EKOLOJİK KAVRAMLAR  Ekolojik niş (=İş): Habitat içindeki bireylerin
 Tür (Organizma): Ortak bir atadan gelen, yapı ve
görev bakımından benzer organlara sahip,
aralarında gen alışverişi olabilen ve kısır olmayan
döller meydana getiren bireylere tür denir.
 Popülasyon: Belli bir yaşam alanında aynı
türden bireylerin oluşturduğu topluluğa denir.
 Sivas’ın kangal köpekleri
 Ankara’nın tiftik keçileri
 Karadenizde yaşayan hamsi balıkları
 Van gölünde yaşayan inci kefalleri
 Komünite: Belirli bir alanda yaşayan farklı türlere
ait populasyonların oluşturduğu topluluğa denir.
Örnek: Bir gölde bulunan balıklar, kurbağalar,
bitkiler, böcekler ve bakteriler o gölün
komünitesini oluşturur.
 Ekosistem: Belirli sınırlar içinde etkileşim halinde
bulunan farklı türden canlı toplulukları ile bu
canlıların etkileşim içinde bulundukları cansız
çevreye denir.
Örnek: Bir okyanus ekosistem olarak kabul
edilebileceği gibi bir orman, çayır, göl hatta
akvaryum da birer ekosistemdir.
Ekosistem = Komünite + Cansız çevre
 Ekoloji: Canlıların birbirleriyle ve çevreleriyle olan
ilişkileri inceleyen bilim dalıdır.
 Biyosfer (ekosfer): Dünya üzerinde canlıların
yaşadığı alanların tümüdür. Küresel ekosistem de
denilebilir.
 Ekolojide en kapsamlı düzey olan biyosfer,
atmosferin yeryüzünden yukarı doğru birkaç
kilometrelik bölümünü, karaların ise en az 3000
metre derinliğe kadar olan kısmını kapsar.
 Habitat: Bir organizmanın doğal olarak yaşayıp,
üreyebildiği yaşam alanıdır. Bu alan, bir okyanus
kadar büyük olabileceği gibi, çürümüş bir ağaç
kütüğünün altı ya da bir böceğin bağırsağı kadar
küçük de olabilir.
yaşamını sürdürebilmek için yaptıkları faaliyetlerin
tamamıdır.
Örneğin, bir canlının beslenmesi, üremesi,
davranışı, yaşayış şekli, diğer canlılarla ilişkisi
ekolojik niş içerisinde yer alır.
 Flora: Bir ekosistemdeki bitki, mantar ve bakteri
türlerinin tamamına denir. Daha çok bitkiler için
kullanılır.
 Fauna: Bir ekosistemdeki hayvan popülasyonlarının
tamamına denir.
 Biyotop: Canlı varlıkların yaşamını sürdürebilmesi
için uygun çevresel koşullara sahip coğrafik
bölgedir. Komunitelerin yerleştiği coğrafik
alanlardır.
 Biyom: Biyosferin aynı iklim koşullarının ve aynı
bitki örtüsünün egemen olduğu çok geniş bölümü.
(Sucul biyomlar karasal biyomlar gibi)
 Biyomas (Biyokütle): Besin piramidinin her bir
basamağında bulunan canlıların toplam kütlesidir.
 Çevre direnci: Bir popülasyonun büyüme ve
gelişmesini engelleyen her türlü olumsuz dış
faktörlerdir. Popülasyonun büyümesine bağlı olarak
çevre direnci artar. Besin kıtlığı, yaşama
alanlarının azalması, salgın hastalıklar, rekabetin
artması çevre direncine neden olan etmenlerdir.
 Ekoton: Komşu komüniteler arasındaki geçiş
bölgelerine denir. Örneğin çayırlık alan ile ormanlık
alan arasındaki geçiş bölgesinde çalılar, kısa boylu
ağaç türleri bulunabilir.
Ekotonlarda;
 Birey sayısı azalırken tür çeşitliliği
artar. (Tatlı ve tuzlu su ekotonları hariç)
 Türler arası rekabet fazladır.
 Toleransı (hoş görüsü) en fazla olan türler
yaşar.
 Daha çok çeşitte iklim görülür.
  Gösterge ( indikatör ) tür: Toleransı az olan,
ortam şartlarından en kolay etkilenen türlere
denir.

 Süksesyon: Belirli bir bölgede türlerin uzun bir Örneğin yukarıdaki grafikte sıcaklık değişimine en
zaman içinde türlerin aşamalı olarak birbirlerinin hassas (toleransı az) olan X türüdür. Dolayısı ile
yerini almalarına süksesyon (sıralı değişim) denir. indikatör tür de X olmuş oluyor.

Birincil (Primer) süksesyon: Kilit taşı türleri: Besin zincirleri ve besin

 Üzerinde canlı bulunmayan bir ortama ağlarında önemli etkilere sahip olan türlerdir. -
canlıların yerleşmeye başlamasıyla olur. Komünitede kilittaşı türlerin birey sayısı diğer
 Birincil süksesyon başlangıcındaki ortam türlere göre az olsa da etkileri fazladır.
koşulları canlı yaşamı için uygun değildir.bu
nedenle birincil sükseyon yavaş ilerler hatta
binlerce yıl sürebilir.
 Birincil süksesyonda;
Liken Yosun Ot Çalı Ağaç
Evreleri sıralı bir değişim gösterir.

ikincil (sekonder) süksesyon:

 Daha önce üzerinde bir komunitenin bulunduğu
ancak aşırı otlatma kesim ve yangın gibi Su samurları, deniz kestanelerini yiyerek beslenir.

nedenlerle bozulmuş ortamlarda gerçekleşir. Deniz kestaneleri de çok hücreli alglerden olan

 ikincil süksesyonda; kelpleri besin olarak tüketir. Kelpler birçok tür

Ot Bodur çalımsı bitkiler Kavak, Sedir için habitat oluşturur. Bu ekosistemdeki su

ağaçları Meşe türleri Akağaç, Kayın samurları yok olursa deniz kestanelerinin sayısı

Evreleri sıralı bir değişim gösterir. artar. Bu da kelplerin azalmasına neden olur.
Kelpler azaldığında habitatları bozulan türler de

 Tolerans (hoşgörü): Canlıların çevre şartlarına ortadan kalkar.

gösterdikleri uyum yeteneği, dayanma gücüdür. Bu Kuzey Pasifik kıyı ekosisteminde su samuru,

gücün minimum ve maksimum aralığına da tolerans kilittaşı bir türdür.

aralığı denir.
 Canlıların, tolerans aralığı içinde en iyi
gelişebildikleri alana optimum alan denir. Optimum
alanda çevresel faktörler canlı için uygundur.
Canlıların tolerans alanları türden türe değişiklik
gösterir.
Aşağıdaki grafikte K ve L balık türlerinin suyun tuz
oranına toleransı gösterilmiştir.

Grafiğe göre L türünün yüksek tuz oranına

toleransı K türünden yüksektir.
 EKOSİSTEMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER c) İklim
 Uzun bir zaman aralığı içinde belirli bir bölgede etkin
olan atmosfer koşullarına iklim adı verilir.
 İklimin ana öğelerini sıcaklık, nem, yağış ve hava
hareketleri oluşturur.
 Canlılar kendilerine uygun iklim şartlarında
yaşamlarını sürdürürler.

