή δεν είναι «σκύλος»;
35
• Οι περισσότεροι άνθρωποι δυσκολεύονται να ορίσουν την
έννοια «σκύλος», ενώ δεν δυσκολεύονται να χρησιμοποιήσουν
αποτελεσματικά την αντίστοιχη λέξη
36
• Τρεις θεωρίες προσπαθούν να εξηγήσουν το πώς οι άνθρωποι
εκτελούν τις διεργασίες κατηγοριοποίησης:
• η θεωρία της οικογενειακής ομοιότητας

• η θεωρία των προτύπων
• η θεωρία των υποδειγμάτων
37
• Σύμφωνα με τη θεωρία της οικογενειακής ομοιότητας, τα μέλη
μιας κατηγορίας εμφανίζουν ιδιότητες που είναι
χαρακτηριστικές για τα μέλη αυτής της κατηγορίας, αλλά δεν
είναι υποχρεωτικό κάθε μέλος αυτής της κατηγορίας να έχει
όλες αυτές τις ιδιότητες
38
• Για παράδειγμα, εσείς και ο αδελφός σας έχετε τα μάτια της
μητέρας σας, ενώ εσείς και η αδελφή σας έχετε τα ζυγωματικά
του πατέρα σας
• Κάθε μέλος της οικογένειας εμφανίζει ιδιότητες που είναι

χαρακτηριστικές για τα μέλη της οικογένειας, αλλά δεν έχουν
όλα τα μέλη της οικογένειας όλες αυτές τις ιδιότητες
39
• Αντίστοιχα, πολλά μέλη της κατηγορίας «πουλιά» έχουν
πούπουλα και φτερούγες
• Οτιδήποτε έχει αυτά τα χαρακτηριστικά έχει πολλές

πιθανότητες να κατηγοριοποιηθεί ως πουλί λόγω της
«οικογενειακής ομοιότητας» με άλλα μέλη της κατηγορίας
«πουλιά»
40
• Σύμφωνα με τη θεωρία των προτύπων, oι νοητικές κατηγορίες
περιγράφονται καλύτερα ως οργανωμένες γύρω από ένα
πρότυπο, δηλ. γύρω από το καλύτερο ή το πλέον
αντιπροσωπευτικό μέλος μιας κατηγορίας
• Οι άνθρωποι κάνουν αξιολογικές κρίσεις ως προς την

κατηγορία, συγκρίνοντας τα καινούργια ερεθίσματα σε σχέση με
το πρότυπο της κατηγορίας
41
• Για παράδειγμα, για έναν άνθρωπο από τη Βόρειο Αμερική, το
πρότυπο της κατηγορίας «πουλί» μπορεί να είναι ένα μικρό ζώο
με πούπουλα και φτερούγες που πετά στον αέρα, κλωσσά αυγά
και αποδημεί
• Με βάση αυτό το πρότυπο, ένα καναρίνι θεωρείται καλύτερο

παράδειγμα πουλιού από μια στρουθοκάμηλο
42
• Τέλος, σύμφωνα με τη θεωρία των υποδειγμάτων, κρίνουμε εάν
ένα φαινόμενο ανήκει σε μια κατηγορία συγκρίνοντας το νέο
φαινόμενο με τις καταχωρισμένες αναμνήσεις άλλων
φαινομένων της ίδιας κατηγορίας
43
• Για παράδειγμα, έστω ότι περπατάμε στο δάσος και
αντιλαμβανόμαστε με την άκρη του ματιού μας ένα τετράποδο
• Το τετράποδο αυτό μπορεί να είναι λύκος, αλλά μοιάζει και με
το λυκόσκυλο της ξαδέρφης σας
• Συμπεραίνετε ότι είναι λυκόσκυλο και συνεχίζετε τη βόλτα σας
• Αν δεν είχατε δει ποτέ λυκόσκυλο, μπορεί να συμπεραίνατε ότι
είναι λύκος και να τρέχατε να σωθείτε
44
• Η διαφορά της θεωρίας
υποδειγμάτων και της
θεωρίας προτύπων
45
Παράδοση 16
1
Πώς αποφασίζουμε;
• Χρησιμοποιούμε τις κατηγορίες και τις έννοιες για να
κατευθύνουμε εκατοντάδες αποφάσεις και αξιολογήσεις που
κάνουμε κατά τη διάρκεια μιας μέσης τυπικής μέρας
• Μερικές αποφάσεις είναι πιο εύκολες (τι θα φορέσουμε, τι θα

φάμε για πρωινό, εάν θα πάμε στο μάθημα ή όχι), και μερικές
είναι πιο δύσκολες (π.χ., τι αυτοκίνητο να αγοράσουμε, τι
διαμέρισμα να νοικιάσουμε, τι δουλειά να κάνουμε)
10
• Οι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι, εάν είμαστε λογικοί και
ελεύθεροι να λαμβάνουμε τις αποφάσεις μας, θα
συμπεριφερθούμε όπως προβλέπεται από τη θεωρία της
ορθολογικής επιλογής
• Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή, λαμβάνουμε αποφάσεις αφού

υπολογίσουμε πόσο πιθανό είναι ένα αποτέλεσμα, εκτιμώντας
την αξία αυτού του αποτελέσματος και στη συνέχεια
πολλαπλασιάζοντας επί δύο
12
• Αυτό σημαίνει ότι οι κρίσεις μας θα ποικίλλουν ανάλογα με την
αξία που αποδίδουμε στα πιθανά αποτελέσματα
• Έστω ότι έχετε να επιλέξετε ανάμεσα σε μία πιθανότητα 10%

να κερδίσετε 500 ευρώ (Α) και σε μία πιθανότητα 20% να
κερδίσετε 2000 ευρώ (Β). Ποια πιθανότητα θα διαλέξετε;
13
• Ο λογικός άνθρωπος θα επιλέξει την πιθανότητα (Β):
Μεγαλύτερη πιθανότητα, μεγαλύτερο κέρδος
• Πόσο καλά περιγράφει αυτή η θεωρία τις αποφάσεις που

λαμβάνουμε καθημερινά;
• Η απάντηση είναι «όχι και τόσο καλά»
14
Η παράλογη πραγματικότητα
• Οι επόμενες διαφάνειες παρουσιάζουν παραδείγματα, στα οποία
φαίνεται ότι συχνά οι αποφάσεις που παίρνουμε στην
καθημερινότητά μας δεν είναι όσο ορθολογικές θα θέλαμε να
πιστεύουμε
15
• Συχνότητες ή πιθανότητες;
• Η συχνότητα εμφάνισης και η πιθανότητα εμφάνισης είναι δύο
πολύ κοντινές έννοιες
• Π.χ., αν «10 γυναίκες ανά 1000 έχουν καρκίνο του στήθους»

(συχνότητα εμφάνισης), τότε «μία γυναίκα έχει 1% πιθανότητα να έχει
καρκίνο του στήθους» (πιθανότητα εμφάνισης)
• Επίσης, αν «1 στους 2 φοιτητές έρχεται στα μαθήματα» (συχνότητα
εμφάνισης), τότε «αν διαλέξουμε τυχαία έναν φοιτητή, υπάρχει 50%
πιθανότητα αυτός να έρχεται στο μάθημα» (πιθανότητα εμφάνισης)
16
• Ο νους μας αναπτύχθηκε ώστε να μπορεί να επισημαίνει πόσο
συχνά συμβαίνουν τα πράγματα και όχι πόσο πιθανό είναι να
συμβούν
• Έτσι, ερμηνεύουμε, επεξεργαζόμαστε και διαχειριζόμαστε με

μεγάλη ευκολία πληροφορίες που σχετίζονται με τη συχνότητα,
επειδή αυτός είναι ο τρόπος με τον οποίο εμφανίζεται συνήθως
η ποσοτική πληροφορία υπό φυσιολογικές συνθήκες
17
• Σε μία έρευνα, ζητήθηκε από γιατρούς να προβλέψουν την
εμφάνιση καρκίνου του στήθους σε γυναίκες των οποίων οι
μαστογραφία έδειχνε πιθανή ύπαρξη καρκίνου στο στήθος
• Τους ζητήθηκε να λάβουν υπόψη τη σπανιότητα του καρκίνου
του στήθους και τις επιδόσεις των ακτινολόγων στη διάγνωση
της ασθένειας
18
• Όταν οι πληροφορίες δόθηκαν με τη μορφή των πιθανοτήτων,
το 5% των γιατρών έδωσε τη σωστή απάντηση
• Όταν οι πληροφορίες δόθηκαν με τη μορφή συχνοτήτων, το
46% έδωσε τη σωστή απάντηση
19
• Μεροληψία της διαθεσιμότητας
• Δείτε τα ακόλουθα ονόματα
20
• Jennifer Anniston Robert Kingston Judy Smith
• Gilbert Chapman Frank Carson Gwyneth Paltrow
• Elizabeth Taylor Martin Mitchel Daniel Hunt
• Thomas Hughes Henry Vaughan Michael Drayton
• Agatha Christie Julia Roberts Arthur Hutchinson
• Hillary Clinton Jennifer Lopez Jack Lindsay
• Allen Nevins Richard Gilder Jane Austen
• George Nathan Joseph Litton Britney Spears
21
• Ο κατάλογος περιείχε 24 ονόματα
• Πόσα από αυτά πιστεύετε ότι ήταν αντρικά και πόσα γυναικεία;
22
• Μερικές από τις γυναίκες στον κατάλογο είναι διάσημες, ενώ
κανένας από τους άντρες δεν είναι διάσημος
• Συνέπεια αυτού, ίσως νομίζατε ότι ο κατάλογος περιέχει
περισσότερα γυναικεία ονόματα
23
• Οι άνθρωποι συνήθως πέφτουμε θύματα της μεροληψίας της
διαθεσιμότητας, σύμφωνα με την οποία τα στοιχεία που
ανακαλούμε πιο εύκολα στη μνήμη θεωρούμε ότι έχουν
εμφανιστεί συχνότερα
24
• Αυτό συμβαίνει γιατί η ισχύς της μνήμης και η συχνότητα
εμφάνισης σχετίζονται
• Τα στοιχεία που εμφανίζονται πιο συχνά ανακαλούνται στη
μνήμη ευκολότερα από τα στοιχεία που δεν εμφανίζονται συχνά
• Έτσι, όταν θυμόμαστε καλύτερα κάποια αντικείμενα, λογικά
υποθέτουμε ότι πρέπει να εμφανίστηκαν και συχνότερα
25
• Η Λ. είναι 31, ανύπαντρη, ειλικρινής και πολύ έξυπνη.
Σπούδασε φιλοσοφία. Ως φοιτήτρια ήταν ευαισθητοποιημένη σε
θέματα ρατσισμού και κοινωνικής δικαιοσύνης και συμμετείχε
σε διαδηλώσεις για τον πυρηνικό αφοπλισμό.
• Ποια είναι η πιο πιθανή κατάσταση της Λ. σήμερα;

Α. Είναι ταμίας σε τράπεζα
Β. Είναι ταμίας σε τράπεζα & ενεργό μέλος του φεμινιστικού
κινήματος
26
• Οι άνθρωποι πέφτουμε θύματα της πλάνης της σύζευξης, όταν
πιστεύουμε ότι δύο γεγονότα έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να
εμφανιστούν μαζί από ό,τι να συμβεί το καθένα μόνο του
• Στην πραγματικότητα, η πιθανότητα να συμβούν δύο πράγματα
μαζί είναι πάντα μικρότερη από την πιθανότητα να συμβεί το
κάθε πράγμα μόνο του
27
• Πλάνη της σύζευξης
Α Β
Α και Β
28
• Μία ομάδα ψυχολόγων περιέγραψε 100 ανθρώπους, από τους
οποίους οι 70 ήταν μηχανικοί και οι 30 δικηγόροι
• Διαβάστε καθεμία από τις ακόλουθες τυχαία επιλεγμένες
περιγραφές και αποφασίστε αν το άτομο είναι πιο πιθανό να
είναι μηχανικός ή δικηγόρος:
29
Στον Φώτη αρέσει να διαβάζει βιβλία κοινωνικού και πολιτικού
ενδιαφέροντος. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, επέδειξε
ιδιαίτερη δεξιότητα στην επιχειρηματολογία.
Είναι πιο πιθανό να είναι ο Φώτης μηχανικός ή δικηγόρος;
30
Ο Θωμάς είναι μοναχικός τύπος και στον ελεύθερο χρόνο του
του αρέσει να λύνει μαθηματικούς γρίφους. Κατά τη διάρκεια της
συνέντευξης, ο λόγος του ήταν σχετικά αφαιρετικός, ενώ έλεγχε
καλά τα συναισθήματά του.
Είναι πιο πιθανό να είναι ο Θωμάς μηχανικός ή δικηγόρος;
31
Ο Χάρης είναι ένας έξυπνος άντρας που παίζει φανατικά
ρακέτες. Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, έκανε πολλές
διορατικές ερωτήσεις και ο λόγος του ήταν άρτιος.
Είναι πιο πιθανό να είναι ο Χάρης μηχανικός ή δικηγόρος;
32
• Συχνά, ο Φώτης θεωρείται πιο πιθανό να είναι δικηγόρος, ο
Θωμάς να είναι μηχανικός και ο Χάρης θεωρείται εξίσου
πιθανό να είναι δικηγόρος ή μηχανικός
• Στην πραγματικότητα, εφόσον η αναλογία είναι 70 μηχανικοί :

30 δικηγόροι, και οι τρεις είναι πιο πιθανό να είναι μηχανικοί
παρά δικηγόροι
33
• Οι άνθρωποι παραμερίζουμε πληροφορίες που σχετίζονται με
τη βασική αναλογία ή την υπάρχουσα πιθανότητα ενός
γεγονότος και βασίζουμε την κρίση μας στις ομοιότητες των
κατηγοριών
34
• Οι άνθρωποι απαντάμε διαφορετικά στο ίδιο πρόβλημα ανάλογα
με το πώς αυτό διατυπώνεται ή πλαισιώνεται (επιδράσεις
πλαισίωσης)
35
• Διαβάζετε σε μία ιατρική έρευνα ότι το φάρμακο Α είχε 90%
επιτυχία και το φάρμακο Β 10% αποτυχία
• Ποιο φάρμακο θα επιλέγατε;
36
• «Το φάρμακο Α είχε 90% επιτυχία» μπορεί να προκαλέσει
ενθουσιασμό σαν ιατρικό νέο, ενώ «Το φάρμακο Β είχε 10%
αποτυχία» κάνει το Β να φαίνεται επικίνδυνο, δυνητικά βλαβερό
• Στην πραγματικότητα, τα δύο φάρμακα είναι εξίσου
αποτελεσματικά
37
• Περιμένετε 3 ώρες στην ουρά για να αγοράσετε εισιτήριο για
μία συναυλία. Η συναυλία αρχίζει, κάνει κρύο, βρέχει και το
αγαπημένο σας συγκρότημα δεν καταφέρνει να σας ξεσηκώσει.
• Φεύγετε ή μένετε; Γιατί;
38
• Παραγγέλνετε ένα βιβλίο που κάνει 2 βδομάδες να έρθει και το
έχετε χρυσοπληρώσει. Μετά από 50 σελίδες, έχετε ήδη
διαπιστώσει ότι δεν σας κέρδισε, όπως περιμένατε.
• Το παρατάτε ή συνεχίζετε το διάβασμα; Γιατί;
39
• Η πλάνη κόστους-αποχώρησης εμφανίζεται όταν λαμβάνουμε
αποφάσεις για μία τρέχουσα κατάσταση με βάση το πόσο έχουμε
επενδύσει προηγουμένως σε αυτή την πραγματικότητα
40
• Ετοιμάζεστε να νοικιάσετε ένα σπίτι και σας δίνεται η επιλογή
να διαλέξετε μεταξύ μιας έκπτωσης 100 ευρώ στο ενοίκιο του
πρώτου μήνα ή να γυρίσετε έναν τροχό που σας δίνει 80%
πιθανότητα να κερδίσετε 200 ευρώ έκπτωση στο ενοίκιο του
πρώτου μήνα
• Γυρνάτε τον τροχό ή όχι; Γιατί;
41
• Οι περισσότεροι άνθρωποι θα επιλέγουν τη σίγουρη έκπτωση
των 100 ευρώ αντί του ρίσκου των 200 ευρώ
42
• Υποθέστε τώρα ότι το συμβόλαιο σας προσφέρει για τις ζημιές
που θα συμβούν στο διαμέρισμα τις παρακάτω επιλογές: Είτε
100 ευρώ πρόστιμο, είτε να γυρίσετε τον τροχό που θα έχει
80% πιθανότητες να πληρώσετε 200 ευρώ πρόστιμο (και 20%
πιθανότητες να μην πληρώσετε τίποτα)
• Γυρνάτε τον τροχό ή όχι; Γιατί;
43
• Οι περισσότεροι άνθρωποι θα επιλέξουν να γυρίσουν τον τροχό
με την ελπίδα ότι θα αποφύγουν το πρόστιμο, παρά το ότι έτσι
το πιο πιθανό είναι ότι θα πληρώσουν παραπάνω από 100
ευρώ
• Η θεωρία των προσδοκιών υποστηρίζει ότι επιλέγουμε να

αναλάβουμε ένα ρίσκο όταν εκτιμούμε ότι μπορούμε να
αποφύγουμε πιθανές ζημίες, ενώ αποφεύγουμε τα ρίσκα όταν
εκτιμούμε ότι μπορούμε να χάσουμε πιθανά κέρδη
44
• Οι άνθρωποι πιστεύουν ότι έχουν περισσότερες πιθανότητες
να βιώσουν θετικές καταστάσεις και λιγότερες πιθανότητες να
βιώσουν αρνητικές καταστάσεις στο μέλλον, σε σύγκριση με
άλλους ανθρώπους
• Μπορείτε να σκεφτείτε σχετικά παραδείγματα;
45
• Παρά το ότι η αισιοδοξία έχει συχνά θετικές επιδράσεις στην
ψυχική και σωματική μας υγεία, μπορεί να αποδειχτεί και
επιζήμια, καθώς μπορεί να μας αποτρέψει από το να κάνουμε τα
αναγκαία βήματα για να επιτύχουμε τους στόχους μας
46
Νοημοσύνη
• Ποιες λέξεις σας έρχονται στο μυαλό όταν ακούτε τη λέξη
νοημοσύνη;
49
Νοημοσύνη
• Η νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα να κατευθύνουμε τη
σκέψη μας, να προσαρμοζόμαστε στις συνθήκες και να
μαθαίνουμε από τις εμπειρίες μας
50
Νοημοσύνη
• Το περιεχόμενο της έννοιας της νοημοσύνης φαίνεται να είναι
διαφορετικό μεταξύ πολιτισμών και κοινωνιών, ίσως δε και
μεταξύ ιστορικών περιόδων
• Τέτοιου είδους διαφορές μπορεί να οφείλονται σε διαφορές στις

αξίες, στα είδη προβλημάτων που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι,
σε διαφορές γλώσσας, κλπ
• Μπορείτε να σκεφτείτε τέτοιες πιθανές διαφορές;
51
Μέτρηση νοημοσύνης
• Στα τέλη του 19ου αι., στη Γαλλία πραγματοποιήθηκε μία μεγάλη
εκπαιδευτική μεταρρύθμιση
• Ένα μέτρο αυτής ήταν ότι η Πρωτοβάθμια εκπαίδευση έγινε

προσβάσιμη σε όλους
• Τα Δημοτικά γέμισαν από ένα ετερογενές μείγμα παιδιών, τα

οποία διέφεραν δραματικά στην ετοιμότητά τους για μάθηση
53
• Η γαλλική κυβέρνηση ζήτησε από τους ψυχολόγους Binet και
Simon να δημιουργήσουν ένα τεστ, το οποίο θα επέτρεπε στους
εκπαιδευτές να αναπτύξουν ενισχυτικά προγράμματα για τα
παιδιά που υστερούσαν έναντι των υπολοίπων
• Έτσι φτιάχτηκε το πρώτο τεστ νοημοσύνης
54
• Με βάση την ιστορία αυτή, ποιος φαίνεται να είναι ο σκοπός της
αξιολόγησης;
• Ποιο στόχο έχει η αξιολόγηση σήμερα;
• Ποιον από τους δύο στόχους προτιμάτε; Γιατί;
55
• Ένα τεστ νοημοσύνης καταλήγει συνήθως σε έναν από δύο
στατιστικούς δείκτες
• Τον δείκτη IQ
• Την απόκλιση IQ
56
• Ο δείκτης IQ προκύπτει από τον τύπο (Νοητική ηλικία) x 100
/ (Βιολογική ηλικία)
• Ο δείκτης αυτός χρησιμοποιείται κυρίως για αναπτυσσόμενα άτομα
• Η απόκλιση IQ προκύπτει από τον τύπο (Επίδοση ατόμου) x

100 / (Μέση επίδοση ατόμων της ίδιας ηλικιακής κατηγορίας)
• Ο δείκτης αυτός χρησιμοποιείται κυρίως για ενήλικες
57
• Σύμφωνα με τα παραπάνω:
• Για ένα 10χρονο παιδί που τα πάει τόσο καλά όσο και το μέσο 10χρονο
παιδί, ο δείκτης IQ θα είναι 10 x 100/10 = 100
• Για ένα 10χρονο παιδί που τα πάει τόσο καλά όσο και το μέσο 8χρονο
παιδί, ο δείκτης IQ θα είναι 8 x 100/10 = 80
• Επίσης:
• Όταν ένα άτομο έχει την ίδια επίδοση με τη μέση επίδοση των ατόμων
της ηλικίας του, η απόκλιση IQ είναι 100
58
Τεστ νοημοσύνης
• Το πιο δημοφιλές τεστ νοημοσύνης για ενήλικες είναι το
Wechsler Adult Intelligence Scale (WAIS)
• Το WAIS ζητά από τα άτομα να λύσουν προβλήματα, να
εκφράσουν το νόημα λέξεων, να ανακαλέσουν γενικές γνώσεις,
να εξηγήσουν πρακτικές δραστηριότητες της καθημερινής
ζωής, κλπ
Για παιδιά σχολικής ή εφηβικής ηλικίας χρησιμοποιείται το Wechsler Intelligence

Scale for Children (WISC) και για παιδιά προσχολικής ηλικίας το WIPPSI
(Wechlser Preschool and Primary Scale of Intelligence)
59
• Το WAIS περιλαμβάνει τέσσερις βασικές κλίμακες: Λεκτική
κατανόηση, Αντιληπτικό συλλογισμό, Μνήμη
εργασίας, Ταχύτητα επεξεργασίας
• Κάθε κλίμακα περιέχει υποκλίμακες με κλιμακούμενης

δυσκολίας ερωτήματα ή δοκιμασίες
60
• Η λεκτική κατανόηση περιλαμβάνει τις υποκλίμακες:
• Λεξιλόγιο, με ερωτήματα όπως «Τι σημαίνει καρέκλα;» και «Τι

σημαίνει αλαζόνας;»
• Ομοιότητες, με ερωτήματα όπως «Κατά ποια έννοια μοιάζει ένα
μήλο με ένα αχλάδι;» και «Μία ζωγραφιά με μία μουσική
συμφωνία;»
• Πληροφορίες, με ερωτήματα όπως «Πόσες μέρες έχει μία
εβδομάδα;» και «Ποιος έγραψε την Κόλαση;»
61
• Ο αντιληπτικός συλλογισμός περιλαμβάνει τις υποκλίμακες:
• Σχέδιο κύβων, που περιλαμβάνει μοτίβα δύο διαστάσεων,

φτιαγμένα από άσπρα και κόκκινα τρίγωνα, τα οποία το άτομο
καλείται να αναπαράγει χρησιμοποιώντας κύβους με λευκές και
κόκκινες επιφάνειες
62
• Μήτρες, όπου ο εξεταζόμενος καλείται να προσθέσει ένα

στοιχείο που λείπει σε ένα μοτίβο
63
• Οπτικοί γρίφοι, όπου ο εξεταζόμενος καλείται να αποφασίσει

ποιες εικόνες ταιριάζουν μεταξύ τους ώστε να δημιουργηθεί
ένα παζλ
64
• Η μνήμη εργασίας περιλαμβάνει τις υποκλίμακες:
• Σειροθέτηση Γραμμάτων – Αριθμών, με ερωτήματα όπως

«Επαναλάβετε τις ακολουθίες: 3-7-4 και 3-9-1-7-4-5-3-9»,
«Επαναλάβετε αντίστροφα τις ακολουθίες 7-3-4 και 9-3-1-5-
4-7-3-9»
• Αριθμητική, όπου ο εξεταζόμενος καλείται να λύσει αριθμητικά
προβλήματα
65
• Η ταχύτητα επεξεργασίας περιλαμβάνει τις υποκλίμακες:
• Αναζήτηση συμβόλων, όπου ο εξεταζόμενος υποδεικνύει αν το

ένα από τα δύο μέρη ενός ζεύγους αφηρημένων συμβόλων
περιλαμβάνεται σε μία λίστα αφηρημένων συμβόλων
• Κωδικοποίηση, όπου ο εξεταζόμενος χρησιμοποιεί έναν κώδικα

που του δίνεται για να γράψει τον αριθμό που αντιστοιχεί σε ένα
συγκεκριμένο σύμβολο
66
Είδη νοημοσύνης
• Στην ιστορία της μελέτης της νοημοσύνης, είναι σημαντικό το
ερώτημα του αν η νοημοσύνη είναι μία ή αν υπάρχουν
διαφορετικά είδη νοημοσύνης
• Η έρευνα έχει δείξει ότι υπάρχει ένα γενικός παράγοντας g, ο

οποίος αποτελείται από μία μικρή ομάδα παραγόντων μέσου
επιπέδου, οι οποίοι με τη σειρά τους αποτελούνται από μία
μεγάλη ομάδα ειδικών ικανοτήτων
69
Είδη νοημοσύνης
• Ο Sternberg μίλησε για τρία είδη νοημοσύνης:
• Η αναλυτική αναφέρεται στην ικανότητα αναγνώρισης και

εντοπισμού προβλημάτων και εύρεσης στρατηγικής για την
επίλυσή τους
• Η πρακτική αναφέρεται στην ικανότητα εφαρμογής λύσεων και
ενσωμάτωσης αυτών των λύσεων σε καθημερινές περιστάσεις
• Η δημιουργική αναφέρεται στην ικανότητα εύρεσης λύσεων τις
οποίες οι άλλοι άνθρωποι δεν μπορούν να βρουν
70
Πηγές νοημοσύνης
• Η νοημοσύνη φαίνεται να είναι «οικογενειακό χαρακτηριστικό»,
που σημαίνει ότι τα παιδιά της ίδιας οικογένειας έχουν
συνήθως αντίστοιχη νοημοσύνη
• Τι μας λέει αυτό σε σχέση με το γονιδιακό υπόβαθρο της

νοημοσύνης;
• Τι άλλο μοιράζονται οικογένειες πέρα από τα γονίδια;
71
• Τα μέλη της ίδιας οικογένειας μένουν συχνά στο ίδιο σπίτι,
πάνε στο ίδιο σχολείο, διαβάζουν πολλά από τα ίδια βιβλία,
έχουν πολλούς ίδιους φίλους
72
• Η έρευνα απαιτεί συγκρίσεις ατόμων με διαφορετικό βαθμό
ομοιότητας γονιδίων και περιβάλλοντος
• Τα γονίδια παίζουν ένα σημαντικό ρόλο στον καθορισμό της

νοημοσύνης
• Στα γονίδια, επιδρά ένα «κοινό περιβάλλον» (οι παράγοντες
του περιβάλλοντος που βιώνουν όλα τα μέλη ενός νοικοκυριού)
και ένα «μη κοινό περιβάλλον» (οι περιβαλλοντικοί παράγοντες
που δεν βιώνονται από όλα τα μέλη ενός νοικοκυριού)
73
• Τα γονίδιά μας καθορίζουν το εύρος μέσα στο οποίο είναι
πιθανό να βρεθεί ο δείκτης IQ μας, όμως οι εμπειρίες μας
καθορίζουν το ακριβές σημείο μέσα σε αυτό το εύρος στο οποίο
τελικά θα καταλήξει
74
• Έχει βρεθεί ερευνητικά ότι παιδιά που μεγαλώνουν σε μία
οικογένεια με υψηλό κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο έχουν
12 ως 18 μονάδες υψηλότερο IQ από παιδιά που μεγαλώνουν
σε μία οικογένεια με χαμηλό κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο
• Μπορείτε να σκεφτείτε πιθανούς λόγους που συμβαίνει αυτό;
75
• Διαφορετικά κοινωνικά και οικονομικά επίπεδα οδηγούν σε:
• Διαφορές σε επιδράσεις στον εγκέφαλο

• π.χ., διαφορετική διατροφή, πρόσβαση σε ιατρική φροντίδα, καθημερινή
επαφή με το στρες, μόλυνση του αέρα, κλπ
• Διαφορές σε επιδράσεις στο περιβάλλον

• π.χ., διανοητική διέγερση, βιβλία, είδος ερωτήσεων, πλούτος
λεξιλογίου
76
• Η εκπαίδευση μπορεί να αυξήσει σημαντικά τη νοημοσύνη ακόμα
κι αν συνήθως δεν τα καταφέρνει
• Κανένας δεν γνωρίζει πόσο μεγάλη θα ήταν η επιρροή μιας

ιδανικής εκπαίδευσης, αλλά μοιάζει ξεκάθαρο ότι το σύγχρονο
εκπαιδευτικό σύστημα απέχει αρκετά από το να είναι ιδανικό
77
Διαφορές στη νοημοσύνη
• Μπορούμε να διακρίνουμε δύο είδη διαφορών:
• Διαφορές μεταξύ ατόμων

• Διαφορές μεταξύ ομάδων
79

• O μέσος δείκτης IQ είναι 100
• Το 70% των ανθρώπων έχει δείκτη μεταξύ 85 και 115
• Τα «νοητικά χαρισματικά» άτομα απέχουν πολύ προς τα πάνω

• Τα άτομα με «νοητική υστέρηση» απέχουν πολύ προς τα κάτω
80
• Ο μέσος όρος του δείκτη IQ στους άντρες και μέσος όρος του
δείκτη IQ στις γυναίκες είναι ίδιος
• Διαφορές μεταξύ των φύλων υπάρχουν ως προς την κατανομή:

Περισσότεροι άντρες φαίνεται να είναι πιο κοντά στα άκρα
(άρα, λιγότεροι στη μέση)
• Οι διαφορές αυτές μπορεί να οφείλονται και σε γενετικούς και

σε περιβαλλοντικούς παράγοντες
81

• Κάποιες ομάδες αποδίδουν καλύτερα στα τεστ νοημοσύνης από
κάποιες άλλες ομάδες
• Τέτοιες ομάδες μπορεί να αφορούν στα φύλα, τις εθνότητες, τις

φυλές, τις επαγγελματικές ομάδες, κλπ.
82
• Οι διαφορές μεταξύ των ομάδων δεν αντικατοπτρίζουν ότι η μία
ομάδα είναι «ανώτερη» και η άλλη «κατώτερη» από την άλλη
• Οι ομάδες μπορεί να διαφέρουν ως προς το περιβάλλον στο

οποίο ζουν και μεγαλώνουν
• Για παράδειγμα, τα παιδιά των Αφροαμερικανών έχουν κατά μέσο όρο
χαμηλότερο βάρος κατά τη γέννηση, φτωχότερη διατροφή, υψηλότερα
ποσοστά χρόνιων παθήσεων και χειρότερη ιατρική περίθαλψη
83

• Η άποψη ότι μία ομάδα μπορεί να είναι «ανώτερη» νοητικά από
μία άλλη, μπορεί να έχει πολιτικές συνέπειες
• Στη δεκαετία του 1920, ο ψυχολόγος Goddard έκανε τεστ νοημοσύνης

στους μετανάστες που έφθαναν στο νησί Ellis των ΗΠΑ και κατέληξε
στο συμπέρασμα ότι η πλειονότητα των Εβραίων, Ούγγρων, Ιταλών και
Ρώσων ήταν νοητικά καθυστερημένοι
• Ως επακόλουθο αυτών των ευρημάτων, οι ΗΠΑ ψήφισαν τότε
νόμους που περιόριζαν τη μετανάστευση των ανθρώπων από τη
Νότια και Ανατολική Ευρώπη
84
• Επίσης, χρησιμοποίησε το τεστ του για να εντοπίσει μικρόνοες
οικογένειες Αμερικανών, τις οποίες θεώρησε υπεύθυνες για τα
κοινωνικά προβλήματα του έθνους
• 27 Πολιτείες απαίτησαν τη στείρωση των

«νοητικά ελαττωματικών»
85

• Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες χορηγούνται τα τεστ μπορεί
να επηρεάσουν τα μέλη διαφορετικών ομάδων με διαφορετικό
τρόπο και μπορεί να προκαλέσουν διαφορές στην επίδοση
μεταξύ των ομάδων που δεν αντικατοπτρίζουν τις πραγματικές
διαφορές ως προς τη νοημοσύνη
86
• Για παράδειγμα, έστω ότι θέλουμε να συγκρίνουμε τη νοημοσύνη
των παιδιών που έχουν γεννηθεί και μεγαλώσει στην Ελλάδα με
τη νοημοσύνη των παιδιών που γεννήθηκαν σε άλλη χώρα και
που ήρθαν πριν λίγους μήνες στην Ελλάδα
• Οι δύο αυτές ομάδες διαφέρουν και ως προς τη χώρα γέννησης

αλλά και ως προς το επίπεδο κατανόησης της ελληνικής
γλώσσας
87

• Αν χρησιμοποιήσουμε ένα τεστ νοημοσύνης γραμμένο στα
ελληνικά, είναι πιθανό τα παιδιά που δεν γεννήθηκαν στην
Ελλάδα να τα πάνε λιγότερο καλά από τα παιδιά που
γεννήθηκαν στην Ελλάδα
• Αυτή η διαφορά πιθανόν δεν αντικατοπτρίζει πραγματικές
διαφορές στη νοημοσύνη μεταξύ των δύο ομάδων
88
• Για να αποφύγουμε αυτόν τον κίνδυνο, μπορούμε να
προσφέρουμε τη δυνατότητα διερμηνείας ή να
χρησιμοποιήσουμε ένα τεστ, το οποίο δεν απαιτεί να γνωρίζει
το άτομο ελληνικά
89
Βελτίωση της νοημοσύνης

• Η νοημοσύνη φαίνεται ότι μπορεί να βελτιωθεί με:
• Περισσότερα χρήματα
• Καλύτερη εκπαίδευση
• Βελτίωση της διατροφής εγκύου και νεογνού
• Εγγραφή νηπίων με χαμηλό ΚΟΕ σε πρώιμες εκπαιδευτικές
παρεμβάσεις
• Ανάγνωση με αλληλεπιδραστικό τρόπο
90
Βελτίωση της νοημοσύνης
• Η νοημοσύνη φαίνεται ότι μπορεί να βελτιωθεί με:
• Προνήπιο
• Γνωστικοί ενισχυτές (φάρμακα που προκαλούν βελτίωση στις
ψυχολογικές διαδικασίες που βρίσκονται πίσω από τις ευφυείς
συμπεριφορές)
• Αλλαγή βασικής δομής εγκεφάλου κατά τη γέννηση
• Ηθικές παράμετροι!
91
Παράδοση 17
1
Εργασίες
• Τι προβλήματα βλέπετε σε αυτή την εργασία;
• Η πλειοψηφία των Τρικαλινών πολιτών στην καθημερινότητά της

χρησιμοποιεί το ποδήλατο ως μέσο μετακίνησης στο κέντρο της πόλης,
αποφεύγοντας σε μεγάλο βαθμό την χρήση του αυτοκινήτου, έχοντας ως
απώτερο σκοπό την μείωση της ρύπανσης του περιβάλλοντος.
Εργασίες
• Τι προβλήματα βλέπετε σε αυτή την εργασία;
• Μία υποθετική έρευνα θα ήταν να βάλουμε σε ορισμένους ανθρώπους να ακούσουν

μαγνητοφωνημένα παραμύθια. Αν μετά τους έδιναν μία σειρά προτάσεων και τους
ρωτούσαν ποιες προτάσεις από αυτές ακούσατε στα παραμύθια;
• Οι συμμετέχοντες θα μπέρδευαν πολλές προτάσεις που έχουν ακούσει με προτάσεις
που είχανε την ίδια σημασία αλλά θα ήταν διαφορετικές ως προς την δομή τους .
Δηλαδή μπέρδευαν τις προτάσεις που είχαν ακούσει με προτάσεις που είχαν την ίδια
βαθιά δομή με αυτές αλλά διαφορετική επιφανειακή δομή.
• Για παράδειγμα εάν οι συμμετέχοντες είχαν ακούσει πώς η Ιωάννα σκουπίζει το
τραπέζι συχνά ισχυρίζονταν λάθος μένω την είχαν ακούσει πως το τραπέζι
σκουπίζεται από την Ιωάννα.
Προσωπικότητα
• Ως προσωπικότητα, ορίζεται ο χαρακτηριστικός τρόπος με τον
οποίο ένα άτομο συμπεριφέρεται, σκέφτεται και αισθάνεται
• Τα ερωτήματα που καλείται να απαντήσει ο κλάδος της
ψυχολογίας της προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:
• Πώς διαφέρουν οι άνθρωποι;

• Γιατί διαφέρουν οι άνθρωποι;
• Πώς μπορεί να μετρηθεί η προσωπικότητα;
9
Περιγραφή της προσωπικότητας
• Σε ποια χαρακτηριστικά εστιάζουμε;
• Οι ψυχολόγοι της προσωπικότητας εστιάζουν σε

χαρακτηριστικά, όπως η εντιμότητα, η εξωστρέφεια, ή η
κυκλοθυμία
• Τα χαρακτηριστικά αυτά χρειάζεται να είναι συγκεκριμένα και
να έχουν νόημα από ψυχολογική άποψη
10

• Η περιγραφή της προσωπικότητας εξαρτάται συχνά από το
ποιος είναι ο άνθρωπος που την περιγράφει
• Πώς θα οργανώνατε μία έρευνα για να ελέγξετε αυτή την

άποψη;
11
• Όταν γνώριμοι μεταξύ τους άνθρωποι περιγράφουν ο ένας τον
άλλο, παρατηρείται:
• Υψηλός βαθμός ομοιότητας μεταξύ των περιγραφών του κάθε

ατόμου για πολλά διαφορετικά άτομα
• Π.χ., «Ο Ιάσων θεωρεί ότι ο Κάρλος είναι συνετός, η Ρίτα είναι
ευγενής και ο Παύλος είναι καλός προς τους άλλους»
12

• Όταν γνώριμοι μεταξύ τους άνθρωποι περιγράφουν ο ένας τον
άλλο, παρατηρείται:
• Χαμηλός βαθμός ομοιότητας μεταξύ των περιγραφών

διαφορετικών ατόμων για το ίδιο άτομο
• Π.χ., «Ο Κάρλος θεωρεί ότι ο Ιάσων είναι έξυπνος, η Ρίτα θεωρεί ότι
είναι ανταγωνιστικός και ο Παύλος θεωρεί ότι έχει καλή αίσθηση του
χιούμορ»
13
Εξήγηση της προσωπικότητας
• Οι διαφορές της προσωπικότητας σχετίζονται με:
• Το βιολογικό και χημικό γεγονός της σύλληψης, το οποίο προικοδοτεί

το άτομο με συγκεκριμένα γονίδια
• Γεγονότα του παρελθόντος, δηλαδή πράγματα που έγιναν και μπορούν
να εντοπιστούν από τον επιστήμονα, και
• Προσδοκώμενα γεγονότα (ελπίδες, φόβοι και προσδοκίες του ατόμου),
τα οποία μπορεί να αποτελέσουν κίνητρο για το άτομο, ώστε αυτό να
αποκαλύψει συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς του
14
Μέτρηση της προσωπικότητας

• Η επιστημονική μέτρηση της προσωπικότητας δεν
πραγματοποιείται με ελεύθερες περιγραφές της
προσωπικότητάς μας από ανθρώπους που μας ξέρουν
• Οι ερευνητές/ερευνήτριες μπορούν να επιλέξουν κάτι από τα

ακόλουθα: Τεχνικές (αυτο)αναφοράς, προβολικές τεχνικές, και
νέες τεχνολογικές μεθόδους
15
• Η συνηθέστερη τεχνική είναι η αυτοαναφορά, σύμφωνα με την
οποία οι άνθρωποι παρέχουν υποκειμενικές πληροφορίες για
τις σκέψεις, τα συναισθήματα ή τις συμπεριφορές τους,
συνήθως μέσω ερωτηματολογίου ή συνέντευξης
• Έχουν κατασκευαστεί πολλά ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς,

που μετρούν ευρεία (όπως η γενική χαρά ή το γενικό άγχος) ή
αρκετά συγκεκριμένα χαρακτηριστικά (όπως η αντίδραση σε
προσβολές ή τα παράπονα)
16

• Πλεονεκτήματα των ερωτηματολογίων αυτοαναφοράς είναι:
• Είναι εύκολη η χορήγηση και η βαθμολόγηση των ερωτημάτων

• Η ερμηνεία των ευρημάτων είναι αντικειμενική
17
• Μειονεκτήματα των ερωτηματολογίων αυτοαναφοράς είναι:
• Οι άνθρωποι συχνά απαντούμε με έναν κοινωνικά επιθυμητό

τρόπο, με αποτέλεσμα να υποβαθμίζουμε ζητήματα που δεν
είναι κολακευτικά και που προκαλούν ντροπή
18

• Μειονεκτήματα των ερωτηματολογίων αυτοαναφοράς είναι:
• Υπάρχουν πράγματα που δεν ξέρουμε για τον εαυτό μας κι έτσι
δεν μπορούμε να τα αναφέρουμε
• Έρευνες δείχνουν ότι πολλές φορές οι αυτοαναφορές μας είναι
ανακριβείς σε σχέση με το τι έχουμε βιώσει στο παρελθόν, ποια είναι
τα κίνητρά μας σήμερα και πώς θα φερθούμε στο μέλλον
19
• Μερικά από αυτά τα προβλήματα μπορούν να λυθούν αν
χορηγήσουμε το ερωτηματολόγιο προσωπικότητας:
• σε ένα άτομο που γνωρίζει το πρόσωπο αναφοράς αρκετά καλά

(όπως η μητέρα του), ή
• σε περισσότερα του ενός ατόμου που γνωρίζουν το άτομο
αρκετά καλά (οπότε η περιγραφή συνάγεται από τον υπολογισμό
του μέσου όρου των βαθμών σε κάθε χαρακτηριστικό)
20

• Μία δεύτερη ομάδα τεχνικών, η οποία έρχεται να παρακάμψει
κάποιους από τους περιορισμούς που αναφέρθηκαν, είναι οι
προβολικές τεχνικές
• Οι προβολικές τεχνικές είναι δοκιμασίες σχεδιασμένες έτσι,

ώστε να αποκαλύπτουν τις εσωτερικές πτυχές της
προσωπικότητας αναλύοντας τις αντιδράσεις του ατόμου σε μια
σειρά τυποποιημένων ασαφών ερεθισμάτων
21
• Οι δημιουργοί αυτών των τεστ υποθέτουν ότι οι άνθρωποι θα
προβάλουν παράγοντες της προσωπικότητάς τους, για τους
οποίους δεν έχουν επίγνωση, πάνω σε ασαφή ερεθίσματα και
δεν θα λογοκρίνουν τις απαντήσεις τους
22

• Δημοφιλή προβολικά τεστ είναι το τεστ Rorschach και η
Δοκιμασία Θεματικής Αντίληψης (Thematic Apperception
Test - ΤΑΤ)
23
• Στο τεστ Rorschach, οι άνθρωποι καλούνται να περιγράψουν τι
βλέπουν σε μία σειρά καρτών με ασαφείς εικόνες
24

• Στο ΤΑΤ, οι άνθρωποι καλούνται να πουν μία ιστορία για
καθεμιά από μία σειρά εικόνες
25
• Βασικό σημείο κριτικής αυτών των τεχνικών είναι ότι, λόγω της
υποκειμενικότητας των ερμηνειών, κάθε ερμηνεία μπορεί να
αποτελεί την προβολή των σκέψεων του βαθμολογητή
• Έτσι, φαίνεται ότι τελικά τα τεστ αυτά μπορούν να αποτελέσουν

έναν τρόπο να κατανοήσει ο/η ψυχολόγος έναν άνθρωπο
προσωπικά και διαισθητικά
26

• Η τεχνολογία μας δίνει τα μέσα να μελετήσουμε όψεις της ζωής
των ανθρώπων που, μέχρι πρότινος, δεν ήταν προσβάσιμες
• Παραδείγματα τέτοιων μεθόδων είναι: η ασύρματη επικοινωνία,

η ανάλυση μέσω υπολογιστή σε πραγματικό χρόνο, η
experiential sampling method, η παρακολούθηση μέσω GPS
• Για παράδειγμα, σε έρευνα όπου συμμετείχαν 396 φοιτητές και
φοιτήτριες από τις ΗΠΑ και το Μεξικό, φάνηκε ότι οι γυναίκες και οι
άντρες είναι εξίσου ομιλητικοί, με μέσο όρο τις 16.000 λέξεις/ημέρα
27
Αλλάζει η προσωπικότητα;
• Οι αλλαγές στην προσωπικότητα είναι πολύ συνηθισμένες στην
παιδική ηλικία και λιγότερο συνηθισμένες στην εφηβεία
• Για μερικούς ανθρώπους, αλλαγές μπορεί να προκύψουν και

στην ενήλικη ζωή (π.χ. λόγω ενόρασης ή θεραπείας)
• Βαθιές μεταβολές στην προσωπικότητα μπορεί να οφείλονται

σε παθήσεις του εγκεφάλου, σε ψυχιατρικά νοσήματα ή σε
χορήγηση ψυχοφαρμάκων
28
Θεωρίες προσωπικότητας
• Η ψυχοδυναμική προσέγγιση
• Η ανθρωπιστική-υπαρξιακή προσέγγιση
• Η κοινωνιογνωστική προσέγγιση
29
Η ψυχοδυναμική προσέγγιση
• Πρόκειται για μία προσέγγιση που θεωρεί ότι η προσωπικότητα
διαμορφώνεται από ανάγκες, προσπάθειες και επιθυμίες, οι
οποίες λειτουργούν κυρίως έξω από το δίδυμο επίγνωση-
κίνητρα
30
• Ο νους αποτελείται από τρία συστήματα που είναι ανεξάρτητα,
αλληλεπιδρώντα και συχνά αντικρουόμενα
• Τα συστήματα αυτά είναι το Εκείνο, το Υπερεγώ και το Εγώ
31
• Το Εκείνο (μερικές φορές μεταφράζεται ως το Αυτό) είναι το
μέρος του νου που περιέχει τις ενορμήσεις που είναι παρούσες
κατά τη γέννηση
• Το Εκείνο είναι η πηγή των σωματικών μας αναγκών, των

επιθυμιών και των παρορμήσεων, ιδιαίτερα των σεξουαλικών
και επιθετικών παρορμήσεων
32
• Το Εκείνο λειτουργεί με βάση την αρχή της ηδονής, την ψυχική
δύναμη που μας κινητοποιεί να επιδιώξουμε άμεση ικανοποίηση
οποιασδήποτε παρόρμησης
33
• Το Υπερεγώ είναι το μέρος του νου που αντικατοπτρίζει την
ενσωμάτωση των πολιτισμικών κανόνων, που μαθαίνονται
κυρίως καθώς οι γονείς ασκούν την εξουσία τους
• Το Υπερεγώ λειτουργεί σαν ένα είδος συνείδησης που μας

«τιμωρεί» όταν μας βρίσκει να κάνουμε ή να σκεφτόμαστε κάτι
κακό (π.χ. με ενοχές) και μας «ανταμείβει» όταν μας βρίσκει να
κάνουμε ή να σκεφτόμαστε κάτι καλό (π.χ., με υπερηφάνεια)
34
• Το Εγώ είναι το μέρος του νου που αναπτύχθηκε μέσω της
επαφής με τον έξω κόσμο και μας επιτρέπει να διαχειριζόμαστε
τις πρακτικές απαιτήσεις της ζωής
• Το Εγώ είναι ένας ρυθμιστικός μηχανισμός που καθιστά το

άτομο ικανό να καθυστερήσει την ικανοποίηση των άμεσων
αναγκών του και να λειτουργήσει αποτελεσματικά στον
πραγματικό κόσμο
35
• Το Εγώ είναι ο διαμεσολαβητής ανάμεσα στο Εκείνο και το
Υπερεγώ
• Το Εγώ λειτουργεί με βάση την αρχή της πραγματικότητας, την

ψυχική δύναμη που μας κινητοποιεί να αναβάλουμε την άμεση
ικανοποίηση οποιασδήποτε παρόρμησης
36
• Η βασική δομή της προσωπικότητας καθορίζεται από τη
σχετική ένταση των αλληλεπιδράσεων μεταξύ των τριών
συστημάτων του νου
37
• Να εξηγήσετε μέσα από ένα παράδειγμα τη λειτουργία του
Εκείνου, του Υπερεγώ και του Εγώ
• Το Εκείνο θέλει (αρχή της ηδονής)

• Το Υπερεγώ δεν αφήνει
• Το Εγώ λύνει τη διαφορά (αρχή της πραγματικότητας)
38
• Οι δυναμικές μεταξύ του Εκείνου, του Εγώ και του Υπερεγώ
ελέγχονται κατά μεγάλο ποσοστό από το άγχος
• Το άγχος είναι ένα δυσάρεστο συναίσθημα που αναδύεται, όταν

λαμβάνουν χώρα ανεπιθύμητες σκέψεις ή συναισθήματα
• π.χ., όταν το Εκείνο αναζητά μια ικανοποίηση για την οποία το Εγώ
θεωρεί ότι θα οδηγήσει σε κινδύνους στον πραγματικό κόσμο ή την
οποία το Υπερεγώ βλέπει ως πιθανή αιτία τιμωρίας
39
• Όταν λαμβάνει ένα σήμα κινδύνου με τη μορφή άγχους, το Εγώ
μπαίνει σε μία αμυντική θέση σε μια προσπάθεια να αποτρέψει
το άγχος
• Αυτό το κάνει χρησιμοποιώντας τους λεγόμενους μηχανισμούς

άμυνας του Εγώ
40
• Οι μηχανισμοί άμυνας του Εγώ είναι ασυνείδητοι μηχανισμοί
που μειώνουν το άγχος που προκύπτει από την απειλή μη
αποδεκτών ενορμήσεων
• Μια ουσιαστική πτυχή της προσωπικότητάς μας αποτελεί και το

χαρακτηριστικό στυλ άμυνας που έχουμε για τη διαχείριση του
άγχους
41
• Έχουν αναγνωριστεί και περιγραφεί πολλοί μηχανισμοί άμυνας
του Εγώ
• Στις επόμενες διαφάνειες, περιγράφονται η καταστολή, η

εκλογίκευση, ο σχηματισμός εξ αντιδράσεως, η προβολή, η
παλινδρόμηση, η μετάθεση, η ταύτιση και η μετουσίωση
42
• Η Καταστολή αναφέρεται στην αφαίρεση οδυνηρών εμπειριών
και απαράδεκτων ενορμήσεων από το συνειδητό νου
• Δεν επιτίθεμαι, όταν θυμώνω

• Αφαιρώ από το νου μια δυσάρεστη εμπειρία
43
• Η Εκλογίκευση αναφέρεται στην παροχή μιας φαινομενικά
λογικής εξήγησης για μη αποδεκτά συναισθήματα και
συμπεριφορές, με σκοπό να αποκρύψω (κυρίως από τον ίδιο μου
τον εαυτό) τα υπόγεια κίνητρα και συναισθήματά μου
• Ένας γονέας κακοποιεί σωματικά το παιδί του και λέει ότι το

κάνει για το καλό του
• Δεν άπλωσα τα ρούχα, γιατί ήταν μακριά η απλώστρα
44
• Ο Σχηματισμός εξ αντιδράσεως αναφέρεται στην ασυνείδητη
αντικατάσταση εσωτερικών απειλητικών επιθυμιών και
φαντασιώσεων με μια υπερβολική έκδοση του ακριβώς
αντίθετού τους
• Είμαι αγενής απέναντι σε κάποιον που βρίσκω ελκυστικό

• Ένα αγόρι στην Στ' Δημοτικού πειράζει τα μαλλιά της
μπροστινής του, γιατί νιώθει σεξουαλική έλξη προς αυτή
45
• Η Προβολή αναφέρεται στην απόδοση των απειλητικών
συναισθημάτων, κινήτρων ή παρορμήσεών μου σε κάποιο άλλο
άτομο ή ομάδα
• Θεωρώ ότι κάποιος είναι ανέντιμος, επειδή εγώ πιστεύω ότι

είμαι ανέντιμος
• Κατηγορώ τη σύντροφό μου για απιστία, γιατί εγώ έχω σκεφτεί
να απιστήσω
46
• Η Παλινδρόμηση αναφέρεται στη μετάπτωση σε μία ανώριμη
συμπεριφορά ή σε πρώιμα στάδια ανάπτυξης, μία περίοδο κατά
τη οποία τα πράγματα ήταν πιο ασφαλή, ώστε να αντιμετωπιστεί
μια εσωτερική σύγκρουση και οι νοούμενες απειλές
• Χρησιμοποιώ μωρουδιακή γλώσσα, παρά το ότι έχω κατακτήσει

