NHÓM DỰ ÁN

Giám đốc dự án: Nguyễn Cảnh Bình

Bản quyền: Trịnh Hoài Thương

CAREER RESILIENCE
Nội dung: Trâm Nguyễn
PR - Marketing: Tạ Liên Hương
Email: contact@hbr.org.vn | Hotline: 0932 329 959

HBR’s 10 Must Reads on Career Resilience

Original work copyright ©2021 Harvard Business School Publishing
Corporation
Published by arrangement with Harvard Business Review Press
Unauthorized duplication or distribution of this work constitutes

SỨC BẬT
copyright infringement.

SỨC BẬT TRONG SỰ NGHIỆP

Bản quyền tiếng Việt © 2022 Công ty Cổ phần Sách Alpha

TRONG SỰ NGHIỆP
Không phần nào trong xuất bản phẩm này được phép sao chép hay phát hành
dưới bất kỳ hình thức hoặc phương tiện nào mà không có sự cho phép trước
bằng văn bản của Công ty Cổ phần Sách Alpha.

Nhóm VNHR dịch

NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN

64
Địa chỉ: 207 Đường Giải Phóng, Hai Bà Trưng, Hà Nội
Website: http://nxb.neu.edu.vn-email: nxb@neu.edu.vn
Điện thoại: (024) 3628 0280 / Máy lẻ: 5726/5722

Chịu trách nhiệm xuất bản: TS. NGUYỄN ANH TÚ, Giám đốc Nhà xuất bản
Chịu trách nhiệm nội dung: GS.TS. NGUYỄN THÀNH ĐỘ, Tổng biên tập Quản lý bản thân
Biên tập: Bùi Thị Hạnh

81
Sửa bản in: Thảo Vương
Thiết kế bìa: Mạnh Cường
Trình bày: Vũ Lê Thư

In 3.000 cuốn, khổ 20.5 x 26.5 cm tại Công ty Cổ phần In Thương mại
Truyền thông Việt Nam; địa chỉ: Số 7, ngách 28, ngõ 29 phố Vĩnh Tuy, Tạo dựng và tận dụng
phường Vĩnh Tuy, quận Hai Bà Trưng, Hà Nội.
Số xác nhận đăng kí xuất bản: 2087-2022/CXBIPH/2-145/ĐHKTQD quan hệ để thực sự
Quyết định xuất bản: 170/QĐ-NXBĐHKTQD
do Nhà xuất bản Đại học Kinh tế Quốc dân cấp ngày 28 tháng 06 năm 2022
thành công
ISBN: 978-604-330-277-6. In xong và nộp lưu chiểu năm 2022.

104
Biên mục trên xuất bản phẩm của Thư viện Quốc gia Việt Nam
Sức bật trong sự nghiệp = On career resilience : Chúng ta mắc kẹt trong nghề
nghiệp sai lầm như thế nào. - H. : Đại học Kinh tế Quốc dân ; Công ty Sách
Alpha, 2022. - 200 tr. ; 27 cm
ISBN 978-604-330-277-6 Vươn lên sau thất bại
1. Tâm lí học 2. Thay đổi 3. Phát triển 4. Sự nghiệp
155.24 - dc23
DKM0027p-CIP

Better knowledge, Better success

NHÀ XUẤT BẢN
ĐẠI HỌC KINH TẾ QUỐC DÂN
 LỜI GIỚI THIỆU

X
ây dựng sự nghiệp luôn là một trong khăn, nâng cao hiệu quả công việc, và tìm thấy
những vấn đề quan trọng trong cuộc hạnh phúc trong sự nghiệp.
đời mỗi con người, song không phải ai
Đặc biệt trong tuyển tập này, một số bài viết về
cũng có thể vạch ra cho mình một con đường
thay đổi công việc hay thay đổi nghề nghiệp là
sự nghiệp bền vững. Có rất nhiều yếu tố khiến
một đề tài nóng với các bạn trẻ thời nay. Bên
sự nghiệp của một người trở nên bấp bênh, vô
cạnh đó, xuyên suốt tác phẩm, ngoài nội dung
định, thậm chí là nguy hiểm… Tìm cách vượt
về sức bền bỉ của tinh thần, còn có một khái
qua những khó khăn thử thách và xây dựng
niệm được nhắc đến nhiều, là sự chuyển mình
sức mạnh trong nghề nghiệp là câu hỏi đau
(nói cách khác là tái tạo bản thân) trong công
đáu của không ít người trong chúng ta, và đó
việc – một điều mà những người đã có kinh
cũng là chủ đề chính của cuốn sách Sức bật
nghiệm nghề nghiệp và đang ở quãng giữa con
trong sự nghiệp mà chúng tôi muốn giới thiệu
đường sự nghiệp hoặc đã dày dạn kinh nghiệm
đến độc giả.
làm việc đang cân nhắc lựa chọn tiếp tục những
Là một tựa sách trong loạt tuyển tập HBR’s 10 công việc có ý nghĩa sau thời kỳ làm việc toàn
Must Reads, cuốn Sức bật trong sự nghiệp tập thời gian – rất nên quan tâm.
hợp các bài viết xoay quanh đề tài về sức kiên
Thêm một quyển sách hợp tác giữa
cường trước những thử thách, khó khăn, nghịch
Alphabooks và VNHR mà chúng tôi hân hạnh
cảnh, thất bại, hoặc thậm chí khủng hoảng
giới thiệu đến bạn đọc. Mong rằng các ý tưởng
trong cuộc đời làm việc của con người. Mười bài
trong sách sẽ cho bạn thêm nguồn cảm hứng
viết là những tác phẩm uy tín được đăng trên
để thu xếp được một hành trình thú vị cho sự
tạp chí Harvard Business Review (HBR), đúc
nghiệp của bản thân.
kết từ những nghiên cứu về sức bền bỉ, về cách
người ta tái tạo bản thân, cách họ thay đổi nghề Thay mặt nhóm biên dịch VNHR
nghiệp… với đối tượng nghiên cứu chủ yếu là LÊ VŨ TUỆ NƯƠNG
những nhà điều hành và nhà quản lý các cấp.
Nếu bạn đang làm hoặc sẽ làm công việc gì đó,
ở bất kỳ vị trí nào (cán bộ quản lý hoặc nhân
viên), và công việc là thứ chiếm phần lớn thời
gian trong ngày của bạn, thì cuốn sách này có
thể ít nhiều hữu ích cho bạn. Mỗi bài viết có
thể mang lại cho bạn chút ý tưởng gì đó, hoặc
gợi nhớ những gì bạn đã biết nhưng đã quên
hoặc không thực hành, chẳng hạn làm thế nào
để hiểu mình, hiểu người, làm thế nào nhìn
ra những con đường mình có thể đi, làm thế
nào để kết nối đam mê và ước mơ với những
gì mình đang hoặc sẽ làm… Đó đều là những
ý tưởng giúp vực dậy tinh thần sau những khó
 Mục lục

06 28 48
Chúng ta mắc kẹt Tận dụng sở trường Học cách để học
trong nghề nghiệp của bạn Erika Andersen

sai lầm như thế nào Laura Morgan Roberts,

56
Gretchen Spreitzer,
Herminia Ibarra Jane Dutton, Robert Quinn,
Emily Heaphy và
Nghề tay trái
22
Brianna Barker Caza

chiến lược
Tái tạo sự nghiệp thời 40 Ken Banta và Orlan Boston

khủng hoảng Năm sai lầm cẩu thả khi

Herminia Ibarra thay đổi công việc
Boris Groysberg và
Robin Abrahams
64
Quản lý bản thân
Peter F. Drucker

81
Tạo dựng và tận dụng
quan hệ để thực sự
thành công
Herminia Ibarra và
Mark Lee Hunter

94
Trỗi dậy
từ nghịch cảnh
Joshua D. Margolis và
Paul G. Stoltz

110 124
104 Đánh thức đam mê
Hưu trí thế hệ mới
Vươn lên sau thất bại công việc
Heather C. Vough, Christine D.
Mitchell Lee Marks, Philip Richard Boyatzis, Annie McKee và Bataille, Le sa Sargent và
Mirvis và Ron Ashkenas Daniel Goleman Mary Dean Lee
Chúng ta mắc kẹt trong
nghề nghiệp sai lầm
như thế nào
Herminia Ibarra

BẠN CÓ SẴN SÀNG VỨT BỎ TẤT

CẢ NHỮNG GÌ BẠN ĐÃ NGHE VỀ
CHUYỂN ĐỔI NGHỀ NGHIỆP VÀ
ĐI THEO CON ĐƯỜNG QUANH CO
THAY VÌ CON ĐƯỜNG THẲNG VÀ
HẸP CHẲNG ĐƯA BẠN ĐẾN ĐÂU?

C
húng ta thường nghe kể về một doanh nhân
thông minh và tài năng đã đánh mất niềm
đam mê công việc, không còn mong muốn
đến văn phòng, nhưng vẫn mắc kẹt không lối
thoát. Chúng ta cũng thường nghe câu chuyện về
một người đã từ bỏ sự nghiệp 20 năm để theo đuổi
một thứ hoàn toàn khác như một luật sư từ bỏ tất
cả để trở thành nhà văn, hoặc kiểm toán viên bỏ
công ty kế toán để thành lập công ty đồ chơi của
riêng mình và thấy hạnh phúc hơn vì điều đó.
Ngày nay, một trong những câu hỏi đau đáu nhất
trong tâm trí những người đang ở quãng giữa
con đường sự nghiệp là: “Liệu mình có đang làm
những gì phù hợp, hay mình nên đổi hướng đi?”.

6
 Chúng ta mắc kẹt trong nghề nghiệp sai lầm như thế nào

Số người thực hiện những thay đổi lớn trong sự nghiệp, chưa kể những người
mới chỉ dừng ở việc suy nghĩ về nó, đã tăng đáng kể trong thập kỷ qua và còn
tiếp tục tăng lên. Tuy nhiên, sự khác biệt giữa người luôn khao khát thay đổi
nhưng vẫn ở yên tại chỗ và người cất bước đi tìm hạnh phúc mới ở quãng giữa
sự nghiệp có thể khiến bạn ngạc nhiên. Hãy xem các ví dụ sau:
Susan Fontaine (tên nhân vật trong bài đã được thay đổi) đã chấm dứt hoàn
toàn với quá khứ không mấy suôn sẻ của mình trong vai trò sáng lập và đứng
đầu bộ phận tư vấn chiến lược tại một công ty tư vấn hàng đầu. Nhưng nhà cựu
tư vấn quản trị này vẫn chưa có thời gian để tìm ra hướng đi tương lai. Khi một
khách hàng thân thiết mời cô vào vị trí chiến lược cấp cao tại một công ty thuộc
nhóm Financial Times 1001, cô đã nhận lời. Cô sẵn sàng đón nhận thay đổi,
đâu thể từ chối cơ hội tốt như vậy. Nhưng thật thất vọng, vị trí này – dù phù
hợp một cách hoàn hảo theo những gì cô gọi là “logic chặt chẽ của một hồ sơ
ứng viên đã có bằng MBA” – không khác gì công việc cũ của cô ở tất cả các khía
cạnh mà cô đang tìm cách thay đổi. Sau hai tuần trong vai trò mới, cô nhận ra
mình đã mắc sai lầm khủng khiếp.
Sau chương trình đào tạo bốn tuần dành cho các nhà lãnh đạo điều hành tại
một trường kinh doanh hàng đầu, Harris Roberts, giám đốc phụ trách pháp chế
dược của một công ty chăm sóc sức khỏe lớn, đã sẵn sàng thay đổi. Anh muốn
chịu trách nhiệm thực tế về kết quả kinh doanh, và rất muốn áp dụng một số ý
tưởng tiên tiến đã học được trong chương trình. Người cố vấn lâu năm của anh,
tổng giám đốc của công ty, đã hứa: “Khi anh trở về, chúng tôi sẽ để anh phụ
trách một đơn vị kinh doanh.” Nhưng khi Harris trở về, chương trình giới thiệu
sản phẩm mới phức tạp mà công ty đang thực hiện đã trì hoãn kế hoạch chuyển
đổi anh hằng chờ đợi. Công ty vẫn cần anh trong vai trò như trước, nên đã bảo
anh tạm gác giấc mơ của mình. Như mọi khi, Harris luôn vì công ty trước tiên.
Nhưng anh thấy thất vọng; không có thử thách nào nữa. Đành chờ cho “qua
con trăng này”, anh đã tạo cho mình một “mạng lưới các nhà cố vấn”, những
thành viên cấp cao của công ty đưa đường chỉ lối cho sự phát triển của anh và
giúp anh cố gắng đạt được vai trò quản lý kinh doanh đáng mong ước. 18 tháng
sau, về cơ bản anh vẫn làm công việc cũ.
Một sinh nhật đánh dấu một cột mốc quan trọng trong cuộc đời, một biến cố
trong cuộc sống cá nhân, và một kết quả đánh giá thành tích không tốt lần đầu
trong sự nghiệp của mình, tất cả những điều ấy kết hợp lại đã vượt quá giới
hạn chịu đựng của Gary McCarthy, một người từng làm việc tại một ngân hàng

1. Nhóm 100 công ty có giá trị vốn hóa thị trường lớn nhất niêm yết trên Sở Giao dịch Chứng khoán
London. (ND)

hbr.org.vn 7
HBR ON CAREER RESILIENCE

TÓM LƯỢC

Bạn có phải là một trong số ngày càng nhiều những người đang loay hoay tìm cách thay đổi giữa quãng
đường sự nghiệp? Hay đang tìm kiếm 10 bước đơn giản để tái tạo nghề nghiệp? Hay đang chờ những ý
tưởng tốt chợt lóe lên trong khi các cơ hội cứ lướt qua?
Bạn có sẵn sàng vứt bỏ tất cả những gì bạn đã nghe về chuyển đổi nghề nghiệp và đi theo con đường
quanh co thay vì con đường thẳng và hẹp chẳng đưa bạn đến đâu?
Nếu vậy, hãy xem xét cách tiếp cận phản trực giác được mô tả trong bài viết này. Nó giúp bạn bắt tay vào
làm thay vì chỉ luôn lập kế hoạch. Hành động thay vì chỉ luôn làm các bài trắc nghiệm tự đánh giá. Bạn sẽ
đổi mới bản thể của mình trong công việc – nhận thức bạn là ai trong công việc – bằng cách thử nghiệm
xem bạn có thể là ai.