d) Toprak ve Mineraller
 Toprak; yeryüzünü kaplayan kayaçların rüzgar, su
ve sıcaklığın aşındırıcı etkisi ile ufalanması sonucu
oluşur.
 Canlılara hem yaşama ortamı hem de besin sağlar.
A. Abiyotik faktörler (Cansız varlıklar)
Bitkiler, gerekli mineralleri su ile birlikte
a) Işık
topraktan alırlar.
 Yaşam için gerekli olan enerjinin kaynağı güneşten
gelen ışıktır.
e) Su ve pH
 Yeryüzüne ulaşan görünür ışığın küçük bir bölümü,
 Yaşam için çok önemli bir abiyotik faktördür. Canlı
fotosentezle kimyasal enerjiye dönüştürülerek
hücrelerinde metabolik faaliyetlerin oluşabilmesi
üretilen organik maddelerin (besinlerin) yapısına
için belirli oranda suya gereksinim vardır.
katılır.Ekosistemdeki canlılar enerji kaynağı olarak
 Su, çok iyi bir çözücü olup bazı maddeleri çözerek
organik maddelerdeki bu enerjiyi kullanırlar.
çözeltiler oluşturabilir. Sulu çözeltiler, içerdikleri
 Hayvanlarda aktif süreçler için tercih edilen ışık
hidrojen iyonu veya hidroksit iyonu derişimine göre
şiddeti birbirinden farklıdır. Baykuş, yarasa, kirpi
asidik ya da bazik çözeltiler olarak
vb. gece aktif olan türlerin yanı sıra bülbül gibi
isimlendirilirler.
bazı ötücü kuşlar ve ipek böceği gibi bazı böcekler
 Bir ortamın asidik ya da bazik olması, o ortamda
alaca karanlıkta aktiftir.
yaşayan canlıları etkilemektedir.
 Çiçekli bitkilerin çiçek açmasında da gün
 Her organizmanın yaşamını sürdürebildiği uygun pH
uzunluğunun ve ışık alma süresinin önemi vardır.
değerleri vardır.
Örneğin kasımpatıları sonbaharda çiçek açar.
 Nötüre yakın pH değerlerine sahip ortamlarda
yaşayan canlı türlerinin sayısı daha fazladır.
b) Sıcaklık
 3Canlıda enzimlerin çalışmasını dolayısıyla kimyasal
f) İklim
tepkimelerin hızını etkiler. Bu nedenle bütün
 Bir bölgede uzun süre hüküm süren hava
fizyolojik ve biyokimyasal işlevler üzerinde etkisi
koşullarına iklim denir.
vardır.
 İklim, canlıların yeryüzünde yayılışını etkileyen en
 Ayrıca sıcaklık atmosferdeki hava
önemli faktördür.
hareketlerinden, iklimsel değişikliklerin
 İklim şartları, geniş bir alanda hüküm sürer.
oluşmasından ve mevsimlerin ortaya çıkmasından
 Ancak bu alan içerisinde canlıların yaşadığı, farklı
sorumlu bir ekolojik faktördür.
koşulların hüküm sürdüğü küçük alanlar vardır.
 Sıcaklık artışı, hayvanlardaki metabolizma hızını da
Özel koşullu küçük iklim alanlarına da mikroklima
artırır. Sıcaklık yükseldiğinde sabit vücut ısılı
denilmektedir.
hayvanlar yer değiştirmeyle serinlemeye çalışır.
 Sıcaklık değişimleri bazı hayvanlarda göç etme, kış
uykusuna yatma ve gece aktif olma gibi
B. Biyotik faktörler (Canlı varlıklar)
davranışlara yol açar.
 Bir ekosistem içerisinde bulunan ve birbirlerini
Örneğin, çölde yaşayan akreplerin geceleri
etkileyen canlı varlıkların tümüne biyotik
aktifleştiği görülür. Leylekler bulundukları ortam
faktör denir.
soğuyunca sıcak ülkelere göç ederler.
 Ekosistemi etkileyen biyotik faktörlerden olan
canlılar, ekolojik nişlerine göre üreticiler,
tüketiciler ve ayrıştırıcılar olarak üç grupta
incelenmektedir.
a) Üreticiler (Ototrof)
 İnorganik maddelerden organik madde sentezi
yapabilen canlılardır. Üretici canlılara “ototrof
canlılar” da denir.
 Üreticiler, fotosentez veya kemosentez olaylarını
gerçekleştirerek kendi besinlerini yaparlar.
 Yeşil bitkiler, Algler, bazı bakteriler, arkeler ve
bazı protistler ototrof canlıların örnekleridir.
 Karasal ekosistemlerin asıl üreticileri bitkilerdir.
Sucul ekosistemlerde ise siyanobakteriler ve
algler en yaygın olarak bulunan üretici
canlılardır.
 Üretici organizmalar, tüm canlıların besin ihtiyacını
üretme yanında, atmosferdeki oksijen ve
karbondioksit dengesini de korurlar.
 Üretici canlılar besinlerini üretirken kullandıkları
enerji kaynağına göre fotosentetik ototroflar ve
kemosentetik ototroflar olmak üzere ikiye
ayrılırlar.
Fotosentetik ototroflar
 Işık enerjisi yardımıyla CO2 ve H2O gibi
inorganiklerden organik madde sentezi yapan
üreticilerdir. Bu olaya fotosentez denir.
 Yeşil bitkiler, siyanobakteriler, öglena gibi bazı
protistler, bazı bakteriler fotosentetik
canlılardır.
Kemosentetik ototroflar
 Bazı inorganik maddelerin oksidasyonu ile elde
edilen kimyasal enerji yardımı ile CO2 ve
H2O’dan organik madde sentezi yapan
üreticilerdir.
 Bu olaya kemosentez denir. Bazı bakteri ve
arkebakteriler kemosentetik canlılardır.
b) Tüketiciler (Heterotrof)
 Kendi besinini üretemeyen, bulundukları ortamdan
hazır alan canlılar tüketici (heterotrof) olarak
bilinir.
 Doğrudan üretici canlılarla beslenen tüketicilere
otçul (herbivor) denir. Koyun, inek, tavşan,
zooplanktonlar vb.
 Besin zincirinde diğer tüketicileri yiyerek beslenen
canlılara karnivor (etçil) canlılar denir. Aslanlar,
kartallar, kobralar vb.
 Hem üretici hem de tüketici canlıları yiyerek
beslenen canlılara karışık beslenenler
(omnivor) denir. İnsan, fare, karga, ayı, domuz vb.
3. Hem Ototrof Hem de Heterotrof Beslenme
 Hem üretici hem de tüketici olan canlıların
gerçekleştirdiği bir beslenme çeşididir.
 En önemli canlı örneği böcekçil bitkiler ve
öglenadır.
Böcekçil bitkiler
 Bu bitkiler azot bakımından fakir topraklarda
yaşadıkları için topraktan alamadıkları azotu,
yakaladıkları böceklerin proteinlerinden
karşılar.
 Bu bitkilere örnek olarak ibrik otu ve
sinekkapan verilebilir.
 Böcekçil bitkiler, azot ihtiyaçlarını karşılama
yönü ile heterotrof, kloroplast taşıdıkları için
fotosentez ile besinlerini üretebilme yönüyle
de ototrof canlı olmuş oluyor.
Öglena
 Kloroplast organeli bulundurur ve ışık
varlığında kendi besinini kendisi sentezler.
 Bu yönüyle ototroftur.
 Işık yokluğunda ise dış ortamdan besinini hazır
olarak alabilir. Bu yönüyle de heterotroftur.
Böçekçil bitki Öglena
 c) Ayrıştırıcılar (saprofitler= çürükçüller):
 Bu canlılar ölü bitki ve hayvan atıkları ile birlikte
diğer organik atıkların üzerine sindirim enzimleri
salgılayarak bu maddeleri parçalarlar ve ihtiyaç
duydukları organik maddeleri hücrelerine alırlar.
Böylece kendi besin ve enerji ihtiyacını karşılar.
 Bu sırada oluşan CO2 atmosfere verilir.
 NH3 ise azot döngüsündeki nitrifikasyon
bakterileri tarafından bitkilerin alabileceği azot
tuzlarına dönüştürülerek ölü atıklardaki karbon ve
azot gibi inorganik maddeler, ekosistemdeki
üreticilerin kullanımına hazır hale getirilir.
 Maya ve küf mantarları ile bazı bakteriler en
önemli ayrıştırıcılardır.
 Bir ayrıştırıcı organizma prokaryotik (bakteri) ya
da ökaryotik (mantar) hücre yapısına sahip
olabilir.
 Ayrıştırıcılar hem sucul hem de karasal besin
zincirlerinin tüm basamaklarında bulunurlar.
Saprofit canlıların ekolojik önemi;
 Doğayı temizler (gönüllü temizlik işçileri
gibi)
 Toprağı inorganik madde bakımından
zenginleştirirler.
 Canlılar için önemli olan karbon ve azot gibi
atomların tükenmesine engel olurlar.
 Madde döngülerine yardımcı olur.
 Ekolojik dengenin korunmasını sağlar.
EKOSİSTEMDE MADDE ve ENERJİ AKIŞI
 Ekosistemde madde ve enerji akışının dengede
olması üretici, tüketici ve ayrıştırıcı canlılar
tarafından sağlanır.
 Üretici canlılar; fotosentez ile güneş enerjisini
organik besinlerde depolanır. Depolana bu enerji
beslenme ilişkisine bağlı olarak üreticilerden
tüketicilere doğru aktarılır.
 Sadece üreticilerle beslenen canlılara birincil
tüketici, birincil tüketicilerle beslenenlere ikincil
tüketici denir.
 Birincil tüketiciler, otçul (herbivor); ikincil
tüketiciler ise etçildir (karnivor).
 Ayrıca etçiller üzerinden beslenen tüketiciler de
vardır; bunlara üçüncü dereceden
tüketiciler denir.
 Ayrıştırıcılar, ekosistemdeki tüm canlıların
kalıntılarını ayrıştırmak suretiyle tekrar
ekosisteme kazandıran bir bağlantı noktası gibi iş
görür.
 Ayrıştırıcılar besin zincirinin tüm basamaklarında
bulunurlar.
 Besinlerdeki enerjinin üreticilerden otçullara ve
onlardan etçillere kadar olan iletimine, besin
zinciri veya enerji aktarımı denir.
Plankton: Denizlerde ve tatlı sularda, suyun
hareketi ile pasif olarak sürüklenen küçük
organizmalar. Mikroskobik alg ve siyanobakteriler,
fitoplankton; pek çok mikroskobik olanlar dahil,
serbest yüzen hayvanlara zooplankton adı verilir.
 Besin piramidi: Bir besin zincirinin üretici
basamağından başlayarak son tüketici basamağına
kadar dikey dizilimine besin piramidi adı verilir.

