Βιολογία Γ’ Λυκείου Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 1 Θεωρία Παρ 1.

1.2 ΜΙΚΡΟΟΡΓΑΝΙΣΜΟΙ
ΟΡΙΣΜΟΣ:
Οι οργανισµοί που δεν τους διακρίνουµε µε γυµνό µάτι (µικρότεροι από
0.1mm)χαρακτηρίζονται ως µικροοργανισµοί ή µικρόβια

Βρίσκονται:
• Στο φυσικό περιβάλλον ( π.χ. νιτροποιητικά βακτήρια)
• Στο εσωτερικό πολυκύτταρου οργανισµού (παροδικά ή σε όλη τη ζωή τους)
⇓ ⇓
ΠΑΡΑΣΙΤΑ ΞΕΝΙΣΤΗΣ
™ Μπορούν επίσης να συµβιώνουν µε άλλους οργανισµούς(συµβιωτικά αζωτοδεσµευτικά
βακτήρια.)

Οι µικροοργανισµοί που χρησιµοποιούν τον άνθρωπο ως ξενιστή και µπορεί να

προκαλέσουν βλάβες στην υγεία του ονοµάζονται παθογόνοι.

Μη παθογόνοι: δεν είναι βλαβεροί αλλά χρήσιµοι ή απαραίτητοι για :

⇒ διεργασίες: αποικοδόµηση νεκρής οργανικής ύλης(σελ71)
⇒ παραγωγή χρήσιµων ουσιών [υγεία(σελ 25) ,διατροφή]

∆υνητικά παθογόνοι: µικροοργανισµοί που βρίσκονται σε µικρό αριθµό και δεν

µεταναστεύουν σε άλλους ιστούς ή όργανα (φυσιολογική µικροχλωρίδα)
⇒παράγουν χρήσιµες χηµικές ουσίες που δεν
µπορεί να συνθέσει ο άνθρωπος (βιταµίνη Κ
από E.coli)
⇒συµβάλλουν στην άµυνα του οργανισµού
Προκαλούν ασθένειες όταν:
• Αυξηθούν λόγω µειωµένης αντίστασης του ξενιστή
• Βρεθούν σε άλλους ιστούς

1.2.1.Κατηγορίες παθογόνων µικροοργανισµών:

• Ευκαρυωτικοί ( Πρωτόζωα ,µύκητες)-∆ιαθέτουν πυρήνα

• Προκαρυωτικοί (βακτήρια)
• Ιοί (ακυτταρικές ,µη αυτοτελείς µορφές ζωής)

Ευκαρυωτικοί µικροοργανισµοί:
Α)Πρωτόζωα:
1. Μονοκύτταροι
2. Αναπαράγονται µε µονογονία (διχοτόµηση)
3. Κινούνται µε ψευδοπόδια (αµοιβάδα),βλεφαρίδες ή µαστίγια
4. Προκαλούν ασθένειες:
• Πλασµώδιο (κουνούπια) ⇒ελονοσία
• Τρυπανόσωµα (µύγα τσετσέ) ⇒ ασθένεια του ύπνου
• Ιστολυτική αµοιβάδα ⇒αµοιβαδοειδή δυσεντερία
• Τοξόπλασµα (κατοικίδια ζώα) ⇒πνεύµονες , σπλήνα, ήπαρ, αποβολές
στις εγκύους

1
Βιολογία Γ’ Λυκείου Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 1 Θεωρία Παρ 1.2

• Τριχοµονάδα(σελ26)

Β) Μύκητες :
• Μονοκύτταροι ή πολυκύτταροι οργανισµοί .
• Στους περισσότερους –νηµατοειδείς δοµές (υφές)
• Παρασιτούν ή ζουν ελεύθεροι (έδαφος ,νερό ,αέρα ,τρόφιµα)
• Πολλαπλασιάζονται :
µονογονικά (διχοτόµηση)
ή εκβλάστηση( σχηµατίζεται εξόγκωµα στο αρχικό
κύτταρο , το εκβλάστηµα , που όταν αναπτυχθεί αρκετά
αποκόπτεται ή παραµένει ενωµένο.
• Προκαλούν ασθένειες: Μυκητιάσεις
Candida albicans⇒ ( πνεύµονες ,κολπίτιδες σελ 26,
στοµατίτιδα)
∆ερµατόφυτα ⇒δέρµα ,τριχωτό της κεφαλής,
µεσοδακτύλιες περιοχές(ερυθρότητα κνησµός)

