HOBBIT, CZYLI TAM I Z POWROTEM

Plan wydarzeń
1. Wizyta Gandalfa i krasnoludów w domu Bilba.
2. Decyzja o wyprawie do Samotnej Góry.
3. Wyjazd z gospody „Pod Zielonym Smokiem”, spotkanie z trollami.
4. W gościnie u Elronda - gospodarza Ostatniego Przyjaznego Domu.
5. Państwo Goblinów:
1. uwięzienie kompanii przez gobliny,
2. śmierć Wielkiego Goblina z ręki Gandalfa,
3. Bilbo samotnie w jaskiniach - znalezienie Pierścienia, spotkanie z Gollumem,
4. wyjście Bilba z podziemi i spotkanie przyjaciół.
6. Atak wargów i goblinów.
7. Pomoc orłów.
8. W domu Beorna.
9. Przeprawa przez Mroczną Puszczę:
1. zbłądzenie,
2. krasnoludy uwięzione przez pająki,
3. walka Bilba z bestiami,
4. uwolnienie przyjaciół.
10. Uwięzienie krasnoludów w pałacu leśnych elfów.
11. Cudowny ratunek - Bilbo znowu w akcji.
12. Wizyta w Mieście na Jeziorze - Thorin Królem spod Góry.
13. Bilbo u Smauga.
14. Kradzież kielicha i atak Smauga na Miasto na Jeziorze.
15. Bard zabójcą potwora.
16. Krasnoludy - decyzja obrony Samotnej Góry i skarbów.
17. Odniesienie Bardowi Arcyklejnotu Góry przez Bilba.
18. Bitwa Pięciu Armii - zwycięstwo dobra.
19. Bilbo znowu w domu - decyzja spisania pamiętnika.

Charakterystyka bohaterów
Postacie

Bilbo Baggins - bohater główny i tytułowy - hobbit, autor opisuje go jako istotę większą od
liliputa, mniejszą od krasnoluda, mówi o nim „mały człowiek”. Bilbo jest typowym
przedstawicielem swego rodu - uwielbia spokojne życie, dobre jedzenie, ziele fajkowe, z
którego Hobbiton słynie w całym Śródziemiu, i stare opowieści. Wyrusza na wyprawę
skłoniony do tego przez Gandalfa jako „włamywacz”. Z czasem staje się prawdziwym
dowódcą krasnoludów. Spełnia bardzo ważną rolę: odnajduje Pierścień „Jedyny”, poznaje
Golluma, ofiaruje Bardowi Arcyklejnot Góry, dzięki czemu siły dobra mogą się zjednoczyć
przeciw złu - armii orków, goblinów i wargów.

Gandalf - czarodziej, w tej powieści występuje jako „Gandalf szary”. Jest to mały staruszek
w wysokim, spiczastym, niebieskim kapeluszu i długim szarym płaszczu przepasanym
srebrną szarfą. Ma długą do pasa brodę i nosi ogromne czarne buty. W ręku trzyma zazwyczaj
różdżkę. Gandalf „specjalizuje się” w czarach z płomieniem, ogniem. Narrator oznajmia:
„gdziekolwiek bowiem zjawił się Gandalf, opowieści i przygody jakby cudem wyrastały
dokoła niego”. Choć w tej książce Gandalf wygląda na spokojnego, nieco śmiesznego
staruszka, nie ma on nic wspólnego ze znanymi z baśni czarodziejami. Okazuje się potężnym
magiem, który w końcu zostaje dowódcą wszystkich walczących przeciwko Sauronowi (ale tę
historię można poznać z trylogii Władca Pierścieni).

Krasnoludy: Dwalin, Balin, Kili, Fili, Dori, Nori, Ori, Oin, Gloin, Bifur, Bofur, Bombur,
Thorin Dębowa Tarcza - najdostojniejszy z nich był Thorin, to on był potomkiem Króla
spod Góry i sam miał odziedziczyć spuściznę krasnoludów z pięknego niegdyś miasta Dal,
gdzie pod Górą, obecnie oblężoną przez Smauga, znajdowały się kuźnie krasnoludów. Tam
założyli oni swoje państwo i zgromadzili wiele skarbów, a miasto Dal słynęło z pięknych,
czasem magicznych krasnoludzkich wytworów. Są oni doskonałymi kowalami i potrafią
doskonale zagospodarować wszelkie groty, jaskinie, gdzie kopią tunele i urządzają urzekające
pięknem mieszkania, warsztaty pracy. Pozostałe krasnoludy wiernie mu towarzyszyły,
wszyscy chcieli odzyskać skarb, zrabowany im przez smoka. Krasnoludy miały mapę i
czarodziejski klucz od „tylnej” bramy, którą ojciec i dziadek Thorina umknęli przed
Smaugiem.

Thorin Dębowa Tarcza okazał się uparty - skarby nieco zachwiały jego poczucie
sprawiedliwości, nie umiał się oprzeć wrodzonej krasnoludom chciwości. Dlatego nie chciał
obdarować ludzi z Miasta na Jeziorze częścią skarbów, choć one im się należały, ponieważ
Bard zabił smoka, a miasto z powodu „wizyty” krasnoludów w Samotnej Górze zostało
narażone na zniszczenie przez Smauga. W końcu Thorin jednak wziął udział w bitwie Pięciu
Armii jako sojusznik sił dobra i został tam ciężko ranny. Beorn wyniósł go na swoich barkach
z pola bitwy. Krasnolud nie powrócił do zdrowia.

