T.C.

MARMARA ÜNİVERSİTESİ
TEKNOLOJİ FAKÜLTESİ
ELEKTRİK ELEKTRONİK MÜHENDİSLİĞİ BÖLÜMÜ

DENEY 9
ASENKRON SAYICILAR

AMAÇ
 Sayıcı devrelerinin çalışma mantığını kavramak.
 Sayıcı devrelerinin tasarımını öğrenmek.

KULLANILAN ARAÇ VE GEREÇLER

1. DC güç kaynağı.
2. 2 adet 74HC112 (J-K FF)
1 adet 7408(AND)
1 adet 7432(OR)
1 adet 7404(NOT)
3. Değişik boylarda iletken tel.

TEORİK BİLGİ
Giriş darbelerine bağlı olarak belirli bir durum dizisini tekrarlayan lojik devrelere sayıcı
denir. Sayıcılar, flip-flopların artarda uygun bir şekilde bağlanmalarıyla oluşturulmuşlardır.
Sayıcılar girişlerine uygulanan darbe sayısına bağlı olarak 2n sayma yapabilirler. ‘n’ sayıcı
yapısındaki FF sayısını gösterir. Örneğin sayıcı yapısında 3 adet FF varsa 23 = 8 değişik konum
alabilir. Yani sayıcı 0’ dan 7’ ye kadar sayabilir. Sayıcılara geri besleme yaparak sayma işlemini
yapmak istediğimiz yerden geriye döndürebiliriz. Örneğin 4 FF ile 15’e kadar sayma işlemini

1
yapmak yerine, sayma işlemini 9’dan döndürerek 0-9 arasında sayma işlemi yapabiliriz. Bir
sayıcının sayabildiği sayı miktarına o sayıcının MOD’ u denir. Örneğin Mod10 sayıcısı 0-9
arasında sayar ve tekrar 0’a döner.
Sayıcıların Sınıflandırılması
1. Sayıcıların tetikleme sinyallerinin uygulama zamanına göre sınıflandırılması
a. Asenkron (Farklı Zamanlı) Sayıcılar: Sayma işlemi için kullanılan tetikleme sinyali ilk
FF’ ye uygulanır. İlk FF’ nin Q veya Q’ çıkışından alınan sinyal ile daha sonra gelen FF
tetiklenir. Diğer bir deyişle FF’ ler birbirini tetiklerler. Bu sayıcılar seri veya dalgacık
sayıcılar olarak da bilinir.
b. Senkron (Eş Zamanlı) Sayıcılar: Tetikleme sinyalleri sayıcıyı oluşturan bütün FF’ lere
tek bir hattan aynı anda uygulanır. Bu durumda devrede bulunan tüm FF’ ler birlikte
tetiklenir.
2. Sayıcıların sayma yönüne göre sınıflandırılması:
a. Yukarı/ İleri Sayıcılar (Up Counters): Sayıcı 0’dan başlayıp yukarı doğru sayma işlemi
gerçekleştiriyorsa yukarı sayıcı denir.
b. Aşağı/ Geri sayıcılar (Down Counters): Sayıcı belirli bir sayıdan başlayıp 0’a doğru
sayma işlemi yapıyorsa aşağı sayıcı denir.
c. Yukarı/ Aşağı Sayıcılar (Up- Down Counters): Sayıcı her iki yönde sayma işlemi
gerçekleştirebiliyorsa yukarı- aşağı sayıcı olarak isimlendirilir.
3. Sayıcıların sayma kodlanmasına göre sınıflandırılması:
Sayıcılar, sayılan dizinin kodlanmasına göre; ikili sayıcı, BCD sayıcı, modlara göre sayıcı
olarak gruplandırılabilir.
1. Asenkron Sayıcılar (Asynchronous Counters)
Asenkron sayıcılarda her bir FF’ nin ayrı bir zamanlama palsi (Clock Pulse)
bulunmaktadır. Uygulamada bir FF’ nin çıkışı diğer FF’ nin CP’ si olarak kullanılmaktadır.
Böylece her FF kendinden sonraki FF’ yi tetikler. Bu sayıcılarda çalışma hızı önemlidir. Örneğin
bir asenkron sayıcıda 2 adet FF var ve her FF’ nin yayılım gecikmesi 20 ns ise toplam gecikme
zamanı 40 ns’ dir.
f = 1/ (40.10-9) = 25 MHz
Dolayısıyla bu sayıcının CP frekansı 25 MHz’ in altında olmalıdır.
1.a İleri (Yukarı) Sayıcılar (Up Counters)
İlk FF’ nin Q çıkışı ikinci FF’ nin CP girişine bağlanmışsa bu sayıcı yukarı sayıcı olarak
adlandırılır. 4 bit binary yukarı sayıcı devresi 0’ dan 15’ e kadar saydığı için Mod 16 yukarı sayıcı
adını alır. Şekil 1’ de 4 bit asenkron yukarı sayıcının prensip şeması görülmektedir. Şekilde

2
görülen 4. FF Q çıkışına bağlı olan led MSB’ yi (Most Significant Bit- Yüksek Ağırlıklı Bit), 1.
FF Q çıkışına bağlı olan LED ise LSB’ yi (Least Significant Bit- Düşük Ağırlıklı Bit) temsil
etmektedir.

Şekil 1. 4 bit ileri sayıcı prensip şeması

1.b Geri (Aşağı) Sayıcılar (Down Counters)
İlk FF’ nin Q’ çıkışı ikinci FF’ nin CP girişine bağlanmışsa bu sayıcı aşağı sayıcı olarak
adlandırılır. Şekil 2’ de 4 bit asenkron aşağı sayıcının prensip şeması görülmektedir. Yine bu sayıcı
da Mod 16 bir sayıcı olup 4. FF Q ucu MSB, 1. FF Q ucu LSB bitini temsil etmektedir.

Şekil 2. 4 bit geri sayıcı prensip şeması

1.c Asenkron Aşağı/ Yukarı Sayıcılar
Asenkron aşağı/yukarı sayıcılarda FF’ lerin her bir Clock Pulse’ te konum
değiştirebilmeleri için tüm T FF’ nin T girişinin lojik 1’ e bağlanması gerekir. CD ucu direk silme
ucudur. CP girişi ilk T FF’ nin girişine uygulanır. Sayıcının yukarı mı aşağı mı sayacağı kontrol
girişi ile belirlenir. Şekil 3’ te asenkron aşağı/ yukarı sayıcının prensip şeması görülmektedir. Bu
devrede kontrol girişine lojik 1 uygulandığında devre yukarı sayıcı, 0 durumunda ise aşağı sayıcı
olarak çalışır.

Şekil 3. Asenkron aşağı/ yukarı sayıcı prensip şeması

3
 1.d Resetlemeli Sayıcılar
Yukarıda da değinildiği gibi asenkron sayıcılarda n, sayıcıdaki FF sayısı olmak üzere 2n
değişik durum sayılır. Örneğin sayıcı yapısında 4 adet FF bulunuyorsa bu sayıcı 2 4=16 değişik
durum sayacaktır (0…15). Sayıcının 2n’ den farklı olarak saymasını istediğimiz durumlarda
resetlemeli sayıcılar kullanılır.
Mod 5 sayıcısı 0’ dan 4’ e kadar sayar. Sayıcı 2 FF ile yapılırsa 4 değişik durumu,
dolayısıyla 0’ dan 3’ e kadar olan sayıları sayacaktı. Bu durumda 3 adet FF kullanılarak sıfırlama
işlemi gerçekleştirilerek Mod 5 sayıcı elde edilir. Burada sayıcı yine 8 adet durumu saymak
isteyecektir. Fakat 5 sayısını sayacağı durumda FF’ lerin Clear ucuna bir pals gönderilerek sayıcı
sıfırlanmış olur. Bunu sağlamak için bit ağırlığının 4 ve 1 (4+1=5 olduğundan) olduğu çıkışlardan
birer uç alınarak NAND kapısı ile CD (Direct Clear) uçlarına verilir.

Şekil 4. Resetlemeli Mod 5 sayıcı prensip şeması

a. Presetlemeli Sayıcılar
Belli bir sayıdan başlatılarak sayabileceği son sayıya kadar sayıp, tekrar ayarlanan sayıya
geri dönerek saymaya devam eden sayıcılar presetlemeli sayıcılar olarak adlandırılır.

J K CLK Q
0 0 1 Q0
1 0 1 1
0 1 1 0
1 1 1 Toggle

Şekil 5 JK FF Yapısı ve 74HC112 Entegresi

4
Kullanım Alanları
En yaygın kullanım alanı olarak sinyallerin frekanslarının ölçülmesi, elektriki sinyallerin
frekanslarının bölünmesi, devir sayısının gösterilmesi, saat veya zaman ölçülmesi vb. uygulama
alanları verilebilir.

UYARI.1
Giriş bağlantılarına aşağıda görüldüğü gibi Pull-Down direnç ekleyiniz.

UYARI.2
Çıkışlara Ledlerden önce uygun değerlerde(220Ω,330Ω) direnç bağlayınız.

İŞLEM BASAMAKLARI
1) 4 bit yukarı sayıcı (up counter) uygulamasını JK FF ile gerçekleştirmek ve işleyişini görmek
için Şekil 6’ daki devreyi uygulayarak devrenin çalışmasını gözleyiniz.

Şekil 6. JK FF’lerle oluşturulmuş 4 bit yukarı sayıcı devresi

5
2) Asenkron yukarı/ aşağı sayıcı (up/ down counter) uygulamasını JK FF ile gerçekleştirmek ve
işleyişini görmek için Şekil 7’ deki devreyi uygulayarak devrenin çalışmasını gözlemleyiniz.

Şekil 7. JK FF’lerle oluşturulmuş 3 bit (Mod 8) yukarı/aşağı sayıcı devresi

SORULAR
1) Senkron ve asenkron sayıcılar arasındaki farkları açıklayınız.
2) Girişine uygulanan frekansı 8’e bölen bir devreyi sayaç kullanarak tasarlayınız.

6
Deney Ön Raporu

Deney No:
Deney Adı:

Raporu Yazan: Grup No:

Deney Tarihi:

1. İşlem Basamağı ile ilgili sonuçlar. Yukarı sayaç uygulaması.

2. İşlem Basamağı ile ilgili sonuçlar. Yukarı-aşağı sayaç uygulaması.

7
 ÖN ÇALIŞMA

1. Şekil 2’de verilen 4 bitlik asenkron sayacı simülasyon ortamında kurup çalışmasını
inceleyip not ediniz.(Deneye gelirken ilgili simülasyon çıktılarını getirmeyi unutmayınız).

2. Şekil 4’te verilen MOD 5 asenkron sayacı simülasyon ortamında kurup çalışmasını
inceleyip not ediniz.(Deneye gelirken ilgili simülasyon çıktılarını getirmeyi unutmayınız).

3. 7-6-5-4-3 aşağı sayan asenkron sayacı tasarlayıp simülasyon ortamında kurup çalışmasını
inceleyip not ediniz.(Deneye gelirken ilgili simülasyon çıktılarını getirmeyi unutmayınız).