Ders Notları

BÖLÜM 3
______________________________________________________
BİNALARDA ISI YALITIM KURALLARI (TS 825)
3.1 AMAÇ VE KAPSAM

14 Haziran 1999 Tarih ve 23725 Sayılı Resmi Gazete’de yayınlanan ve yayım tarihinden bir yıl
sonra, 14 Haziran 2000’de uygulanması zorunlu kılınan TS 825 -Binalarda Isı Yalıtım Kuralları
[2]- standardının amacı; binaların ısıtılmasında kullanılan enerji miktarını sınırlamak, dolayısıyla
enerji tasarrufunu arttırmak ve ısıtma enerjisi gereksiniminin hesaplanması sırasında
kullanılacak standart hesap yöntemini ve çizelge değerlerini belirlemektir. Konut, büro, tiyatro,
kongre ve konser salonu, eğitim yapısı, hastane, alışveriş merkezi gibi yeni inşa edilecek
binalarda ve mevcut binaların oturma alanının en az %15’i oranında yapılacak onarımlarda,
onarılan bölümün ısıtma enerjisi gereksiniminin hesaplanması kurallarını ve izin verilebilecek
en yüksek ısı kaybı değerlerini veren TS 825, pasif güneş enerjisi sitemlerini içeren binalarda
kullanılamaz. Standartta açıklanan hesap yöntemi kararlı (daimi) durum için denge
denklemlerini kullanmakla birlikte, dış ortam sıcaklık değişimleri ve güneş enerjisi kazançlarının
dinamik etkilerini de dikkate almaktadır. TS 825 ayrıca, yapı bileşenleri içerisindeki buhar geçişi
ve yoğuşma riski konusunda da sınırlama getirmektedir. Buna göre; yapı bileşenlerinde
yoğuşma sonucu su birikiminin olup olmayacağı verilen bir hesap yöntemi ile belirlenerek,
verilen sınır değerleri aşmayacak şekilde projelendirme yapılması da zorunlu kılınmaktadır.
Standartta verilen hesaplama yönteminde kullanılan büyüklüklere ilişkin tanımlar şu şekilde
yapılmaktadır;
Aylık Isıtma Enerjisi Gereksinimi (Qi,ay) : Isıtma sisteminden ısıtılan ortama bir ay
içerisinde verilmesi gereken ısı enerjisi miktarıdır. Birimi J’dur.
Yıllık Isıtma Enerjisi Gereksinimi (Qi,yıl) : Isıtma sisteminden ısıtılan ortama bir yıl
içerisinde verilmesi gereken ısı enerjisi miktarıdır. Birimi J’dur.
Binanın Özgül Isı Kaybı (H) : İç ve dış ortamlar arasında 1 K sıcaklık farkı olması
durumunda binanın dış kabuğundan iletim ve havalandırma ile birim zamanda kaybedilen ısı
enerjisi miktarıdır. Birimi W/K’dir.
Aylık Ortalama Dış Sıcaklık (Td) : Dış sıcaklık aylık ortalama değeridir. Birimi C’dir.
Aylık Ortalama İç Sıcaklık (Ti) : İç sıcaklığın aylık ortalama değeridir. Birimi C’dir.
Binanın İç Isı Kazançları (i) : Binanın ısıtma sisteminin dışında, ısıtılan ortam içerisinde
bulunan ısı kaynaklarından, ısıtılan ortama birim zamanda yayılan ısı enerjisi miktarıdır. Birimi
W’dır.
Güneş Enerjisi Kazançları (g) : Isıtılan ortama birim zamanda doğrudan ulaşan güneş
enerjisi miktarıdır. Birimi W’dır.
Isı Kazancı Kullanım Faktörü () : İç ısı kazançlarının ve güneş enerjisi kazancının
toplamının ortamın ısıtılmasına olan katkı oranıdır. Birimsizdir.
Bina Kullanım Alanı (An) : Binanın net kullanım alanıdır. Birimi m2’dir.
Binanın Brüt Hacmi (Vbrüt) : Binayı çevreleyen dış kabuğun ölçülerine göre hesaplanan
hacimdir. Birimi m3’dür.
Binanın Isı Kaybeden Yüzeylerinin Toplam Alanı (Atop) : Dış duvar, tavan,
taban/döşeme, pencere, kapı vb. yapı bileşenlerinin ısı kaybeden yüzey alanlarının toplamı
olup, dış ölçülere göre hesaplanır. Birimi m2’dir.
Atop/Vbrüt Oranı : Isı kaybeden toplam yüzeyin (Atop), ısıtılmış yapı hacmine (Vbrüt) oranıdır.
m’dir.
3.2 TEK BÖLGE İÇİN YILLIK ISITMA ENERJİSİ GEREKSİNİMİ HESABI

Yeterince ısı yalıtımı sağlanmış bir binada, ısıtma döneminde, iç ortamda belli bir iç ortam
sıcaklığı (Ti) sağlamak için gerekli olan ısı enerjisinin bir kısmı iç kaynaklardan ve güneş
enerjisinden sağlanır. Kalan miktarın ısıtma sistemi tarafından iç ortama verilmesi gerekir.
Yıllık ısıtma enerjisi gereksinimi olarak tanımlanan bu miktar, bütün aylar için, toplam
kayıplardan güneş enerjisi kazançları ve iç kazançların çıkartılması ile elde edilen değerlerin
toplanması ile hesaplanır. Isıtılan ortamın sınırları, bu ortamı dış ortamdan ve eğer varsa
ısıtılmayan ortamlardan ayıran duvar, döşeme, çatı, kapı ve pencereden oluşur. Hesaplamalarda
dıştan dışa ölçüler kullanılır. Eğer binanın tamamı aynı sıcaklığa kadar ısıtılacaksa veya ortamlar
arasındaki sıcaklık farkı 4 K’den daha az ise, binanın tamamı tek bölge olarak ele alınır. Aksi
halde birden fazla bölge söz konusu olur ve farklı ısıtma bölgelerinin sınırları belirlenerek
hesaplar yapılmalıdır.
Tek bölge için yıllık ısıtma enerjisi gereksinimi;
Q yı1  ∑Q ay (3.1)
formülü ile hesaplanır. Burada Qay;
24
 
Qay  HTi  Td   ay  i,ay   g,ay  .t (3.2)
olarak her ay için ayrı ayrı hesaplanan aylık ısıtma enerjisi gereksinimidir. Burada ay, kazançlar
için aylık ortalama kullanım faktörü, t ise s olarak zamandır. Saniye olarak bir ay; 86400  30 =
2 592 000 s.’dir. (3.2) ifadesi; köşeli parantez içerisindeki ifadenin pozitif olduğu aylar için göz
önüne alınır. Diğer bir deyişle; enerji kazançlarının ısı kayıplarından daha fazla olduğu aylar için
ısıtma enerjisi gereksinimi hesaba girmez.
Binanın özgül ısı kaybı H; iletim ve havalandırma yoluyla gerçekleşen ısı kayıplarının
toplanması ile bulunur.
H  H i  Hh (3.3)
İletim yoluyla gerçekleşen ısı kaybı (Hi);
H i   A.U  I.U ı (3.4)
formülü ile hesaplanır. Burada A.U;
 AU  UD A D  UP A P  0,8UT A T  0,5Ut A t  Ud A d  0,5Udsı c A dsı c (3.5)
olarak çeşitli yapı bileşenlerinden iletimle olan ısı kayıplarının toplamını göstermektedir. U;
yapı bileşenlerinin toplam ısı geçirme katsayısı, A ise yüzey alanını ifade eder. (3.5) ifadesindeki
D indisi dış duvarı, P indisi pencereyi, T indisi tavanı, t indisi zemine oturan taban/döşemeyi,
d indisi dış hava ile temas eden taban/döşemeyi, dsıc indisi ise düşük sıcaklıklardaki iç ortamlar
ile temas eden yapı bileşenini göstermek üzere kullanılmıştır. (3.4) ifadesinde yer alan I.UI
terimi ise yapı elemanını çevreleyen yapı bileşenleri içerisindeki ısı köprülerinden iletilen ısıyı
göstermektedir. Burada I; ısı köprüsü uzunluğunu (m), UI ise ısı köprüsünün doğrusal ısı
geçirme katsayısını (W/mK) göstermektedir.
(3.3) ifadesinde yer alan havalandırma yoluyla gerçekleşen ısı kaybı (Hh) ise;
H h   cV  0,33n h Vh (3.6)
formülü ile belirlenir. Burada;  havanın yoğunluğunu (kg/m3), c havanın özgül ısısı (J/kgK),
V hacimsel hava değişim debisi (m3/h), nh hava değişim sayısı (h-1), Vh havalandırılan hacimdir
(Vh=0,8Vbrüt) (m3). Bilindiği gibi  ve c sıcaklık ve basınca bağlı olarak az da olsa değişir.
Burada alınan değerler 20C ve 100 kPa için içindir. 0,33 katsayısı ise;
 c / 3600  1,184  1006 / 3600  0,33Wh / m 3 K eşitliği ile hesaplanır. Binada doğal
25
havalandırma söz konusu ise; uygunluk belgesine sahip pencere kullanılması durumunda
nh=1.h-1, diğer pencere sistemleri için nh=2.h-1 olarak alınmalıdır.
Binada mekanik havalandırma uygulanıyorsa, toplam hacimsel hava değişim sayısı
V  Vf  Vx
eşitliği ile belirlenir. Burada Vf; sistem fanları çalışırken fanlardaki ortalama hacimsel hava
debisi (m3/h), Vx ise; rüzgar etkisi ile oluşan ilave hacimsel hava değişim debisidir (m3/h).
Sistem sürekli ve kararlı halde çalışıyorsa Vf debisi, hava giriş debisi (Vs) ile çıkış debisinden
(VE) büyük olanına eşit alınır. Vx’in yaklaşık olarak hesaplanmasında;
Vh .n 50 .e
Vx 
2
f  V  VE 
1  s 
e  Vh .n 50 
ifadesi kullanılır. Burada Vh; havalandırılan hacim (m3), n50; iç ve dış ortamlar arasında 50 Pa
basınç farkı varken hava değişim sayısı, f; binada dış ortama açık bir yüzey varsa 15, birden
fazla yüzey varsa 20 alınan bir sabit, e; Çizelge 3.1’den alınan bir katsayı, Vs; hava giriş debisi
(m3/h), VE; hava çıkış debisidir (m3/h).
Çizelge 3.1 Bina sınıfı ve e değeri.

“e” değeri
Bina Sınıfı
Birden Fazla Dışa Açık Yüzey Dışa Açık Bir Yüzey
Açık alandaki binalar veya şehir içindeki 10 0,10 0,03
kattan daha yüksek binalar
Kırsal alandaki binalar 0,07 0,02
Şehir merkezindeki 10 kattan daha az katlı 0,04 0,01
binalar
Binadaki havalandırma sistemi zaman zaman kapatılıyorsa, hacimsel hava değişim

debisi için şu formül kullanılır;
V  V0 1    Vf  Vx 
Burada V0; fanların çalışmadığı durum için hacimsel hava değişim debisi, ; fanların çalıştığı
zaman oranıdır. Havalandırma sistemi farklı Vf’ler için tasarlanmışsa, Vf için ortalama değer
kullanılır.
Mekanik havalandırma sistemi dışarıya atılan havanın enerjisini kullanan bir ısı geri
kazanım sistemine sahipse, havalandırma ile meydana gelecek ısı kayıplarının hesaplanmasında
bir azaltma faktörünün kullanılması gerekir. Bu durumda hacimsel hava değişim debisi için;
26
V  Vf 1  v   Vx
formülü kullanılır. Burada v havadan havaya ısı geri kazanım sisteminin verimidir.
(3.2) ifadesinde yer alan iç kazançlar (i,ay); insandan, sıcak su sisteminden, yemek
pişirmeden, aydınlatma sisteminden ve çeşitli elektrikli cihazlardan kaynaklanan ısı enerjisini
kapsamaktadır. i,ay’ın seçiminde konutlar, okullar ve normal donanımlı binalar ile yemek
fabrikaları ve normalin üstünde elektrikli cihaz çalıştıran binalar için bir ayrım yapılır. Buna
göre;
Konutlarda............................................... i,ay  5An (W)

Ticari binalarda........................................ i,ay  10An (W)
olarak alınmalıdır.
Güneş enerjisi kazançları, pencereden sağlanan doğrudan güneş ışınımının
hesaplanması ile belirlenir. Aylık ortalama güneş enerjisi kazancı g,ay için hesaplama formülü;
 g , ay   ri , ay .g i , ay .I i , ay .A i (3.7)
şeklindedir. Burada ri,ay; i yönünde saydam yüzeylerin aylık ortalama gölgelenme faktörüdür.
Binanın bulunduğu bölge için hesaplanmış bir değer yoksa, ri,ay’ın ısıtma periyodu boyunca
sabit kaldığı kabul edilir ve binanın bulunduğu yerleşim bölgesinin özelliğine göre şu şekilde
seçilir;
Ayrık ve az katlı (3 kata kadar) binaların

bulunduğu yerleşim bölgeleri için...................................... ri,ay = 0,8
Ağaçlardan kaynaklanan gölgelenme varsa...................... ri,ay = 0,6
Bitişik düzen ve/veya çok katlı binalı bölge için............. ri,ay = 0,5
gi,ay; i yönündeki saydam elemanların güneş enerjisi geçirme faktörü olup;
g i, ay  0,80g 
formülü ile belirlenir. Burada g; laboratuar koşullarında ölçülen ve yüzeye dik gelen ışın için
güneş enerjisi geçirme faktörüdür. Ölçü değerinin olmaması durumunda g şu şekilde seçilir;
Tek cam için............................................................................................................. g = 0,85

Çok katlı cam (berrak) için..................................................................................... g = 0,75
Isı geçirgenlik değeri  2,0 W/m2K olan ısı yalıtım birimleri için.................... g = 0,5
27
(3.7) eşitliğinde yer alan Ii,ay, i yönünde dik yüzeylere gelen aylık ortalama güneş ışınımı şiddeti
(W/m2) olup Çizelge 3.2’den alınır. (3.7) formülünde yer alan son terim Ai; i yönündeki toplam
pencere alanını (m2) göstermektedir.
Çizelge 3.2 Aylık ortalama güneş ışınımı şiddeti (Ii,ay – W/m2)

Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım Aralık
I güney 72 84 95 83 92 95 93 93 89 82 67 64
I kuzey 26 37 52 66 79 83 81 73 57 40 27 22
I batı/doğu 43 57 77 90 114 122 118 106 81 59 41 37
İç kazançlar ve güneş enerjisi kazançlarının toplamının, ısıtma enerjisi gereksiniminin

azaltılması açısından yararlı enerji olarak kabul edilmesi her zaman uygun olmaz. Çünkü ısı
kazançlarının yüksek olduğu sürelerde, kazançlar anlık kayıplardan fazla olabilir veya kazançlar
ısıtmanın gerekmediği zamanlara denk düşebilir. Bu nedenle iç kazanç ve güneş enerjisi
kazancı toplamı, aylık ortalama kazanç kullanım faktörü (ay) adı verilen bir yararlanma faktörü
ile azaltılır. (3.2) ifadesinde yer alan ay ;
1/ KKO ay
ay  1  e (3.8)
eşitliği ile hesaplanır. Burada KKOay; kazanç/kayıp oranı olup;
  
KKOay  i,ay   g,ay / H Ti,ay  Td,ay  (3.9)
bağıntısına göre hesaplanır. Burada Ti,ay; aylık ortalama iç ortam sıcaklığı olup konutlar için
19C alınır. Td,ay ise; aylık ortalama dış hava sıcaklığı olup, Çizelge 3.3’te verilmiş olan yerleşim
merkezlerinin bulunduğu derece gün bölgesine göre, Çizelge 3.4’ten seçilir. KKOay oranı 2,5 ve
üzerinde olarak hesaplanırsa o ay için ısı kaybının olmadığı varsayılır.
28
Çizelge 3.3 İllere göre derece gün bölgeleri
1. BÖLGE DERECE GÜN İLLERİ

ADANA AYDIN İÇEL OSMANİYE
ANTALYA HATAY İZMİR
İli 2. Bölgede olupda 1. Bölgede olan Belediyeler
AYVALIK (Balıkesir) DALAMAN (Muğla) FETHİYE (Muğla) MARMARİS (Muğla)
BODRUM (Muğla) DATÇA (Muğla) KÖYCEĞİZ(Muğla) MİLAS (Muğla)
GÖKOVA (Muğla)
ADAPAZARI ÇANAKKALE KAHRAMANMARAŞ RİZE TRABZON
ADIYAMAN DENİZLİ KİLİS SAMSUN YALOVA
AMASYA DİYARBAKIR KOCAELİ SİİRT ZONGULDAK
BALIKESİR EDİRNE MANİSA SİNOP DÜZCE
BARTIN GAZİANTEP MARDİN ŞANLIURFA
BATMAN GİRESUN MUĞLA ŞIRNAK
BURSA İSTANBUL ORDU TEKİRDAĞ
İli 3. Bölgede olup da kendisi 2. Bölgede olan Belediyeler
HOPA (Artvin) ARHAVİ (Artvin)
İli 4. bölgede olup da kendisi 2. Bölgede olan Belediyeler
ABANA (Kastamonu) BOZKURT(Kastamonu) ÇATALZEYTİN Kastamonu)
İNEBOLU (Kastamonu) CİDE (Kastamonu) DOĞANYURT (Kastamonu)
AFYON BURDUR KARABÜK MALATYA
AKSARAY ÇANKIRI KARAMAN NEVŞEHİR
ANKARA ÇORUM KIRIKKALE NİĞDE
ARTVİN ELAZIĞ KIRKLARELİ TOKAT
BİLECİK ESKİŞEHİR KIRŞEHİR TUNCELİ
BİNGÖL IĞDIR KONYA UŞAK
BOLU ISPARTA KÜTAHYA
İli 1. Bölgede olupda kendisi 3. Bölgede olan Belediyeler
POZANTI (Adana) KORKUTELİ (Antalya)
İli 2. Bölgede olupda kendisi 3. Bölgede olan belediyeler
MERZİFON (Amasya) DURSUNBEY (Balıkesir) ULUS (Bartın)
TOSYA (Kastamonu)
AĞRI ERZURUM KAYSERİ
ARDAHAN GÜMÜŞHANE MUŞ
BAYBURT HAKKARİ SİVAS
BİTLİS ERZİNCAN KASTAMONU
KELES (Bursa) ŞEBİNKARAHİSAR (Giresun) ELBİSTAN (K.Maraş) MESUDİYE (Ordu)
ULUDAĞ (Bursa) AFŞİN (K.Maraş) GÖKSUN (K.Maraş)
KIĞI (Bingöl) PÜLÜMÜR (Tunceli) SOLHAN (Bingöl)
29
Çizelge 3.4 Derece gün bölgesine göre aylık ortalama dış sıcaklık değerleri (Td,ay-C)
1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge

OCAK 8,0 3,3 1,3 -5,2
ŞUBAT 9,3 4,5 2,0 -4,1
MART 11,5 7,2 5,0 -1,3
NİSAN 15,7 12,6 9,8 5,1
MAYIS 20,6 17,8 14,1 10,1
HAZİRAN 25,4 21,9 18,1 13,5
TEMMUZ 28,0 24,4 21,1 17,2
AĞUSTOS 27,2 23,8 20,6 17,2
EYLÜL 23,3 19,6 16,5 13,2
EKİM 18,1 14,1 11,3 6,9
KASIM 13,3 9,1 6,5 1,3
ARALIK 9,4 4,9 2,6 -3,0
3.3 BİRDEN FAZLA BÖLGE İÇİN YILLIK ISITMA ENERJİSİ GEREKSİNİMİ

HESABI
Binadaki birimler içerisinde sıcaklık farkı 4 K’den büyük ortamlar var ise; birden fazla bölge
söz konusudur. Bu durumda, farklı ısıtma bölgelerinin sınırları belirlenir ve hesaplar aşağıda
verilen esaslardan birine göre yapılır.
a) İç sıcaklık Ti; binadaki ortalama sıcaklık olarak alınır ve tek bölgeli hesap yöntemi
uygulanır. Ortalama sıcaklık hesabında, tavan yüksekliği 3 m ve altında ise döşeme alanı
ağırlıklı, 3 m’den büyükse hacim ağırlıklı ortalama değer kullanılmalıdır.
b) Tek bölgeli hesap yöntemi; farklı sıcaklıklardaki her bölge için ayrı ayrı uygulanmalı ve her
bölgedeki ısıtma enerjisi ihtiyacı toplanmalıdır.
3.4 HESAPLAMA RAPORU

TS 825’te amaçlanan; binaların enerji verimliliklerini arttırmak, uzun ömürlü ve sağladığı enerji
tasarrufu kalıcı olacak şekilde binalarda ısı yalıtımını sağlamaktır. Bu yönde, sektörde mevcut
yalıtım malzemelerinin ve tekniklerinin karşılaştırılarak o proje için en uygununun seçilebileceği
bir hesap yöntemi önerilmiştir. Diğer bir deyişle, binalar için bir ısı yalıtım projesinin
hazırlanması zorunlu hale gelmiştir. Bu ısı yalıtım projesinde; standartta belirtilen hesap
yöntemiyle binanın enerji gereksiniminin bu standartta verilen sınır değerlerin altında kalmasını
sağlayacak şekilde malzeme seçimi, eleman boyutlandırılması ve detay çözümlerinin belirtilmesi
gerekmektedir.
Belediye sınırları dışındaki alanlarda iki kata kadar olan ve toplam döşeme alanı 100
2
m ’den küçük olan yeni binalar ile bu alanlardaki mevcut binalara ısı yalıtımı uygulamasının
yapılması sırasında, yapı elemanlarının önerilen U değerleri Çizelge 3.5’te verilmektedir. Bu
binalarda yapı elemanlarının U değerlerinin bu sınırım altında kalması ve pencere alanının, dış
30
duvar alanının (AD) en fazla %12’sine eşit olması durumunda, ısı yalıtım projesinin
hazırlanmasına gerek yoktur. Herhangi bir U değerinin belirtilen sınırın üzerinde olması
durumunda ise, standartta verilen yönteme göre hesap yapılmalı ve binanın enerji
gereksiniminin Çizelge 3.6 ile verilen değerin altında olduğunun ispatlanması gerekir.
Çizelge 3.5 Bölgelere göre önerilen “U” değerleri
UD UT UI UP*
(W/m2K) (W/m2K) (W/m2K) (W/m2K)
1. Bölge 0,80 0,50 0,80 2,80
2. Bölge 0,60 0,40 0,60 2,80
3. Bölge 0,50 0,30 0,45 2,80
4. Bölge 0,40 0,25 0,40 2,80
*
Diğer kapı ve pencere türleri için UP ısı geçirme katsayıları TS 2164’den alınır ve
hesaba katılır.
Çizelge 3.6’da verilen formüller; derece gün bölgesine göre, ısıtılacak bina hacmi (V brüt)
ve binanın toplam alanı (Atop=AP+AD+AT+At) ile ilişkisi olan Atop/Vbrüt oranlarına bağlı olarak,
maksimum yıllık ısıtma enerjisi gereksinimi değerlerini vermektedir. Binanın kullanım alanıyla
ilişkili olarak verilen yıllık ısıtma enerjisi gereksinimi (Q=Qyıl/An); sadece temiz ölçüler
verildiğinde oda yükseklikleri en fazla 2,60 m olan binalarda kullanılır. Oda yüksekliğinin 2,60
m’den yüksek olması durumunda ise, Çizelge 3.6’da yapı hacmiyle ilişkili olarak verilen yıllık
ısıtma enerjisi gereksinimi (Q=Qyıl/Vbrüt) göz önüne alınarak hesaplama yapılır.
Çizelge 3.6 Birim alan ve hacim başına maksimum yıllık ısıtma enerjisi
A. En Büyük ve En Küçük Atop/Vbrüt Oranları İçin Isıtma enerjisi değerleri

A/V0,2 için A/V1,05 için
27 66 kWh/m2
Q1 DG =
8,5 21 kWh/m3
48 104 kWh/m2
Q2 DG =
14,7 33 kWh/m3
64 121 kWh/m2
Q3 DG =
20,4 39 kWh/m3
104 175 kWh/m2
Q4 DG =
33,4 56 kWh/m3
B. Bölgelere Göre Atop/Vbrüt Oranlarına Bağlı Olarak Gerek Q’nun Hesaplanması

AN ile ilişkili Q1 DG = 46,62 A/V + 17,39 [kWh/m2]
Vbrüt ile ilişkili Q1 DG = 14,92 A/V + 5,56 [kWh/m3]
31
Isı yalıtım projelerinde şu bilgiler bulunmalıdır;
 İç ortam sıcaklıklarında 4K’den daha büyük fark olan bölgeler varsa bu bölgelerin sınırları,
 Farklı ısıtma bölgeleri varsa, her bölge için dış duvar, çatı, zemin ve pencerelerde kullanılan
malzemeler, bu malzemelerin eleman içindeki sıralanışı ve kalınlıkları, duvar, pencere, tavan ve
taban/döşeme elemanlarının alanları ve U değerleri. Isı köprüleri varsa ısı köprülerinin I ve UI
değerleri,
 Pencere sisteminde kullanılan cam ve çerçevenin tipi, çerçeve sisteminin sızdırmazlık
değerleri,
 Duvar-pencere, duvar-tavan, tavan/döşeme-duvar birleşim yerlerinin detayları,
 Havalandırma tipi,
 Farklı ısıtma bölgeleri varsa, her bölge için ısı kayıpları, ısı kazançları, KKO kullanım faktörü
ve ısıtma enerjisi gereksiniminin çizelge halinde aylık ve ısıtma periyodu için büyüklükleri,
Isı yalıtım proje hesapları; Çizelge 3.7’de verilen “Bina Özgül Isı Kaybı Hesaplama
Çizelgesi” ve Çizelge 3.8’de verilmiş olan “Yıllık Isıtma Enerjisi Gereksinimi Hesaplama
Çizelgesi” doldurularak daha kolay ve izlenmesi daha kolay bir duruma getirilir.
32
Çizelge 3.7 Bina özgül ısı kaybı hesaplama çizelgesi
KTÜ Müh.-Mim. Fak.

BİNA ÖZGÜL ISI KAYBI
Makina Müh. Bölümü
HESAPLAMA ÇİZELGESİ
Termodinamik Bina:......................................................................................
Anabilim Dalı
Yapı Isı iletim d/ Toplam Isı Isı
Binadaki yapı elemanları elemanı katsayısı 1/ ısı geçirme taşıyan kaybı
kalınlığı hesap katsayısı yüzey
değeri
d h U A AU
(m) (W/mK) (m2K/W) (W/m2K) (m2) (W/K)
1/i
Duvar
yüzeyleri
1/d
Toplam
1/i
Taban
1/d
Toplam
1/i
Tavan
1/d
Toplam
Pencere
Yapı elemanlarından iletim yoluyla gerçekleşen ısı kaybı toplamı
AU=UDAD + UPAP + 0,8UTAT + 0,5UtAt + UdAd + 0,5UdsıcAdsıc =
İletim yoluyla gerçekleşen ısı kaybı(ısı köprüleri dahil); Hi = AU + IUı =

Havalandırma yoluyla gerçekleşen ısı kaybı; Hh = 0,33 nh Vh =
Özgül ısı kaybı; H = Hi +Hh =
33
Çizelge 3.8 Bina yıllık ısıtma enerjisi gereksinimi hesaplama çizelgesi

YILLIK ISITMA ENERJİSİ GEREKSİNİMİ
Termodinamik Bina:...................................................................................................
Anabilim Dalı
Isı kaybı Isı kazançları
Kazanç Isıtma
Özgül Sıcaklık Isı İç ısı Güneş Toplam KKO kullanım enerjisi
Aylar ısı kaybı farkı kayıpları kazancı enerjisi faktörü gereksinimi
kazancı
H=Hi+Hh Ti-Td H(Ti-Td) i g T =i+g  ay Qay
(W/K) (K,oC) (W) (W) (W) (W) (-) (-) (kJ)
Ocak
Şubat
Mart
Nisan
Mayıs
Haziran
Temmuz
Ağustos
Eylül
Ekim
Kasım
Aralık
Qay= H(Ti-Td)-ay (i,ay+ g,ay) t 10-3 (kJ) (burada t = 8640030 s’dir) Qyıl=Qay =
Toplam ısı kaybı; Qyıl = 0,278  10-3 ....................... (kJ) =.................kWh

Konutlar için iç ısı kazancı; i,ay  5.An (W)
Güneş enerjisi kazancı; g,ay =  ri,ay  gi,ay  Ii,ay  Ai
Kazanç kayıp oranı; KKOay = (i,ay + g,ay) / H(Ti,ay - Td,ay)
Kazanç kullanım faktörü; ay = 1- e(-1 / KKOay)
Binadaki kullanım alanı An başına düşen yıllık ısıtma enerjisi gereksinimi Q= Qyıl / An=...................kWh/m2
(An= 0,32 Vbrüt =................m2) veya binadaki ısıtılan yapı hacmi (Vbrüt) başına düşen yıllık ısıtma enerjisi
gereksinimi Q = Qyıl / Vbrüt =..................kWh/m3 ‘dir.
........derece gün bölgesi için Atop/Vbrüt=..................oranı, ilgili çizelgesinden alınan
Q’=........................................formülünde yerine yazıldığında, bina için olması gereken en büyük ısı kaybı
Q’=...............kWh/m2 veya Q’=...............kWh/m3 olarak bulunur ve bu değer hesaplanan Q ile
karşılaştırıldığında, ................. ................. (Q  Q’ ) olduğundan; yani bu bina için hesaplanan yıllık ısıtma
enerjisi gereksinimi, olması gereken en büyük ısı kaybı değerinin altında kaldığından, bu proje TS 825’te
verilen hesap yöntemine uygundur.
34
Örnek 3.1
3. derece gün bölgesinde bulunan ve şekilde görüldüğü gibi 9m eninde, 10m boyunda, 5,5m
yüksekliğinde ve 158,4m2 kullanım alanı olan iki katlı bir konut örnek alınarak tek bölge için
yıllık ısıtma enerjisi gereksiniminin hesaplanması.
h=5,5 m
b=9m
a=10 m
Veriler:
Pencere alanı; Ap = 20 m2
Dış duvar alanı; AD = (95,52+105,52)-Ap
AD = 189 m2
Tavan alanı; AT = 910 = 90 m2
Döşeme alanı; At = 910 = 90 m2
Atop = 389 m2; Vbrüt = 9105,5 = 495 m2
Dış Duvar Kalınlık (m) h (W/mK)

Sıva..................................... 0,02........................... 0,87
Yatay delikli tuğla............. 0,19........................... 0,45
Isı yalıtım malzemesi....... 0,06........................... 0,04
Sıva..................................... 0,005......................... 0,87
Taban / Döşeme Kalınlık (m) h (W/mK)

Şap.............................................. 0,03.............................. 1,40
Isı yalıtım malzemesi............... 0,08.............................. 0,04
Tesviye şapı.............................. 0,02.............................. 1,40
Hafif beton............................... 0,10.............................. 1,10
Blokaj......................................... 0,15.............................. 1,74
Tavan Kalınlık (m) h (W/mK)