την ενήλικη γλώσσα, ως αντίδραση στο στρες
• Ο 8χρονος Γιωργάκης παρουσιάζει εκ νέου προβλήματα
νυχτερινής ενούρησης, όταν γεννιέται η αδερφή του
47
• Η Μετάθεση αναφέρεται στη μετακίνηση μη αποδεκτών
επιθυμιών ή ενορμήσεων σε ένα πιο ουδέτερο και λιγότερο
απειλητικό υποκατάστατο
• Κλείνω απότομα την πόρτα ή βάζω τις φωνές προς ένα άτομο
άλλο από αυτό με το οποίο είμαι εκνευρισμένος
• Έχω νευριάσει με το αφεντικό του αλλά επειδή δεν μπορώ να
ξεσπάσω στο ίδιο, επειδή φοβάμαι μη με απολύσει, ξεσπάω στα
παιδιά μου ή τη γυναίκα μου
48
• Η Ταύτιση αναφέρεται στο χειρισμό συναισθημάτων απειλής και
άγχους, με το να υποδυόμαστε ασυνείδητα τα χαρακτηριστικά
ενός άλλου ανθρώπου, ο οποίος φαίνεται πιο δυνατός ή
πιο ικανός από μας να τα βγάλει πέρα
• Ένα παιδί που έχει εκφοβιστεί γίνεται εκφοβιστής

• Πληγώθηκα στον έρωτα και πληγώνω εγώ από δω και πέρα
49
• Η Μετουσίωση αναφέρεται στη διοχέτευση απαράδεκτων
σεξουαλικών ή επιθετικών ενορμήσεων σε κοινωνικά
αποδεκτές και πολιτιστικά ενισχυτικές δραστηριότητες
• Στρέφω το θυμό μου σε κάποιο άθλημα που απαιτεί σωματική

επαφή
• Γίνομαι πολιτικός για να διοχετεύσω την τάση μου να
χειραγωγώ και να εξουσιάζω τους άλλους
50
Εργασία
• Να εξηγήσετε μέσα από ένα παράδειγμα τη λειτουργία του
Εκείνου, του Υπερεγώ και του Εγώ
• Πώς θα μπορούσε το Εγώ να δικαιολογήσει την άμεση

ικανοποίηση του Εκείνου με το μηχανισμό της εκλογίκευσης,
στο παράδειγμα που αναφέρατε παραπάνω;
53
Εργασία
• Για να απαντήσετε αποτελεσματικά σε αυτή την εργασία, δείτε
τι λέει η ψυχοδυναμική προσέγγιση για το πώς λειτουργούν το
Εκείνο, το Εγώ και το Υπερεγώ:
• Το Εκείνο θέλει (αρχή της ηδονής)

• Το Υπερεγώ δεν αφήνει
• Το Εγώ λύνει τη διαφορά (αρχή της πραγματικότητας)
54
Εργασία
• Για να απαντήσετε αποτελεσματικά σε αυτή την εργασία, δείτε
τι είναι ο μηχανισμός της εκλογίκευσης:
• Η Εκλογίκευση αναφέρεται στην παροχή μιας φαινομενικά

λογικής εξήγησης για μη αποδεκτά συναισθήματα και
συμπεριφορές, με σκοπό να αποκρύψω (κυρίως από τον ίδιο μου
τον εαυτό) τα υπόγεια κίνητρα και συναισθήματά μου
55
Παράδοση 18
1
• Ως προσωπικότητα, ορίζεται ο χαρακτηριστικός τρόπος με τον
οποίο ένα άτομο συμπεριφέρεται, σκέφτεται και αισθάνεται
5
• Τα ερωτήματα που καλείται να απαντήσει ο κλάδος της
ψυχολογίας της προσωπικότητας είναι τα ακόλουθα:
• Πώς διαφέρουν οι άνθρωποι;

• Γιατί διαφέρουν οι άνθρωποι;
• Πώς μπορεί να μετρηθεί η προσωπικότητα;
Η προσέγγιση των χαρακτηριστικών

της προσωπικότητας
7
Χαρακτηριστικά της προσωπικότητας
• Για να περιγράψουμε την προσωπικότητα ενός ανθρώπου
μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε έναν σχεδόν άπειρο αριθμό
επιθέτων, όπως φιλική, επιθετικός, αυταρχική, εκκεντρικός,
πνευματώδης, επιπόλαια
• Έτσι, προκύπτει το ερώτημα: Πώς μπορούμε να περιορίσουμε

τον αριθμό αυτό σε κάτι διαχειρίσιμο, που να έχει ψυχολογικά
νόημα

• Σημαντική στην κατεύθυνση αυτή θεωρείται η συνεισφορά του
Gordon Allport, ο οποίος πίστευε ότι οι άνθρωποι μπορούν να
περιγραφούν όπως και τα αντικείμενα, με βάση τις ιδιότητές
τους
9
• Ο Allport όρισε τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας ως
σχετικά σταθερές προδιαθέσεις συμπεριφοράς με έναν
συγκεκριμένο και συνεπή τρόπο
• Για παράδειγμα, το χαρακτηριστικό της μεθοδικότητας

περιγράφει ένα άτομο το οποίο:
• Οργανώνει τα βιβλία του στα ράφια με αλφαβητική σειρά
• Κρεμά τακτικά τα ρούχα του στη ντουλάπα
• Καταγράφει τις καθημερινές του δραστηριότητες στο ημερολόγιο
10

• Ποια είναι η διαφορά ανάμεσα στις ακόλουθες δύο προτάσεις;
• «Ο Γιώργος οργανώνει τα βιβλία του, γιατί είναι μεθοδικός»

• «Ο Γιώργος είναι μεθοδικός, γιατί οργανώνει τα βιβλία του»
11
• Στην πρώτη πρόταση («Ο Γιώργος οργανώνει τα βιβλία του,
γιατί είναι μεθοδικός»), προσεγγίζουμε την προσωπικότητα σαν
μια εσωτερική προδιάθεση, η οποία πυροδοτεί μια συμπεριφορά
• Στη δεύτερη πρόταση («Ο Γιώργος είναι μεθοδικός, γιατί

οργανώνει τα βιβλία του»), προσεγγίζουμε την προσωπικότητα
ως μία αντανάκλαση των κινήτρων του ατόμου
12

• Η μελέτη των κύριων χαρακτηριστικών ξεκίνησε με τη
διερεύνηση του πώς αναπαρίσταται η προσωπικότητα στην
αποθήκη της σοφίας που ονομάζουμε γλώσσα
• Επί σειρά γενεών, οι άνθρωποι περιγράφουν τους ανθρώπους

με λέξεις
13
• Έτσι, οι πρώτοι ψυχολόγοι πρότειναν ότι τα βασικά
χαρακτηριστικά θα μπορούσαν να βρεθούν, αν αναζητήσει
κανείς τα κύρια θέματα σε όλα τα επίθετα που
χρησιμοποιούνται για την περιγραφή της προσωπικότητας
• Σε μια τέτοια καταγραφή (Allport & Odbert, 1936), βρέθηκαν

18.000 πιθανά χαρακτηριστικά σε ένα λεξικό της αγγλικής
γλώσσας
14

• Οι προσπάθειες για τη συρρίκνωση αυτής της λίστας
βασίστηκαν στην ιδέα ότι τα χαρακτηριστικά της
προσωπικότητας ενδεχομένως είναι οργανωμένα ιεραρχικά
• Τα πιο γενικά ή αφηρημένα χαρακτηριστικά της

προσωπικότητας είναι σε υψηλότερο επίπεδο από τα πιο
συγκεκριμένα και ξεκάθαρα
15
• Τα χαρακτηριστικά που βρίσκονται σε υψηλότερο επίπεδο
συχνά ονομάζονται διαστάσεις ή παράγοντες προσωπικότητας
• Ο ακριβής αριθμός παραγόντων που περιγράφει επαρκώς τα

χαρακτηριστικά της προσωπικότητας έχει προσδιοριστεί
διαφορετικά από διαφορετικές προσεγγίσεις
16

• Σήμερα, οι περισσότεροι ερευνητές συμφωνούν ότι η
προσωπικότητα γίνεται καλύτερα αντιληπτή μέσω πέντε
παραγόντων
• Το μοντέλο αυτό είναι γνωστό ως «η μεγάλη πεντάδα» ή «το

μοντέλο των πέντε μεγάλων» (Big Five)
17
Η Μεγάλη Πεντάδα
• Στο μοντέλο αυτό, χρησιμοποιούμε τις ακόλουθες διαστάσεις
για να περιγράψουμε την προσωπικότητα:
• Δεκτικότητα σε εμπειρίες
• Ευσυνειδησία
• Εξωστρέφεια
• Προσήνεια
• Νευρωτισμός (ή συναισθηματική σταθερότητα)
18
• Η δεκτικότητα σε εμπειρίες συνοψίζει χαρακτηριστικά, όπως το
κατά πόσο ένας άνθρωπος είναι ευφάνταστος ή προσγειωμένος,
προτιμά την ποικιλία ή τη ρουτίνα, είναι ανεξάρτητος ή
συμμορφωμένος
• Η ευσυνειδησία συνοψίζει χαρακτηριστικά, όπως το κατά πόσο

ένας άνθρωπος είναι οργανωμένος ή ανοργάνωτος, είναι
προσεκτικός ή απρόσεκτος, και χαρακτηρίζεται από
αυτοπειθαρχία ή αδύναμη θέληση
19
• Η εξωστρέφεια συνοψίζει χαρακτηριστικά, όπως το κατά πόσο
ένας άνθρωπος είναι κοινωνικός ή αποτραβηγμένος,
παρασύρεται ή είναι εγκρατής, αποζητά τη δράση ή προτιμά την
ηρεμία
• Η προσήνεια συνοψίζει χαρακτηριστικά, όπως το κατά πόσο

ένας άνθρωπος είναι πονόψυχος ή σκληρόκαρδος, έμπιστος ή
καχύποπτος, βοηθητικός ή μη συνεργάσιμος
20
• Ο νευρωτισμός (ή η συναισθηματική σταθερότητα) συνοψίζει
χαρακτηριστικά, όπως το κατά πόσο ένας άνθρωπος είναι
ανήσυχος ή ήρεμος, είναι ανασφαλής ή ασφαλής, είναι
ικανοποιημένος ή χαρακτηρίζεται από αυτολύπηση
21
• Οι πέντε παράγοντες έχουν κερδίσει την προσοχή των
επιστημόνων, επειδή:
• Χαρακτηρίζουν την ποικιλομορφία της προσωπικότητας,

αποφεύγοντας τις επικαλύψεις
• Προκύπτουν σε μεγάλο αριθμό μελετών
• Προκύπτουν σε ευρύ φάσμα συμμετεχόντων και
συμμετεχουσών, καθιστώντας τους ίσως οικουμενικούς
22
Θεωρίες προσωπικότητας
• Η ψυχοδυναμική προσέγγιση
• Η ανθρωπιστική-υπαρξιακή προσέγγιση
• Η κοινωνιογνωστική προσέγγιση
23
• (δείτε το υλικό της Παράδοσης 17)
24
Η ανθρωπιστική-υπαρξιακή προσέγγιση
• Πρόκειται για μία προσέγγιση που ενδιαφέρεται για το πώς οι
άνθρωποι κάνουν υγιείς επιλογές, οι οποίες δημιουργούν την
προσωπικότητά τους
25
• Η προσέγγιση αυτή δίνει έμφαση:
• Στην έμφυτη καλοσύνη των ανθρώπων και τη δυναμική τους για

προσωπική ανάπτυξη (ανθρωπιστική προσέγγιση)
• Στην ευθύνη και την ελευθερία της δημιουργίας και της ζωής,
αλλά και στη διαπραγμάτευση του ζητήματος του νοήματος και
της πραγματικότητας του θανάτου (υπαρξιακή προσέγγιση)
26
• Οι δύο προσεγγίσεις αναφέρονται μαζί, γιατί εστιάζουν στο πώς
μπορεί να αναπτυχθεί η προσωπικότητα στο βέλτιστο βαθμό
27
Η ανθρωπιστική προσέγγιση
• Η προσέγγιση αυτή βλέπει την τάση αυτοπραγμάτωσης (δηλ. η
ροπή ή τάση για πραγμάτωση του εσωτερικού δυναμικού) ως το
μέγιστο παράγοντα της προσωπικότητας
• Παραδείγματα της αυτοπραγμάτωσης είναι η απόκτηση γνώσης,

η έκφραση της δημιουργικότητας, η επιθυμία για προσφορά
28
• Οι ατομικές διαφορές στην προσωπικότητα απορρέουν από το
πώς το περιβάλλον διευκολύνει ή εμποδίζει τις προσπάθειες
ικανοποίησης των ψυχολογικών αναγκών
• Οι έρευνες δείχνουν ότι οι άνθρωποι έχουν λιγότερες

πιθανότητες να είναι ευτυχισμένοι όταν διαμορφώνουν τη ζωή
τους γύρω από στόχους, οι οποίοι δεν ταιριάζουν με την
αληθινή τους φύση και τις ικανότητές τους
29
• Η εμπειρία ροής περιγράφει ένα ωραίο συναίσθημα που
προκύπτει, όταν κάποιος κάνει πράγματα που προκαλούν τις
ικανότητές του, αλλά δεν τις προκαλούν πολύ
Προκλήσεις
ΑΓΧΟΣ
ΑΝΙΑ
Ικανότητες
30
Η υπαρξιακή προσέγγιση
• Η προσέγγιση αυτή θεωρεί ότι η προσωπικότητα διέπεται από
τις συνεχείς επιλογές και αποφάσεις του ατόμου στο πλαίσιο
της πραγματικότητας της ζωής και του θανάτου
31
• Σύμφωνα με την προσέγγιση αυτή, οι δυσκολίες στο να βρούμε
νόημα στη ζωή και στο να αποδεχθούμε την ευθύνη να κάνουμε
ελεύθερες επιλογές προκαλούν ένα είδος άγχους, το οποίο
αποκαλούμε υπαρξιακό άγχος
• Οι υπαρξιστές θεωρητικοί υποστηρίζουν ότι συχνά οι άνθρωποι

επιδιώκουν επιφανειακές απαντήσεις, οι οποίες τους βοηθούν
να αντιμετωπίσουν το υπαρξιακό άγχος και το δέος που
βιώνουν
32
• Ορισμένοι οργανώνουν τη ζωή τους γύρω από την απόκτηση
υλικών αγαθών, άλλοι καταβυθίζονται στα ναρκωτικά ή σε
εθιστικές συμπεριφορές
• Μια πιο υγιής λύση είναι να αντιμετωπίζουμε τα θέματα με

τετράγωνο τρόπο και να μάθουμε να δεχόμαστε και να
ανεχόμαστε τον πόνο της ύπαρξης
33
• Το να είμαστε τελείως ανθρώπινοι σημαίνει να αντιμετωπίζουμε
τις υπαρξιακές πραγματικότητες, αντί να τις αρνούμαστε ή να
υιοθετούμε βολικές ψευδαισθήσεις
• Η αντιμετώπιση αυτή απαιτεί θάρρος, το οποίο μπορεί να

διευκολυνθεί με το να αναπτύξουμε υποστηρικτικές σχέσεις με
άλλους ανθρώπους οι οποίοι μπορούν να παρέχουν θετική
αναγνώριση άνευ όρων
34
Η κοινωνιογνωστική προσέγγιση
• Πρόκειται για μια προσέγγιση η οποία αντιλαμβάνεται την
προσωπικότητα υπό το πρίσμα του πώς ο άνθρωπος σκέφτεται
για τις καταστάσεις τις οποίες αντιμετωπίζει στην καθημερινή
ζωή και πώς συμπεριφέρεται αποκρινόμενος σε αυτές
• Εδώ η έμφαση δίνεται στο πώς ο άνθρωπος βιώνει και

κατασκευάζει καταστάσεις
35
• Το ιστορικό των καταστάσεων και η ιστορία μάθησης είναι
καθοριστικοί παράγοντες της συμπεριφοράς
36
• Οι ερευνητές εδώ ενδιαφέρονται για το πώς:
• οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται το περιβάλλον τους

• η προσωπικότητα συμβάλλει στον τρόπο με τον οποίο οι
άνθρωποι κατασκευάζουν καταστάσεις στο νου τους και
• οι στόχοι και οι προσδοκίες μας επηρεάζουν τις αντιδράσεις
μας στις καταστάσεις
37
• Για την πρόβλεψη της συμπεριφοράς είναι απαραίτητες οι
πληροφορίες τόσο για την προσωπικότητα και όσο και για την
κατάσταση
• Σε αρκετά έντονες καταστάσεις (π.χ., σε έναν σεισμό), όλοι

φέρονται το ίδιο, ανεξάρτητα από την προσωπικότητά τους
• Σε πιο μέτριες καταστάσεις (π.χ., στην καθημερινότητα), η

προσωπικότητα επηρεάζει τη συμπεριφορά
38
Παράδοση 19
1
Ο εαυτός
• Όταν περιγράφουμε τον εαυτό μας, αναφερόμαστε συνήθως στα
φυσικά μας χαρακτηριστικά (φύλο, ύψος, βάρος, χρώμα
δέρματος ή μαλλιών), τις δραστηριότητές μας (τα χόμπι μας), τα
γνωρίσματα της προσωπικότητάς μας (εξωστρέφεια,
κοινωνικότητα) ή τους κοινωνικούς μας ρόλους (φοιτητής,
καθηγήτρια, γιος)
Ο εαυτός
• Η έννοια του εαυτού αναφέρεται στη σαφή γνώση ενός
ανθρώπου για τις συμπεριφορές του, τα ελαττώματά του και
άλλα προσωπικά χαρακτηριστικά
• Η έννοια του εαυτού είναι ένα οργανωμένο σώμα γνώσης που

αναπτύσσεται με βάση τις κοινωνικές εμπειρίες και έχει βαθιά
επίδραση στη συμπεριφορά ενός ατόμου κατά τη διάρκεια της
ζωής του
6
Ο εαυτός
• Η γνώση του εαυτού μας είναι οργανωμένη με δύο τρόπους:
• Ως αφηγήσεις επεισοδίων σχετικών με τη ζωή μας

• Ως χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας
Ο εαυτός
• Η αυτοαφηγηματική πλευρά της έννοιας του εαυτού μπορεί να
είναι σύντομη ή πολύ εκτενής
• Η ιστορία της ζωής μας μπορεί να ξεκινά με τη γέννηση και την

ανατροφή μας, να περιγράφει μια σειρά καθοριστικών στιγμών,
και να τελειώσει εδώ που είμαστε σήμερα
8
Ο εαυτός
• Η αυτοαφήγηση οργανώνει τα εντυπωσιακότερα (ή/και τα πιο
αδιάφορα) σημεία της ζωής μας σε μια ιστορία στην οποία
είμαστε ο κεντρικός χαρακτήρας και τα συνενώνει στην έννοια
του εαυτού
Ο εαυτός
• Η έννοια του εαυτού είναι επίσης οργανωμένη με βάση τα
χαρακτηριστικά της προσωπικότητάς μας
• Κάθε άνθρωπος βρίσκει συγκεκριμένα μοναδικά χαρακτηριστικά

προσωπικότητας, ιδιαίτερα σημαντικά για να σχηματίσουν την
έννοια του εαυτού του
[Εδώ θυμηθείτε ότι τα αναφερόμενα χαρακτηριστικά της

προσωπικότητας εξαρτώνται από το ποιος τα αναφέρει]
10
Ο εαυτός
• Οι αυτοαφηγήσεις της συμπεριφοράς μας και τα χαρακτηριστικά
της έννοιας του εαυτού μας δεν ταιριάζουν πάντα
• Τα χαρακτηριστικά είναι γενικεύσεις, με τις οποίες ενδέχεται
να μην ταιριάζουν όλα τα επεισόδια της ζωή μας
• Η έρευνα δείχνει ότι μπορεί να έχουμε μια έντονη αίσθηση του

ποιοι είμαστε παρά το ότι μπορεί να μη θυμόμαστε ούτε ένα
παράδειγμα σχετικά με το πότε συμπεριφερθήκαμε με αυτόν τον
τρόπο
11
Ο εαυτός
• Γνώση για τον εαυτό μας αποκομίζουμε κυρίως από τις
αλληλεπιδράσεις μας με άλλους
12
Ο εαυτός
• Σε μικρές ηλικίες, λαμβάνουμε ανατροφοδότηση για τα
χαρακτηριστικά μας από γονείς, δασκάλους και δασκάλες, τα
αδέλφια, τους φίλους και τις φίλες και αυτό μας βοηθά να
διαμορφώσουμε μια ιδέα για το ποια, ποιες και ποιοι είμαστε
• Ακόμα και ως ενήλικες, σπάνια πιστεύουμε για τον εαυτό μας

κάτι που κανένας άλλος άνθρωπος δεν πιστεύει για μας
13
Ο εαυτός
• Καθώς μεγαλώνουμε, όλα αυτά που έχουν πει για μας οι άλλοι
συσσωρεύονται σε αυτό που βλέπουμε ως ένα είδος γενικής
ομολογίας που μας αφορά
• Συνήθως, υιοθετούμε αυτή τη γενική οπτική του εαυτού μας και

επιμένουμε σε αυτή με πείσμα
14
Ο εαυτός
• Η έννοια του εαυτού ενισχύει τη συνέπεια στις συμπεριφορές
μας σε διάφορες καταστάσεις
• Δηλαδή φερόμαστε με έναν τρόπο που να ταιριάζει με το πώς
θεωρούμε ότι είμαστε σαν άνθρωποι
• Όπως τονίζουν οι υπαρξιακοί θεωρητικοί, συχνά αποκομίζουμε

μια παρηγορητική αίσθηση οικειότητας και σταθερότητας από
το να γνωρίζουμε ποιοι είμαστε
15
Ο εαυτός
• Έχουμε την τάση να αναζητούμε αποδείξεις για την
επιβεβαίωση της έννοιας του εαυτού (αυτο-επαλήθευση) και
θεωρούμε ανησυχητικό το να μας βλέπει κάποιος με τρόπο
διαφορετικό από εκείνον με τον οποίο βλέπουμε τον εαυτό μας
• Η τάση μας να προβάλλουμε στον κόσμο την αντίληψή μας για

τον εαυτό μας συμβάλλει στη συνοχή της προσωπικότητας
16
Αυτοεκτίμηση
• Η αυτοεκτίμηση είναι ο βαθμός στον οποίο εκτιμάμε και
αποδεχόμαστε τον εαυτό μας και ο βαθμός στον οποίο
αρέσουμε στον εαυτό μας
17
• Η υψηλή αυτοεκτίμηση συνδέεται με πιο ευτυχισμένη και υγιή
ζωή, καλύτερη διαχείριση του στρες, και περισσότερη επιμονή
σε δύσκολους στόχους
• Τι μας λέει αυτή η διαπίστωση σε σχέση με την κατεύθυνση της

αιτιότητας (τι προκαλεί τι);
• Πώς μπορούμε να διαλευκάνουμε τι προκαλεί τι;
18
• Δύο σημαντικοί παράγοντες για τον προσδιορισμό της
αυτοεκτίμησης είναι:
• Με ποιους ανθρώπους επιλέγουμε να συγκρίνουμε τον εαυτό

μας, και
• Ποιους τομείς θεωρούμε σημαντικούς για την έννοια του
εαυτού μας
19
• Με ποιους επιλέγουμε να συγκρίνουμε τον εαυτό μας;
20
• Ένας αθλητής, ο οποίος είναι ο δεύτερος καλύτερος στον
κόσμο, θα έπρεπε να αισθάνεται αρκετά υπερήφανος
• Αυτός ο αθλητής ίσως να μην αισθάνεται έτσι, αν το πρότυπο
σύγκρισης περιλαμβάνει το να είναι πρώτος στον κόσμο
21
• Αν ο πραγματικός μας εαυτός (το πώς θεωρούμε ότι είμαστε)
υπολείπεται του ιδανικού εαυτού (του πώς θα θέλαμε να
είμαστε), τείνουμε να νιώθουμε λυπημένοι ή ταπεινωμένοι
• Όταν συνειδητοποιούμε ότι ο πραγματικός μας εαυτός δεν είναι

συμβατός με τον δεοντικό εαυτό (το πώς θεωρούμε ότι έχουμε
καθήκον να είμαστε), είναι πιθανό να νιώσουμε αναστατωμένοι
και ταραγμένοι
22
• Ποιους τομείς θεωρούμε σημαντικούς για την έννοια του
εαυτού μας;
23
• Η αξία του εαυτού για ένα άτομο μπορεί να εξαρτάται κυρίως
από το πόσο καλά τα πάει στο σχολείο, ενώ για κάποιο άλλο
κυρίως από την εμφάνισή του
• Την αυτοεκτίμηση του πρώτου τονώνει ένας καλός βαθμός σε

μια εξέταση, αλλά όχι ένα κομπλιμέντο για το νέο του κούρεμα
• Την αυτοεκτίμηση του δεύτερου τονώνει ένα κομπλιμέντο για το
νέο του κούρεμα, αλλά όχι μία καλή βαθμολογία σε μία εξέταση
24
• Οι άνθρωποι παρακινούνται γενικά να βλέπουν τον εαυτό τους
θετικά
• Συχνά επεξεργαζόμαστε πληροφορίες με μεροληπτικό τρόπο

ώστε να αισθανθούμε καλά για τον εαυτό μας
• Η αυτοεξυπηρετική μεροληψία αναφέρεται στην τάση μας να

καυχιόμαστε για τις επιτυχίες μας, αλλά να υποβαθμίζουμε την
ευθύνη μας για τις αποτυχίες
25
Εργασία
• Είδαμε ότι η υψηλή αυτοεκτίμηση συνδέεται με καλύτερη
διαχείριση του στρες και ότι αυτό μπορεί να σημαίνει είτε ότι
(α) η υψηλή αυτοεκτίμηση μας βοηθά να διαχειριστούμε
καλύτερα το στρες είτε ότι (β) η καλύτερη διαχείριση του στρες
μας βοηθά να έχουμε υψηλότερη αυτοεκτίμηση
• Να περιγράψετε μία υποθετική έρευνα, με την οποία θα

επιδιώξετε να ελέγξετε την υπόθεση (α) ή την υπόθεση (β)
27
Παράδοση 20
1
Στρες (Άγχος)
4
Στρες
• Ως στρες ορίζεται η σωματική και ψυχολογική αντίδραση σε
εσωτερικούς ή εξωτερικούς στρεσογόνους παράγοντες
Πηγές στρες
• Οι στρεσογόνοι παράγοντες είναι συγκεκριμένα γεγονότα ή
χρόνιες πιέσεις που δημιουργούν απαιτήσεις από το άτομο ή
απειλούν την ευημερία του
8
• Τα στρεσογόνα γεγονότα έχουν περιορισμένη έκταση, με αρχή,
μέση και τέλος
• Ακολουθεί μία λίστα με παραδείγματα στρεσογόνων γεγονότων,
και με το βαθμό στρες που αυτοί προκαλούν
• Τι σας κάνει εντύπωση στη λίστα αυτή;

• Σκεφτείτε π.χ., τη φύση των γεγονότων ή την ένταση του στρες που
αυτά προκαλούν
10
1. Βιασμός, Ανακάλυψες ότι είσαι θετικός/ή στον HIV (100)
2. Μόλυνση από σεξουαλικά μεταδιδόμενο νόσημα, πλην HIV (94)
3. Bδομάδα τελικών εξετάσεων, Ανησυχία για εγκυμοσύνη συντρόφου (90)
4. Χωρισμός από σταθερή σχέση (85)
5. Δύο διαγωνίσματα σε μία μέρα (80)
6. Παντρεύεσαι (76)
7. Αλλαγή στην κατοικία (π.χ., μετακόμιση) (69)
11
8. Δήλωση κατεύθυνσης σπουδών (65)
9. Αντιπαραθέσεις με τους καθηγητές (60)
10. Εγγραφή στο Πανεπιστήμιο (55)
11. Η προσπάθεια για άριστα (51)
12. Αποκοιμήθηκες στην τάξη (40)
13. Συμμετοχή σε αθλητικό γεγονός (21)
12
• Προσθέτοντας το βαθμό βαρύτητας κάθε γεγονότος που έφερε
αλλαγή στη ζωή μας, έχουμε έναν σημαντικό δείκτη των
πιθανών μελλοντικών ασθενειών μας
• Στρεσογόνα μπορεί να είναι και θετικά γεγονότα, γιατί απαιτούν

προετοιμασία και προσαρμογή (π.χ., γάμος)
13
• Οι χρόνιοι στρεσογόνοι παράγοντες είναι πηγές στρες που
εμφανίζονται συνεχώς ή επαναλαμβανόμενα
• Τέτοιοι παράγοντες μπορεί να έχουν να κάνουν με:

• τις σχέσεις μας (π.χ., τεταμένες σχέσεις, διακρίσεις, εκφοβισμός)
• τη δουλειά μας (π.χ., εργασία μέχρι εξάντλησης, οικονομικά
προβλήματα)
• το περιβάλλον στο οποίο ζούμε (π.χ., έλλειψη πρόσβασης σε ανέσεις,
απομόνωση, φασαρία, συνωστισμός)
14
• Η πανδημία και οι συνέπειές της αποτελούν επίσης
στρεσογόνους παράγοντες!
• Αυτό μπορεί να εξηγήσει την όξυνση των ψυχολογικών

δυσκολιών που παρατηρείται τα τελευταία δύο χρόνια
15
• Τα στρεσογόνα γεγονότα μας προσκαλούν να κάνουμε κάτι, να
πάρουμε μια πρωτοβουλία για να ελαττώσουμε ή να
ξεπεράσουμε ένα γεγονός
• Τα γεγονότα είναι περισσότερο στρεσογόνα όταν δεν μπορούμε

να κάνουμε τίποτα, όταν δεν έχουμε κανέναν τρόπο να
χειριστούμε την πρόκληση
16
• Η πεποίθηση ότι έχουμε έλεγχο στα γεγονότα που μας
συμβαίνουν σχετίζεται με την αποτελεσματικότητα της
διαχείρισης του στρες
• Έτσι, μία σημαντική πηγή στρες είναι η πεποίθηση ότι δεν

έχουμε έλεγχο στα γεγονότα που μας συμβαίνουν
• Τι μπορείτε να κάνετε με βάση αυτή την πληροφορία σε

περιπτώσεις που βιώνετε στρες;
17
• Σε μία κλασική έρευνα των Overmier και Seligman (1967),
βρέθηκε ότι, αν κάποια σκυλιά εκτίθενται επανειλημμένα σε
ηλεκτροσόκ και δεν έχουν καμία διέξοδο διαφυγής, τότε
αργότερα δεν θα προσπαθήσουν καν να ξεφύγουν, ακόμα και αν
η διέξοδος διαφυγής είναι πλέον διαθέσιμη
18
• Η επίκτητη αίσθηση αδυναμίας προκύπτει από τις
παρελθοντικές μας εμπειρίες και αναφέρεται στην πεποίθηση
ότι δεν έχουμε κανέναν έλεγχο πάνω στην παρούσα κατάσταση
• Η πεποίθηση αυτή θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους

παράγοντες εμφάνισης της κατάθλιψης σε ανθρώπους που
έχουν βιώσει επαναλαμβανόμενα στρεσογόνα γεγονότα
19
Αντιδράσεις στο στρες

• Τι φέρνει μαζί του το Στρες στη ζωή σας, όταν έρχεται;
20
Αντιδράσεις στο στρες
• Το στρες προκαλεί σωματικές και ψυχολογικές αντιδράσεις
21
Σωματικές αντιδράσεις
• Η αντίδραση πάλης ή φυγής (f-f ή fight-or-flight response)
αναφέρεται στη συγκινησιακή και σωματική αντίδραση απέναντι
σε έναν κίνδυνο που αυξάνει την ετοιμότητα για δράση
• Ο νους ρωτάει «Να μείνω και να παλέψω ή να το βάλω στα

πόδια;» και το σώμα ετοιμάζεται αντίστοιχα
22
• Οι σωματικές αντιδράσεις περιλαμβάνουν την αύξηση του
καρδιακού παλμού, της αρτηριακής πίεσης και του ρυθμού
αναπνοής
• Οι αντιδράσεις αυτές στέλνουν περισσότερο οξυγόνο στους μυς,

ώστε να ενεργοποιηθεί η επίθεση ή η διαφυγή
23
• Το σύνδρομο γενικής προσαρμογής αναφέρεται σε μια οργανική
απόκριση τριών φάσεων, η οποία παράγεται ανεξάρτητα από
τον συγκεκριμένο παράγοντα που καλούμαστε να
αντιμετωπίσουμε
• Οι τρεις φάσεις είναι: η φάση συναγερμού, η φάση αντίστασης

και η φάση εξουθένωσης
24
Συναγερμός Εξουθένωση
Αντίσταση στο στρες
Αντίσταση
Χρόνος
25
Χρόνος
Συναγερμός: Το σώμα κινητοποιεί τα αποθέματά του για να αντιδράσει
στην απειλή
26
Χρόνος
Αντίσταση: Το σώμα προσπαθεί να προσαρμοστεί και να αντιμετωπίσει τον
στρεσογόνο παράγοντα καταστέλλοντας περιττές λειτουργίες (όπως η
πέψη, η ανάπτυξη και οι σεξουαλικές ορμές)
27
Χρόνος
Εξουθένωση: Η αντίσταση του σώματος καταρρέει, δημιουργώντας
βλάβες, όπως ευαισθησία στις μολύνσεις, ανάπτυξη όγκων, γήρας, μη
αντιστρέψιμη βλάβη στα όργανα, ή θάνατο
28
• Οι άνθρωποι που εκτίθενται σε χρόνιο στρες βιώνουν μια
πραγματική φθορά του σώματός τους και αυξημένο γήρας
• Δραστηριότητες, όπως η άσκηση και ο διαλογισμός, φαίνεται να

αποτρέπουν κάποιες από τις αρνητικές συνέπειες του στρες και
να επιφέρουν οφέλη υγείας, όπως η μακροζωία και ο
χαμηλότερος κίνδυνος προσβολής από ασθένειες
29
• Οι στρεσογόνοι παράγοντες μπορεί να φθείρουν το
ανοσοποιητικό σύστημα (δηλ. το σύστημα απόκρισης του
σώματος, το οποίο το προστατεύει από βακτήρια, ιούς και
άλλες ξένες ουσίες)
• Έτσι, το στρες σχετίζεται με πιο αργή ανάκαμψη του

οργανισμού από τραυματισμούς ή ασθένειες, με περισσότερες
ασθένειες και με μεγαλύτερη θνησιμότητα
30
• Το χρόνιο στρες συμβάλλει σημαντικά στην αύξηση της
αρτηριακής πίεσης και της πιθανότητας καρδιακής προσβολής
31
Ψυχολογικές αντιδράσεις
• Πιθανόν, το πρώτο πράγμα που κάνει ο νους όταν προκύπτει
ένας στρεσογόνος παράγοντας είναι να προσπαθήσει να
καταλάβει τι συμβαίνει:
• Κατά πόσο είναι το γεγονός αυτό απειλητικό;

• Αν είναι απειλητικό, κατά πόσο μπορεί να γίνει κάτι για αυτό;
32
• Η ερμηνεία ενός ερεθίσματος ως στρεσογόνου ή όχι ονομάζεται
πρωτογενής αξιολόγηση
• Βλέπετε μία μαύρη κουκίδα στο πουκάμισό σας: Πρόκειται για αράχνη
(απειλή) ή για κλωστή (μη-απειλή);
• Νιώθετε ότι πέφτετε με 120 χλμ/ώρα από ένα ικανό ύψος: Είστε μέσα
σε αυτοκίνητο και πέφτετε στο γκρεμό (απειλή) ή είστε σε roller
coaster (μη-απειλή);
33
• Αν η πρωτογενής αξιολόγηση δείξει ότι το γεγονός είναι
στρεσογόνο, ακολουθεί η δευτερογενής αξιολόγηση, δηλαδή ο
καθορισμός του αν το στρεσογόνο γεγονός είναι κάτι που
μπορούμε να ελέγξουμε ή όχι
• Το σώμα αντιδρά διαφορετικά ανάλογα με το κατά πόσο το

στρεσογόνο γεγονός γίνεται αντιληπτό ως απειλή («δεν μπορώ
να το ελέγξω») ή πρόκληση («μπορώ να το ελέγξω»)
34
• Έτσι, η αξιολόγηση ενός γεγονότος έχει δύο βήματα:
• Πρωτογενής αξιολόγηση: Είναι το γεγονός στρεσογόνο ή όχι;

• Δευτερογενής αξιολόγηση: Μπορώ να ελέγξω το γεγονός ή όχι;
35
• Να δώσετε ένα παράδειγμα αυτής της διαδικασίας:
• Ποιο είναι το γεγονός;

• Ποιες είναι οι πιθανές εκβάσεις της πρωτογενούς αξιολόγησης;
• Ποιες είναι οι πιθανές εκβάσεις της δευτερογενούς
αξιολόγησης;
36
• Η επαγγελματική εξουθένωση (burn out) αναφέρεται σε μία
κατάσταση σωματικής, συναισθηματικής και πνευματικής
εξουθένωσης που προκαλείται από τη μακρά εμπλοκή σε μια
συναισθηματικά απαιτητική συνθήκη και συνοδεύεται από
μειωμένη κινητοποίηση και απόδοση
• Η επαγγελματική εξουθένωση είναι ένα συχνό πρόβλημα στα

επαγγέλματα φροντίδας (όπως τα επαγγέλματα τα σχετικά με
την εκπαίδευση και τις υπηρεσίες σωματικής και ψυχικής
υγείας)
37
Παράδοση 21
1
Διαχείριση του στρες
• Τι σχέση έχετε με το Στρες;
• Τι σχέση θα θέλατε να έχετε;

• Τι έχετε κάνει για να αλλάξετε τη σχέση σας με το Στρες;
• Σκεφτείτε βήματα που κάνετε πριν, κατά τη διάρκεια ή μετά την
επίσκεψη του Στρες
8
• Μπορούμε να διακρίνουμε τρεις κατηγορίες τεχνικών
διαχείρισης του στρες
1. Διαχείριση του νου

2. Διαχείριση του σώματος
3. Διαχείριση της κατάστασης
Διαχείριση του νου

• Στην αντιμετώπιση μέσω απώθησης, αποφεύγουμε καταστάσεις
ή σκέψεις οι οποίες μας υπενθυμίζουν έναν στρεσογόνο
παράγοντα και συντηρούμε τεχνητά μια θετική οπτική
• Η αντιμετώπιση μέσω απώθησης είναι τόσο δύσκολη, ώστε

υπάρχει ο κίνδυνος να εξελιχθεί τελικά σε δυσάρεστη εμμονή
10
• Στην ορθολογική αντιμετώπιση, αντιμετωπίζουμε έναν
στρεσογόνο παράγοντα και προσπαθούμε να τον ξεπεράσουμε
• Η ορθολογική αντιμετώπιση είναι μία διαδικασία τριών σταδίων:

Αποδοχή, έκθεση και κατανόηση
11

• Αποδοχή είναι η συνειδητοποίηση ότι ο στρεσογόνος
παράγοντας υπάρχει και δεν μπορεί να φύγει με ευχές
• Έκθεση είναι η έκθεση στον στρεσογόνο παράγοντα και στις

σκέψεις για αυτόν, ακόμα και στην προσπάθεια αναζήτησής του
• Κατανόηση είναι η προσπάθεια να βρεθεί το νόημα του

στρεσογόνου παράγοντα στη ζωή μας
12
• Η αναπλαισίωση αναφέρεται στην εύρεση ενός νέου και
δημιουργικού τρόπου σκέψης για τον στρεσογόνο παράγοντα,
ώστε να μειωθεί η απειλή που προκαλείται από αυτόν
• Βιώνω την απόρριψη από έναν πιθανό ερωτικό σύντροφο ως απειλή,
γιατί «αποδεικνύει» ότι δεν αξίζω σαν άνθρωπος
• Μέσω της αναπλαισίωσης, σκέφτομαι ότι ο πιθανός ερωτικός
σύντροφος δεν απέρριψε εμένα ως άτομο, αλλά τη σχέση που θα
μπορούσε να κάνει μαζί μου
13

• Η αναπλαισίωση αναφέρεται στην εύρεση ενός νέου και
δημιουργικού τρόπου σκέψης για τον στρεσογόνο παράγοντα,
ώστε να μειωθεί η απειλή που προκαλείται από αυτόν
• Μπορείτε να σκεφτείτε άλλα παραδείγματα αναπλαισίωσης;
14
Διαχείριση του σώματος
• Ο διαλογισμός αναφέρεται στην πρακτική εφαρμογή της
εκούσιας περισυλλογής
• Υπάρχουν πολλές μορφές διαλογισμού
• Ένα ελάχιστο κοινό στοιχείο όλων είναι η ύπαρξη ενός

χρονικού διαστήματος ησυχίας
15

• Ο χρόνος που περνάμε κάνοντας διαλογισμό είναι ξεκούραστος
και αναζωογονητικός
• Τα άτομα που κάνουν διαλογισμό μπορούν να ρυθμίσουν

καλύτερα τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους
• Έτσι, έχουν καλύτερη ικανότητα διαχείρισης των
διαπροσωπικών σχέσεων, του άγχους και άλλων
δραστηριοτήτων που απαιτούν συνειδητή προσπάθεια
16
• Η θεραπεία χαλάρωσης είναι μία τεχνική για τη μείωση της
έντασης, μέσω της συνειδητής χαλάρωσης των μυών
• Προκαλεί μία κατάσταση ελαττωμένης μυϊκής έντασης,

εγκεφαλικής δραστηριότητας, καρδιακού ρυθμού,
αναπνευστικού ρυθμού και αρτηριακής πίεσης
• Η χαλάρωση σε τακτά χρονικά διαστήματα μπορεί να μειώσει τα

συμπτώματα του στρες
17

• Η βιοανατροφοδότηση αναφέρεται στη χρήση ενός εξωτερικού
μηχανισμού παρακολούθησης για τη συλλογή πληροφοριών
σχετικά με μία σωματική λειτουργία και για την πιθανή
απόκτηση ελέγχου αυτής της λειτουργίας
18
• Η αερόβια άσκηση αναφέρεται σε άσκηση που αυξάνει τον
καρδιακό παλμό και την πρόσληψη οξυγόνου για μια
παρατεταμένη χρονική περίοδο
• Η αερόβια άσκηση προάγει την ανακούφιση από το στρες και

την ευτυχία, και μειώνει τα συμπτώματα κατάθλιψης
19
Διαχείριση της κατάστασης

• Η διαχείριση της κατάστασης περικλείει την αλλαγή των
καταστάσεων της ζωής μας με τέτοιον τρόπο, ώστε να μειωθεί
η επίδραση του στρες στο νου και στο σώμα μας
20
• Η κοινωνική υποστήριξη είναι η στήριξη που κερδίζουμε μέσω
της αλληλεπίδρασης με άλλους ανθρώπους
• Οι καλές φιλικές σχέσεις και η συμμετοχή σε κοινωνικές

δραστηριότητες και θρησκευτικές ομάδες μπορεί να είναι τόσο
υγιεινές όσο και η άσκηση και η αποφυγή του καπνίσματος
21

• Φαίνεται ότι η αντίδραση f-f είναι πιο συχνά αντρική υπόθεση,
ενώ η αντίδραση «έλα να γίνουμε φίλοι» είναι πιο συχνά
γυναικεία υπόθεση
• Η διαφορά αυτή μπορεί να εξηγήσει την καλύτερη υγεία και

μακροζωία των γυναικών
22
• Μεγάλος όγκος ερευνών βρήκε συσχετισμούς μεταξύ
θρησκευτικότητας, πνευματικότητας και καλύτερης υγείας
• Η θρησκευτικότητα αναφέρεται στην προσχώρηση ή

ενασχόληση με τις πρακτικές μιας συγκεκριμένης θρησκείας
• Η πνευματικότητα αναφέρεται στην πίστη και αφοσίωση σε
κάποια ανώτερη δύναμη, όχι απαραίτητα συνδεδεμένη με κάποια
συγκεκριμένη θρησκεία
23

• Το χιούμορ μπορεί να μειώσει την ευαισθησία στον πόνο και τη
στεναχώρια, και να μειώσει το χρόνο που απαιτείται για να
ηρεμήσουμε μετά από ένα στρεσογόνο γεγονός
24
Ερευνητική υποστήριξη
• Ενώ είναι (σχετικά) εύκολο να βρούμε συσχετίσεις, είναι πολύ
πιο δύσκολο να βρούμε και να ελέγξουμε τη λειτουργία
μηχανισμών που οδηγούν σε αυτές τις συσχετίσεις
• Για παράδειγμα, μπορούμε να συγκρίνουμε ανθρώπους που

ασκούνται και ανθρώπους που δεν ασκούνται ως προς το
στρες, αλλά πώς μπορούμε να ελέγξουμε μέσω ποιου
μηχανισμού σχετίζεται η άσκηση και το στρες;
25
Παράδοση 22
1
• Κοινωνικά προβλήματα, συλλογικές λύσεις
Κοινωνική ψυχολογία
• Η ανάγκη για κοινωνική αλληλεπίδραση είναι ζωτική
• Άνθρωποι που είναι απομονωμένοι κοινωνικά είναι πιο πιθανό

να εκδηλώσουν κατάθλιψη, να αρρωστήσουν και να πεθάνουν
πρόωρα
• Η κοινωνική απομόνωση είναι τόσο κακή για την υγεία όσο και η
παχυσαρκία και το κάπνισμα
5
Κοινωνική ψυχολογία
• Η κοινωνική ψυχολογία μελετά τα αίτια και τις συνέπειες της
κοινωνικότητας
• Ενδιαφέρεται συγκεκριμένα για ερωτήματα, όπως τα ακόλουθα:

• Πώς αλληλεπιδρούμε μεταξύ τους (κοινωνική συμπεριφορά);
• Πώς σκεφτόμαστε οι άνθρωποι ο ένας για τον άλλο (κοινωνική νόηση);
• Πώς οι αλλάζουμε ο ένας τον άλλο (κοινωνική επιρροή);
Κοινωνική συμπεριφορά
• Όλα τα ζώα πρέπει να επιβιώσουν και να αναπαραχθούν, και η
κοινωνικότητα είναι μια στρατηγική για την επίτευξη αυτών των
στόχων
• Από τα χιλιάδες κοινωνικά είδη στον πλανήτη μας, μόνο εμείς

σχηματίζουμε μεγάλης κλίμακας κοινωνίες από γενετικά μη
σχετιζόμενα μεταξύ τους άτομα
8
Κοινωνική συμπεριφορά
• Η ικανότητά μας να ζούμε σε τέτοιες μεγάλες ομάδες είναι ένας
από τους βασικούς λόγους για τους οποίους αναπτύξαμε τόσο
μεγάλους εγκεφάλους, και αυτή η ικανότητα έκανε το είδος μας
να διαπρέψει
Επιβίωση
• Οι πόροι της επιβίωσης (φαγητό, νερό, στέγη) είναι σπάνιοι
• Τα ζώα επιλύουν το πρόβλημα των σπάνιων πόρων με δύο

τρόπους: πληγώνοντας ή βοηθώντας το ένα το άλλο
• Η βλάβη και η βοήθεια είναι φαινομενικά αντίθετες

συμπεριφορές, οι οποίες όμως αποτελούν δύο διαφορετικές
λύσεις για το ίδιο πρόβλημα
10
Επιβίωση
• Ο απλούστερος τρόπος να επιλύσεις το πρόβλημα αυτό είναι να
παίρνεις αυτό που θέλεις και να εξοστρακίζεις οποιονδήποτε
προσπαθεί να σε εμποδίσει
• Επιθετικότητα είναι η συμπεριφορά που έχει στόχο να βλάψει

τον άλλο
• Πρόκειται για μια στρατηγική που χρησιμοποιείται σχεδόν από

κάθε ζώο του πλανήτη
11
Επιβίωση
• Η επιθετικότητα δεν είναι αυτοσκοπός για τα ζώα, αλλά είναι
ένας τρόπος να πάρουν τους πόρους που επιθυμούν
• Μπορείτε να σκεφτείτε παραδείγματα επιθετικότητας που έχει

στόχο την απόκτηση πόρων;
12
Επιβίωση
• Η υπόθεση ματαίωσης-επιθετικότητας υποστηρίζει ότι τα ζώα
δείχνουν επιθετικότητα όταν οι επιθυμίες τους ματαιώνονται
• Η έρευνα έχει δείξει ότι η επιθετικότητα είναι αντίδραση στο

αρνητικό συναίσθημα γενικά, και όχι μόνο στη ματαιωμένη
επιθυμία
• Το εύρημα αυτό εξηγεί ίσως γιατί πολλές πράξεις
επιθετικότητας είναι πιο πιθανό να συμβούν σε ζεστές μέρες,
όταν οι άνθρωποι είναι εκνευρισμένοι
13
Επιβίωση
• Αυτό δεν σημαίνει ότι εκδηλώνουμε επιθετική συμπεριφορά
κάθε φορά που βιώνουμε αρνητικά συναισθήματα
• Η έρευνα έχει δείξει ότι τόσο η βιολογία όσο και η κουλτούρα

διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο
14
Επιβίωση
• Βίαια εγκλήματα (όπως βιαιοπραγίες, φόνοι και σωματική
βλάβη) διαπράττονται σχεδόν αποκλειστικά από άντρες, και
ιδιαίτερα από νέους άντρες
15
Επιβίωση
• Οι περισσότερες κοινωνίες ενθαρρύνουν τους άντρες να είναι
πιο επιθετικοί από τις γυναίκες
• Η επιθετικότητα σχετίζεται επίσης με την παρουσία

τεστοστερόνης
• Η τεστοστερόνη είναι μία ορμόνη η οποία είναι συνήθως
υψηλότερη στους άντρες σε σχέση με τις γυναίκες, στους
νεότερους άντρες σε σχέση με τους μεγαλύτερους άντρες,
στους βίαιους εγκληματίες σε σχέση με τους μη βίαιους
16
Επιβίωση
• Ένας από τους πιο αξιόπιστους τρόπους να προκαλέσουμε
επιθετικότητα σε άνδρες είναι να προκαλέσουμε την κυριαρχία
ή το κύρος τους
• Σε αντίθεση με τη λαϊκή σοφία, πιο επιρρεπείς στη βία είναι οι

άντρες που έχουν ασυνήθιστα υψηλή ιδέα για τον εαυτό τους,
γιατί αυτοί είναι πιο πιθανό να θεωρήσουν τις πράξεις των
άλλων ως προκλήσεις απέναντι στη διογκωμένη αίσθηση που
έχουν για το κύρος τους
17
Επιβίωση
• Και οι γυναίκες μπορεί να είναι επιθετικές
• Η επιθετικότητά τους τείνει να είναι περισσότερο εστιασμένη

σε προκλήσεις που αφορούν τους πόρους τους παρά το κύρος
τους
18
Επιβίωση
• Σε σύγκριση με τους άντρες, oi γυναίκες είναι:
• Πολύ λιγότερο πιθανό να επιτεθούν χωρίς πρόκληση ή να

επιτεθούν με τρόπους που προκαλούν σωματική βλάβη
• Ελάχιστα λιγότερο πιθανό να επιτεθούν όταν προκληθούν ή να
επιτεθούν με τρόπους που να προκαλούν ψυχολογικό τραύμα
• Πιο πιθανό να επιτεθούν προκαλώντας κοινωνική βλάβη (π.χ.,
εξοστρακίζοντας τους άλλους ή διαδίδοντας κακόβουλες φήμες
για αυτούς)
19
Επιβίωση
• Η επιθετικότητα είναι ένας τρόπος επίλυσης του προβλήματος
των σπάνιων πόρων, αλλά δεν είναι ο πιο αποτελεσματικός
• Όταν τα άτομα συνεργαστούν, μπορούν συχνά να αποκτήσουν

περισσότερους πόρους από ό,τι το καθένα μόνο του
• Συνεργασία είναι η συμπεριφορά δύο ή περισσότερων ατόμων

που οδηγεί σε αμοιβαίο όφελος
20
Επιβίωση
• Η συνεργασία θεωρείται ένα από τα μεγαλύτερα επιτεύγματα
του είδους μας
• Σκεφτείτε παραδείγματα συνεργασίας
21
Επιβίωση
• Αφού η συνεργασία είναι τόσο αποτελεσματική, γιατί δεν
συνεργαζόμαστε πάντα;
• Η συνεργασία μπορεί να είναι ωφέλιμη, αλλά εμπεριέχει και

κινδύνους
22
Επιβίωση
• Παραδείγματα τέτοιων κινδύνων σκιαγραφούνται σε ένα απλό
παιχνίδι που ονομάζεται το δίλημμα του φυλακισμένου
• Για μία παρουσίαση του διλήμματος, δείτε εδώ (κάντε αντιγραφή

και επικόλληση):
https://www.youtube.com/watch?v=17o8CIeXV2Y
23
Επιβίωση
• Φανταστείτε ότι εσείς και ένα φιλικό σας πρόσωπο
συλλαμβάνεστε για ληστεία, στην οποία κλέψατε μερικά
εκατομμύρια ευρώ
24
Επιβίωση
• Στην ανάκριση, οι αστυνομικοί σας λένε:
• Αν δεν μιλήσετε ούτε εσείς ούτε το φίλο σας, θα

καταδικαστείτε και οι δύο σε 1 χρόνο φυλάκισης
• Αν καταδώσετε το φίλο σας, θα το θεωρήσουμε αποκλειστικό
υπεύθυνο της ληστείας και θα καταδικαστεί σε 20 χρόνια
φυλάκισης, ενώ εσείς θα αφεθείτε ελεύθερο
• Αν και εσείς καταδώσετε το φίλο σας και το φίλο σας
καταδώσει εσάς, θα καταδικαστείτε και οι δύο σε 10 χρόνια
φυλάκισης
25
Επιβίωση
• Τι θα κάνατε; Γιατί;
Α καταδίδει Β Α δεν καταδίδει Β

Β καταδίδει Α 10 χρόνια στο Α 20 χρόνια στο Α
10 χρόνια στο Β Ελεύθερος στο Β
Β δεν καταδίδει Α Ελεύθερο το Α 1 χρόνο στο Α
20 χρόνια στο Β 1 χρόνο στο Β
26
Επιβίωση
• Το δίλημμα του φυλακισμένου απεικονίζει το πώς η συνεργασία
ωφελεί τους πάντες, αλλά μόνο αν όλοι συνεργαστούν
• Αν κάποιο άτομο δεν συνεργαστεί, τότε όλα τα άτομα

πληρώνουν το τίμημα
• Το γεγονός αυτό μας δυσκολεύει να αποφασίσουμε αν θα πρέπει

να συνεργαστούμε ή όχι
27
Επιβίωση
• Αν όλοι πληρώναμε φόρους κανονικά, οι φορολογικοί
συντελεστές θα παρέμεναν χαμηλοί και όλοι θα ωφελούμασταν
από τις καλοφτιαγμένες γέφυρες και τα εξαιρετικά μουσεία
• Όμως γνωρίζουμε ότι εκείνοι που φοροδιαφεύγουν έχουν τα
ίδια οφέλη, και μάλιστα ότι εμείς έχουμε πληρώσει για αυτά
• Αν ήμαστε σίγουροι ότι όλοι πληρώνουν φόρους, δεν θα είχαμε
πρόβλημα να πληρώνουμε κι εμείς, αλλά δεν θέλουμε να
πληρώνουμε φόρους αν οι άλλοι δεν πληρώνουν τους δικούς
τους
28
Επιβίωση
• Πώς ξέρουμε ποια άτομα να εμπιστευτούμε; Η έννοια της
ομάδας παίζει εδώ έναν σημαντικό ρόλο
• Η ομάδα είναι μία συνάθροιση ανθρώπων οι οποίοι έχουν κάτι

κοινό που τους διαχωρίζει από τους άλλους
• Το κάθε άτομο είναι μέλος πολλών τέτοιων ομάδων (π.χ., οικογένεια,
αθλητικό σωματείο, θρησκεία, έθνος)
29
Επιβίωση
• Τα μέλη των ομάδων σε γενικές γραμμές εμπιστεύονται τα άλλα
μέλη και τα θεωρούν ειλικρινή, δίκαια και καλά
• Η προκατάληψη είναι μία θετική ή αρνητική εκτίμηση ενός

άλλου ατόμου με βάση την ομαδική του υπαγωγή
• Η διάκριση είναι μία θετική ή αρνητική συμπεριφορά προς

κάποιο άλλο άτομο με βάση την ομαδική του υπαγωγή
30
Επιβίωση
• Ακόμα και όταν οι άνθρωποι κατανέμονται τυχαία σε ανούσιες
ομάδες (όπως «ομάδα 1» και «ομάδα 2»), εξακολουθούν να
φέρονται προνομιακά στα μέλη της δικής τους ομάδας
• Η απλή γνώση ότι κάποιος είναι ένας από εμάς και όχι ένας
από τους άλλους μπορεί να δημιουργήσει προκατάληψη και
διάκριση
• Επειδή βασιζόμαστε στο ότι τα μέλη μιας ομάδας ευνοούν το

ένα το άλλο, το ανήκειν κάνει τη συνεργασία λιγότερο
ριψοκίνδυνη
31
Επιβίωση
• Η δυνατότητα εμπιστοσύνης και συνεργασίας είναι ένα από τα
κύρια οφέλη του ανήκειν σε μια ομάδα
32
Παράδοση 23
1
Επιβίωση
• Η δυνατότητα εμπιστοσύνης και συνεργασίας είναι ένα από τα
κύρια οφέλη του ανήκειν σε μια ομάδα
3
Επιβίωση
• Οι ομάδες όμως έχουν και κάποιο τίμημα:
• Όταν προσπαθούν να πάρουν μια απόφαση, σπάνια τα

καταφέρνουν καλύτερα από ό,τι θα τα κατάφερνε το καλύτερο
μέλος μόνο του, και συχνά τα καταφέρνουν χειρότερα
• Όταν οι άνθρωποι είναι σε ομάδες, μπορούν να κάνουν φρικτά
πράγματα, που δεν θα έκαναν μόνοι τους, όπως ταραχές,
λιντσάρισμα και ομαδικούς βιασμούς
Επιβίωση
• Η δυσκολία στη λήψη αποφάσεων μπορεί να οφείλεται στα εξής:
• Οι ομάδες συχνά δεν αξιοποιούν τη γνώση των μελών τους:

Αντί αυτού, δίνουν μεγάλη αξία στα μέλη που είναι υψηλά στην
ιεραρχία ή που είναι ιδιαίτερα ομιλητικά
• Οι ομάδες έχουν συχνά την τάση να εστιάζουν σε πληροφορίες
που μοιράζονται όλα τα μέλη: Συχνά, τις πραγματικά
σημαντικές πληροφορίες τις ξέρουν λίγα μέλη
5
Επιβίωση
• Η δυσκολία στη λήψη αποφάσεων μπορεί να οφείλεται στα εξής:
• Τα μέλη της ομάδας συχνά λαμβάνουν αποφάσεις πιο ακραίες

από τις αποφάσεις που θα έπαιρνε μόνο του ένα μέλος
• Τα μέλη μιας ομάδας ενδιαφέρονται συχνά για το πώς νιώθουν
τα άλλα μέλη και είναι κάποιες φορές απρόθυμα να πάρουν
αποφάσεις που θα χαλάσουν το αίσθημα αρμονίας
Επιβίωση
• Οι φρικτές πράξεις μπορεί να οφείλονται στα εξής:
• Η ένταξη σε μία ομάδα προκαλεί στους ανθρώπους μειωμένη

επίγνωση των ατομικών τους αξιών
• Όταν συναθροιζόμαστε σε ομάδες, εστιάζουμε την προσοχή μας στους
άλλους και όχι στον εαυτό μας
• Έτσι, είναι λιγότερο πιθανό να συμπεριφερθούμε σύμφωνα με τις αξίες
μας και πιο πιθανό να συμπεριφερθούμε σύμφωνα με τις αξίες της
ομάδας
7
Επιβίωση
• Οι φρικτές πράξεις μπορεί να οφείλονται στα εξής:
• Έχουμε την τάση να αισθανόμαστε μειωμένη ευθύνη για τις

πράξεις μας, όταν περιστοιχιζόμαστε από άλλους που
συμπεριφέρονται με τον ίδιο τρόπο
• Είναι λιγότερο πιθανό να βοηθήσουμε κάποιον που βρίσκεται σε
κατάσταση ανάγκης όταν είναι παρόντες και πολλοί άλλοι άνθρωποι,
γιατί υποθέτουμε πως ένας από τους άλλους παρευρισκόμενους είναι
πιο υπεύθυνος από εμάς
Επιβίωση
• Αλτρουισμός είναι η συμπεριφορά που ωφελεί κάποιον άλλο
χωρίς να ωφελεί τον εαυτό μας
• Σκεφτείτε παραδείγματα αλτρουιστικών συμπεριφορών
9
Επιβίωση
• Είναι πάντα αυτές οι πράξεις αλτρουιστικές;
• Σε κάποιες περιπτώσεις, μπορεί οι πράξεις αυτές να κρύβουν

οφέλη για εκείνους από τους οποίους προέρχονται
• Μπορεί να βοηθάμε με την προσδοκία ότι και οι άλλοι άνθρωποι θα μας
βοηθήσουν αν παραστεί ανάγκη
• Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις, δεν υπάρχουν τέτοια οφέλη
• Κρατάμε ανοιχτή την πόρτα για να περάσει κάποιος άνθρωπος
• Δίνουμε φιλοδώρημα σε έναν σερβιτόρο ή μία σερβιτόρα που μπορεί να
μην ξαναδούμε
10
Αναπαραγωγή
• Οι άνθρωποι επιλέγουν τους αναπαραγωγικούς και
σεξουαλικούς τους συντρόφους
• Οι γυναίκες είναι πιο επιλεκτικές από τους άντρες
12
• Σε μια μελέτη, ερευνητές ζήτησαν από ένα ελκυστικό άτομο να
πλησιάσει αγνώστους σε μια πανεπιστημιούπολη και να κάνει
την ερώτηση: «Θα ήθελες να βγούμε απόψε;». Οι μισοί άντρες
και οι μισές γυναίκες απάντησαν θετικά.
• Όταν το ελκυστικό άτομο ρώτησε «Θα έκανες σεξ μαζί μου;»,
καμία από τις γυναίκες δεν συμφώνησε, ενώ τα τρίτα τέταρτα
των αντρών συμφώνησαν.
• Γιατί πιστεύετε ότι υπάρχει αυτή η διαφορά;
13
• Η βιβλιογραφία προτείνει τους ακόλουθους λόγους:
1. Το σεξ είναι βιολογικά πιο ριψοκίνδυνο για τις γυναίκες

• Αν ένας άντρας ζευγαρώσει με μία γυναίκα που δεν παράγει υγιείς
απογόνους ή που δεν θα αναλάβει τις ευθύνες που της αναλογούν για
την ανατροφή τους, δεν έχει χάσει τίποτα περισσότερο από 10 λεπτά
και λίγα σωματικά υγρά
• Αν μια γυναίκα κάνει το ίδιο, έχει χάσει ένα πολύτιμο ωάριο, έχει
υποστεί το κόστος της εγκυμοσύνης, έχει διακινδυνεύσει τη ζωή της
κατά τη γέννα και έχει χάσει τουλάχιστο εννέα μήνες άλλων
αναπαραγωγικών ευκαιριών
14
• Η βιβλιογραφία προτείνει τους ακόλουθους λόγους:
2. Οι γυναίκες προσεγγίζονται τακτικότερα

3. Το κόστος της «ανηθικότητας» για την υπόληψή τους είναι
υψηλότερο
• Όταν το τίμημα του σεξ αυξάνεται για τους άντρες (π.χ., όταν
επιλέγουν μια μακροχρόνια σύντροφο και όχι ένα ραντεβού), γίνονται
εξίσου επιλεκτικοί με τις γυναίκες
15
• Για τους περισσότερους ανθρώπους, ο αριθμός των ανθρώπων
με τους οποίους θέλουμε να κάνουμε σεξ είναι πολύ μικρός, και
ο αριθμός των ατόμων με τα οποία θέλουμε να κάνουμε παιδιά
είναι ακόμα μικρότερος
• Ο αριθμός των ανθρώπων με τους οποίους δεν θέλουμε να
κάνουμε τίποτα από τα δύο είναι υπερβολικά μεγάλος
• Όταν γνωρίζουμε ένα νέο άτομο, πώς αποφασίζουμε σε ποια

κατηγορία εμπίπτει;
16
• Ο πιο σημαντικός παράγοντας είναι η έλξη
• Η έλξη προκαλείται από περιστασιακούς, σωματικούς και

ψυχολογικούς παράγοντες
17
• Περιστασιακοί παράγοντες
• Η φυσική εγγύτητα είναι ένας από τους καλύτερους

προβλεπτικούς παράγοντες του αν δύο άνθρωποι θα
καταλήξουν σε οποιουδήποτε είδους σχέση
18
• Περιστασιακοί παράγοντες
• Η εγγύτητα παρέχει την ευκαιρία της έλξης, το κίνητρο της

έλξης (Η συνύπαρξη με τους άλλους ανθρώπους είναι πολύ πιο εύκολη
αν τους συμπαθούμε παρά αν τους αντιπαθούμε), και τη δυνατότητα
του να γίνει ο άλλος πιο οικείος (Συνήθως βρίσκουμε πιο
ελκυστικούς τους ανθρώπους που μας είναι οικείοι)
19
• Σωματικοί παράγοντες
• Οι πιο όμορφοι άνθρωποι κάνουν περισσότερο σεξ, έχουν

περισσότερους φίλους, και διασκεδάζουν περισσότερο από τους
λιγότερο όμορφους ανθρώπους
• Οι πιο όμορφοι άνθρωποι κερδίζουν περισσότερα χρήματα στη
διάρκεια της ζωής τους
• Οι μητέρες είναι πιο τρυφερές και παίζουν περισσότερο με τα
παιδιά τους, όταν αυτά είναι πιο ελκυστικά
20
• Σωματικοί παράγοντες
• Τα πρότυπα ομορφιάς διαφέρουν από κουλτούρα σε κουλτούρα
21
• Ψυχολογικοί παράγοντες
• Από τη στιγμή που οι άνθρωποι αρχίζουν να αλληλεπιδρούν, τα

εσωτερικά χαρακτηριστικά τους παίζουν σημαντικό ρόλο στη
διατήρηση του ενδιαφέροντος
• Τέτοια χαρακτηριστικά είναι η προσωπικότητα, οι απόψεις, οι
αξίες, οι στάσεις, οι φιλοδοξίες, κλπ.
22
• Η έρευνα δείχνει ότι συνήθως μας έλκουν περισσότερο άτομα

παρόμοια με μας
• Η ομοιότητα μπορεί να είναι ελκυστική, γιατί καθιστά πιο
εύκολη την αλληλεπίδραση, προκαλεί αίσθηση ασφάλειας, γιατί
νιώθουμε ότι, αφού μοιραζόμαστε αυτές τις απόψεις, λογικά
είναι οι σωστές, και είναι πιο πιθανό να αρέσουμε και εμείς
στους άλλους και το να αρέσουμε είναι μία πηγή έλξης
23
• Παρόλο που τείνουμε να μας αρέσουνε άτομα στα οποία

αρέσουμε, αξίζει να σημειωθεί ότι μας αρέσουν ιδιαιτέρως
άτομα στα οποία αρέσουμε και στα οποία δεν αρέσει κανένας
άλλος
24
• Μόλις έχουμε «τραβήξει» ένα ταίρι, είμαστε έτοιμοι για
αναπαραγωγή
• Η ανθρώπινη αναπαραγωγή συνήθως συμβαίνει μέσα στο

πλαίσιο μιας μακρόχρονης ρομαντικής σχέσης
• Μόνο λίγα ζώα κάνουν τέτοιου είδους σχέσεις και εμείς είμαστε
μέσα σε αυτά
25
• Τα βρέφη των ανθρώπων γεννιούνται πριν την πλήρη ανάπτυξή
τους
• Συνεπώς, χρειάζονται περισσότερη φροντίδα από αυτή που

μπορεί να παράσχει ένας μόνο γονιός
26
• Στις περισσότερες κουλτούρες, οι αφοσιωμένες μακροχρόνιες
σχέσεις σηματοδοτούνται από το γάμο
• Γιατί παντρευόμαστε;
27
• Η άποψη ότι παντρευόμαστε από αγάπη είναι σχετικά
πρόσφατη, και εμφανίστηκε στις Δυτικές κοινωνίες κατά τον
17ο αι.
• Οι αρχαίοι Έλληνες και οι Ρωμαίοι παντρεύονταν, αλλά

θεωρούσαν την αγάπη τρέλα
• Οι Ευρωπαίοι του 12ου μ.Χ. αι. παντρεύονταν αλλά θεωρούσαν
την αγάπη ένα παιχνίδι μεταξύ των ιπποτών και των κυριών
της αυλής
28
• Από την αρχή της καταγεγραμμένης ιστορίας, ο γάμος
παραδοσιακά εξυπηρετεί μία ποικιλία μη ρομαντικών
λειτουργιών
• Π.χ. επικύρωση συμφωνιών μεταξύ οικογενειών ή αποπληρωμή

δανείων
29
• Τι είναι η αγάπη;
• Οι ψυχολόγοι διακρίνουν δύο βασικά είδη της: τον παθιασμένο

έρωτα και τη συντροφική αγάπη
30
• Ο παθιασμένος έρωτας περιγράφει μία εμπειρία που
περιλαμβάνει συναισθήματα ευφορίας, οικειότητας και έντονης
σεξουαλικής έλξης
• Η συντροφική αγάπη περιγράφει μία εμπειρία που περιέχει

στοργή, εμπιστοσύνη και ενδιαφέρον για την ευημερία του άλλου
ατόμου
31
• Η ιδεώδης ρομαντική αγάπη αναδεικνύει και τα δύο είδη
αγάπης, αλλά οι ταχύτητες, οι τροχιές και η διάρκεια των δύο
εμπειριών είναι συνήθως διαφορετικές
32
• Ο παθιασμένος έρωτας είναι αυτός που φέρνει κοντά δύο
ανθρώπους: Έχει ένα αστραπιαίο ξεκίνημα, φθάνει γρήγορα
στην κορύφωσή του και αρχίζει να ελαττώνεται μέσα σε λίγους
μήνες
• Η συντροφική αγάπη είναι αυτή που κρατά τους ανθρώπους

μαζί: Χρειάζεται λίγο χρόνο για να ξεκινήσει, αναπτύσσεται
αργά και δεν χρειάζεται να σταματήσει ποτέ
33
Συντροφικότητα
Ένταση
Πάθος
Χρόνος
34
Παράδοση 24
1
Κοινωνική νόηση
• Η κοινωνική νόηση αφορά στις διαδικασίες, μέσω των οποίων οι
άνθρωποι καταλαβαίνουμε τους άλλους ανθρώπους
• Εξάγουμε συνεχώς συμπεράσματα σχετικά με το τι πιστεύουν,

νιώθουν και επιθυμούν oι άλλοι άνθρωποι («Ο Θάνος είναι
θυμωμένος, γιατί πιστεύει πως στην Άντζι αρέσει ο Ιάκωβος»)
και σχετικά με το τι είδους άνθρωποι είναι κατά βάθος («Ο
Θάνος είναι κτητικός»)
5
• Τα συμπεράσματά μας για τους άλλους ανθρώπους τα
βασίζουμε σε δύο ειδών πληροφορίες:
• Στις κοινωνικές κατηγορίες στις οποίες ανήκουν

• Στα συγκεκριμένα πράγματα που λένε και κάνουν
• Στερεοτυποποίηση είναι η διαδικασία μέσω της οποίας
βγάζουμε συμπεράσματα για τους άλλους ανθρώπους, στη
βάση της γνώσης που έχουμε για τις κατηγορίες στις οποίες
αυτοί ανήκουν
7
• Όταν προσφέρουμε στα παιδιά καραμέλες και όχι τσιγάρα,

έχουμε βγάλει κάποια συμπεράσματα για τις προτιμήσεις τους
βάσει της ηλικίας τους
• Όταν ζητάμε από τον περιπτερά κατευθύνσεις και όχι
οικονομικές συμβουλές, έχουμε βγάλει κάποια συμπεράσματα
για το πεδίο γνώσεών του βάσει του επαγγέλματός του
• Η στερεοτυποποίηση είναι μία πολύ χρήσιμη διαδικασία, η οποία
όμως συχνά παράγει βλαβερά αποτελέσματα
• Αυτό συμβαίνει εξαιτίας του γεγονότος ότι τα στερεότυπα

μπορεί να είναι ανακριβή, να χρησιμοποιούνται περισσότερο
από όσο πρέπει, να αυτοδιαιωνίζονται, και να είναι ασυνείδητα
και αυτόματα
10
• Τα στερεότυπα μπορεί να είναι ανακριβή: Ορισμένα από όσα
πιστεύουμε για τις ομάδες δεν είναι αληθινά
• Για παράδειγμα, δεν υπάρχουν στοιχεία ότι οι Εβραίοι είναι ιδιαίτερα
άπληστοι, ή ότι οι Μεξικανοί τεμπελιάζουν ολημερίς κάτω από ένα
δέντρο
• Αποκτούμε αυτές τις πεποιθήσεις δίνοντας σημασία σε αυτά

που λένε οι άνθρωποι στα σπίτια μας, στις γειτονιές μας, στις
τηλεοράσεις και στους υπολογιστές μας
11
• Τα στερεότυπα μπορεί να χρησιμοποιούνται περισσότερο από
όσο πρέπει: Οι ανθρώπινες κατηγορίες ποικίλλουν τόσο πολύ
που τα στερεότυπα μπορούν να προσφέρουν μόνο μία αμυδρή
ιδέα σχετικά με τα άτομα που απαρτίζουν αυτές τις κατηγορίες
• Η κατηγοριοποίηση των ανθρώπων μπορεί να μας κάνει να

υποτιμήσουμε τη διακύμανση εντός των κατηγοριών και να
υπερτιμήσουμε τη διακύμανση μεταξύ των κατηγοριών
12
• Για παράδειγμα, έστω ότι εστιάζουμε σε δύο κατηγορίες
ανθρώπων, οι οποίες θεωρούμε ότι διαφέρουν κατά ουσιώδεις
τρόπους, αυτούς που ασχολούνται με τις τέχνες και αυτούς που
ασχολούνται με τα λογιστικά
13
• Η υποτίμηση της διακύμανσης εντός των κατηγοριών
αναφέρεται στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι «Όλοι οι άνθρωποι
που ασχολούνται με τις τέχνες είναι εκκεντρικοί»
• Η υπερτίμηση της διακύμανσης μεταξύ των κατηγοριών

αναφέρεται στο λανθασμένο συμπέρασμα ότι «Οι άνθρωποι που
ασχολούνται με τις τέχνες είναι πιο εκκεντρικοί από τους
ανθρώπους που ασχολούνται με τα λογιστικά»
14
Τέχνες
Λογιστικά
Χαμηλός Υψηλός
Βαθμός εκκεντρικότητας
15
Υποτίμηση διακύμανσης εντός κατηγοριών: Όλοι οι άνθρωποι
που ασχολούνται με την τέχνη είναι εκκεντρικοί
Τέχνες Τέχνες
16
Υπερτίμηση διακύμανσης μεταξύ κατηγοριών: Οι άνθρωποι που
ασχολούνται με τις τέχνες είναι πιο εκκεντρικοί από τους
ανθρώπους που ασχολούνται με τα λογιστικά
Λογιστικά Τέχνες
17
• Τα στερεότυπα μπορεί να αυτοδιαιωνίζονται: Αυτό γίνεται με
δύο τρόπους
• Πρώτον, τείνουμε να βλέπουμε αυτό που αναμένουμε να δούμε:

Έτσι, αγνοούμε τις «αποδείξεις» ότι ένα στερεότυπο δεν ισχύει
• Για παράδειγμα, τείνω να εστιάζω στις γυναίκες που δυσκολεύονται
στο παρκάρισμα, αλλά όχι στις γυναίκες που δεν δυσκολεύονται στο
παρκάρισμα ή στους άντρες που δυσκολεύονται στο παρκάρισμα
18
• Τα στερεότυπα μπορεί να αυτοδιαιωνίζονται: Αυτό γίνεται με
δύο τρόπους
• Δεύτερον, τείνουμε να συμπεριφερόμαστε με τον τρόπο που

κάποιος άνθρωπος θα περίμενε από εμάς να συμπεριφερθούμε:
Έτσι, επιβεβαιώνουμε τα στερεότυπα που αναφέρονται σε μας
(η τάση αυτή ονομάζεται αυτοεκπληρούμενη προφητεία)
19
• Τα στερεότυπα μπορεί να είναι ασυνείδητα και αυτόματα
• Τα στερεότυπα είναι ασυνείδητα, αν δεν γνωρίζουμε ότι τα

χρησιμοποιούμε
• Τα στερεότυπα είναι αυτόματα, αν δεν μπορούμε να τα
αποφύγουμε, ακόμα και εάν προσπαθούμε
20
• Η έννοια της στερεοτυπικής απειλής αναφέρεται στο φόβο μας
ότι θα επιβεβαιώσουμε ένα διαδεδομένο στερεότυπο για την
ομάδα μας
• Παραδόξως, ο φόβος αυτός συχνά μας οδηγεί να

επιβεβαιώνουμε τελικά αυτό το πρότυπο
21
Κοινωνική επιρροή
• Η κοινωνική επιρροή αναφέρεται στον έλεγχο της
συμπεριφοράς ενός ανθρώπου από έναν άλλο
• Είναι ένα φαινόμενο που συμβαίνει συχνά
• Μπορείτε να σκεφτείτε μερικά παραδείγματα;
23
• Όλες οι τεχνικές κοινωνικής επιρροής που χρησιμοποιούμε
βασίζονται στο ότι οι άνθρωποι έχουμε τρία βασικά κίνητρα:
• Το ηδονιστικό κίνητρο
• Το κίνητρο της αποδοχής
• Το κίνητρο της ακρίβειας
24
• Το ηδονιστικό κίνητρο είναι το κίνητρο να βιώνουμε
ευχαρίστηση και να αποφεύγουμε τον πόνο
• Η κοινωνική επιρροή συχνά περιλαμβάνει τη δημιουργία

καταστάσεων κατά τις οποίες οι άλλοι μπορούν να αποκομίσουν
περισσότερη ευχαρίστηση κάνοντας αυτό που θέλουμε εμείς να
κάνουν παρά να κάνουν κάτι άλλο
25
• Οι ανταμοιβές και οι τιμωρίες, όμως, δεν λειτουργούν πάντα
προς την επιθυμητή κατεύθυνση
26
• Δείτε τι έγινε σε μία έρευνα:
• Ερευνητές τοποθέτησαν πινακίδες σε δύο τουαλέτες ενός
κολεγίου
• Η μία πινακίδα έλεγε «Παρακαλώ, μη γράφετε στους τοίχους»,
ενώ η άλλη «Σε καμία περίπτωση μη γράφετε στους τοίχους»
• Τι πιστεύετε ότι συνέβη στους τοίχους των δύο τουαλετών
μετά από δύο εβδομάδες; Γιατί;
27
• Δύο βδομάδες αργότερα, οι τοίχοι της δεύτερης τουαλέτας
είχαν πολλά περισσότερα γκράφιτι από τους τοίχους της
πρώτης τουαλέτας
• Είναι πιθανό στους φοιτητές και τις φοιτήτριες να μην άρεσε το

απειλητικό ύφος της δεύτερης πινακίδας και να επέλεξαν να
γράψουν στους τοίχους για να δείξουν ότι μπορούν να το
κάνουν
28
• Το κίνητρο της αποδοχής είναι το κίνητρο να γινόμαστε
αποδεκτοί και να αποφεύγουμε την απόρριψη
• Νόρμες είναι οι άγραφοι κανόνες που ορίζουν τα εθιμικά

πρότυπα συμπεριφοράς, τα οποία μοιράζονται τα άτομα που
εντάσσονται σε κάποιον πολιτισμό
• Μαθαίνουμε τις νόρμες με ευκολία και τις ακολουθούμε, διότι
γνωρίζουμε ότι, αν δεν το κάνουμε, οι άλλοι δεν θα μας
εγκρίνουν
29
• Ένα παράδειγμα είναι η νόρμα της αμοιβαιότητας, ο άγραφος
κανόνας που υπαγορεύει ότι οι άνθρωποι πρέπει να ευεργετούν
αυτούς που τους έχουν ευεργετήσει
• Σε μια έρευνα, οι ερευνητές διάλεξαν τυχαία από έναν

τηλεφωνικό κατάλογο μερικά ονόματα αγνώστων και τους
έστειλαν χριστουγεννιάτικες κάρτες
• Οι ερευνητές έλαβαν πίσω αντίστοιχα κάρτες από τους
περισσότερους αγνώστους
30
• Οι άνθρωποι μπορούν να μας επηρεάσουν επικαλούμενοι
γνωστές νόρμες, αλλά μπορούν επίσης να μας επηρεάσουν
ορίζοντας καινούργιες νόρμες σε αμφιλεγόμενες, θολές ή
καινοφανείς καταστάσεις
• Η συμμόρφωση περιγράφει την τάση να κάνουμε ό,τι κάνουν και

οι άλλοι, απλώς επειδή το κάνουν οι άλλοι
• Η υπακοή αναφέρεται στην τάση να κάνουμε αυτό που μας
υπαγορεύει η εξουσία
31
• Το κίνητρο της ακρίβειας είναι το κίνητρο να πιστεύουμε αυτό
που είναι σωστό και να αποφεύγουμε να πιστεύουμε αυτό που
είναι λάθος
• Μία ένδειξη του αν κάτι είναι σωστό ή λάθος είναι το τι κάνουν

οι άλλοι, ενώ μία άλλη ένδειξη είναι η συνέπεια των απόψεών
μας μεταξύ τους
32
• Πληροφοριακή επιρροή είναι το φαινόμενο που προκύπτει όταν
η συμπεριφορά ενός άλλου ατόμου παρέχει πληροφορίες
σχετικά με το τι είναι σωστό
33
• Για παράδειγμα, διαφημίσεις που περιέχουν προτάσεις, όπως
Τα περισσότερα άτομα αυτό αγοράζουν, Και εγώ αυτό
χρησιμοποιώ, και best seller βασίζονται σε αυτό το φαινόμενο
• Οι διαφημίσεις αυτές υπενθυμίζουν ότι κάποιοι άλλοι άνθρωποι

αγοράζουν τα συγκεκριμένα προϊόντα γιατί γνωρίζουν κάτι που
εμείς δεν γνωρίζουμε και καλό θα ήταν να ακολουθήσουμε το
παράδειγμά τους
34
• Η πειθώ είναι το φαινόμενο που προκύπτει όταν οι στάσεις ή οι
πεποιθήσεις ενός ατόμου επηρεάζονται από την επικοινωνία
που προέρχεται από ένα άλλο άτομο
• Η πειθώ μπορεί να είναι συστηματική, οπότε οι στάσεις ή οι

πεποιθήσεις αλλάζουν μέσω της επίκλησης της λογικής, ή
ευρετική, οπότε οι στάσεις ή πεποιθήσεις αλλάζουν μετά από
επίκληση στη συνήθεια ή στο συναίσθημα
35
• Η τεχνική πόδι-στην-πόρτα αναφέρεται σε μια στρατηγική
κοινωνικής επιρροής στην οποία χρησιμοποιούμε ένα μικρό
αίτημα πριν από ένα μεγάλο αίτημα
• Π.χ., ζητάμε από κάποιον να υπογράψει μία διαμαρτυρία κατά

της καύσης σκουπιδιών (μικρό αίτημα) και μετά του ζητάμε να
βάλουμε έναν κάδο ανακύκλωσης μπροστά στο σπίτι του
(μεγάλο αίτημα)
36
• Η τεχνική αυτή βασίζεται στη λεγόμενη γνωστική ασυμφωνία
• Η γνωστική ασυμφωνία είναι μία δυσάρεστη κατάσταση που

προκύπτει όταν ένα άτομο αναγνωρίζει την ασυνέπεια των
πράξεων, των στάσεων ή των πεποιθήσεών του
• Όταν βιώνουμε γνωστική ασυμφωνία, προσπαθούμε να τη
μειώσουμε και ένας τρόπος για να γίνει αυτό είναι να
αποκαταστήσουμε τη συνέπεια των πράξεων, των στάσεων και
των πεποιθήσεών μας
37
• Στο παραπάνω παράδειγμα, αν δήλωσα ότι είμαι ενάντια στην
καύση σκουπιδιών (μία πεποίθησή μου), δεν μπορώ να πω ότι
δεν θέλω έναν κάδο ανακύκλωσης μπροστά στο σπίτι μου
(πράξη)
• Αν το πω, τότε η πράξη μου δεν θα είναι συνεπής με την

πεποίθησή μου και θα βιώσω γνωστική ασυμφωνία
38

Εισαγωγή Στη Ψυχολογία Με Έμφαση Στις Γνωστικές Λειτουργίες ΒΛΕΙΩΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Εισαγωγή Στη Ψυχολογία Με Έμφαση Στις Γνωστικές Λειτουργίες ΒΛΕΙΩΡΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Εισαγωγή στην Ψυχολογία με

έμφαση στις Γνωστικές

• Βιβλίο [12589335]: Εισαγωγή στην ψυχολογία - Ενιαίο,

• Ψυχολογία είναι η επιστημονική μελέτη του νου και της

• Η συμπεριφορά αφορά τις παρατηρήσιμες πράξεις των

• Αντιλήψεις (Τι καταλάβατε)

• Συμπεριφορές (Τι κάνατε)

• Στόχος μου δεν είναι να γίνετε ψυχολόγοι

Ιστορία της Ψυχολογίας

• Οι ψυχολογικές ανάγκες ως έννοια αναγνωρίστηκαν στις

• Τα σχεσιακά δυναμικά αναγνωρίστηκαν ως έννοια το 1960

Ιστορία της Ψυχολογίας

• Τα προσωπικά εφόδια είναι λίγο μεγαλύτερα σε ηλικία, καθώς

• Αυτό που σήμερα είναι δεδομένο, δεν ήταν πάντα έτσι

Ιστορία της Ψυχολογίας

• Ο Πλάτωνας (428-347 π.Χ.) και ο Αριστοτέλης (384-322

1. Οι ρίζες της ψυχολογίας

• Ο Πλάτωνας υποστήριζε ότι κάποια είδη γνώσης είναι έμφυτα ή

• Ο Αριστοτέλης υποστήριζε ότι η γνώση κατακτιέται μέσω της

1. Οι ρίζες της ψυχολογίας

• Ο διάλογος μεταξύ αυτών των διανοητών συνεχίζεται και

• Η διαφορά της φιλοσοφίας από την ψυχολογία έγκειται στο ότι η

• (περισσότερα θα δούμε στο κεφάλαιο της μεθοδολογίας

1. Οι ρίζες της ψυχολογίας

• Ο Descartes (Γάλλος φιλόσοφος, 1596-1650) υποστήριξε ότι

• Με βάση αυτή την άποψη, προκύπτει το πρόβλημα του δυϊσμού:

1. Οι ρίζες της ψυχολογίας

• Ο Hobbes (Βρετανός φιλόσοφος, 1588-1679) υποστήριξε ότι

• Αιώνες αργότερα, γιατροί ανακάλυψαν ότι συγκεκριμένες

1. Οι ρίζες της ψυχολογίας

• Ο Broca (Γάλλος χειρουργός, 1825-1880) είχε έναν ασθενή,

• Τέτοιου είδους παρατηρήσεις υποδεικνύουν ότι οι νοητικές

1. Οι ρίζες της ψυχολογίας

• Σε μια επιστολή του το 1867, ο William James γράφει: «Μου

• Ο Helmholtz (Γερμανός ερευνητής με γνώσεις φυσιολογίας,

1. Οι ρίζες της ψυχολογίας

• Ο Wundt (μαθητής του Helmholtz, 1832-1920) θεωρούσε ότι

• Αντίστοιχα προς την προσπάθεια των χημικών να καταλάβουν

1. Οι ρίζες της ψυχολογίας Πώς χρησιμοποιούμε στην

• Σε ένα τυπικό πείραμα του Wundt, οι συμμετέχοντες έβλεπαν

• O Wundt παρέδωσε το πρώτο μάθημα ψυχολογίας στο

1. Οι ρίζες της ψυχολογίας Εδώ βλέπουμε πάλι τη

• Ο James (Αμερικανός επιστήμονας, 1842-1910) πίστευε ότι ο

• Επηρεασμένος από τη θεωρία του Δαρβίνου (1809-1882), ο

1. Οι ρίζες της ψυχολογίας

• Οι απόψεις του James έτυχαν μεγάλης προσοχής και, στη

• Οι παρατηρήσεις τους επηρέασαν σημαντικά την εξέλιξη της

2. Η ανάπτυξη της κλινικής ψυχολογίας

• Ο Charcot (Γάλλος γιατρός, 1825-1893) μελέτησε ανθρώπους

• Ο Charcot ανακάλυψε ότι, όταν υπέβαλε αυτούς τους

2. Η ανάπτυξη της κλινικής ψυχολογίας

• O Freud υποστήριξε ότι η υστερία είναι συνέπεια οδυνηρών

• Στη βάση αυτών των απόψεων, ο Freud ανέπτυξε μία

2. Η ανάπτυξη της κλινικής ψυχολογίας

• Στη βάση της θεωρίας αυτής, ο Freud ανέπτυξε μία

• Στις αρχές της δεκαετίας του 1900, οι ιδέες αυτές είχαν

2. Η ανάπτυξη της κλινικής ψυχολογίας

• Το ψυχαναλυτικό κίνημα επηρέασε τη λογοτεχνία, την ιστορία,

• Οι περισσότεροι από τους υποστηρικτές του Freud ήταν και οι

2. Η ανάπτυξη της κλινικής ψυχολογίας

• Ο Freud πρότεινε έναν σκοτεινό τρόπο να βλέπουμε τους

• Ως απάντηση σε αυτό, στα μέσα του 20ου αι., αναπτύχθηκε το

2. Η ανάπτυξη της κλινικής ψυχολογίας

• Οι άνθρωποι θεωρούνται αυτεξούσιοι με μία έμφυτη ανάγκη να