Προκαρυωτικοί µικροοργανισµοί :
Βακτήρια: δεν διαθέτουν οργανωµένο πυρήνα
1. Σχηµατίζουν αποικίες( Σύνολο µικροοργανισµών που έχουν προκύψει από
αλλεπάλληλες διαιρέσεις ενός αρχικού- π.χ. τα βακτήρια κόκκοι σχηµατίζουν
αποικίες)
2. Σχήµα ⇒Ελικοειδές( σπειρύλλια ),σφαιρικό (κόκκοι),ραβδοειδές (βάκιλοι)
3. Αποτελούνται:
9 Πλασµατική µεµβράνη
9 Κυτταρικό τοίχωµα
9 Κάψα (σε ορισµένα βακτήρια)
9 Ριβοσώµατα ( όχι µεµβρανώδη οργανίδια π.χ µιτοχόνδρια)
9 Πυρηνική περιοχή (πυρηνοειδές)-DNA
9 Πλασµίδια (όχι πάντα)
9 Μαστίγια ,βλεφαρίδες (µπορεί να έχουν ,και εξυπηρετούν την κίνηση)

4. Αναπαράγονται: µονογονικά µε διχοτόµηση ( σε ορισµένα βακτήρια ,ευνοϊκές

συνθήκες κάθε 20΄)

5. Σχηµατίζουν ενδοσπόρια ( αφυδατωµένα κύτταρα µε ανθεκτικά τοιχώµατα και

χαµηλούς µεταβολικούς ρυθµούς) που σε ευνοϊκές συνθήκες περιβάλλοντος
βλαστάνουν σε βακτήρια.

6. Προκαλούν ασθένειες: Χολέρα : Vibrio Cholerae, Σύφιλη: Treponema pallidum

2
Βιολογία Γ’ Λυκείου Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 1 Θεωρία Παρ 1.2

Ιοί:
Ιώσεις-απλές διαταραχές της υγείας (κρυολόγηµα ή γρίπη) ή σοβαρότερες
(πολιοµυελίτιδα ή AIDS)

1. Ανακαλύφθηκαν στο τέλος του 19ου αιώνα

2. Μέγεθος 20-250 nm
3. ∆οµή : σχετικά απλή ,
9 καψίδιο ,πρωτεϊνικό περίβληµα που προφυλάσσει το γενετικό υλικό
9 έλυτρο , περίβληµα λιποπρωτεϊνικής φύσης (σε ορισµένους ιούς )
9 Γενετικό υλικό (DNA, RNA)-Πληροφορίες για τη σύνθεση των
πρωτεϊνών του περιβλήµατος και για τη σύνθεση ορισµένων ενζύµων
4. Υποχρεωτικά κυτταρικά παράσιτα ( εξασφαλίζουν από τον ξενιστή τους
µηχανισµούς αντιγραφής ,µεταγραφής ,µετάφρασης ,ένζυµα)
5. ∆ιακρίνονται (ανάλογα µε το είδος του ξενιστή που προσβάλλουν)σε ιούς:
9 των βακτηρίων ,
9 των φυτών ,
9 των ζώων

6. ∆ιακρίνονται ανάλογα µε το γενετικό υλικό τους σε DNA, και RNA ιούς.

7. Εµφανίζουν εξειδίκευση (ανάλογα µε το είδος του οργανισµού και το είδος του
κυττάρου ή του ιστού)
• Πολιοµυελίτιδα ⇒ νευρικά κύτταρα νωτιαίου µυελού
• ιός γρίπης ⇒ επιθηλιακά κύτταρα αναπνευστικής οδού.