 Trofik düzey (beslenme basamağı): Adından da
anlaşılacağı gibi canlının besin zincirinde bulunduğu
basamaktır.
 Yukarıdaki şekilde görüldüğü gibi üreticiler
birinci trofik düzeyde bulunur.
 Tüketici canlılardan herbivorlar grubuna
giren sinek gibi canlılar ikinci trofik
düzeydedir.
 Herbivor canlılarla beslenen kurbağa gibi
canlılar ise üçüncü trofik düzeyde yer alan
karnivorlardır.
 Besin ağı: Ekosistemde organizmalar arasındaki
karmaşık beslenme ilişkileri bir ağa benzetilir ve
farklı türlerin birlikte oluşturduğu bu ilişkiler ağı
besin ağı olarak adlandırılır.
 Biyokütle: Her beslenme basamağındaki canlıların
toplam organik madde ağırlığına
biyokütle (biyomas) denir.
Genellikle üretici biyokütlesinin yaklaşık %10’u bir
sonraki beslenme basamağında bulunan birincil
tüketiciye geçer.
Biyokütle piramidinde, alt basamaktan
(üreticilerden) yukarıya doğrı çıkıldıkça toplam
biyokütle de azalır.
Örneğin 1000 kg lık havuç bitkisi onu yiyen
tavşanlara yaklaşık 100 kg kazandırır.
Tavşanlardaki 100 kg lık biyokütle onunla beslenen
tilkilere yaklaşık 10 kg kazandırırken tilkiyi yiyen
kartla 1 kg kazandırabilir.
 Enerji akışı: Besin zincirindeki canlılar
birbirleriyle beslenirken organik madde ile birlikte
enerji de zincirin diğer üyelerine aktarılır.
Buna enerji akışı denir.
 Besin zincirindeki enerji akışı üreticiden
tüketiciye doğru tek yönlüdür. Ancak bu akış
sırasında enerjinin ancak %10’u diğer halkaya
iletilmektedir. Buna %10 yasası denir.
 Bu durumun nedenleri: Canlılar enerjinin bir
kısmını metabolik faaliyetlerinde (hareket,
biyosentez, hücre bölünmesi vb.) kullanmakta,
bir kısmı ısı olarak açığa çıkmakta bir kısmı da
sindirilmeyen besinler içinde atılmaktadır.
 Biyolojik birikim: DDT (bir çeşit böcek öldürücü
ilaç), siyanür, bazı ağır metaller ve radyoaktif
maddeler besin zincirini oluşturan farklı trofik
düzeylerdeki organizmaların dokularında gittikçe
artan oranda birikir ve zararlı konsantrasyon
düzeyine ulaşabilir. Bu olaya biyolojik
birikim denir.
Parazit zincir: Büyük canlılardan, küçük organizmalara
doğru gider. Üreticilerden başlamak zorunda değildir.
Örnek:
İnsan → Pire → Bakteri → Virüs
Köpek → Kene → Bakteri → Virüs

