Më ®Çu

Ch-¬ng tr×nh CAN_BANG_HOA_HOC dïng ®Ó tÝnh c©n b»ng ho¸ häc trong
dung dÞch chøa axit yÕu vµ muèi Natri cña axit nµy:
Víi n = 1 dung dÞch gåm HA vµ NaA
Víi n = 2 dung dÞch gåm H2A, NaHA vµ Na2A
Víi n = 3 dung dÞch gåm H3A, NaH2A vµ Na3A
Ch-¬ng tr×nh CAN_BANG_HOA_HOC cã thÓ dïng ®Ó gi¶i c¸c bµi to¸n liªn
quan tíi ph©n ly cña c¸c axit, sù t¹o thµnh c¸c dung dÞch ®Öm vµ sù thuû ph©n.
C¸c sè liÖu ®Çu ®-îc ®-a vµo ch-¬ng tr×nh gåm:
- Sè proton H+ ( n =1,2,3 )
- ¢m logarit cña gi¸ trÞ h»ng sè ph©n ly axit
- Tæng nång ®é cña axit vµ cña muèi Natri
- Gi¸ trÞ gÇn ®óng cña gi¸ trÞ pH c©n b»ng
B»ng ph-¬ng ph¸p Newton-Raphson (ph-¬ng ph¸p lÆp ®Ó gi¶i ph-¬ng tr×nh)
ch-¬ng tr×nh sÏ cho c¸c kÕt qu¶ vÒ nång ®é cña ion H + t¹i tõng b-íc lÆp. NÕu
ph-¬ng ph¸p héi tô ch-¬ng tr×nh sÏ cho in nång ®é c©n b»ng cña tÊt c¶ c¸c cÊu
tö cña hÖ ®ang xÐt.

I/ Môc ®Ých
1. Lµm quen víi ph-¬ng ph¸p Newton-Raphson gi¶i ph-¬ng tr×nh 1 Èn.
ThiÕt lËp ch-¬ng tr×nh NEWRAPH.
2. BiÕt c¸ch thiÕt lËp m« h×nh c©n b»ng trong dung dÞch axit yÕu vµ muèi
Natri cña axit nµy.
3. BiÕt c¸ch thiÕt lËp thuËt to¸n gi¶i bµi to¸n c©n b»ng trong dung dÞch.
4. Sö dông ch-¬ng tr×nh CAN_BANG_HOA_HOC.

II/ Ph-¬ng ph¸p Newton-Raphson gi¶i ph-¬ng tr×nh 1 Èn

1. Néi dung ph-¬ng ph¸p
Ph-¬ng ph¸p Newton-Raphson lµ mét trong c¸c ph-¬ng ph¸p lÆp ®-îc sö
dông nhiÒu nhÊt ®Ó t×m nghiÖm cña ph-¬ng tr×nh f(x) = 0.

1
 NÕu hµm f(x) vµ ®¹o hµm cña nã liªn tôc trong vïng l©n cËn cña nghiÖm x *
th× hµm f(x) cã thÓ khai triÓn thµnh chuçi Taylor theo c«ng thøc sau :
( x*  x ( n) )2 (n) ( x  x
* ( n) 3
)
f ( x )  f ( x )  f ( x ).( x  x )  f ( x ).
* (n) ( n) * ( n)
 f ( x ).
(n)
... (1)
2! 3!
ë ®©y : x(n) lµ gi¸ trÞ gÇn ®óng cña nghiÖm x* t¹i b-íc lÆp thø n.
C¸c sè h¹ng chøa ®¹o hµm bËc cao cã thÓ bá qua v× ®¹i l-îng ( x*  x ( n) ) k lµ
v« cïng bÐ. V× f(x*) = 0 nªn cã thÓ viÕt ph-¬ng tr×nh gÇn ®óng sau :
f (x ( n ) )  f  ( x ( n ) ).( x*  x ( n ) )  0 (2)
§Æt  ( n )  ( x*  x ( n ) ) lµ sai sè, khi ®ã sai sè khi t×m nghiÖm cña ph-¬ng tr×nh
cã thÓ nhËn gi¸ trÞ gÇn ®óng sau :
f ( x( n ) )
 (n)   (3)
f ( x( n ) )

Cã thÓ coi gi¸ trÞ gÇn ®óng tèt nhÊt cña nghiÖm x* lµ ®¹i l-îng sau :
x ( n 1)  x ( n )   ( n ) (4)
Nh- vËy thuËt to¸n cña ph-¬ng ph¸p Newton-Raphson nh- sau :

f (x ( n ) )
x ( n 1)  x ) n )  ,(n  0,1,2,..., n max) (5)
f  (x ( n ) )

Khi sö dông ph-¬ng ph¸p lÆp Newton-Raphson cÇn ph¶i rÊt l-u ý ®Õn viÖc
chän gi¸ trÞ gÇn ®óng ban ®Çu cña nghiÖm (x (0)). NÕu chän kh«ng tèt bµi to¸n cã
thÓ sÏ kh«ng héi tô. Trong tr-êng hîp nµy cÇn ph¶i tiÕn hµnh chän l¹i gi¸ trÞ ®Çu
cña nghiÖm.
2. ThiÕt lËp ch-¬ng tr×nh NEWRAPH
Ch-¬ng tr×nh NEWRAPH dïng ®Ó t×m nghiÖm cña ph-¬ng tr×nh b»ng
ph-¬ng ph¸p Newton-Raphson theo thuËt to¸n ( 5 )
C¸c sè liÖu ®Çu ®-a vµo ch-¬ng tr×nh :
- ITMAX : sè b-íc lÆp tèi ®a
- TOL : tiªu chuÈn héi tô
- X : gi¸ trÞ gÇn ®óng ban ®Çu cña nghiÖm

2
 Sau khi thùc hiÖn ch-¬ng tr×nh NEWRAPH ta sÏ nhËn ®-îc c¸c kÕt qu¶
trung gian vµ nghiÖm cña ph-¬ng tr×nh nÕu nh- bµi to¸n héi tô.
Chó ý : hµm sè vµ ®¹o hµm bËc nhÊt cña nã ®-îc viÕt ë d¹ng ch-¬ng tr×nh con
Function F vµ Function DF. Ta chØ cÇn thay ®æi hai ch-¬ng tr×nh con nµy khi
muèn t×m nghiÖm cña ph-¬ng tr×nh kh¸c.
Yªu cÇu : sinh viªn tù thiÕt lËp ch-¬ng tr×nh NEWRAPH, bao gåm c¸c phÇn
sau :
- Ch-¬ng tr×nh con NEWTON1 ®Ó gi¶i ph-¬ng tr×nh phi tuyÕn (ch-¬ng
tr×nh con nµy sÏ ®-îc sö dông trong ch-¬ng tr×nh CAN_BANG_HOA_HOC )
- C¸c ch-¬ng tr×nh con (Function) tÝnh hµm F vµ ®¹o hµm dF
- Ch-¬ng tr×nh chÝnh gåm c¸c phÇn
+ NhËp sè liÖu ®Çu
+ Gäi ch-¬ng tr×nh con NEWTON1 ®Ó gi¶i ph-¬ng tr×nh
+ §-a kÕt qu¶ ra mµn h×nh
3. VÝ dô
VÝ dô 1 : T×m 1 nghiÖm cña ph-¬ng tr×nh sau trong kho¶ng [1,2] :
F(x) = x6 - x4 - x3 - 1 = 0
VÝ dô 2 : BiÕt ph-¬ng tr×nh F(x) = lg(x) - cos(x) cã nghiÖm ë l©n cËn x = 1, h·y
t×m nghiÖm ®ã.
(KÕt qu¶ tÝnh to¸n ®-a vµo phÇn b¸o c¸o)

III/ M« h×nh c©n b»ng ho¸ häc trong dung dÞch axit yÕu vµ muèi Natri
cña nã
1. ThiÕt lËp m« h×nh
Ta thiÕt lËp m« h×nh trong tr-êng hîp n = 3 (khi n =1,2 t-¬ng tù)
Trong dung dÞch tån t¹i ®ång thêi c¸c c©n b»ng sau :
H3A → H+ + H2A- H»ng sè ph©n ly K1
H2A- → H+ + HA-2 H»ng sè ph©n ly K2
HA-2 → H+ + A-3 H»ng sè ph©n ly K3
H2O → H+ + OH- H»ng sè ph©n ly KW

3
 §Þnh luËt t¸c dông khèi l-îng:


 H . H A 

2



 H . A   3

H A  HA 
K1 K3 2
3

K2 
 H . HA 
 2

KW   H  . OH  
H A  2


C©n b»ng vËt chÊt :

  
AT 0  C1  C2  C3  C4  H3 A  H2 A   HA2    A3  (6) 
§Þnh luËt b¶o toµn ®iÖn tÝch :

 H    Na    H A   2 HA   3 A    OH 
 
2
 2 3 
(7)
trong ®ã :
- C1, C2, C3, C4 - nång ®é cña H3A, NaH2A, Na2HA, Na3A
- AT0 - nång ®é A tæng
M« h×nh c©n b»ng ho¸ häc trong dung dÞch chøa axit yÕu vµ muèi Natri cña
nã chÝnh lµ c¸c ph-¬ng tr×nh ®Þnh luËt t¸c dông khèi l-îng, ph-¬ng tr×nh c©n
b»ng vËt chÊt vµ ph-¬ng tr×nh b¶o toµn ®iÖn tÝch.
2. ThuËt to¸n
§Ó x¸c ®Þnh nång ®é c©n b»ng cña tÊt c¶ c¸c cÊu tö cña hÖ ta chØ cÇn tÝnh
nång ®é c©n b»ng cña ion H+.
C¸c nång ®é cña c¸c cÊu tö kh¸c ®-îc tÝnh qua AT0 vµ H+ nh- sau:
H A  f A
3 1 T0 H A   f
2

2 AT 0

 HA   f A
2
3 T0 A  
3
f 4 AT 0

víi :

f1 
H   3

f2 
K1 H  
2

D D

K1K2  H   K1K2 K3
f3  f4 
D D

D   H    K1 H    K1K2  H    K1K2 K3

3 2

Nång ®é Na+ vµ OH- cã thÓ x¸c ®Þnh theo c¸c c«ng thøc :

4
  Na   C

2  2C3  3C4
K¦W
 OH    H 



Nh- vËy, ph-¬ng tr×nh b¶o toµn ®iÖn tÝch cã thÓ viÕt l¹i ë d¹ng ®a thøc bËc
n¨m sau ®©y :
f ([ H  ])  a1 H    a2  H    a3 H    a4  H    a5 H    a6  0
5 4 3 2
(8)
ë ®©y :
a1  1
a2  K1  C2  2 C3  3C4
a3  K1  K2  C1  C3  2 C4   KW

 
a4  K1 K2  K3  2 C1  C2  C4   KW

a5  K K  K   3C  2 C  C   K 
1 2 3 1 2 3 W

a6   K1K2 K3KW

§èi víi hÖ n = 1, n = 2 , mét c¸ch t-¬ng tù ta cã thÓ nhËn ®-îc c¸c ®a thøc
bËc 3 vµ bËc 4. Do c¸c ®a thøc chøa c¸c sè h¹ng t-¬ng tù v× vËy chØ cÇn lËp mét
ch-¬ng tr×nh cho tÊt c¶ ba tr-êng hîp trªn.
Trong ch-¬ng tr×nh CAN_BANG_HOA_HOC cã sö dông ph-¬ng ph¸p lÆp
Newton-Raphson ®Ó t×m nghiÖm cña ph-¬ng tr×nh ( 8 ) víi ba tiªu chuÈn héi tô
sau ®©y :

 H 
 (n)
 H
( n  1)
 / H 
 (n)
 0.0001 sÏ ®¹t héi tô

 H 
 (n)
  H
( n 1)
 / H 
 ( n)
 10000 sÏ ph©n kú

Sè b-íc lÆp tèi ®a ITMAX = 25

Trong tr-êng hîp bµi to¸n héi tô, ch-¬ng tr×nh sÏ cho c¸c kÕt qu¶ vÒ nång ®é
axit vµ nång ®é cña c¸c gèc axit t-¬ng øng.

IV/ Ứng dông ch-¬ng tr×nh CAN_BANG_HOA_HOC

1. VÝ dô 1
TÝnh c©n b»ng trong dung dÞch chøa axit Nitril triaxit axªtic N(CH 2COOH)3
cã nång ®é 0.001M vµ muèi Natri cña axit trªn. BiÕt c¸c h»ng sè ph©n ly cña
axit trªn K1 = 2.5, K2 = 2.8, K3 = 10.2

5
 C¸c sè liÖu ®Çu ®-a vµo ch-¬ng tr×nh :
1. H»ng sè ph©n ly K1, K2, K3
2. Nång ®é ®Çu cña axit [H3A] = 0.001M vµ c¸c gèc axit [H2A-] = 0.0,
[HA-2] = 0.0 , [A-3] = 0.0
3. Gi¸ trÞ gÇn ®óng ban ®Çu cña pH = 2
4. Sè gèc axit n = 3.
KÕt qu¶ ch¹y ch-¬ng tr×nh ®-a vµo phÇn b¸o c¸o.
2. VÝ dô 2
TÝnh c©n b»ng trong dung dÞch chøa axit Ph«tphoric 0.001M vµ
Natriph«tphat 0.001M. BiÕt h»ng sè ph©n ly axit K 1 = 2.15, K2 = 7.21, K3 =
12.36
C¸c sè liÖu ®Çu ®-a vµo ch-¬ng tr×nh :
1. H»ng sè ph©n ly K1, K2, K3
2. Nång ®é ®Çu cña axit [H3PO4] = 0.001M vµ c¸c gèc axit [H2PO4-] =
0.0, [HPO4-2] = 0.0 , [PO4-3] = 0.001M
3. Gi¸ trÞ gÇn ®óng ban ®Çu cña pH = 2
4. Sè gèc axit n = 3.
KÕt qu¶ ch¹y ch-¬ng tr×nh ®-a vµo phÇn b¸o c¸o.

6
 B¸o c¸o thùc tËp: bµi thùc hµnh sè 3
C©n b»ng ho¸ häc trong dung dÞch chøa axit yÕu vµ muèi Natri cña axit nµy

Hä vµ tªn sinh viªn : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Líp, kho¸ : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

I/ Sö dông ch-¬ng tr×nh NEWRAPH

1. KÕt qu¶ gi¶i ph-¬ng tr×nh F(x) = x6 - x4 - x3 - 1 = 0
LÇn lÆp I x F(x) DF(x)

NghiÖm x = . . . . . . .
2. KÕt qu¶ gi¶i ph-¬ng tr×nh F(x) = lg(x) - cos(x) = 0
LÇn lÆp I x F(x) DF(x)

NghiÖm x = . . . . . . .

II/ TÝnh c©n b»ng ho¸ häc

1. TÝnh c©n b»ng trong dung dÞch chøa axit Nitril triaxit axªtic N(CH 2COOH)3
cã nång ®é 0.001M vµ muèi Natri cña axit trªn.

7
KÕt qu¶ ch¹y ch-¬ng tr×nh:

2. TÝnh c©n b»ng trong dung dÞch chøa axit Ph«tphoric 0.001M vµ Natriph«tphat
0.001M.
KÕt qu¶ ch¹y ch-¬ng tr×nh: