architektura egejska

historia architektury starożytnej i wczesnośredniowiecznej

Grecja tworzy pomost miedzy Azją Mniejszą i Europą, a wyspa Kreta leżąca pomiędzy nimi była
kolebką kultury europejskiej. Trudno zrozumieć architekturę Krety bez jej ukształtowania i
naturalnego krajobrazu.
To pasma górskie od Psiloritii na Krecie do Olimpu w Tesalii, klimat łagodny; cała Grecja od XV – XIX
wieku była pod panowaniem Imperium Otomańskiego.
Wpływy architektury wchodu na kulturę egejską były powierzchowne; wędrówki plemion w XII w pne
złamały istniejącą równowagę (najazd Dorów, którzy wyparli Achajów na północ.)
Posługiwali się jednym z dialektów greckich – dowodem są tabliczki mykeńskie, odnalezione w Pylos
i Mykenach, pokryte pismem linearnym B, odczytanym w 1953 przez Ventrisa i Chadwicka.
architektura egejska
periodyzacja:
• Paleolit i mezolit 900tys. pne – 6000 pne
• Neolit 6000 pne – 3000 pne
pierwsze ludzkie osady w rejonie Argos i Myken
• Epoka brązu 3000 – 1100 pne
2500-2000 istniała Troja
1550-1200 rozwój Myken

kultura egejska (3000-1100 pne) - systematyka:

• kultura minojska (Kreta)
architektura pałacowa
grobowce
• kultura mykeńska (lądu greckiego i Tesali)
okres przedmykeński
cytadela
architektura grobowa
• kultura cykladzką (Cyklady)
architektura cykladzka
obszar peryferyjny (Azja Mniejsza, Cypr)
Architektura minojska

W III tysiącleciu pne. rozwój nowych form społecznych zmienił dotychczasowy porządek.
Powstawały zalążki większych skupisk, z których kształtowały się miasta. znajdują się tam ślady
osadnictwa od czasów neolitu.
Kreta była w 1700-1500 pne morską potęgą, dlatego nie obawiała się zewnętrznych najazdów, a
osadnictwo pozbawione było cech obronnych. Miasto minojskie było:
▪ pozbawione murów
▪ miało wąskie brukowane uliczki, biegnące wzdłuż zbocza w kierunku spadku
• ok.2000 pne nastąpił rozwój osadnictwa /liczba ludności 10-30 tys. osób/
• centrum położone jest na niskim pagórku otoczonym górami, centralnym miejscem był pałac
• domy znajdowały się poniżej pałacu, łączyły je drogi, budowano wiadukty
Nastąpiło ulepszenie metod budownictwa: stosowano głębokie fundamenty, a partery budowano
z dużych ociosanych bloków (stosowanych ze względu na liczne trzęsienia ziemi).
Knossos

W Knossos znajdują się ślady osadnictwa zachowane od czasów neolitu; od ok.2000 pne
nastąpił rozwój miast, których liczba ludności wynosiła 10-30 tys. osób.
Najstarsze budowle na Krecie to pałace; ich ruiny dotrwały do czasów nam współczesnych
(mają już ponad 4 tys. lat). Pierwszy pałac powstał około 2000r. p.n.e. w Knossos
Wszystkie pałace Krety przejawiają wspólne cechy charakterystyczne dla całej architektury
minojskiej. W odróżnieniu od pałaców mykeńskich pozbawione były całkowicie elementów
obronnych. Wynikało to z morskiej dominacji Krety w tamtym okresie.
Rozbudowa i powiększanie wynikały z potrzeb czysto praktycznych - produkcja wełny, rolnictwo i
rzemiosło, nastąpił rozwój biurokracji pałacowej. Miasta były również ośrodkami produkcji
rzemieślniczej /odnalezione naczynia, biżuteria w warsztatach pałacowych/. Ważnym elementem
były duże dziedzińce - higiena, estetyka, uroczystości.
Duże znaczenie dla pałaców miała tradycja miejscowego budownictwa, architektura jest
produktem rodzimym pomimo podobieństwa z pałacami azjatyckimi.
Pałac w Knossos

Szczyt rozwoju przypada na lata 1700-1400 pne. Zajmował obszar o powierzchni180x130m, było
to ceremonialne i polityczne centrum cywilizacji minojeskiej.

Do wnętrza prowadziło kilka wejść, sam pałac zbudowany był na kilku poziomach. Pałac
w Knossos, w szczytowym okresie rozwoju kultury minojskiej, miał ponad 1200 pomieszczeń i
zamieszkany był przez ponad 10 tys. osób. Wszystkie komnaty położone na różnych
kondygnacjach otaczały dziedziniec centralny, o rozmiarach około 30 na 60 metrów.

Odkrywca pałacu w Knossos był brytyjski archeolog Artur Evans (nazwał go Pałacem Minosa, od
imienia mitycznego króla Krety, syna Zeusa i Europy). Cywilizację, która stworzyła ten pałac na
Krecie) nazwał minojską. Ze względu na ogromną ilość komnat i korytarzy Pałac Minosa wiązany
jest z mitem o labiryncie znajdującym się pod pałacem .
7
5

1
Pałac królewski w
6 Knossos, Kreta
3 (2000-1400 pne) – rzut
2
1 – sala tronowa
4
2 – apartamenty królowej
3 – klatka schodowa
4 – schody
5 – wejście północne
6 – dziedziniec
7 – teatr
Kompleksy pałacowe składały się bardzo dużej liczby pomieszczeń, połączonych równie licznymi
korytarzami.
▪ wokół dziedzińca pomieszczenia reprezentacyjne
▪ w części zachodniej znajdowały się głównie pomieszczenia reprezentacyjne, m. in. sala
tronowa i kaplica oraz oddzielone długim korytarzem magazyny
▪ we wschodnim skrzydle pałacu były apartamenty królewskie (osobne dla króla i królowej)
z toaletami, łaźniami i basenami oraz monumentalną klatką schodową
▪ w części północnej mieściły się pomieszczenia dla służby i warsztaty rzemieślnicze; znajdują
się również pozostałości teatru (pozostały kolumnowe portyki oraz dekoracyjne freski)

Główne zasady minojskiej architektury pałacowej:

• dziedziniec jest punktem centralnym
• wokół niego skupione były wszystkie pomieszczenia
• następowała stała przebudowa
• posiadał labiryntowy układ pomieszczeń
Pałac otaczały wille i bogate domy (np. Dom Południowy zrekonstruowany przez Evansa).
Pałac w Fajstos - rzut
Mykeny
Okres mykeński to 1600-1100 pne; rozkwit Myken nastąpił ok. 1400 pne

W odróżnieniu od rozległych i otwartych miast Minojczyków, mykeńskie osady były silnie

ufortyfikowanymi twierdzami, budowlanymi w formie silnie ufortyfikowanych założeń. Zakładane
były najczęściej w miejscach strategicznych, na szczytach gór i wzgórz, przez co były łatwiejsze
do obrony.

Mykeny położone były w północno-wschodniej części Peloponezu i leżały na szczycie

wzniesienia, były także otoczone murem. Cytadela mykeńska zachowuje ciągłość architektury
obronnej od okresu neolitycznego. Przełomem okazały się masywne mury cyklopowe, budowane
z bloków kamiennych bez użycia zaprawy (to wielkie głazy, które mogli przenosić tylko cyklopi);
miały 5-8 m szerokości. Mity oraz poezja Homera uczyniły z Myken centrum kultury północno
egejskiej.
Mykeny
Około 1200r. p.n.e. pałace mykeńskie zostały zniszczone przez Dorów. Ich ruiny zostały odkryte
przez archeologa-amatora Heinricha Schliemanna w 1874r. Schliemann odkrył obok mykeńskiej
warowni także dwa groby tolosowe z około 1250r. p.n.e. Znalezione w jego wnętrzu złote
przedmioty świadczyły o odkryciu grobu królewskiego.

Do miasta prowadziły dwa wejścia główne: Brama Lwów, Brama Tylna oraz dwa pozostałe. Nad
Bramą Lwów znajduje się trójkąt odciążający z kamiennym reliefem, jedynym, zachowanym
dziełem plastyki mykeńskiej.
 8
10
1 7

2
9
5 6
3

10
1 – Lwia Brama
2 – spichlerz
3 – krąg grobowy A
4 – domy mykeńskie
5 – pałac
6 – wschodnie skrzydło pałacu (dom z
kolumnami)
7 – tylna brama
8 – schody do podziemnej cysterny
9 – brama wypadowa
Plan cytadeli w Mykenach, /ok.1600-1250pne/ 10 – mury obwodowe (cyklopowe)
 sala tronowa

kolumna kolumna
okrągłe
portyk
palenisko
frontowy

westybul okrągłe palenisko

Megaron (z greckiego "duża izba") to charakterystyczny typ budowli w starożytnej

architekturze egejskiej, będący składową reprezentacyjnych części pałaców mykeńskich i
jednocześnie prototyp podstawowej formy starożytnych świątyń greckich. Służył celom
mieszkalnym, a także reprezentacyjnym oraz kultowym.
Troja II (2300-2100 p.n.e.) – rzut megaronu
ARCHITEKTURA GROBOWA
Skarbiec Atreusza (nazywany Grobem Agamemnona).
Jest to budowla podziemna; grób tolosowy o konstrukcji ziemno-murowej, wbudowany we
wzgórze. W miarę budowy kopuły obsypywano ją ziemią zapewniając stabilność całej konstrukcji.
Budowla składa się z trzech części:
▪ dromos – prosty i niezdaszony korytarz prowadzący do komory grobowej (36 m długości i 6 m
szerokości)
▪ tolos – główna część – okrągły grób w formie 33 pierścieni z kamieni ułożonych w kształt
kopuły (to kopuła pozorna – „pszczeli ul”); (wysokość 13 metrów, a średnica 14,5 metra). Nad
wysokim wejściem (5,4 m) znajduje się belka nadprożowa, a nad nią rozpięty jest otwarty
trójkąt odciążający, wnętrze wyłożone było pasami miedzianej blachy
▪ tomba – komora grobowa i miejsce pochówku
Mykeny – Grób Agamemnona (tzw. Skarbiec Atreusa)
XIV-XIIIw pne – wycinek aksonometryczny
Mykeny – Grób Agamemnona (tzw. Skarbiec Atreusa ), XIV-XIIIw pne – rzut i przekrój
Tyryns
Tiryns leżał w czasach mykeńskich nad samym morzem i prawdopodobnie pełnił funkcję portu dla
Myken. Był położony był na otwartym terenie jego fortyfikacje były znacznie potężniejsze od
mykeńskich.
Cytedela postała w miejscu otwartym, pagórek 18m nad teren, ok. 2ha, 300x50-80m, 1km od
morza. !885 Schliemann. Z bloków kamiennych 12 ton, gr. murów 7,5-17m.

Tyryns i Mykeny wraz Argos (gdzie zachowały się resztki murów cyklopowych) były stolicami
władców Argolidy.
1

Legenda:
1 – brama północna
9 2 – dolne miasto
10 3 – brama
8 3 4 – portyk
5 – dziedziniec zewnętrzny
6 – dziedziniec pałacowy
/wewnętrzny/
6
7 – brama zachodnia
7 4 8 – magaron
5 9 – wieża
10 – pałac królewski

Plan cytadeli w Tyrynsie, /ok.1400-1200pne/

Cytadela w Tyrynsie, /ok.1400-1200pne/, rzut pałacu i megaronu
TROJA

Troja to starożytne miasto w Azji Mniejszej, na wybrzeżu Półwyspu Anatolijskiego; znane jest z
wojny opisanej w poemacie „Iliada” przypisywanym Homerowi.
Troja była miastem usytuowanym na wzgórzu Hisarlık w dzisiejszej Turcji. Pierwsze badania na tym
terenie przeprowadził w latach 1871–1894 niemiecki archeolog amator Heinrich Schliemann wraz
Wilhelmem Dörpfeldem.
Archeolodzy przekopali głęboki rów odkrywając pozostałości miasta). Była to osada o charakterze
warownego grodu, otoczona murami obronnymi. Składała się z kolejnych dziewięciu miast,
budowanych na ruinach miast poprzednich. Archeolodzy wyróżnili jedenaście warstw (Troja I-IX).
- Troi I wykształcił się typ megaronu; jest to najstarszy gród (2800-2300 pne)
- Troja II zespół megaronów z frontami w stronę dziedzińca.; domy z kamienia, gliny, drewna (2300-
2100 pne)
- Troja III była miastem zbudowanym z kamienia
- Troja VI przeżywała szczególny rozkwit; wybudowano nowe, potężne mury. Megaron władcy
znajdował się w najwyższej części grodu (1800-1350)
- Troja VIIa to gród, którego dotyczą wydarzenia z poematu Homera (1275-1240)
Troja (3000 – 1200 pne) - przekrój
Troja (3000 – 1200 pne) – rzut

1 – warstwa II 4 – warstwa V
2 – warstwa III 5 – warstwa VI
3 – warstwa IV 6 – warstwa IX