8. Πολλαπλασιασµός των ιών:

• Στο εσωτερικό των κυττάρων που παρασιτούν
• Για να εισέλθουν προσκολλώνται στην επιφάνεια του κυττάρου ξενιστή
• Όταν διαθέτουν έλυτρο , εισέρχονται µαζί µε αυτό ή παραµένει προσκολληµένο
στην επιφάνεια του κυττάρου-το νουκλεϊκό οξύ απελευθερώνεται στο
κυτταρόπλασµα.
• Όταν διαθέτουν µόνο καψίδιο ,συνήθως παραµένει προσκολληµένο στην
επιφάνεια και εισέρχεται µόνο το νουκλεϊκό οξύ του ιού.
• Χρησιµοποιούνται οι µηχανισµοί και τα ένζυµα του κυττάρου ξενιστή.

DNA ιοί (ερπητοϊοί):

• Στον πυρήνα του κυττάρου ξενιστή.
• Είτε παραµένει ενσωµατωµένο στο γενετικό υλικό του κυττάρου ξενιστή σε
λανθάνουσα κατάσταση και διπλασιάζεται µαζί του
• Είτε ενεργοποιείται και εκφράζεται σχηµατίζοντας νέους ιούς που
απελευθερώνονται από το κύτταρο ξενιστή και µολύνουν άλλα κύτταρα.

RNA ιοί –ρετροϊοί

• ∆ύο µονόκλωνα µόρια RNA συνδεδεµένα µε ένα µόριο αντίστροφης
µεταγραφάσης
• (δηµιουργεί DNA από RNA )
• ο ιός εισέρχεται στο κύτταρο ξενιστή

3
Βιολογία Γ’ Λυκείου Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 1 Θεωρία Παρ 1.2

• το RNA του ιού λειτουργεί ως πρότυπο για την δηµιουργία µονόκλωνου DNA ,
το οποίο κατόπιν γίνεται δίκλωνο µε τα ένζυµα του κυττάρου και ενσωµατώνεται
στο γενετικό υλικό του κυττάρου ξενιστή.
• Έτσι µπορεί να διπλασιάζεται όσο διπλασιάζεται και το γενετικό υλικό του
κυττάρου ξενιστή
• Μπορεί όµως να ενεργοποιηθεί ,να µεταγράφεται και να µεταφράζεται και να
προκύπτουν νέοι ιοί που µολύνουν άλλα κύτταρα.

1.2.2 Μετάδοση και αντιµετώπιση των παθογόνων µικροοργανισµών

Μόλυνση: Η είσοδος ενός παθογόνου µικροοργανισµού στον οργανισµό του

ανθρώπου.
Λοίµωξη: η εγκατάσταση και ο πολλαπλασιασµός ενός µικροοργανισµού στον
οργανισµό του ανθρώπου.
Λοιµώδη νοσήµατα: ασθένειες που προκαλούνται από παθογόνους
µικροοργανισµούς

Κριτήρια του Κόχ ( προϋποθέσεις για να θεωρείται µια ασθένεια λοιµώδης – να

οφείλεται σε παθογόνο µικροοργανισµό)

Ο παθογόνος µικροοργανισµός πρέπει:

• Να ανιχνεύεται στους ιστούς ή στα υγρά του ασθενούς ή στον
οργανισµό ατόµων που πέθαναν από την ασθένεια αυτή.
• Να µπορεί να αποµονωθεί ή να καλλιεργηθεί στο εργαστήριο.
• Να µπορεί να προκαλέσει την ίδια ασθένεια σε πειραµατόζωα αλλά
και να αποµονωθεί εκ νέου από αυτά.

Ουσίες που παράγονται από µικρόβια και απειλούν την υγεία µας ⇒ τοξίνες

Ενδοτοξίνες: στο κυτταρικό τοίχωµα ορισµένων βακτηρίων και είναι υπεύθυνες για
πυρετό πτώση πίεσης κτλ.

Εξωτοξίνες: εκκρίνονται από παθογόνα βακτήρια, διασπείρονται µε την κυκλοφορία

στο εσωτερικό του οργανισµού, προσβάλλουν συγκεκριµένα όργανα.

Πώς µεταδίδονται οι παθογόνοι µικροοργανισµοί:

• Τροφή
• Νερό
• Επαφή µε µολυσµένα ζώα
• Σταγονίδια βήχα
• Άµεση επαφή µε µολυσµένα άτοµα
• Έµµεση επαφή µε αντικείµενα
• Σεξουαλική επαφή, σελ26
• µετάγγιση ,σελ26
• από µητέρα σε έµβρυο σελ26

4
Βιολογία Γ’ Λυκείου Γενικής Παιδείας Κεφάλαιο 1 Θεωρία Παρ 1.2

Πώς εισέρχονται στον οργανισµό µας οι παθογόνοι µικροοργανισµοί:

• Από ασυνέχεια του δέρµατος
• Από βλεννογόνους(στόµατος, στοµάχι ,κόλπος)

Αντιµετώπιση:
1. Πρόληψη ( εµβόλια σελ39)
2. Γνώση των µηχανισµών ανάπτυξης και πολλαπλασιασµού
3. Υιοθέτηση και τήρηση των κανόνων προσωπικής και δηµόσιας υγιεινής
• Να πλένονται το δέρµα ,τα µαλλιά ,τα χέρια τακτικά.
• Τα λαχανικά να πλένονται καλά
• Το γάλα να παστεριώνεται (θέρµανση στους 62 βαθµούς για µισή
ώρα-καταστροφή παθογόνων και µη παθογόνων µικροβίων –
διατηρούνται κάποια ενδοσπόρια-διατηρείται η γεύση του)
• Το νερό να χλωριώνεται
• Χρήση προφυλακτικού κατά την σεξουαλική επαφή
4. Αντιβιοτικά: χηµικές ουσίες από µύκητες ή βακτήρια ή φυτά µε αντιµικροβιακή
δράση. ∆ρουν αναστέλλοντας ή παρεµποδίζοντας κάποια ειδική βιοχηµική
αντίδραση του µικροοργανισµού. ∆ρουν επιλεκτικά ,βλάπτουν µόνο τους
µικροοργανισµούς και όχι τα κύτταρα του ανθρώπου.
Πενικιλίνη –Φλέµινγκ 1929 αναστολή ανάπτυξης βακτηρίων από τον µύκητα
Πενισίλιουµ.

Μηχανισµοί δράσης των αντιβιοτικών:

• Παρεµποδίζουν την σύνθεση κυτταρικού τοιχώµατος των
µικροοργανισµών(π.χ.πενικιλίνη)
• Αναστέλλουν κάποια αντίδραση του µεταβολισµού των
µικροοργανισµών.
• Παρεµβαίνουν στις λειτουργίες αντιγραφής ,µεταγραφής και
µετάφρασης του γενετικού υλικού των µικροοργανισµών.
• Προκαλούν διαταραχές στη λειτουργία της πλασµατικής µεµβράνης.

∆ΕΝ ΕΙΝΑΙ αποτελεσµατικά έναντι των ιών ,αφού οι ιοί είναι ενδοκυτταρικά
παράσιτα και δεν διαθέτουν δικό τους µεταβολισµό.
Αλόγιστη χρήση τους οδήγησε σε ανθεκτικά στελέχη βακτηρίων-ανάγκη για
ανακάλυψη νέων αντιβιοτικών.

Σεξουαλικώς µεταδιδόµενα νοσήµατα:

Μεταδίδονται µε την σεξουαλική επαφή, διαδεδοµένα ευρέως και προκαλούν
στειρότητα, νοσηρότητα, θνησιµότητα.
250 εκ περιστατικά, 1/3 αφορά εφήβους
µεταδίδονται ακόµη, µέσω του αίµατος ή παραγώγων του(µετάγγιση ή µολυσµένη
σύριγγα) και µέσω µολυσµένης µητέρας σε έµβρυο.
• Από βακτήρια: Σύφιλη, γονοκοκκική ουρηθρίτιδα(γονόρροια)λοίµωξη
από χλαµύδια
• Από ιούς: έρπητας, λοίµωξη από ιούς ανθρώπινων θηλωµάτων,
ηπατίτιδα Β, ηπατίτιδα C, AIDS.
• Από πρωτόζωα: λοίµωξη από τριχοµονάδα
• Από µύκητες: λοίµωξη από κάντιντα