Sıva............................................. 0,02.............................. 0,87
Betonarme................................. 0,15.............................. 1,30
Isı yalıtım malzemesi............... 0,12.............................. 0,04
35
Hesaplanan ısı geçirme katsayıları;
UD = 0,47 W/m2K, Up = 2,8 W/m2K, UT = 0,3 W/m2K, Ut = 0,43 W/m2K
Binanın iletimle olan ısı kaybı (3.4) formülüne göre;
Hi = 1890,47+202,8+0,8900,30+0,5900,43
 Hi = 185,78 W/K ‘dir.
Havalandırma ısı kaybı için; uygunluk belgesine sahip pencere kullanılmış olması nedeniyle, nh
= 1 h-1 olarak ve havalandırılan hacim Vh = 0,8Vbrüt = 0,8495 = 396 m3 alınarak; (3.6)’dan;
Hh = 0,331,0396  Hh = 130,68 W/K
olarak hesaplanır. Binanın özgül ısı kaybı ise (3.3)’e göre;
H = Hi+Hh = 185,78+130,68  H = 316,46 W/K ‘dir.
Binanın konut olması dolayısıyla iç ısı kazançları için;
i,ay = 5An = 5158,4  i,ay = 792 W
Güneş enerjisi kazançlarının hesaplanması için, binanın ayrık ve en az katlı binaların

bulunduğu bir yerleşim yerinde inşa edileceği, fakat ağaçlardan kaynaklanan gölgelenmeye
maruz kalacağı düşünülerek; ri,ay = 0,6 seçilir. Binada çok katlı cam kullanıldığı için g = 0,75
ve gi,ay = 0,8 g = 0,80,75 = 0,6 bulunur.
Ai değerleri, yani her yön için toplam pencere alanları hesaplanır. Örnek olarak seçilen binadaki
pencere alanları; Agüney = 10 m2, Akuzey = 2 m2, Adoğu = 4 m2, Abatı = 4 m2’dir. Ii,ay değerleri ise her
ay için Çizelge 4.2’den alınır. Örneğin ocak ayı için; Igüney,ocak = 72 W/m2, Ikuzey,ocak = 26 W/m2,
Ibatı/doğu,ocak = 43 W/m2 değerleri okunur. Bütün bu değerlerin (3.7) formülünde yerine yazılması
ile, ocak ayı için ortalama güneş enerjisi kazancı;
g,ocak = 0,60,67210+0,60,6262+0,60,6434+0,60,6434  g,ocak = 402 W
olarak hesaplanır. Kazanç kullanım faktörünün (ay) hesaplanabilmesi için (3.9) formülünden
KKOocak’ın hesaplanması gerekir. Bina konut için kullanılacağı için Ti olarak 19C alınır. Td,ocak
36
için Çizelge 3.4’ten 3.derece gün bölgesi için 1,3C olarak alınır. Böylece ocak ayı için
kazanç/kayıp oranı;
KKOocak = (792+402)/[316,46(19-1,3)] = 0,21
olarak hesaplanır. Kazanç kullanım faktörü (ocak) ise; (3.8)’den;
ocak = 1-e-1/KKOocak = 1-e-1/0,21 = 0,99
olarak hesaplanır. Bu durumda ocak ayı için ısı kazançları;
ocak = (i+g,ocak) = 0,99(792+402) 1182,06 W
olarak hesaplanır. Hesaplanan ve çizelgeden alınan değerlerin hepsi (3.2) temel formülünde
yerine yazılırsa, ocak ayı için ısıtma enerjisi gereksinimi;
Qocak = [316,46(19-1,3)-1182,06]864003010-3
 Qocak =11453892 kJ
olarak hesaplanır. Buraya kadar yapılan hesaplar her ay için tekrarlanarak toplam ısı kaybı elde
edilir. Yapılan hesaplar; Çizelge 3.7 (Bina özgül ısı kaybı hesaplama çizelgesi) ve Çizelge 3.8
(Binanın yıllık ısıtma enerjisi gereksinimi hesaplama çizelgesi) doldurularak gösterilmelidir.
37
Makina Müh. Bölümü HESAPLAMA ÇİZELGESİ
Termodinamik Bina:........................Örnek 3.1.................................
Anabilim Dalı
değeri
d h U A AU
(m) (W/mK) (m2K/W) (W/m2K) (m2) (W/K)
1/i 0,13
Sıva 0,02 0,87 0,023
Duvar Yatay delikli tuğla 0,19 0,45 0,42
yüzeyleri Isı yalıtım malzemesi 0,06 0,04 1,5
Sıva 0,005 0,87 0,006
1/d 0,04
Toplam 2,12 0,47 189 88,83
1/i 0,13
PVC yer döşemesi İhmal - -
Şap 0,03 1,4 0,21
Taban Isı yalıtım malzemesi 0,08 0,04 2,0
Tesviye şapı 0,02 1,4 0,014
Hafif beton 0,1 1,1 0,09
Blokaj 0,15 1,74 0,086
1/d 0
Toplam 2,34 0,43x0,5 90 19,35
1/i 0,13
Sıva 0,02 0,87 0,023
Tavan Betonarme 0,15 1,3 0,115
Isı yalıtım malzemesi 0,12 0,04 3,0
1/d 0,08
Toplam 3,35 0,3x0,8 90 21,6
Pencere 2,8 20 56
AU=UDAD + UPAP + 0,8UTAT + 0,5UtAt + UdAd + 0,5UdsıcAdsıc = 185,78
İletim yoluyla gerçekleşen ısı kaybı(ısı köprüleri dahil); Hi = AU + IUı = 185,78 W/mK
Havalandırma yoluyla gerçekleşen ısı kaybı; Hh = 0,33 nh Vh = 130,68 W/mK
Özgül ısı kaybı; H = Hi +Hh = 316,46 W/mK
38
Termodinamik Bina:....................................Örnek 3.1...............................................
Anabilim Dalı
Kazanç Isıtma
Özgül Sıcaklık Isı İç ısı
Güneş Toplam KKO kullanım enerjisi
Aylar ısı kaybı farkı kayıpları kazancı
enerjisi faktörü gereksinimi
kazancı
(W/K) (K,oC) (W) (W) (W) (W) (-) (-) (kJ)
Ocak 17,7 5601 402 1194 0,21 0,99 11453892
Şubat 17 5380 493 1285 0,24 0,98 10680854
Mart 14 4430 601 1393 0,31 0,96 8016330
Nisan 9,2 2911 606 1398 0,48 0,88 4356530
Mayıs 4,9 1551 716 1508 0,97 0,64 1518601
Haziran 316,46 0,9 285 792 753 1545 5,42 0,17 İhmal
Temmuz T d yüksek - 733 1525 - - -
Ağustos Td yüksek - 693 1485 - - -
Eylül 2,5 791 595 1387 1,75 0,44 468426
Ekim 7,7 2437 494 1286 0,53 0,85 3483389
Kasım 12,5 3956 379 1171 0,3 0,96 7340129
Aralık 16,4 5190 353 1145 0,22 0,99 10514318
Qay= H(Ti-Td)-ay (i,ay+ g,ay) t 10-3 (kJ) (burada t = 8640030 s’dir) Qyıl=Qay = 57832469
Toplam ısı kaybı; Qyıl = 0,278  10-3 .....57832469... (kJ) =.......16077.....kWh

Binadaki kullanım alanı An başına düşen yıllık ısıtma enerjisi gereksinimi Q= Qyıl / An=.....101,5.....kWh/m2
(An= 0,32 Vbrüt =....158,4....m2) veya binadaki ısıtılan yapı hacmi (Vbrüt) başına düşen yıllık ısıtma enerjisi
....3....derece gün bölgesi için Atop/Vbrüt=.........0,79............oranı, ilgili çizelgesinden alınan
Q’=......67,29A/V+50,16......formülünde yerine yazıldığında, bina için olması gereken en büyük ısı kaybı
Q’=....103,3....kWh/m2 veya Q’=...............kWh/m3 olarak bulunur ve bu değer hesaplanan Q ile
karşılaştırıldığında, ....101,5..... ..103,3.... (Q  Q’ ) olduğundan; yani bu bina için hesaplanan yıllık ısıtma
verilen hesap yöntemine uygundur.
39
Örnek 3.2
2.derece gün bölgesinde bulunan ve şekilde görüldüğü gibi 27 m yüksekliğinde, 20 m boyunda,
12 m eninde ve 2073,6 m2 kullanım alanına sahip olan 11 katlı bir yapının, tek bölge şeklinde
göz önüne alınarak, TS 825’e uygun olup olmadığının gösterilmesi.
Veriler:
Konut bitişik düzen, doğal havalandırmalı olup,
pencereler tek camlı ve uygunluk belgesine sahiptir.
Yönlere göre pencere alanları;
27 m
Ap,kuzey = 42 m2 ; Ap,güney = 57 m2 ; Ap,doğu = Ap,batı = 38 m2
Yapı bileşenlerine ait toplam ısı geçirme katsayıları ise;
UD = 0,62 W/m2K; Up = 2,8 W/m2K
UT = 0,45 W/m2K; Ut = 0,58 W/m2K
Pencereler toplam alanı.........175 m2
Tavan alanı..............................20x12=240 m2 12 m
20 m
Taban alanı..............................20x12=240 m2
Dış duvarlar toplam alanı.....(20x27+12x27)x2-175=1728-175=1553 m2
Isı kaybeden yüzeyler toplamı (Atop)........1728+2x240=2208 m2
Bina brüt hacmi (Vbrüt)...............................20x12x27=6480 m3
Bina bitişik düzen ve çok katlı  ri,ay=0,5
Pencereler tek camlı ve uygunluk belgesine sahip  g=0,85  gi,ay=0,8x085=0,68
Yapıdaki iç kazançlar (konut); i,ay = 5xAn=5x2073,6  i,ay = 10368 W
Aylık ortalama güneş enerjisi kazançları;
g,ocak = 0,5x0,68x(72x57+26x42+2x43x38)=2878 W
g,şubat= 0,5x0,68x(84x57+37x42+2x57x38)=3629 W
g,mart = 0,5x0,68x(95x57+52x42+2x77x38)=4573 W
g,nisan = 0,5x0,68x(83x57+66x42+2x90x38)=4877 W
g,mayıs = 0,5x0,68x(95x57+79x42+2x114x38)=5857 W
g,haziran= 0,5x0,68x(95x57+83x42+2x122x38)=6179 W
g,temmuz = 0,5x0,68x(93x57+81x42+2x118x38)=6008 W
g,ağustos = 0,5x0,68x(93x57+73x42+2x106x38)=5584 W
g,eylül = 0,5x0,68x(89x57+57x42+2x81x38)=4632 W
g,ekim = 0,5x0,68x(82x57+40x42+2x59x38)=3685 W
g,kasım = 0,5x0,68x(67x57+27x42+2x41x38)=2744 W
g,aralık = 0,5x0,68x(64x57+22x42+2x37x38)=2511 W
Havalandırma ısı kaybı; Hh=0,33.nh.Vh=0,33x1x0,8xVbrüt =0,33x0,8x6480Hh=1710,72 W/K
40
Termodinamik Bina:..............................Örnek 3.2................................
Anabilim Dalı
değeri
d h U A AU
(m) (W/mK) (m K/W)
2 (W/m 2K) (m2) (W/K)
1/i
Duvar
yüzeyleri
1/d
Toplam 0,62 1553 962,86
1/i
Taban
1/d
Toplam 0,58x0,5 240 69,6
1/i
Tavan
1/d
Toplam 0,45x0,8 240 86,4
Pencere 2,8 175 490

AU=UDAD + UPAP + 0,8UTAT + 0,5UtAt + UdAd + 0,5UdsıcAdsıc = 1608,86
İletim yoluyla gerçekleşen ısı kaybı(ısı köprüleri dahil); Hi = AU + IUı = 1608,86
Havalandırma yoluyla gerçekleşen ısı kaybı; Hh = 0,33 nh Vh = 1710,72
Özgül ısı kaybı; H = Hi +Hh = 3319,58
41
Termodinamik Bina:.....................................Örnek 3.2............................................
Anabilim Dalı
Kazanç Isıtma
Özgül Sıcaklık Isı İç ısı
Güneş Toplam KKO kullanım enerjisi
Aylar ısı kaybı farkı kayıpları kazancı
enerjisi faktörü gereksinimi
kazancı
(W/K) (K,oC) (W) (W) (W) (W) (-) (-) (kJ)
Ocak 15,7 52117 2878 13246 0,25 0,98 101440305
Şubat 14,5 48134 3629 13997 0,29 0,97 89571511
Mart 11,8 39171 4573 14941 0,38 0,93 65515055
Nisan 6,4 21245 4877 15245 0,72 0,75 25430760
Mayıs 1,2 3984 5857 16225 4,01 - -
Haziran 3319,58 Td yüksek - 10368 6179 16547 - - -
Temmuz “ - 6008 16376 - - -
Ağustos “ - 5584 15752 - - -
Eylül “ - 4632 15000 - - -
Ekim 4,9 16266 3685 14053 0,86 0,69 17027963
Kasım 9,9 32864 2744 13112 0,40 092 53916088
Aralık 14,1 46806 2511 12879 0,28 0,97 88940255
Qay= H(Ti-Td)-ay (i,ay+ g,ay) t 10-3 (kJ) (burada t = 8640030 s’dir) Qyıl=Qay = 441841937
Toplam ısı kaybı; Qyıl = 0,278  10-3 ..441841937...(kJ) =.....122832...kWh

Binadaki kullanım alanı An başına düşen yıllık ısıtma enerjisi gereksinimi Q= Qyıl / An=....59,23....kWh/m2
(An= 0,32 Vbrüt =...2073,6....m2) veya binadaki ısıtılan yapı hacmi (Vbrüt) başına düşen yıllık ısıtma enerjisi
........derece gün bölgesi için Atop/Vbrüt=.....0,34...oranı, ilgili çizelgesinden alınan
Q’=.........68,59A/V+32,3.......formülünde yerine yazıldığında, bina için olması gereken en büyük ısı kaybı
Q’=....55,62....kWh/m2 veya Q’=...............kWh/m3 olarak bulunur ve bu değer hesaplanan Q ile
karşılaştırıldığında, ....59,23..>....55,62.. (Q > Q’ ) olduğundan; yani bu bina için hesaplanan yıllık ısıtma
verilen hesap yöntemine uygundur uygun değildir.
42
3.5 YOĞUŞMA DENETİMİ
TS 825 ile yapı bileşenlerinin içerisinde yoğuşma sonucu birikebilecek olan su miktarının
hesaplanması ve yoğuşma kontrolünün yapılmasına ilişkin esaslar belirlenmiştir. Bir yapı
bileşeni içersinden geçen su buharının basıncı, doymuş su buharı basıncına ulaştığında
yoğuşma ortaya çıkar. Yoğuşma hesabında şu yol izlenir:
a)Şekil 3.1’de görüldüğü gibi yapı bileşenini

oluşturan yapı malzemesi tabakaları ile ilgili
olarak çizilen grafiğin yatay eksenine, Doymuş su
Psi buharı
difüzyon eşdeğer hava tabakası kalınlıkları basıncı
(Sd) ve düşey eksenine su buharı kısmi Pi = i Psi (Ps)
basıncı (P) eklenir.

Psd
b)Yapı bileşeni içerisinde ara yüzeyler için P (Pa) Su buharı

kısmi Pd = d Psd
hesapla belirlenmiş olan sıcaklıklar esas basıncı
alınarak, Çizelge 2.4’ten okunan doymuş su (Ps)
buharı basınç değerleri (o sıcaklıkta

mümkün olan en yüksek basınç değeri) ve Sd (m)
gerçek su buharı basınç değerleri yapı
bileşeni kesiti üzerindeki grafiğe işlenir. Su Şekil 3.1
buharı kısmi basınç eğrisi, yapı bileşeninin
iki yüzeyindeki basınçları (Pi ve Pd) birleştiren düz bir çizgi olarak çizilir. Ancak eğer bu düz
çizgi, doymuş su buharı basınç eğrisi ile kesişecek olursa kesişme noktasından itibaren, kesik
çizgi ile gösterilen doymuş su buharı basınç eğrisi izlenmelidir. Çünkü su buharı kısmi basıncı,
doymuş su buharı basıncından daha büyük olamaz. Her iki eğrinin kesişme noktası
yoğuşmanın ortaya çıktığı yer olarak göz önüne alınır.
c) Her iki eğrinin kesişmemesi durumunda, yapı bileşeni içerisinde yoğuşma olmayacağı
anlaşılır. A B
1 2 3 4
d) Yapı bileşeni içerisinde yoğuşma dönemi

boyunca oluşan yoğuşma suyu kütlesi,
Psw1
(2.14) ifadesi esas alınarak hesaplanır.
Örneğin Şekil 3.2'deki difüzyon grafiği ile Pi
Psw2
verilen durumda yoğuşma suyu kütlesi şu

şekilde belirlenir:
Pd
Yoğuşma yüzeyleri arasından geçen su Şekil 3.2
buharı miktarı;
Sdi Sdz Sdd
Sd
43
P -P
i i = i sw1
1/ Δ 1
P -P
i z = sw1 sw2
1/ Δ z
P -P
i d = sw2 d
1/ Δ d
olmak üzere A ve B yoğuşma yüzeylerinde yoğuşarak biriken su miktarları;
WT1  t t i i  i z 
WT2  t t i z  i d 
ifadeleri ile hesaplanır. Burada; tt saat olarak yoğuşma dönemi süresidir. Belirlenen yoğuşma
suyu miktarı, yönetmelikte verilen sınır değerin altında ise, buharlaşma dönemi boyunca bu
suyun buharlaşma miktarına ilişkin bir inceleme daha yapılır. Buharlaşma dönemi boyunca
buharlaşan su kütlesi, yoğuşma dönemi boyunca biriken su kütlesinden daha fazla ise yapı
bileşenindeki yoğuşmanın TS 825'e uygun olduğu gösterilmiş olur.
Bir yapı dış bileşeninde yoğuşma sonucu biriken su, buharlaşma döneminde
buharlaşarak yoğuşma suyu düzleminden dış havaya doğru buhar difüzyonu şeklinde geçer.
Buharlaşan su miktarının belirlenmesinde yoğuşma hesabında uygulanan yöntem kullanılır.
Bunun için örneğin Şekil 3.2'deki dış duvar örneği göz önüne alınacak olursa, buharlaşma
dönemindeki difüzyon grafiği Şekil 3.3'teki gibi çizilir. Buharlaşma dönemi boyunca iç ve dış
ortama doğru geçen toplam su buharı kütlesi;
1 2 3 4
P  Pi
i i  sw
1/  i
Psw
Pd
P  Pd
i d  sw Pi
1/  d
birim su buharı kütleleri esas alınarak;
Wv  t v i i  i d  Sdi Sdz Sdd

Sd
ifadesi ile hesaplanır. Burada; tv saat
olarak buharlaşma dönemi süresidir. Şekil 3.3
44
TS 825 ile yapı bileşenlerinin içerisinde yoğuşma sonucu birikebilecek olan su
miktarının hesaplanması ve yoğuşma kontrolünün yapılmasına ilişkin esaslar belirlenmiştir.
Buna göre dış duvar, taban vb. yapı bileşenlerinde birikebilecek yoğuşma suyu kütlesi miktarı,
1 kg/m2 olarak sınırlandırılmıştır. Ancak bu koşul şu iki durum için geçerli değildir;
a) Yoğuşma suyu kılcal olay dolayısıyla, suyu absorbe edemeyen yapı malzemesi tabakalarının
birbirlerine temas ettikleri yüzeylerde oluşuyor ise, bu durumda izin verilen yoğuşma suyu
kütlesinin miktarı 0,5 kg/m2’yi aşmamalıdır.
b) Ahşap malzemelerdeki nem içeriğinin kütle cinsinden ifade edildiği durumda, ahşap
malzemenin kütlesinin nem nedeniyle %5’den daha fazla artmasına izin verilmez. Sunta vb.
işlenmiş ahşap ürünlerinde ise bu değer %3’ü aşmamalıdır.
Yapılacak su buharı geçişi hesaplarında şu basitleştirilmiş kabuller kullanılır:
Yoğuşma döneminde (Kış aylarında)

Dış ortam koşulları..................................... -10C, %80 bağıl nem
İç ortam koşulları........................................ 20C, %50 bağıl nem
Süre............................................................... 1440 saat (60 gün)
Buharlaşma Döneminde (Yaz aylarında)
a) Yaşam birimi olmayan çatı odaları ve tavan araları altındaki tavanlar ve duvarlarda,
Dış ortam koşulları........................................................................... 12C, %70 bağıl nem
İç ortam koşulları.............................................................................. 12C, %70 bağıl nem
Yoğuşma suyunun oluştuğu ortam (bileşen içi) koşulları........... 12C, %100 bağıl nem
Süre..................................................................................................... 2160 saat (90gün)
b) Yaşam birimlerini dış ortamdan ayıran çatılar

Dış ortam koşulları........................................................................... 12C, %70 bağıl nem
Çatı yüzeyi sıcaklığı........................................................................... 20C
İç ortam koşulları.............................................................................. 12C, %70 bağıl nem
Yoğuşma suyunun oluştuğu ortam koşulları................................ 12C, %100 bağıl nem
Süre..................................................................................................... 2160 saat (90 gün)
Basitleştirmek amacıyla duvarlarda esas alınacak ortam koşulları; a şıkkında çatılar için verilmiş
olan, 12C ve %100 bağıl nem değeri olarak alınabilir.
Örnek 3.3
Şekil 3.4'te görülen ve beş ayrı tabakadan oluşan dış duvar örneği için yoğuşma denetiminin
yapılması.
45
Veriler:
1 2 3 4 5
İç iklim Dış iklim
koşulları koşulları
Yoğuşma dönemi
Hava sıcaklığı (C) 20 -10
Bağıl nem (%) 50 80
Doymuş su buharı basıncı (Pa) 2340 260
Su buharı kısmi basını (Pa) 1170 208
Buharlaşma dönemi
Hava sıcaklığı (C) 12 12
Doymuş su buharı basıncı (Pa) 1403 1403
Su buharı kısmi basını (Pa) 982 982
Şekil 3.4 Dış duvar örneği
Dış duvarı oluşturan tabakaların özellikleri ve bu tabakalar boyunca olan sıcaklık ve doymuş su
buharı basınç değerleri, bir çizelge üzerinde daha açık bir şekilde izlenebilir.
1 2 3 4 5 6 7 8
Tabaka Su buharı Su buharı Isı iletim Yüzeyin ısı Sıcaklık Doymuş
Kalınlığı difüzyon difüzyon katsayısı taşınım direnci su buharı
direnç eşdeğer hesap veya tabakanın basıncı
faktörü hava değeri ısı iletkenlik
Tabaka direnci
tabakası
kalınlığı
d  Sd h 1/, 1/C T Ps
(m) (-) (m) (W/mK) (m2K/W) (C) (Pa)
20,0 2340
İçeri ısı geçişi - - - - 0,13
18,7 2158
19 mm yatık
1 yonga levha 0,019 50 0,95 0,13 0,15
( = 50) 17,2 1963
Polistiren sert
2 0,10 20 2,00 0,04 2,50
köpük levha
-7,7 318
19 mm yatık
3 yonga levha 0,019 100 1,90 0,13 0,15
( = 100)
-9,2 279
4 Hava tabakası 0,03 - - - -
- -
Giydirme cephe
5 - - - - -
dış kaplaması - -
Dışarı ısı geçişi - - - 0,08 -10,0 260
Sd = 4,85 1/U = 3,01
a) Çizelgede okunan değerler ile yoğuşma dönemi boyunca birikecek olan yoğuşma suyu
kütlesi hesaplanacak olursa;
46
1/  i  1,5.2,95.106  4,43.106 m 2 hPa / kg Sdi Sdd
1/  d  1,5.1,9.106  2,85.106 m 2 hPa / kg Sd1 Sd2 Sd3
Pi  1170 Pa
1 2 3
Psw  318 Pa 2100
Pd  208 Pa 1800
Ps
Yoğuşma dönemi süresi; tT = 1440 h 1500
olmak üzere yoğuşma suyu kütlesi; 1200
Pi
P (Pa)
900 P
 1170  318 318  208   6

WT  1440  .10 600
 4 ,43 2,85  Psw
300 Pd
0
WT  0,221 kg / m 2 0 1 2 3 4 5
Sd (m)
olarak hesaplanır. Belirlenen bu değer yönetmelikte öngörülen 1 kg/m2 sınır değerinin altında
kaldığı için, 2. aşama olarak buharlaşma dönemi boyunca bu suyun buharlaşıp
buharlaşmayacağı kontrol edilir.
b) Yoğuşma dönemi boyunca yapı bileşeni içerisinde yoğuşan su miktarının tamamının,

buharlaşma dönemi boyunca buharlaşma yoluyla yapı bileşeninin içerisinde iç ve dış ortama
buharlaşma yoluyla geçmesi gerekmektedir. Bu amaçla; buharlaşma dönemi boyunca
buharlaşacak olan su kütlesi hesaplanırsa;
1 2 3
1 /  i  1,5.2,95.106  4,43.106 m 2 hPa / kg 2100
1800
1 /  d  1,5.1,9.10 6  2,85.10 6 m 2 hPa / kg
1500 Psw
Pi  Pd  982 Pa
1200
Psw  1403 Pa P (Pa) P
900 Pi Pd
Buharlaşma dönemi süresi ; tV = 2160 h
olmak üzere buharlaşan su kütlesi; 600
 1403  982 1403  982   6 300

WV  2160  .10
 4 ,43 2,85  0
0 1 2 3 4 5
WV  0,524 kg / m 2 Sd (m)
olarak belirlenir. WT = 0,221 kg/m2 < WV = 0,524 kg/m2 olması nedeniyle standartta aranan
tüm koşullar sağlanmış olur.
47
Örnek 3.4
Tabloda verilen iç ve dış iklim koşulları için şekilde görülen dış duvar içerisindeki ara yüzey
sıcaklıklarının ve doymuş su buharı basınç değerlerinin belirlenerek aşağıda verilen tablonun
doldurulması; dış duvar içerisinde yoğuşma olup olmadığının ölçekli bir grafik üzerinde çizimle
gösterilmesi.
İç iklim Dış iklim

Koşulları koşulları
Hava sıcaklığı (C) 20 -10
1 2 3 4
1 2 3 4 5 6 7 8
Tabaka Tabaka Su Su buharı Isı iletim Yüzeyin ısı Sıcaklık Doymuş
Kalınlığı buharı difüzyon katsayısı taşınım su
difüzyon eşdeğer hesap direnci veya buharı
direnç hava değeri tabakanın ısı basıncı
faktörü tabakası iletkenlik
kalınlığı direnci
d  Sd h 1/, 1/C T Ps
(m) (-) (m) (W/mK) (m2K/W) (C) (Pa)
20 2340
İçeri ısı
geçişi
- - - - 0,13
17,2 1963
1 İç sıva 0,015 20 0,3 0,87 0,017
16,8 1914
Delikli
2 tuğla
0,20 8 1,6 0,5 0,4
8,2 1088
Isı yalıtım
3 malz.
0,03 100 3 0,04 0,75
-8,0 310
Dış sıva
4 0,02 20 0,4 1,40 0,014
-8,3 301
Dışarı ısı
5 geçişi - - - - 0,08
-10 260
Sd = 5,3 1/U = 1,39
48
Grafikten de görüldüğü gibi; su buhari kısmi basıncı değişim eğrisi, doymuş su buharı değişim
eğrisini kesmediği için duvar içerisinde verilen iklim koşullarında hiçbir zaman yoğuşma ortaya
çıkmaz.
1 2 3 4
2500
Psi = 2340 Pa
2000 1914 Doymuş su buharı

1963 basıncı değişimi
eğrisi
1500
P (Pa)
Pi = 1170 Pa 108
1000 8
500 312 301

Su buharı kısmi basıncı Psd = 260 Pa
değişim eğrisi
Pd = 208 Pa
0
-0,5 0,3 0,5 1,5 1,9 2,5 3,5 4,5 4,9 5,3 5,5
Sd (m)
49
50
BÖLÜM 4
______________________________________________________
BİNALARDA ISITMA SİSTEMİ PROJELENDİRİLMESİNE

ESAS ISI GEREKSİNİMİ HESABI (TS 2164)
4.1 ARTIRIMSIZ ISI GEREKSİNİMİ HESABI

Binaların ısı gereksinimlerini karşılamak amacıyla kurulan ısıtma sistemlerinin
projelendirilmesin aşamasında gerek duyulan en önemli veri; binada ısıtılacak ortamlar için
olan ısı değeridir. Isıtma yapılacak ortamlar için gerekli olan ısı değeri, Isı Geçişinin temel
yasası olan Fourier ısı iletim yasası ile belirlenir. Binadaki ortam için temel ısı iletim yasası ile
belirlenen ısı gereksinimi, pratikte olması gereken gerçek değerden daha az bir değer verir. Zira
binadaki ortamın bulunduğu yer ve bakmakta olduğu yön, çevre yapıların durumu, ısıtma
sisteminin çalışma durumu vb. etkenler nedeniyle, teorik olarak belirlenen ısı gereksiniminin
daha da artırılması gerekir. Isı gereksinimi hesaplanacak olan ortamı çevreleyen ve ısıyı geçiren
bileşenlere ait fiziksel büyüklüklere bağlı olarak, ortam için gereken artırımsız ısı değeri;
Q o   U j A j (Ti  Td ) (W) (4.1)

j
ifadesi ile belirlenir. Burada j indisi; ortamı çevreleyen dış duvar, pencere, kapı, tavan, döşeme
vb. bileşenleri göstermekte olup; bileşenlerin her birinden olan ısı kayıplarının toplamı, ısıtma
yapılacak olan ortam için artırımsız ısı gereksinimini verir.
(4.1) bağıntısı ile bir ortamın artırımsız ısı gereksinimini hesaplayabilmek için, ilgili yapı
bileşeninin toplam ısı geçirme katsayısı, yüzey alanı değerlerinin yanı sıra; ortam sıcaklığı Ti ve
dış sıcaklık Td değerlerinin de bilinmesi gerekir. Ülkemizdeki çeşitli yerleşim merkezlerine ait
dış sıcaklık değerleri, geçmiş yıllara ait meteorolojik verilere dayalı olarak belirlenirler. Çizelge
4.1 çeşitli yerleşim merkezleri için olan Td değerlerini vermektedir. Ti değerleri ise ortamın
türüne göre bir ısıl konfor parametresi olup, Çizelge 4.2’den alınır [4].
Binalarda sık kullanılmayan ortamlar (depo, çatı arası, kömürlük vb.) ısıtılmaz. Ancak
bu ortamlara bitişik ve ısıtma uygulanacak olan ortamların ısı gereksinimlerinin
hesaplanabilmesi için, ısıtılmayan ortamların sıcaklıklarının bilinmesi gerekmektedir.
Isıtılmayan ortamların denemelere bağlı olarak belirlenen projelendirme sıcaklık değerleri dış
sıcaklık değerlerine bağlı olarak Çizelge 4.3’te verilmiştir [4]. İyi bir projelendirme için özellikle
çatı arası sıcaklıkları çizelgeden doğru seçilmeli veya aşağıda verilen bağıntı ile hesaplanmalıdır.
Isıtılmayan ortamlar için olan sıcaklık değeri;
Çizelge 4.1 Çeşitli yerleşim merkezleri için dış sıcaklık değerleri
Yerleşim merkezi Sıcaklık Yerleşim merkezi Sıcaklık Yerleşim merkezi Sıcaklık
ADANA 0R BALIKESİR -3R İZMİR 0R
ADAPAZARI -3R BOLU -15 İZMİT -3R
ADIYAMAN -9 BURSA -6R KONYA -12
AFYON -12R ÇANAKKALE -3R MALATYA -12
AĞRI -24 DİYARBAKIR -9R SAMSUN -3R
ANKARA -12R ERZURUM -21 SİVAS -18
ANTALYA +3R GAZİANTEP -9 TEKİRDAĞ -6R
ARTVİN -9 GÜMÜŞHANE -12 TRABZON -3
AYDIN -3R İSTANBUL -3R ZONGULDAK -3R
Çizelge 4.2 Isıtma sistemi projelendirmesinde iç ortam hava sıcaklıkları

* *
ISITILACAK ORTAMIN ADI SICAKLIĞI (Oc) ISITILACAK ORTAMIN ADI SICAKLIĞI (Oc)
1- KONUTLAR 5- FABRİKA YAPILARI
- Oturma odası (Salonlar) +22 - Ağır iş yapan atölye ve montaj yeri +15
- Yatak odası +20 - Hafif iş yapan atölyeler +18
- Antre, hela, mutfak +18 - Kadın işçilerin çalıştığı örgü, biçki ve dikiş atolyeleri +20
- Banyo +26 6- CEZAEVİ VE TUTUKEVİ
- Merdiven +10 - Tek odalar, yatak odaları +20
2- İŞ VE İDARE BİNALARI - Hafif iş atölyesi ve koğuş +18
- Berber, terzi dükkanı +20 - Banyo, duş, soyunma hacimleri +26
- Lokanta, otel, pansiyon odası +20 - Hela +15
- Bekleme odası +20 7- ÇEŞİTLİ YERLER
- İş atölyesi oturarak çalışma +20 - Sergi evleri, müzeler, genel gardoplar +15
- Tesviye, torna, marangoz vb. atölye +18 - Sinema ve tiyatro salonları +18
- Demir, döküm ve pres vb. atölyeler +18 - Garajlar +10
- Elektrik, bobinaj vb. atölyeler +20 - Ahır ve ağıl +12
- Motor ve yenileştirme atölyesi +20 Yüzme havuzu
- Kaporta, boya vb. iş atölyesi +18 - Bekleme salonu +18
- Merdiven ve asansör boşluğu +15 - Banyo ve duş odalarına geçiş yolu +20
- Koridor, hela +15 - Soyunma ve giyinme odaları +22
- Toplantı salonu +20 - Kurna ve duş odaları +2022
- Sinema, tiyatro, diskotek, gazino vb. eğlence salonları +18 - Yüzeme havuzu hacmi +2225
- Büro hacimleri (Md. Memur odası) +20 Roma hamamı ve sauna
- Arşiv hacimleri +15 - Soyunma ve son terleme odası +22
3- OKULLAR** - Birincil terleme hacmi +40 50
- Derslik, doğal bilim öğretimi için özel hacimler, - İkincil terleme hacmi +5060
pedagoji merkezleri, çeşitli amaçlar için kullanılan salonlar, +22 - Yıkanma ve duş hacmi +26
öğretmen, yönetici ve kreş odaları - Sıhhi banyo hacmi +26
- Dersli öğretim mutfağı ve iş atölyesi +1518 Sera binaları
- Öğretim aracı deposu, laboratuar, vestiyer +15 - Normal çiçek ve bitkiler +15
- Duş, soyunma ve giyinme odaları +26 - Sıcak iklim bitkileri +25
- Revir, doktor ve muayene odaları +24
- Koridor, merdiven ve asansör boşluğu, kapalı teneffüs - Büro hacmi +20
salonları ve helalar +1015
- Merdiven ve asansör boşluğu +18
- Kreşlerde koridor, merdiven ve asansör boşluğu hela +15 - Jimnastik Salonu +18
- Okullarda konferans salonları +18 - Kütüphane ve okuma salonu +10
- Jimnastik (spor) salonu +15 - Ambar ve depolar +18
- Ortopedik jimnastik salonu +20 - Çoğunluklu dükkanlar +18
4- HASTANE YAPILARI (*) Projeyi yaptıran tarafından başka bir değer istenmedikçe projesi
- Hasta yatak ve poliklinik odası +20 düzenlenecek yapının ısı gereksinimi bu iç ortam sıcaklıklarına göre
- Banyo, duş, ameliyat, röntgen ve röntgen soyunma odaları +22 hesaplanacaktır.
- Eczane, laboratuar hacimleri +20 (**) Dersliklerin sıcaklıkları, normal pencere havalandırmasıyla
dinlenme sıralarında (teneffüslerde) 18ºC altına düşürülebilir.
- Merdiven ve asansör boşluğu, koridor, bekleme salonu, NOT : Hastane, fabrika, cami, tiyatro vb. gibi yapıların hacim iç
+18
hol ve helalar sıcaklıkları projeyi yaptıranla birlikte saptanmalıdır.
52
T
U A T  U A T
i i i d d d
(oC) (4.2)
U A  U Ai i d d
bağıntısı ile belirlenir. Burada i indisi ile gösterilen büyüklükler ısı kazanılan yüzeylere ait olan,
d indisi ile gösterilenler ise ısı kaybedilen yüzeylere ait olan büyüklükleri göstermektedir.
Çizelge 4.3 Isıtılmayan ortamlar için projelendirme sıcaklık değerleri
DIŞ SICAKLIK  3 0 -3 -6 -9 -12 -15 -18 -21 -24 -27

Çatı arasındaki Ud<2 9 7 4 2 -1 -3 -6 -8 -11 -13 -16
Isıtılmayan 2<Ud<5 6 4 1 -1 -4 -6 -9 -11 -14 -16 -19
Yerler Ud>5 3 1 -2 -4 -6 -9 -12 -14 -17 -19 -22
İçeriye veyahut bodruma kapı
veya pencereli, büyük bir kısmı 15 14 12 10 9 7 5 3 2 0 -1
ortamlar
Isıtılmış
ısıtılmış mahallerle çevrili

Dışa kapı veya pencereli bir
10 8 6 5 3 1 0 -2 -4 -6 -7
kısmı ısıtılmış mahallerle çevrili
Döşeme altındaki 11 10 9 8 7 6 5 4 3 2 1
sıcaklığı
Toprak
Dış duvara bitişik 5 4 3 2 1 0 -1 -2 -3 -4 -5

Bitişik Merkezi Isıtmalı 15
evlerin
sıcaklığı Mahalli Isıtmalı 10
Kazan dairesi 20
Kömürlük 10
4.2 ARTIRIMLI ISI GEREKSİNİMİ HESABI

Yapıların ısıtma sistemlerinin projelendirilmesi aşamasında, yapıda ısıtma yapılacak ortamın
bulunduğu yer ve ısıtma sisteminin çalışma koşulları gibi etkenler nedeniyle, hesaplanan Qo
artırımsız ısı gereksinimi değeri, belirli artırım katsayıları ile işlem görerek bir miktar artırılır ve
göz önünde bulundurulması gereken değer olan artırımlı iletimsel ısı gereksinimi (Qi) belirlenir.
TS 2164 ile verilen bu artırım katsayıları; birleştirilmiş artırım katsayısı (ZD), yön artırım
katsayısı (ZH) ve yüksek katlar-yüksek kat artırım katsayısı (Zw) olarak ilgili çizelgelerden
seçilirler. Artırımlı ısı gereksinimi;
Qi  Qo (1  ZD  ZH  Z W ) (W) (4.3)
bağıntısı ile hesaplanır.
53
4.2.1 Birleştirilmiş Artırım Katsayısı (ZD)
Birleştirilmiş artırım katsayısı, soğuk dış yüzey ısı kaybı artırımı (ZA) ile kesintili ısıtma rejimi
artırımı (ZU) toplamına eşittir. ZA artırımı, ısıtılan ortamı çevreleyen soğuk dış yüzeylere ortam
havasından ışınımla olan ısı geçişini karşılamak üzere belirlenmiş olan ve (4.4) bağıntısı ile
tanımlanan ortalama ısı geçirme katsayısı (D) ile sistemin işletme durumuna bağlı olan bir
katsayıdır. ZU artırımı ise; sistemdeki ısıtma yükünün azaltılmasından ve işletmeye bir süre ara
verilmesinden sonra soğumuş olan yapı bileşenlerinin kısa zamanda eski sıcaklıklarına
yükseltilmesi için göz önüne alınır. Yapının ve ısıtma sisteminin büyük olması, ısıtma
sisteminin çok kesintili çalışması ZU artırımının büyük olması anlamına gelmektedir.
Birleştirilmiş artırım katsayısının seçimine esas olan ortalama ısı geçirme katsayısı D;
Qo
D (W/m2K) (4.4)
A top (Ti  Td )
bağıntısı ile belirlenir. Burada yer alan Atop ısıtılacak ortamı çevreleyen tüm yapı bileşenlerinin
toplam yüzey alanıdır. Birleştirilmiş artırım katsayısı ZD; ZA ve ZU artırımlarını içerecek şekilde
düzenlenmiş olan Çizelge 4.4’ten seçilir [4].
Çizelge 4.4 Birleştirilmiş artırım katsayısı ZD (yüzde olarak)
0,10,29 0,300,69 0,701,49 1,50
İşletme Durumu % ZD
I. İşletme* 7 7 7 7
II. İşletme** 20 15 15 15
III. İşletme*** 30 25 20 15
*) Tesisat sürekli çalıştırılır ve yalnız geceleri kazan ateşi söndürülür (Konutlardaki kullanım)
**) Kazan ateşi her gün 10 saat tamamen söndürülür
***) Ateş her gün 14 saat veya daha uzun süre tamamen söndürülür.
4.2.2 Yön Artırım Katsayısı (ZH)

Isıtılacak ortamın bina içerisinde bulunmakta olduğu konuma bağlı olarak (K, GB, vb.),
güneş ışınımından yararlanması veya tersi söz konusudur. Örneğin kuzey yarı kürede
bulunan yapıların güneye bakan odaları, ısıtma sezonunda (kış aylarında) güneş ışınımı
etkisiyle bir miktar ısınır. ZH yön artırımı seçiminde, yalnız bir dış duvarı olan odalar için
dış duvarın baktığı yön; bina köşesinde bulunan odalar için iki dış duvarın köşegen yönü
esas alınır. İkiden fazla yöne bakan dış duvarı bulunan odalar için en yüksek yön artırımı
seçilir. İç hacimlerde yön artırımı aranmaz. Yön artırımı Çizelge 4.5’ten seçilir [4].
54
Çizelge 4.5 Yön artırımı ZH (yüzde olarak)
YÖN G GB B KB K KD D GD
% ZH -5 -5 0 5 5 5 0 -5
4.2.3 Yüksek Katlar ve Yüksek Kat Artırımı (ZW)

Yapılardan olan ısı kaybını etkileyen parametrelerden bir tanesi olan dış yüzey ısı taşınım
direnci; dış yüzey üzerindeki rüzgar hızına bağlı olarak değişebilmektedir. Atmosferik sınır
tabaka özelliği olarak, yer seviyesinden olan yükseklikteki artış ile rüzgar hızı da
artacağından, yapıların üst katlarında ısı taşınım direncinde düşme ortaya çıkar ve
dolayısıyla ısı kayıplarında da artış olur. Ayrıca; kazan dairesinden 90 oC sıcaklıkta çıkan
ısıtma suyu yüksek katlara çıkıncaya kadar, tesisat kolonlarında yalıtım yapılmadığı için
bir miktar soğur. Bu etkenler nedeniyle, artırımsız ısı gereksinimi değerine Çizelge 4.6’da
verilen kat yükseklik artırımları da eklenmelidir [5].
Çizelge 4.6 Önerilen kat yükseklik artırımları ZW (yüzde olarak)
Bina Toplam Kat Adedi ZW

4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 %
3.2.1 3.2.1 3.2.1 3.2.1 3.2.1 3.2.1 3.2.1 3.2.1 3.2.1 3.2.1 4.3.2.1 5.4.3.2.1 0
Numaraları
4 4 5.4 5.4 5.4 6.5.4 6.5.4 6.5.4 6.5.4 6.5.4 7.6.5 8.7.6 %5
5 6 6 7.6 8.7 9.8.7 9.8.7 9.8.7 9.8.7 10.9.8 11.10.9 % 10
7 8 9 10 10 11.10 12.11.10 13.12.11 14.13.12 % 15
Kat
11 12 13 14 15 % 20
Öte yandan, ısıtma yapılan herhangi bir ortamı dolduran havanın sıcaklığı ortam
içerisindeki her noktada aynı değildir. Ortamın sahip olduğu kat yüksekliği değeri arttıkça
döşeme, tavan ve dış duvar önlerindeki hava sıcaklıkları arasındaki farklar da artar. Isıl konforu
olumsuz yönde etkileyen bu durumu karşılamak üzere, kat yüksekliği 4 m’den fazla olan
hacimlerde her 1 m yükseklik artışı için %5 artırım uygulanabilir.
4.3 HAVA SIZINTISINI KARŞILAMAK İÇİN GEREKEN ISI HESABI

Isıtılan ortamlarda bulunan pencere ve balkon kapısı gibi açılıp kapanan yapı bileşenlerinin
kanat ve kasa birleşim yerlerindeki aralıklardan, dış ve iç ortam arasındaki basınç farkı
nedeniyle hava sızıntısı olur. Ortaya çıkan hava sızıntısı, içeriye doğru soğuk hava girişi ve
dışarıya doğru sıcak hava çıkışı şeklinde meydana gelir. Hava sızıntısı ile ortaya çıkan bu verim
düşüklüğünü karşılamak üzere ortama ek ısı verilmelidir. Hava sızıntısı ısı gereksinimi olarak
adlandırılan bu ısı değeri;
Q s   (aL).R.H.T.Z e (W) (4.5)
bağıntısı ile belirlenir [4]. Burada yer alan parametrelere ait tanımlar:
55
a : Hava sızdırma katsayısı (m3/mh) olup Çizelge 4.7’den seçilir.
L : Pencere veya kapının açılan kısımlarının (fuga) uzunluğu (m).
R : Oda durum katsayısı olup Çizelge 4.9’dan seçilir.
H : Yapı durum katsayısı (Wh/m3 oC) olup Çizelge 4.10’dan seçilir.
T : (Ti-Td) iç ve dış hava sıcaklıklar farkı (oC)
Ze : Bir katsayı olup, her iki dış duvarında pencere olan ortamlar için 1,2; diğer
durumlarda 1 alınır.
Çizelge 4.7 Pencere ve kapılar için hava sızdırma katsayısı a (m3/mh)
Malzeme Pencere veya kapı şekli a

Tek pencere 3,0
Ahşap Çift camlı pencere 2,5
Çift pencere 2,0
Plastik çerçeve Tek veya çift camlı pencere 2,0
Tek pencere 1,5
Çelik veya metal
Çift camlı pencere 1,5
çerçeve
Çift pencere 1,2
Eşiksiz kapılar 40,0
İç kapılar
Eşikli kapılar 15,0
Dış kapılar için pencere değerleri esas alınır
Hava sızıntısı ısı kaybının hesabında iki farklı duvarda pencere varsa en geniş pencere
alanı olan duvardaki pencereler göz önüne alınır. Bazı durumlarda mimari projeler üzerinden
pencerelerin açılan kısımlarının çevre uzunluğunu belirleme olanağı olmaz. Böyle durumlarda
yaklaşık olarak hesap yapma olanağı veren L  .A formülü kullanılır. Bu bağıntıda yer alan
; Çizelge 4.8’den pencere veya kapının yüksekliğine göre seçilir ve yüzey alanı A ile çarpılarak
L için yaklaşık değer elde edilir.
Çizelge 4.8  çizelgesi
Pencere veya
Yapının şekli Kapının yüksekliği- =L/A
h(m)
0,50 7,20
0,63 6,20
0,75 5,30
0,88 4,90
Çeşitli yükseklikte
1,00 4,50
pencereler
1,25 4,10
1,50 3,70
2,00 3,30
2,50 3,00
İki kanatlı kapı 2,50 3,30
Tek kanatlı kapı 2,10 2,60
56
Oda durum katsayısı R; ortama pencere aralıklarından odaya sızan ve iç kapılardan
kaçan havaya karşı odanın gösterdiği direnci gösterir. Dış pencere alanının iç kapılar alanına
olan oranına bağlı olarak Çizelge 4.9’dan seçilir. R katsayısının tam olarak hesabı olanaksızdır.
Pratikte; normal boyutlarda pencere ve kapıları olan odalar için R=0,9; büyük pencereleri
ancak bir tek iç kapısı olan odalar için ise R=0,7 değeri kullanılır.
Çizelge 4.9 Oda durum katsayısı R (-)
Pencere ADP (Dış pencere alanı)

İç kapı R
cinsi AİK (İç kapı alanı)
Tahta veya plastik Aralıklı <3
pencere Aralıksız <1,5
0,9
Çelik veya metal Aralıklı <6
pencere Aralıksız <2,5
Tahta veya plastik Aralıklı 3 ile 9
pencere Aralıksız 1,5 ile 3
0,7
Çelik veya metal Aralıklı 6 ile 20
pencere Aralıksız 2,5 ile 6
Yapı durum katsayısı H ise; yapının yer aldığı bölgedeki çevresel yapılaşma ve rüzgar
durumu ile ilgili bir katsayı olup, Çizelge 4.10’dan seçilir [5]. Yüksek yapılarda üst katlardaki
rüzgar basıncı artacağından içeriye sızan hava miktarı da artar. Hava sızıntısındaki bu etkiyi göz
önüne almak üzere H yapı durum katsayısı yüksekliğe bağlı bir katsayı () ile çarpılır. Bu artırım
katsayı Çizelge 4.11’de verilmiştir.
Çizelge 4.10 Yapı durum katsayısı H (Wh/m3 oC)
H Katsayısı
Bölgenin durumu Yapının durumu
Bitişik Düzen Ayrık Düzen
Korunaklı 0,279 0,396
Normal Bölge Serbest 0,477 0,675
Çok serbest 0,700 0,977
Korunaklı 0,477 0,675
Rüzgarlı Bölge Serbest 0,700 0,977
Çok serbest 0,950 1,314
NOT : Bir katta birden fazla dairesi olan veya birbiri ile bağlantısı olmayan oda gruplarını içeren
yapılar bitişik düzen olarak kabul edilir Ayrık düzen ise bir ya da iki katlı villa türü yapıları tanımlar.
Çizelge 4.11 H için artırım katsayısı  (-)
Y(m) 5-10 15 20 25 30 35 40 45-50 55 60 65 70-75 80 85 90- 95 100

 1,0 1,2 1,4 1,5 1,6 1,7 1,9 2 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,7 2,7 2,8
Y : Yerden yükseklik (m)
57
Kat yüksekliği 3m’den fazla olan ortamlarda ve dış kapısı doğrudan dış ortama açılan
ortamlarda (dükkan, mağaza, banka vb.) hava sızıntısından farklı olarak doğrudan bir hava
değişimi söz konusudur. Bu gibi yerlerde;
Qs'  n..V.C p .T (W) (4.6)
bağıntısı ile belirlenen değere de bakılmalıdır. Burada;

n : Hava değişim sayısı (kez/s) olup Çizelge 4.12’den alınır.
 : Dış havanın yoğunluğu (kg/m3 ) (0 oC’ta 1,293 kg/m3 )
V : Isıtılan ortamın hacmi (m3).
Cp : Havanın sabit basınçtaki özgül ısısı (Cp=1000,521 J/kgoC).
T : (Ti-Td) iç ve dış hava sıcaklıklar farkı (oC)
olarak tanımlanmıştır. (4.5) ve (4.6) bağıntıları ile belirlenen Qs ve Q s' değerlerinden büyük olanı
proje hesaplarında göz önüne alınmalıdır.
Çizelge 4.12 Hava değişim sayısı n (kez/s)

Ortamdaki Pencere ve Kapıların Durumu n x 3600
Dışarıya bakan ya da açılan pencere ve dış kapı yok 0,75
Pencere ve kapılar sadece tek duvarda 1
Pencere ve kapılar iki duvarda da var 1,5
Pencere ve kapılar üç veya dört duvarda da var 2
Alış veriş yerleri 2
Örnek 4.1
Şekillerde görülen pencere örnekleri için fuga uzunluklarının hesaplanması.
1,10 1,10 1,10
2,10
1,10 0,6 0,6 0,9 0,6 0,6 0,9 0,8
I) Tek kanatlı pencere II) Çift kanatlı pencere III) Pencere-balkon kapısı
58
I) L = 2.(0,6+1,10) = 3,4m
II) L = 2.[2.(0,6+1,10)] = 6,8m
III) L = 2.(0,6+1,10) + 2.(0,8+2,10) = 9,2m
4.4 TOPLAM ISI GEREKSİNİMİ

Isıtma yapılacak olan ortamlar için olan gerçek ısı gereksinimi değeri; artırımlı iletimsel ısı
gereksinimi (Qi) ile hava sızıntısı ısı gereksinimi (Qs) değerlerinin toplanması ile belirlenir. Qh
ile gösterilen bu değer;
Q h  Q i  Qs (4.7)
olarak hesaplanır.
4.5 ISI GEREKSİNİMİ HESAPLAMA ÇİZELGESİNİN DOLDURULMASI

Yapılarda her bir ortam için olan ısı gereksiniminin belirlenmesi, Çizelge 4.14’te verilen ısı
gereksinimi hesaplama çizelgesinin (IGHÇ) gerektiği gibi doldurulması ile yapılır. IGHÇ
kurşun kalemle ve teknik yazı kurallarına uygun olarak doldurulmalıdır. Çizelgenin başlık
kısmında yer alan kısımlara tesisin veya yapının adı, çizelgeye verilen sayfa numarası, ortamın
bulunduğu kat numarası ve tarih yazılır. Çizelgenin doldurulacak olan ilk satırına, büyük
harflerle hesabı yapılan ortam (oda) numarası ve adı, ortamın projelendirme sıcaklık değeri ve
oda hacmi yazılmalıdır. Bu satırı izleyen satırlarda ortamda ısı kaybeden her bir yapı
bileşeninden geçen artırımsız ısı değerleri hesaplanır. Çizelgenin işaret ve yön sütunlarına ilgili
yapı bileşeninin ve bakmakta olduğu yönün simge gösterimi yazılır. Bu simgeler Çizelge 4.13’te
verilen şekli ile kullanılmalıdır.
Çizelge 4.13 Yapı bileşenlerine ve yönlere ait simgeler [4]

Yapı Bileşeni Yapı Bileşeni-Yön
Simgesi Adı ve özelliği Simgesi Adı ve özelliği
TP Tek pencere MİK Metal iç kapı
ÇP Çift camlı pencere Dö Döşeme
ATP Ahşap çerçeveli tek camlı pencere Ta Tavan
MÇP Metal çerçeveli çift camlı pencere DD Dış duvar
AP Tek camlı basit aydınlık penceresi İD İç duvar
AÇ Çift camlı aydınlık penceresi Ç Çatı (dam)
DK Dış kapı D Doğu
ADK Ahşap dış kapı B Batı
CDK Camlı dış kapı K Kuzey
BK Balkon kapısı G Güney
ABK Ahşap balkon kapısı GB Güneybatı
MBK Metal balkon kapısı KB Kuzeybatı
İK İç kapı KD Kuzeydoğu
AİK Ahşap iç kapı GD Güneydoğu
59
Çizelge 4.14 Isı gereksinimi hesaplama çizelgesi
KTÜ Müh.-Mim. Fak. Sayfa
ISI GEREKSİNİMİ HESAPLAMA ÇİZELGESİ
Kat
Termodinamik Tesisin Adı :........................................................................
Anabilim Dalı Tarih
Yapı Artırımsız Isı Gereksinimi
Alan Hesabı Artırımlar
Bileşeni Hesabı
Kat Yükseklik
Gereksinimi
Toplam Alan
Sıcaklık Farkı
veya Genişlik
Artırımsız Isı
Toplam Isı
Gereksinimi
Toplam Isı
Giren Alan
Yükseklik
Çıkarılan
Katsayısı
Geçirme
Uzunluk
Hesaba
Kalınlık
Toplam
Birleşik
Miktar
İşaret
Alan
Yön
Yön
A0 A U T Qo ZD ZW ZH Z Qh=Qi+Qs
cm m m m2 Ad. m2 m2 W/m2K K W % % % 1+.... W
60
Örnek 4.2
Trabzon’da yapılması planlanan 10 katlı bir binanın, şekildeki yatay kat planında görülen 714
ve 715 nolu odalarının ısı gereksinimlerinin hesaplanması.
0,17 0,17 0,255

3 4,0
0,8 0,9 0,6

2,10 1,10
1,10 0,6
1,10
0,255
714
713
2,5 22C
26C 715
20C 3,8
Oturma Odası
Yatak Odası K
717
20C
0,17
716
20C
Veriler:
 Pencereler, iç kapılar ve balkon kapısı ahşap basit ve tek camlı olup aralıksızdır,
 Bina bitişik düzen ve çok serbest,
 Kat yüksekliği 2,6m,
 Dış duvar detayı:
Malzeme Kalınlık (m) h (W/mK)

1. İç sıva 0,01 0,87
2. Gazbeton 0,2 0,22
3. Yalıtım 0,03 0,04
4. Dış sıva 0,015 0,87
1 2 3 4
 İç duvar detayı:

1. İç sıva 0,01 0,87
2. Gazbeton 0,15 0,22
3. İç sıva 0,01 0,87
1 2 3
61
Çizelge değerlerinin seçilmesi:
Trabzon için Td=-3 oC (Çizelge 4.1)
Ahşap pencere ve balkon kapısı için UTP=5,2 W/m2K, UBK=5,2 W/m2K (Çizelge 2.1)
Birleştirilmiş artırım katsayısı ZD=%7 (Çizelge 4.4-I.işletme)
Yön artırım katsayısı; 714 için (güney) ZH=%-5; 715 için (güneybatı) ZH=%-5 (Çizelge 4.5)
Yüksek katlar artırımı ZW=%10 (Çizelge 4.6)
Hava sızdırma katsayısı a=3,0 (Çizelge 4.7)
Oda durum katsayısı; 714 için ADP/AİK=1,87/1,68=1,1  R=0,9
715 için (ADP+ABK)/AİK=4,07/1,68=2,4  R=0,7 (Çizelge 4.9)
Yapı durum katsayısı; bitişik düzen ve çok serbest yapı için; H=0,700 (Çizelge 4.10)
7x2,6=18,2 m yüksekteki kat için  artırım katsayısı; 1,4 (Çizelge 4.11)
Artırımlı yapı durum katsayısı; H=1,4x0,700H=0,98
Dış duvar için toplam ısı geçirme katsayısı hesabı:

1 1 d d d d 1
  1  2  3  4 
U  i  h1  h 2  h 3  h 4  d
1/ α i = 0,13 (Çizelge 2.2’den)

1/ α d = 0,04 (Çizelge 2.2’den)
1 0,01 0,2 0,03 0,015

 0,13      0,04
U DD 0,87 0,22 0,04 0,87
 U DD  0,538 W / m 2 K
İç duvar için toplam ısı geçirme katsayısı hesabı:

1 1 d d d 1
  1  2  3 
U  i  h1  h 2  h 3  i
1/ α i = 0,13 (Çizelge 2.2’den)
1 0,01 0,15 0,01

 0,13     0,13
U İD 0,87 0,22 0,87
 U İD  1,036 W / m 2 K
Fuga uzunlukları hesabı:

714-oturma odası; L = 2.(0,6+1,10) = 3,4m
715-yatak odası; L = 2.(0,6+1,10) + 2.(0,8+2,10) = 9,2m
62
KTÜ Müh.-Mim. Fak. Sayfa 4
Makina Müh. Bölümü Kat 7
Termodinamik Tesisin Adı :....Örnek 4.2 (KTÜ Lojmanları-Trabzon)......
Anabilim Dalı Tarih 05.09.2003
Bileşeni Hesabı
Kat Yükseklik
Gereksinimi
Toplam Alan
Sıcaklık Farkı
veya Genişlik
Artırımsız Isı
Toplam Isı
Gereksinimi
Toplam Isı
Giren Alan
Yükseklik
Çıkarılan
Katsayısı
Geçirme
Uzunluk
Hesaba
Kalınlık
Toplam
Birleşik
Miktar
İşaret
Alan
Yön
Yön
714 OTURMA ODASI, 22 oC, 19,5 m3
TP G - 1,7 1,1 1,87 1 - 1,87 5,2 25 243
DD G 25,5 3,0 2,6 7,8 1 1,87 5,93 0,538 25 80
İD B 17 2,5 2,6 6,5 1 - 6,5 1,036 2 13
İK K - 0,8 2,1 1,68 1 - 1,68 5,2 2 17
İD K 17 3,0 2,6 7,8 1 1,68 6,12 1,036 2 13
366 7 10 -5 1,12 410
Qs = (a.L).R.H.T.Ze= 3x3,4x0,9x0,98x25x1 225
635
715 YATAK ODASI, 20 oC, 40 m3
TP G - 1,5 1,1 1,65 1 - 1,65 5,2 23 197
BK G - 0,8 2,1 1,68 1 - 1,68 5,2 23 201
DD G 25,5 4,0 2,6 10,4 1 3,33 7,07 0,538 23 87
DD B 25,5 3,8 2,6 9,88 1 - 9,88 0,538 23 122
607 7 10 -5 1,12 680
Qs = (a.L).R.H.T.Ze= 3x9,2x0,7x0,98x23x1 435
1115
63
Örnek 4.3
Ankara’da yapılması planlanan 14 katlı bir binanın, şekildeki yatay kat planında görülen 1404
nolu odasının ısı gereksiniminin hesaplanması.
0,325 7
0,6 1,10 0,8

K
1,10 2,10
0,6 1,10 0,6

1,10 1,10
0,325
1404 1405
0,6 1,10
22°C 22°C
5
1,10 Oturma Odası
0,6
2,10 0,8
1403
22°C
Veriler:
 İç kapılar ahşap, pencereler ve balkon kapısı PVC basit ve tek camlı olup aralıksızdır,
 Bina bitişik düzen ve serbest,
 Dış duvar detayı:

1. İç sıva 0,01 0,87
2. Gazbeton 0,15 0,22
3. Yalıtım 0,05 0,04
4. Gazbeton 0,1 0,22
5. Dış sıva 0,015 0,87
1 2 3 4 5
 Tavan detayı:
Ud5 W/m2K Kullanılmayan Malzeme Kalınlık (m) h (W/mK)

çatı arası
3 1. İç sıva 0,01 0,87
2. Donatılı beton 0,15 2,10
2 3. Yalıtım 0,1 0,052
64
Çizelge değerlerinin seçilmesi:
Ankara için Td=-12 oC R (Çizelge 4.1)
PVC pencere ve balkon kapısı için UTP=5,0 W/m2K, UBK=5,0 W/m2K (Çizelge 2.1)
Ud5 W/m2K ve Td=-12 oC için kullanılmayan çatı arası sıcaklığı -9 oC (Çizelge 4.3)
Birleştirilmiş artırım katsayısı ZD=%7 (Çizelge 4.4-I.işletme)
Yön artırım katsayısı; ZH=%5 (kuzeybatı) (Çizelge 4.5)
Yüksek katlar artırımı ZW=%20 (Çizelge 4.6)
Hava sızdırma katsayısı a=2,0 (Çizelge 4.7)
Oda durum katsayısı; ADP/AİK=7,95/2,94=2,7  R=0,7 (Çizelge 4.9)
Yapı durum katsayısı; rüzgarlı bölgede bitişik düzen ve serbest yapı için; H=0,700 (Çizelge 4.10)
14x2,5=35 m yüksekteki kat için  artırım katsayısı; 1,7 (Çizelge 4.11)
Artırımlı yapı durum katsayısı; H=1,7x0,700H=1,19
Dış duvar için toplam ısı geçirme katsayısı hesabı:

1 1 d d d d d 1
= + 1 + 2 + 3 + 4 + 5 +
U α i λ h1 λ h 2 λ h 3 λ h 4 λ h5 α d
1/ α i = 0,13 (Çizelge 2.2’den)

1/ α d = 0,04 (Çizelge 2.2’den)
1 0,01 0,15 0,05 0,1 0,015

= 0,13 + + + + + + 0,04
U DD 0,87 0,22 0,04 0,22 0,87
 U DD = 0,387 W / m 2 K
Tavan için toplam ısı geçirme katsayısı hesabı:

1 1 d d d 1
= + 1 + 2 + 3 +
U α i λ h1 λ h 2 λ h 3 α d
1/ α i = 0,13 (Çizelge 2.2’den)

1/ α d = 0,08 (Çizelge 2.2’den)
1 0,01 0,15 0,1
= 0,13 + + + + 0,08  UTa = 0,451 W / m 2K
U Ta 0,87 2,1 0,052
Fuga uzunluğu hesabı:

Kuzeye bakan duvardaki pencere alanları fazla olduğundan buradaki pencereler esas alınır.
L1 = 2.(0,6+1,10)+ 2.(0,6+1,10) = 6,8m
L2 = 2.(0,6+1,10)+ 2.(0,8+2,10) = 9,2m
Ltoplam=L1+L2=16,0m
65
KTÜ Müh.-Mim. Fak. Sayfa 24
Makina Müh. Bölümü Kat 14
Termodinamik Tesisin Adı :....Örnek 4.3 (Anadolu Sitesi-Ankara)......
Anabilim Dalı Tarih 05.09.2003
Bileşeni Hesabı
Kat Yükseklik
Gereksinimi
Toplam Alan
Sıcaklık Farkı
veya Genişlik
Artırımsız Isı
Toplam Isı
Gereksinimi
Toplam Isı
Giren Alan
Yükseklik
Çıkarılan
Katsayısı
Geçirme
Uzunluk
Hesaba
Kalınlık
Toplam
Birleşik
Miktar
İşaret
Alan
Yön
Yön
1404 OTURMA ODASI, 22 oC, 87,5 m3
TP K - 2,3 1,1 2,53 1 - 2,53 5,0 34 430
TP K - 1,7 1,1 1,87 1 - 1,87 5,0 34 318
BK K - 0,8 2,1 1,68 1 - 1,68 5,0 34 286
DD K 32,5 7 2,5 17,5 1 6,08 11,42 0,387 34 150
TP B - 1,7 1,1 1,87 1 - 1,87 5,0 34 318
DD B 32,5 5 2,5 12,5 1 1,87 10,63 0,387 34 140
Ta - 26 7,0 5 35 1 - 35 0,451 31 489
2131 7 20 5 1,32 2813
Qs = (a.L).R.H.T.Ze= 2x16x0,7x1,19x34x1,2 1088
3901
66
Örnek 4.4
Sadece bir dış duvarında pencere bulunan (Ze=1) bir ortamdaki otomatik ısıtıcının, değişken
dış sıcaklığa rağmen iç ortamın sıcaklığını sürekli olarak 22 oC değerinde tutacak şekilde ortama
ısı sağlaması istenmektedir. Bu amaçla; dış sıcaklık değerine bağlı olarak ortamın gereksinim
duyacağı ısıyı sağlayacak olan ısıtıcının otomatik kontrol sisteminin, çalışması için gereken
Qh=f(Td) bağıntısının elde edilmesi.
Veriler:
 Ztop= %12, R=0,9, H=0,477
 Pencere ve balkon kapısı için U=2,6 W/m2K, A=4,1 m2, a=2, L=8,6 m
 Dış duvar için U = 0,75 W/m2K, A=7,4 m2
Ortam için ısı gereksinimine ait ifade;
Q h  Qi  Qs  (1  Z top ) U.A.(Ti - Td )   (aL).R.H.(Ti - Td ).Ze

Q h  Ti (1  Z top ) U.A - Td (1  Z top ) U.A  Ti  (aL).R.H.Ze - Td  (aL).R.H.Ze
Q h  Ti [(1  Z top ) U.A   (aL).R.H.Ze ] - Td [(1  Z top ) U.A  Ti  (aL).R.H.Ze ]
olarak ifade edilir. Bu ifade içerisinde yer alan her bir toplam terimini hesaplamak üzere bir
tablo oluşturulursa;
Yapı Bileşeni 1+Ztop U A (1 + Ztop )U A a L aL R H Ze

Pencere+balkon kapısı 1,12 2,6 4,1 11,94 2 8,6 7,38
Dış duvar 1,12 0,75 7,4 6,22 - - -
 18,16 7,38
 Qh = 22.[18,16 + 7,38] - Td [18,16 + 7,38]

 Q h = 561,88 - 25,54Td (W)
ifadesi elde edilir.
67
Örnek 4.5
Şekildeki yatay kat planında görülen 402 nolu oda, Erzurum’da bulunan bir yapıya aittir. Bu
ortam için yapılmış olan ısı gereksinimi hesabı ile elde edilmiş olan 1130 W değeri, çeşitli
nedenlerle hatalı hesaplanmış ve bu değere göre de ortam için ısıtıcı seçimi yapılmıştır. Seçilen
bu ısıtıcının; ortamın 22 oC olması gereken iç ortam sıcaklığını, Erzurum için projelendirme dış
sıcaklık değerinde en fazla hangi değere kadar çıkartabileceğinin hesaplanması.
5,0
403
20oC
Veriler:
 Kat yüksekliği 2,5m
 Td=-21 oC, Ztop= %22,
 R=0,9, H=0,950
408
402 22oC  Pencere ve balkon kapısı için
22oC 3,0 U=2,6 W/m2K, A=5,1 m2,
OTURMA ODASI
a=2, L=9,0 m
 Dış duvar için U = 0,55 W/m2K
 İç duvar için U = 0,82 W/m2K
401
22oC
Ortam için ısı gereksinimine ait ifadeden yola çıkılarak;
Q h  Qi  Qs  (1  Z top ) U.A.(Ti - Td )   (aL).R.H.(Ti - Td ).Ze
Q h  Ti (1  Z top ) U.A - Td (1  Z top ) U.A  Ti  (aL).R.H.Ze - Td  (aL).R.H.Ze

Q h  Td .(1  Z top ) U.A  Td . (aL).R.H.Z e
Ti 
(1  Z top ) U.A   (aL)R.H.Z e
olarak ortam sıcaklığı ifadesi edilir. Bu ifade içerisinde yer alan her bir toplam terimini
hesaplamak üzere bir tablo oluşturulursa;
Yapı Bileşeni U A Td (1+Ztop)UA Td(1+Ztop)UA a L a.L.R.H.Ze Td.a.L.R.H.Ze

TP+BK 2,6 5,1 -21 16,18 -339,72 2 9 15,39 -323,19
DD 0,55 2,4 -21 1,61 -33,81 - - - -
İD 0,82 12,5 20 12,51 250,2 - - - -
 30,3 -123,33 15,39 -323,19
1130 - 123,33 - 323,19

