10.

BUDŽET EVROPSKE UNIJE

10.1. Osnove i specifičnosti

U komparaciji sa budžetima drugih država ili integracija, EU ima mnogo specifičnosti,
ne samo u odnosu na osnovno funkcionisanje, već i način prikupljanja i njegovu
krajnju upotrebu. Kako EU nije jedinstvena država, budžet i nije koncipiran na
klasičnim budžetskim principima koji se primjenjuju u unitarnim državama. Budžet ne
odgovara ni formi koja se implementira u međunarodnim organizacijama.1
Finansiranje potreba EU je usko vezano za specifičnu državnu strukturu Zajednice i
njenu kompleksnu organizaciju. Zajedničko finansiranje je uvijek bila ključna
komponenta evropske kohezije. Od nastanka Zajednice, njeno finansiranje je izazov i
predmet stalnih naučnih istraživanja. Čak i više od toga, ono je postalo najaktuelnija
politička i javna tema. U početku, EZ, EEZ i EUROATOM se finansiraju doprinosima
država osnivača (kao i druge višenacionalne regionalne integracije). Treba podsjetiti
da je uobičajeno da rane razvojne faze asocijacija finansiraju osnivači, a kasnije se, u
zavisnosti od dinamike i intenziteta integracija prelazi na klasične fiskalne
instrumente. Taj vid finansiranja prihvatili su osnivači Unije, jer je u početku samo
EZUČ finansirana vlastitim sredstvima, prikupljenim dažbinama na proizvedene
količine uglja. Istina, to su bili skromni prihodi, posebno sa današnje distance, ali
ipak, to je jedini izvor sredstava koji nije prikupljan direktno od država osnivača.

Generalno, odnosi između centralnih organa EU i institucija zemalja članica su po

mnogo čemu specifični.2 Na njih dodatno utiče stalno pristupanje novih članica, što
usložnjava postojeće, već komplikovane odnose. Ipak, može se konstatovati da su
međudržavne relacije utemeljene na principima pripisivanja, prenošenja nadležnosti i
subsidijarnosti, ali i uvažavanja principa proporcionalnosti. Principi su izvedeni iz
suštine komunitarnih odnosa i utemeljeni na primarnoj ideji evropskih integracija. Oni
se snažno reflektuju na kohezionu i multifunkcionalnu ulogu evropskog budžeta,
njegovu unutrašnju strukturu i eksterno djelovanje.
Kada je riječ o načelima budžeta EU, važno je naglasiti da se ona kreću u granicama
opštih budžetskih načela, uz dodatak specifičnosti nametnutih oblikom organizovanja
Zajednice. Opšta budžetska načela izvedena iz nacionalnih su načela jedinstva,
ravnoteže, tačnosti, univerzalnosti, vremenske jednakosti (načelo izrade budžeta EU
na godišnjem nivou), te načelo ravnoteže, specifikacije i jedinstvenosti (jedinstvena
valuta i račun), zatim načelo transparentnosti itd.

Od 1985. god. rashodi EZ se uglavnom finansiraju vlastitim prihodima. Oni se najviše

finansiraju porezima na dodatu vrijednost i prihodima po osnovu ostvarenog GDP,
1
O problematici funkcionisanja EU u kontekstu finansiranja osnovnih funkcija vidjeti u: Čenić Jotanović,
Gordana, Međunarodni ekonomski odnosi, Univerzitet u Banjoj Luci, Ekonomski fakultet Banja Luka, 2006.
god.; Vukmirica Vujo, Špirić Nikola, Ekonomska i monetrana integracija Evrope, Banja Luka, 2005. god.;
Jovanović N. Miroslav, Evropska ekonomska integracija, CID, Ekonomski fakultet Beograd, 2004. god.
2
Neki autori ove odnose marginalizuju. Npr. po S. Stojanoviću "Princip pripisivanja nadležnosti podrazumijeva
da EU nema Kompetenz-Kompetenz, nego su njene nadležnosti izvedene iz nadležnosti članica i, uglavnom
ograničene ekskluzivnosti,...,kao opšte pravilo utemeljeno članom 175. Ugovora o EZ, u kome su regulisana
pitanja zaštite životne sredine. Zajedničke nadležnosti su rezidualne prirode, a tzv. nadležnosti koje služe kao
podrška nadležnostima članica se obavljaju u: industriji, specijalizacici, obrazovanju, zaštiti zdravlja itd." (citat
adaptiran iz Stojanović, S., Budžet EU-sopstveni prihodi i opšti budžetski principi, Beograd, Finanije 1-6/2006.)

1
što zajedno čini oko tri četvrtine ukupnih izvora prihoda. Ovo znači da se finansiranje
Unije zasniva na sredstvima prikupljenim isključivo od njenih članica. Za sada je
teško procijeniti da li će aktuelna finansijska kriza ili drugi globalni razlozi promijeniti
ove okolnosti. No, evidentno je da ovaj vid finansiranja ima i slabosti jer nedovoljno
pospješuje privredni razvoj, posebno u kontekstu ostvarivanja globalnih ambicija EU.

Već je Pariski ugovor o EZUČ uspostavio administrativni i operativni budžet za

nesmetano funkcionisanje ove asocijacije. Ugovorom iz Rima EUROATOM formira
dva budžeta i to: administrativni budžet i budžet za troškove istraživanja i investicije.
Dakle, riječ je o odvojenim budžetima za finansiranje pojedinih oblasti Zajednice.
Međutim, Ugovor o EEZ predviđa jedinstven budžet. Tokom 1965. god. budžeti
EZUČ i EUROATOM se spajaju u jedinstveni budžet EEZ. Kasnije, 1970. god.
Ugovorom iz Luksemburga u opšti budžet EEZ je uključen i budžet za troškove
istraživanja i investiranje EUROATOM.
Na osnovu Luksemburškog ugovora, 1970. god. implementira se sistem prikupljanja
vlastitih prihoda, koji je primjenjiv od 1971. god. Sistem čine carine, dažbine na
poljoprivredne proizvode (uglavnom carine i prelevmani), te dio poreza na dodatu
vrijednost. Na prvi pogled se uočava da su carine i prelevmani klasični prihodi
Zajednice (rezultat zajedničke poljoprivredne politike), dok se PDV prikuplja u njenim
članicama.

Pravni osnov prikupljanja prihoda EU određen je članom 2. Odluke Savjeta Evrope o

sistemu vlastitih prihoda3 od 29. 9. 2000. god. (2000/597/EC, EUROATOM). Prema
ovom aktu budžetske prihode Unije čine: vlastiti prihodi (koji se odnose na carine i
prelevmane dažbine na poljoprivredne proizvode), prihodi od poreza na dodatnu
vrijednost i prihodi koji se obračunavaju prema ostvarenju GDP zemalja članica. 4 U
odnosu na reforme provedene sedamdesetih godina dvadesetog vijeka aktuelni
koncept prikupljanja je "bogatiji" za sredstva determinisana ekonomskom snagom
pojedinih zemalja, a koja zavise od veličine njihovog GDP. Bez obzira što budžet EU
još uvijek ne obuhvata većinu kvalitetnih izvora, promjene su ipak znak značajnog
progresa u još uvijek veoma heterogenoj državnoj zajednici.
I druge administrativne strukture pune budžet Unije tzv. ostalim prihodima, kao što su
kazne, administrativne takse, prihodi od "zateznih" i redovnih kamata, doprinosi i
porezi na dohodak evropske administracije i dr. Ipak, treba konstatovati da je riječ o
skromnim sredstvima u odnosu na druge izvore finansiranja evropskog budžeta.
Uglavnom, u krugovima zagovornija jačanja evropskih integracija postoji ocjena da je
prikupljanje budžetskih prihoda EU komplikovano i neefikasno. Slijedeće, prikupljanje
prihoda u zemljama članicama snažno diversifikuje budžetsku politiku, zatvarajući je
u dužem periodu u okvire zemalja članica, a nerijetko je čini i netransparentnom.

10.2. Makroekonomski aspekti budžeta EU

Budžet je najvažniji konstituent savremenih društveno-ekonomskih sistema. Njime
se, pored monetarne politike, utiče na stanje nacionalne ekonomije i opštedruštveni
razvoj. Moderne države budžetima vrše ogromne preraspodjele ukupnog outputa, pa
ne iznenađuje što makroekonomija ove prihode i rashode svrstava u respektabilne
3
Do ove odluke članice su zadržavale 10 % iznosa poljoprivrednih taksi, poreza na šećer i carina. Novom
odlukom se zadržava 25 %. Prihodi od PDV naplaćuje se na harmonizovanu osnovicu svih članica.
4
Članice moraju transferisati naplaćene vlastite prihode u budžet Unije. Ukoliko to ne učine, Evropska komisija
može pokrenuti tužbu kod Evropskog suda pravde, a na osnovu člana 228. Ugovora o osnivanju EZ.

2
makroekonomske veličine. Većina razvijenih tržišnih privreda budžetskom politikom
preraspodeljuje između 30 i 50% outputa. Javni rashodi (kao % od ostvarenog GDP)
u 2003. god. za najznačajnije članice EU25 su iznosili: Njemačka i Italija 49%, Velika
Britanija 44%, Francuska 55%, a Švedsku čak 58%.5

Moderna država koristi budžet kao jednu od najvažnijih makroekonomskih poluga u

kreiranju mjera ekonomske politike i usmjeravanju ekonomskog i socijalnog razvoja, i
razvoja ostalih društvenih djelatnosti: zdravstva, obrazovanja, istraživanja i razvoja
isl. Tako država stiče atribut nezaobilaznog ekonomskog aktera tržišne privrede
(Burda i Viploš smatraju da EU i vlade njenih članica oporezuju i troše oko polovine
GDP, dok se za preraspodjelu dohotka troši trećina GDP).6
Iako se uloga nezaobilaznog makroekonomskog faktora ostvaruje različitim spektrom
mjera i postupaka, moraju se apostrofirati one državne funkcije koje sublimiraju
uticaje na monetarnu i budžetsku, odnosno fiskalnu sferu. 7 Primarni uticaj realizuju
nacionalne centralne banke kontrolom deviznog kursa, čuvanjem cjenovne stabilnosti
(držanjem inflacije u planiranim okvirima), kontrolom primarnog tekućeg računa 8 i
kontrolom cjelokupne monetarne sfere uključujući i kontrole kamata. Drugi uticaj se
svodi na ulogu države u preraspodjeli ukupnog outputa i usmjeravanju ukupnih
društvenih potencijala. Tako država postaje proizvođač roba i usluga, koje uglavnom
služe za kolektivnu potrošnju.9 To znači da se budžetska politka može usko vezati za
politku upravljanja tražnjom. Odnosno, veća budžetska izdvajanja (uz optimalno
ponašanje državnih institucija) utiču na rast agregatne tražnje i suprotno, slabija
uloga države u realokaciji outputa govori o antikejnzijanskom rješavanju ekonomskih
problema.
Pri tome je neophodno ukazati na kontroverzu u realizaciji ciljeva preraspodjele koja
se odnosi na dilemu: jednakost ili efikasnost.10 Jer, uobičajeno je da preraspodjela
dohotka od strane države destimuliše tržišne aktere za produktivniju proizvodnju, jer
subvencionirani subjekti u tom ambijentu nisu dovoljno motivisani za efikasno
ekonomsko ponašanje. Na slijedećem grafikonu (10.1.) vide se efekti oporezivanja u
uslovima ravnoteže ponude i tražnje. U koliko dođe do povećanja poreza, privreda iz
tačke ravnoteže E ide u pravcu tačke D. To je prouzrokovano većim cijenama pa se
zbog pada kupovne moći ponuda iz tačke S pomjera u tačku S'. Naravno ovdje ne
analiziramo efekte koji se postižu implementacijom budžetske politike.

5
European Union Committee (2005); Future Financing of the European Union (Authority of the House of Lords,
London).
6
O ulozi države u fiskalnoj sferi vidjeti u: Majkl Burda i Čarls Viploš, Makroekonomija: evropski udžbenik,
CLDS, Beograd, 2004. god., poglavlje o fiskalnoj politici, dugu i emisionoj dobiti, str. 364-384.
7
O ulozi države u ekonomiji vidjeti u: Stiglitz Joseph, Ekonomija javnog sektora, CID, Ekonomski fakultet,
Beograd, 2008. god. Elaborirajući stanje SAD, Stiglitz omogućava i komparaciju sa drugim sistemima.
8
Michael Burda i Charles Wyplosz, Makroekonomija, CLDS, Beograd, str. 152-155.
9
Michael Burda i Charles Wyplosz, Makroekonomija, CLDS, Beograd, str. 365.
10
Michael Burda i Charles Wyplosz, Makroekonomija, CLDS, Beograd, str. 366.

3
 Grafikon 10.1.: Efekti oporezivanja

Redistribucijom sredstava iz budžeta EU najviše se izdvaja za subvencije evropske

poljoprivrede, kohezionu i strukturne politike, koje u genezi imaju cilj smanjivanje
postojećih nejednakosti (što po definiciji) ugrožava efikasnost uloženih sredstava
najprofitabilnijih djelatnosti. Upravo u tome kritičari ovog budžetskog okvira nalaze
argumente za njegovo osporavanje. Kad se tome dodaju izdvajanja za proširenja
koje koriste kandidati u predpristupnim fazama, tada je slika o makroekonomskoj
ulozi evropskog budžeta kompletna.
Međutim, treba naglasiti da se najveći dio outputa članica EU ipak preraspodjeljuje
na nacionalnom nivou. Postoje značajne razlike među zemljama (npr. razlike između
Velike Britanije i Švedske) u visini transfera usmjerenih u ekonomsku i socijalnu sferu
ili druge državne izdatke. Sve ovo utiče na razlike u primarnom budžetskom saldu po
zemljama članicama EU.

