YABANCI DİL ÖĞRETİMİNDE

DİNLEME BECERİSİ
Dinleme nedir?

• Dil, anlama ve anlatma becerilerinin altında kazanılış sırasına göre “dinleme,

konuşma, okuma ve yazma”dan meydana gelir. Dinleme ve okuma, anlamaya
yönelik dil becerilerini (receptive language skills); konuşma ve yazma da
anlatmaya yönelik dil becerilerini (expressive language skills) oluşturur.

• Ergin ve Birol dinlemeyi, «seslerin ve varsa konuşma görüntülerinin farkında

olmayla ve onlara dikkati vermeyle başlayan, belli işitsel işaretlerin tanınması ve
hatırlanmasıyla süren ve anlamlandırılmasıyla son bulan psikolojik bir süreç»
olarak tanımlamaktadırlar.

• Doğan (2007) ise işitmeyi, insanın doğuştan getirdiği bir özellik, dinlemeyi ise
sonradan öğrenilen ve eğitimle geliştirilebilen bir dil becerisi olarak ifade eder.
Johnson (1951: 58)’e göre dinleme “Sözlü iletişim sürecinde etkili anlama ve
cevap verme yeteneğidir.”
Dinlemeye ilişkin tanımların ortak özellikleri şu şekilde sıralanabilir:

- İletileri doğru bir şekilde anlama ve yorumlama çabası,

- Dilin dört temel işlevinden biri olma,
- Kişiler arası iletişim unsuru olma,
- Belirli bir amaç doğrultusunda yapılma,
- İnsanın seçme özgürlüğünün bir yansıması olma,
- İşitmeyi de içine alan bir etkinlik olması,
- Öğrenilebilen ve öğrenilmesi gereken bir dil becerisi olması,
- İnsan beyninin çeşitli bilişsel süreçlerini gerektirmesi,
- Çok farklı boyutları olan bir olgu olması,
- Karmaşık ve aktif bir süreci içermesi

Bütün bu süreç dikkate alındığında dinlemenin ne kadar karmaşık

ve zor bir edinim olduğu görülmektedir.
Dinleme Süreçleri

• Dinleme, hem öğrenilmesi hem de öğretilmesi oldukça zor bir

beceridir.
• Dinleme eğitimi süreci ana hatlarıyla üç ana başlık altında ele
alınabilir:
- Dinleme öncesi
- Dinleme sırası
- Dinleme sonrası

• Bu üç aşamanın art arda gerçekleşmesi dinleme becerisinin

kazandırılması ve alışkanlığa dönüştürülmesi için oldukça önemlidir.
Dinleme öncesi;
- dinleme sürecine hazırlama,
- dinleme materyaline dikkatlerini çekme,
- içeriğe yönelik tahminde bulunma,
- dinleme amacını belirleme ve bu amaca uygun bir tür, yöntem ve teknik seçme

Dinleme sırası
- süreci yönetme,
- dikkatini metne verme,
- tahminin doğruluğunu kontrol etme,
- not alma vb.

Dinleme sonrası
- bir değerlendirmede bulunma
- sadece metnin değil dinleme sürecinin değerlendirilmesi
Dinleme eğitimi sırasında bu aşamaları ezberletmekten ziyade dinlemede
bunlara ihtiyaç duyup kullanma alışkanlığı kazandırılması amaçlanmalıdır.

Bunun için de öğrencinin dinleme sürecini üstbilişsel yöntemlerle (kontrol

etmesi sağlanmalıdır. Dinleme öncesinde öğrencinin kendine şu soruları
sorması gerekir?

1. Dinlemeye hazır mıyım?

2. Neden dinleyeceğim?
3. Dinlemeye ne kadar dikkatimi vereceğim?
4. Konuşmacıya sorular sorabilir miyim?
5. Dinlediklerimi kendi sözcüklerimle anlatabilir miyim?
Yukarıdaki sorular, öğrenicinin dinlemeye ilişkin farkındalık düzeyi ile ilgilidir.
Dinleme soyut nitelik taşıyan bir beceri olduğu için öğrenicinin kendi dinleme süreci
hakkında bilgi sahibi olması ve onu yönetmesi dinlemenin alışkanlığa dönüşmesinde
oldukça önemli bir etken olarak görülmektedir.

Dinleme öncesi, sırası ve sonrasında yapılan uygulamalara bakıldığında hepsinin

öğrenicinin sürece dâhil olmasını gerekli kılan aşamalardan meydana geldiği
anlaşılmaktadır. Bu durumda öğrenicinin üst bilişsel becerileri kullanmasını gerekir

Ancak bu şekilde dinleme, planlı ve sağlam bir gelişim gösterebilir. Öğrenicinin

hedef dile ilişkin bilgisi ve kullanımı arttıkça dinlemeye ilişkin beceri düzeyi de
olumlu yönde gelişim gösterecektir.
Üst biliş becerileri gelişmiş bir dinleyici hem kendi öğrenme özelliklerinin hem de
sürecin getirdiklerinin farkındadır.

Öğrenici tahminde bulunma, planlama, izleme, değerlendirme becerisine ve

hatalarını belirleyip düzeltme yeteneğine sahiptir.

Dinlemeyle ilgili kazanılabilecek üst biliş becerileri şu şekilde sıralanabilir:

a. Dinlemenin amacını belirleme.

b. Dinleme materyalindeki mesajı kavrama.
c. Dinlemede dikkatini detaylardan ziyade içeriğe yoğunlaştırma.
d. Dinleme sürecini izleme.
e. Dinleme amacına ulaşıp ulaşamadığını tespit etme.
f. Dinleme sürecindeki hataları değerlendirme ve doğru etkinliği
gerçekleştirebilme.
‘Yapılan araştırmalar, dinleme öncesi ve sırası aşamaların genel anlamda yerine
getirildiğini, son aşamanın ise eksik gerçekleştirildiğini göstermektedir.

Buradaki eksiklik, değerlendirmelerin sadece dinleme materyaline yönelik olması,

öğrenicilerin dinleme sürecinin yeterince irdelenmemesidir.

Dinleme etkinlikleri, genelde sonuç odaklı değerlendirildiği için dinleme becerisinin

gelişimini olumsuz yönde etkilemekte ve alışkanlığa dönüşmesini engellemektedir. ‘
‘Dinleme sürecinde öğrenicinin hangi durumlarda zorlandığını tespit edemeyen
öğretmen, bu olumsuzluğu gidermeye yönelik herhangi bir girişimde
bulunamamaktadır.

Böylece öğrenci dinleme uygulamalarının hepsinde aynı olumsuzlukla

karşılaşmaya devam etmekte, bunun süreğen bir hâle gelmesiyle yaşanan
olumsuzluklar dinleme kaygısına dönüşmekte, taşınan kaygı zamanla olumsuz
dinleme tutumuna sebep olmaktadır.’
Dinleme Eğitiminde Yöntemler
Parçadan Bütüne Stratejileri:
Metne odaklanılır. Metindeki dil birimlerinden hareketle metnin anlamı
çözümlenmeye çalışılır. Metinde sadece ihtiyaç duyulan kısım ön plana çıkar.

Bütünden Parçaya Stratejileri:

Burada odak nokta dinleyicilerdir. Hem metnin dil birimleri hem dinleyicilerin
hazır bulunurluk düzeyleri hem de metin türü ile ilgilidir ve metin türünü tespit
etmeyi içerir.

Üstbilişsel Stratejiler:
Üstbilişini kullanabilen dinleyici grubunu içine alır. Bu dinleyiciler dinleme
stratejilerinin nerede, nasıl kullanılacağını bilirler
Dikkatli Dinleme:
Konuyu dinleyenin motive olduğu ve geri bildirim verdiği dinleme stratejisidir.

Doğru Dinleme:
Dinleyicinin kendi ilgi alanına göre dinlediği, dinlediğini analiz edebildiği, çıkarımları
doğrultusunda bir senteze varabildiği stratejidir. Konuşma öncesinde dinleyenin
konuyla ilgili araştırma yapmasını da gerektirebilir. Dinleme sürecinde anahtar
kavramları belirleme ve iletiyi anlama, dinleyiciden beklenir.

Eleştirel Dinleme:
Dinlediklerine ilişkin sebep-sonuç ilişkisi kurmayı gerektiren ve dinlediğiyle ilgili
“neden, nasıl, niçin, nerede, ne oldu, ne yaptı vb.” sorular oluşturulmasının yararlı
olduğu tartışmalarda ve açık oturumlarda da tercih edilen bir stratejidir
Dinleme Etkinliklerinde İzlenmesi Gereken Aşamalar

- Sesleri tanıma-anlama
- Parçaları, üstü birimleri (vurgu, ezgi, ton) tanıma-anlama
- Sözcükleri tanıma-anlama
- Söz diziminden kaynaklanan anlam özelliklerini anlama
- Metindeki birimler ve bölümler arası ilişkileri kavrama
- Konu ve alt konuları saptama
- Çıkarımlarda bulunma
- Önemli ya da ilgili bilgiyi seçme
Dinleme Etkinliklerinde Kullanılan Materyaller

- Videolar
- Kısa filmler
- Belgeseller
- Şarkılar
- Haberler
- Röportajlar
- Sunumlar (Tedx)
- Konferanslar vb.
Dinleme Etkinliklerinde Dikkat Edilmesi Gerekenler
Dinleme yapılacak metnin öğrenim seviyesine uygunluğunu önceden belirleme.

Dinleme konusunun seviyeye ve öğrencilere uygunluğunu belirleme.

Metnin sesletimini seviyeye göre yavaş veya orta şekilde belirleme.

Hangi dil bilgisel yapılarının vurgulanacağını belirleme.

Hangi sözcüklerin ve söz kalıplarının vurgulanacağını belirleme.

Metne uygun soru çeşitlerini ( boşluk doldurma, çoktan seçmeli, doğru-yanlış, var-yok,
sıralama, eşleştirme, açık uçlu vb.) belirleme.
Metinle ilgili soruların önceden öğrenciye verilmesi

Dinleme öncesinde öğrencilerin dikkatini metne çekme

Dinlenecek konuyla ilgili hazırlık soruları sorma, tahmin ettirme

Dinleme esnasında öğrencinin not alması, tahminin kontrol edilmesi

Dinleme sonrasında öğrencinin dinleme sürecini değerlendirmesi

Metnin işleniş sürecinde, metin öncesinde verilen soruların dinlediğini anlama
beceri düzeyine olan etkisi metni dinledikten sonra verilen sorulara göre daha
fazladır.

Metni dinlemeden önce soruların bilinmesi seçici ve amaçlı dinlemeye katkı

sağlarken, metin sonrasında sorulan sorular ise öğrencilerin metnin tamamına
odaklanmalarına sebep olmaktadır.

Amaçlı dinleme, dinleme becerisini geliştirmektedir ve dinleme etkinlikleri öncesinde

amaç oluşturmak dinleme becerisi eğitimini olumlu etkilemektedir.
.
DİNLEME ETKİNLİKLERİ ÖRNEKLERİ
İstanbul Kitabı

A1- 4A

A2- 2C

B1- 5B

B2- 2C

C1- 4A
 Kaynakça:

Prof. Dr. Yusuf Doğan

Prof. Dr. Cahit Epçaçan
Doç. Dr. Deniz Melanlıoğlu

Kitap Önerisi:
Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Dinleme Becerisi
Editor: Efecan Karagöl

Makale Önerileri:

https://toad.halileksi.net/sites/default/files/pdf/turkce-ogrenenler-icin-dinleme-becerisi-oz-yeterlik-olcegi-toad.pdf

https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/715450

https://ijlet.com/?mod=tammetin&makaleadi=&makaleurl=428f0435-f74c-462c-9079-d7777967f56b.pdf&key=41802