Ti =
30,3 + 15,39
o
 Ti=14,96 C
68
BÖLÜM 5
______________________________________________________
ORTAM ISITICILARI
Isıtma sistemlerinde ısıtılacak ortamlara gerektiği kadar ısının verilmesi ortam ısıtıcıları
tarafından yapılır. Isıtıcı tasarımında göz önünde tutulması gereken en temel parametre,
ısıtıcının verebileceği ısıyı maksimum düzeye çıkartabilmek amacıyla yapılacak düzenlemelerdir.
Isı geçişi ile ilgili temel bilgiler göz önüne alındığında bu düzenlemeler; ısıtma yüzeyinin
olabildiğince geniş tutulması, ısı iletim ve taşınım katsayılarını artırıcı önlemlerin alınması, ısıtıcı
sıcaklığının uygulama yerine göre yüksek tutulması vb. şeklinde olabilir. Isıtma sistemlerinde
kullanılan ısıtıcılar; ısıtılacak ortamın özelliklerine göre farklılıklar gösterebilirler. Ortam
ısıtıcıları şu şekilde gruplandırmak olanağı vardır:
1. Borulu ısıtıcılar
a) Düz borulu
b) Kanatlı borulu
2. Konvektörler
a) Doğal çekişli
b) Üflemeli (fanlı)
3. Radyatörler
4. Işınımlı ısıtıcılar
Yapılan bu gruplandırmada yer alan ısıtıcıların her biri kendi içerisinde; kullanılan malzeme,
işlev, şekil ve yerleştirme durumlarına göre de alt gruplara ayrılabilir.
5.1 BORULU ISITICILAR

5.1.1 Düz Borulu Isıtıcılar
Isıtıcı olarak sadece içerisinden ısıtıcı akışkanın geçtiği borular olup, ısıtıcıların en basit
uygulama şeklidir. Yatırım bedelleri yüksek olmasına karşın, kolay uygulanabilme ve
temizlenebilme üstünlükleri vardır. Uygulama alanları çoğunlukla seralardır. Genellikle ısıtıcı
yüzey olarak kullanılan düz boruların anma (nominal) çapları 1” ile 4“ arasında değişmektedir
[3].
Borulu ısıtıcıların birim uzunluk için ortama sağladıkları ısı akısı değerleri düşüktür. Bu
nedenle ortam için gereken ısı yükünü karşılayabilmeleri için, göreceli olarak uzun boru
boylarına gereksinim duyulur. Borulu bir ısıtıcıdan ortama yayılan ısı;
Q = UA(Tort - Ti ) (5.1)
bağıntısı ile hesaplanır. Burada U borulu ısıtıcının toplam ısı geçirme katsayısı, A yüzey alanı,
Tort boru içerisindeki ortalama akışkan sıcaklığı [Tort=(Tgiriş+Tçıkış)/2] ve Ti ise ortam
sıcaklığıdır. Serbest yatay boruda U değeri yaklaşık olarak 11,63 W/m2K değerindedir. Düşey
borulardaki ısı yayılımı, aynı koşullar altında yatay borulardan %10 daha fazladır. Duvar veya
tavana yakın olarak geçen borulu ısıtıcılar ise serbest yatay boruya göre %20 daha az ısı
yayarlar. Ayrıca üst üste sıralanmış boru dizilerinin kullanıldığı durumlarda da yine tek borulu
duruma göre ısı yayılımında düşme ortaya çıkar. Bu düşmelere ait faktörler;
İki boru için 0,95

Dört boru için 0,85
Altı boru için 0,75
Sekiz boru için 0,65
Olarak alınabilir [3]. Düz borulu ısıtıcıların uygulama projelerindeki gösterimi Şekil 5.1’de
görüldüğü gibidir.
d/L/A
Oda No.: .........
Yatay Planda
Ti : .....oC
d/L/A/Q
Oda No.: .........
Kolon Şemasında
Ti : .....oC
Burada;
d; ısıtıcı boru dış çapını (mm),
L; ısıtıcı (grup) boyunu (m),
A; ısıtıcı yüzey alanını (m2),
Q; ısıtıcı gücünü (W) göstermektedir.
Şekil 5.1 Düz borulu ısıtıcının uygulama projesinde simgesel gösterimi [4]
Örnek 5.1
Uygulamada ortaya çıkabilecek boru boyları ile ilgili bir görüş edinmek üzere; ısı gereksinimi
4200 W olan bir ortamda, Şekil 5.2’de görülen bir düz borulu ısıtıcı uygulaması için gereken
boru boyunu hesaplamak üzere (5.1) bağıntısından yola çıkılırsa;
70
Q  UATort - Ti   UA[(Tgiriş  Tçikiş ) / 2 - Ti ]
Q 4200
 A=  A=  A=6,19 m2
U( Tort - Ti ) 11,63x( 80 - 20)
elde edilir. Isıtma yüzey alanı olarak hesaplanan bu değere sahip düz ısıtıcı borunun anma iç
çapının 1” (25,4mm) olduğu göz önüne alındığında, gereken boru boyu;
L = A /( πd )  L=6,19/(x25,4x10-3)  L=77,57 m
olarak uygulanması aşamasında sorun yaratabilecek değerde bir boru uzunluğu elde edilir.
d
Tgiriş=90 oC
Ti=20 oC Tçıkış=70 oC
Tort = 80 oC
Boru boyunca sıcaklık değişim eğrisi
Şekil 5.2 Düz borulu bir ısıtıcıda sıcaklık dağılımı
5.1.2 Kanatlı Borulu Isıtıcılar

Düz borulu ısıtıcılarda hesaplama sonucunda ortaya çıkan uzun boru boylarının kısaltılması
yönünde geliştirilmiş olan temel yöntem, birim uzunluktaki borunun ısıtma yüzey alanını
büyütmektir. Bu amaçla düz dorulu ısıtıcılara kanat monte edilerek ya da borular doğrudan
kanatlı olarak üretilerek, boru boylarında önemli ölçüde kısalma sağlanır. Kanatlı boru
üretiminde özellikle kanatların boruya olan bağlantısının boşluksuz olmasına özen
gösterilmelidir. Aynı şekilde uygun kanat şekillerinin seçilmesi hem kanadın ısıl verimi, hem de
boruların kolayca temizlenebilir olma özelliği bakımından çok önemlidir.
Kanatlı borulu ısıtıcılar üretim yöntemlerine göre üç grupta toplanabilirler. Bunlar;
1. Geçme kanat montajlı

2. Sarma kanat montajlı
3. Borunun kendisinde kanat oluşturulmuş
kanatlı borulu ısıtıcılar olarak adlandırılırlar [3]. Kalın cidarlı boruların haddelenmesi ile
oluşturulan 3.gruptaki kanatlar yüksek verimleri nedeniyle daha çok tercih edilirler. Kanatlı
71
borulu ısıtıcılarda boru malzemesi genellikle çelik, alüminyum ve bakırdır. Kanatlı borular
genellikle fan-coil (fanlı-boru üzerinde kanat sarımlı) sistemlerinde, sıcak hava cihazlarında ve
klima santrallerinde yüksek hava hızları altında kullanılır.
Kanatlı borulu ısıtıcılarda normal çalışma koşulları altında kanat yüzeylerinde çeşitli
nedenlerle ortaya çıkan kirlilik, ısı geçişine karşı bir direncin doğmasına neden olur. Kanatlı
borulu ısıtıcılar için toplam ısı geçirme katsayısı değerleri, kirlilik faktörü olarak bilinen ve
ısıtıcının çalışma süresine göre değişen bir faktöre bağlı olarak değişik değerler alır [9]. Kanatlı
boruların içerisinden su buharı veya sıcak suyun geçtiği, kanatlar üzerinden ise doğal akım
halinde gazın (hava) geçtiği durum için toplam ısı geçirme katsayısı (U) değeri 4,65  11,63
W/m2K aralığında değişen değerler alır [10]. Kanatlı borulu ısıtıcılar, uygulama projelerinde
Şekil 5.3’de görüldüğü gibi çizilirler.
L / A /Q
Oda No.: .........
Yatay Planda
Ti : .....oC
L / A /Q
Oda No.: .........
Kolon Şemasında Ti : .....oC
Burada;
L; kanatlı boru boyunu (m),
A; kanatlı borunun ısıtma yüzey alanını (m2),
Q; kanatlı borunun ısıtma gücünü (W) göstermektedir.
Şekil 5.3 Kanatlı borulu ısıtıcının uygulama projesinde simgesel gösterimi [4]
Örnek 5.2
Kanatlı borulu ısıtıcılarda ısıtma yüzey alanı, kanatlı borunun üretim şekline göre değişik
değerler alabilmektedir. L uzunlukta ve 1” iç anma çapında geçme kanat montajlı boru için
Şekil 5.4’te verilmiş olan ölçülendirme esas alınarak, ısıtma yüzey alanı hesaplanırsa;
L dkanat=0,0714 m
dd=0,0314 m
di=0,0254 m
a (Hatve-strok)  0,005 m
Şekil 5.4 Geçme kanat montajlı borulu bir ısıtıcıda temel ölçüler
72
(2
A = 2 × ( L / a ) × πd kanat )
/ 4 - πd d2 / 4 + πd i × L
yazılır. Birim uzunlukta geçme kanat montajlı boru için ısıtma yüzey alanı ise;
(2
A / L = 2 × πd kanat )
/ 4 - πd d2 / 4 / a + πd i
ifadesi ile belirlenir. Sayısal değerlerin bu ifadede yerine yazılması ile;
( )
 A / L = 2 × π × 0,07142 / 4 - π × 0,03142 / 4 / 0,005 + π × 0,0254
 A/L=1,37 m2/m
elde edilir. Düz borulu ısıtıcı ile ilgili olarak verilmiş olan Örnek 5.1’deki 4200 W ısı
gereksinimi olan ortamda, toplam ısı geçirme katsayısı 7 W/m2K olan geçme kanat montajlı
borulu ısıtıcı kullanılması durumunda gereken boru boyunu hesaplamak üzere gerekli adımlar
uygulanırsa;
Q  UATort - Ti   UA[(Tgiriş  Tçikiş ) / 2 - Ti ]

Q 4200
 A=  A=  A=10 m2
U( Tort - Ti ) 7x( 80 - 20)
ısıtma yüzey alanı elde edilir. Geçme kanat montajlı borulu ısıtıcı için A/L=1,37 m2/m değeri
göz önüne alındığında, gereken boru boyu;
L = A / 1,37  L=10/1,37  L=7,3 m
olarak hesaplanır. Görüldüğü gibi düz borulu ısıtıcı yerine geçme kanat montajlı borulu
ısıtıcının kullanılması durumunda boru boyu yaklaşık onda biri değerine kadar düşmektedir.
Şekil 5.5’te verilen ölçülendirme esas alınarak, sarma kanat montajlı borulu ısıtıcı için
ısıtma yüzey alanı hesabı yapılacak olursa;
A = 2 × ( L / a ) × πd kanat × ( d kanat - d d ) / 2 + πd i × L
yazılır. Birim uzunlukta geçme kanat montajlı boru için ısıtma yüzey alanı ise;
A / L = [ 2 × πd kanat × ( d kanat - d d ) / 2 ]/ a + πd i
ifadesi ile belirlenir. Sayısal değerlerin bu ifadede yerine yazılması ile;
73
 A / L = [ 2 × π × 0,0714 × ( 0,0714 - 0,0314) / 2 ]/ 0,005 + π × 0,0254
 A/L=1,87 m2/m
elde edilir. Geçme kanat montajlı boru için yukarıda verilmiş olan örnekteki A=10 m2 ısıtma
yüzey alanı esas alındığında, gereken boru boyu;
L = A / 1,87  L=10/1,87  L=5,3 m
olarak hesaplanır. Bu değer; aynı koşullardaki geçme kanat montajlı borulu ısıtıcı için
hesaplanmış olan 7,3 m uzunluktan yaklaşık %27 daha kısadır.
L dkanat=0,0714 m
dd=0,0314 m
di=0,0254 m
a (Hatve-strok)  0,005 m
Şekil 5.5 Sarma kanat montajlı borulu bir ısıtıcıda temel ölçüler
5.2 KONVEKTÖRLER
Esas olarak kanatlı borulu ısıtıcıların bir koruyucu içerisine alınması suretiyle ortaya çıkan baca
çekiş etkisinden yararlanılarak taşınım ile ısı geçişini sağlayan ısıtıcılardır. Tipik bir konvektör
yerleşimi Şekil 5.6’da görülmektedir. Konvektörler doğal çekişli olabilecekleri gibi üflemeli
de olabilirler. Doğal Çekişli konvektörlerde havanın yükselme hızı 0,51,0 m/s
aralığında olup iyi bir dolaşım sağlanır [11].
Konvektörleri radyatörlerden ayıran
Niş ana özellik ısı geçişindeki farktır.
Konvektörlerde ışınımla ısı geçişi çok az
Koruyucu olup, baca etkisi nedeniyle hava hızlarına
bağlı olarak ısı geçişi %95-98 oranında
taşınımla gerçekleşir [3].
Üflemeli konvektörlerde hava
Konvektör
hareketini sağlamak üzere radyal fanlar
kullanılır. Doğal çekişli konvektörlere göre
verimleri daha yüksektir.
Şekil 5.6 Döşeme üstü konvektör uygulaması
74
Konvektörler ısıtma kapasitelerine göre az yer kapladıklarından ve hızlı bir ısıtma
yapabilmeleri nedeniyle tercih edilirler. Konvektörlerde temizlik çok önemlidir. Özellikle üflemeli
tiplerin filtreleri çok çabuk kirlenir ve tıkanır. Bu nedenle okul gibi gerekli bakım ve temizliğin
yapılamayacağı yerlerde, tozlu ortamlarda konvektör kullanılmamalıdır. Tavan yüksekliğinin 3,5
m’den fazla olduğu yerlerde ısıtıcı olarak radyatör kullanılması, ısının tavan bölgesinde birikmesi
nedeniyle ekonomik ve konforlu olmaz. Fanlı konvektörler genellikle fabrika, depo, hangar, atölye
gibi ortamların ısıtılmasında kullanılır [3]. Uygulama projelerinde konvektörlere ait simgesel
gösterim Şekil 5.7’de görüldüğü gibi olmalıdır.
L / B / H-A / Q
Oda No.: .........
Yatay Planda
Ti : .....oC
L / B / H-A / Q
Oda No.: .........
Kolon Şemasında Ti : .....oC
Burada;
L; konvektör boyunu (m),
B; konvektör koruyucu genişliğini (mm),
H; konvektör koruyucu yüksekliğini (mm),
A; konvektör ısıtıcı elemanına ait ısıtma yüzey alanını (m2),
Q; kanatlı borunun ısıtma gücünü (W) göstermektedir.
Şekil 5.7 Konvektörlerin uygulama projesindeki simgesel gösterimi [4]
5.3 RADYATÖRLER
Radyatörlerde ısının ortama geçmesi ışınım ve taşınım yoluyla olur. Radyatörler genellikle
90/70oC sıcaklık aralığında çalışırlar. Bu sıcaklık aralığında çalışan bir radyatörün ortalama yüzey
sıcaklığı 80 oC olup, bu sıcaklıktaki ışınım oldukça azdır. Genel olarak radyatörlerde ısının %20-40
arasındaki kısmı ışınımla yayılmakta olup, asıl önemli kısmı taşınımla yayılır. Radyatörlerde
ışınımla olan ısı geçişini etkileyen faktörler; renk ve yüzey geometrisidir [3]. Radyatörler genel
olarak;
1. Dökme demir radyatörler
2. Çelik radyatörler
3. Çelik borulu radyatörler
4. Alüminyum radyatörler
5. Sentetik radyatörler
75
Şeklindeki başlıklar altında gruplandırılabilirler [11]. Dökme demir radyatörler lamelli grafit
dökme demirden, döküm yolu ile olmak üzere perkolon, kolonlu, ridem ve seksiyonlu gibi
tiplerde üretilirler. Çelik radyatörler ise uygun boyutlarda hazırlanmış levhaların preslenmek
suretiyle uygun şekle getirildikten sonra birbirlerine kaynakla bağlanmaları ile üretilirler. Çelik
borulu radyatörler ise kullanım amacına uygun çapta çelik boruların bir radyatör şekline getirilecek
şekilde kaynakla birbirlerine bağlanması ile elde edilirler. Alüminyum radyatörler pres döküm
yoluyla üretilirler. En önemli özellikleri; estetik görünümlü olmalarıdır. Göreceli olarak daha
pahalıdırlar. Sentetik radyatörler ise; en fazla 80 oC sıcaklığa ve 2 bar işletme basıncına kadar
dayanıklı olup, sıcaklıkla genleşmeleri oldukça fazladır. Fazla yaygın değildirler. Korozyona karşı
dayanıklı olmaları nedeniyle özellikle kimya endüstrisinde tercih edilirler [11]. Radyatör seçiminde
etkili olan temel parametreler; fiyat, ömür, estetik ve güvenlik, montaj kolaylığı, kapladığı alan, ek
aksesuar bedeli, ağırlık (taşıma açısından), renk, su hacmi, çabuk ısınıp soğuma, ısıtma yüzeyi, toz
tutma ve temizlik, ışınım/taşınım oranı, basınca dayanıklılık olarak sıralanabilir [3].
Radyatörlerin tespit ve ortamdaki yerlerine montaj edilmelerine ilişkin esaslar TS 1499 [12]
standardında verilmektedir. Buna göre bir radyatörün niş içerisine yerleştirilmesi Şekil 5.8’de
görüldüğü gibi yapılmalıdır.
Niş
L
Kelepçe c
Isı yalıtımı
h1
Konsol
Şekil 5.8 Radyatör yerleşimi ve temel ölçüler [12]
Radyatörlerin ortam içerisinde yerleştirilebilecekleri en uygun yerler, hem mimari açıdan

hem de teknik yönden pencere altındaki duvar (niş) önleridir. Radyatörlerin seçiminde ortamdaki
niş boyutlarına uygun ölçülerde olmalarına dikkat edilmelidir. Radyatörler niş içerisine, altında en
az 70 mm, üstünde ise en az 65 mm boşluk bırakılacak şekilde ve duvara olan uzaklık en az 40
mm olacak şekilde yerleştirilmelidir [12]. Geniş ortamlarda birden fazla pencere varsa radyatörler
her bir pencere altına eşit sayıda dilime sahip gruplar gelecek şekilde dağıtılmalıdır. Bir radyatör
grubundaki dilim sayısı zorunluluk olmadıkça 30’u geçmemelidir. Eğer geçiyorsa iki grup radyatör
kullanılması tercih edilmelidir. Isı gereksinimi küçük olan ortamlarda 2 dilimden az radyatör
hesaplanmışsa, ortama radyatör yerleştirmemeye özen gösterilmeli ve ortamın ısı gereksinimi
76
komşu ortamların ısı gereksinim değerine eklenmelidir. Banyo ve mutfak gibi hacimlerde bazen
zorunlu olarak radyatörü yükseğe asmak gerekir. Bu gibi durumlarda taşınımla olan ısı geçişindeki
verim düşüklüğünü karşılamak üzere hesaplanan ısı gereksinimi %10 daha artırılır. Radyatör ve
ısıtıcı kolon borusu arası uzaklık 2 m’den daha fazla olmamalıdır. Kolon borularının geçtiği
yerlerde dönüş kolonu duvara daha yakın olmalı ve uygulama projesinde gidiş kolonu duvardan
daha uzak olacak şekilde çizim yapılmalıdır.
Radyatör gruplarını besleyen branşman boruları, radyatör musluğundan önce bir boru
kelepçesiyle duvara tutturulmalıdır. Dökme demir veya çelikten dilimli ve çelik radyatör
gruplarının yerlerine yerleştirilmesinde ve bağlantısında 25 dilime kadar 1 tane, daha fazla sayıda
dilimli grup için 2 tane kelepçe kullanılmalıdır. Konsol sayısı yaklaşık olarak 75kg ağırlığa (su
dahil) bir konsol düşecek şekilde hesaplanmalıdır [12]. Pratik olarak; 15 dilime kadar 2 tane, 25
dilime kadar 3 tane ve 45 dilime kadar da 4 tane konsol kullanılır [3].
Radyatörlerin tesisata bağlanması kural olarak aynı taraflıdır. Radyatöre su girişi üstten,
çıkışı ise alttan yapılır. Radyatörlerin su girişine radyatör vanası, çıkışına ise radyatör dönüş vanası
monte edilmelidir. Radyatör vanalarının reglaj (basınç dengeleme) özelliği vardır. Radyatör vanası
ile reglaj ayarı; vana kapağının hemen altındaki anahtar ağzının çevrilmesi ile vana kovanının
konumunu değiştirmek suretiyle yapılır. Vana kovanının konumu sabitlendiği zaman vana elle en
açık duruma getirilse bile, vanadan geçebilecek su miktarı sınırlıdır. Isıtma sisteminin
projelendirilmesi en ideal şekilde yapılmış olsa bile, sadece boru boyutları (çap, boy) ile istenilen
yük dağılımını sağlamak olanaklı değildir. Sistemin hassas ayarı, ısıtıcı girişlerindeki vanalarda
yapılacak reglaj ayarı ile gerçekleştirilir. Radyatör muslukları (vanaları) genel olarak radyatör köşe
musluğu (vanası) düz musluk (vana) olarak ikiye ayrılır [3]. Radyatör vanalarının köşe veya düz
olarak seçilmeleri radyatörün ısıtıcı kolonlara olan bağlantı bölgesinin mimari özellikleri ile ilgilidir.
Isı gereksinimi hesaplarının yapılmasından sonra yapıdaki ortamlarda kullanılacak
radyatörlerin seçimi ve mimari proje üzerinde yerleştirilmesi yapılır. Radyatör ve üzerindeki
elemanların seçimi Çizelge 5.1 doldurularak yapılır. Çizelgenin başlık kısmında yer alan kısımlara
yapının adı, çizelgeye verilen sayfa numarası, ortamın bulunduğu kat numarası ve tarih yazılır.
Çizelgenin ilk iki sütununa ortamın kod numarası ve adı yazılır. Daha sonraki sütunlara sırasıyla
ortamın sıcaklık değeri, ortamın hacmi ve ortamın hesaplanan ısı gereksinimi yazılır. Radyatörlere
ait sütunlardan ilkine, radyatörün üretici firma katalogundan alınan ve bir radyatör dilimine ait ısı
gücü değeri yazılır. İzleyen sütunlarda radyatör grubunun toplam ısıtma yüzey alanı ve toplam ısı
gücü yazılır. Türü sütunlarındaki başlık kısmına, ortamda yer alan radyatör gruplarının türü ve
genişlik/yükseklik (c/h1) değeri, bu başlık altındaki boşluklara da radyatör grubunu oluşturan
dilimlerin sayısı (n) yazılır. Grup sütununa ortamdaki radyatör grup sayısı (1 veya 2), konsol ve
kelepçe sütunlarına da radyatör bağlantısında kullanılan ve yukarıda ifade edilen esaslar dahilinde
hesaplanan konsol ve kelepçe sayıları yazılır. Musluk bölümüne radyatör ısı yüküne göre
belirlenmiş olan giriş ve çıkış borusu çaplarına uygun radyatör musluk (radyatör vanası) sayısı (bir
grup için 2 tane) yazılır. Rakor sütununa da benzer şekilde, radyatör dönüş bağlantısı üzerinde
bulunan ve dönüş borusu çapına uygun çaptaki rakor sayısı (1 adet) yazılır. Radyatör ve
elemanlarının seçimi çizelgesi her bir kat için ayrı ayrı (zemin, normal kat 1, normal kat 8 vb.)
doldurulur.
77
Çizelge 5.1 Radyatör ve elemanları için seçim çizelgesi

RADYATÖR VE ELEMANLARININ SEÇİMİ ÇİZELGESİ Sayfa
Termodinamik Kat
Bina...........................................................................................
Anabilim Dalı Tarih
Odanın Radyatörlerin Elemanların
Isı Gereksinimi
Birim Yüzeyin
Sağladığı Isı
Sağladığı Isı
Hesap Edilen
Grubun
Yüzey
Türü Musluk Rakor
Sıcaklık
No Adı
Hacmi
Kelepçe
Konsol
Grup
C m3 W W/m2 m2 W 1/2" 3/4" 1" 1/2" 3/4" 1"'
78
Uygulama projelerinde radyatörlere ait simgesel gösterim Şekil 5.9’daki gibi yapılmalıdır.
L L ölçüsü, grup
boyuna uygun
Yatay Planda olarak ölçekli
n / c / h1 çizilmelidir
Sıcak su radyatörü Buhar radyatörü
n / c / h1 n / c / h1
Kolon Şemasında Oda No. Oda No.

Ti Ti
Q Q
Burada;
n; radyatör grubundaki dilim sayısını,
c; radyatör diliminin genişliğini (mm),
h1; radyatör yüksekliğini (mm),
Ti; oda sıcaklığını (oC),
Q; radyatör grubunun ısıtma gücünü (W) göstermektedir.
Şekil 5.9 Radyatörlerin uygulama projesindeki simgesel gösterimi [4]
Örnek 5.3
Yatay kat planı şekilde görülen ve Örnek 4.3’te ısı gereksinimi hesaplanmış olan oturma
odasında bulunan radyatörleri beslemekte olan kalorifer kazanından çıkan sıcak suyun sıcaklığı
(Tk), dış ortam sıcaklığına göre kazanda kontrol altına alınacaktır. Sıcak suyun kazandan çıkarken
sahip olduğu sıcaklık değeri (Tk), ısıtıcı kolonlarda ve diğer elemanlarda olan ısı kaçakları nedeniyle
radyatörlere girerken 5 oC daha düşmektedir. Sıcak suyun radyatörlerde 20 oC soğuyacağını göz
önüne alarak, suyun kazandan çıkış sıcaklığını (Tk) dış ortam sıcaklığına bağlı olarak veren Tk =
f(Td) şeklindeki bir ifadenin elde edilmesi.
Veriler:
 Ztop= %17,
 R=0,9, H=0,950,
 Pencere ve balkon kapısı için Up=2,6 W/m2K, a=2,
 Dış duvar için UDD = 1,28 W/m2K,
 Radyatörler için Urad= 8 W/m2K ve Arad = 7 m2
79
0,325 7
K
0,6 1,10 0,8
1,10 2,10
0,6 1,10 0,6

1,10 1,10
0,325
1404 1405
0,6 1,10
22°C 22°C
5
1,10 Oturma Odası
0,6
2,10 0,8
1403
22°C
Ortam için ısı gereksinimine ait ifade;
Q h  Qi  Qs  (1  Z top ) U.A.(Ti - Td )   (aL).R.H.(Ti - Td ).Ze (*)
Radyatörlerin ortama sağladığı toplam ısı akısı;
Q rad  U rad .A rad (Tort - Ti ) (**)
olarak yazılır. Burada yer alan Tort radyatör ortalama sıcaklığı yerine, kazan su çıkış sıcaklığı
cinsinden değerinin yazılması ile elde edilen
Tg  Tç Tg  Tg - 20
Tort    Tg - 10  Tk - 5 - 10  Tk - 15
2 2
ifadesinin (**) bağıntısında kullanılması ile
Q rad  U rad .A rad (Tk - Ti - 15) (***)
elde edilir. (*) ve (***) bağıntılarının eşitlenmesi ve elde edilen eşitlikten Tk ‘nin çekilmesi ile;
80
Tk  [(1  Z top ) U.A.(Ti - Td )   (aL).R.H.(Ti - Td ).Ze ] / U rad .A rad  Ti  15
bağıntısı elde edilir. Verilerin yerine yazılması ile;
Tk  [(1  0,17)x(22 - Td )x  U.A  0,9x0,950x(22 - Td )x1,2x  (aL)] /(8x7)  22  15
elde edilir. Bu ifade içerisinde yer alan her bir toplam terimini hesaplamak üzere bir tablo
oluşturulursa (ölçüler ile ilgili detaylı hesaplar Örnek 4.3’te verilmiştir);
Yapı Bileşeni Yön U A UA a L aL

Pencereler+balkon kapısı K 2,6 6,08 15,81 2 16 32
Pencere B 2,6 1,87 4,86 Kuzeye bakan pencereler esas alınmıştır
Dış duvar K 1,28 11,42 14,62 - - -
Dış duvar B 1,28 10,63 13,61 - - -
 48,90 32
 Tk = [1,17x(22 - Td )x 48,90 + 0,9x0,950x(22 - Td )x1,2x32] / 56 + 37

 Tk = 72,37 - 1,61.Td
bağıntısı elde edilir.
5.4 IŞINIMLI ISITICILAR

Işınımlı ısıtıcılar; sıcak sulu ve doğal gazlı ışınımlı ısıtıcılar olarak ikiye ayrılabilir. Işınımlı ısıtıcılar
genellikle tavan yüksekliği 6 m ve üzerinde olan kapalı ortamlarda, kısmen kapalı ortamlarda,
fabrika alanı, kapalı spor salonu gibi büyük hacimlerde ve kısa süre için ısıtılması gereken
ortamlarda kullanılırlar [3].
Bu tür ısıtıcılarda ısı; gaz yanması sonucu ısınan ışınım panellerinden ışınımla yayılır.
Işınım halindeki ısı, geçtiği hava ortamından çok doğrudan çarptığı yüzeyi ısıttığından oldukça
verimli bir ısıtma sağlanır. Isı daha sonra ısınan yüzeyden ortama taşınımla geçer. Sonuç olarak
ortamdaki düşey doğrultu boyunca düze yakın bir sıcaklık profili elde edilir. Bu yönü ile taşınım
esaslı klasik ısıtma sitemlerine göre ışınımlı ısıtıcılar ile %25%50 oranında enerji tasarrufu
sağlanır [3].
81
BÖLÜM 6
______________________________________________________
ISITMA SİSTEMİNDE BORU ÇAPI HESABI
6.1 BORULARDA ISILI AKIŞ