Elrond - pół człowiek, pół elf, gospodarz Ostatniego Przyjaznego Domu, piękny i odważny,
znał się na czarach, czarodziejskich literach. To on odczytał księżycowe runy (magiczne
litery) na mapie Thorina, odkrył także przed przyjaciółmi nazwy mieczy, które zdobyli w
jaskini trolli. W jego domu każdy mógł doskonale wypocząć, był on bardzo ważnym punktem
Śródziemia, tu rozgrywały się bardzo ważne wydarzenia, mające związek z Pierścieniem
(ustalono skład Bractwa Pierścienia i wyruszono do Szczelin Zagłady, gdzie Pierścień miał
zostać zniszczony). W tej książce Elrondowi bardzo zależy na tym, by cel wyprawy został
osiągnięty. Można się tylko domyślać, że pragnie on odnalezienia Pierścienia i zniszczenia
go, ponieważ gdyby Sauron zawładnął światem, Ostatni Przyjazny Dom zostałby zniszczony
jako pierwszy.

Wielki Goblin - władca goblinów, został zabity przez Gandalfa. Uwięził całą kompanię i
byłby z pewnością pozabijał krasnoludy, gdyby nie pomoc maga.

Gollum - nie wiadomo, co to za istota; jest czarny, śliski, uwagę zwracają tylko jego wielkie
blade oczy. Żyje na dnie góry, w której swoje państwo mają gobliny. Jest właścicielem
Pierścienia „Jedynego”. Niepozorny z wyglądu klejnot ma tę właściwość, że potrafi
zawładnąć osobą, która go posiada. Tak jest z Gollumem. Nie może on przeżyć straty
Pierścienia. Nienawidzi Bilba i wszystkich hobbitów.

To jest postać, która odegra główną rolę w zniszczeniu Pierścienia. Będzie towarzyszył do
ostatnich chwil Opiekunowi Pierścienia i wrzuci klejnot do Szczelin Zagłady (wskoczy razem
z nim). Właśnie dlatego Bilbo nie robi mu krzywdy, nie zabija go, choć mógłby to uczynić.
Gandalf jest z niego bardzo dumny, ale oczywiście nie wyjawia mu prawdy na temat
groźnego klejnotu.
Wódz Orłów - orzeł, dzięki któremu kompanii udało się uratować przed wargami i
goblinami. Gandalf oddał kiedyś orłom przysługę, lecząc groźną ranę ich władcy, teraz miały
okazję się odwdzięczyć. Ich siedzibą były Góry Mgliste. Wódz Orłów i jego drużyna
przenieśli kompanię na właściwy szlak wędrówki. Okazały się grzeczne i szlachetne,
pożegnały krasnoludy, Bilba i Gandalfa słowami: „Gdziekolwiek zawędrujecie, bądźcie
zdrowi i niech was gniazda wasze przyjmą szczęśliwych u kresu podróży!”.

Pojawiły się w powieści jeszcze raz, podczas Bitwy Pięciu Armii. Spędziły gobliny ze stoków
Góry i postrącały je w przepaście. Dzięki temu wyzwoliły Samotną Górę, a po jej stokach
żołnierze oblężeni na szczycie mogli zbiec na pomoc walczącym u stóp Góry. Dzięki ich
pomocy bitwa została wygrana.

Beorn - „olbrzymi mężczyzna; miał bujną, czarną czuprynę i gęstą, długą, czarną brodę,
ramiona i łydki nagie, z węzłami potężnych mięśni wyraźnie zarysowanymi pod skórą. Ubrany
był w wełnianą bluzę sięgającą do kolan i wspierał się na ogromnym toporze”. To nie był
zwykły człowiek, ale pół człowiek, pół niedźwiedź. Dzięki niemu w okolicy nie atakowały
gobliny i inne potwory, bo Beorn czuwał nad bezpieczeństwem. Jako zaciekły wróg
goblinów, bardzo się ucieszył z wiadomości o śmierci ich przywódcy. Ale nie był zbyt ufny i
w nocy w skórze niedźwiedzia powędrował do ich siedzib, by sprawdzić, czy to prawda.
Pomógł kompanii, wyposażając ją w kucyki i zapasy. Jako postać spokrewniona ze
zwierzętami bardzo je lubił, prowadziły mu dom, doskonale się z nimi porozumiewał. Wziął
udział w Bitwie Pięciu Armii w skórze niedźwiedzia. Wyniósł z pola walki rannego Thorina.
Zabił dowódcę goblinów, Bolga.

Pająki - kolejne „mroczne” stwory Tolkienowskiego świata. Są olbrzymie i traktują

wszystkie stworzenia, które mogą opleść pajęczyną, jako łatwą zdobycz. Uwięziły krasnoludy
i gdyby nie pomoc Bilba, na pewno by je zjadły. W tej książce występują jako duża gromada,
mówią językiem, który dzięki Pierścieniowi rozumie Bilbo. W powieści Powrót Króla
opisana została natomiast Pajęczyca - krewna pająków z Mrocznej Puszczy - okrutne i
bezwzględne zwierzę, którego boją się nawet żołnierze władcy ciemności, Saurona. Wrogami
pająków są elfy, udaje im się zwyciężać te stworzenia.

Leśne elfy - „nie są one złe, ale mają tę wadę, że nie ufają nieznajomym. Chociaż
rozporządzają potężną magią, zawsze są i były nawet w tamtych czasach bardzo ostrożne.
Różnią się wyraźnie od elfów z zachodu (na przykład tych, które można spotkać domu
Elronda), zwanych wysokimi, są od nich groźniejsze i mniej mądre”. Żyją na skraju Mrocznej
Puszczy, bo lubią przebywać w półmroku. Uwięziły kompanię, choć nie bardzo wiedziały, co
mają ze swoimi więźniami zrobić. Pod wodzą swego króla wzięły udział w Bitwie Pięciu
Armii po stronie dobra.

Bard - mieszkaniec Miasta na Jeziorze, piękny, mądry i odważny, przyszły władca tego
miasta. To on zabił Smauga, dowodził wojskami w Bitwie Pięciu Armii, starał się
doprowadzić do porozumienia z krasnoludami.

Smaug - smok pilnujący skarbów we wnętrzu Samotnej Góry. Smoki przybyły do Śródziemia
z Szarych Gór i Zwiędłych Wrzosowisk. Smaug napadał na miasto Dal i zdobył skarby
krasnoludów. Jest bardzo groźny i zły, w dodatku, jak wszystkie smoki, uwielbia skarby (lubi
też zagadki). Życie upływa mu na ich strzeżeniu. Był olbrzymim czerwonozłocistym
stworem, miał skrzydła, wielkie pazury, ział ogniem. Miał tylko jeden słaby punkt „w
zagłębieniu pod lewą piersią” - w ten punkt trafił strzałą Bard, a stało się to dzięki drozdowi
towarzyszącemu krasnoludom i Bilbowi, który dowiedział się z opowiadania hobbita o
„słabym punkcie” bestii.

Tajemniczy drozd i kruk Roak (syn Karka) - ptaki, które odegrały bardzo ważną rolę.
Drozd powiadomił Barda, jak zabić smoka, a wcześniej dzięki niemu zostały otwarte drzwi do
Samotnej Góry. Roak natomiast powiadomił krasnoludy i Bilba o śmierci smoka, o której nie
wiedzieli, gdyż w tym czasie błądzili po wnętrzu Samotnej Góry.

Plemiona zamieszkujące świat powieści

hobbici - mieszkańcy Hobbitonu (inna nazwa: Włość). Weseli, pełni optymizmu, uwielbiają
dobrze zjeść, słuchać starych opowieści, palić fajki. Mają czyste, schludne nory, gdzie
mieszkają. Ubierają się kolorowo, nie noszą obuwia, gdyż mają owłosione duże stopy. Ich
głowy są zwykle porośnięte bujnymi kędzierzawymi włosami barwy brunatnej. Są skłonni do
tycia, ale się tym nie przejmują. Nigdy nie używają czarów, potrafią się bezszelestnie
poruszać. W razie potrzeby umieją być odważni, przedsiębiorczy, nigdy jednak nie afiszują
się tymi zaletami. Nie lubią zabijać i rzadko biorą udział w walce, jeśli jednak się to już
stanie, są mężni i dzielni.

gobliny - olbrzymie stwory, zamieszkujące jaskinie, gdzie zajmują się wytwarzaniem

straszliwej broni, nie znoszą istot zamieszkujących Śródziemie i chętnie z nimi walczą,
sprzymierzając się z wilkami-wargami. Ich dowódcą jest Wielki Goblin, który ginie z ręki
Gandalfa. Oddziały goblinów prowadzi pod Samotną Górę inny przywódca, ogromny i
groźny Bolg. Ich armii towarzyszą wargowie i stada nietoperzy - to słudzy Saurona, władcy
ciemności, króla zła. Dzięki solidarności walczących ludzi, elfów, krasnoludów gobliny
zostały zwyciężone.

trolle - podobne nieco do goblinów, nie znoszą dziennego światła, pod wpływem promieni
słonecznych kamienieją. Trzech z nich - Williama (Billa), Bertrama (Berta) i Toma spotkały
wędrujące z Bilbem krasnoludy. Dzięki pomocy Gandalfa udało im się uratować. Trolle nie
spostrzegły, że świta i zamieniły się w skały.

elfy - Tolkien pisze o różnych rodzajach elfów: leśnych, zachodu, podziemnych (gnomach),
morskich. W tej książce przyjaciele spotykają się z elfami zachodu (dom Elronda) oraz z
elfami leśnymi, których więźniami zostają krasnoludy. To bardzo piękne i tajemnicze
stworzenia, z łatwością posługują się magią, są nieśmiertelne, kiedy czują, że mija ich epoka,
udają się na Szare Nabrzeża i odpływają do krainy wiecznego szczęścia. Wytwarzają
magiczne przedmioty, są odważne, sprytne, szlachetne. To jedne z najpiękniejszych
mieszkańców Śródziemia.

krasnoludy - większe od hobbitów, kochają skarby i jaskinie. W podziemiach czują się

doskonale, budują tam piękne mieszkania i tworzą warsztaty pracy, wykorzystując naturalne
ukształtowanie terenu: stalaktyty, stalagmity, wzbogacają tylko wnętrza światłem. Doskonali
rzemieślnicy: kowale, złotnicy, potrafią zrobić świetną broń i piękną biżuterię. Krasnoludy
założyły miasto Dal, spustoszone potem przez Smauga.

Noszą kubraki, są zwykle uzbrojone w topory, czasem ich broń ma magiczne właściwości,
mają długie brody i dość dostojny wygląd.
ludzie - ludzie Trzeciej Epoki są zupełnie podobni do ludzi współczesnych. Tak jak dzisiaj
zdarzają się wśród nich postacie niezwykłe, szlachetne, dobre, niepospolicie odważne, jak
Bard, oraz chciwe, tchórzliwe i żądne władzy, jak władca Miasta na Jeziorze, który myślał
tylko o skarbach, a pierwszy uciekł z zagrożonego przez Smauga grodu. Na szczęście dzięki
tym nadzwyczajnym ludziom świat dobra góruje nad światem zła.

W obronie dobra sprzymierzyli się wszyscy pozytywni mieszkańcy świata Trzeciej

Epoki. Hobbit znalazł Pierścień „Jedyny” i wyniósł go z jaskini goblinów, jego krewniak,
hobbit Frodo, poniósł go do Szczelin Zagłady, a pomagali mu hobbici (zwłaszcza wierny
Sam, sługa i przyjaciel), ludzie (Łazik, czyli Aragorn, przyszły Król; Boromir - mieszkaniec
Gondoru), krasnoludy (Gimli), elfy (Legolas). Misję zniszczenia Saurona podjęli więc
wszyscy, którym zależało na ocaleniu dobra.

Czas i miejsce akcji

Akcja rozpoczyna się wiosną, kompania wyrusza do Samotnej Góry w maju, dotarli do
siedziby Smauga w końcu jesieni (Thorin oznajmia „jutro zaczyna się ostatni tydzień
jesieni”). Bilbo wraz z czarodziejem Gandalfem docierają do doliny Riwendell pierwszego
maja - to już ostatni ich przystanek przed powrotem do Hobbitonu i ukochanej nory Bilba.

Dociekliwy czytelnik może bardziej dokładnie określić czas akcji, gdyż przygoda Bilba miała,
jak się okazało, bardzo duże znaczenie w czasach Trzeciej Epoki Tolkienowskiego świata
magii, czarów, elfów i niezwykłych ludzi. Pisarz usytuował w czasie wszystkie wydarzenia i
opisał je w dodatku do trylogii Władca Pierścieni. Tam można się dowiedzieć, że krasnoludy
przybyły do Hobbitonu w 2941 roku Trzeciej Epoki, w której światu zagroziła straszliwa
władza Saurona - władcy ciemności i zła. W tym samym roku Bilbo odnalazł Pierścień, który
jemu posłużył wyłącznie jako magiczny przedmiot, pozwalający na bycie niewidzialnym, ale
naprawdę jego posiadanie dawało nieograniczoną władzę nad wszystkimi żywymi istotami.
To właśnie on był tym „Jedynym”, pozwalającym zebrać pozostałe Pierścienie potęgi.

W powieściach Tolkiena bardzo ważny jest także czas inny niż realistyczny, można go
nazwać „czasem magicznym”. Okazuje się, że istnieją określone momenty, dni, pory dnia,
kiedy coś ważnego może się zdarzyć, jeśli bohaterom uda się znaleźć w odpowiednim
miejscu i wykonać odpowiednie czynności. Takim magicznym dniem w tej książce jest Dzień
Durina, kiedy „ostatni księżyc jesienny spotyka się na niebie ze słońcem”, nikt jednak nie
wie, kiedy to zjawisko nastąpi. Elrond odczytuje na mapie krasnoludów tylko to, co „da się
odczytać przy tym księżycu”, ponieważ litery księżycowe - sekretne pismo elfów - ma
czarodziejskie właściwości ujawniania się tylko w określonym czasie, na krótki moment.

Akcja powieści rozpoczyna się w Hobbitonie. Nora Bilba Bagginsa jest położona w okolicy
Pagórka, gdzie jego rodzina żyła od lat. Opis nory hobbita został zamieszczony już na
początku książki. Była to przestronna, czysta i jasna nora, gdzie Bilbo dysponował
sypialniami, łazienkami, piwnicami, garderobami, kuchniami, a zwłaszcza spiżarniami,
ponieważ hobbici cenią sobie smaczne i obfite posiłki. Wokół nory roztaczał się piękny
widok na zadbany ogród, łąki i rzekę.

Swoje piękne mieszkanie Bilbo opuścił na wezwanie Gandalfa i krasnoludów, choć, szczerze
mówiąc, został do tego trochę zmuszony, gdyż jeszcze wtedy wcale nie pragnął przygód, a
przynajmniej tak mu się wydawało. Trasa podróży wiodła przez:
 • gospodę „Pod Zielonym Smokiem” - gdzie doszło do zebrania całej drużyny;
• jaskinię trzech trolli - gdzie zostały znalezione miecze: Glamdring („młot na
wroga”) i Orkrist („pogromca goblinów”);
• dolinę Riwendell - gdzie przyjaciele poznali Elronda i odpoczęli w Ostatnim
Przyjaznym Domu;
• jaskinie goblinów, a właściwie całe ich państwo we wnętrzu góry - gdzie Gandalfowi
udało się zabić Wielkiego Goblina, a Bilbo przypadkowo odnalazł Pierścień i uciekł
Gollumowi;
• las - gdzie bohaterów napadły stada wargów (wilków) i oddziały goblinów;
• dom Beorna, pół człowieka, pół niedźwiedzia - gdzie wszyscy odpoczęli przed
czekającą ich przeprawą przez Mroczną Puszczę;
• Mroczną Puszczę - gdzie, jak się okazało, była kryjówka Saurona (przyjaciele go nie
spotkali) i gdzie Bilbo bohatersko walczył z olbrzymimi pająkami;
• pałac leśnych elfów, czyli ogromna grota o kilka mil od skraju Mrocznej Puszczy -
gdzie krasnoludy zostały uwięzione;
• przez Wodną Bramę - przez którą w beczkach krasnoludy i Bilbo przepłynęli w
stronę Miasta na Jeziorze;
• przez Miasto na Jeziorze - gdzie Thorin przedstawił się jako Król spod Góry.

W ten sposób bohaterowie dotarli do Samotnej Góry - Erebor, siedziby Smauga, który
pilnował w jej wnętrzu krasnoludzkich skarbów.

Miejsca akcji i trasę wędrówki można śledzić na mapie zamieszczonej w powieści.

Geneza utworu i gatunek

Tolkien wykreował w swoich powieściach fantasy zupełnie nową rzeczywistość. Stworzył na
potrzeby dzieła literackiego całą historię, mitologię, geografię nowego świata. Opisał
specjalną rachubę czasu, języki, plemiona go zamieszkujące, dzieje władców. Powieść
Hobbit... to jedynie maleńki fragment Tolkienowskiej rzeczywistości. Czytając powieść,
odbiorca wchodzi w zupełnie nowy, fantastyczny świat. Oto jego cechy:

• specjalna rachuba czasu: trzy Epoki, magiczne dni (dzień Durina), magiczne
momenty (odczytanie runów, księżycowych liter jest możliwe tylko w określonym
momencie, kto go nie zna, nawet ich nie zobaczy);
• świat jest zamieszkany przez postacie dobre i złe, które ze sobą walczą; jest to
walka bardzo trudna, ale dzięki braterstwu, przyjaźni, poświęceniu można zwyciężyć
zło;
• dużą rolę odgrywają w nim magowie, czarodzieje, odpowiedzialni za losy świata,
którzy wskazują odpowiednie drogi, znają przyszłość, ale nie mogą na nią wpływać,
mogą jedynie nakłaniać do walki ze złem (Gandalf zorganizował wyprawę tak
naprawdę dlatego, że przeczuwał ważny wypadek, jakim okazało się znalezienie
„Jedynego”; potem wysłał z nim Froda do Szczelin Zagłady i poświęcił dla niego
życie, tak myśleli członkowie Bractwa Pierścienia, ale nie mógł mu towarzyszyć, ani
sam nie mógł Pierścienia zniszczyć);
• wszyscy mieszkańcy świata porozumiewają się we Wspólnej Mowie, mówią
zwierzęta, rośliny mają magiczne właściwości, postacie mogą nadawać takie
właściwości przedmiotom, na przykład broni; straszliwą moc posiada
Pierścień„Jedyny”, wykuty w Drugiej Epoce przez Saurona w kopalniach Morii;
 • oprócz państw, gdzie żyją poszczególne plemiona, w powieściach są też miejsca
magiczne, do których można się udać, a które nie zawsze pokażą się oczom
„niepożądanych” wędrowców, na przykład krasnoludy (których elfy nie darzyły
sympatią) nie mogły wziąć udziału w ich uczcie na leśnej polanie. Takim magicznym
miejscem jest także dom Elronda, Ostatni Przyjazny Dom, gdzie można odpocząć,
zatrzymać się na kilka dni lub na całe życie;
• w zależności od statusu postacie żyją przeciętną ilość czasu (ludzie), są długowieczne
(np. hobbici), lub nieśmiertelne (elfy, magowie). Jedni umierają lub giną w walce, inni
udają się na Szare Nabrzeża i stamtąd płyną do krainy szczęścia (tak robią elfy, taki
los spotkał Gandalfa, a wraz z nim Bilba i Froda). Bohaterowie odchodzą, kiedy
kończy się ich epoka, a jest to zawsze związane z jakimś ważnym wydarzeniem -
Trzecia Epoka skończyła się wraz z upadkiem Saurona.

Wszystkie te cechy sprawiają, że świat powieści Tolkiena to świat żywy, bliski, bardzo
sugestywny, świat, gdzie największą rolę odgrywa bogata wyobraźnia nie tylko autora, ale i
czytelnika. To świat fantazji, w który wkraczamy od pierwszej strony każdej książki tego
pisarza, świat, do którego bardzo chętnie się wraca.

Problematyka
Hobbit, czyli tam i z powrotem został wydany w 1937 r. i przyniósł rozgłos autorowi -
profesorowi literatury germańskiej w Oksfordzie, znawcy literatury i języka
staroangielskiego, językoznawcy. Akcja rozpoczyna się wiosną, kompania wyrusza do
Samotnej Góry w maju, dotarli do siedziby Samuga w końcu jesieni (Thorin oznajmia „jutro
zaczyna się ostatni tydzień jesieni”). Bilbo wraz z czarodziejem Gandalfem docierają do
doliny Riwendell 1 maja - to już ostatni ich przystanek przed powrotem do Hobbitonu i
ukochanej nory Bilba. Dociekliwy czytelnik może bardziej dokładnie określić czas akcji, gdyż
przygoda Bilba miała, jak się okazało, bardzo duże znaczenie w czasach Trzeciej Epoki
Tolkienowskiego świata magii, czarów, elfów i niezwykłych ludzi. Pisarz usytuował w czasie
wszystkie wydarzenia i opisał je w dodatku do trylogii Władca Pierścieni. Tam można się
dowiedzieć, że krasnoludy przybyły do Hobbitonu w 2941 roku Trzeciej Epoki. Akcja
powieści rozpoczyna się w Hobbitonie, skąd bohaterowie wyruszają w stronę Gór
Mglistych, gdzie znajduje się Samotna Góra, gdzie mieszka Smaug pilnujący krasnoludzkich
skarbów (w powieści zostały zamieszczone mapy). Główny bohater to hobbit, autor opisuje
go jako istotę większą od liliputa mniejszą od krasnoluda, mówi o nim „mały człowiek”.
Bilbo jest typowym przedstawicielem swego rodu - uwielbia spokojne życie, dobre jedzenie,
ziele fajkowe, z którego Hobbiton słynie w całym Śródziemiu i stare opowieści. Obok
hobbitów w Śródziemiu mieszkają takie plemiona, jak: elfy, ludzie, gobliny, wargi, trolle,
krasnoludy. Każde posługuje się własnym językiem, ma swoje zwyczaje i swoją historię.

Pod względem gatunkowym jest to powieść fantasy, utwór, w którym został stworzony cały
świat z oryginalnymi mieszkańcami, językami, miejscami, rachubą czasu, mitologią. W
Śródziemiu istnieje specjalna rachuba czasu (trzy Epoki, magiczne dni); zamieszkują je
istoty dobre i złe, które toczą walkę; dużą rolę odgrywają tu magowie, czarodzieje (jak
Gandalf), którzy wspierają walczących w imię dobra; obok języków plemiennych istnieje
Wspólna Mowa. Wszystkie te cechy sprawiają, że świat powieści Tolkiena to świat żywy,
bliski, bardzo sugestywny, świat gdzie największą rolę odgrywa bogata wyobraźnia nie tylko
autora, ale i czytelnika. To świat fantazji, w który wkraczamy od pierwszej strony każdej
książki tego pisarza, świat, gdzie bardzo chętnie się wraca.
W powieści pojawia się wiele wątków, jest to wycinek rzeczywistości głęboko zakorzenionej
w świecie stworzonym przez pisarza:

• wyprawa po skarb - wątek główny,

• wątek Gandalfa: czarodziej przygotowuje się do walki z Sauronem, przybył do
Hobbitonu znienacka, by skłonić Bilba do wyprawy, to było konieczne, gdyż hobbit
musiał znaleźć Pierścień; mag nie jest obecny przez cały czas podróży, pojawia się i
znika nagle, ale narrator wspomina, że Gandalf jest zajęty bardzo ważnymi sprawami;
• historia miasta Dal: o założeniu miasta, czasach powodzenia i upadku z powodu
ataku Smauga opowiada Thorin w domu Bilba;
• wątek dzielnego Barda: jest to człowiek, któremu przeznaczono rolę władcy Miasta
na Jeziorze, odważnie broni mieszkańców przed Smaugiem;
• wątek Golluma: bardzo dziwnej istoty, która jednak odegra w przyszłości niezwykle
ważną rolę - doprowadzi Opiekuna Pierścienia do Szczelin Zagłady i zniszczy klejnot.