Politika prijema novih članica je utemeljena na prilagođavanje nacionalnih ekonomija

kriterijumima konvergencije. Ovaj uslov se odnosi i na zemlje članice. Konvergencija
posebno apostrofira obavezu poštivanja strogih limita budžetskog deficita. Kada se
tome doda činjenica da je učešće budžeta EU u ukupnom GDP svih njenih članica
skromno, to znači da se na nivou Zajednice ne mogu provoditi aktivnosti kratkoročne
stabilizacije koja je uobičajena za moderne tržišne privrede. U tim privredama se
tolerišu više vrijednosti budžetskog deficita koji se može finansirati zaduživanjem i
rastom javnog duga.
Uglavnom, makroekonomska teorija poznaje princip izravnavanja javnih prihoda i
rashoda i njihovo djelovanje na kratkoročne ciklične fluktuacije. Ako npr. dođe do
pada outputa, to može uticati na pad plata i dovesti do pada agregatne tražnje. U tom
slučaju, neophodno je izvršiti korekciju potrošnje u cilju vraćanja putanje tražnje na
prvobitni položaj. Ako nema mogućnosti zaduživanja stanovništva, onda će država
zaustaviti pad agregatne tražnje povećanjem rashoda ili smanjivanjem poreza. Obe
mjere djeluju na rast agregatne tražnje i vraćanje krivulje AD' u raniji ravnotežni
položaj AD (na grafikonu 10.2.). Dakle, riječ je o zaduženju države u cilju održavanja
nivoa agregatne tražnje. Ovo je postupak politike kratkoročne stabilizacije. Suprotno

4
ovoj situaciji, ekspanzijom agregatne tražnje raste inflacije, 11 ali se stvara budžetski
suficit koji se, ukoliko privreda funkcioniše u ciklusima stalnih poremećaja, može
koristiti za vraćanje dugova koje je država napravila ranije. U tom slučaju kriva
agregatne tražnje će se pomjeriti prema desno gore u stanje AD." Budžetski suficit se
koristiti i za druge makroekonomske operacije.

Grafikon 10.2.: Politika stabilizacije budžetom

Dakle, ukoliko dođe do endogenog rasta tražnje, privreda teži iz stanja u A u tačku B.
Ukoliko se ne primjenjuju nikakve mjere stabilizacije, stanje privrede će se premjestiti
u tačku C. Budžetska i fiskalna politike koriguju ove tendencije vraćajući privredu
prema tačci A. Ove mjere mogu čak i u početnoj fazi kretanja iz tačke A u B
zaustaviti kretanje AD krive. Dakle, budžet je (preko deficita, suficita, zaduživanja ili
provođenja aktivnih mjera fiskalne politike) nezaobilazan makroekonomski
instrument, posebno u kreiranju i kontroli kretanja agregatne tražnje. Ovaj teorijski
aspekt se mora uvažiti i na zajedničkom evropskom tržištu, uprvo zbog
makroekonomskih konsekvenci na zajedničkom tržištu i u privredama zemalja
članica, što ovom teorijskom pristupu daje posebnu dimenziju.

Nesporno je da faze uzleta prate suficiti budžetskih sredstava, dok su za periode

recesija obično vezani budžetski deficiti (do njih može doći i u fazi uzleta zbog veće
participacije države u privrednom razvoju, npr. poslije ratova). Zato se primjenjuje
mehanizam automatizma u upravljanju budžetom korišćenjem tzv. automatskih
stabilizatora.
Kao i drugi agregati ili pokazatelji, budžet ima svojstvo endogenosti. Suštinski, ono
podrzumijeva da nema jednostrane, čvrste ili relaksirane fiskalne politike. Upravo su
endogeni odgovori na promjene tržišne situacije izazov za svaku vladu. Naravno,
neophodno je napraviti distinkciju između endogenih i egzogenih faktora. U tom
kontekstu ovaj makroekonomski problem je prikazan na slijedećem grafikonu:

Grafikon 10.3.: Endogene i egzogene budžetske komponente

11
Grafikon pokazuje da mjere fiskalne politike pomjeraju krivu agregatne tražnje, pri čemu dolazi do promjena u
nivou cijena (odnosno inflacije). To posredno dokazuje da se mjerama fiskalne politike djeluje na inflaciju.

5
Linija BU koja ima pozitivan nagib 12 u desnu stranu grafikona predstavlja budžet koji
je usvojen od strane parlamentarnih struktura određene zemlje. Položaj linije BU
ukazuje na manje ekspanzivnu politiku, dok se linijom BU' predstavlja stanje u kome
je potrošnja veća ili su porezi manji (ili postoji sinergija ovih faktora). Kao rezultat ovih
tendencija javlja se budžetski manjak (za dati nivo outputa).
Dakle, linija BU je instrumentarij budžetske regulacije na moguće fluktuacije outputa
pri zadatoj fiskalnoj politici. Kako je već rečeno, BU' predstavlja slučaj ekspanzivnije
fiskalne politike. Ravnotežni budžet se utvrđuje tako što se pretpostavi da je jaz u
outputu nula. On se u ovom slučaju nalazi u tačci A (za BU) i u tačci B (za BU'). Kada
je riječ o evropskom ekonomskom prostoru, bilo da se radi o EU27 ili EA, može se
konstatovati da je ovaj teorijski pristup primjenjiv, ne samo u realizaciji budžeta, već i
u fazi njegove kreacije i usvajanja.

Kada je npr. riječ o SAD, negativni efekti postojeće finansijske krize se pomjeraju u
budućnost stvaranjem budućih budžetskih deficita. To podgrijava sadašnju potrošnju
i vraća krivu agregatne tražnje na željeni nivo. Slične tendencije su i u ekonomijama
evropskih država, jer se kriza početkom 2009. god. snažno prenosi i na njihove
prostore. Dakle, tržišne fluktuacije traže jasne budžetske odgovore. To će se odraziti
na kriterijume konvergencije u vezi stabilnosti budžeta. Već sada je jasno da neke
članice neće moći održavati postojeće limite (tačnije, probijaće ih), dok će problemi
zemalja koje se nalaze u fazi pridruživanja i pristupanja biti još izraženiji.

Simplificirana analiza budžeta polazi od njegovog učešća u GDP. Taj procenat se u

razvijenim zemljama kreće oko 40% (zemlje OECD 38%, Japan približno 44% itd.). U
zemljama čija je državna politika afirmiše socijalnu komponentu, učešće budžeta u
GNP je veće od 50% (npr. Švedska ima učešće od gotovo 60%).
Budžet EU ima uravnotežene prihode i rashode. To je posljedica dejstva kriterijuma
konvergencije, krucijalne pretpostavke ulaska novih zemalja u zajednicu evropskih
država, ali i obaveza koje se moraju pridržavati i same članice. No, njihovi budžeti
često nisu u ravnoteži što dodatno produbljuje druge deficite. U nekim zemljama se u
određenim okolnostima stvaraju i budžetski suficiti.
12
Na pozitivan nagib linije BU djeluju automatski stabilizatori jer determinisana poreska stopa i planirana javna
potrošnja u uslovima djelovanja regulacije utiču na rast GDP, a posredno i poboljšanje budžetskog salda.

6
Ipak, za razliku od drugih razvijenih ekonomija budžet Unije još uvijek nema snagu
makroekonomskog resursa koji bi mogao kreirati promjene cjelokupnog ekonomskog
sistema, posebno u stimulisanju investicija i rasta, dugoročnoj stabilnosti itd. Ipak,
budžet u sadejstvu sa drugim zajedničkim politikama ima određeni kapacitet kojim se
djeluje na makroekonomsku stabilnost zajedničkog tržišta ili područja evrozone. Zato
se sinergički efekti ovih mjera ne mogu zanemariti na unutrašnjem ni svjetskom
planu. Kao primjer može poslužiti interakcija djelovanja CAP i budžeta EU. Oni mogu
prouzrokovati snažne makroekonomske efekte na širem međunarodnom planu, što
potvrđuje hipotezu o postojanju makroekonomskog uticaja budžeta Zajednice. O
efektima na nečlanice EU, posebno evropske zemlje, komentar je suvišan, jer su sve
one ekonomski epicentralno vezane za stanje zajedničkog evropskog tržišta.13

10.3. Budžet EU: osnovni pokazatelji

Prihodi i rashodi budžeta su instrumenti savladavanja mnogih problema ekonomskog
i društvenog razvoja EU. Ipak, oni još nisu dovoljni za ozbiljnije makroekonomske
intervencije (izuzev CAP koja koristi najveći dio evropskog budžeta). Ali, treba imati
na umu da se iz budžeta EU ne finansiraju neke druge potrebe (npr. vojne) koje u
suverenim državama participiraju u budžetskim sredstvima. U budžetu EU su najniži
troškovi komunitarne administracije, jer im je glavna funkcija preraspodjela sredstava
kojima se finansiraju zajedničke politike. Tako se iz budžeta vrši povrat ostvarenih
prihoda od oko 95% prikupljenih sredstava, koje se kroz komunitarne politike vraćaju
članicama, a oko 5% budžeta zadržava za finansiranja administrativnog aparata.14

Procedura usvajanja budžeta u EU je slična kao i u svim demokratskim zemljama.

Budžet se predlaže jednom godišnje. Poslije parlamentarnih rasprava i glasanja o
amandmanima dolazi do usvajanja pojedinačnih budžetskih stavki. 15 Ta situacija
postoji i u EU. Institucije Zajednice, prije svega Komisija, Evropski parlament i
Evropski savjet provode redovne procedure usvajanja izveštaja o realizovanom
budžetu za prethodnu i usvajaju budžet za nastupajuću godinu. Pravni osnov ovih
procedura je obuhvaćen članom 272. Ugovora iz Rima. Njime sve procedure
usvajanja budžeta za narednu godinu počinju već 1. jula tekuće godine, kako bi se
mogao usvojiti do 31. decembra tekuće godine, ali su i one dodatno proširene, tako
da od 1977. god. pripremni poslovi na usvajanju budžeta počinju ranije.

Inače, budžetski rashodi EU se klasifikuju u dvije kategorije (obavezni i neobavezni

rashodi). Već na prvi pogled se uočava da obavezni budžetski rashodi proističu iz
Ugovora o EZ i drugih obavezujućih dokumenata. Zaštitu interesa budžetskih
korisnika koji raspolažu pravom na korišćenje sredstva iz obaveznih budžetskih
rashoda obezbjeđuje Savjet ministara. O ostalim, tj. neobaveznim rashodima brigu
vodi Evropski Parlament. Radi višeg nivoa budžetske discipline i sinhronizacije
13
Svim ovim zemljama EU predstavlja najvećeg spoljnotrgovinskog partnera. Drugo, neke zajedničke politike
imaju snažno dejstvo na ekonomije ovih zemalja (npr. izvoz šećera determiniše CAP, saobraćajne politke zavise
od razvoja transevropskih mreža itd.).
14
Tako je npr. u 2004. god. administracija EU zapošljavala 33.000 radnika. Od toga je 22.000 bilo zaposleno u
Komisiji. Prijemom novih država, zaposleno je još 1250 radnika. Iako evroskeptici kritikuju EU zbog brojnosti
administracije, nezadovoljavajuće efikasnosti i povlašćenog položaja, ipak se može konstatovati da su broj i
iznos sredstva za funkcionisanje administracije apsolutno i relativno niski u odnosu na ukupan budžet. Sredstva
za finansiranje administracije i broj zaposlenih odgovaraju administraciji većeg evropskog grada (pri tome ne
treba zanemariti da komunitarna administracija još uvijek ne obavlja mnoge državno-administrativne poslove).
15
O ovome videti više u: Majkl Burda i Čarls Viploš, Makroekonomija, evropski udžbenik, Beograd, Centar za
liberalno-demokratske studije, 2004. god., str. 373.

7
postupaka usvajanja budžeta, evropske institucije (Komisija, Savjet i Parlament) se
usaglašavaju o prioritetima u budućem periodu. Usaglašavanja se sublimiraju u
srednjoročnom finansijskom okviru rashoda (tzv. finansijska prognoza). Tako je npr.
Evropski savjet 1999. god. usvojio odluku da se u periodu nove finansijske prognoze
od 2000 do 2006. god. utvrde budžetski limiti od 1,27% GDP EU.16

Budžet EU za 2008. god. Prema projekciji za 2008. god. budžet EU je povećan 2% u

odnosu na prethodnu godinu i iznosi 129,2 biliona evra. Struktura budžeta je
promenjena, pa sredstva za stimulisanje rasta i zaposlenosti učestvuju sa čak 44,2%
ukupnog budžeta, što se u ekonomskom smislu može ocijeniti veoma povoljno.
Struktura raspodjele budžetskih sredstava EU je prikazana na slijedećoj tabeli:

Tabela 10.4.: Struktura raspodjele budžeta za 2008. godinu:

Održivi rast 57,1
Direktna pomoć i troškovi tržišta 42,5
Ruralni razvoj 13,8
EU kao globalni partner 6,9
Ljudska prava, sloboda, bezbjednost i Pravda 1,3
Ukupni administrativni troškovi 7,4
Izdaci za Bugarsku i Rumuniju 0,13
Izvor: http://europa.eu/

Iz tabele 10.4. uočavaju se fundamentalni društveno-ekonomski momenti i tendencije

u ovoj razvojnoj fazi EU. Vidi se da je iz budžeta za 2008. god. najviše sredstava
(oko 44,2%) usmjereno sektoru održivog razvoja. Isto tako, za potrebe ruralnog
razvoja odlazi zavidnih 13,8% sredstava sa tendencijom da ih Zajednica zadrži i u
budućim planovima i programima.
Dakle, EU daje veliki značaj stimulisanju održivog rasta i razvoja, realizujući jedan od
fundamentalnih ciljeva, projektovan željom da evropski privredni prostor u budućnosti
postane tehnološki i održivo najnapredniji u svijetu.17 To EU pretvara u najkvalitetnije
i najpoželjnije mjesto za život.
Konačno, za promociju ljudskih prava, sloboda, bezbjednost i pravdu izdvojeno je
oko 1% budžeta, a za Bugarsku i Rumuniju oko 0,1% budžetskih sredstava.

Struktura budžeta EU je veoma stabilna u dužem vremenskom periodu. Na ovo utiču

brojni faktori, od kojih je najvažniji kompleksnost njegovog usvajanja. Donošenje
budžeta podliježe složenim procesima usaglašavanja. Kad je jednom dogovorena
određena struktura budžeta, nju je teško radikalno mijenjati. Drugo, budžetska
struktura je prilagođena implementaciji zajedničkih politika koje predstavljaju najjači
komunitarni instrumentarij koji se ne mijenja u dužim vremenskim periodima. U tabeli
10.5. su prikazani troškovi budžeta EU za period 2007-2008. god.:

Tabela 10.5.: Troškovi budžeta EU27 za period 2007-2008. god.

Opis Budžet 2008 Budžet 2007 Promjene
16
O budžetu i budžetskoj politici vidjeti više u: Jovanović N. Miroslav, Evropska ekonomska integracija, EF,
Beograd, 2004. god.
17
Ovoj dimenziji EU u brojnim radovima i intervjuima najbolje opisuje američki ekonomista Rifkin Džeremi. O
tome vidjeti više u: Rifkin Džeremi, Frankfurter Allgemeine Zeitung, prevod, NIN, Beograd. 1.2.2007.

8
 (%)
1. Održivi razvoj 50 324 204 626 43 590 118 012 15,45
2. Zaštita I
upravljanje 53 177 320 053 54 210 425 736 -1,91
prirodnim izvorima
3. Sloboda, zaštita, 1 241 449 006 1 270 114 751 -2,26
sudstvo
4. EU kao globalni 8 112 728 400 7 352 746 732 10,34
partner
5. Administracija 7 284 420 235 6 977 764 032 4,39
6. Naknada 206 636 292 444 646 152 – 53,53
UKUPNI 120 346 758 612 113 845 815 415 5,71
TROŠKOVI EU27
Izvor: http://eur-lex.europa.eu/budget/

Komparacije budžeta Zajednice za 2007. i 2008. god. jasno ukazuju na kontinuitet

fundamentalnih razvojnih ciljeva EU. To potvrđuje agregatna struktura budžeta za
2007. god. (tabela 10.6.).

Tabela 10.6.: Struktura raspodjele budžeta za 2007. god. (u%)

Održivi rast 54,4
EU kao globalni partner 6,3
Ljudska prava, slobode, bezbjednost i Pravda 1,2
Poljoprivreda i obezbjeđenje kvaliteta 43
Ruralni razvoj i zaštita okoline 13,9
Drugi troškovi uključujući administraciju 7,6
Izvor: http://europa.eu/

U tabeli 10.7. prikazani su rashodi budžeta EU za period od 2006. do 2007. god. po

osnovnoj strukturnoj podjeli. Iz nje se vidi da se najveći rashodi budžeta EU odnose
na Zajedničku poljoprivrednu politiku i održivi razvoj, što najbolje govori o obimu i
strukturi zajedničkih politika u ovoj fazi razvoja Zajednice.

Tabela 10.7.: Rashodi budžeta EU za period 2006-2007. god. (u evrima)

Red.
Naziv Budžet 2007 Budžet 2006 Indeks %
br.
1 2 3 4 5(3/4) 6
1 Održiv razvoj 44 862 050 319 35 865 973 075 125,08 38,84
Zajednička poljopriv.
2 Politka – CAP 54 718 545 736 54 579 470 941 100,25 47,38
Građanska prava,
slobode, bezbjedn. i
3 Pravda 1 176 965 652 1 162 155 453 101,27 1,02
Evropska unija kao
4 globalni partner 7 352 746 732 8 093 291 458 90,85 6,37
5 Administracija 6 942 264 030 6 604 078 362 105,12 6,01
6 Kompenzacija 444 646 152 1 073 500 332 41,42 0,38
UKUPNO 115 497 218 621 107 378 469 621 107,56 100
Izvor http://eur-lex.europa.eu/budget/

9
Iz prethodnih tabela se vidi da je u 2007. god. najviše budžetskih sredstava (43%)
bilo usmjereno na potrebe održivog razvoja. Značajna sredstva su usmjerena prema
EFRD i drugim kohezionim fondovima. Uočava se da su skoro identična sredstva u
odnosu na 2008. god. usmjerena za promociju održivog razvoja, mira i bezbjednosti,
zaštitu ljudskih prava, sloboda, bezbjednosti i pravde. Za CAP je izdvojeno 43 mlrd.
evra, a za programe ruralnog razvoja i zaštitu životne sredine 13,9 mlrd. evra.
Prethodni podaci ukazuju da se za administraciju EU i tzv. druge troškove godišnje
izdvaja oko 7,5 mlrd. evra. S druge strane, budžeti u 2007. i 2008. god. su gotovo
ujednačeni jer su sve budžetske stavke u obe godine povećane. Riječ je o godinama
koje se nalaze u istom srednjoročnom finansijskom okviru (od 2007 do 2013. god.)

Rashodi budžeta EU za regionalnu pomoć u 2007. god. iznose 44,9 mlrd. evra. Ova
sredstva su participirala u budžetu Zajednice sa 39%. Njihov rast od 25% u odnosu
na prethodnu godinu govori o namjeri evrokreatora da snažno podrže regionalnu
politiku, jednu od fundamentalnih zajedničkih politika. Slijedeće, budžetska podrška
Zajedničkoj poljoprivrednoj politici, najstarijoj zajedničkoj politici govori da uprkos
stalnim intervencijama od strane WTO, Unija još uvijek nema namjeru da izvrši
radikalnu redukciju sredstava podrške u ovoj oblasti. Sredstva CAP u budžetu Unije
iznose oko 55 mlrd. evra i u budžetu participiraju sa visokih 47%. I na kraju, ostali
rashodi participiraju sa 14%, što je u okvirima budžeta prethodne godine.

Prikupljanje budžetskih prihoda. Rečeno je da se budžetski prihodi EU prikupljaju iz

nekoliko izvora i da je budžetska politika EU različita u odnosu na klasične pristupe
rješavanja budžetske problematike.
Carinski prihodi se prikupljaju prilikom uvoza roba iz država nečlanica. Obzirom na
obavezu smanjivanja carinskih stopa, carinski prihodi se smanjuju. Redukcija ovih
prihoda je usko vezana za procese širenja i uticaja WTO u svjetlu zaključaka
Urugvajske runde, Sporazuma iz Dohe i drugih akata. Poznati su stavovi WTO po
pitanju sudbine preferencijalnih trgovinskih sporazuma, snižavanja carinskih stopa
itd. Štaviše, EU je za WTO jedan od ključnih problema u uspostavljanju slobodne
trgovine, a Unija, kao lider tržišnih privreda vrši postepena prilagođavanja carinskih
tarifa naniže, smanjujući tako svoje carinske prihode.
Slična situacija je sa prelevmanima na uvoz poljoprivrednih proizvoda. I oni su prema
svojoj klasifikaciji veoma slični klasičnim carinskim prihodima. Kao takvi, nalaze se
pod kontinuiranim nadzorom WTO i trpe stalni pritisak za smanjenje. U suštini, radi
se o budžetskim prihodima na uvoz poljoprivrednih proizvoda na zajedničko tržište
EU. Prelevmani se ne obračunavaju i ne plaćaju na carinsku osnovu, već na količinu
ili broj komada poljoprivrednog proizvoda prema odrebama Zajedničke poljoprivredne
politike. Prihodi od prelevmana se usmjeravaju za razvoj poljoprivrednog sektora
Zajednice i tako zaobilaze oštre zahtijeve WTO.

U poslednje vrijeme ovaj budžetski prihod se usmjerava i na oblasti koje se nalaze

"oko poljoprivrede." Modernu epohu strukturne politike EU obilježavaju ulaganja u
kohezione i strukturne fondove, posebno u sektor ruralnog razvoja. Kada je riječ o
prelevmanima na šećer i izoglukozu, oni imaju specifičnu ulogu upravo u tome da
usmjere proizvođače na fer raspodjelu u finansiranju proizvodnje i skladištenja.

Značajne prihode budžetu EU donose sredstva prikupljena oporezivanjem dodatne

vrijednosti. Njih obračunavaju članice, obračunom prema jedinstvenoj poreskoj stopi

10
u iznosu 1,4% na nacionalne osnovice poreza na dodatu vrijednost (ne smije prelaziti
55% nacionalnog budžeta).
Prihodi na procenat od GDP država članica najviše participiraju u budžetu EU. Ovaj
izvor daje više od 60% ukupnih budžetskih sredstava i obaveza je svih članica bez
obzira na njihov status u Zajednici (stare ili novoprimljene članice, razvijene ili manje
razvijene države i sl.). U mnogim slučajevima dolazi do povrata finansijskih sredstava
preko konkretnih projekata koji se finansiraju u skladu sa zajedničkim kohezionim i
strukturnim politikama.
Mnoge države imaju beneficije od ovih komunitarnih politika, dok su najrazvijenije
zemlje kao Njemačka i Velika Britanija tradicionalni budžetski kontributori. U cilju
rasta budžetskih prihoda, Komisija u tekućem obračunskom periodu insistira na
dodatnim sredstvima koja bi se prikupila do 2013. god. ali najveći kontributori
Njemačka, Velika Britanija, Francuska, Austrija, Holandija i Švedska pružaju otpor toj
ideji. One su tražile da budžetski limiti ostanu nepromijenjeni. Vidljivo je da su neto-
davaoci budžetskih sredstava uglavnom stare članice i osnivači na čelu sa
Njemačkom i Velikom Britanijom.

Sasvim je logično da se intervencije ovih zemalja u bilo kom pogledu, u tijelima Unije
razmatraju sa posebnom pažnjom i željom da se udovolji njihovim zahtijevima.
Ostali prihodi se odnose na sredstva novčanih kazni ili vanrednih sredstava koja
vode porijeklo od viška sredstava iz prethodnih godina.
Budžetski prihodi EU za period od 2006. do 2008. god. su prezentirani u tabelama
10.8., 10.9. i 10.10.

Tabela 10.8: Budžetski prihodi18 za period 2006-2008. god. (u evrima)

Budžet 2008 Budžet 2007 Izvršenje 2006

18
Od 1958. do 1970. god. Budžet EEZ i Euroatom budžet (od 1965. god. ECSC administrativni budžet)
finansiraju se prilozima članica. Od 1970. god. uvodi se sistem vlastitih izvora prihoda koji se primjenjuje od
1971. god. Sopstvene izvore sačinjavaju: carine, poljoprivredni doprinosi i VAT.

11
 Poljoprivredne dažbine
utvrđene u institucijama
Evropskog komiteta u
pogledu trgovine sa zemljama
koje nisu članice i imaju 1 683 200 000 1 486 800 000 1 291 800 424
manje opšte poljoprivredne
politike (član 2.(1)(a) odluke
2000/597/EC, Euroatom)
Porezi i ostale dažbine
obezbjeđene od manje opštih
organizacija trgovine šećerom 633 400 000 -37 700 000 151 609 698
(član 2.(1)(a) odluke
2000/597/EC, Euroatom)
Carinske i druge dadžbine u
vezi člana 2.(1)(b) odluke 16 431 900 000 15 083 800 000 13 584 853 612
2000/597/EC, Euroatom

Lični izvori koji nastaju iz

dodatnih poreza navedeno u
članu 2.(1)(c), odluka 19 095 673 953 18 517 228 951 17 219 801 793
2000/597/EC, Euroatom
Lični izvori u ukupnom
nacionalnom dohotku
navedeno u članu 2.(1)(d) i 81 077 584 247 71 153 076 387 68 602 092 853
članu 6. odluka 2000/597/EC,
Euratom
Budžetske
Korekcije 0 0 -6 000 366
UKUPNO 118 921 758 200 106 203 205 338 100 844 158 013
Izvor: http://eur-lex.europa.eu/budget/

Iz tabele se uočava da je ukupan budžetski prihod od poljoprivrednih dažbina veći od

2 milijarde evra. Sa ostalim carinskim i drugim dadžbinama u vezi člana 2. (1)(b)
odluke 2000/597/EC (Euroatom), ukupno prikupljeni godišnji prihodi iznose blizu 20
milijardi evra.
Ipak, najveći budžetski prihodi EU dolaze iz ličnih izvora u ukupnom nacionalnom
dohotku, što je navedeno u članu 2.(1)(d) i članu 6. odluke 2000/597/EC (Euratom).
U periodu 2006-2008. god. ovi prihodi kontinuirano rastu.
Prihodi od potrošača i novčanih kazni za period 2006-2008. god. su izuzetno niski
(tabela 10.9.).

Tabela 10.9.: Prihodi od potrošača i kazni za 2006-2008. god. (evrima)

Budžet 2008 Budžet 2007 Izvršenje 2006
Udio potrošača 23 000 000 56 000 000 112 874 960,24
Novčane kazne 100 000 000 382 000 000 803 394 803,97
UKUPNO 123 000 000 438 000 000 916 269 764,21
Izvor: http://eur-lex.europa.eu/budget/

Slijedeća tabela pokazuje iznose prihoda od poreza, doprinosa i penzionih šema koji,
iako apsolutno niski, bilježe kontinuirani rast od 2006. do 2008. god.

Tabela 10.10.: Prihodi od poreza i doprinosa od 2006. do 2008. god. (u evrima)

Budžet 2008 Budžet 2007 Izvršenje 2006

12
 Raznovrsni porezi i
577 986 149 541 546 258 472 078 428
odbitak
Doprinosi za
penzione šeme 438 986 057 397 908 509 377 345 631
Ostali doprinosi 11 943 418 10 877 889 8 760 699
UKUPNO 1 028 915 624 950 332 656 858 184 758
Izvor: http://eur-lex.europa.eu/budget/

Prihodi se u peridu od 2006. do 2008. god. razlikuju po stavkama. Uočava se da neki

od bilježe veliki pad u odnosu na prethodni period, posebno u odnosu na prosječno
povećanje ukupnih budžetskih prihoda. To potvrđuje enormno smanjenje očekivanih
prihoda od novčanih kazni. Slično je i sa učešćem potrošača. Ova dva budžetska
prihoda se drastično smanjuju.
S druge strane, budžetski prihodi po osnovu poljoprivrednih dadžbina, poreza, carina
i ličnih izvora u nacionalnom dohotku i korekcije budžetskih poremećaja u periodu od
2006. do 2008. god. rastu. Izuzetak su neki specifični carinski prihodi (član 2.(1)(a)
odluke 2000/597/EC od 2007. god.). Budžetske korekcije se odnose samo na 2006.
god.

Jedan od najznačajnijih prihoda budžeta EU je porez na dodatu vrijednost (VAT). On

nema samo budžetski, nego i dubok komunitarni karakter. Odricanje članica od dijela
poreza na dodatu vrijednost označava i odricanje od dijela vlastite suverenosti. Zato
će evrooptimisti i dalje insistirati na povećanju učešća ovog izvora u budžetskim
prihodima Zajednice.
U slijedećoj tabeli (10.11.) prikazane su veličine poreza na dodatu vrijednost, koji
predstavlja značajan prihod budžeta za EU27.

Tabela 10.11.: Iznos VAT po članicama u 2007. god.

Jednoobrazne VAT ličnih
Maksimalan
Zemlje 1 % od limita cijene od VAT izvora za
VAT otplate
članice VAT baze ličnih izvora jednoobrazne
(u%)
(u %) cijene
1 2 3 (4) = (1) × (3)
Belgija 1 440 965 000 0,5 0,331124228 477 138 423

13
 Bugarska 151 284 500 0,5 0,331124228 50 093 963
Češka 609 696 500 0,5 0,331124228 201 885 283
Republika
Danska 975 620 000 0,5 0,331124228 323 051 419
Njemačka 10 407 889 000 0,5 0,331124228 3 446 304 209
Estonija 82 769 000 0,5 0,331124228 27 406 821
Irska 859 976 500 0,5 0,331124228 284 759 055
Grčka 1 087 960 000 0,5 0,331124228 360 249 915
Španija 5 411 203 000 0,5 0,331124228 1 791 780 415
Francuska 9 383 695 000 0,5 0,331124228 3 107 168 761
Italija 6 175 505 000 0,5 0,331124228 2 044 859 325
Kipar 78 673 000 0,5 0,331124228 26 050 536
Letonija 109 362 500 0,5 0,331124228 36 212 573
Litvanija 132 605 000 0,5 0,331124228 43 908 728
Luksemburg 161 921 000 0,5 0,331124228 53 615 966
Mađarska 404 912 000 0,5 0,331124228 134 076 173
Malta 26 640 000 0,5 0,331124228 8 821 149
Holandija 2 803 480 000 0,5 0,331124228 928 300 150
Austrija 1 220 187 000 0,5 0,331124228 404 033 478
Poljska 1 561 207 000 0,5 0,331124228 516 953 462
Portugal 799 572 000 0,5 0,331124228 264 757 661
Rumunija 552 422 000 0,5 0,331124228 182 920 308
Slovenija 167 543 000 0,5 0,331124228 55 477 547
Slovačka 250 865 000 0,5 0,331124228 83 067 479
Finska 792 183 000 0,5 0,331124228 262 310 984
Švedska 1 490 119 000 0,5 0,331124228 493 414 503
UK 10 530 959 000 0,5 0,331124228 3 487 055 667
UKUPNO 57 669 214 000 19 095 673 953
EU27
Izvor: http://eur-lex.europa.eu/budget/

Iz prethodne tabele se vidi koliki su iznos od poreza na dodatu vrijednost u toku

2007. god. u budžet EU uplatile njene članice. Oporezivanje potrošača preko VAT još
uvek nije veliko opterećenje za evropskog potrošača, dok sa druge strane, ovaj izvor
ima značajno učešće u budžetu EU. Naravno, jedan od razloga je i relativno malo
učešće budžeta Zajednice u GDP EU, odnosno stvorenom outputu svih članica. Ovo
jasno ukazuje da se još uvijek ogroman dio budžetskih sredstava koristi u samim
zemljama članicama, alokacijama sredstava koje determinišu nacionalne ekonomske
politike. U cilju boljeg razumijevanja ovog problema neophodno je uspostaviti relaciju
između dijela prihoda ostvarenih od VAT i ostvarenog nacionalnog dohotka zemalja
članica:

Tabela 10.12.: Odnos VAT i nacionalnog dohotka u 2007. god.

14
 1% od
1% od
ukupn. Nac. 1% od Zemlje
1% od limita ukupnog Limit
Zemlje- prihoda limita VAT članice sa
VAT baze nacionalnog cijena
članice (u 000 evra) baze limitiranom
(u 000 evra) prihoda (u%)
uvećan za (000 evra) VAT bazom
(u 000 evra)
limit. cijene

15
 1 2 3 4 5 6
Belgija 1 440 965 3 420 171 50 1 710 086 1 440 965
Bugarska 180 939 302 569 50 151 285 151 285 Bugarska
Češka 702 867 1 219 393 50 609 697 609 697 Češka
Republika Republika
Danska 975 620 2 392 833 50 1 196 417 975 620
Njemačka 10 407 889 24 720 152 50 12 360 076 10 407 889
Estonija 98 259 165 538 50 82 769 82 769 Estonija
Irska 905 937 1 719 953 50 859 977 859 976 Irska
Grčka 1 267 563 2 175 920 50 1 087 960 1 087 960 Grčka
Španija 6 743 417 10 822 406 50 5 411 203 5 411 203 Španija
Francuska 9 383 695 19 230 736 50 9 615 368 9 383 695
Italija 6 175 505 15 707 334 50 7 853 667 6 175 505
Kipar 128 544 157 346 50 78 673 78 673 Kipar
Letonija 122 307 218 725 50 109 361 109 362 Letonija
Litvanija 132 605 286 456 50 143 228 132 605
Luksemburg 175 313 323 842 50 161 921 161 921 Luksemburg
Mađarska 404 912 995 759 50 497 880 404 912
Malta 41 423 53 280 50 26 640 26 640 Malta
Holandija 2 803 480 5 744 079 50 2 872 040 2 803 480
Austrija 1 220 187 2 736 781 50 1 368 391 1 220 187
Poljska 1 593 295 3 122 414 50 1 561 207 1 561 207 Poljska
Portugalija 978 963 1 599 144 50 799 572 799 572 Portugalija
Rumunija 552 422 1 317 240 50 658 620 552 422
Slovenija 185 938 335 086 50 167 543 167 543 Slovenija
Slovačka 250 865 563 978 50 281 989 250 865
Finska 792 183 1 828 978 50 914 489 792 183
Švedska 1 490 119 3 456 262 50 1 728 131 1 490 119
V.Britanija 10 530 959 21 276 097 50 10 638 049 10 530 959
UKUPNO 59 686 171 125 892 472 62 946 236 57 669 214
EU27
Izvor: http://eur-lex.europa.eu/budget/

Prethodna tabela pokazuje učešće VAT u nacionalnom dohotku EU i zemalja članica

u 2007. god. Uočava se da su članice sa limitiranim VAT bazama uglavnom slabije
razvijene i manje članice Unije, ili neke od novoprimljenih država. Najveći kontributori
VAT su Njemačka, Velika Britanija i Francuska. Zatim dolaze Italija, Španija itd. Ovo
su i najveći kontributori po osnovu 1% od ukupnog nacionalnog prihoda.

10.4. Perspektiva budžeta EU do 2013. god.

Najnovija kretanja na svjetskim finansijskim tržištima traže odgovore na pitanje, da li
je u periodu od 2007. do 2013. god. finansijsko-budžetski okvir EU realno planiran?
Tačnije, da li su evroplaneri budžetska sredstva Zajednice planirali tako da se, sa
najmanjim posledicama po zajedničko evropsko tržište mogu prevazići neplanirani
globalni problemi (u koje se svrstava i kriza koja se krajem 2008. god. i početkom
2009. god. u punom kapacitetu prenijela iz SAD u Evropu).

U EU se od 1988. god. donosi budžetski dokument za duži vremenski period, tzv.

"Finansijska perspektiva." Njoj obično prethodi međuinstitucionalno usaglašavanje
ključnih prihoda i rashoda. Ona "de facto"predstavlja planski dokument srednjoročnih
budžetskih prioriteta za srednjoročni period. Potreba za dugoročnim planiranjem
proističe iz obaveza komunitarnih institucija za usklađivanjem dugoročnih ciljeva i

16
raspoloživih sredstava.19 Danas "Nova finansijska perspektiva"20 pokriva period od
sedam godina i uslov obezbeđenja sredstava neophodnih za provođenje zajedničkih
politika, rad komunitarnih institucija, unapređenje efikasnosti zajedničkog tržišta itd.

Efikasnom upotrebom (alokacijom) budžetskih sredstava EU djeluje i na eksternom

planu, ostvarujući istorijsku misiju globalne sile i amortizujući eksterne ekonomske
udare, kao što je npr. aktuelna svjetska finansijska kriza.
"Nova finansijska perspektiva" ili Agenada II je usvojena 2005. god. Sve dok nije
usaglašen budžet, između zemalja članica, bilo je mnogo neslaganja u mnogim
oblastima funkcionisanja Zajednice. Kao i obično, sporovi su se najčešće vodili na
relaciji primaoci-davaoci u čemu je opet, najveće primjedbe imala Velika Britanija.
Konačno, ova važna država EU je prihvatila umanjiti povlastice koje uživa u iznosu
od 10,5 mlrd. evra. u periodu planiranih sedam budžetskih godina. Njemačka je kao i
obično posredovala između Velike Britanije i Francuske. Tako je usvojena
Finansijska perspektiva u iznosu 862 363 mlrd. evra, ili 1,045 % GDP EU.

Novi okvir je, prema riječima evrokreatora, osigurao sredstva za implementaciju svih
budućih izazova koji su planirani i sa kojima se EU mora suočiti. Teško je reći da li se
2005. god. mogao predvidjeti globalni finansijski problem koji je uslijedio samo poslije
tri godine, odnosno na samom početku realizacije ovog finansijskog okvira. Ali, on je
sigurno predvidio i brojne druge izazove koji će stajati pred EU, posebno u strategiji
širenja, smanjenju razlika u nivou razvoja u EU, te implementaciji drugih zajedničkih
politika. Dakle, uz ogradu da kreatori ovog dokumenta nisu mogli predvidjeti sve
iznenadne okolnosti, "Finansijska perspektiva" od 2007. do 2013. god. predstavlja
kvalitetan akt procjene prihoda i rashoda budžeta EU, uključujući i klauzulu pregleda.
Snagu budžetskim dokumentima daju i sporazumi Komisije, Savjeta i Evropskog
parlamenta o potrebi kontrole budžetske discipline sredinom 2006. god.
Očigledno je da, koliko god se radilo o apsolutno visokim iznosima budžeta, ona je
još uvijek relativno nizak u odnosu na ostvarene outpute i realnu ekonomsku snagu
članica.
Dakle, iako je budžet jedan od ključnih makroekonomskih instrumenata svake
države, on u Zajednici nema uticaj kojim bi se moglo djelovati na stratešku raspodjelu
outputa ili ekonomije njenih članica. Suprotno, budžeti članica iznose od 40-50%
njihovog GDP i mogu služiti kao makroekonomski instrumenti nacionalnih vlada. Oni
se finansiraju gotovo u cjelosti (90%) iz tekućih prihoda (uglavnom poreski prihodi).

Konačno, budžeti članica nisu uvijek uravnoteženi, dok budžet EU podrazumijeva

striktno provođenje načela ravnoteže. Ovo stvara svakodnevne probleme jer svaka
nova, ali i stare članice imaju obavezu poštovanja kriterijuma konvergencije. Tako
strogi fiskalni limiti djeluju na povećane fiskalne i monetarne napore, s jedne strane,
izazivajući stalnu društvenu napetost, s druge strane. Problemi su posebno izraženi
danas, kada se nacionalne vlade i institucije Zajednice snažno bore da prevladaju
teške posledice ekonomske i socijalne, pa samim tim i političke krize, koja se javlja i

19
Finansijski okvir za period 2007-2013. god. usvojen je 2006. god. Tačka 16. ovog Sporazuma predviđa
prilagođavanje okvira za svaku godinu prema kretanju prihoda. Prilagođavanja za 2008. god. su izvršena u aprilu
2007. god., što jasno ukazuje na visoku ažurnost u planiranju i realizaciji budžeta EU.
20
Finansijska perspektiva se sastoji iz tri sastavna dijela: rashodnog, prihodnog i pregleda. Prema njoj, rashodi
su grupisani u 5 poglavlja, političkih prioriteta EU i neophodne fleksibiknosti radi efikasne alokacije sredstava.

17
na području ujedinjene Evrope. Jer, budžeti EU i budžeti njenih članica se neminovno
suočavaju sa novim ekonomskim izazovima, koji će tražiti nova rješenja, ne samo u
fazi saniranja nastalih šteta, nego i preventivno u početnim fazama planiranja
ekonomskih mjera i targetiranja21 makroekonomskih pokazatelja i agregata. Ovo se
odnosi i na kreiranje "Finansijske perspective."

U budućnosti će se posvetiti veća pažnja i uložiti politički napori na sputavanju

egoizma članica EU koje iskazuju veliku sklonost prema beneficijama od zajedničkih
politika, dok su istovremeno vrlo rigorozne kod donošenja odluka o novim sredstvima
za njihovo funkcionisanje. Potrebno je iskazati veći stepen harmonizacije propisa u
novim oblastima i redukovati preobimnu regulativu u mnogim zajedničkim sektorima
(o čemu su saglasni gotovo svi relevantni faktori u EU). Tako će se nove ekonomske
krize lakše prevazilaziti.

21
Targetiranje se javlja pedesetih i šezdesetih godina prošlog vijeka. U to vrijeme centralne banke održavaju
stabilne i niske kamatne stope. To povoljno utiče na investicije i rast. Novac bilježi visok endogeni rast i sve to
dovodi do rasta inflacije. Zato se centralne banke zemalja OECD okreću prema targetiranju stopa rasta novčanih
masa. Burda i Viploš smatraju da se uspjeh dezinflacije osamdesetih dogodila zbog monetarnog targetiranja.
Targetiranje se sve više primjenjuje i kombinuje za više makroekonomskih veličina. Targetiraju se inflacija,
devizni kurs, jaz u outputu itd. O ovome vidjeti u: Majkl Burda i Čarls Viploš, Makroekonomija, evropski
udžbenik, CLDS, Beograd, 2004. god., poglavlje o fiskalnoj politici, dugu i emisionoj dobiti, str. 210 i 211.

18