Merkezi ısıtma sistemlerinde kazanda 90oC’ta üretilen sıcak su, ısıtma yapılacak ortamlardaki
ısıtıcılara su taşıyıcı borular ile ulaştırılır. Isıtıcılar, suyun sıcaklığının 90oC’tan 70oC’a düşmesi
sonucunda açığa çıkan ısıyı ortama verecek şekilde tasarlanır ve seçilirler. Diğer bir deyişle
sıcak sulu merkezi ısıtma sistemlerinde kazandan 90oC’ta çıkan su, kazana 70oC’ta geri döner.
Su taşıyıcı boruların çap hesabında etkili olan parametrelerden bir tanesi, suyun sistemde sahip
olduğu gidiş ve dönüş sıcaklık değerleridir (90/70oC veya 80/70oC gibi).
Boru çapı hesabında etkili olan diğer parametreler, boru içerisinde dolaşan ısıtıcı
akışkanın taşımakta olduğu ısı yükü, akışkanın hızı ve boru iç yüzey pürüzlülüğüne bağlı olan
özgül basınç düşümüdür. Borularda akış ile ilgili olarak Akışkanlar Mekaniği’nden
bilinmektedir ki L uzunluğunda ve d çapındaki bir boru içerisinde V hızı ile akan bir akışkanda,
boru iç yüzey sürtünmeleri nedeniyle ortaya çıkan basınç düşümü;
L V 2
(P) sürt.    RL (Pa) (6.1)
d 2
olarak ifade edilen ve Darcy-Weisbach eşitliği olarak bilinen bağıntı ile tanımlanır. Burada ; Darcy
sürtünme faktörü olup, akışa ait Reynolds sayısı ve boru bağıl pürüzlülüğünün bir fonksiyonudur
[13]. R ise özgül basınç düşümü olarak adlandırılır ve [V2/(2d)] teriminin yerine kısaltma
amacıyla kullanılır. İçerisinden, kazandan çıkan ve ısıtıcıda gereken miktarda ısısını bırakarak
tekrar kazana geri dönecek şekilde ısıtıcı akışkan geçen boru sistemi, sadece ısıtıcıda çevreyle
ısı alış-verişi yapan Termodinamik bir açık sistem olarak göz önüne alındığında birinci yasa
ifadesi;
Qm
 CT  V(d 2 / 4) C T (W) (6.2)
olarak ifade edilir. Burada  yoğunluk, V akışkan hızı, d boru iç çapı, C özgül ısı ve T ise
akışkanın sisteme giriş ve çıkış sıcaklıkları arasındaki farktır.
Isıtma sistemindeki herhangi bir boru devresi göz önüne alındığında; (6.1) ve (6.2)
bağıntılarında yer alan değişkenlerin bilinmesi ve hesaplanması gerekmektedir. Bu bağıntılarda
yer alan Q; ısıtma devresindeki ısı yükü olup, ilgili ortam için ısı gereksinim hesapları ile
belirlenmiştir. L; ısıtma devresindeki boru boyu olup, mimari durum ve ısıtma tesisatının
yapıdaki yerleşimine bağlı olarak yatay ve düşey kat planlarından ölçülerek alınan ve yine
bilinen bir değerdir. T; ısıtıcı akışkanın gidiş ve dönüş sıcaklıklar farkı olup, çoğunlukla 20oC
olarak alınır.  ve C ise akışkan fiziksel özellikleri olup, tablolardan okunurlar. Bu bağıntılarda
yer alan (P)sürt., V ve d ise bilinmeyen üç adet büyüklük olup, d iç çapı dışında bir tanesinin
serbest seçilmesi ile mevcut iki denklemden hesaplanırlar. (6.1) ve (6.2) bağıntılarında yer alan
değişkenlerin özellikleri Tablo 6.1’de topluca görülmektedir.
Tablo 6.1 Isıtma tesisatındaki boru tasarımında göz önüne alınan ve hesaplanan büyüklükler
Seçilenler ve Tesisat Projesinden Serbest Seçilenler Hesaplananlar
Tablolardan Alınanlar Alınanlar
Psürt.( R ) d(  ) ve V(  )
T, , C Q, L
V(  ) d(  ) ve Psürt.( R )
Tablo 6.1’den de açıkça görüldüğü gibi; ısıtma sistemindeki boru çapı hesabında
sistemdeki basınç kaybı (P)sürt. (veya R) ya da boru içerisindeki akışkan hızı V uygun şekilde
seçilerek gerekli boru çapları belirlenir. Deneyimlerden elde edilen verilere dayalı olarak, ısıtma
sistemlerindeki boru parçalarında akışkan hızı ve özgül basınç düşümü için önerilen değerler
Tablo 6.2’de görülmektedir. Pratikte, ısıtma sisteminde boru çapının belirlenmesinde, (6.1) ve
(6.2) bağıntıları yerine bu bağıntılardan yola çıkılarak hazırlanmış çizelgeler veya diyagramlar
kullanılır (Ek 2, Ek 3, Ek 4).
Tablo 6.2 Isıtma tesisatında boru tasarımında önerilen hız ve özgül basınç düşümleri [3]
Uygulamanın Adı V (m/s) R (Pa/m)
Konutlarda; kol (branşman), kolon, radyatör 0,50,7 50100
Konut ana dağıtım (kazan-kolon arası) 0,81,5 100200
Bölge ısıtması dağıtım hattı 2,03,0 200400
Endüstriyel bina içi 1,02,0 100250
Endüstriyel bina dışı 2,03,0 200400
Isıtma sistemlerindeki boru devreleri üzerinde çeşitli amaçlarla kullanılan ve ısı taşıyan
akışkanda basınç düşümüne yol açan vana, dirsek, geçiş parçaları, toplayıcı, dağıtıcı vb. gibi
özel direnç elemanları yer alır. Bu elemanlarda ortaya çıkan basınç düşümü;
ρV 2
( ΔP )özel = Z = ξ (Pa) (6.3)
2
84
ifadesi ile tanımlanır [13]. Burada  (kısi); özel direnç katsayısı olup birimsizdir. Tablo 6.3’te
bazı tesisat elemanlarına ait  değerleri görülmektedir. Z değerinin belirlenmesi; (6.3)
bağıntısının yanı sıra daha pratik bir şekilde Ek 5’te verilen çizelge kullanılarak da yapılabilir.
Tablo 6.3 Isıtma sistemlerindeki bazı elemanlar için özel direnç katsayıları [3,5]
90o Ayrılma Kol Giden Hat
V Vd Va/V 0,3 0,4 0,6 0,8 1,0 2,0 Vd/V 0,5 1,0
Va a 12,0 7,0 3,5 2,5 2,0 1,0 d 0,5 0
90o Birleşme Kol Gelen Hat
Vd V Va/V 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0 Vd/V 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1,0
Va
a -1 0,5 1 1,3 1,5 d 1,5 1,3 1,1 0,8 0,5 0
3/8 3/4 11/4
Çap (“) 2 Eleman 
Eleman 1/2 1 11/2
Daralmalı şiber vana 1,0 0,5 0,3 0,3 Deve boynu (90o) 1,5
Daralmasız şiber vana 0,4 0,3 0,2 0,2
Düz vana 10,0 7,0 5,0 4,0 Kazan 3,0
Eğik vana 3,5 3,0 2,5 2,0 Radyatör 3,0
Düz radyatör vanası 8,5 6,0 5,0 4,0
Toplayıcı giriş ve çıkış 0,5
Köşe radyatör vanası 4,0 2,0 2,0 -
Isıtma sisteminde yer alan herhangi bir boru parçasında ortaya çıkan toplam basınç
düşümü; (6.1) ve (6.3) bağıntıları ile verilmiş olan basınç düşümlerinin toplamı olan;
P   RL   Z (Pa) (6.4)
bağıntısı ile ifade edilir. P basınç düşümü, öncelikle sistemde kritik devre olarak adlandırılan ve
sistemdeki boru devrelerinden, içerisinde ısıtıcı akışkanın dolaşmakta en çok zorlanacağı devre
için belirlenmelidir. Kritik devrede akışkanın dolaşabilmesi için gereken basınç, basınç
dengelemesinin yapılması koşulu ile, akışkanın diğer boru devrelerinde de dolaşmasını
sağlayacaktır. Sistemde kullanılacak olan ve akışkanın dolaşmasını sağlayacak olan basınç, ya
sistemdeki sıcaklık farklarına bağlı olarak ortaya çıkan yoğunluk farkından doğan etkin basınç ile
ya da sisteme eklenen bir dolaşım pompası aracılığı ile sağlanır. Bu yönü ile merkezi ısıtma
sistemleri, doğal dolaşımlı ve pompalı sistemler olmak üzere iki gruba ayrılırlar.
Isıtma sistemlerinde boru çapı hesabına başlarken; P basınç düşümü içerisinde
sürtünme ve özel dirençler nedeniyle ortaya çıkan basınç düşüm paylarının yaklaşık olarak
bilinmesi önemli kolaylıklar sağlar. Deneyimlerden elde edilen veriler göstermektedir ki; çeşitli
uygulamalarda sürtünme nedeniyle ortaya çıkan basınç düşümünün toplam basınç düşümü
içerisindeki payı;
Doğal dolaşımlı sistemlerde %67
Pompalı sistemlerde %50
Bölge ısıtma sistemlerinde %80%90
Kazan dairesinde %30%10
düzeyindedir [3].
85
6.2 MERKEZİ ISITMA SİSTEMLERİ
Genel özellikleri Bölüm 1’de verilmiş olan merkezi ısıtma sistemlerinde suyun sistemdeki
dolaşımı eski sistemlerde doğal olarak (pompasız) sağlanmakta iken, yeni sistemlerde ise daha
ekonomik ve konforlu olduğu için dolaşım pompaları ile sağlanır. Dolaşım pompaları sistemde
gidiş hattına monte edilmelidir. Sistemde mevcut suyun ısınması sırasında artan hacim, genleşme
deposu adı verilen bir depoda toplanır. Genleşme deposunun sisteme bağlantısı, kazana dönüş
hattına ve hemen kazan girişinden önce yapılır. Genleşme depoları atmosfere açık veya kapalı
olabilirler. Açık genleşme depoları sistemin en üst seviyesinde yer alan çatı katlarına
yerleştirilirler. Kapalı genleşme depoları ise; genellikle kazan dairesinde ve alçakta bulunur.
Kapalı genleşme depoları içerisinde bir zar (membran) ile ayrılmış bölme içerisinde bulunan
gaz (azot) ile ısıtma sistemine bir ön basınç sağlanır. Kapalı genleşme deposunun kullanılması
bazı avantajlar sağlar. Bunlar arasında; sistemin hava ile temasının kesilmesi ve korozyon
riskinin azalması, suyun buharlaşma ile olan kaybının ortadan kalkması, sistemde dengeli bir
basınç dağılımı, açık genleşme deposu için çatıya kadar çekilen ve yalıtımlı olan borudan
tasarruf edilmesi vb. sayılabilir.
Sıcak suyun sistemdeki dağıtım ve toplama şekline göre çeşitli uygulamalar mevcuttur.
Bunlar; alttan dağıtma-alttan toplama (Şekil 6.1), attan dağıtma-üstten toplama, üstten dağıtma-
alttan toplama (Şekil 6.2) ve üstten dağıtma-üstten toplama şeklindedirler.
Hava Tüpü
Radyatör
Genleşme Pompa
Deposu
Kazan
Şekil 6.1 Kapalı genleşme depolu alttan dağıtma-alttan toplama sistemi [3].
86
Hava Tüpü
Radyatör
Genleşme Pompa
Deposu
Kazan
Şekil 6.2 Kapalı genleşme depolu üstten dağıtma-alttan toplama sistemi [3].
6.2.1 Doğal Dolaşımlı Merkezi Isıtma Sistemlerinde Boru Çapı Hesabı

Doğal dolaşımlı ısıtmada suyun sistemdeki dolaşımı, suyun yoğunluğunda ortaya çıkan farka
bağlı olarak doğan etkin basınç ile sağlanır. Şekil 6.3’te görülen 90o/70o C ısıtma devresinde
ortaya çıkan etkin basınç;
Pet= (dönüş-gidiş) gh (Pa) (6.5)
Radyatör
bağıntısı ile belirlenir. 70oC sıcaklıkta su için
dönüş= 976 kg/m3 ve 90oC sıcaklıkta su için
Gidiş
gidiş= 965 kg/m3 olduğu göz önüne 90oC
h
alındığında etkin basınç için,
Dönüş
K Kazan 70oC
Pet= (976-965) 9,81 h
 Pet= 107,9 h (Pa) (6.6)
Şekil 6.3 Doğal dolaşımlı basit bir

elde edilir. Şekildeki radyatör devresinde kazan-radyatör sistemi
dolaşacak olan akışkanın boru sürtünmesi ve
87
özel dirençleri yenmede kullanabileceği basınç, yukarıda belirlenen etkin basınç kadar
olacağından, mevcut sistemdeki boru çapı hesabı bu koşulu sağlayacak şekilde yapılır. Buna
göre öncelikle doğal dolaşımlı ısıtma sisteminde kritik durumdaki devre belirlenir. Doğal
dolaşımlı ısıtma sistemlerinde kritik devre; kazana göre en alt düzeyde ve yatay doğrultuda en
uzakta bulunan radyatöre ait devredir. Kritik devreye ait özgül basınç düşümü hesabı için
etkin basıncın %67’sinin boru sürtünmelerinde kullanılacağı göz önüne alınarak, denge
denklemi;
0,67(Pet ) krit   (RL) (6.7)

krit
olarak ifade edilir. Buradan elde edilen R krit değeri ile boru çapı hesaplama çizelgesinin (Çizelge
6.1) doldurulmasına geçilir. Çizelgenin başlık kısımları önceki çizelgelerde olduğu gibi
doldurulur. Çizelgedeki ilk satıra devre adı, R değeri ve bu devrede kullanılabilecek etkin basınç
değeri yazılır. İzleyen satırın ilk sütununa boru parça numaraları yazılır. Boru parçalarının
numaralandırılmasında kazandan başlayarak sıralı bir şekilde radyatöre kadar gidip tekrar
kazana dönecek şekilde bir sıra izlenmelidir. Aynı ısı yükünü taşıyan gidiş ve dönüş boruları
için aynı satırda çap belirlenir. Bunu iç.in boru numarası sütununa (a) ”1-12” veya “2-11”
şekline boru numaraları yazılır. Isı miktarı sütununa (b) botu parçalarının taşımakta olduğu ısı
yükü yazılır. Boru parçası uzunluğu (d) sütununa yazılır. Boru hesabında ilk seçilen çapa göre olan
sütunlara, çizelgelerden okunan veya hesaplanan değerler yazılır. (e) sütunundaki d çapı yerine;
Ek 3’ten R özgül basınç düşümüne karşılık gelen ve en az boru ısı yükü kadar olan Q ısı
yükünü bulunduran çap sütunundaki çap değeri yazılır. (e ) çap sütununda, boru ısı yüküne en
yakın Q değerine yaklaşmak üzere yukarı doğru çıkılarak ilgili hücre belirlenir. Bu hücreye ait V
hızı ve R değeri ilk seçilen çapa göre bölümündeki ilgili sütunlara (f ve g) yazılır. (h) sütunu LR
çarpımı ile doldurulur. (ı) sütununa ilgili boru parçalarındaki özel direnç elemanlarına ait direnç
katsayılarının toplamını yazmak üzere Çizelge 6.2’nin ( değerleri hesaplama çizelgesi)
doldurulmasına geçilir. Çizelge 6.2’de yer alan çeşitli özel direnç elemanlarından, çapı
belirlenmekte olan boru parçalarında yer alanlara ait katsayılar her bir satıra yazılarak son
sütunda elde edilen toplam katsayı değeri Çizelge 6.1’deki (ı) sütununa yazılır. (k) sütunu ise;
Ek 5’te verilen çizelgeden, boru içerisindeki su hızı ve toplam kayıp katsayısının kesiştiği
hücreden okunan özel direnç basınç düşümü (Z) ile doldurulur.
Göz önüne alınan devredeki diğer boru parçaları için de aynı işlemin yapılması ile diğer
satırlar doldurulur ve toplam LR değeri ile toplam Z değerinin birbiri ile toplanması sonucunda
elde edilen basınç düşümü değeri (P), devredeki etkin basınç (Pet), ile karşılaştırılarak bir
değerlendirme yapılır. Eğer P  Pet ise devredeki etkin basıncın mevcut çap düzenlemesi ile
borularda suyun dolaşmasına yetmeyeceği anlaşılarak, devrenin kazana en uzak boru
parçalarından başlamak üzere boru parçalarının çapları kademeli olarak büyütülüp değiştirilmiş
boru çapına göre sütunları doldurularak yeniden basınç denge kontrolü yapılır. Bu işlem PPet
koşulu sağlanıncaya kadar sırayla bütün boru parçalarına uygulanır. İlk seçilen çapa göre
88
Çizelge 6.1 Isıtma sistemlerinde boru çapı hesaplama çizelgesi [4]
KTÜ-Müh.-Mim. Fak. Sayfa
Makina Müh. Bölümü BORU ÇAPI HESAPLAMA ÇİZELGESİ
Termodinamik Kat
Anabilim Dalı Tesisin Adı:.............................…..............................................
Tarih
a b c d e f g h ı k l m n o b q r s
Sıcaklık İlk Seçilen Değiştirilmiş
Fark
Parçalar
farkı 10C Boru

Isı
olduğuna parçası
Çapa Göre Boru Çapına Göre
Miktarı göre uzunluğu
miktarı d V R LR  Z d V R LR  Z LR Z
No. W W m m/s Pa/m Pa Pa m/s Pa/m Pa Pa Pa Pa
89
Çizelge 6.2 Özel dirençler için direnç katsayısı () hesaplama çizelgesi [5]
KTÜ-Müh.-Mim. Fak. DİRENÇ KATSAYISI () DEĞERLERİ HESABI Sayfa

Kat
Termodinamik
Anabilim Dalı Tesisin Adı:..................................................................... Tarih
T – Ayrılma (Giden hat)
Radyatör Vanası (Köşe)

T-Birleşme (Gelen hat)
Radyatör Vanası (Düz)

Kolon Vanası (Eğik)
Kolon Vanası (Düz)
Çift Dirsek (Geniş)
T – Birleşme (Kol)
T – Ayrılma (Kol)
Çift Dirsek (Dar)
Deve Boynu 90

Pantolon Parçası
T- Karşıt Akım
Boru Çapları
Şiber Vana
S Parçası
Dirsek
Kollektör Giriş ve Çıkışı
Kazan veya Radyatör
1/2" 1,5 2,0 1,1 17,0 3,0 8,5 5,0

3/4" 1,1 1,7 0,6 13,0 3,0 6,0 3,0
1" 0,9 1,3 0,5 12,0 3,0 6,0 2,0
Boru Çapı
Toplam
Parça No
11/4" 0,5 1,1 0,4 10,0 2,5 5,0 2,0

11/2" 0,4 1,0 0,3 8,0 2,5 -- --
3,0 0,5 1,5 0,5 0,1 2,0 1,0 1,5 3,0 0,5 1,0 2" 0,5 0,8 0,3 7,0 2,5 -- --
90
yapılmış olan kontrol sonucunda P  Pet olduğu görüldüğünde basınçlar arasındaki farkın
büyüklüğüne bakılır. Eğer kullanılabilecek bir düzeyde bir basınç farkı değeri varsa, bundan
yararlanmak üzere bu kez sistemde ekonomik bir tasarım yapmak üzere çap küçültme yoluna
gidilir. Bu işlem için yine değiştirilmiş boru çapına göre sütunlarında, kazandan en uzak boru
parçalarından başlanarak kademeli olarak daha küçük çaplarda boru seçilerek yeni basınç
düşüm değerleri hesaplanır ve fark sütunlarında (r ve s) önceki değerler ile olan farklar
belirlenerek bu değerlerin toplamı, ilk seçilen çapa gören olan P değerine eklenir. Elde edilen
yeni P değerinin devre için olan Pet ile karşılaştırılması yapılarak aradaki farkın istenen
düzeyde azaldığı kontrol edilerek diğer boru devrelerine ait çap hesaplarına geçilir.
Diğer devreler için çap hesabında kritik devre ve önceden hesaplanmış olan devreler ile
ortak olan parçalarda ortaya çıkan basınç düşümleri göz önüne alınır. Sadece önceden çapı
hesaplanmış boru parçaları dışında kalan ve göz önüne alınan devreye ait boru parçaları için
çap hesabı yapılır. Bu durum; aşağıda verilmiş olan örnek hesaplardan da görüleceği gibi boru
hesabı çizelgesi doldurulurken çizelge üzerine not edilir.
Örnek 6.1
Şekilde görülen 90o/70o C ‘lik doğal dolaşımlı ısıtma sisteminde tabloda verilen değerleri esas
alarak; 2, 3, 5, 6 nolu boru parçaları için R değerlerinin belirlenmesi.
Boru L R Z
5 B No (m) (Pa/m) (Pa)
hA=10 m 2
1-4 12 6 62
hB=5 m
6 1 3
2-3 18 - 70
KKazan 4
5-6 15 - 75
B radyatörüne ait devrede kullanılabilecek etkin basınç;
Pet= (70-90) ghB = (976-965)x9,81x5 = 107,9x5 = 539,6 Pa
olarak hesaplanır. Bu miktar etkin basınç; bu devredeki boru sürtünmeleri ve özel dirençler
nedeniyle ortaya çıkacak olan basınç düşümlerini yenmede kullanılacağından;
(Pet ) B   RL   Z  (RL)1-4  (RL) 2- 3  Z1-4  Z 2-3

539,6 = 6x12+R2-3x18+62+70
R2-3=18,6 Pa/m
91
Benzer şekilde A radyatörü için etkin basınç hesaplanır ve denge denklemi yazılırsa;
( ΔPet ) A = 107,9 × 10 = 1079 Pa

(Pet ) A   RL   Z  (RL)1-4  (RL) 5-6  Z1-4  Z5-6
1079 = 6x12+R5-6x15+62+75
R5-6=57,8 Pa/m
Örnek 6.2
Şekilde görülen 90o/70o C ‘lik doğal dolaşımlı ısıtma sistemindeki her bir boru parçasındaki
özel direnç basınç düşümü, boru parçasındaki sürtünme basınç düşümünün %60’ı kadar
olduğu göz önüne alınarak tablodaki boş yerlerin doldurulması.
2 5 Boru L R Z
8 8 89 No (m) (Pa/m) (Pa)
B 1 12 - -
8 10
2 20 - -
6 3 14 - -
3 4m
1 4 13 - -
4 5 5 - -
A C 6 5 - -
7 7
7 5 - -
3m 3m 8 4 - -
9 1 - -
Kazan
10 1 - -
Sistemdeki kritik devre; yatay doğrultuda kazandan en uzak ve en alçak düzeydeki radyatöre ait
devre olup, bu tanıma uyan A radyatörüne ait devredir. Kritik devrede kullanılabilecek etkin
basınç; ( ΔPet ) A = 107,9 × 3 = 323,7 Pa’dır. Bu devre için denge denklemi;
(Pet ) A   RL   Z   RL  0,60 RL  1,60 RL  323,7Pa

A A A A A
 Σ RL = 0,625× 323,7 = 202,3

A
 R A  R krit  202,3 /  L  202,3 /( L1  L 2  L 3  L 4 )
A
 R krit = 202,3 / 59  R krit = 3,43 Pa/m
92
Kritik devrede (A radyatörüne ait devre) yer alan bütün boru parçalarında 3,43 Pa/m
değerinde özgül basınç düşümü ortaya çıkar. Buna göre;
R 1 = R 2 = R 3 = R 4 = 3,43 Pa / m
sonucu elde edilir. Öte yandan her bir boru parçası için Zn = 0,60R n L n olduğu verildiğinden;
Z1 = 0,60 × 3,43 × 12 = 24,7 Pa ; Z 2 = 0,60 × 3,43 × 20 = 41,2 Pa

Z3 = 0,60 × 3,43 × 14 = 28,8 Pa ; Z4 = 0,60 × 3,43 × 13 = 26,8 Pa
B ve C radyatörleri tarafında daha kritik durumda olan C radyatör devresi için etkin basınç;
( ΔPet )C = 107,9 × 3 = 323,7 Pa
Bu değerin %62,5’i bu devredeki boru sürtünmeleri için olan basınç düşümünü

karşılayacağından denge denklemi olarak;
0,625  (Pet ) C   RL  O.D.(Ortak Devre)

C
yazılır. Burada ortak devre kritik devre ile ortak kullanılan boru parçalarını ifade etmekte olup,
devre şemasından 1 ve 2 no’lu borular olduğu görülür. Denklemin açık şekli yazılarak;
8
0,625  (Pet ) C   RL  R krit (L1  L 4 )
5
0,625× ( ΔPet )C = R 5 ÷8 ( L 5 + L 6 + L 7 + L 8 ) + R krit ( L 1 + L 4 )

0,625 × ( ΔPet )C - R krit ( L 1 + L 4 )
 R 5 ÷8 =
L5 + L6 + L7 + L8
0,625 × 323,7 - 3,43 × (12 + 13)
 R 5 ÷8 =
5+5+5+4
 R 5 = R 6 = R 7 = R 8 = 6,13 Pa / m
sonucu elde edilir. Bu boru devresinde yer alan özel dirençler için Z değerleri ise;
Z5 = 0,60 × 6,13 × 5 = 18,4 Pa ; Z6 = 0,60 × 6,13 × 5 = 18,4 Pa

Z7 = 0,60 × 6,13 × 5 = 18,4 Pa Z8 = 0,60 × 6,13 × 4 = 14,7 Pa
olarak elde edilir. B devresi için kullanılabilecek etkin basınç ise;
93
(Pet ) B  107,9  7  755,3 Pa
olarak hesaplanır. Diğer devrelere benzer şekilde bu değerin %62,5’i bu devredeki boru
sürtünmeleri için olan basınç düşümünü karşılayacağından;
0,625  (Pet ) B   RL  O.D.

B
10
0,625  (Pet ) B   RL  R krit (L1  L 4 )  R 58 (L 5  L 8 )
9
0,625  (Pet ) B - R krit (L1  L 4 ) - R 58 (L 5  L8

 R 910 
L 9  L10
0,625 × 755,3 - 3,43 × (12 + 13) - 6,13 × ( 5 + 4 )
 R 9 ÷10 =
1+ 1
 R 9 = R 10 = 165,57 Pa / m
Bu devredeki 9 ve 10 no’lu borular için özel direnç basınç düşümleri ise;
Z9 = 0,60 × 165,57 × 1 = 99,3 Pa ; Z10 = 0,60 × 165,57 × 1 = 99,3 Pa
olarak hesaplanır.
Örnek 6.3
Örnek 6.2’de verilen doğal dolaşımlı ısıtma sisteminin her bir boru parçasına ait özel direnç
katsayısı değerleri aşağıdaki tabloda verilmektedir. Radyatörlerin ısı yükleri; QA=4650 W,
QB=4070 W, QC=5234 W olarak verildiğine göre, boru çapı hesaplama çizelgesinin
doldurulması suretiyle sistemdeki boru çaplarının belirlenmesi.
Boru No 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
 3,5 6,5 7,5 4,0 6,0 6,5 6,5 3,5 4,0 3,5
Not: Boru parçalarındaki basınç düşümünün %67’sinin boru sürtünmeleri, %33’ünün de özel
dirençler nedeniyle ortaya çıktığı göz önüne alınacaktır.
Kritik devre (A devresi):

( ΔPet )krit = 107,9 × 3 = 323,7 Pa
  RL  0,67  (Pet ) krit  0,67  323,7  216,9
A
 R krit  216,9 /  L  216,9 /( L1  L 2  L 3  L 4 )

A
 R krit  216,9 / 59  R krit = 3,68 Pa/m

94
C devresi:
( ΔPet )C = 107,9 × 3 = 323,7 Pa
8
 RL   RL  0,67  (Pet ) C - O.D.  0,67  (Pet ) C - R krit  (L1  L 4 )

C 5
0,67 × ( ΔPet )C - R krit ( L 1 + L 4 )

 R 5 ÷8 =
L5 + L6 + L7 + L8
0,67 × 323,7 - 3,68 × (12 + 13)
 R 5 ÷8 =
5+5+5+4
 R 5 = R 6 = R 7 = R 8 = 6,57 Pa / m
B devresi:
( ΔPet )B = 107,9 × 7 = 755,3 Pa
10
 RL   RL  0,67  (Pet ) B - O.D.

B 9
 0,67  (Pet ) B - R krit (L1  L 4 ) - R 58 (L 5  L 8 )

0,67 × ( ΔPet ) B - R krit ( L 1 + L 4 ) - R 5 ÷8 ( L 5 + L 8 )
 R 9 ÷10 =
L 9 + L 10
0,67 × 755,3 - 3,68 × (12 + 13) - 6,57 × ( 5 + 4 )
 R 9 ÷10 =
1+ 1
 R 9 = R 10 = 177,46 Pa / m
olarak hesaplanan değerler ile boru çapı hesaplama çizelgesinin doldurulmasına geçilir.
95
KTÜ-Müh.-Mim. Fak. Sayfa 1
Termodinamik Kat -
Anabilim Dalı Tesisin Adı:………………... Örnek 6.3 ...………………….. Tarih 10.11.2003
Fark
Parçalar
farkı 10C Boru

Isı
olduğuna parçası
Kritik devre ; Rkrit=3,68 Pa/m; Pet=323,7 Pa
1-4 13954 25 50 0,08 1,961 49 7,5 23,6 40 0,14 7,355 183,9 7,5 71,6 134.9 48
2-3 4650 34 11/4“ 0,06 1,667 56,7 14 24,5 1“ 0,1 6,865 233,4 14 68,6 176,7 44,1
115,7 + 48,2 =163,9323,7 Pa (Uygun)
C devresi; RC=6,57 Pa/m; Pet=323,7 Pa
1-4’te kullanılan : 49 23,6
5-8 9304 9 11/4“ 0,12 5,884 53 9,5 67,2
6-7 5234 10 11/4“ 0,07 2,158 21,6 13 31,4
123,6 + 122,2 =245,8  323,7 Pa (Uygun)

B devresi; RB=177,46 Pa/m; Pet=755,3 Pa
1-4’te kullanılan : 49 23,6
5-8’de kullanılan : 53 67,2
9-10 4070 2 1/2“ 0,26 73,55 147,1 7,5 247,7
249,1 + 338,5 =587,6  755,3 Pa (Uygun)
96
Örnek 6.4
Kolon şeması şekilde görülen 90o/70o C ‘lik alttan dağıtmalı-alttan toplamalı doğal dolaşımlı
ısıtma sisteminde Z01 (kritik devre), 101, 201, Z02 ve 102 nolu radyatörlere ait devreler için
boru çapı hesaplama çizelgesinin doldurularak boru çaplarının belirlenmesi.
204 203 202 201

22oC 20oC 22oC 22oC
13= 4m
2200 W 1600 W 2500 W 3200 W
14= 4m
3m
20= 1m 10= 1m
104 103 102 101
22oC 20oC 19= 3m 22oC 22oC
9= 3m
2200 W 1600 W 2500 W 3200 W
12= 3m
22= 3m
21= 1m 11= 1m
3m
16= 1m 4= 1m
Z04 Z03 Z02 Z01
22oC 20oC 22oC 22oC
15= 3m
2200 W
18= 2,5m
1600 W 2500 W 3000 W

17= 1m 5= 1m
2= 6m 3= 10m 4m
1= 4m 7= 2m 6= 9,5m
8= 6m
Kritik Devre (Z01):
 RL
Z 01
krit  0,67  Pet Z01  0,67  107,9  4  0,67  431,6
0,67  431,6 289,17 289,17

 R krit   
L krit
L1  L 2  L 3  ...  L 8 4  6  10  1  1  9,5  2  6
289,17
 R krit 
39,5
Rkrit = 7,32 Pa/m
101 Devresi:
 RL  0,67  P 

101
et 101  O.D.  0,67  107,9  7  O.D.
97
 R101L9  L10  L11  L12   0,67  755,3  R krit L1  L 2  L3  L6  L7  L8 
506,1  7,324  6  10  9,5  2  6
 R 101 
3  1  1  3
R101 = 28,95 Pa/m
201 Devresi:
 RL  0,67  P 

201
et Z 01  O.D.  0,67  107,9  10  O.D.
 R 201L13  L14   0,67 1079  R krit L1  L 2  L 3  L 6  L 7  L8  _ R 101L 9  L12 
722,93  7,3237,5  28,956

 R 201 
44
 R201 = 34,34 Pa/m
Z02 Devresi:
 RL  0,67  P 

Z 02
et Z 02  O.D.  0,67 107,9  4  O.D.
 R Z02 L15  L16  L17  L18   0,67  431,6  R krit L1  L 2  L7  L8 
289,17  7,324  6  2  6
 R Z02 
3  1  1  2,5
RZ02 = 21 Pa/m
102 Devresi:
 RL  0,67  P 

102
et 102  O.D.  0,67  107,9  7  O.D.
R102 L19  L 20  L 21  L 22   0,67  755,3 - R krit (L1  L 2  L7  L8 ) - R Z02 (L15  L18 )
506,05 - 7,32  4  6  2  6 - 21  (3  2,5)

 R 102 
3 11 3
R102 = 32,35 Pa/m
98
KTÜ-Müh.-Mim. Fak.
BORU ÇAPI HESAPLAMA ÇİZELGESİ Sayfa 01
Termodinamik Kat -
Anabilim Dalı Tesisin Adı:.......……......…Örnek 6.4……........................... Tarih 13.10.2003
Fark
Parçalar
farkı 10C Boru

Isı
olduğuna parçası
Kritik Devre ; Rkrit = 7,32 Pa/m; Pet = 431,6 Pa
1-8 28300 10 50 0,17 7,36 73,6 3,8 56,9
2-7 16900 8 50 0,1 2,94 23,5 6,0 29,4
3-6 9400 19,5 11/4“ 0,12 5,88 114,7 8,7 63,7
4-5 3000 2 1“ 0,06 2,94 5,9 12,1 21,6
217,7 + 171,6 =389,3 < 431,6 Pa (Uygun)
101 devresi; R101 = 28,95 Pa/m; Pet = 755,3 Pa
1-8’de kullanılan : 73,6 56,9
3-6’da kullanılan : 114,7 63,7
9-12 6400 6 1" 0,14 11,77 70,6 1,5 14,7
10-11 3200 2 3/4" 0,11 10,79 21,6 14,9 87,3
304 + 252 =556 < 755,3 (Uygun)
201 devresi ; RZ01 = 34,34 Pa/m ; Pet = 1079 Pa
2-7’de kulanılan : 23,5 29,4
13-14 3200 8 3/4" 0,11 10,79 86,3 16,8 100,0
368,7 + 264,7 = 633,4 < 1079 (Uygun)
Z02 devresi; RZ02 = 21Pa/m; Pet = 431,6 Pa
1-8'de kullanılan : 73,6 56,9
15-18 7500 5,5 1" 0,17 15,69 86,3 9,5 133,4
16-17 2500 2 3/4" 0,09 6,87 13,7 14,9 59,8 1" 0,05 2,16 4,32 14,9 18,6 -9,38 -41,2
197,1 + 279,5 = 476,6 Pa > 431,6 Pa (Çap büyütülmeli)
- 50,6
426 Pa < 431,6 Pa (Uygun)
102 devresi; R102 = 32,35 Pa/m; Pet = 755,3 Pa
15-18'de kullanılan : 86,3 133,4
19-22 5000 6 3/4" 0,17 23,54 141,2 1,5 21,1
20-11 2500 2 1/2" 0,16 29,42 58,8 19,5 242,7 3/4" 0,09 6,87 13,7 19,5 76,5 -39,3 -166,2
383,4 + 483,5 = 866,9 Pa > 755,3 Pa (Çap büyütülmeli)
- 205,5
661,4 Pa < 755,3 Pa (Uygun)
99
KTÜ-Müh.-Mim. Fak. DİRENÇ KATSAYISI () DEĞERLERİ HESABI Sayfa 1
Kat -
Termodinamik
Anabilim Dalı Tesisin Adı:.......................Örnek 6.4..................................... Tarih 13.11.2003


Çift Dirsek (Dar)
Deve Boynu 90

Pantolon Parçası
T- Karşıt Akım
Boru Çapları
Şiber Vana
S Parçası
Dirsek
1/2" 1,5 2,0 1,1 17,0 3,0 8,5 5,0

3/4" 1,1 1,7 0,6 13,0 3,0 6,0 3,0
1" 0,9 1,3 0,5 12,0 3,0 6,0 2,0
Boru Çapı
Toplam
Parça No
11/4" 0,5 1,1 0,4 10,0 2,5 5,0 2,0

11/2" 0,4 1,0 0,3 8,0 2,5 -- --
3,0 0,5 1,5 0,5 0,1 2,0 1,0 1,5 3,0 0,5 1,0 2" 0,5 0,8 0,3 7,0 2,5 -- --
Kritik devre (Z01)
1 50 3,0 3,0
2 50 3,0 3,0
3 11/4" 0,5 1,1 2,5 4,1
4 1" 3,0 1,5 1,3 2,0 7,8
5 1" 1,0 1,3 2,0 4,3
6 11/4" 1,0 1,1 2,5 4,6
7 50 3,0 3,0
8 50 0,8 0,8
101 devresi
9 1" 0,5 0,5
10 3/4" 3,0 1,5 1,7 3,0 9,2
11 3/4" 1,0 1,7 3,0 5,7
12 1" 1,0 1,0
201 devresi
13 34/" 3,0 3,4 3,0 9,4
14 3/4" 1,0 3,4 3,0 7,4
Z02 devresi
15 1" 1,5 3,0 4,5
16 3/4" 3,0 1,5 1,7 3,0 9,2
17 3/4" 1,0 1,7 3,0 5,7
18 1" 1,0 3,0 4,0
102 devresi
19 3/4" 0,5 0,5
20 1/2" 3,0 1,5 2,0 5,0 11,5
21 1/2" 1,0 2,0 5,0 8,0
22 3/4" 1,0 1,0
100
Örnek 6.5
Kolon şeması şekilde görülen 90o/70o C ‘lik üstten dağıtmalı-alttan toplamalı doğal dolaşımlı
ısıtma sisteminde 302 nolu radyatöre ait devredeki boru parçaları için boru çapı hesaplama
çizelgesinin doldurularak boru çaplarının belirlenmesi.
Hava
Tüpü
4=8 m 3=5 m 2=4 m
3m 3m 3m
13=3 m
25=1 m
301 302 303 304 305
20C 22C 22C 22C 22C
2900 W 2900 W 2700 W 2900 W 2900 W
5500 W 5500 W 5500 W 5500 W 5500 W
5=2,5 m
14=2,5 m
26=3,5 m
2,5 m
22=1 m
201 202 203 204 205
20C 22C 22C 22C 22C
2900 W 2300 W 2300 W 2300 W 2500 W
5500 W 23=1 m5500 W 5500 W 5500 W 5500 W
15=2,5 m
24=2,5 m
6=2,5 m
2,5 m
1=14 m
19=1 m
101 102 103 104 105
20C 22C 22C 22C 22C
2300 W 2300 W 2300 W 2100 W 2300 W
5500 W 5500 W 5500 W 5500 W 5500 W
20=1 m
2,5 m
21=2,5 m
7=3,5 m
16=3,5 m
Z01 Z02 Z03 Z04 Z05

20C 22C 22C 22C 22C
18=2 m
2300 W 2000 W 2100 W 2100 W 2100 W

8=1 m5500 W 17=1 m5500 W 5500 W 5500 W 5500 W
3m
9=6 m 10=5 m 11=5 m
12=8 m
Kazan
101
Kritik Devre (Z01):
 (RL)  0,67  P 

krit
et Z 01  0,67  107,9  3  0,67  323,7
0,67  323,7 216,9 216,9

R krit   
12
L1  L 2  .....  L12 14  4  5  8  2,5  2,5  3,5  1  6  5  5  8
L
1
216,9
 R krit 
64,5
Rkrit = 3,36 Pa/m
Z02 Devresi:
 RL  0,67  P 

Z 02
et Z 02 - O.D  0,67  107,9  3 - R krit L1  L 2  L 3  L10  L11  L12 
0,67  323,7 - R krit L1  L 2  L 3  L10  L11  L12 

 R Z02 
L13  L14  L15  L16  L17  L18 
216,9 - 3,36  14  4  5  5  5  8 79,14

 R Z02  
3  2,5  2,5  3,5  1  2 14,5
 R101 = 5,46 Pa/m
102 Devresi:
 RL  0,67  P 

102
et 102 - O.D  0,67  107,9  5,5 - R krit L1  L 2  L 3  L10  L11  L12 
- R Z02 L13  L14  L15  L18 
0,67  593,5 - R krit L1  L 2  L 3  L10  L11  L12  - R Z02 L13  L14  L15  L18 
R 102 
L19  L 20  L 21 
397,6 - 3,36  14  4  5  5  5  8 - 5,46  3  2,5  2,5  2 205,2

 R 102  
1  1  2,5 4,5
 R102 = 45,6 Pa/m
102
202 Devresi:
 RL  0,67  P 

202
et 202 - O.D  0,67  107,9  8 - R krit L1  L 2  L 3  L10  L11  L12 
- R Z02 L13  L14  L18  - R 102L 21
0,67  863,2 - R krit L1  L 2  L 3  L10  L11  L12  - R Z02 L13  L14  L18  - R 102L 21
R 202 
L 22  L 23  L 24 
578,3 - 3,36  41 - 5,46  3  2,5  2 - 45,6  2,5 285,6
 R 202  
1  1  2,5 4,5
 R202 = 63,5 Pa/m
302 Devresi:
 RL  0,67  P 

302
et 302 - O.D  0,67  107,9  10,5 - R krit L1  L 2  L 3  L10  L11  L12 
- R Z02 L13  L18  - R 102L 21 - R 202L 24
0,67 1133 - R krit L1  L 2  L 3  L10  L11  L12  - R Z02 L13  L18  - R 102L 21 - R 202L 24
R 302 
L 25  L 26 
759,11 - 3,36  41 - 5,46  5 - 45,6  2,5 - 63,5  2,5 321,3
 R 302  
1  3,5 4,5
 R302 = 71,4 Pa/m
103
Termodinamik Kat -
Anabilim Dalı Tesisin Adı:.....................Örnek 6.5.................…...... Tarih 16.11.2003
Fark
Parçalar
farkı 10C Boru

Isı
olduğuna parçası
Kritik devre ; Rkrit=3,36 Pa/m ; Pet=323,7 Pa
1-12 48500 22 80 0,11 1,96 43,1 8,8 53,0
2-11 29300 9 60 0,12 2,75 24,8 6,0 42,2
3-10 19900 10 57 0,1 2,35 23,5 1,5 7,4
4-9 10400 14 11/2 » 0,1 3,53 49,4 8,1 39,2
5 7500 2,5 11/2 » 0,07 1,96 4,9 0,5 1,5

6 4600 2,5 11/4 » 0,06 1,67 4,2 0,5 1,0
7-8 2300 4,5 1» 0,05 1,86 8,37 12,4 14,7
158,3 + 159 =317,3 Pa  323,7 Pa (Uygun)

Z02 devresi ; RZ02=5,46 Pa/m ; Pet=323,7 Pa
13-18 9500 5 11/4" 0,12 5,88 29,4 7,5 52,5 11/2 " 0,09 2,94 14,7 7,5 29,5 -14,7 -23,0
14 6600 2,5 11/4" 0,08 3,24 8,1 0,5 1,5
15 4300 2,5 1" 0,1 5,88 14,7 0,5 2,5
16-17 2000 4,5 3/4" 0,08 4,9 22,1 15,6 50 1" 0,045 1,47 6,6 15,6 15,7 -15,5 -34,3
165,7 + 209,1 = 374,8 Pa  323,7 Pa (Uygun değil)
- 87,5
287,3 Pa 323,7Pa (Uygun)
102 devresi ; R102=45,6 Pa/m ; Pet=593,5 Pa
13-18’de kullanılan : 14,7 29,5
14’te kullanılan : 8,1 1,5
19-20 2300 2 1/2" 0,15 27,5 55 19,5 212,4 3/4» 0,08 5,88 11,8 19,5 61,3 -43,2 -151,1
21 7500 2,5 3/4" 0,26 49 122,5 1 33,3
306,4 + 381,8 = 688,2 Pa  593,5 Pa (Uygun değil)

- 194,3
493,9 Pa 593,5Pa (Uygun)
104
Termodinamik Kat -
Anabilim Dalı Tesisin Adı:......................Örnek 6.5......................... Tarih 16.11.2003
Fark
Parçalar
farkı 10C Boru

Isı
olduğuna parçası
202 devresi ; R202=63,5 Pa/m ; Pet=863,2 Pa
13-18’de kullanılan : 14,7 29,5
21’de kullanılan : 122,5 33,3
22-23 2300 2 1/2» 0,15 25,5 50,1 19,5 213,3
24 5200 2,5 3/4» 0,18 25,5 63,8 1 15,7
350,6 + 395,9 =746,5 Pa  863,2 Pa (Uygun)

302 devresi ; R302=71,4 Pa/m ; Pet=1133 Pa
13-18’de kullanılan : 14,7 29,5
21’de kullanılan : 122,5 33,3
25-26 2900 4,5 1/2» 0,19 39,2 176,4 21,5 377,6
468,8 + 558,7 =1027,5Pa  1133 Pa (Uygun)
105
Kat -
Termodinamik
Anabilim Dalı Tesisin Adı:......................Örnek 6.5............................... Tarih 16.11.2003


Çift Dirsek (Dar)
Deve Boynu 90

Pantolon Parçası
T- Karşıt Akım
Boru Çapları
Şiber Vana
S Parçası
Dirsek
1/2" 1,5 2,0 1,1 17,0 3,0 8,5 5,0

3/4" 1,1 1,7 0,6 13,0 3,0 6,0 3,0
1" 0,9 1,3 0,5 12,0 3,0 6,0 2,0
Boru Çapı
Toplam
Parça No
11/4" 0,5 1,1 0,4 10,0 2,5 5,0 2,0

11/2" 0,4 1,0 0,3 8,0 2,5 -- --
3,0 0,5 1,5 0,5 0,1 2,0 1,0 1,5 3,0 0,5 1,0 2" 0,5 0,8 0,3 7,0 2,5 -- --
Kritik devre
1 80 3,0 2,5 5,5
2 60 3,0 3,0
3 57 0,5 0,5
4 50 0,5 0,8 2,5 3,8
5 11/2” 0,5 0,5
6 11/4” 0,5 0,5
7 1” 3,0 0,5 2,6 2,0 8,1
8 1” 1,0 1,3 2,0 4,3
9 50 1,0 0,8 2,5 4,3
10 57 1,0 1,0
11 60 3,0 3,0
12 80 0,8 2,5 3,3
Z02 devresi
13 11/4” 1,5 2,5 4,0
14 11/4” 0,5 0,5
15 1” 0,5 0,5
16 3/4” 3,0 0,5 3,4 3,0 9,9
17 3/4” 1,0 1,7 3,0 5,7
18 11/4” 1,0 2,5 3,5
102 devresi
19 1/2” 3,0 1,5 2,0 5,0 11,5
20 1/2” 1,0 2,0 5,0 8,0
21 3/4” 1,0 1,0
202 devresi
22 1/2” 3,0 1,5 2,0 5,0 11,5
23 1/2” 1,0 2,0 5,0 8,0
24 3/4” 1,0 1,0
302 devresi
25 1/2” 3,0 1,5 2,0 5,0 11,5
26 1/2” 1,0 4,0 5,0 10,0
106
6.2.2 Pompalı Merkezi Isıtma Sistemlerinde Boru Çapı Hesabı
Pompalı ısıtma sistemlerinde, doğal dolaşımlı sistemlerden farklı olarak; ısıtıcı akışkanın
sistemdeki dolaşımı bir dolaşım pompası ile sağlanır. Böylece sistemin daha kısa sürede ısıtma
yapması sağlanır ve basınç düşümünün daha etkili bir şekilde karşılanması nedeniyle daha
küçük çaplı borulardan oluşan bir sistem elde edilir. Pompalı sistemlerde pompa seçimi ve
boru çapı hesabı birbiri ile ilişkili konular olup, birlikte ele alınırlar. Sistemde kullanılacak olan
dolaşım pompası, sistemde dolaşacak olan su debisini dolaştırabilecek kadar basıncı sisteme
sağlamalıdır. Pompalı sistemlerde boru çapı hesabında iki temel yöntemden bir tanesi uygulanır [3]:
1. Sistemde boru çapları belirlenerek (boru parçalarında hız seçimi yapılarak), elde edilen
toplam basınç düşümü değerine göre pompa seçimi yapılır.
2. Sistemdeki toplam basınç düşümü belirlenerek (boru parçalarında özgül basınç düşümü
seçimi yapılarak) seçilen pompanın sağlayacağı basınca uygun boru çapları hesaplanır.
Her iki yöntem ile elde edilecek sonuç birbirine benzer olup, parametre seçiminde dikkatli
olmak koşulu ile aynı özellikte sistem tasarımı yapılmış olur. Bu ders notu kapsamında daha az
deneyim isteyen ve uygulanması göreceli olarak daha kolay olan ikinci yöntem kullanılacaktır.
Pompalı sistemler için boru çapı hesabında da öncelikle sistemde yer alan ve suyun
dolaşımının en zor olduğu kritik durumdaki devre belirlenmelidir. Pompalı sistemlerde ısıtıcı
akışkanın yoğunluk farkı nedeniyle ortaya çıkan etkin basınç göz önüne alınmadığından, kritik
devre; yatay ve düşey yönde kazandan en uzakta bulunan radyatöre ait devredir.
Pompalı sistemin kritik devresinde ortaya çıkan toplam basınç düşümü ;
Pkrit   (RL)   Z (6.8)

krit krit
değerinde olacaktır. Pompalı sistemlerde toplam basıncın %50’sinin boru sürtünmelerinde

kullanılacağı göz önüne alındığında, denge denklemi;
0,50Pkrit   (RL) (6.9)

krit
şeklinde ifade edilir. Pompalı sistemdeki kritik devreyi oluşturan boru parçaları için Tablo
6.2’den uygun bir R değeri seçilir ve proje üzerinden kritik devre toplam uzunluğu belirlenerek;
Pkrit   (RL) / 0,50 (6.10)

krit
olarak sistemin kritik devresinde ortaya çıkacak toplam basınç düşümü belirlenir.
Sistemde kullanılacak olan dolaşım pompasının seçiminde (6.10) bağıntısı ile belirlenen
değer ve sistemde dolaşacak ısıtıcı akışkan debisi esas alınır. Dolaşım pompası basıncının
107
belirlenmesinde; eğer basınç düşümü hesaplarında kazan dairesi dirençleri (kazan, toplayıcı-
dağıtıcı, pompa vb) göz önüne alınmışsa, kritik devre için hesaplanan ΔPkrit değeri %10
artırılarak pompa basıncı belirlenir. Diğer durumda (kazan dairesi kayıplarının göz önüne
alınmadığı) ise ΔPkrit değeri 29507850 Pa aralığında bir değer kadar artırılarak pompa basıncı
belirlenir. Dolaşım pompasının debisinin belirlenmesi için, kazan bir açık sistem olarak göz
önüne alındığında Termodinamiğin birinci yasası ifadesinden yararlanılarak;
  Q
V (m3/s) (6.11)
ort C ort (Tgidiş - Tdönüş )
ile sistemde dolaşan akışkan debisi belirlenir. İlgili üretici firma kataloglarından, hesaplanmış
olan basınç ve debi değerlerinin, karakteristik eğrisi üzerinde kesiştiği bir pompa seçilir. Seçilen
bu pompa basıncı esas alınarak sistemin kritik devresinde yeniden özgül basınç düşümü
hesaplanarak boru çapı hesaplama çizelgesinin (Çizelge 6.1) doldurulmasına geçilir.
Çizelgenin doldurulması doğal dolaşımlı sistemler için verilen şekilde yapılır. Ancak
boru çapı okuma çizelgeleri olarak Ek 2 (10oC sıcaklık farkı için) veya Ek 4 (20oC sıcaklık farkı
için) kullanılır. Kritik devredeki boru parçaları için belirlenen LR değerlerinin ve Z değerlerinin
toplanması ile elde edilen kritik devre toplam basınç düşümü değeri P, pompa basıncı ile
karşılaştırılarak daha küçük olduğunun görülmesi durumunda çap hesabının uygun olduğuna
karar verilir ve çizelgeye not edilir. Kritik devreden sonra diğer devrelerin çap hesabına geçilir.
Bu işleme geçilmeden önce; çap hesabı yapılacak olan devre ile kritik devrenin ortak olmayan
kısımlarında ortaya çıkan basınç düşümleri birbirine eşitlenerek, göz önüne alınan devre için
özgül basınç düşümü değeri belirlenir. Bu değer kullanılarak o devre için çap hesaplama
çizelgesinin doldurulmasına geçilir. Örneğin şekilde görülen basit bir pompalı sistemdeki B
radyatörüne ait devre için RB değeri;
6 3 A
 (RL  Z)   (RL  Z)
5 2
(6.12)
2
3
eşitsizliğini sağlayacak şekilde 5 B

6
3
1
0,50 (RL  Z)
RB  2
6
(6.13) Kazan
4
L 5
bağıntısı ile belirlenir ve bu değer ile Şekil 6.4 Pompalı basit bir ısıtma sistemi
B devresinde çap hesabına geçilir.
108
Örnek 6.6
Kolon şeması şekilde görülen alttan-dağıtmalı-alttan toplamalı basit bir pompalı ısıtma
sisteminde tabloda verilen bilgiler ışığında;
a) Pompa basıncının,
b) 6-7 no’lu borulardaki özel direnç değerlerinin hesaplanması
(Not: 1-4 hattında kazan dairesi kayıplarının göz önüne alındığı varsayılacaktır)
B A
6 7
Boru L R Z
No (m) (Pa/m) (Pa)
C
1-4 20 65 600
5 2
2-3 20 110 500
1 8 3 5-8 10 130 200

6-7 10 110 ?
4
Kazan
4
a) PA   (RL  Z)  65  20  600  110  20  500  4600 Pa
1
4 4
 Ppompa  PA  (10 / 100)PA   (RL  Z)  0,1 (RL  Z)  4600  0,1x 4600
1 1
 Ppompa  5060 Pa
b) B ve C radyatörlerinin bulunduğu kolonda, kritik devre ile ortak kullanılmayan kısımda

ortaya çıkan toplam basınç düşümünün, kritik devrenin 2 ve 3 no’lu boru parçalarında ortaya
çıkan toplam basınç düşümünden daha az olması gerektiğinden;
8 3
 (RL  Z)   (RL  Z)
5 2
koşulu sağlanacak şekilde Z6-7 değeri hesaplanır. Buna göre;
(RL+Z)5-8+(RL+Z)6-7  (RL+Z)2-3
130x10+200+110x10+Z6-7 = 110x20+500
Z6-7 = 100 Pa
109
Örnek 6.7
Kolon şeması şekilde görülen 90o/70o C ‘lik alttan dağıtmalı-alttan toplamalı pompalı ısıtma
sisteminde; pompa basıncı ve debisi ile, 101 (kritik devre), Z01, 102 ve Z02 nolu radyatörlere
ait devreler için boru çapı hesaplama çizelgesinin doldurularak boru çaplarının belirlenmesi.
-I- -II- -III- -IV- -V-

19=1,6 m 7=1,6 m
102 101 101
22oC 22oC 22oC
3600 W 3600 W 3800 W
20=1,5 m 8=1,5 m
18-21=4,5 m 6-9= 4,5 m
7200 W
23=1,6 m 15=1,6 m
Z02 Z01 Z01
20oC 22oC 22oC
3500 W 3300 W 3500 W
24=1,5 m 16=1,5 m
13800 W
13900 W
14200 W
6900 W
17-22=3,5 m
2=1,8 m
13=1,6 m 3-12=5,8 m 4-11=4,2 m 5-10=13 m

1=1,5 m
14=2,6 m
Pompa basıncı:
Kazan dairesindeki kayıplar göz önüne alındığından;
Ppompa  1,1Pkrit  1,1x[ (RL)   Z]

krit krit
bağıntısı kullanılmalıdır. Toplam basıncın %50’sinin boru sürtünmelerinde kullanılacağı

varsayımı göz önüne alınarak;
Ppompa  1,1x[ (RL) / 0,50]  1,1x[R krit (L1  L 2  L 3-12  ...  L 7  L 8  ...  L14 ) / 0,50]
krit
R değeri için Tablo 6.2’den Rkrit=100 Pa/m değeri seçilir ve yerine yazılırsa;
110
ΔPpompa = 1,1x[100x(1,5 + 1,8 + 5,8 + 4,2 + 13 + 4,5 + 1,6 + 1,5 + 1,6 + 2,6) / 0,50]
ΔPpompa = 1,1x[100x( 38,1) / 0,50]
ΔPpompa = 8382 Pa
Pompa debisi:
(6.11) bağıntısından pompa debisi için ( ρ80 o C = 972 kg / m 3 , C80 o C = 4,198 kJ/ kgK )
 = Q 63000
V =
ρ ort C ort ( Tgidiş - Tdönüş ) 972x4 ,198x( 90 - 70)
 = 0,772 m 3 / s
 V
değeri hesaplanır. Hesaplanan pompa basıncı ve debisine göre mevcut firma kataloglarından
uygun bir pompa seçimi yapılır. Seçimi yapılan pompanın yeni basınç ve debi değerleri esas
alınarak sistemde çap hesabına geçilir. Buradaki örnekte seçilen pompaya ait karakteristik eğri
 = 0,772 m 3 / s değerine karşılık gelen ΔPpompa = 8915 Pa değeri
 eğrisi) V
üzerinde (P- V
okunur ve çap hesabında bu basınç esas alınır.
Kritik devre için R değeri hesabı:

Sistemde yukarıda belirlenen değerde basınç sağlayan pompanın kullanılacağı göz önüne
alınarak kritik devre için R değeri;
0,50xPpompa 0,50x8915
R krit  
L
krit
38,1
 Rkrit117 Pa/m
olarak belirlenir ve bu değer ile boru çapı hesaplama çizelgesinin doldurulmasına geçilir.
111
Termodinamik Kat -
Anabilim Dalı Tesisin Adı:.....................Örnek 6.7.................................... Tarih 22.11.2003
Fark
Parçalar
farkı 10C Boru

Isı
olduğuna parçası
Kritik devre ; Rkrit=117 Pa/m; Ppompa=8915 Pa
1-14 63000 4,1 11/2“ 0,6 98,1 402 18,5 3089
2-13 56100 3,4 11/2“ 0,55 78,5 267 6,0 873
3-12 42300 5,8 11/4“ 0,55 98,1 567 1,5 221
4-11 28400 4,2 11/4“ 0,36 44,1 185 1,5 95
5-10 14200 13 1“ 0,3 49,0 637 10,1 441
6-9 7400 4,5 3/4“ 0,26 49,0 221 1,5 50
7-8 3800 3,1 1/2“ 0,24 63,7 197 23,0 647
2476 + 5416 = 7892 Pa  8915 Pa (Uygun)

Z01 devresi
9 16 16
Σ( RL + Z ) = 221+ 50 +197 + 647 = 1115Pa  Σ ( RL + Z ) RZ01=0,50x1115/ Σ L
6 15 15
 RZ01=0,50x1115/(3,1)  RZ01=180 Pa/m
15-16 3500 3,1 1/2“ 0,22 53,9 167 19,5 458
167 + 458 = 625 Pa  1115 Pa (Uygun)

102 devresi
10 22 22
Σ ( RL + Z ) = 637 + 441+ 221+ 50 +197 + 647 = 2193Pa  Σ ( RL + Z ) R102=0,50x2193/ Σ L
5 17 17
 R102=0,50x2193/(11,1)  R102=99 Pa/m
17-22 14200 3,5 1“ 0,3 49,0 172 8,5 375
18-21 7400 4,5 3/4“ 0,26 49,0 221 1,5 50
19-20 3800 3,1 1/2“ 0,24 58,8 182 23,0 647
575 + 1072 = 1647 Pa  2193 Pa (Uygun)

Z02 devresi
21 24 16
Σ ( RL + Z ) = 221+ 50 +182 + 647 = 1100Pa  Σ ( RL + Z ) RZ02=0,50x1100/ Σ L
18 23 15
 RZ02=0,50x1100/(3,1)  R102=177 Pa/m
23-24 3500 3,1 1/2“ 0,22 53,9 167 19,5 458
167 + 458 = 625 Pa  1100 Pa (Uygun)
112
Makina Müh. Bölümü -
Kat
Termodinamik
Anabilim Dalı Tesisin Adı:.....................Örnek 6.7................................. Tarih 22.11.2003


Çift Dirsek (Dar)
Deve Boynu 90

Pantolon Parçası
T- Karşıt Akım
Boru Çapları
Şiber Vana
S Parçası
Dirsek
1/2" 1,5 2,0 1,1 17,0 3,0 8,5 5,0

3/4" 1,1 1,7 0,6 13,0 3,0 6,0 3,0
1" 0,9 1,3 0,5 12,0 3,0 6,0 2,0
Boru Çapı
Toplam
Parça No
11/4" 0,5 1,1 0,4 10,0 2,5 5,0 2,0

11/2" 0,4 1,0 0,3 8,0 2,5 -- --
3,0 0,5 1,5 0,5 0,1 2,0 1,0 1,5 3,0 0,5 1,0 2" 0,5 0,8 0,3 7,0 2,5 -- --
Kritik devre
1 11/2” 3,0 2,0 10,0 15,0
2 11/2” 3,0 3,0
3 11/4” 0,5 0,5
4 11/4” 0,5 0,5
5 1” 0,5 1,3 3,0 4,8
6 3/4” 0,5 0,5
7 1/2” 3,0 3,0 2,0 5,0 13,0
8 1/2” 3,0 2,0 5,0 10,0
9 3/4” 1,0 1,0
10 1” 1,0 1,3 3,0 5,3
11 11/4” 1,0 1,0
12 11/4” 1,0 1,0
13 11/2” 3,0 3,0
14 11/2” 1,0 2,5 3,5
Z01 devresi
15 1/2” 3,0 1,5 2,0 5,0 11,5
16 1/2” 1,0 2,0 5,0 8,0
102 devresi
17 1” 1,5 3,0 4,5
18 3/4” 0,5 0,5
19 1/2” 3,0 3,0 2,0 5,0 13,0
20 1/2” 3,0 2,0 5,0 10,0
21 3/4” 1,0 1,0
22 1” 1,0 3,0 4,0
Z02 devresi
23 1/2” 3,0 1,5 2,0 5,0 11,5
24 1/2” 1,0 2,0 5,0 8,0
113
Örnek 6.8
Kolon şeması şekilde görülen 90o/70o C ‘lik üstten dağıtmalı-alttan toplamalı pompalı ısıtma
sisteminde; pompa basıncı ve debisi ile, Z02 nolu radyatöre ait devre için boru çapı hesaplama
çizelgesinin doldurularak boru çaplarının belirlenmesi.
Hava
Tüpü
4=8 m 3=5 m 2=4 m

13=3 m
5=1 m 14=1 m
301 302 303 304 305
20C 22C 22C 22C 22C
2900 W 2900 W 2700 W 2900 W 2900 W
5500 W 5500 W 5500 W 5500 W 5500 W
19=2,5 m
15=3,5 m
6=3,5 m
20=1 m
201 202 203 204 205
20C 22C 22C 22C 22C
2900 W 2300 W 2300 W 2300 W 2500 W
5500 W 21=1 m5500 W 5500 W 5500 W 5500 W
22=2,5 m
16=2,5 m
7=2,5 m
1=14 m
23=1 m
101 102 103 104 105
20C 22C 22C 22C 22C
2300 W 2300 W 2300 W 2100 W 2300 W
5500 W 24=1 m5500 W 5500 W 5500 W 5500 W
25=3,5 m
17=2,5 m
8=2,5 m
Z01 Z02 Z03 Z04 Z05

20C 22C 22C 22C 22C
2300 W 2000 W 2100 W 2100 W 2100 W
5500 W 26=1 m5500 W 5500 W 5500 W 5500 W
18=2 m
9=6 m 10=5 m 11=5 m
12=8 m
114
Pompa basıncı:
Kazan dairesindeki kayıplar göz önüne alındığından;
Ppompa  1,1xPkrit  1,1x[ (RL)   Z]

krit krit
Ppompa  1,1x[ (RL) / 0,50]  1,1x[R krit (L1  L 2  .....  L12 ) / 0,50]
krit
R değeri için Tablo 6.2’den Rkrit=100 Pa/m değeri seçilir ve yerine yazılırsa;
ΔPpompa = 1,1x[100x(14 + 4 + 5 + 8 + 1 + 3,5 + 2,5 + 2,5 + 6 + 5 + 5 + 8 ) / 0,50]

ΔPpompa = 1,1x[100x( 64,5) / 0,50]
 ΔPpompa = 14190 Pa
Pompa debisi:
(6.11) bağıntısından pompa debisi için ( ρ80 o C = 972 kg / m 3 , C80 o C = 4,198 kJ/ kgK )
 = Q 48500
V =
ρ ort C ort ( Tgidiş - Tdönüş ) 972x4 ,198x( 90 - 70)
 = 0,594 m 3 / s
 V
değeri hesaplanır. Hesaplanan pompa basıncı ve debisine göre mevcut firma kataloglarından
uygun bir pompa seçimi yapılır. Seçimi yapılan pompanın yeni basınç ve debi değerleri esas
alınarak sistemde çap hesabına geçilir. Buradaki örnekte seçilen pompaya ait karakteristik eğri
 = 0,594 m 3 / s değerine karşılık gelen ΔPpompa = 14500 Pa değeri
 eğrisi) V
üzerinde (P- V
okunur ve çap hesabında bu basınç esas alınır.
Kritik devre için R değeri hesabı:

Sistemde yukarıda belirlenen değerde basınç sağlayan pompanın kullanılacağı göz önüne
alınarak kritik devre için R değeri;
0,50xPpompa 0,50x14500
R krit    Rkrit112 Pa/m
L
krit
64,5
olarak belirlenir ve bu değer ile boru çapı hesaplama çizelgesinin doldurulmasına geçilir.
115
Termodinamik Kat -
Anabilim Dalı Tesisin Adı: :.........…............ Örnek 6.8 .................................. Tarih 05.12.2003
Fark
Parçalar
farkı 10C Boru

Isı
olduğuna parçası
Kritik devre ; Rkrit=112 Pa/m; Ppompa=14500 Pa
1-12 48500 22 11/4“ 0,6 118 2596 18,6 3254
2-11 29300 9 11/4“ 0,38 49 441 6,0 422
3-10 19900 10 1“ 0,44 98 980 1,5 141
4-9 10400 14 3/4“ 0,38 98 1372 10,9 775
8 8100 2,5 3/4“ 0,3 59 148 1,0 44
7 5800 2,5 3/4“ 0,22 32 80 1,0 24
5-6 2900 4,5 1/2“ 0,19 39 176 21,5 379
5793 + 5039 = 10832 Pa14500 Pa(Uygun)

302 devresi
9 18 18
Σ( RL + Z ) = 1372 + 775 +148 + 44 + 80 + 24 +176 + 379 = 2998Pa  Σ ( RL + Z ) R302=0,50x2998/ Σ L
4 13 13
 R302=0,50x2998/(14,5)  R302=103 Pa/m
13-18 9500 5 3/4“ 0,34 78 390 8,5 481
17 7500 2,5 3/4“ 0,26 49 123 1,0 33
16 5200 2,5 3/4“ 0,18 25 63 1,0 16
14-15 2900 4,5 1/2“ 0,19 39 176 21,5 379
752 + 909 = 1661 Pa  2998 Pa (Uygun)

202 devresi
15 21 21
Σ ( RL + Z ) = 176 + 379 = 555Pa  Σ ( RL + Z ) R202=0,50x555/ Σ L  R202=0,50x555/(4,5)  R202=62 Pa/m
14 19 19
19 6600 2,5 3/4“ 0,24 39 98 0,5 14
20-21 2300 2 1/2“ 0,15 25 50 19,5 213
148 + 227 = 375 Pa  555 Pa (Uygun)

102 devresi
21 24 24
Σ ( RL + Z ) + ( RL + Z )16 = 50 + 213 + 63 +16 = 342Pa  Σ ( RL + Z ) R102=0,50x342/ Σ L
20 22 22
 R102=0,50x342/(4,5)  R102=38 Pa/m
22 4300 2,5 3/4“ 0,15 19 48 0,5 5
23-24 2300 2 1/2“ 0,15 25 50 19,5 213
98 + 218 = 316 Pa  342 Pa (Uygun)
116
Termodinamik Kat -
Anabilim Dalı Tesisin Adı: :.........…............ Örnek 6.8 .................................. Tarih 05.12.2003
Fark
Parçalar
farkı 10C Boru

Isı
olduğuna parçası
Z02 devresi
24 26 26
Σ ( RL + Z ) + ( RL + Z )17 = 50 + 213 +123 + 33 = 419Pa  Σ ( RL + Z ) RZ02=0,50x419/ Σ L
23 25 25
 R102=0,50x419/(4,5)  R102=47 Pa/m
25-26 2000 4,5 1/2“ 0,13 22 99 20,5 169
99 + 169 = 268 Pa  419 Pa (Uygun)
117
Makina Müh. Bölümü -
Kat
Termodinamik
Anabilim Dalı Tesisin Adı:.....................Örnek 6.8................................. Tarih 05.12.2003


Çift Dirsek (Dar)
Deve Boynu 90

Pantolon Parçası
T- Karşıt Akım
Boru Çapları
Şiber Vana
S Parçası
Dirsek
1/2" 1,5 2,0 1,1 17,0 3,0 8,5 5,0

3/4" 1,1 1,7 0,6 13,0 3,0 6,0 3,0
1" 0,9 1,3 0,5 12,0 3,0 6,0 2,0
Boru Çapı
Toplam
Parça No
11/4" 0,5 1,1 0,4 10,0 2,5 5,0 2,0

11/2" 0,4 1,0 0,3 8,0 2,5 -- --
3,0 0,5 1,5 0,5 0,1 2,0 1,0 1,5 3,0 0,5 1,0 2" 0,5 0,8 0,3 7,0 2,5 -- --
Kritik devre
1 11/4” 3,0 2,0 10,0 15,0
2 11/4” 3,0 3,0
3 1” 0,5 0,5
4 3/4” 0,5 1,7 2,5 5,2
5 1/2” 3,0 1,5 2,0 5,0 11,5
6 1/2” 1,0 4,0 5,0 10,0
7 1/2” 1,0 1,0
8 3/4" 1,0 1,0
9 3/4” 1,0 1,7 3,0 5,7
10 1” 1,0 1,0
11 11/4” 3,0 3,0
12 11/4” 1,1 2,5 3,6
302 devresi
13 3/4” 1,5 3,0 4,5
14 1/2” 3,0 1,5 2,0 5,0 11,5
15 1/2” 1,0 4,0 5,0 10,0
16 3/4” 1,0 1,0
17 3/4" 1,0 1,0
18 3/4” 1,0 3,0 4,0
202 devresi
19 3/4” 0,5 0,5
20 1/2” 3,0 1,5 2,0 5,0 11,5
21 1/2” 1,0 2,0 5,0 8,0
102 devresi
22 3/4" 0,5 0,5
23 1/2” 3,0 1,5 2,0 5,0 11,5
24 1/2” 1,0 2,0 5,0 8,0
Z02 devresi
25 1/2” 3,0 0,5 4,0 5,0 12,5
26 1/2” 1,0 2,0 5,0 8,0
118
BÖLÜM 7
______________________________________________________
KAZAN VE DİĞER ELEMANLARIN HESABI VE SEÇİMİ
Isıtma sistemi elemanlarının hesaplanması ve seçiminin yapılmasına, tesisatın kurulacağı

yapıdaki ısıtma gereksinimi hesaplarından sonra geçilir. Bu amaçla; sistemdeki toplam ısı
gereksinimi, çalışma basıncı (statik basınç + pompa basıncı + genleşme deposu basıncı),
kullanılacak yakıtın cinsi ve özellikleri, sıvı yakıtlı sistemler için yakıt deposu büyüklüğü, suyun
özellikleri gibi bilgiler belirlenmiş olmalıdır. Bir ısıtma tesisatında kullanılacak olan başlıca
elemanlar; kazan, yakıt deposu, yakıt pompası, hat ısıtıcıları, brülör, yakma havası vantilatörü,
baca, dolaşım pompası, toplayıcı, genleşme deposu ve kontrol elemanlarıdır [3].
7.1 SICAK SU KAZANI

Isıtma tesisatında kullanılacak olan sıcak su kazanları, ısıtma güçleri ve ısıtma yüzeyleri esas
alınarak seçilirler. Sıcak su kazanının ısıtma gücü (Qk), ısıtma tesisatının toplam ısı gereksinimi
(Qh) değeri esas alınarak;
Q k.  Q h (1  Z R ) (W) (7.1)
bağıntısı ile belirlenir. Burada ZR ; artırım katsayısı olup yerine göre;
a) Ana dağıtım borularının sıcak hacimlerden ısı yalıtımlı olarak geçmesi ve kolonların
duvar üstünde bulunması durumunda 0,05;
b) Ana dağıtım borularının soğuk hacimlerden ısı yalıtımlı olarak geçmesi ve kolonların
duvar üstünde bulunması durumunda 0,10;
c) Ana dağıtım borularının soğuk çatı arasından ısı yalıtımlı olarak geçmesi ve kolonların
dış duvarlara açılmış kanallara (tesisat bacaları) yerleştirilmesi durumunda 0,15
Olarak seçilmelidir[4]. Bu değere göre kazan ısıtma yüzeyi;
Ok
A k.  (m2) (7.2)
k
bağıntısı ile hesaplanır. Burada k; kazan ısıtma yüzeyi verdisi (W/m2) olup, kazanın birim
ısıtma yüzeyinden ısıtılan akışkana geçen ısı miktarıdır. Isıtma yüzeyi verdisi katı yakıtlı
kazanlarda 6978 W/m2, sıvı yakıtlı kazanlarda 9304 W/m2, gaz yakıtlı kazanlarda da yine 9304
W/m2 olarak göz önüne alınmalıdır [4].
7.2 YAKIT MİKTARI HESABI

Yıllık yaklaşık yakıt miktarı, ısıtma tesisatı projelerinin hazırlanması sırasında yakıt deposu
hacminin boyutlandırılması için esas alınacak yakıt miktarıdır. Bu miktar;
O h .z.Z.3,6
B (kg/yıl) (7.3)
2.H u . k
bağıntısıyla hesaplanır [4]. Burada Qh ; ısıtma tesisatının toplam ısı gereksinimi (W), z; işletme
türüne bağlı olarak tesisatın günlük çalışma süresi (saat/gün) olup, Çizelge 4.4’ten alınır. Z;
iklim koşullarına göre tesisatın yıllık çalışma süresi (gün/yıl), Hu; sistemde kullanılan yakıtın alt
ısıl değeri (kJ/kg), k ise kazanın toplam verimidir. Tesisatlarda kullanılan yakıtlar için alt ısıl
değer ve toplam verim değerleri Çizelge 7.1’de verildiği gibi kullanılabilir [4].
Çizelge 7.1 Yakıt alt ısıl değeri ve kazan toplam verimleri [4]
Yakıt Cinsi Hu (kJ/kg) k
Linyit kömürü 10 000 0,60
Kok kömürü 25 000 0,65
Zonguldak maden kömürü 29 000 0,65
Yağyakıt (Fuel-oil) 41 600 0,75
7.3 GENLEŞME DEPOSU

Sıcak sulu ısıtma sistemlerinde su 10 oC’den 90 oC’ye ısıtıldığında hacmi, ilk hacminin %3,55’i
oranında artar. Sudaki sıcaklık artışına bağlı olarak ortaya çıkan bu genleşmeyi karşılamak üzere
tesisatta genleşme depoları kullanılır. Genleşme depoları aynı zamanda sistemin güvenliğini
(basıncın kontrolünü) ve sisteme gerekli su desteği görevlerini de yerine getirir. Tesisatta
kullanılacak olan genleşme deposu hesabına geçmeden önce sistemde genleşen su hacmi
hesabı yapılmalıdır. Genleşen su hacmi için önce sistemdeki su hacmi (Vs) Şekil 7.1 yardımıyla
yaklaşık olarak belirlenir. Sistemdeki genleşen su hacmi ise;
8.Vs
Vg  (lt) (7.4)
100
bağıntısı ile hesaplanır. [4].