Saprofit zincir: Ölü organik maddelerden başlar ve

bunlarla beslenen çürükçül (saprofit) canlılarla devam
eder. Doğrudan güneş enerjisine bağımlı değildirler.

 Biyolojik birikiminin en fazla ve en yoğun olduğu

basamak, besin zincirinin en üst basamağıdır.
Örneğin küçük bir dereye karışan ağır metallerden
en az etkilenen fitoplanktonlar, en çok etkilenen
ise küçük balıkları yiyen büyük balıklar ve
sonrasında da büyük balıklarla beslenen hayvanlar
ve insanlar olmaktadır.

BESİN ZİNCİRİNDE ÜRETİCİDEN SON

TÜKETİCİYE DOĞRU GİDİLDİKÇE;

 Aktarılan enerji azalır.

 Enerji kaybı artar.
 Birey sayısı azalır
 Toplam biyokütle (biyomas) azalır.
 Bireylerin vücut büyüklüğü genellikle artar.
 Gelişmişlik ve organizasyon derecesi artar.
 Üreme hızı azalır.
 Biyolojik birikim artar.
 MADDE DÖNGÜLERİ VE HAYATIN
SÜRDÜRÜLEBİLİRLİĞİ
 Doğada yaşamın sürekliliği için karbon, su, oksijen,
azot, kükürt ve fosfor gibi maddeler devirli olarak
kullanılır. Yani canlılar ihtiyaç duydukları bu
maddeleri yaşadıkları ortamdan alır, kullanır ve
sonra bir şekilde ortama geri verir. Maddelerin
ekosistem içindeki bu dolaşımına madde
döngüleri denir.
1) SU DÖNGÜSÜ
 Su, güneş ışınlarının etkisiyle okyanuslar, göller,
nehirler ve kara parçalarının yüzeyinden
buharlaşarak atmosfere geçer.
 Ayrıca bitki ve diğer canlılardan terleme ve
solunum yoluyla buharlaşan su da atmosfere geçer.
 Su buharı atmosferin soğuk bölgelerinde
yoğuşarak kar, yağmur vb. yağışlar şeklinde
yeryüzüne ulaşır.
 Suyun bir kısmı göl, gölet gibi su birikintilerinde
toplanır. Bir kısmı da toprağa ve yer altı sularına
katılır. Yer altı suları da çeşitli yollarla tekrar yer
üstü sularına dâhil olur.
2) KARBON DÖNGÜSÜ
 Karbon (C) canlıların yapısını oluşturan organik
moleküllerin temel elementlerinden biridir.
 Yeryüzünde dolaşıma katılan en önemli karbon
bileşiği CO2 dir.
 Yerkürenin karbon kaynaklarından biri de kireç
taşı kayalarıdır.
 Kireç taşları havayla temas ettiği zaman aşınmaya
ve erozyona uğrar. Kireç taşının içinde bulunan
mineral karbon yavaş yavaş ayrışıp karbon dioksit
hâlinde denizlere ve atmosfere karışarak karbon
döngüsüne katılır.
 Suda yaşayan fitoplankton adı verilen mikroskobik
canlılar suda çözünmüş olan CO2 yi fotosentezde
kullanır. Karalarda ise bitkiler atmosferdeki
CO2 yi kullanır.
 Fotosentez olayında, havadaki C02 yeşil bitkiler
tarafından alınınca, C02'in karbonu fotosentez
yapan canlılara geçer. Bitkilerden besinlerle
hayvanlara aktarılır.
 Bu arada besinlerin yıkılması sonucu oluşan
C02 solunum ile tekrar atmosfere döner. Ayrıca
bitki ve hayvanların ölüleri ve artıkları,
ayrıştırıcılar tarafından parçalanarak C02 oluşur.
Oluşan bu C02 tekrar atmosfere geçer.
 Bitki ve hayvan fosillerinin toprak altında uzun
süre kalmasıyla oluşan kömür, petrol gibi yakıtlar
ve kurumuş bitki dokuları yanınca oluşan
C02 atmosfere karışır.
3) AZOT DÖNGÜSÜ
 Atmosferdeki azotun canlılar tarafından kullanımı
ve tekrar atmosfere dönmesi olayına azot
döngüsü denir.
 Atmosferimizde %78 gibi yüksek oranda azot
bulunmasına rağmen, hiçbir bitki ve hayvan grubu
bu serbest azotu kullanamaz.
 Bu azotun bitkiler tarafından alınabilmesi için
nitrat (NO3) tuzlarına çevrilmesi gerekir. Az da
olsa bazı bitkiler amonyumu (NH4) da kullanabilir.
 Bitkiler, nitrit (NO2), amonyak (NH3) ve
N2 kullanamazlar.
A. Atmosfer azotunun toprağa geçmesi yolları E. Azotun serbest hale geçerek atmosfere
1) Baklagillerin kök yumrularında yaşayan rhizobium verilmesi
(azot bağlayıcı) bakteriler, toprakta serbest  Toprakta bulunan denitrifikasyon bakterileri de
yaşayan azotobakteriler ve bazı siyanobakteriler azot tuzlarını tekrar atmosferin serbest azotuna
atmosferin serbest azotunu (azot dönüştürülerek atmosfere verilir. Bu
elementini) tutup toprakta nitrat tuzlarına olaya denitrifikasyon denir.
dönüştürür. Buna biyolojik azot fiksasyonu denir.
2) Yıldırım, şimşek gibi atmosferik olaylar, atmosfer
azotunun amonyak (NH3), amonyum (NH4+), nitrat
(NO3-) şeklinde yağmurla birlikte toprağa
geçmesine neden olur. Buna da kimyasal azot
fiksasyonu denir.

B. Nitrat tuzlarının bitkiler tarafından alınarak

organik yapıya katılması
 Bitkiler toprağa geçen azot tuzlarını su ile birlikte
kökleri ile emerek alır ve organik besin sentezinde
kullanırlar. Beslenme ile bu azotu hayvanlar da alır.

C. Organiğin inorganiğe dönüşümü

 Saprofit canlılar (bazı bakteri ve mantarlar) bitki
ve hayvanların organik atıklarını, ölen
organizmaların kalıntılarındaki azotlu organik
bileşikleri (protein gibi) parçalayarak amonyağa
(NH3) dönüştürürler. Bu olaya pütrüfikasyon
kokuşma) denir.

 Oluşan amonyak bitkiler tarafından doğrudan

kullanılamaz. Amonyak bir H+ iyonu alarak
amonyuma (NH4) dönüşür ki bitkiler bunu
özümseyebilir.

D. Nitrifikasyon
 Oluşan amonyağı kemosentetik bakterilerden olan
nitrit bakterileri nitrite, nitrat bakterileri de
nitrata dönüştürür. Bu olaya nitrifikasyon denir.
 Nitrifikasyon sonucunda amonyak, bitkilerin
kullanabileceği nitrata dönüştürülmüş olur.