Pytania i odpowiedzi
Dlaczego Hobbit jest powieścią fantasy?

Hobbit to powieść fantastyczna przede wszystkim ze względu na kreację świata

przedstawionego.

Wyznaczniki gatunkowe powieści fantastycznej, czyli:

· Wprowadza do świata przedstawionego postacie, przedmioty, zjawiska, które nie mają

odpowiedników w rzeczywistości, pochodzą ze sfery wyobraźni

· Wprowadzone elementy fantastyczne w świecie przedstawionym nie stanowią jednak

elementu obcego, są traktowane jako zupełnie zwyczajne, przystające do rzeczywistości,

· Przebieg wydarzeń zdecydowanie odbiera od praw rzeczywistości historyczno-

społecznej, nie rządzą tutaj wyłącznie prawa logiki, ale inne zasady, charakterystyczne dla
stworzonego przez autora świata.

· Powieść buduje świat fantazji, który wymaga odpowiedniej dozy wyobraźni nie tylko od
autora, ale i od czytelnika.

W Hobbicie świat działa zupełnie inaczej niż nasz:

· Inne są tutaj przestrzenie, ich mieszkańcy, inne języki,

· Bohaterowie posługują się inną rachubą czasu,

· Bardzo ważną pozycję zajmują w tym świecie postaci z wiedzą tajemną – magowie czy
czarodzieje, aczkolwiek trzeba pamiętać, że nie występują tutaj jedynie postaci dobre,

· Mieszkańcy całego uniwersum Tolkiena mają swoją mitologię, opowieści historyczne,

poza językami każdej krainy istnieje tzw. Wspólna Mowa.
· Świat Hobbita jest przepełniony magią, nieoczywistymi bohaterami, nadprzyrodzonymi
formami i zupełnie niespodziewanymi zdarzeniami.

Podstawowe elementy fantastyczne świata Hobbita to:

· Miejsca – możliwie precyzyjnie określone miejsce akcji, czyli Śródziemie jest zupełnie
abstrakcyjną, nierealną krainą, która żyje jednak własnymi mitami i legendami; to zresztą
niejedyne miejsce wymyślone przez Tolkiena – można wskazać na Góry Mgliste, Mroczną
Puszczę, Samotną Górę, jak i Rivendell oraz Hobbiton. Każda z tych krain ma swoich,
wyjątkowych mieszkańców.

· Bohaterowie – powieść Tolkiena zaludniają zarówno wyjątkowe plemiona, jak i stwory.

Mieszkają tutaj ludzie, ale nie brakuje także elfów, krasnoludów, goblinów, trolli, smoków, a
także mniej oczywistych stworzeń, jak same hobbity.

· Przedmioty – magicznych przedmiotów nie brakuje zarówno w baśniach, jak i

powieściach fantastycznych. U Tolkiena pojawia się m.in. czarodziejska różdżka Gandalfa,
Arcyklejnot, pierścień Golluma, czy Orcrist – miecz zwany Pogromcą Goblinów.

Dlaczego Hobbit to opowieść o walce dobra ze złem?

Hobbit jako powieść fantasy z istotnym rysem baśniowym jest oparta na schemacie walki
dobra ze złem. Bohaterowie powieści – kompania krasnoludów, Gandalf i hobbit, a także
wspomagające ich m.in. elfy podejmują walkę z siłami zła, które zagrażają stabilności ich
świata i spokojowi mieszkańców Śródziemia. Tutaj walka dotyczy przede wszystkim
goblinów i smoka Smauga, natomiast jest także zapowiedzią historii walki z dużo większym i
silniejszym złem – Sauronem.

Obserwując zmagania bohaterów, ich długą wędrówkę oglądamy nie tylko jako jednoczenie
się w imię walki dobra ze złem, ale także poszczególne przemiany bohaterów, ich
metamorfozę w coraz lepsze postaci.

Bohaterowie nawiązują ze sobą bardzo silne związki, umacniają przyjaźnie, są gotowi

poświęcić się za siebie, zaryzykować własne życie w obronie życia innych. To bardzo
istotny element całej powieści. Tutaj walka dobra ze złem obywa się zarówno na poziomie
pojedynczych historii, indywidualnych bohaterów, jak i całego Śródziemia, w którym
dochodzi do starcia dobra i zła. Zjednoczenie natury, różnych krain, plemion w imię walki o
dobro i spokojną przyszłość bardzo mocno oddziałuje na wyobraźnię czytelnika.

Dlaczego Hobbit cieszy się popularnością na całym świecie?

Hobbit przez wielu czytelników jest traktowany jako wstęp do trylogii o Władcy Pierścieni.
Stanowi zarys walki, która będzie się toczyć przez trzy kolejne tomy powieści Tolkiena. To
właśnie Hobbit zapoczątkował ogromną karierę tej opowieści, która ma wielu ważnych
bohaterów.

Swoją popularność Hobbit zawdzięcza z pewnością wyjątkowemu światu, jaki stworzył

Tolkien. Jest to świat przedstawiony bardzo wielobarwny, kolorowy, przykuwający uwagę,
wciągający do swego wnętrza. Przerażają Góry Mgliste, Mroczna Puszcza czy Samotna Góra,
nadzieję i piękno wnoszą Rivendell, symbolem spokoju i niezmienności jest Hobbiton.
Angażujące są losy bohaterów – wymagająca podróż, nieustanne zwroty akcji, groza
przeplatana dowcipnymi i dającymi otuchę scenami. Bohaterowie i ich zmagania dotyczą
podstawowych wartości w naszym życiu. Mimo fantastyki, losy bohaterów, ich dylematy
zdają się bardzo bliskie czytelnikowi. Tutaj liczy się przede wszystkim lojalność, przyjaźń,
odwaga, gotowość do niesienia pomocy czy poświęcenia za innych.

Bardzo duże znaczenie w rosnącej popularności Hobbita miała z pewnością postać Bilba
Bagginsa (tak jak w przypadku Władcy Pierścieni – Froda). Niepozorny hobbit, który w
trakcie wyprawy niejednokrotnie okazuje się odważniejszy, sprytniejszy i bardziej lojalny od
innych swoich towarzyszy, uświadamia sobie własną siłę i buduje własne poczucie wartości –
przyciąga uwagę, angażuje i sprawia, że wszyscy mu kibicują.

W końcu wpływ na popularność Hobbita z pewnością ma także jego uniwersalna wymowa.

Fantastyczna opowieść skrywa stare prawdy o walce dobra ze złem, które od czasu do czasu
chcemy jeszcze raz usłyszeć.

Co Hobbit ma wspólnego z baśnią?

Hobbit jest powieścią fantastyczną, natomiast w utworze da się odnaleźć wiele elementów
charakterystycznych dla baśni. Przede wszystkim chodzi tutaj o ramowy motyw utworu, a
więc walkę dobra ze złem, dobra reprezentowanego przez „zwykłe” postaci. Ważne dla
poetyki baśni są oczywiście także morały płynące ze zmagań bohaterów. W przypadku
Hobbita jednym z ważnych morałów jest wskazanie na siłę przyjaźni, która jest znacznie
cenniejsza niż jakiekolwiek bogactwa.

Hobbit w duże mierze oparty jest także na ludowych obyczajach i wierzeniach. To szczególna
kombinacja różnego rodzaju folklorystycznych wierzeń i tradycji oraz wyobraźni autora.

W Hobbicie pojawiają się także klasyczne elementy baśniowe – niepowtarzalne,

magiczne postaci, miejsca, a także wyjątkowe przedmioty, które pomagają bohaterom w
osiąganiu konkretnych celów. Do magicznych postaci należy zaliczyć przede wszystkim
czarodzieja Gandalfa, który ma jednak inny status niż wszystkie pozostałe postaci w
powieści; warto zwrócić uwagę na mówiące zwierzęta (np. kruka czy drozda). Magiczne
miejsca to na przykład rzeka, której woda ma właściwości usypiające. Z przedmiotów można
wymienić różdżkę Gandalfa, pierścień Bilba, miecz Pogromcę Goblinów.

Typowo baśniowe pochodzenie ma także przyroda, która w Hobbicie może albo wspomagać
bohaterów, albo im przeszkadzać.

Jak wędrówka wypłynęła na bohaterów Hobbita?

Motyw wędrówki organizuje całość dzieła Tolkiena. Wielu badaczy twierdzi, że Hobbita
można określić mianem powieści drogi, przede wszystkim ze względu na to, że wędrówka
bohaterów stanowi nie tylko element fabuły, ale i prowadzi do głębokich przemian samych
bohaterów.

Bohaterowie w trakcie swojej podróży muszą się zmierzyć z szeregiem wyzwań, problemów,
przeciwnościami losu, a także walczyć z wrogami. Wszystkie te doświadczenia ich
umacniają, często wydobywają na wierzch najlepsze cechy charakteru, o które sami
bohaterowie w ogóle by się nie podejrzewali. Warto podkreślić, że na swojej drodze
kompania złożona z krasnoludów, Gandalfa i Bilba na swojej drodze spotyka także przyjaciół,
którzy gotowi są pomóc.

Wędrówka pozwala wędrowcom poznać zupełnie nieznaczne im części Śródziemia. Przede

wszystkim jest to ważne doświadczenie dla Bagginsa, który nie opuszczał swojej norki. Z
reguły na drodze wędrowców pojawiają się ciemne i nieprzyjazne krajobrazy takie jak
Mgliste Góry czy Mroczna Puszcza. Trafiają jednak także do tak pięknej krainy, jak dolina
elfów — Rivendell.

Podróż to czas zawiązywania i utrwalania przyjaźni. Na początku wszyscy maszerują

wspólnie, ale niewiele ich łączy. Z czasem wspólne przeżycia i doświadczenia, okazywana
wzajemnie lojalność, pomoc i życzliwość tworzą bardzo silne więzy.

Warto podkreślić wewnętrzną przemianę, jaką przechodzą bohaterowie. Szczególnym

przypadkiem jest tutaj hobbit. To Bilbo przeszedł najdłuższą drogę. Bohater odkrył w
sobie pewność, odwagę i odpowiedzialność. Okazał się lojalny, gotowy do poświęcenia dla
przyjaciół.

Wędrówka wpłynęła nie tylko na Bilba. Krasnoludy, które początkowo lekceważyły hobbita i
zgodziły się na jego udział tylko pod wpływem Gandalfa, w trakcie wędrówki uświadomiły
sobie, że niesprawiedliwie go osądziły. Wyprawa pokazuje wszystkim jej uczestnikom, że nie
wszystko jest takie, jakie wydaje się na pozór i jest to jedna z ważniejszych lekcji, jakie
Hobbit ma także dla swoich czytelników.

Co Hobbit zrobił z Arcyklejnotem?

Baggins wykrada Arcyklejnot krasnoludom, przede wszystkim ich przywódcy

Thorinowi, który deklaruje, że nie ma zamiaru rozstawać się z kamieniem. Razem z
Arcyklejnotem niziołek udaje się do obozu elfów i staje przed obliczem Barda i króla leśnych
elfów. Oddaje im Arcyklejnot, aby wspomóc wspólną sprawę i doprowadzić do rozejmu
między Bardem a krasnoludami. To zachowanie Bilba Bagginsa zyskuje aprobatę Gandalfa,
którego spotyka w obozie elfów pod przebraniem. Bilbo zachowuje dla siebie jedynie
pierścień, który należał wcześniej do Golluma, a na który Baggins się po prostu natknął.

Które krasnoludy grały na fletach w Hobbicie?

Na fletach grali Dori, Nori i Ori – rodzeństwo z rodu Druina, które wzięło udział w
wyprawie Bilbo Bagginsa. To część kompani Throina. To jednak niejedyni bohaterowie z
całej dwunastki, którzy są muzykami. Krasnoludy już w domu Bagginsa zaskakują go swoimi
talentami. Oprócz Dori, Nori i Ori, grać potrafią:

· Kili i Fili na skrzypcach,

· Bombur na bębnie,

· Bifur i Bofur na klarnetach,

· Bwalin i Balin na wiolonczeli,

· Thorin na harfie.
Krasnoludzki zespół tworzył niezwykłe melodie, które Bagginsa przeniosły w zupełnie nowy
świat, z dala od jego hobbickiego pagórka.

Gdzie hobbit znalazł pierścień?

Podczas wędrówki kompania Bagginsa, Gandalfa i krasnoludów zostaje zaatakowana przez

gobliny. W trakcie ucieczki Bilbo uderza się w głowę i traci przytomność. Kiedy się
budzi, znajduje pod nogami metalowy pierścień Saurona. Nie zdaje sobie jednak sprawy,
z czym ma do czynienia. Podnosi go i chowa bezrefleksyjnie do kieszeni.

Przeprawiając się przy pomocy świecącego miecza elfów, dotarł do podziemnego jeziorka.
Tutaj spotkał Golluma, który zadawał mu różne zagadki. Bilbo sobie świetnie z nimi radził, w
przeciwieństwie do Golluma, któremu nie udało się odgadnąć, co hobbit ma w kieszeni. Po
wygranej Gollum miał wyprowadzić Bagginsa na powierzchnię, ale odmówił, twierdząc, że
musi odnaleźć swój zagubiony pierścień, który czyni go niewidzialnym i umożliwia walkę z
goblinami.

Hobbit Bilbo pojmuje, co ma w kieszeni, nie dzieli się jednak tą wiedzą z Gollumem. Zakłada
pierścień na palec, przez co znika sprzed oczu stwora i ucieka. Podążając za Gollumem,
Baggins wydostaje się na powierzchnię i wraca do przyjaciół. Ze wszystkich skarbów
zdobytych po drodze Hobbit zostawia sobie tylko pierścień oraz niewielką szkatułkę.

Kiedy hobbit wykazał się sprytem/odwagą/lojalnością?

Bilbo Baggins, zanim w jego domu zjawiła się kompania krasnoludów i Gandalf namawiający
do obfitującej w przygody wyprawy, bardzo cenił sobie spokój, wygody i unikanie
problemów. Spokojny i zwykły tryb życia zupełnie mu nie przeszkadzały, wręcz przeciwnie,
wcale nie palił się on do przygód i wystawiania się na ryzyko. Z własnej woli raczej nie
opuściłby swojego mieszkanka. Za namową Gandalfa i krasnoludów decyduje się na udział w
wyprawie naszpikowanej niebezpieczeństwami. Zamierza udowodnić krasnoludom, że nie
jest tchórzem i trzeba przyznać, że mu się to w pełni udało.

Bilbo Baggins wykazuje się sprytem na przykład, gdy wymyśla plan ucieczki z więzienia
elfów. Jest przy tym bardzo pomysłowy i zaradny. Pomaga mu także możliwość
bezszelestnego poruszania się. Paradoksalnie to właśnie on niejednokrotnie ratuje swoich
kompanów z opresji. Bilbo korzysta ze sprytu w ochronie samego siebie, choćby w starciu z
Gollumem, którego bez większych problemów udaje się mu przechytrzyć. Ucieka także
goblinom, mimo że wydaje się skazany na samotną porażkę. Warto podkreślić, że Baggins
nigdy nie przechwala się swoją odwagą, momentami można uznać, że po prostu sprzyja mu
szczęście.

Odwagę Bilbo prezentuje na przykład w starciu ze smokiem Smaugiem. W końcu to on

pierwszy spotyka się ze Smaugiem i odkrywa słaby punkt w jego zbroi. Mimo spotkania ze
strasznym potworem, zachowuje jasność umysłu. Odwagą wykazuje się także, gdy za
namową krasnoludów, to on wchodzi przy użyciu zaczarowanego pierścienia do wnętrza
góry.

Baggins okazuje lojalność przekazując Arcyklejnot Bardowi. Wydawać by się mogło, że

zdradza on tym samym krasnoludy, ale tak naprawdę przyczynia się do pojednania ich z
zabójcą smoka, co w perspektywie nadchodzącego starcia było ogromnie istotne. To gest
Bagginsa przesądził o pozytywnych rokowaniach z krasnoludami. Warto jednak dodać, że
Bilbo jest tutaj bardzo sprawiedliwy. Bardowi, jako zabójcy smoka należała się część
skarbów Smauga. Lojalnością w końcu Biblio wykazuje się także, gdy zrzeka się swojej
części zdobytego skarbu.

Jak hobbit nazwał swój miecz?

Bilbo Baggins swój miecz wykuty przez elfy zaczyna nazywać Żądłem po walce z
pająkami. Olbrzymie pająki z Mrocznej Puszczy uwięziły krasnoludy i to właśnie Bilbo po
raz kolejny przyszedł im wtedy z pomocą. Od tamtego momentu miecz Bilba to Żądło. Co
ważne, to właśnie ten świecący w ciemności miecz Bilbo później przekaże Frodowi, kiedy
ten będzie razem z Drużyną Pierścienia opuszczań Rivendell. Miecz w końcu trafi jednak w
ręce Samwise’a Gamgee’a, który odebrał go Frodowi pojmanemu na przełęczy Cirith Ungol.