120
Şekil 7.1 Sistemdeki su hacminin belirlenmesi [3]
7.2.1 Açık Genleşme Deposu Hesabı

Açık genleşme depoları atmosfere açık olup, ısıtma sisteminde boru tesisatının en üst
seviyesinin daha üstünde bir yere (çatı arası) yerleştirilirler. Tesisatta suyun buharlaşması, çeşitli
kaçaklar, onarım ve bakım gibi nedenlerle kaybolan su, genleşme deposundan sağlanır. Açık
genleşme deposundaki su seviyesinin belirli bir minimum değerin altına düşmesi halinde elle
veya bir şamandıra yardımıyla dışarıdan otomatik olarak sisteme su basılır. Açık genleşme
deposunun hacmi; (7.4) bağıntısı ile hesaplanan genleşen su hacminin iki katı olarak
seçilmelidir [4]. Genleşme depoları boyut ve şekil olarak TS 713’e [14] uygun olarak
seçilmelidir. Şekil 7.2’de açık bir genleşme deposu için olan standart ölçüler görülmektedir.
7.2.2 Kapalı Genleşme Deposu Hesabı

Kapalı genleşme depolarının en önemli özelliği, ısıtma tesisatı suyunun havayla temas etmesini
önlemesidir. Bu sayede sistem suyunun oksijenden korunması ve tesisatın korozyondan
etkilenmesi önlenmiş olur. Ayrıca ısıtma sistemi atmosfer basıncı üstünde çalışacağından
tesisatın hava almasının da önüne geçilmiş olunur. Öte yandan açık genleşme depolu
sistemlerde ortaya çıkan suyun buharlaşarak kaybolması ve dolayısıyla enerji kaçağına yol
açması gibi sorunların da önüne geçilir. Tesisatta kazanın hemen yanına monte edildiklerinden,
121
açık sistemlere göre tesisat borularından da tasarruf sağlarlar. Kapalı genleşme depolu ısıtma
sistemleri günümüzde oldukça yaygınlaşmıştır. Kapalı genleşme deposu hacmi;
(0,000738.t  0,03348).Vs
Vg  (m3) (7.5)
Pa Pa

Pf Po
bağıntısı ile hesaplanır [4]. Burada; Vg genleşme deposunun en küçük hacmi, Vs ısıtma
sistemindeki toplam su hacmi (m3), t en yüksek ortalama işletme sıcaklığı (oC), Pa genleşme
deposunun ilk kez doldurulmasında suyun genleşme deposu girişindeki mutlak basınç
(atmosfer basıncı olup 100 kPa), Pf deponun doldurulmasında depo içerisindeki mutlak basınç
(kPa), Po genleşme deposunun karşılaşabileceği en yüksek mutlak basınçtır (kPa) [4].
Şekil 7.2 Açık genleşme deposu temel ölçüleri [3]
Kapalı genleşme depoları Şekil 7.3’te görüldüğü gibi üstünde basınçlı azot gazı bulunan
kauçuk esaslı bir diyafram içerir. Altındaki tesisat bağlantı deliğinden içerisine giren su
genişleyince diyafram yukarı doğru açılır ve azot gazını sıkıştırır. Gaz tarafında sisteme
uygulanan basınç artar. Tesisat üzerindeki emniyet ventili basıncın yüksek değerlere çıkmasını
önler. Kapalı genleşme depoları sadece otomatik kontrollü olarak mekanik yanma sağlanan sıvı
ve gaz yakıtlı ısıtma sistemlerinde kullanılabilir. Elle beslemeli katı yakıtlı sistemlerde yüksek
sıcaklık artışları olabilmesi nedeniyle kapalı genleşme depoları katı yakıtlı sistemlerde
kullanılmamalıdır.
122
Şekil 7.3 Diyaframlı kapalı genleşme deposu
7.4 GÜVENLİK BORULARI

Sıcak sulu ısıtma sistemlerinde kazanlar bir gidiş ve bir dönüş güvenlik boruları ile
donatılmalıdır. Gidiş ve dönüş emniyet borularının çapları amprik olarak tanımlanan;
Q k / 1,163
d g  1,5  1,5. (mm) (7.6)
1000
Q k / 1,163
d d  1,5  (mm) (7.7)
1000
bağıntıları ile hesaplanmalıdır. Burada Qk kazan ısıtma gücüdür (W). Güvenlik borularının
iç çapı en az 25 mm olmalıdır.
123
BÖLÜM 1
______________________________________________________
GİRİŞ
1.1 GENEL BİLGİLENDİRME

İnsanın kendisini rahat ve sağlıklı hissedebileceği bir ortamın oluşmasını sağlayan ısıtma
havalandırma ve iklimlendirme sistemleri, dünya üzerindeki farklı kültürlere sahip toplumlar
tarafından farklı şekillerde uygulanmaktadır. İklimsel özellikler, yakıt türü, kültürel anlayış,
verimlilik, çevresel etkenler, teknolojik ve bilimsel altyapı, ısıtma sistemlerinin geliştirilmesi ve
uygulanması aşamalarında önemli birer etken olmaktadır.
Son yıllarda artış gösteren çeşitli çevre sorunları ve enerji konusunda her zaman
yaşanan temin ve kullanım sorunları, günümüzde enerjinin her aşamada verimli kullanılmasını
zorunlu kılmıştır. Bu bağlamda ortaya çıkan enerji verimliliği kavramı; refah düzeyinden ödün
vermeksizin en az enerji kullanımı ile en fazla yarar elde etme anlamına gelmektedir. Enerji
verimliliği, enerji kaynaklarının daha ekonomik kullanılmasından başlayan ve günlük yaşam
içerisindeki en basit enerji tasarruflarına kadar uzanan stratejik bir planlama gerektirmektedir.
Fosil yakıtlara dayalı enerji kaynaklarındaki azalma ve dünya ekolojisindeki değişimlerin kontrol
altına alınması isteği, bölgesel çevre sorunları, küresel ve bölgesel ticaret ve yatırım anlaşmaları,
sürdürülebilir kalkınma isteği gibi nedenler dolayısıyla enerji verimliliği, günümüzde oldukça
önem kazanan bir konu durumuna gelmiştir.
İlk olarak Norveç eski Başbakanı Gro Harlem Brundtland tarafından kullanılan
sürdürülebilir kalkınma kavramı; “Gelecek kuşakların gereksinimlerini karşılama yeteneklerine
engel olmadan, bugünün gereksinimlerini karşılamak” şeklinde yapılan kalkınma olarak
tanımlanmaktadır. Enerji temini ve kullanımı ile çevre arasındaki fonksiyonel ilişki nedeniyle,
konu ile ilgili olarak yapılmakta olan bütün çok uluslu toplantılarda enerji ve çevre dengesinin
korunması esas alınmaktadır. Bu bağlamda Birleşmiş Milletler öncülüğünde başlatılmış olan
konferanslar dizisinden, 1992 yılında Rio de Janeiro’da yapılmış olan Çevre ve Kalkınma
Konferansı en yüksek katılımlı olması ve alınan kararlar bakımından en önemli olanlarındandır.
Bu konferansı izleyen yıllarda yapılmış olan 1997 New York ve 2002 Johannesburg zirvesi
sürdürülebilir kalkınma konularında yapılmış olan en önemli çok uluslu toplantılar olmuştur.
Johannesburg zirvesinde alınan önemli kararlardan bir tanesi de; yenilenebilir kaynaklara dayalı
enerji kullanımın özendirilmesi yönündedir.
1973 yılı sonunda yaşanan petrol krizi, dünyada ekonomik bir bunalıma ve enerji
darboğazının doğmasına yol açmıştır. Ülkeler, enerji yetersizliğinin ekonomileri üzerindeki
olumsuz etkilerini hafifletmek amacıyla, enerjinin verimli kullanılması, yeni enerji kaynaklarının
araştırılması ve geliştirilmesi konularına önem vermeye başlamışlardır. Yeni enerji
kaynaklarının geliştirilmesi çalışmaları, iyi bir bilimsel alt yapı ve mali kaynak gerektirmektedir.
Bu nedenle bu türden çalışmalar teknolojik düzeyi yüksek gelişmiş ülkelerde büyük bir hızla
yürütülmektedir. yeni enerji teknolojilerini geliştirmenin yanı sıra, mevcut kaynaklara dayalı
olarak sağlanan enerjinin verimli kullanılması, her ülkenin kendi yapısına uygun enerji
politikalarının oluşturulması ile sağlanabilir. Bu amaçla çeşitli teşvik politikaları geliştirilmekte
ve toplumu bilinçlendirme çalışmaları yapılmaktadır.
Ülkemizdeki enerji kullanımı ile ilgili olarak 1990-2001 yılları arasındaki sektörel
dağılım Tablo 1'de görülmektedir [1]. Tabloda verilen oniki yıllık değerlerin toplamlarına ait
ortalama değerler göz önüne alındığında; konutlarda %27,68, endüstride %27,46, ulaşımda
%15,79 şeklinde bir dağılım olduğu görülmektedir. Konutlarda kullanılan enerjinin %80'inin
ısıtma amaçlı olduğu ve bu enerjinin büyük ölçüde fosil kaynaklı yakıtlardan sağlandığı göz
önüne alınırsa, hava kirliliği oluşumunda konutların etkisi açık olarak ortaya çıkmaktadır. Bu
bağlamda; konutlarda ısıtma amaçlı enerji kullanımını azaltma yönünde yapılacak
düzenlemelerin, ekonomiye sağlayacağı katkının yanı sıra hava kirliliğinin azaltılmasına da katkı
sağlayacağı açıktır. Konutlarda enerji verimliliği büyük ölçüde ısı yalıtım önlemleri ve ısıtma
sistemlerinin iyileştirilmesi üzerine alınacak önlemler ile sağlanabilir. Konutlarda ısı yalıtımının
sağlanması konusunda ülkemizde atılan ilk önemli adım; 14 Haziran 2000 tarihinde yürürlüğe
giren ve Mart 1989 tarihli eski TS 825'in yeni bir düzenlemesi olan yeni "TS 825-Binalarda Isı
Yalıtım Kuralları" standardıdır [2].
Tablo 1.1 Ülkemizde enerjinin sektörlere göre kullanım durumu (Bin TEP) [1]
Enerji Çevrim
Yıllar Konut Endüstri Ulaşım Tarım Toplam
Dışı Tesisleri
1990 16087 14543 8723 1956 1031 11377 53717
1991 16646 15181 8304 1976 1203 11698 55008
1992 17491 15454 8545 1994 1450 12526 57460
1993 17734 16333 10419 2450 1743 12386 61065
1994 17163 15272 9907 2480 1349 13786 59957
1995 18469 17372 11066 2556 1386 13703 64552
1996 19373 20050 11778 2714 1643 15212 70770
1997 20672 21790 11338 2823 1788 16335 74746
1998 20298 21555 10760 2827 2272 18096 75808
1999 20228 20894 13322 2923 1881 19262 78510
2000 20939 23615 12117 2962 1900 21095 82628
2001 19793 21009 12000 2951 1637 20795 78185
1.2 ISIL KONFOR

İnsanın bulunmakta olduğu ortamda kendisini rahat hissedebileceği düzeydeki ortam hava
sıcaklığı, nem, hava hızı ve ışınımla ısı kaybı gibi özellikler ısıl konforu oluşturur. Isıl konfor
koşulları; kullanılan ortamın türü, ortamda yürütülen etkinlik, giyim-kuşam vb. etkenlere bağlı
olarak değişen değerler alabilir.
2
İnsan etkinlik düzeyine bağlı olarak 100 ile 1000 W arasındaki değerlerde ısı üretir. Isıl
konfor hissi bu üretilen ısının rahatça ortama yayılabilmesi ile ilişkilidir. Konfor hissinin
devamı için vücut sıcaklığının çok dar bir aralıkta korunabilmesi gerekir. Bu sıcaklığın sabit
tutulabilmesi ise, üretilen bu ısının ortama geçmesi ile olanaklıdır. Bu tanımlama ile ısıl
konforun bir enerji dengesi olarak modelinin kurulabileceği anlaşılır. Ortam havasını
çevreleyen yüzey sıcaklıkları, insan vücudundan ışınımla olan ısı kaybını etkilediğinden, belirli
değerlerde tutulması gerekir. Pratikte ortam hava sıcaklığı ile ortamı çevreleyen yüzeylerin
ortalama sıcaklığı arasındaki fark 2 oC’den büyük olmamalıdır. Bu nedenle ısıtma projelerinin
hazırlanmasında, ortamı çevreleyen yüzey sıcaklılarının da göz önüne alınacak şekilde tasarım
yapılmasına özen gösterilmelidir. Yapı duvarlarında uygulanan ısı yalıtımı enerji ekonomisi
kadar ısıl konforun sağlanması için de gereklidir [3].
Isıtma tesisatı hesapları ve projesi yapılırken; öncelikli olarak hesabı yapılan ortamın
birim zamandaki ısı gereksinimi belirlenerek buna uygun ısıtıcı seçiminin yapılması hedeflenir.
Ortamların ısı gereksinimleri; ortamı çevreleyen çeşitli bileşenlerden düşük sıcaklıktaki çevre
ortamlara geçen ısının bulunması ile belirlenir. Diğer bir deyişle; projelendirme sıcaklıklarında
ortamdan olan ısı kayıplarının toplamı, ortama ısıtıcı tarafından sağlanacak olan ısı anlamına
gelmektedir. Her bir ortam için yapılan ısı gereksinimi hesapları ile bina için olan toplam ısı
gereksinimi ve gerekli kazan kapasitesi hesaplanır. Daha sonra da borular, genleşme deposu,
dolaşım pompası gibi diğer sistem elemanlarının hesabı ve seçimi yapılır.
1.3 GRUPLANDIRMA
Günümüzde ısıtma sistemleri başlıca dört ana grup altında toplanmıştır. Bunlar;
1. Merkezi ısıtma (Bina altından ısıtma),

2. Tekil ısıtma (Kat ısıtması),
3. Bölge ısıtması (Uzaktan ısıtma)
a) Sıcak su ile bölge ısıtması,
b) Kızgın su ile bölge ısıtması,
c) Buhar ile bölge ısıtması,
4. Özel ısıtma sistemleri
olarak adlandırılmaktadır [3]. Bu sistemlerden her birinin diğerine göre üstün ve eksik yönleri
mevcuttur. Sistem seçiminde göz önüne alınması gereken kriterler; konfor, ilk yatırım maliyeti,
işletme maliyeti, servis bakım sıklığı ve kolaylığı, işletme kolaylığı ve çevre faktörüdür. Örneğin
bir işletme maliyeti olarak sistemde kullanılacak olan yakıtın göz önüne alınması durumunda,
bölge ısıtmasında kömür kullanımı daha ekonomik olmaktadır.
1.3.1 Merkezi Isıtma

Bina altından ısıtma olarak da adlandırılan bu ısıtma sistemi genel olarak; sıcak su (kalorifer)
kazanı, su taşıyıcı borular, ısıtıcı elemanlar (radyatör, konvektör vb), dolaşım pompası,
3
genleşme deposu, otomatik kontrol cihazları ve çeşitli dolaşım elemanlarından oluşur. Isıtıcı
akışkan olarak sıcaklığı 110°C değerinin altında bulunan sıcak su kullanılır. Sıcak su sistemleri
atmosfere açık veya kapalı olabilir ve su sıcaklığı 90°C değerini aşmaz. Sıcak su kazanında
üretilen sıcak su, borularla ısıtılacak hacimlere yerleştirilmiş radyatör, konvektör, sıcak hava
cihazı gibi ısıtıcı elemanlara taşınır. Burada soğuyarak ısısını oda hacmine bırakan sıcak su
kazana geri döner.
Suyun dolaşımı, dolaşım pompası ile sağlanır. Dolaşım pompası kazandan itibaren olan
gidiş hattına bağlanmalıdır. Sistemde mevcut suyun ısınması sırasında ortaya çıkan hacim artışı,
genleşme kabı adı verilen bir depo ile karşılanır. Merkezi ısıtma sistemleri çeşitli kriterlere göre
kendi içerisinde alt gruplara ayrılırlar. Bunlar; dolaşım şekline göre (doğal dolaşımlı, pompalı),
genleşme deposuna göre (kapalı, açık), boru dağıtım ve toplama biçimine göre (alttan dağıtma
ve alttan toplama, üstten dağıtma ve toplama, üstten dağıtma-alttan toplama) [3].
1.3.2 Tekil Isıtma

İki katı geçmeyen birkaç daireli yapılarda uygulanan küçük bir merkezi ısıtma sistemi olarak
düşünülebilir. Yaygın adı ile kat kaloriferi (kat ısıtması) olarak bilinir. Uygulanmasının ucuz
olması, az yer kaplaması, hem ısıtma hem de kullanma suyunu aynı zamanda sağlaması gibi
avantajlarının yanı sıra, ömürlerinin kısa olması, işletme giderlerinin fazla olması,
kapasitelerinin sınırlı olması, verimlerinin düşük olması gibi dezavantajları vardır .
1.3.3 Bölge Isıtması

Eğer birden fazla bina, her binada ayrı ayrı kazan daireleri tesis etmek yerine, bu binaların
dışında tesis edilecek bir tek kazan dairesinden ısıtılırsa, böyle bir ısıtma sistemine bölgesel
ısıtma, ortak kazan dairesine ise bölgesel ısıtma merkezi adı verilir. Isıtılacak bölge, çok büyük
ve yoğun bir yerleşim bölgesi olabilir. Bu durumda bir kent ısıtması söz konusudur. Bir
yerleşim bölgesinin bir ısı merkezinden mi yoksa birkaç ısı merkezinden mi ısıtılmasının daha
uygun olacağı, detaylı olarak yapılacak bir fizibilite sonucunda ortaya çıkabilir. Bölgesel ısıtma
sistemleri büyük bina grupları için özellikle uygulanır. Örneğin; hastaneler, kışlalar, konut
siteleri, üniversite kampüsleri, endüstriyel üretim tesisleri gibi. Bölgesel ısıtma şebekesi, yol
şebekesi, su şebekesi ve elektrik şebekesi gibi bir altyapıdır. Bölgesel ısıtma sistemi projelerinde
tesisat mühendisinin görevi vaziyet planı ve imar planı yapılırken başlamalıdır. Bölgesel ısıtma
merkezinin yerinin belirlenmesinde; optimum şebeke maliyeti, rüzgar durumu, yakıt ikmali ve
kül nakli gibi faktörler göz önüne alınmalıdır [3].
Bölgesel ısıtma sistemlerinin, merkezi ısıtma sistemlerine göre; baca maliyetinin
düşüklüğü, işletme giderlerinin az olması, daha az çevre kirliliğine neden olması, daha güvenli
olması, otomatik kontrol maliyetinin düşüklüğü gibi üstünlükleri vardır. Buna karşın bölge
ısıtmasında; galeri maliyetleri, galerideki ısı kayıpları, galerideki borular için bakım giderleri gibi
dezavantajlar ortaya çıkar [3].
4
1.3.4 Özel Isıtma Sistemleri
Güneş enerjisi sistemleri, sıcak hava ile ısıtma sistemleri gibi sistemler bu grup altında toplanır.
Güneş enerjili sistemlerde; güneşten gelen ışınımın toplandığı toplayıcılar ve ısıyı buradan hem
ısı deposuna hem de yapıdaki ortamlara taşıyan taşıyıcı sistemler mevcuttur. Bu türden
sistemlerin çevre dostu olmaları, işletme maliyetlerinin düşüklüğü gibi üstünlüklerine karşın,
süreklilik göstermemeleri, yüksek verim için yüksek maliyet gerektirmeleri gibi dezavantajlar
taşımaktadırlar. Isı taşıyan akışkan olarak havanın kullanıldığı sistemler sıcak hava ile ısıtma
sistemleri olarak adlandırılır. Bu sistemlerde; bir merkezde ısıtılan ve istenen diğer özellikler
kazandırılan hava, hava kanalları aracılığı ile ortama gönderilir. Bu sistemler; ısıtmanın yanı sıra
iklimlendirme ve havalandırma gereksiniminin de olduğu yerlerde uygulanır.
1.4 ISITMA (KALORİFER) TESİSATI PROJE HAZIRLAMA ESASLARI

Isıtma (kalorifer) tesisatı projesinin hazırlanması, ülkemizde Türk Standartları Enstitüsü
tarafından belirli kurallara bağlanmıştır. Bu konudaki temel standart TS 2164 olup, bu standart
ile kalorifer tesisatının hazırlanmasında uyulacak kurallar belirlenmiş ve ilgili terimlerin
tanımları yapılmıştır. TS 2164'e göre; kalorifer tesisatı projeleri; Öneri Projesi ve Raporu, Ön
(Avan) Proje ve Raporu, Uygulama Projesi ve Raporu, Ayrıntı Projeleri olarak hazırlanmalıdır
[4].
1.4.1 Öneri Projesi ve Raporu

Öneri projesi ve raporunda şu özellikler belirtilmelidir [4]:
 Binanın uygun ölçekte (1/200 - 1/500 vb.) ölçülü, kotlu, yönlü durum planı düzenlenerek,
bu plan üzerinde kanalizasyon, şehir suyu, doğal gaz ağının yeri ve durumları,
 Binanın bulunduğu yerdeki elektrik durumu ile en yakın enerji hattı ve dağıtım merkezinin
yeri,
 Binanın bulunduğu bölgede kömür, fuel-oil, doğal gaz gibi yakıt ve elektrik birim fiyatları,
 Binanın kullanma amacına uygun olarak uygulanması düşünülen ısıtma sisteminin ilk
yatırım, işletme ve bakım giderleri bakımından diğer sistemlerle karşılaştırılması yapılarak
verimlilik hesapları ve buna göre öncelik nedenleri,
 Duman bacasının özellikleri ve duman kanalının uzunluğu,
 Kazan dairesinin yeri ve büyüklüğü, kömür deposu ve kazan dairesi boyutları,
 Yakıt tankının yeri ve büyüklüğü, kömür deposu ve kazan dairesi boyutları,
 Kullanma suyu tesisatı (sıhhi tesisat) ile ısıtma tesisatının birbirlerine göre konumları,
 Projelendirmeye esas alınacak yerel projelendirme dış hava sıcaklığı, projelendirme iç hava
sıcaklıkları, işletme türü, oda özelliği, yapıda kullanılması planlanan yapı malzemesi ve
bunların iş yönünden özellikleri vb,
 Önerilen sisteme ilişkin 1/100-1/200 veya en çok 1/500 ölçekli yerleştirme planları,
açıklayıcı ilke şemaları.
5
1.4.2 Ön (Avan) Proje ve Raporu (Ölçek : 1/100)
Ön proje ve raporunda, öneri projesi ve raporunda kabul edilen esaslar da göz önünde
bulundurularak şu özellikler belirtilmelidir [4]:
 Isı gereksinimi hesaplarına esas alınacak olan çeşitli yapı bileşenlerinin ısı iletim katsayısı
hesap değerleri (h),
 TS 825 ve diğer yönetmeliklerle göz önüne alınacak dış hacimleri çevreleyen elemanların
(dış duvar, tavan vb.) en az toplam ısı geçirme katsayısı değerleri,
 Isı gereksinimi hesabına esas alınacak komşu hacimlerle çevrili ısıtılmayan hacimlerin
sıcaklıkları,
 Isıtılması istenen odaların iç sıcaklıkları,
 Isı gereksinimi hesabında esas alınacak projelendirme dış hava sıcaklığı,
 Pencere ve kapıların toplam ısı geçirme katsayıları,
 İşletme türü ve uygulanacak artırım katsayıları, oda özelliği, yüzey ısı taşınım katsayısı,
 Isıtma sisteminde kullanılacak suyun nereden sağlanacağı ve suyun sertlik derecesi,
 Yapının mimari durumuna göre seçilen ısıtıcı tipleri ve bunların kat planlarındaki yerleri,
 Yatay ve düşey olarak yerleştirilecek kalorifer boruları ile bu boruların yatay ve düşey
betonarme taşıyıcı elemanlarına göre konumları, bu elemanlarda açılacak deliklerin yaklaşık
ölçü ve koordinatları,
 Kullanılacak ısı yalıtım malzemesi ve tesisat elemanlarına uygulanacak ısı yalıtım kalınlıkları,
 Ana dağıtım ve toplama boruları, dolaşım pompaları, bunların yaklaşık ölçüleriyle
yerleştirilmeleri,
 Isıtma sistemine uygulanması düşünülen otomatik kontrol sistemi ve bunun ilke şemaları.
1.4.3 Uygulama Projesi ve Raporu (Ölçek : 1/50)

Ön proje ve raporunda yer alan özellikler de göz önüne alınarak, uygulama projesinin
düzenlenmesinde kullanılmak üzere uygulama raporunda; bina durumu, işletme durumu, iç
sıcaklıklar, ısı iletim katsayısı hesap değeri, ısıtılmayan ortam sıcaklıkları, ısı gereksinimi
hesapları, ısıtıcı seçimi, boru hesapları ve pompa seçimi, kazan hesabı ve ısı değiştirgeci
hesapları ve seçimi, yakıt hesabı ve depolama hacmi, sıvı yakıtlı sistem için brülör seçimi, baca
hesabı, duman kanalı hesabı yapılmış olmalıdır.
Uygulama proje raporunda belirlenen değerler esas alınarak 1/50 ölçekli kalorifer
tesisatı uygulama projesi, aşağıdaki özellikler dahilinde oluşturulmalıdır [4]:
 Üzerinde oda adları ve numaraları, oda sıcaklıkları, hesaplanan ısı gereksinimi, ısıtıcı
boyutları, ısıtıcı vana çapları, kolon numaraları, kolon vanaları, ana dağıtım boru ve vanaları
işaretlenmiş, 1/50, 1/100 ölçekli kat planları,
 Çatı arası genleşme kabı, hava tüpü, havalık boruları ve bağlantılarına ait yatay plan
görünüşleri,
6
 1/50 düşey ölçekli kolon şemasında; oda numaraları, odaya konulan ısıtıcıların yükleri, oda
sıcaklıkları, ısıtıcı boruları, boru ısı yükleri, boru çapları ve numaraları, ısıtıcı vana çapları,
kolon vanaları, boşaltma muslukları, genleşme kabı, emniyet boruları, havalık boruları,
toplayıcı, pompa, kazan, ısı değiştirgeci ve vanalar gösterilmiş olmalıdır,
 Genleşme parçaları, sabit noktalar, kılavuz yatakları ve boyutları,
 Kalorifer tesisatı ile bağlantılı olan iklimlendirme, havalandırma ve sıhhi tesisat ana
cihazları verilmelidir.
Bu esaslar dahilinde oluşturulacak olan uygulama projesi ve raporu; sonuç olarak aşağıda
verilen bölümlerden oluşan bir dosya halinde hazırlanır.
 Gerekli bilgilerin yer aldığı kapak,
 Vaziyet planı,
 Yapının durumuna göre çizilmiş zemin kat, ara kat, çatı katı yatay plan projeleri ve kolon
şeması,
 A4 boyutunda (210x297) kağıtlara hazırlanmış proje hesapları (ısıtılan ortamların ısı
kaybeden yüzeylerine ait toplam ısı geçirme katsayıları hesapları, kazan, genleşme deposu,
ısı değiştirgeci hesapları),
 Yapılan hesaplara göre doldurulmuş standart çizelgeler (ısı gereksinimi hesaplama çizelgesi,
boru çapı hesaplama çizelgesi, -kayıp katsayısı-değerleri hesaplama çizelgesi, radyatör ve
elemanları seçim çizelgesi).
7
BÖLÜM 2
______________________________________________________
YAPI BİLEŞENLERİNDE ISI VE BUHAR GEÇİŞİ
2.1 YAPI
Yapıların yapılmasında kullanılan kum, çimento, taş, tuğla, briket, kireç, demir, ahşap, cam vb.
gereçlere yapı malzemeleri denir. Bunların birkaçının belirli oranlarda karıştırılması ile beton, harç
ve sıva gibi farklı özellikte yeni malzemeler elde edilir. Yapıyı oluşturan duvar, pencere, kapı,
döşeme ve tavan gibi elemanlara yapı bileşenleri adı verilir. Yapı bileşenleri; yapısı homojen kabul
edilen bir tek malzemeden veya farklı özellikte homojen birkaç tabakadan oluşabilir. Örneğin
bir dış duvar; iç sıva,duvar malzemesi ve dış sıva olmak üzere üç farklı tabakadan oluşabilir [5].
Yapı tasarımında tasarımcı (mimar) tarafından bileşen seçiminde; mimari seçenekler
arasında uyulması kesin olan seçenekler göz önüne alınmalıdır. Bir yapı bileşeni olan duvar,
delikli tuğla olabileceği gibi gazbetondan ya da bir başka malzemeden de oluşturulabilir. Ancak
buradaki malzeme seçim özgürlüğü üst sistemlerin (diğer kıstasların) emredici, sınırlayıcı ve
belirleyici verileri ile aynı nitelikte değildir. Üst sistem verileri kesinlikle uyulması zorunlu
verilerdir. Örneğin, iklim, yön, güneşin geliş açısı, zemin özellikleri, yapının yapılacağı yerin
yapı kuralları, yönetmelikler ve gelenekler bu kapsamda ele alınabilir [6].
Yapılarda kalorifer tesisat projesi, büyük ölçüde ısı gereksinimi hesaplarından oluşur.
Isı gereksinimi hesaplarını yapabilmek için gerekli olan bilgiler mimari projeden alınır. Isı
gereksinimi hesapları; yapıda ısıtılacak olan ortamları çevreleyen yüzeylerden dış ortama olan ısı
kayıplarının belirlenmesi aşamalarından oluşur. Bu nedenle; ısıtma yapılacak ortamdan ısı
kaybeden dış duvar, pencere, tavan ve döşeme gibi bileşenlerin, kalınlık, boyut, bileşim
özellikleri gibi bilgilerinin mimari projede bulunması gerekmektedir. Ayrıca yapının bulunduğu
bölge, yapının konumu ve çevre özellikleri gibi bilgilere de ısı gereksinimi hesaplarında gerek
duyulur.
2.2 YAPI BİLEŞENLERİNDE ISI GEÇİŞİ