đầu tư. Sau khi tốt nghiệp trường kinh doanh, nghề nghiệp sai lầm, không sống đúng với tiềm
anh nhận đại công việc tại một công ty blue-chip, năng của mình và hy sinh niềm hạnh phúc viên
“chờ thời” để mong ngày tìm thấy “chân ái” của mãn trong công việc.
mình. Anh quyết định đã đến lúc chủ động chọn
Nhiều học giả cùng cố vấn nghề nghiệp quan sát
nghề. Quyết tâm làm mọi thứ cho đúng, Gary theo
sức ì này và kết luận rằng vấn đề nằm ở động cơ
đúng bài bản. Anh bắt đầu với một nhà tâm lý học
cơ bản của con người: Chúng ta sợ thay đổi, thiếu
hướng nghiệp, người đã cho anh một loạt bài trắc
sẵn sàng, không muốn hy sinh, tự ngăn bản thân
nghiệm để giúp anh nhận ra những giá trị và mối
làm điều mình muốn. Nghiên cứu chuyên sâu của
quan tâm trong nghề nghiệp của mình. Anh nói
tôi (xem bảng “Nghiên cứu thay đổi nghề nghiệp”
chuyện với những chuyên gia tuyển dụng nhân sự
có giải thích về các phương pháp nghiên cứu) dẫn
cấp cao, bạn bè và gia đình, đọc những cuốn sách
đến một kết luận khác: Người ta thường thất bại vì
bán chạy nhất về thay đổi nghề nghiệp. Anh nhận
họ đi sai đường từ đầu. Thật vậy, những lời khuyên
thấy không có lời khuyên rất hữu ích nào cả. Anh
truyền thống về cách thay đổi nghề nghiệp thật ra là
đã tìm hiểu các ngành và công ty khả thi. Anh lập
lời chỉ dẫn cách để giậm chân tại chỗ. Vấn đề nằm ở
hai danh sách: các nghề hoàn toàn khác liên quan
phương pháp, không phải ở động cơ của chúng ta.
đến những thứ anh đam mê, và những loại việc na
ná công việc anh đang làm. Một năm sau, một bến
đỗ mới khả thi cho anh vẫn chưa thành hiện thực.
Khi nghiên cứu trải nghiệm của những người
này và nhiều người khác nữa trong vài năm qua,
Những lời khuyên
tôi nhận ra điều không thể nghi ngờ: Nói thì dễ,
nhưng để thực sự đổi hướng là rất khó. Đó không
truyền thống về cách
phải do các nhà quản lý hoặc chuyên viên thường
không muốn thay đổi; ngược lại, nhiều người rất
thay đổi nghề nghiệp
cố gắng để chuyển mình, dành nhiều thời gian
cũng như năng lượng cho tiến trình này với rủi ro
thật ra là lời chỉ dẫn cách
lớn về nghề nghiệp và cá nhân. Nhưng bất chấp
các nỗ lực dũng cảm, họ vẫn mắc kẹt trong những
để giậm chân tại chỗ.

8
 Chúng ta mắc kẹt trong nghề nghiệp sai lầm như thế nào

VẬN DỤNG

Nghe có vẻ hợp lý, nhưng …

“Lập kế hoạch và thực hiện” là cách tiếp cận truyền thống để thay đổi nghề nghiệp: Đánh giá sở thích, kỹ
năng và kinh nghiệm của bạn; xác định công việc phù hợp; tham khảo ý kiến bạn bè, đồng nghiệp, cố vấn
nghề nghiệp; lao vào thực hiện nó.
Tất cả những điều đó nghe có vẻ hợp lý nhưng thật ra nó nuôi dưỡng sự trì trệ. Bạn bị sa lầy vào việc xem
xét nội tâm trong khi tìm kiếm “một con người thật” của mình, một cuộc tìm kiếm vô ích, vì mỗi người có thể
có nhiều bản thể. Lý tưởng của bạn không nhất thiết phải phù hợp với thế giới thực. Tệ hơn nữa, phương
pháp này khuyến khích thực hiện một thay đổi lớn ngay lập tức, điều này có thể đặt bạn vào công việc
không phù hợp.
Nghe có vẻ điên rồ, nhưng. . .
Bây giờ, bạn hãy xem xét phương pháp “thử nghiệm và học hỏi”: Bạn áp dụng nhiều bản thể công việc vào
thực tế, tinh chỉnh cho đến khi các bản thể ấy chín muồi, để bạn có thể tiến hành các bước mang tính quyết
định hơn. Bạn làm cho các bản thể công việc khả thi trong tương lai của mình trở nên sống động, hữu hình
và hấp dẫn, đi ngược với xu hướng chọn công việc quen thuộc khi điều chưa biết trở nên quá đáng sợ.
Bạn cần vài năm để tái tạo bản thể công việc và hành trình đó có thể đưa bạn đến những nơi bất ngờ.
Nhưng điều đó không có nghĩa đây là hành trình ngẫu nhiên. Những chiến thuật dưới đây gợi ý một phương
pháp có vẻ điên rồ:
• Tạo ra các thử nghiệm. Hãy nhập vai một số nghề mới, ít thôi nhưng có ý nghĩa, sao cho không ảnh
hưởng đến công việc hiện tại của bạn. Thử làm ngoài giờ các công việc tự do hoặc những việc công
ích. Tạm nghỉ làm việc để theo đuổi sở thích hoặc gia hạn thêm kỳ nghỉ phép để khám phá các hướng
đi mới.
• Ví dụ: Một cựu nhân viên ngân hàng đầu tư đã thử học hỏi các chương trình du lịch về rượu vang và
lặn biển trước khi xác định được rằng anh sẽ không có hứng thú lâu dài với công việc như vậy. Nhận
ra một con đường sự nghiệp “bình thường hơn” sẽ phù hợp hơn với nhu cầu cảm xúc và nhu cầu tài
chính của mình, anh hiện là nhà đầu tư mạo hiểm nội bộ cho một công ty truyền thông.
• Thêm mối quan hệ. Những người xa lạ có thể giúp bạn biết rõ nhất mình đang trở thành ai, cho bạn
những ý kiến mới mẻ không bị ảnh hưởng gì từ bản thể trước đây của bạn. Hãy tạo thêm mối quan hệ
mới bằng cách làm việc cho những người mà bạn đã ngưỡng mộ từ lâu và có thể học hỏi. Hãy tìm ra
những người có thể giúp bạn phát triển thành phiên bản mới của chính mình bằng cách thông qua hội
cựu sinh viên và các mối liên hệ trong công ty.
• Truyền tải ý nghĩa. Hãy truyền tải ý nghĩa đặc biệt vào những việc bạn làm. Hãy dệt chúng thành một
câu chuyện về con người bạn đang trở thành. Công khai kể câu chuyện đó. Bạn sẽ làm rõ ý định của
mình, duy trì động lực và truyền cảm hứng để được những người khác ủng hộ.
• Ví dụ: Một chuyên viên ngân hàng đầu tư đang cân nhắc ý định viết tiểu thuyết đã đến gặp một nhà
chiêm tinh học, người này cho anh biết các lực kéo anh theo những hướng đối lập (một hướng của sự
ổn định, còn hướng kia của sự sáng tạo) đang giằng co bất phân thắng bại. Anh kể cho mọi người nghe
câu chuyện này và viết về nó trên tờ báo địa phương. Anh càng kể về nó, câu chuyện càng có ý nghĩa
và càng có nhiều bạn bè cùng người thân ủng hộ hoài bão viết lách của anh.

hbr.org.vn 9
HBR ON CAREER RESILIENCE
Qua nghiên cứu, tôi thấy nhiều người cố gắng theo
cách tiếp cận thông thường để rồi mệt mỏi sau vài
tháng, nếu không muốn nói vài năm. Nhưng bằng
một cách khác mà tôi gọi là phương pháp xác định
bản thể trong công việc, cuối cùng họ đã tìm được
con đường đến với sự nghiệp hoàn toàn mới. Tất
nhiên, khái niệm “bản thể trong công việc” mang
hai ý nghĩa. Thứ nhất, đó là nhận thức của chúng
ta về bản thân trong công việc của mình, những
gì chúng ta thể hiện về bản thân cho người khác
thấy; và thứ hai, đó là cách chúng ta sống với công
việc của mình. Khái niệm đó cũng có thể biểu
thị hành động – một tiến trình nỗ lực định hình
lại bản thể đó. Tôi nhận thấy xây dựng bản thể
là vấn đề kỹ năng, không phải vấn đề tính cách,
do đó hầu như bất kỳ ai đang tìm cách đổi mới
nghề nghiệp đều có thể học được. Nhưng trước
tiên, chúng ta phải sẵn sàng từ bỏ mọi thứ mình
từng được dạy về việc đưa ra các quyết định nghề
nghiệp đúng đắn.
KẾ HOẠCH BA ĐIỂM
Chúng ta muốn nghĩ rằng chìa khóa để thành
công trong việc thay đổi sự nghiệp là biết chúng ta
muốn làm gì tiếp theo, rồi hành động theo những
hiểu biết đó. Nhưng nghiên cứu những người đang
trong tiến trình thay đổi nghề nghiệp (khác với
những người đã nhìn rõ mọi việc sau khi thay đổi),
tôi đi đến một kết luận đáng kinh ngạc: Thật ra,
Thay đổi nghề nghiệp
nghĩa là xác định lại
bản thể công việc.
10
sự thay đổi xảy ra theo chiều ngược lại. Làm trước,
biết sau.
Tại sao? Bởi thay đổi nghề nghiệp nghĩa là xác
định lại bản thể công việc. Thay đổi đó tuân theo
trình tự hành động trước – suy nghĩ sau, vì chúng
ta là ai và chúng ta làm gì có mối liên hệ chặt chẽ
với nhau, đó là kết quả của nhiều năm hành động;
để thay đổi mối liên hệ đó, chúng ta cũng phải
dùng đến hành động, điều mà chúng ta thường
được khuyên không nên làm.
Các phương pháp thông thường để thay đổi
công việc như những bước tiến “hợp lý” trong hồ
sơ ứng viên của Susan, mạng lưới quan hệ của
Harris, kế hoạch của Gary, tất cả là một phần
của những gì tôi gọi là mô hình thay đổi “lập kế
hoạch và thực hiện”. Nó diễn ra như thế này: Đầu
tiên, bạn xác định rõ ràng và chắc chắn nhất có
thể những gì mình thực sự muốn làm. Tiếp theo,
dựa trên hiểu biết đó để xác định những công việc
hoặc lĩnh vực là nơi để những niềm đam mê của
bạn hòa nhịp với những kỹ năng và kinh nghiệm
bạn có. Hãy tìm lời khuyên từ những người hiểu
bạn nhất và từ các chuyên gia am hiểu thị trường.
Sau đó, bạn chỉ cần hành động theo kế hoạch. Sự
thay đổi được coi là chuyện chỉ xảy ra một lần:
Phương pháp lập kế hoạch và thực hiện cảnh báo
chúng ta không nên thay đổi trước khi biết chính
xác mình sẽ đi đâu.
Tất cả nghe có vẻ hợp lý và người ta yên tâm khi
làm theo cách đó. Tuy nhiên, nghiên cứu của tôi
cho thấy nếu bạn tiến hành theo cách này, bạn sẽ
không đạt được kết quả gì, dẫn đến nỗi thất vọng
ê chề nhất. Vì vậy, nếu mong muốn sâu thẳm của
bạn là ở lại vô thời hạn với một công việc khiến
bạn căng thẳng hoặc không cho bạn cơ hội thể
hiện bản thân, hãy cứ theo lời khuyên bài bản, đó
là một kế hoạch ba điểm rõ ràng, được trình bày
dưới đây.

NGHIÊN CỨU THAY ĐỔI NGHỀ NGHIỆP
NHIỀU NGƯỜI ĐÃ NGHIÊN CỨU KỸ LƯỠNG VÀ
HIỂU RÕ một số thay đổi nghề nghiệp nhất định:
chuyển sang một vị trí có trách nhiệm quản lý và địa
vị cao hơn trong tổ chức, chuyển sang một công
việc tương tự trong một công ty hoặc ngành mới,
chuyển sang một chức năng công việc khác trong
một lĩnh vực quen thuộc. Nhưng rất ít nhà nghiên
cứu tìm hiểu các nhà quản lý và chuyên viên bắt
đầu thay đổi hướng đi thực sự như thế nào.
Nghiên cứu của tôi là một nghiên cứu chuyên sâu
về 39 người đã thay đổi, hoặc đang cố gắng thay
đổi công việc. Việc xác định mức độ hệ trọng của
bất kỳ thay đổi công việc nào đều mang tính chủ
quan cao. Ai, ngoài người đã trải nghiệm nó, có
thể nói liệu một sự thay đổi là triệt để hay là một
thay đổi dần dần? Sau khi phỏng vấn hàng chục
người đang thực hiện những kiểu thay đổi công
việc rất khác nhau, tôi đúc kết một định nghĩa gồm
ba phần về thay đổi nghề nghiệp.
Một số người trong nghiên cứu của tôi đã thực
hiện những thay đổi đáng kể về bối cảnh công
việc, thường là chuyển từ các công ty lớn, lâu
đời sang những doanh nghiệp nhỏ hoặc tự kinh
doanh, hoặc chuyển giữa tổ chức lợi nhuận và tổ
chức phi lợi nhuận. Những người khác thực hiện
các thay đổi lớn về nội dung công việc, đôi khi rời
bỏ ngành nghề họ đã được đào tạo chuyên sâu,
như y học, luật hoặc học thuật. Đa số họ có những
thay đổi đáng kể về cả nội dung công việc lẫn nơi
làm việc, nhưng quan trọng nhất, tất cả đều cảm
thấy như đã đến một ngã rẽ, một điều đòi hỏi thay
đổi tâm lý.
THẤU HIỂU BẢN THÂN
Giống như Gary McCarthy, hầu hết chúng ta được
khuyên rằng khi muốn thay đổi nghề nghiệp thì
Chúng ta mắc kẹt trong nghề nghiệp sai lầm như thế nào
Mẫu nghiên cứu của tôi là những người có độ tuổi
từ 32-51, trung bình là 41 tuổi. Tôi chọn độ tuổi
này không phải vì đó là quãng đời xảy ra khủng
hoảng trung niên như ta thường nghe nói, mà vì
để nghiên cứu nhóm người đã có đủ kinh nghiệm
trong một nghề để có thể thử dấn thân vào một
cuộc phiêu lưu khác. 65% người tham gia là nam
giới. Gần một nửa số đối tượng sống và làm việc
bên ngoài nước Mỹ, chủ yếu ở Pháp và Anh. Mẫu
nghiên cứu là những người có bằng cấp cao: Tất
cả đều có bằng đại học, và khoảng 3/4 có bằng
sau đại học hoặc bằng cấp nghề nghiệp chuyên
môn (kinh doanh, khoa học, luật…). Họ đại diện
cho tất cả các cấp quản lý và chuyên viên các lĩnh
vực, bao gồm quản lý kinh doanh, luật, tài chính,
học thuật, y tế, khoa học và công nghệ.
Một số cuộc phỏng vấn là hồi tưởng, với những
người đã hoàn tất trải nghiệm về thay đổi sự
nghiệp. Còn với những người ở giai đoạn mới
thay đổi, tôi thực hiện trung bình ba cuộc phỏng
vấn trong hai đến ba năm. Câu hỏi phỏng vấn là
câu hỏi mở, thường bắt đầu bằng: “Hãy kể tôi
nghe về sự nghiệp của bạn cho đến nay.” Giữa
các cuộc phỏng vấn, tôi có trao đổi e-mail và điện
thoại với họ để theo dõi tiến trình. Ngoài phần
nghiên cứu cốt lõi này, tôi còn có nhiều cuộc
phỏng vấn ngắn hơn với nhiều chuyên gia về thay
đổi nghề nghiệp, bao gồm chuyên gia tuyển dụng
nhân sự cấp cao, nhà đầu tư mạo hiểm, cố vấn
nghề nghiệp và chuyên gia hỗ trợ tìm việc.
hãy tìm hiểu bản thân trước đã. Về lý thuyết, người
ta hiểu bản thân nhờ tự nhìn lại mình, tự xem xét
nội tâm một mình hoặc với sự trợ giúp của bảng
câu hỏi chuẩn và các chuyên gia được chứng nhận.
hbr.org.vn 11
HBR ON CAREER RESILIENCE
Việc tìm hiểu chúng ta là người hướng nội hay
hướng ngoại, thích làm việc trong một môi trường
có tổ chức và bài bản hay môi trường nhiều biến
động, coi trọng tầm ảnh hưởng hay thu nhập hơn
giúp chúng ta tránh đâm đầu lần nữa vào những
công việc không như ý. Sau khi hiểu được tính khí,
nhu cầu, năng lực, giá trị cốt lõi và những ưu tiên
của mình, một người có thể ra ngoài thị trường tìm
công việc hay tổ chức phù hợp.
Gary đã làm tất cả những điều này. Với kết quả
trắc nghiệm của mình, anh tìm hiểu các công ty và
ngành đầy hứa hẹn cũng như tạo quan hệ với rất
nhiều người để được chỉ dẫn và giới thiệu. Anh đưa
ra hai danh sách khả năng: “việc quen thuộc” và
“việc mới lạ”. Nhưng những gì đã xảy ra kể từ đó,
và những gì đã tiêu tốn 90% thời gian trong năm
anh dành để tìm việc mới, là những gì mà các mô
hình thông thường không tính đến – rất nhiều lần
thử và sai.
Gary khởi đầu bằng một số vòng nói chuyện với
các công ty truyền thống và công ty tuyển dụng.
Tiếp theo, anh cố gắng biến một niềm đam mê
hoặc sở thích nào đó thành sự nghiệp: Anh và
vợ đã soạn kế hoạch kinh doanh cho một doanh
nghiệp bán chương trình du lịch về rượu vang.
Doanh thu không được bao nhiêu nên họ dẹp bỏ
kế hoạch này. Tiếp đó, anh theo đuổi nghề ước
mơ thực sự của mình: Gary được chứng nhận là
một hướng dẫn viên lặn biển và cân nhắc kế hoạch
mua một cơ sở kinh doanh lặn biển. Tuy nhiên,
anh sớm nhận ra mình khó duy trì sự hứng thú với
công việc trong mơ đó về lâu dài (do đó, nó không
đáng để hy sinh về kinh tế). Vì vậy, anh quay
lại các công ty tuyển dụng và các công ty truyền
thống, chỉ để xác nhận lại rằng anh không muốn
làm những công việc đó. Tiếp theo, anh xác định
những doanh nhân mà anh ngưỡng mộ và tìm cơ
hội làm chân chạy việc cho họ. Anh tìm hiểu công
việc tự do, cố gắng nhận các dự án ngắn hạn trong
12
những công ty trẻ năng động. Nhưng không có cơ
hội nào hoàn toàn phù hợp.
Tất nhiên, cách thông thường – nhìn lại sự nghiệp,
xác định những gì mình thích và không thích, hài
lòng và không hài lòng – có thể là một công cụ
hữu ích. Nhưng hành động này thường xuất phát
từ một ngộ nhận trầm trọng rằng chúng ta có thể
khám phá ra “con người thật” của mình, trong khi
thực tế là không ai có “con người thật” như vậy.
(Bảng “Nhiều phiên bản khả thi của chúng ta”
trình bày tại sao con người thật của một người rất
khó nắm bắt.) Việc xem xét nội tâm quá thấu đáo
cũng gây ra nguy cơ một người có ý định đổi việc
sẽ mắc kẹt trong thế giới mộng mơ. Hoặc điều ta
tưởng tượng không bao giờ giống việc làm công ăn
lương trong thế giới thực; hay, không như Gary, ta
cứ đắm đuối nghĩ về một sự nghiệp tưởng tượng
mà không nhận ra bản thân mình đã phát triển
nhiều hơn rồi.
Chúng ta nhận ra mình đã trở thành người thế
nào – trên thực tế, không phải trên lý thuyết –
bằng cách thử nghiệm điều tưởng tượng và thực
tế, không phải bằng cách “nhìn vào bên trong”.
Khi tự hiểu mình,
thông qua xem xét nội
tâm và trắc nghiệm tâm
lý, người ta có thể dễ
dàng tìm kiếm công việc
phù hợp và tránh những
sai lầm trong quá khứ.

NHIỀU PHIÊN BẢN KHẢ THI CỦA CHÚNG TA
BẢN THỂ LÀ GÌ? HẦU HẾT CÁC ĐỊNH NGHĨA
TRUYỀN THỐNG – những định nghĩa tạo nền
tảng cho phần lớn lời khuyên nghề nghiệp – đều
dựa trên khái niệm về “cốt lõi bên trong” hoặc
“con người thật”. Các lý thuyết này cho rằng, khi
bắt đầu tuổi trưởng thành, con người đã hình
thành một cấu trúc nhân cách tương đối ổn định,
được xác định bởi năng khiếu, sở thích và giá
trị của mỗi người. Theo những lời khuyên truyền
thống, việc khai phá con người thật này, một việc
thường bị lãng quên trong khi người ta mãi theo
đuổi danh vọng, tiền tài, địa vị xã hội nên là điểm
khởi đầu cho mọi tiến trình tái định hướng nghề
nghiệp. Khi tự hiểu mình, thông qua xem xét nội
tâm và trắc nghiệm tâm lý, người ta có thể dễ
dàng tìm kiếm công việc phù hợp và tránh những
sai lầm trong quá khứ. Định nghĩa này về con
người hoàn toàn phù hợp với phương pháp lập
kế hoạch và thực hiện, một khi chúng ta tìm thấy
mình, chỉ việc thực hiện thôi.
Tuy nhiên, nghiên cứu của nhà tâm lý học nhận
thức Stanford Hazel Markus và các nhà khoa học
hành vi khác đưa ra một định nghĩa khác về bản
thể, một định nghĩa phù hợp hơn với những gì
tôi đã khám phá: Chúng ta có nhiều phiên bản.
Những phiên bản này được xác định một phần
bởi quá khứ của chúng ta, nhưng chủ yếu được
xác định bởi hoàn cảnh hiện tại cũng như những
hy vọng và sợ hãi của chúng ta đối với tương lai.
Phiên bản khả thi của chúng ta – những hình ảnh
và tưởng tượng của chúng ta về người mà mình
hy vọng trở thành, nghĩ rằng mình nên trở thành,
hoặc thậm chí sợ trở thành – là trọng tâm của tiến
trình thay đổi nghề nghiệp. Dù sách vở nói rằng
nỗi đau – một phiên bản mà chúng ta sợ trở thành
hiện thực – là động lực duy nhất cho sự thay đổi,
nhưng trên thực tế, nỗi đau có thể gây ra tê liệt.
Chúng ta chỉ thay đổi khi có những lựa chọn thay
Chúng ta mắc kẹt trong nghề nghiệp sai lầm như thế nào
thế hấp dẫn có thể cảm nhận, tiếp xúc và nếm
trải. Vì thế, bản thể công việc, trong thực tiễn, nhất
thiết phải là một quy trình thử nghiệm, kiểm tra và
tìm hiểu về những phiên bản khả thi của chúng ta.
Ví dụ, Gary McCarthy, từng là một nhà tư vấn
ngân hàng đầu tư như đã kể. Trường hợp của
anh là ví dụ điển hình về số lượng và phạm vi các
phiên bản khả thi. Tập hợp các phiên bản của anh
bao gồm: phiên bản “bỏ tất cả và mở một doanh
nghiệp lữ hành ở miền nam nước Pháp với vợ”;
phiên bản “đối tác tư vấn” được xã hội nể trọng
và cha mẹ sẽ tán thành; phiên bản trẻ trung, thích
hoạt động ngoài trời, “sống với đam mê”, từ bỏ
lối mòn và muốn mở một doanh nghiệp lặn biển;
phiên bản “vợ chồng cùng gánh vác và tương lai
làm cha mẹ” muốn đưa ra quyết định tốt để cả hai
vợ chồng cùng làm việc; phiên bản “kẻ vô dụng
trong công ty ở tuổi 50, đầy hối tiếc”; phiên bản
“người học việc” theo học một doanh nhân mình
ngưỡng mộ; và phiên bản thực tế, hợp lý, “đến
một công ty truyền thống, nơi mình có thể ứng
dụng phối hợp kiến thức và kinh nghiệm trong lĩnh
vực ngân hàng và tư vấn”.
Theo lẽ thường, danh sách các khả năng trải rộng
như vậy cho thấy anh thiếu tập trung và chưa
sẵn sàng thay đổi. Nhưng về mặt bản thể công
việc, chính sự đa dạng này giúp anh tìm thấy bến
đỗ phù hợp thực sự. Chúng ta có thể có một số
phiên bản cụ thể và hữu hình, được xác định bởi
những việc mình làm và công ty mình còn ở lại
làm việc đến nay; trong khi một số phiên bản khác
vẫn còn mơ hồ và mờ nhạt, chỉ tồn tại trong thế
giới của những giấc mơ riêng tư, các giả định và
ý tưởng trừu tượng. Bằng cách tập trung hơn vào
các khả năng, cả những gì mình mong muốn và sợ
hãi, trong hiện tại và tương lai, chúng ta tạo cho
mình một cơ sở kinh nghiệm cụ thể để lựa chọn
các khả năng ấy.
hbr.org.vn 13
HBR ON CAREER RESILIENCE

Tự hiểu mình là điều quan trọng, nhưng đó

thường là kết quả chứ không phải xuất phát điểm Bạn bè và gia đình,
của quá trình tái tạo. Tệ hơn nữa, việc bắt đầu
bằng cách cố gắng xác định con người thật của những người đã cùng
bạn chia sẻ một quãng
mình thường khiến người ta “tê liệt”. Trong khi
chúng ta chờ đợi sự thấu hiểu vụt lóe sáng trong
đầu, các cơ hội cứ thế trôi qua. Để tái khởi động
bản thân, chúng ta cần thoát ra khỏi đầu mình.
dài trên đường đời, có
Chúng ta cần hành động.
thể cho bạn cái nhìn
THAM KHẢO Ý KIẾN CỐ VẤN ĐÁNG TIN CẬY
thấu đáo về bản chất
Nếu bạn chấp nhận lẽ thường rằng sự thay đổi của bạn và quan tâm
nghề nghiệp bắt đầu từ chỗ thấu hiểu bản thân rồi
xem xét một cách khách quan các lựa chọn có sẵn,
những gì tốt nhất cho
bạn nên tìm đến ai để được hướng dẫn? Sách vở
cho rằng bạn nên tìm đến những người hiểu bạn
bạn; còn các chuyên
nhất và những người am hiểu thị trường. Bạn bè gia cung cấp cho bạn
và gia đình, những người đã cùng bạn chia sẻ một
quãng dài trên đường đời, có thể cho bạn cái nhìn cái nhìn thực dụng,
thấu đáo về bản chất của bạn và quan tâm những
gì tốt nhất cho bạn; còn các chuyên gia cung cấp giúp bạn có cơ sở thực
cho bạn cái nhìn thực dụng, giúp bạn có cơ sở thực
tiễn về thị trường.
tiễn về thị trường.

14

Vươn ra ngoài mạng lưới quan hệ bình thường để quen biết thêm
nhiều người, tham gia các cộng đồng chuyên môn là cách tốt nhất
để vừa phá vỡ khuôn khổ vừa bồi bổ tâm lý.
Trong thời kỳ đầy những đổi thay và bất trắc,
chúng ta tự nhiên cảm thấy thoải mái trong mối
quan hệ lâu bền với bạn bè và gia đình. Nhưng khi
ta cần chuyển mình, những người hiểu ta rõ nhất
lại là những người dễ cản trở hơn. Có thể họ muốn
hỗ trợ, nhưng họ có khuynh hướng củng cố hoặc
thậm chí khư khư gìn giữ những bản thể cũ mà
chúng ta đang cố gắng rũ bỏ. Khi mới bắt đầu sự
nghiệp, Gary đã nhận ra những người gần gũi với
mình sẽ không giúp ích được gì nhiều. Anh nói:
“Tôi muốn làm điều gì đó khác biệt, nhưng đã bị
sốc khi nhận ra mọi người đang ‘đóng khung’ sẵn
cho tôi. Tôi cố gắng bàn với bạn bè và gia đình
về những việc khác mà tôi có thể làm. Tất cả các
câu trả lời đều là: ‘Chà, bạn có thể làm quản lý
cấp trung trong bộ phận tài chính của một công
ty.’ Hoặc: ‘Bạn có thể trở thành một thực tập sinh
trong một chương trình quản trị viên tập sự.’”
John Alexander, nhân viên một ngân hàng đầu tư,
hy vọng mình có thể thành công với nghề viết tiểu
thuyết, kể rằng anh thường nói về những nỗi trăn
trở trong sự nghiệp với bạn bè và gia đình. “Họ
có khuynh hướng nói: ‘Tôi có thể hiểu tại sao viết
lách cũng thú vị, nhưng cậu có một công việc rất
tốt, cậu có thực sự muốn liều lĩnh thế không?’”
Dù có ý tốt, những người cố vấn và đồng nghiệp
thân thiết cũng có thể vô tình kìm hãm chúng ta.
Ví dụ như Harris Roberts, giám đốc của công ty
chăm sóc sức khỏe, muốn đảm nhận vai trò giám
đốc quản lý đơn vị kinh doanh. Những người xung
quanh anh, vốn đã quen thấy anh ngồi ở vị trí
hiện tại, chỉ như tấm gương phản chiếu lại nỗi ngờ
vực vốn có của anh về việc bước ra khỏi vùng an
toàn của mình. Những người cố vấn quan tâm đến
anh và có quyền lực để biến sự thay đổi anh hằng
mong muốn thành hiện thực. Nhưng thay vì một
cửa ngõ, họ lại dựng lên một rào cản ngăn chặn
những bước đi có thể dẫn đến thay đổi sự nghiệp.
Vì chỉ nói chuyện với những người trực tiếp làm
việc với mình, và ý kiến họ dành cho anh không
Chúng ta mắc kẹt trong nghề nghiệp sai lầm như thế nào
vượt ra ngoài bốn bức tường, Harris đã thực sự giới
hạn bản thân. Anh thiếu thông tin thị trường bên
ngoài, và những đồng nghiệp này cứ giữ nguyên
trong đầu hình ảnh chưa cập nhật về một Harris
non trẻ hơn phiên bản anh có thể trở thành.
Các chuyên gia tuyển dụng và dịch vụ hỗ trợ tìm
việc làm, những chuyên gia về thay đổi nghề
nghiệp thời nay, có thể cũng “giỏi” không kém
trong việc gắn chặt chúng ta với quá khứ. Đúng là
họ hiểu biết thị trường hơn chúng ta, nhưng chúng
ta quên rằng nghề của họ là giúp người tìm việc di
chuyển từng bước theo một quỹ đạo có sẵn. Tuy
nhiên, ở quãng giữa sự nghiệp, nhiều người không
còn tìm cách “vận dụng kinh nghiệm quá khứ vào
một môi trường khác”. Họ muốn tạo ra công việc
của riêng mình và thoát khỏi những trói buộc của
các quy ước trong doanh nghiệp, trong một số
trường hợp là làm một việc gì đó hoàn toàn khác.
Một ví dụ điển hình là trải nghiệm của Susan
Fontaine, nhà tư vấn quản trị: “Về cơ bản, tôi thấy
các chuyên gia tuyển dụng nhân sự cấp cao chẳng
giúp được gì. Khi tôi nói: ‘Đây là những kỹ năng
của tôi; tôi có thể làm gì khác?’, thì họ cứ nói: ‘Sao
bạn không chuyển đến Andersen?’ hoặc ‘Sao bạn
không thử với Bain?’. Tất cả những gì họ đề xuất
đều giống hệt nhau. Tôi tiếp tục nói: ‘Tôi biết rõ
mình không muốn làm việc đó, còn nếu muốn
làm, tôi đã không tìm đến bạn. Tôi tự làm việc đó
được mà.’”
Như vậy, nếu việc tự đánh giá, lời khuyên của
những người thân thiết và lời tư vấn của chuyên
gia không hữu ích, chúng ta có thể tìm hỗ trợ ở nơi
nào cho việc chuyển mình? Để thực sự đoạn tuyệt
với quá khứ, chúng ta cần nhìn nhận bản thân theo
một cách khác. Chúng ta cần những người hướng
dẫn từng làm được như thế và có thể hiểu chúng ta
đang đi đâu. Vươn ra ngoài mạng lưới quan hệ bình
thường để quen biết thêm nhiều người, tham gia
các cộng đồng chuyên môn là cách tốt nhất để vừa
phá vỡ khuôn khổ vừa bồi bổ tâm lý.
hbr.org.vn 15
HBR ON CAREER RESILIENCE
NGHĨ LỚN
Chúng ta muốn nghĩ rằng mình có thể nhảy trực
tiếp từ mong muốn thay đổi sang một quyết
định duy nhất, và thế là ta thực hiện được ý định
chuyển mình – theo lẽ thường, người ta cho rằng
bạn không nên tự đánh lừa mình bằng những điều
chỉnh nhỏ và hời hợt. Nhưng việc cố gắng thực
hiện những thay đổi lớn quá nhanh có thể phản
tác dụng. Cũng như việc bắt đầu thay đổi bằng
cách tìm kiếm con người thật của mình có thể
khiến bạn tê liệt thay vì tiến triển, việc cố gắng
thực hiện một bước đi lớn một lần và mãi mãi có
thể ngăn cản sự thay đổi thực sự.
Khi quyết định từ bỏ sự nghiệp tư vấn, Susan
Fontaine có lý do chính đáng. Là một bà mẹ đơn
thân của hai đứa con, cô nhận thấy việc đi công tác
và những yêu cầu khác trong cuộc sống cá nhân
ngày càng quá tải. Cô nghỉ việc và quyết tâm dành
thời gian khám phá các lựa chọn. Tuy nhiên, quyết
tâm đó đã tan biến, khi cô đang chịu áp lực tài
chính thì nhận được lời mời béo bở cho một vị trí
trong đội ngũ quản lý của một khách hàng cũ. Cô
chấp nhận vị trí mới để rồi phát hiện ra những yêu
cầu của công việc này rất giống các yêu cầu của
vị trí cô đã rời bỏ. Cô chia sẻ: “Tôi nghĩ: ‘Mình đã
làm gì vậy? Mình đã có cơ hội để bỏ tất cả những
điều đó!’” Với hy vọng có thể giải quyết tất cả các
Cố gắng thực hiện
một bước đi táo bạo
có thể nhanh chóng đưa
chúng ta quay lại điểm
xuất phát.
16
vấn đề của mình cùng một lúc, Susan đã thực hiện
một thay đổi gần như chẳng khác gì. Hai tuần sau
khi nhận việc mới, cô từ chức.
Dù chúng ta muốn tránh việc trì hoãn vô thời hạn
đến đâu, nhưng việc chấm dứt quá sớm không
phải là cách tốt. Chúng ta cần có thời gian để nhận
ra những gì mình thực sự muốn thay đổi và xác
định những thói quen, nhận định đã khắc sâu
đang kìm hãm bản thân. Bài học từ câu chuyện
của Susan là cố gắng thực hiện một bước đi táo
bạo có thể nhanh chóng đưa chúng ta quay lại
điểm xuất phát. Tiến trình chuyển đổi dài hơn, ít
trực tiếp hơn có thể khiến ta cảm thấy mình đang
lãng phí thời gian. Nhưng như chúng ta sẽ thấy
bên dưới đây, việc thực hiện các bước nhỏ hơn có
thể giúp xác định lại về bản thể công việc chúng ta
sẽ thể hiện một cách phong phú hơn, có cơ sở hơn.
BA CÂU CHUYỆN THÀNH CÔNG
Dù lúng túng, các nạn nhân của sách vở truyền
thống như Gary McCarthy, Harris Roberts và
Susan Fontaine cuối cùng đã chuyển sang một
cách tiếp cận khác và thành công hơn. Gary hiện
đang làm việc tại một công ty truyền thông mà
anh ngưỡng mộ, ở vị trí nhà đầu tư mạo hiểm nội
bộ, một vai trò cho phép anh sử dụng kỹ năng tư
vấn và tài chính, đồng thời cho anh thỏa sức sáng
tạo và hoàn toàn làm chủ kết quả của mình. Harris
là Chủ tịch và Giám đốc Vận hành (COO) của một
công ty thiết bị y tế đang phát triển và tham gia
mạnh mẽ vào định hướng chiến lược cho công ty.
Susan đang làm việc với các tổ chức phi lợi nhuận,
vận dụng sở trường về chiến lược của mình cho
lĩnh vực này và yêu thích công việc của mình.
Không ai trong số họ đi theo con đường thẳng và
hẹp. Gary học đòi làm các chương trình du lịch
rượu vang và nổi hứng định mua một cơ sở dịch
vụ lặn biển, trước khi chốt quyết định chọn một
con đường bình thường hơn theo cách nói của vợ
 Chúng ta mắc kẹt trong nghề nghiệp sai lầm như thế nào

Bản thể công việc của bạn là sự kết hợp của loại công việc bạn làm,
các mối quan hệ và tổ chức tạo thành một phần trong công việc của
bạn, cũng như câu chuyện bạn kể về lý do cho những sứ mệnh của
bạn và cách bạn thực hiện chúng.

anh. Harris lần thứ hai bị vuột mất cơ hội cho vị
trí giám đốc quản lý đơn vị kinh doanh quý giá
do tái cấu trúc công ty. Anh cân nhắc nghỉ việc để
gia nhập một công ty khởi nghiệp trong lĩnh vực
công nghệ sinh học, nhưng nhận ra anh hoàn toàn
không có hứng thú với một bước đi mạo hiểm như
vậy. Susan tạm thời làm nhà tư vấn tự do, nhận
các dự án tư vấn truyền thống để có tiền thanh
toán chi phí sinh hoạt, đồng thời sử dụng thời gian
để khám phá một danh mục dự án đa dạng hơn.
Trải nghiệm của họ là những ví dụ điển hình. Gần
như tất cả những người cố gắng tìm ra công việc
tiếp theo đều mất nhiều thời gian để chọn được
nghề thực sự phù hợp. Hầu hết các “thời kỳ quá
độ” trong sự nghiệp kéo dài khoảng ba năm. Đó
hiếm khi là một đường thẳng: Chúng ta tiến hai
bước và lùi một bước, và điểm đến thường khiến
chúng ta ngạc nhiên.
BẢN THỂ CÔNG VIỆC
Một khi chúng ta bắt đầu đặt câu hỏi liệu công
việc hay tổ chức hiện tại có đúng là nơi dành cho
mình, và băn khoăn về những gì chúng ta nghĩ

THỬ NGHIỆM VÀ HỌC HỎI

BẢN THỂ CÔNG VIỆC CỦA BẠN là sự kết hợp của loại công việc bạn làm, các mối quan hệ và tổ chức tạo
thành một phần trong công việc của bạn, cũng như câu chuyện bạn kể về lý do cho những sứ mệnh của bạn
và cách bạn thực hiện chúng. Do đó, định hình lại bản thể là điều chỉnh dần cả ba khía cạnh đó theo thời gian.
Những điều chỉnh diễn ra theo kiểu thăm dò từng bước một, do đó, tiến trình này có thể trông kém mạch lạc.
Thật ra, đó là một quy trình logic gồm các bước thử nghiệm, khám phá và thích nghi, một quy trình mà hầu
như bất kỳ ai đang tìm kiếm sự đổi mới nghề nghiệp đều có thể học được.

Tạo ra các thử nghiệm

Bản thể công việc được xác định bởi những gì
chúng ta làm, các hoạt động nghề nghiệp chúng ta
tham gia.
Phát triển mối quan hệ
Bản thể công việc cũng được xác định bởi công ty
nơi chúng ta đang làm việc, các mối quan hệ trong
công việc và những hội nghề nghiệp mà chúng ta là
thành viên.
Truyền tải ý nghĩa
Bản thể công việc cũng được xác định bởi những
sự kiện để lại dấu ấn trong đời chúng ta và những
câu chuyện cho thấy chúng ta là ai cũng như sẽ trở
thành ai.
Hãy thử một chút các hoạt động và vai trò nghề
nghiệp mới trước khi toàn tâm toàn ý đổi sang
một con đường khác.
Phát triển các mối quan hệ có thể mở ra cánh
cửa nhìn ra những thế giới mới, tìm kiếm các
hình mẫu và nhóm tham khảo mới để định
hướng và kiểm chuẩn về tiến trình của bạn.
Tìm hoặc tạo ra các chất xúc tác và kích hoạt
sự thay đổi, qua đó viết lại câu chuyện cuộc
đời bạn.

hbr.org.vn 17
HBR ON CAREER RESILIENCE

mình muốn cho tương lai, thì các phương pháp tìm
việc mà chúng ta được dạy là chưa đủ. Nhưng điều
đó không có nghĩa chúng ta phải tạm chấp nhận
một quy trình ngẫu nhiên bị chi phối bởi các yếu
tố ngoài tầm kiểm soát – một cuộc khủng hoảng
trong đời buộc chúng ta phải sắp xếp lại thứ tự ưu
tiên, một lời mời làm việc bất ngờ. Có một phương
pháp thay thế theo một logic khác với cách tiếp
cận lập kế hoạch và thực hiện. Gary, Harris và
Susan, cũng như nhiều người thay đổi nghề nghiệp
thành công khác mà tôi quan sát, đã chia sẻ
phương pháp này, tôi gọi là mô hình thay đổi “thử
nghiệm và học hỏi”. Trong thời kỳ chuyển đổi,
khi những phiên bản khả thi của chúng ta đang
chuyển biến mạnh, cách duy nhất để tạo ra thay
đổi là đưa những bản thể ấy vào thực tế, tinh chỉnh
cho đến khi các bản thể chín muồi, để chúng ta có
thể tiến hành những bước mang tính quyết định
hơn. (Xem bảng “Thử nghiệm và học hỏi.”)
Phương pháp thử nghiệm và học hỏi thừa nhận
cách duy nhất để chống lại sự không chắc chắn
và sự lôi kéo của những điều quen thuộc là làm
cho tương lai mới trở nên sinh động, hữu hình và
khả thi hơn. Chúng ta đã có được bản thể cũ trong
thực tiễn. Tương tự, chúng ta định nghĩa lại các
bản thể đó trong thực tiễn, bằng cách tạo ra những
thử nghiệm, phát triển các mối quan hệ và truyền
tải ý nghĩa vào những thay đổi chúng ta đang trải
qua. Ba hành động thông thường này là trọng tâm
của khác biệt rõ nhất trong những thay đổi nghề
nghiệp, thêm lý lẽ logic cho những gì có thể trông
giống như sự kiện tình cờ và hành vi ngẫu nhiên.
TẠO RA CÁC THỬ NGHIỆM
Một sai lầm trầm trọng hơn hẳn những sai lầm
khác mà người ta mắc phải khi cố gắng thay đổi
nghề nghiệp là trì hoãn bước đầu tiên cho đến
khi họ biết được điểm đến. Lỗi này khiến người
ta nhụt chí, vì cách duy nhất chúng ta biết mình
thực sự muốn làm gì là làm thử. Cũng dễ hiểu khi
hầu hết mọi người đều miễn cưỡng nếu nhảy vào
những việc mình chưa biết. Nếu chúng ta không
thử nghiệm những tưởng tượng của mình, chúng
sẽ mãi chỉ là tưởng tượng. Tôi nhận ra phần lớn
chúng ta tạo ra bản thể công việc mới ngoài công
việc chính của mình bằng cách tham gia các hoạt
động ngoại khóa và dự án vào ngày nghỉ cuối tuần.
Tạo ra các thử nghiệm nghĩa là tạo ra các dự án
ngoài giờ. Lợi thế lớn của việc này là chúng ta có thể
thử sức với các vai trò chuyên môn mới ở quy mô
giới hạn mà không ảnh hưởng đến công việc hiện
tại hoặc phải nhảy sang vị trí mới quá nhanh. Trong
hầu hết mọi trường hợp thay đổi thành công mà tôi
đã quan sát, đương sự đã dấn thân sâu vào sự nghiệp
mới một thời gian trước khi chính thức thay đổi.
Có nhiều cách để tạo được các thử nghiệm có hiệu
quả. Khi mới quyết định khám phá một loạt khả
năng, Susan nhận những công việc tự do trong
chuyên môn đã có của mình và làm việc công ích cho
các tổ chức từ thiện như một dây cứu sinh để giúp cô
vượt qua giai đoạn khó khăn. Thông qua công việc
đó, cô bắt đầu phát triển các mối quan hệ đưa cô
đến cơ hội việc làm tư vấn có phí cho các tổ chức từ
thiện. Dần dần, cô dành hết thời gian cho các tổ chức
phi lợi nhuận, lĩnh vực cô chưa bao giờ kỳ vọng có
thể tìm được sự nghiệp. Và cô cảm thấy vui thích với
công việc tự do. Hiện tại, cô đang làm việc với công
ty tư vấn lớn nhất nước Anh, chuyên về các tổ chức
từ thiện, và cô chia sẻ: “Tất cả những gì tôi hy vọng
là mình sẽ không bao giờ phạm sai lầm nhảy việc
một lần nữa trước khi cho bản thân cơ hội khám phá
những gì mình thực sự muốn làm.”
Những người khác dùng các công việc tạm thời,
những hợp đồng bên ngoài, công việc tư vấn và
ngoài giờ để có kinh nghiệm hoặc xây dựng kỹ
năng trong những ngành nghề mới. Nhờ một
thời gian tạm thời ở vị trí quản lý cao nhất của bộ

18

phận, Harris vượt qua nỗi sợ hãi vốn đã âm thầm
ám ảnh anh trong nhiều năm, rằng anh thiếu kiến
thức về tài chính và kinh nghiệm liên chức năng
cần thiết để trở thành một giám đốc đơn vị giỏi.
Hơn bất kỳ sự tự phản ánh nào, kinh nghiệm ở
vị trí đó đã giúp anh hình dung bản thân ở vị trí
một giám đốc đơn vị. Ngoài ra, tham gia các khóa
học hoặc chọn những chương trình đào tạo trong
một lĩnh vực mới là một cách khác để thử nghiệm.
Đối với nhiều người trong nghiên cứu của tôi, một
chương trình đào tạo cấp điều hành, một kỳ nghỉ
không hưởng lương dài hạn hoặc kỳ nghỉ có gia
hạn đã giúp họ nâng cao năng lực để chuyển sang
một hướng đi mới. Những khoảng thời gian nghỉ
ngơi này rất hữu ích, vì nó buộc ta thoát ra khỏi
công việc hằng ngày, đồng thời đưa ta đến với
những con người và hoạt động mới.
PHÁT TRIỂN MỐI QUAN HỆ
Hãy xem đã bao lần nhân viên nói về công ty của
họ: “Tôi không muốn trở nên giống ai ở đây cả.” Ở
Chúng ta mắc kẹt trong nghề nghiệp sai lầm như thế nào
giữa con đường sự nghiệp, mong muốn thay đổi của
chúng ta hiếm khi chỉ liên quan đến công việc mình
làm; có lẽ điều quan trọng hơn là thay đổi các mối
quan hệ công việc để mình hài lòng hơn, dạt dào
cảm hứng hơn. Phát triển mối quan hệ nghĩa là tìm
những người có thể giúp chúng ta nhìn thấy và phát
triển thành phiên bản mới của mình. Đối với hầu
hết những người thay đổi nghề nghiệp thành công
mà tôi đã quan sát, một người hướng dẫn hoặc một
cộng đồng nghề nghiệp mới đã soi đường và nâng
đỡ cho bước nhảy quyết định của họ.
Tìm một công việc mới luôn đòi hỏi chúng ta tạo
thêm quan hệ bên ngoài phạm vi quen biết thông
thường của mình. Chúng ta có ý tưởng và thông
tin tuyển dụng bằng cách mở rộng quan hệ. Ví dụ,
Gary tận dụng mối quan hệ với hội cựu sinh viên
và đồng nghiệp trong công ty khá thành công.
Một nhân viên cũ của công ty anh – một người mà
anh không thân thiết – đã giới thiệu anh tham gia
dự án tạm thời ở công ty hiện tại của anh. Nhưng
điều khiến anh ra quyết định của mình, điều khiến
hbr.org.vn 19