Isıtma, havalandırma, iklimlendirme ve soğutma sistemlerinin uygun tasarımında ve diğer
endüstriyel uygulamalarda yapı bileşenlerinin ısıl davranışı konusunda bilgilere gereksinim
duyulur. Yapı malzemeleri ve yapı bileşenlerini oluşturan tabakalar; kimyasal yapıları, yoğunluk,
gözeneklilik, sıcaklık, nem gibi etkenlere bağlı olarak ısıyı farklı miktarlarda geçirirler.
Yapılardaki ısı geçişi ile ilgili bazı tanımlar şu şekilde yapılır;
Isı İletim Katsayısı ( veya k) : Homojen bir malzemenin birim alanından, sabit sıcaklıktaki
düz yüzeylerine dik yönde, birim sıcaklık gradyanı ile birim zamanda geçen ısı miktarıdır.
Birimi W/mK’dir. Isı iletim katsayısının tersi, ısı iletim direnci (1/) olarak adlandırılır ve
birimi mK/W şeklindedir [7].
Pratik Nem Oranı: İçerisinde sürekli oturulan yapılarda, yapı malzemesinin içeriğinde
inşaatın yapımından itibaren başlayan kuruma sonucu oluşan ve kararlı durumda kalan, pratikte
altına inilemeyecek orandaki nem düzeyidir [8].
Isı İletim Katsayısı Hesap Değeri (h): Isı iletim katsayısının 10C sıcaklık ve pratik nem
oranı için belirlenmiş olan değeridir. Isı gereksinimi hesaplarında bu değer kullanılır. Birimi
W/mK’dir [8].
Isıl İletkenlik (C): Bir cismin yüzeyleri arasındaki birim sıcaklık farkı ile birim alanından,
birim zamanda geçen ısı olarak tanımlanır. Birimi W/m2K ‘dir. Isı, malzemeden sadece iletim
ile geçiyorsa, malzemenin ısıl iletkenliği; ısı iletim katsayısının malzemenin kalınlığına
bölünmesi ile elde edilir [7]. Isı iletkenlik direnci; ısı iletkenliğinin tersi olup (1/C), birimi
m2K/W ‘dır.
Isı Taşınım Katsayısı ( veya h): Bir yüzey ve akışkan arasında, birim zamanda birim alan
üzerinden, yüzey ve onunla temastaki akışkan arasındaki birim sıcaklık farkında geçen ısı
miktarıdır. Birimi W/m2K’dir. Tersi ısı taşınım direnci (1/) olarak adlandırılır ve birimi
m2K/W ’tır [7]. Isı taşınım katsayısı akışkanın cinsine, akış şekline, hızına, yüzey pürüzlülüğüne
vs. bağlıdır. Bu nedenle yapı bileşenlerinin iç ve dış tarafındaki ısı taşınım katsayılarının
değerleri farklıdır.
Toplam Isı Geçirme Katsayısı (U) : Sürekli rejim halinde, bir engel ile birbirinden ayrılan iki
farklı sıcaklıktaki akışkandan, sıcak olanından soğuk olanına, akışkanlar arasındaki birim
sıcaklık farkı başına, birim alandan, birim zamanda geçen ısı miktarıdır [7]. Birimi W/m2K’dir.
n tabakalı bir yapı bileşeni için U değeri;
1
U (2.1)
1 d1 d 2 d 1
   ........  n 
i 1  2  n d
şeklinde hesaplanır. Toplam ısı geçirme katsayısının tersi, toplam ısı geçirme direnci (1/U)
olarak adlandırılır. Birimi m2K/W olup ifadesi;
1 1 d1 d 2 d 1
    ...........  n  (2.2)
U  i 1  2 n d
10
şeklinde hesaplanır. Farklı toplam ısı geçirme katsayılarına sahip yan yana birkaç bitişik
tabakadan oluşan bir yapı bileşeni için ortalama toplam ısı geçirme katsayısı, bu yapı
bileşeninin yüzey oranlarına göre;
A A A
U  U1 1  U 2 2  ...........  U n n (2.3)
A A A
ifadesi ile hesaplanır. Burada; A yapı bileşeninin toplam alanı, An ise n. yapı bileşeninin alanıdır.
2.2.1 Duvarda Isı Geçişi Hesabı
tuğla, h2
iç sıva, h1 dış sıva, h3
h1T
i
Tyi T1 q
T2 Tyd
Td
d1 d2 d3
d
Şekil 2.1 Bir dış duvarda ısı geçişi.
Kararlı durumda ısı geçişi, yapı bileşeninin düşük sıcaklıktaki tarafına doğru gerçekleşir.
Şekildeki gibi d kalınlığındaki bir dış duvarın birim yüzeyinden geçen ısı akısı Fourier
Kanunu’na göre;
T
q   h (W / m 2 )
d
ifadesi ile hesaplanır. Şekle göre iç ortam ile iç sıva iç yüzeyi arasındaki ısı akısı için;
q  1 Ti  Tyi  (2.4)
yazılır. Buradaki i; iç yüzey ısı taşınım katsayısıdır. İç sıva boyunca olan ısı akısı için;
11


q  h1 Tyi  T1
d1
 (2.5)
Benzer şekilde diğer tabakalar için;

q  h 2 T1  T2  (2.6)
d2


q  h 3 T2  Tyd
d3
 (2.7)

q   d Tyd  Td  (2.8)
Burada d; dış yüzey ısı taşınım katsayısıdır. Bağıntıların taraf tarafa toplanmasıyla;
1 d d d 1 
q  1  2  3    Ti  Td
  i  h1  h 2  h 3  d 
q  UTi  Td  (2.9)
olarak bir yapı bileşeninin birim alanından (1m2) geçen ısı akısı elde edilir. Bir A yüzey alanına
sahip dış duvardan geçen ısı akısı ise;
Q  UATi  Td  (2.10)
ifadesi ile hesaplanır. Çeşitli yapı bileşenlerine ait toplam ısı geçirme katsayıları Çizelge 2.1 ‘de
görülmektedir.
Çizelge 2.1 Pencere ve kapıların ortalama toplam ısı geçirme katsayıları [5].
Toplam ısı geçirme katsayısı (U) [W/m2K]
Pencere ve Kapı
Ahşap Metal PVC
Basit tek camlı pencere ve dış kapı 5,24 5,82 5,0
Özel birleştirilmiş çift camlı pencere ve
3,26 3,96 3,02
dış kapı (İki cam arası 6mm)
3,02 3,72 2,80
2,80 3,61 2,67
Camsız dış kapı 3,49 - -
Çeşitli yapı bileşenlerinin iç ve dış yüzey ısı taşınım dirençleri de Çizelge 2.2 ‘de
görülmektedir.
12
Çizelge 2.2 Yapı bileşeni yüzeylerinde ısı taşınım dirençleri [2].
6
6 6 5
Kullanılmayan
çatı arası
5
3 1
2
2 Kullanılan
çatı arası
8 4
7 Yaşama 10
6 Bodrum mekanı 9
Sıra Isı Taşınım Direnci [m2K/W]

Yapı Bileşeni Türü
No 1/i 1/d
1 Dış duvar (Sıra no 2’de verilenin dışındaki dış duvar) 0,04
Arkadan havalandırılan giydirme cepheli4) dış
2 duvarlar, ısı yalıtımı yapılmayan tavan arasını ayıran 0,08
alçak duvarlar
Daireler arasındaki ayırıcı duvarlar, merdiven duvarı,
0,13
farklı kullanım amaçlı çalışma odalarını ayıran
3 duvarlar, sürekli olarak ısıtılmayan mekanlara bitişik 4)
bölme duvarı, ısı yalıtımlı tavan arası bitişik alçak

duvar
4 Tabana bitişik duvar 0
Bir yaşama mekânının dış hava ile sınırını oluşturan
5 yatay ve eğimli, yukarıda yer alan (havalandırılmayan 0,04
çatı) tavan veya çatı 0,13
Kullanılmayan bir tavan arası veya havalandırılan bir
6 0,08
mekan altındaki tavan (Havalandırılan çatı kabuğu)
Daireler arası ayırıcı taban veya farklı kullanım amaçlı
7
çalışma odalarını ayıran taban
7.1 Aşağıdan yukarıya ısı akışı olması halinde 0,13
4)
7.2 Yukarıdan aşağıya ısı akışı olması halinde 0,17
8 Bodrum tavanı 4)
Bir yaşama mekanının dış hava ile sınırını oluşturan

9 0,04
çıkma tabanları 0,17
Altında bodrum olmayan bir yaşama mekanının
10 0
zemine oturan tabanı
1) Basitleştirmek amacıyla bütün durumlarda 1/i=0,13 m2K/W ve 4 ve 10’uncu sıradaki
durumlar hariç olmak üzere 1/d=0,04 m2K/W değerleri hesaplamalarda kullanılabilir.
2) Yapı bileşenlerinin yüzeylerinde meydana gelen yoğuşma denetimi için Bölüm 3.5.’e bakınız.
3) Hava boşluklu sandviç duvarlarda Sıra No 1’de verilen değerler kullanılır.
4) Yapı bileşeninin iç mekanda yer alması durumunda, hesaplamalarda iç ve dış yüzey ısıl iletim
direnç değerleri ayrı kabul edilmelidir.
13
Örnek 2.1
Şekilde görülen asmolen tavan örneği için ortalama toplam ısı geçirme katsayısının
hesaplanması.
Kullanılmayan
Çatı
qı qıı
4
3
0,4 m 0,1 m
Malzeme Kalınlık-d (m) Isı iletim kats. hesap değ.-h (W/mK)

1. İç sıva (kireç-çimento harcı) 0,015 0,87
2. Briket (2 sıra boşluklu) 0,24 0,92
3. Donatılı beton 0,05 2,10
4. Çimento harçlı şap 0,02 1,40
Briketler arası boşlukta donatılı betonun bulunması dolayısıyla, ısı geçişi iki ayrı yol boyunca
olur ve bu nedenle verilen tavan örneği için toplam ısı geçirme katsayısı hesabında, her bir yola
ait toplam ısı geçirme katsayılarının ağırlıklı ortalaması kullanılır.
AI A
U  UI  U II II
A A
ifadesinde AI brikete ait birim alanı (0,4 m2/m) ve AII donatılı betona ait birim alanı (0,1
m2/m) göstermektedir. Her bir yol için olan U değerleri (2.2) ifadesi ile belirlenirse;
1 1 d d d d 1
  1  2  3  4 
U I  i  h1  h 2  h3  h 4  d
1 0,015 0,24 0,05 0,02
 0,13      0,08  U I  1,90 W / m 2 K
UI 0,87 0,92 2,10 1,40
1 1 d d d 1
  1  3  4 
U II  i  h1  h3  h 4  d
1 0,015 0,29 0,02
 0,13     0,08  U II  2,63 W / m 2 K
U II 0,87 2,10 1,40
Bu değerlerin ağırlıklı ortalama ifadesinde yerine yazılması ile;
14
0,4 0,1
U  1,90  2,63  U  2,046 W / m 2 K
0,5 0,5
2.2.2 Yüzey Sıcaklıklarının Hesaplanması
h h h
h
3 4
2
1
Ti
Tyi T1
T2 q
T3 Tyd
Td
d1 d2 d3 d4
Şekil 2.2 Bir dış duvar boyunca sıcaklığın değişimi.
Ti  Tyi
q  UTi  Td  
1/ i
ifadesinden Tyi çekilirse;
q
Tyi  Ti  (2.11)
i
veya iç ve dış ortam sıcaklıkları cinsinden;
 U  UTd
Tyi  1  Ti  (2.12)
 i  i
olarak iç yüzey sıcaklığı hesaplanır. Diğer ara yüzey sıcaklıkları da (T1, T2 vb.) benzer şekilde
hesaplanır. İç yüzey sıcaklığının hesaplanması, yüzeyde yoğuşma olup olmayacağının
belirlenmesi açısından önemlidir. Hava içerisinde bulunan su buharının bir yüzeyde yoğuşması,
hava sıcaklığına ve hava içerisindeki bağıl nem değerine bağlıdır. Çizelge 2.3‘te havadaki su
buharının yoğuşma sıcaklıkları verilmektedir. Yapı duvarlarında yoğuşmanın olması istenmeyen
bir durumdur. Küf, koku ve yüzeyde bozulma gibi olumsuz etkileri vardır. Duvar iç
yüzeylerinde yoğuşmanın önlenebilmesi için; yüzey sıcaklığının Çizelge 2.3‘te verilen sıcaklık
değerine düşmeyecek şekilde, duvara uygun kalınlıkta yalıtım yapılmalıdır.
15
Çizelge 2.3 Sıcaklık ve bağıl neme göre havadaki su buharının yoğuşma sıcaklığı [2].
Hava Bağıl nem için C’de yoğuşma noktası sıcaklıkları (Ts) 1)
sıcaklığı
(T) C %30 %35 %40 %45 %50 %55 %60 %65 %70 %75 %80 %85 %90 %95
30 10,5 12,9 14,9 16,8 18,4 20,0 21,4 22,7 23,9 25,1 26,2 27,2 28,2 29,1
29 9,7 12,0 14,0 15,9 17,5 19,0 20,4 21,7 23,0 24,1 25,2 26,2 27,2 28,1
28 8,8 11,1 13,1 15,0 16,6 18,1 19,5 20,8 22,0 23,2 24,2 25,2 26,2 27,1
27 8,0 10,2 12,2 14,1 15,7 17,2 18,6 19,9 21,1 22,2 23,3 24,3 25,2 26,1
26 7,1 9,4 11,4 13,2 14,8 16,3 17,6 18,9 20,1 21,2 22,3 23,3 24,2 25,1
25 6,2 3,5 10,5 12,2 13,9 15,3 16,7 18,0 19,1 20,3 21,3 22,3 23,2 24,1
24 5,4 7,6 9,6 11,3 12,9 14,4 15,8 17,0 18,2 19,3 20,3 21,3 22,3 23,1
23 4,5 6,7 8,7 10,4 12,0 13,5 14,8 16,1 17,2 18,3 19,4 20,3 21,3 22,2
22 3,6 5,9 7,8 9,5 11,1 12,5 13,9 15,1 16,3 17,4 18,4 19,4 20,3 21,2
21 2,8 5,0 6,9 8,6 10,2 11,6 12,9 14,2 15,3 16,4 17,4 18,4 19,3 20,2
20 1,9 4,1 6,0 7,7 9,3 10,7 12,0 13,2 14,4 15,4 16,4 17,4 18,3 19,2
19 1,0 3,2 5,1 6,8 8,3 9,8 11,1 12,3 13,4 14,5 15,5 16,4 17,3 18,2
18 0,2 2,3 4,2 5,9 7,4 8,8 10,1 11,3 12,5 13,5 14,5 15,4 16,3 17,2
17 -0,6 1,4 3,3 5,0 6,5 7,9 9,2 10,4 11,5 12,5 13,5 14,5 15,3 16,2
16 -1,4 0,5 2,4 4,1 5,6 7,0 8,2 9,4 10,5 11,6 12,6 13,5 14,4 15,2
15 -2,2 -0,3 1,5 3,2 4,7 6,1 7,3 8,5 9,6 10,6 11,6 12,5 13,4 14,2
14 -2,9 -1,0 0,6 2,3 3,7 5,1 6,4 7,5 8,6 9,6 10,6 11,5 12,4 13,2
13 -3,7 -1,9 -0,1 1,3 2,8 4,2 5,5 6,6 7,7 8,7 9,6 10,5 11,4 12,2
12 -4,5 -2,6 -1,0 0,4 1,9 3,2 4,5 5,7 6,7 7,7 8,7 9,6 10,4 11,2
11 -5,2 -3,4 -1,8 -0,4 1,0 2,3 3,5 4,7 5,8 6,7 7,7 8,6 9,4 10,2
10 -6,0 -4,2 -2,6 -1,2 0,1 1,4 2,6 3,7 4,8 5,8 6,7 7,6 8,4 9,2
1) Ara değerler için doğrusal oranlama (enterpolasyon) yapılmalıdır.
Örnek 2.2
Şekilde görülen dış duvar örneği için;
a) Duvar iç yüzeyinde yoğuşma olup olmayacağını hesaplayınız.
b) Yoğuşmanın başlayacağı dış ortam sıcaklığını hesaplayınız.
c) Yoğuşma ortaya çıkmaması için dış sıva altına uygulanacak olan yalıtım kalınlığı en az ne
kadar olmalıdır?
Not : İç ortam havasında bağıl nem %60 olarak alınacaktır.
Ti = 22C Malzeme Kalınlık-d (m) h (W/mK)

Tyi 1. İç sıva 0,015 0,87
q 2. Delikli tuğla 0,2 0,5
3. Dış sıva 0,015 0,87
Tyd
d
Td = -28C
1 2 3 16
a) Duvar iç yüzeyinde yoğuşma olup olmayacağının belirlenmesi için duvar iç yüzey sıcaklığı
hesaplanarak, hava sıcaklığı ve bağıl nem değerine göre Çizelge 2.3'ten okunan yoğuşma
noktası sıcaklık değerleriyle kıyaslanmalıdır. Bu amaçla duvar için toplam ısı geçirme katsayısı
hesaplanırsa;
1 1 d d d 1 0,015 0,2 0,015

  1  2  3   0,13     0,04
U  i  h1  h 2  h 3  d 0,87 0,5 0,87
 U  1,654 W / m 2 K
elde edilir. (2.12) ifadesi ile iç yüzey sıcaklığı hesaplanırsa;
  UTd
 1  0,13.1,654 22  0,13.1,654. 28 
U
Tyi  1  Ti  Tyi  11,25 o C
 i  i
Hesaplanan bu değer; 22C hava sıcaklığı ve %60 bağıl nem değerine göre Çizelge 2.3'ten
okunan 13,9C değerinden düşük olduğu için, verilen koşullarda duvar iç yüzeyinde
yoğuşmanın ortaya çıkacağı anlaşılır.
b) Yoğuşmanın başlayacağı dış ortam sıcaklığını belirlemek üzere, (2.12) ifadesinden Td

çekilerek; Tyi = 13,9 C değeri yerine yazılırsa;
 Ti  Tyi  1 22  13,9  1
Td  Ti     22     Td  15,67 o C

 1/ i  U  0,13  1,654
c) Yalıtım malzemesi olarak kullanılacak olan poliüretan sert köpük levhanın ısı iletim katsayısı
hesap değeri 0,035 W/mK olduğundan, yalıtım durumunda iç ortam ile iç yüzey ve iç ortam ile
dış yüzey arasında yazılan ısı akısı ifadelerinin eşitlenmesi ile;
Ti  Td Ti  Tyi 22   28 22  13,9

q   
1 d yalı t ım 1/ i 1 d yalı t ım 0,13
 
U  yalı t ım 1,654 0,035
 d yalı t ım  0,0069 m  d yalı t ım  7 mm
Belirlenen bu değer, dış duvar iç yüzeyinde yoğuşma ortaya çıkmaması için dış duvara
uygulanması gereken yalıtımın minimum kalınlığıdır. Isı yalıtımı amacı ile uygulanacak aynı
yalıtım malzemesinin kalınlığı bu değerden az olmamak kaydıyla ayrıca hesaplanmalıdır.
17
2.3 YAPI BİLEŞENLERİNDE BUHAR GEÇİŞİ
Bir yapı bileşeninin iki yüzü arasında, sıcaklıkların ve bağıl nemin farklı olmasından
kaynaklanan farklı buhar basınçları ortaya çıkar. Isıtma dönemine ait kış aylarında, genellikle iç
ortamdaki buhar basıncı dış ortama göre daha yüksektir ve bu nedenle yapı bileşeni içerisinden
dış ortama doğru bir su buharı akışı söz konusudur. Su buharının dış ortama yine su buharı
olarak ulaşması durumunda yapı bileşeninin kullanım ömrü ve ısıl performansı açısından bir
sorun ortaya çıkmaz. Ancak yapı bileşenini oluşturan malzemelerin su buharı geçişine karşı
gösterdikleri dirence ve malzemelerin sırasına bağlı olarak, yapı bileşeni içerisinde su buharının
yoğuşması olasılığı ortaya çıkar. Yapı bileşenlerinde yoğuşma olması istenmeyen bir durumdur.
Yapı bileşenlerinde buhar geçişi ile ilgili bazı tanımlar şu şekildedir;
Su Buharı Difüzyon Direnç Faktörü () : Su buharı geçişine izin veren maddenin bir
özelliğidir. Birimsizdir.
Toplam Su Buharı Geçiş Katsayısı () : Belirli iki paralel yüzey arasındaki bir cismin, birim
alanı başına iki yüzey arasındaki buhar basıncı farkından geçen su buharı miktarıdır. Birimi
kg/m2sPa ‘dır.
Su Buharı Difüzyon Direnci (1/) : Toplam su buharı geçiş katsayısının tersi olarak
tanımlanır. Buhar geçişine karşı olan direnci ifade etmekte olup, birimi m2sPa/kg ‘dır.
Su Buharı Difüzyonu Eşdeğer Hava Tabakası Kalınlığı (Sd) : Yapı malzemesinin su

buharı difüzyon direnç faktörüne () ve kalınlığına (d) bağlı olarak,
S  d (2.13)
ifadesi ile belirlenir. Birimi m.'dir.
2.3.1 Buhar Geçişi Hesabı 1 2 3 4

Şekil 2.3.'teki gibi dört ayrı tabakadan
Pi, Ai
oluşmuş bir duvardan geçen su buharı Doymuş su
Ti buharı basıncı
miktarı Fick difüzyon kanunu yardımıyla değişim eğrisi Pd, Ad
hesaplanır. Buna göre Şekil 2.3'teki durum Td
için; Su buharı kısmi Pi > Pd
basıncı değişim
eğrisi Ti > Td
P  Pd
i i (2.14)
1/  d1 d2 d3 d4
Şekil 2.3 Bir dış duvarda su buharı geçişi

18
ifadesi birim yüzeyden birim zamanda geçen su buharını verir (kg/m2h). (2.14) ifadesiyle
hesaplanan su buharı miktarı i; su buharı difüzyon akış yoğunluğu olarak da adlandırılır.
(2.14)’te yer alan Pi; yapı bileşeninin oda içerisindeki yüzeyiyle temas halinde olan su buharı
kısmi basıncı (Pa), Pd ise.; yapı bileşeninin dış yüzeyi ile temas halinde olan havanın su buharı
kısmi basıncıdır. (Pa). Denklemde yer alan 1/ su buharı difüzyon direnci;
1 1 d d d d 1
  1  2  3  4  (2.15)
          
i 1 2 3 4 2
ile hesaplanır. Toplam ısı geçirme direncinde (1/U) yer alan terimlere benzer şekilde, 1, 2
buhar iletim sayıları  ısı iletim katsayısına; 1,2 buhar geçiş sayıları ise  ısı taşınım
katsayısına tekabül etmektedir.
Rb su buharının gaz sabiti (J/kgK), T mutlak sıcaklık (K),  su buharının havadaki
difüzyon sayısı (m2/h),  kütle geçiş sayısı (m2/h) ve  malzemenin su buharı difüzyon direnç
faktörü olmak üzere  buhar geçiş ve  buhar iletim sayıları;

  (2.16)
R bT

  (2.17)
R b T
ifadeleri ile belirlidir. Pratikte iç ve dış yüzeylerdeki buhar geçiş sayıları ihmal edilebilecek
düzeydedir. Bu durumda su buharı difüzyon direnci yeni formda;
1 d11R b T1 d 2  2 R b T2
   ....... (2.18)
 1 2
olarak yazılır. (2.18) ‘de yer alan terimlerdeki RbTi/i çarpanı sıcaklığa bağlı olarak az da olsa
değişmekle birlikte, pratikte yaklaşık olarak 1,5106 m.h.Pa/kg alınabilir. Bu durumda n adet
tabakadan oluşan bir yapı bileşeni için (2.18) ifadesi;
 1,5  10 6 1d1   2 d 2  ...........   n d n 

1
(2.19)

şeklinde yazılır. Havadaki su buharının kısmi basıncı, bağıl nem ve doymuş su buharı basıncına
bağlı olarak;
P  Ps (2.20)
ifadesi ile hesaplanır. Burada  bağıl nem ve Ps de Çizelge 2.4'ten hava sıcaklığına göre okunan
doymuş su buharı basıncıdır.
19
Çizelge 2.4 (30,9C) ile (-20,9C) arasındaki sıcaklıklarda doymuş su buharı basıncı [2].
Doymuş su buharı basıncı (Pa)
Sıcaklık (C) 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
30 4244 4269 4294 4319 4344 4369 4394 4419 4445 4469
29 4006 4030 4053 4077 4101 4124 4148 4172 4196 4219
28 3781 3803 3826 3848 3871 3894 3916 3939 3961 3984
27 3566 3588 3609 3631 3652 3674 3695 3717 3793 3759
26 3362 3382 3403 3423 3443 3463 3484 3504 3525 3544
25 3169 2188 3208 3227 3246 3266 3284 3304 3324 3343
24 2985 3003 3021 3040 3059 3077 3095 3114 3132 3151
23 2810 2827 2845 2863 2880 2897 2915 2932 2950 2968
22 2645 2661 2678 2695 2711 2727 2744 2761 2777 2794
21 2487 2504 2518 2535 2551 2566 2582 2598 2613 2629
20 2340 2354 2369 2384 2399 2413 2428 2443 2457 2473
19 2197 2212 2227 2241 2254 2268 2283 2297 2310 2324
18 2065 2079 2091 2105 2119 2132 2145 2158 2172 2185
17 1937 1950 1963 1976 1988 2001 2014 2027 2039 2052
16 1818 1830 1841 1854 1866 1878 1889 1901 1914 1926
15 1706 1717 1729 1739 1750 1762 1773 1784 1795 1806
14 1599 1610 1621 1631 1642 1653 1663 1674 1684 1695
13 1498 1508 1518 1528 1538 1548 1559 1569 1578 1588
12 1403 1413 1422 1431 1441 1451 1460 1470 1479 1488
11 1312 1321 1330 1340 1349 1358 1367 1375 1385 1394
10 1228 1237 1245 1254 1262 1270 1279 1287 1296 1304
9 1148 1156 1163 1171 1179 1187 1195 1203 1211 1218
8 1073 1081 1088 1096 1103 1110 1117 1125 1133 1140
7 1002 1008 1016 1023 1030 1038 1045 1052 1059 1066
6 935 942 949 955 961 968 975 982 988 995
5 872 878 884 890 896 902 907 913 919 925
4 813 819 825 831 837 843 849 854 861 866
3 759 765 770 776 781 787 793 798 803 808
2 705 710 716 721 727 732 737 743 748 753
1 657 662 667 672 677 682 687 691 696 700
0 611 616 621 626 630 635 640 645 648 653
0 611 605 600 595 592 587 582 577 572 567
-1 562 557 552 547 543 538 534 531 527 522
-2 517 514 509 505 501 496 492 489 484 480
-3 476 472 468 464 461 456 452 448 444 440
-4 437 433 430 426 423 419 415 412 408 405
-5 401 398 395 391 388 385 382 379 375 372
-6 368 365 362 359 356 353 350 347 243 340
-7 337 336 333 330 327 324 321 318 315 312
-8 310 306 304 301 298 296 294 291 288 286
-9 284 281 279 276 274 272 269 267 264 262
-10 260 258 255 253 251 249 246 244 242 239
-11 237 235 233 231 229 228 226 224 221 219
-12 217 215 213 211 209 208 206 204 202 200
-13 198 197 195 193 191 190 188 186 184 182
-14 181 180 178 177 175 173 172 170 168 167
-15 165 164 162 161 159 158 157 155 153 152
-16 150 149 148 146 145 144 142 141 139 138
-17 137 136 135 133 132 131 129 128 127 126
-18 125 124 123 122 121 120 118 117 116 115
-19 114 113 112 111 110 109 107 106 105 104
-20 103 102 101 100 99 98 97 96 95 94
20
Doymuş su buharı kısmi basıncı Ps aynı zamanda yaklaşık olarak;
n
 T 
Ps  a  b   (2.21)
 
 100 C 
bağıntısı ile de hesaplanabilir [2]. Buradaki sabitler;
0T30C için a = 288,68 Pa -20T0 C için a = 4,689 Pa

b = 1,098 b = 1,486
n = 8,02 n = 12,30
olarak alınmalıdır.
21

Ders Notları

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ders Notları

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

BÖLÜM 3

BİNALARDA ISI YALITIM KURALLARI (TS 825)

3.1 AMAÇ VE KAPSAM

3.2 TEK BÖLGE İÇİN YILLIK ISITMA ENERJİSİ GEREKSİNİMİ HESABI

İletim yoluyla gerçekleşen ısı kaybı (Hi);

H i   A.U  I.U ı (3.4)

formülü ile hesaplanır. Burada A.U;

 AU  UD A D  UP A P  0,8UT A T  0,5Ut A t  Ud A d  0,5Udsı c A dsı c (3.5)

H h   cV  0,33n h Vh (3.6)

Çizelge 3.1 Bina sınıfı ve e değeri.

Binadaki havalandırma sistemi zaman zaman kapatılıyorsa, hacimsel hava değişim

Konutlarda............................................... i,ay  5An (W)

Ayrık ve az katlı (3 kata kadar) binaların

gi,ay; i yönündeki saydam elemanların güneş enerjisi geçirme faktörü olup;

Tek cam için............................................................................................................. g = 0,85

Çizelge 3.2 Aylık ortalama güneş ışınımı şiddeti (Ii,ay – W/m2)

İç kazançlar ve güneş enerjisi kazançlarının toplamının, ısıtma enerjisi gereksiniminin

eşitliği ile hesaplanır. Burada KKOay; kazanç/kayıp oranı olup;

1. BÖLGE DERECE GÜN İLLERİ

1. Bölge 2. Bölge 3. Bölge 4. Bölge

3.3 BİRDEN FAZLA BÖLGE İÇİN YILLIK ISITMA ENERJİSİ GEREKSİNİMİ

3.4 HESAPLAMA RAPORU

A. En Büyük ve En Küçük Atop/Vbrüt Oranları İçin Isıtma enerjisi değerleri

B. Bölgelere Göre Atop/Vbrüt Oranlarına Bağlı Olarak Gerek Q’nun Hesaplanması

KTÜ Müh.-Mim. Fak.

İletim yoluyla gerçekleşen ısı kaybı(ısı köprüleri dahil); Hi = AU + IUı =

KTÜ Müh.-Mim. Fak.

Toplam ısı kaybı; Qyıl = 0,278  10-3 ....................... (kJ) =.................kWh

Dış Duvar Kalınlık (m) h (W/mK)

Taban / Döşeme Kalınlık (m) h (W/mK)

Tavan Kalınlık (m) h (W/mK)

UD = 0,47 W/m2K, Up = 2,8 W/m2K, UT = 0,3 W/m2K, Ut = 0,43 W/m2K

Binanın iletimle olan ısı kaybı (3.4) formülüne göre;

Hh = 0,331,0396  Hh = 130,68 W/K

olarak hesaplanır. Binanın özgül ısı kaybı ise (3.3)’e göre;

H = Hi+Hh = 185,78+130,68  H = 316,46 W/K ‘dir.

Binanın konut olması dolayısıyla iç ısı kazançları için;

i,ay = 5An = 5158,4  i,ay = 792 W

Güneş enerjisi kazançlarının hesaplanması için, binanın ayrık ve en az katlı binaların

g,ocak = 0,60,67210+0,60,6262+0,60,6434+0,60,6434  g,ocak = 402 W

KKOocak = (792+402)/[316,46(19-1,3)] = 0,21

olarak hesaplanır. Kazanç kullanım faktörü (ocak) ise; (3.8)’den;

ocak = 1-e-1/KKOocak = 1-e-1/0,21 = 0,99

olarak hesaplanır. Bu durumda ocak ayı için ısı kazançları;

ocak = (i+g,ocak) = 0,99(792+402) 1182,06 W

Toplam 2,12 0,47 189 88,83

Toplam 2,34 0,43x0,5 90 19,35

Toplam 3,35 0,3x0,8 90 21,6

Toplam ısı kaybı; Qyıl = 0,278  10-3 .....57832469... (kJ) =.......16077.....kWh

Toplam 0,62 1553 962,86

Toplam 0,58x0,5 240 69,6

Toplam 0,45x0,8 240 86,4

Pencere 2,8 175 490

Toplam ısı kaybı; Qyıl = 0,278  10-3 ..441841937...(kJ) =.....122832...kWh

a)Şekil 3.1’de görüldüğü gibi yapı bileşenini

basıncı (P) eklenir.

b)Yapı bileşeni içerisinde ara yüzeyler için P (Pa) Su buharı

buharı basınç değerleri (o sıcaklıkta

d) Yapı bileşeni içerisinde yoğuşma dönemi

verilen durumda yoğuşma suyu kütlesi şu

olmak üzere A ve B yoğuşma yüzeylerinde yoğuşarak biriken su miktarları;

birim su buharı kütleleri esas alınarak;

Wv  t v i i  i d  Sdi Sdz Sdd

Yapılacak su buharı geçişi hesaplarında şu basitleştirilmiş kabuller kullanılır: