‫مقاله علمی‬

‫ دانشگاه علوم پزشکی قزوین‬،‫ بیمارستان والیت؛ مرکز تحقیقات میکروب شناسی پزشکی‬،‫سمانه روحی‬

‫بررسی چالش ها و راهکارها موجود در رابطه با‬

‫پیشگیری و مبارزه با قاچاق کاالهای سالمت محور‬

Investigating Challenges and Strategies for Preventing and Combating Health-centric Trafficking
Samaneh Rouhi,Medical Microbiology Research Center ,Qazvin University of Medical Sciences ,Qazvin ,Iran
Email :roohi.samaneh@yahoo.com

Abstract
Health-based trafficking has devastating effects on consumer health .The purpose of this article is
to conduct a comprehensive review of studies on the harmful effects of trafficking-centered health
products on human health and to gain a deep understanding of this concept .In this review study,
valid internal( Iranian )and foreign databases including :Magiran ,IranMedex ,and Scientific Informa-
tion Databank( SID ,)Iranian sites ,Food and Drug Administration and external databases including:
Google scholar and PubMed were used.
The results showed that trafficking of health-oriented goods is one of the major problems in the
community health system and serious confrontation with trafficking of health-oriented goods is of
great importance for improving the health status of the community .In the meantime ,adequate
monitoring of prices ,quality and service delivery ,advertising and information ,social culture and
information on the effects of trafficking in health-oriented goods ,protection of health-oriented
products production ,and oversight by government Food and medicine agencies and organizations
is important..

‫چکیده‬
‫ مرور جامع مطالعات در رابطه با آثار زیانبار محصوالت‬،‫ هدف اين مقاله‬.‫قاچاق کاالهاي سالمت محور تأثیرات مخربی بر سالمت مصرف کننده دارند‬
)‫ از پایگاه های معتبر اطالع رسانی داخلی (ایرانی‬،‫ در اين مطالعه مروری‬.‫سالمت محور قاچاق در سالمت انسان و رسيدن به درك عميق اين مفهوم است‬
‫ سایت معاونت غذا و دارو و پایگاه های‬،‫ سایت ها ایرانی‬،Scientific Information Databank (SID( ,IranMedex ,Magiran :‫و خارجی شامل‬
‫ نتایج نشان داد که؛ قاچاق كاالهای سالمت محور از جمله معضالت مهم در سیستم سالمت‬.‫ استفاده شد‬PubMed ‫ و‬scholar Google :‫خارجی شامل‬
‫ در این میان‬.‫جامعه به شمار می آید و مقابله جدي با قاچاق کاالهاي سالمت محور از اهمیت باالیی براي بهبود وضعیت سالمت جامعه برخوردار است‬
‫ فرهنگ سازی اجتماعی و اطالع رسانی در مورد اثرات سو مصرف کاالهای‬،‫ تبلیغات و اطالع رسانی‬،‫ کیفیت و ارائه خدمات‬،‫نظارت کافی بر قیمت ها‬
‫ حمایت از تولیدات محصوالت سالمت محور داخل و نظارت سازمان های دولتی و به خصوص سازمان غذا و دارو‬،‫سالمت محور قاچاق‬
.‫بر این امر مهم است‬

99 ‫خرداد‬
173 ‫شماره‬ 20

‫خوراکی و آشامیدنی‪ ،‬فرآورده هاي آرایشی و بهداشتی‪،‬‬
‫تجهیزات و ملزومات پزشکی نیز جزو آن بوده که عالوه بر‬
‫مشکالت نام برده‪ ،‬تأثیرات بسیار منفی و قابل توجه و حتی‬
‫جبران ناپذیر بر سالمت مصرف کننده نیز دارد‪ .‬در این راستا‬
‫مقابله با قاچاق کاالهاي مرتبط با سالمت بسیار با اهمیت‬
‫بوده و به جرات می توان گفت از اولویت ویژه ای برخوردار‬
‫است (‪ .)5 ،9 ،10‬مطالعات مختلف روی قاچاق و اثرات‬
‫ناشی از آن در ایران انجام گرفته است‪:‬‬
‫بیانی و باباپور طی یک مطالعه در ایران در سال ‪ 1390‬به این‬
‫نتیجه رسیدند که قاچاق كاال يكي از راه هاي ضربه به اقتصاد و‬
‫ورود ابزارهاي تهاجم فرهنگي به داخل ایران است و گستردگي‬
‫مرزها و مشکالت مختلف در مرزها‪ ،‬مقابله با اين پديده را‬
‫دشوارتر ساخته است (‪ .)11‬در تحقیق دیگر برومند و شریف‬
‫کاظمی در ایران در سال ‪ 1395‬گزارش دادند که مسائلي چون‬
‫فقر‪ ،‬نبود امكانات‪ ،‬ناامنی در مرزها و عدم نظارت کافی در‬
‫گمرک ها و مناقشات داخلي در عراق و نبود همكاري با ايران‬
‫از جمله علل های قاچاق می تواند باشد (‪ .)12‬همچنین ایزدي‬
‫و همکاران در سال ‪ 1395‬نشان دادند که مقابله جدي با قاچاق‬
‫کاالهاي مرتبط با سالمت از اهمیت باالیی براي بهبود وضعیت‬
‫سالمت جامعه برخوردار است (‪.)9‬‬
‫با توجه به اینکه افراد سالم در جامعه باعث پویایی و رشد‬
‫اقتصاد کشور می شوند و در جهان در اجرای توسعه پایدار‬
‫بر محور “انسان سالم” تاکید می شود‪ ،‬اهمیت محصوالت‬
‫سالمت محور در سالمت و اقتصاد بسیار مهم و قابل توجه‬
‫است‪ .‬مطالعه حاضر به بررسي قاچاق كاالهای مرتبط با‬
‫بهداشت و سالمت‪ ،‬عوامل موثر بر اين پديده و همچنين‬
‫راه هاي كاهش آن پرداخته است‪.‬‬
‫دراین میان‪ ،‬قاچاق کاالهاي سالمت محور مانند دارو‪ ،‬مواد‬
‫خرداد ‪99‬‬
‫‪21‬‬ ‫شماره ‪173‬‬
‫پیشگفتار‬
‫هر کشوری در جهان دارای خطوط مرزی‬
‫است‪ .‬خطوط مرزی نشانه تفکیک کشورهای‬
‫مجاور و همسایه بوده و دولت ها را از نظر‬
‫سیاسی‪ ،‬فرهنگی‪ ،‬اجتماعی و اقتصادی‬
‫از هم جدا می سازند‪ .‬ایران نیز مانند سایر‬
‫کشورها از خطوط مرزی برخوردار بوده که‬
‫به صورت آبی و خشکی قابل مشاهده است‪.‬‬
‫طول خطوط مرزی ایران بطور کلی ‪8731‬‬
‫کیلومتر بوده که هر دونوع خشکی و آبی را‬
‫شامل می شود‪ .‬از این بین‪ 2700 ،‬کیلومتر‬
‫مربوط به مرزهای دریایی (خلیج فارس‪ ،‬دریای عمان و‬
‫دریای خزر)‪ 1830 ،‬کیلومتر مرز رودخانه ای‪ ،‬مرز خشکی‬
‫‪ 4113‬کیلومتر و مرز باتالقی حدود ‪ 88‬کیلومتر است(‪.)1 ،2‬‬
‫مناطق مرزی ایران در دوران پیش از انقالب به علت توسعه‬
‫یک سویه و نامتوازن و نابرابري هاي فضايي‪ ،‬اجتماعي و‬
‫اقتصادي و در دوران پس از انقالب نیز دارای چالش هایی‬
‫بوده که دولت ها همواره در پی حل این مشکالت بوده اند‪.‬‬
‫رفع محروميت از مناطق كمتر توسعه یافته از مهم ترین‬
‫برنامه های اساسي دولت هاي پس از انقالب بوده و در‬
‫اين زمينه نیز برنامه های مهم و اساسی اجرا شده است‪.‬‬
‫اما با وجود تمامی تالش ها‪ ،‬هم اكنون نیز نواحی مرزی‬
‫به دالیلی چون دوري از مركز‪ ،‬انزواي جغرافيايي و توسعه‬
‫نيافتگي‪ ،‬تفاوت هاي آشكاري از نظر برخورداري از‬
‫رفاه و توسعه با سایر بخش های کشور دارد ( ‪ .)3 ،4‬با‬
‫توجه به مطالب گفته شده و اهمیتی که امرارومعاش در‬
‫پیشبرد زندگی انسان ها دارد‪ ،‬جهت بهبود شرایط اقتصادی‬
‫به خصوص در مناطق مرزنشین‪ ،‬افراد به قاچاق کاال روآورده‬
‫و قاچاق را یکی از راه های امرار و معاش و کسب در آمد‬
‫به حساب می آوردند (‪ .)5 ،6‬اما امروزه قاچاق كاال و ارز‬
‫صدمات فراوانی بر اقتصاد کشور داشته و علت مشکالتی‬
‫نظير کاهش توليدات داخلی‪ ،‬افزايش بيکاری و آثار ناشی‬
‫از آن‪ ،‬کاهش سرمايه گذاری های مولد‪ ،‬کاهش درآمدهای‬
‫عمومی دولت‪ ،‬گسترش بحران های اجتماعی و در نهايت به‬
‫خطر افتادن امنيت ملی کشور است (‪ .)7 ،8‬ازجمله موادی‬
‫که به صورت قاچاقی وارد کشور می شود می توان به انواع‬
‫مواد سوختی‪ ،‬لوازم و وسایل خانگی و کاری اشاره کرد‪.‬‬
‫به کار قاچاق روی می آورند‪ .‬عامل مهم دیگر این پدیده‬
‫افزون خواهی و آزمندي دسته ای دیگر است که قاچاقچیان‬
‫سطوح پایین تر درخدمت آن ها قرار دارند و نه نياز (‪.)1‬‬
‫در شکل گیری قاچاق در افراد عوامل متعدد مانند تمایل‬
‫به کسب درآمد بیشتر در زمان کمتر‪ ،‬روحیه خطرپذیري‬
‫باال‪ ،‬رفاه فردي و اجتماعی پایین‪ ،‬تحصیالت پایین‪ ،‬داشتن‬
‫سابقه قضائی‪ ،‬مسائل اجتماعی‪ ،‬سیاسی‪ ،‬اقتصادي و فرهنگی‬
‫و ناآگاهی مردم نقش دارند (‪.)9‬‬
‫از مهم ترین عواملی که علت شکل گیری قاچاق در ایران‬
‫شده است می توان به عوامل زیر اشاره کرد‪ :‬گسترش زیاد‬
‫مرزهای ایران و کشورهای همسایه و برخي ناهماهنگي ها‬
‫در نظارت بر این مرزها‪ ،‬امكان قاچاق از همه نواحي مرزي‪،‬‬
‫رشد و توسعه نامتوازن در مناطق مختلف كشور و باال بودن‬
‫نرخ بيكاري و فقر در مناطق مرزي‪ ،‬سودآوري قاچاق كاال‬
‫در ايران‪ ،‬همجواري با كشورهاي بي ثبات و اقتصاد نامتعادل‬
‫اين كشورها و اشتراكات قوميت هاي ساكن در دو سوي‬
‫مرز (‪ .)1 ،6 ،14‬همچنین کیفیت نامناسب تولیدات داخلی‪،‬‬
‫کمبود کاال در کشور‪ ،‬فراهم بودن فضای مناسب قاچاق در‬
‫کشورهای همسایه‪ ،‬کمبود امکانات تولید‪ ،‬حاکمیت فرهنگ‬
‫داللی و تبعیضات نامناسب‪ ،‬شرایطی را فراهم کرده که‬
‫قاچاق کاال به عنوان راه تامین معاش و نسبت به سایر راه ها‬
‫از موفقیت بیشتري برخوردار باشد (‪.)9‬‬
‫به صورت تمام متن و معيارهاي خروج عبارت بودند از‪:‬‬
‫کاالی سالمت محور‪:‬‬
‫محصوالت و کاالهای سالمت محور شامل دارو و‬
‫فراورده های طبیعی گیاهی و سنتی‪ ،‬غذا‪ ،‬آرایشی و بهداشتی‪،‬‬
‫مکمل های غذایی و تجهیزات و ملزومات پزشکی است که‬
‫در راه تامین نیاز های سالمت جامعه کاربرد و مصرف دارند‪.‬‬
‫عالوه بر جنبه سالمت‪ ،‬این کاالها بر اقتصاد نیز تاثیر دارند‬
‫(‪.)9 ،14‬‬
‫قاچاق‪ ،‬تخلفي گمركي است كه شامل جابه جايي كاال در‬
‫علل قاچاق کاالی سالمت محور و راه هکارهای مبارزه‬
‫با آن‪:‬‬
‫عالوه بر عوامل گفته شده که به طور کلی در قاچاق مواد‬
‫مختلف نقش دارند‪ ،‬نقش عوامل اختصاصی در قاچاق‬
‫کاالهای سالمت محور غیر قابل چشم پوشی است‪ .‬از‬
‫مهم ترین عوامل اختصاصی در قاچاق کاالهای سالمت‬
‫محور می توان به موارد ذیل اشاره نمود‪:‬‬
‫روش کار‬
‫هدف اين مقاله‪ ،‬مرور جامع مطالعات در رابطه با آثار‬
‫زیان بار محصوالت سالمت محور قاچاق در سالمت انسان‬
‫و رسيدن به درك عميق اين مفهوم است که در تیر ماه‬
‫‪ 1396‬انجام شد‪ .‬در اين مطالعه مروری‪ ،‬از پایگاه های معتبر‬
‫اطالع رسانی داخلی (ایرانی) و خارجی جهت دریافت‬
‫مقاالت استفاده شد‪ .‬پایگاه های ایرانی شامل‪:‬‬
‫‪،)SID( Databank Information Scientific ,IranMedex ,Magiran‬‬
‫سایت ها ایرانی‪ ،‬سایت معاونت غذا و دارو و پایگاه های خارجی‬
‫شامل‪ scholar Google :‬و‪ PubMed‬استفاده شد‪ .‬به منظور جستجو‬
‫و انتخاب مقاالت مرتبط از لغات كليدي زير استفاده شد‪ :‬قاچاق‪،‬‬
‫قاچاق مرزی‪ ،‬مبارزه با قاچاق‪ ،‬کاالی سالمت محور‪ ،‬قاچاق کاالی‬
‫سالمت محور و راه های پیشگری از قاچاق‪.‬‬
‫مقاله‌هاي بالقوه و مطالب مناسب و مرتبط به صورت‬
‫مستقل از نظر شايستگي هر مقاله ارزيابي شده و داده‌هاي‬
‫کیفی استخراج شده مورد بررسی و یادداشت قرار گرفت‪.‬‬
‫مقاله‌هاي نامناسب و غیرمرتبط كنارگذاشته و بررسی نشدند‪.‬‬
‫اطالعات زير جهت منبع دهی از مقاله ها استخراج شدند‪:‬‬
‫نام نويسنده ها‪ ،‬تاريخ چاپ‪ ،‬عنوان مقاله‪ ،‬نام مجله یا کتاب‪،‬‬
‫شماره چاپ‪ ،‬صفحه‪ ،‬نام سایت و تاریخ انتشار مطلب‪.‬‬
‫معيارهاي ورود مقاالت عبارتند بودند از‪ :‬کلیه مطالعات‬
‫تحقیقی و پژوهشی به صوت تمام متن و مطالعات مروری‬
‫خالصه مقاالت ارائه شده در کنگره‪ ،‬مطالعاتی که چکیده‬
‫و متن کامل آن در دسترس نبود‪ ،‬مطالعاتي كه مكان مطالعه‬
‫نامعلوم باشد و مطالعاتي كه اطالعات را به روشني بيان‬
‫نميکردند (‪.)13‬‬
‫یافته ها‬
‫قاچاق و عوامل موثر بر آن‪:‬‬
‫طول مرزهاي گمركي به روشي مخفيانه است‪ ،‬به طوری که‬
‫از نظارت گمركي خارج می شود‪ .‬این لغت از کلمه ترکی‬
‫قاچماق منشا گرفته و به معنای ربوده یا برده نیز است‪.‬‬
‫به طور كلي عوامل متعدد علت روی آوردن قاچاقچيان به‬
‫قاچاق و ورود کاال به صورت غیر قانونی است‪ .‬بی گمان‬
‫عامل نياز‪ ،‬ريشه اصلي قاچاق است که بیشتر مرزنشينانی‬
‫که دارای شرایط اقتصادي ضعیف هستند برای امرار معاش‬
‫خرداد ‪99‬‬
‫شماره ‪173‬‬ ‫‪22‬‬
 ‫مرزها و ايجاد تعادل بين خدمات دريافت شده و هزينه‬
‫پرداخت شده توسط مشتري و تعيين قيمت ها به صورت‬
‫منطقي و منصفانه و ثبات قیمت کاالهاي یارانه ای‪ ،‬می تواند‬
‫از جمله راهکارهای حل مشکل قیمت باشد که یکی از‬
‫عوامل قاچاق کاالهای سالمت محور می باشد (‪.)16 ،9 ، 5‬‬
‫پانزدهم کشورهاي اروپايي و حتی يک بيستم در مقایسه با‬
‫*کیفیت و ارائه خدمات‬
‫از جمله موارد دیگر که نقش بسزایی در مصرف‬
‫کاالهای قاچاق سالمت محور دارد؛ کیفیت بهتر شماری از‬
‫فرآورده های سالمت محور وارد شده از کشورهای خارجی‬
‫نسبت به محصوالت مشابه ایرانی است که تقاضای موثر‬
‫جهت جذب کاالهای خارجی قاچاق را در کشور ایجاد‬
‫می کند (‪ .)17 ،18‬بنابراین مشکالت ساختاري بخش تولید‬
‫محصوالت مرتبط با نظام سالمت که‬
‫منجر به تولید کاال با کیفیت پایین‬
‫و قیمت باال شده است می بایست‬
‫مورد توجه قرار گیرد (‪.)9‬‬
‫از راهکارهای مبارزه با‬
‫این چالش‪ ،‬ايجاد مزيت‬
‫رقابتي در شرکت های‬
‫تولید کننده محصوالت‬
‫بهداشتی داخلی‪،‬‬
‫افزايش ارزش‬
‫درك شده‪ ،‬كيفيت‬
‫درك شده و رضايت‬
‫مشتري است‪ .‬از اين روابط‬
‫بـين ارزش درك شـده‪ ،‬كيفيـت‬
‫درك شـده‪ ،‬رضايت مشتري و قصد‬
‫خريد مجدد می بایست مورد بررسي قرار‬
‫گیرد‪ .‬سـازمان هـا و شرکت های تولیدی‪ ،‬جهت دست‬
‫یابی به مشـترياني راضـي و کاالهایی با کیفیت می بایست‬
‫بازار ها و علل کیفیت پایین محصوالت را در مقایسه با‬
‫محصوالت خارجی بررسی کرده و با قرار دادن معيارهاي‬
‫خريد و دقت بيشتر در تامين كاالها و توسعه زيربناهاي‬
‫مناسب و همچنین رعایت استاندارد های جهانی و اولیه‬
‫تولید کاال تاكيد نماينـد تا بتوانند با ارائه محصوالت و‬
‫خدمات مناسب‪ ،‬نيازهاي مشتري را تامين كنند‪ ،‬به گونه اي‬
‫كه كيفيت كاالهاي موجود در فروشگاه ها بهينه شود‪ .‬در‬
‫خرداد ‪99‬‬
‫‪23‬‬ ‫شماره ‪173‬‬
‫* قیمت‬
‫مهمترين دليل قاچاق کاالهای سالمت محور‪ ،‬وجود‬
‫اختالف بين قيمت ها در بازار داخلي و بازارهاي خارجي‬
‫به ويژه كشورهاي همسايه است‪ .‬به طور مثال قيمت دارو‬
‫در ايران يک پنجم کشورهاي اطراف و يک دهم تا يک‬
‫کشورهاي آمريکايي است‪ .‬این اختالف قیمت حتی ممکن‬
‫است موجب قاچاق دارو از داخل به خارج شود‪ .‬موارد‬
‫اینچنینی به صورت برعکس نیز وجود داشته و در مورد‬
‫سایر کاالها نیز ممکن است صدق کند‪ .‬گران شدن کاالهای‬
‫سالمت محور در داخل نیز ممکن است موجب گرایش‬
‫افراد به تهیه کاالهای این چنینی با قیمت ارزان تر شود‬
‫(‪ .)15‬بنابراین خروج و ورود بی رویه و بی قانون منابع‬
‫ارزی‪ ،‬ورود کاالهایی که ممکن‬
‫است قیمت کمتر نسبت به‬
‫بازار داخلی داشته‬
‫باشند‪ ،‬نرخ باالی‬
‫تعرفه و تفاوت‬
‫زیاد بازار داخلی و‬
‫بین المللی دلیل‬
‫گرایش اقشار‬
‫به مصرف این‬
‫کاالها شده است و‬
‫سرمایه ها نیز بالطبع‬
‫به طرف کارهای‬
‫واسطه گری و داللی گرایش‬
‫پیدا می کنند که کاری سوآور‬
‫است‪ .‬از طرفی طوالنی‬
‫بودن و هزینه بر بودن‬
‫از دالیل‬ ‫واردات قانونی‪ ،‬خود یکی‬
‫داللی گرایی و واسطه گری و روی آوردن به این افراد است‬
‫(‪ .)1‬بنابراین استفاده از موقعيت اقتصادي و همکاری با‬
‫كشورهاي همسايه‪ ،‬جهت گسترش مبادله ها ي اقتصادي‬
‫تجاري رسمي و با برنامه ریزی مناسب برای جلوگیری‬
‫از ورود کاالهای بدون مجوز‪ ،‬گسترش سرمايه گذاري در‬
‫منطقه با استفاده از نيروهاي متخصص و بومي در جهت‬
‫توسعه ي اقتصادي‪ ،‬شفاف سازی قیمت ها و هدفمندكردن‬
‫قیمت ها به منظور كاهش اختالف قيمت كاال با بيرون از‬
‫صرف مبارزه با قاچاق مي شود‪ .‬بنابراین شناخت عوامل مؤثر‬
‫در روی آوردن به شغل قاچاق‪ ،‬کنترل ناهنجاري ها از طریق‬
‫به وجود آوردن انگیزه هاي مناسب اقتصادي‪-‬اجتماعی و‬
‫فراهم کردن زمینه هاي روانی اجتناب از قاچاق از مهم ترین‬
‫و کارآمد ترین راهکارهای جلوگیری از این امر است (‪،19‬‬
‫‪ .)9‬مداخله اجتماعي عمومي مانند مداخله در محيط هاي‬
‫فرهنگي‪ ،‬اقتصادي و سياسي كه نسبت به همه افراد مشترك‬
‫است و تأثيرگذاری بر محيط اجتماعي شخصي كه خاص‬
‫خود فرد است مانند تدابير و روش هاي آموزشي‪ ،‬فرهنگي‪،‬‬
‫اقتصادي و اجتماعي توسط دولت‪ ،‬نهادها و سازمان هاي‬
‫غيردولتي و مردمي در زمينه سالم سازي محيط اجتماعي‬
‫و محيط فيزيكي براي حذف يا كاهش عوامل اجتماعي‬
‫وقوع جرم قاچاق بسیار موثر و قابل توجه است‪ .‬بنابراین‬
‫شناساندن اثرات سو این امر و شناساندن رفتارهای ارزشمند‬
‫انسانی‪ ،‬شناساندن و آموزش این مسئله که گرایش به مادیات‬
‫و ثروت و دارایی زمینه رفتارهای ناهنجار و غیر قانونی‬
‫می شود و توجه بیشتر به موازین اخالقی و قانونی از‬
‫طریق مداخالت و برنامه ریزی های موثر اجتماعی به افراد‬
‫به خصوص در مناطق مرز نشین که قاچاق بیشتر صورت‬
‫می گیرد بسیار مهم و قابل توجه است (‪ .)21 ،22‬از طرف‬
‫دیگر‪ ،‬عامل بعدی دوم تمایل به مصرف کاالهای خارجی در‬
‫ایرانیان است‪ .‬این امر نیز همانند مورد اول نیاز به مداخالت‬
‫اجتماعی دارد‪ .‬از طرفی دولت به خصوص سازمان غذا و‬
‫دارو نیز براي کمک به توسعه و رشد اقتصادي و صنعتی‬
‫کشور می بایست از طریق فرهنگی‪ ،‬معرفی کاالهای سالمت‬
‫محور داخلی با تبلیغات متناسب و هوشمندانه و آموزش‬
‫مزیت های مصرف کاالهای داخلی و یا کاالهای معتبر همراه‬
‫با برچسب های معتبر مصرف‪ ،‬خرید و حتی فعل قاچاق را‬
‫در سطح کشور کاهش دهد (‪ .)20‬به طور مثال بسیاری از‬
‫داورها و مواد آرایشی‪ ،‬مکمل های غذایی و مواد غذایی‬
‫قاچاق فاقد مواد موثره و بعضی از آن نیز موثر است‪ .‬ولی‬
‫شرایط نگهداري و حمل ونقل و یا گذشتن تاریخ مصرف‪،‬‬
‫این دسته از مواد را خطرناک کرده است و به سالمت عمومی‬
‫جامعه صدمه می زند و حتی مصرف آن علت مرگ بیماران‬
‫نیز خواهد شد (‪ .)9 ،23 ،24‬تبلیغات و فرهنگ سازی مثبت‬
‫از طریق انتشار کتب‪ ،‬مجله ها‪ ،‬جزوه ها و نشریات و تولید‬
‫برنامه هاي رادیو و تلویزیونی‪ ،‬زیرنویس‪ ،‬تیزر‪ ،‬انیمیشن‪،‬‬
‫فیلم و سریال‪ ،‬گزارش مستند با کمک صدا و سیما‪ ،‬وزارت‬
‫این صورت کیفیت کاالهای داخلی به مشتری ثابت شده‬
‫و مسلما از خرید لوازم خارجی دست می کشد (‪.)16 ،9‬‬
‫*تبلیغات و اطالع رسانی‬
‫نقش تبلیغات رسانه ای در مورد انواع لوازم آرایشی‪،‬‬
‫دارویی‪ ،‬غذایی‪ ،‬مکمل های غذایی و ‪ ...‬در این میان بسیار‬
‫قابل توجه است‪ .‬مارک های خارجی همراه با تبلیغات‬
‫گسترده در میان مردم طرفداران بسیاری داشته و در بسیاری‬
‫از موارد با توجه به قیمت های مناسبی که دارند خواهان و‬
‫مصرف کننده های بسیاری را به دنبال دارند (‪ .)30‬در پی این‬
‫تبلیغ های گسترده رسانه های خارجی به جهت به فروش‬
‫رساندن محصوالت خود‪ ،‬عدم وجود مدیریت اجرایی قوي‬
‫و مستقل براي ترویج مصرف داخلی و پیش گیري از رواج‬
‫مصرف کاالي خارجی در کشور ما قابل مالحضه است که‬
‫این خود یکی از دالیل مهم جهت روی آوردن مصرف‬
‫کننده ایرانی به اقالم خارجی است (‪ .)19 ،20‬اطالع رسانی‬
‫مناسب و مفید به وسيلة ابزار و رسانه های الکترونيکی و‬
‫جمعی به شهروندان برای انجام خدمات و معرفی کاالهای‬
‫سالمت محور داخلی و مزیت های استفاده از آن ها نسبت‬
‫به کاالهای خارجی‪ ،‬نقش بسیار موثر در حذف يا کاهش‬
‫قاچاق ارقام خارجی به ایران دارد (‪.)8‬‬
‫* فرهنگ سازی اجتماعی و اطالع رسانی در مورد‬
‫اثرات سو مصرف کاالهای سالمت محور قاچاق‬
‫فرهنگ سازی نیاز به پیش زمینه های اقتصادی و‬
‫اجتماعی است‪ .‬زمینه سازی ها هم در هر منطقه هم نیاز‬
‫به آشنایی به ویژه گی های قومی اقتصادی و اجتماعی آن‬
‫منطقه است‪ .‬بهرروی با وجود تالش هاي زیادی که تابه حال‬
‫جهت جلوگیری از عمل قاچاق توسط قاچاقچیان صورت‬
‫گرفته است‪ ،‬تأثيرات محيط اجتماعی‪ ،‬نظام سياسی‪ ،‬وضعيت‬
‫اقتصادی و معيشتی يک منطقه خاص سبب روی آوردن به‬
‫این امر می شود و دوم انگیزه مصرف کاالهای خارجی در‬
‫ایرانیان است که می بایست ریشه یابی و حل شود (‪ .)8‬در‬
‫ابتدا ذکر این نکته ضروری است که نهی عملی به عنوان یک‬
‫جرم‪ ،‬تعیین مجازات و به کیفر رساندن مرتکب قاچاق نمی‬
‫تواند تنها راه یا بهترین و آخرین راه پیشگیري از ارتکاب‬
‫آن باشد (‪ .)9‬از طرفی ساالنه بخش بزرگي از سرمايه مادي‪،‬‬
‫فكري و از همه مهمتر سرمايه انساني(شهداي نيروي انتظامي)‬
‫خرداد ‪99‬‬
‫شماره ‪173‬‬ ‫‪24‬‬
 ‫و دارو جهت پیشگیری از قاچاق مواد و کاالهای سالمت‬
‫محور بسیار مهم و درخورتوجه است (‪ .)9 ،19 ،25‬وظیفه‬
‫اصلی سازمان غذا و دارو نظارت بر کاالهای سالمت محور‬
‫و مسائل مرتبط با آن به‌منظور اطمینان از کیفیت و ایمنی و‬
‫سالمت محصول مطابق با معیارهای ملی مصوب و ضوابط‬
‫جاری وزارت بهداشت‪ ،‬درمان و آموزش پزشکی است (‪)14‬‬
‫‪.‬در این باره نظارت بر سالمت مردم در رابطه با مصرف‬
‫فراورده‌های آرایشی و بهداشتی و مواد غذایی نیز بر عهده‬
‫این سازمان است‪ .‬جلوگیری از قاچاق با نظارت و پیگرد‬
‫قانونی جعل آرم وزارت بهداشت روی لوازم بهداشتی و‬
‫آرایشی و نظارت و کنترل این امر با کمک مراکز مرتبط‪،‬‬
‫تولید‪ ،‬کنترل و صدور مجوزهای بهداشتی محصوالت غذایی‬
‫و آشامیدنی‪ ،‬آرایش و بهداشتی تولید داخل و وارداتی از‬
‫جمله دیگر مسئولیت های مرتبط با سازمان غذا و دارو‬
‫است‪ .‬از طرفی این سازمان با همکاری پلیس نیروی انتظامی‪،‬‬
‫اصناف مرتبط و گمرکات ایران کنترل و جلوگیری از تقلب‬
‫و قاچاق در لوازم آرایشی و بهداشتی‪ ،‬تجهیزات پزشکی و‬
‫داروها را بر عهده دارد (‪.)28-26‬‬
‫از جمله راهکارهایی که این سازمان جهت کنترل و جلوگیری‬
‫از قاچاق کاالهای سالمت محور انجام داده است می توان به‬
‫موارد زیر اشاره کرد‪ :‬بررسی کاالهای قاچاق شده و شناسایی‬
‫آنها‪ ،‬تاییدیه کمیته فنی جهت ثبت و ورود کاالهای سالمت‬
‫محور‪ ،‬حمایت از تولیدات داخلی‪ ،‬بروزرسانی آمار و اطالعات‬
‫مرتبط با قاچاق کاالهای سالمت محور‪ ،‬قیمت گذاری مناسب‬
‫مواد مرتبط با سالمت‪ ،‬ایجاد سامانه ‪ TTSA‬جهت شناسایی‬
‫کاالهای قاچاق و تقلبی و پورتال سازمان غذا به صورت آنالین‬
‫جهت ثبت سفارش‪ ،‬کنترل قیمت تجهیزات پزشکی‪ ،‬نظارت بر‬
‫فرآورده هاى تولیدى و صدورپروانه ساخت‪ ،‬برگزاری نمایشگاه‬
‫ها‪ ،‬همایش ها و کارگاه های آموزشی مرتبط با قاچاق کاالهای‬
‫سالمت محور و اطالع رسانی‪ ،‬همکاری بیشتر با سازمان های‬
‫مرتبط جهت شناسایی مراکز و فروشگاه هاى تولید و عرضه ى‬
‫قاچاق کاال (‪.)29 ،30‬‬
‫نتیجه گیری‪:‬‬
‫با توجه به مطالب گفته شده که گوشه ای از بررسی‬
‫چالش ها و راهکارها موجود در رابطه با پیشگیری و مبارزه‬
‫با قاچاق کاالهای سالمت محور را نشان داد‪ ،‬می توان نتیجه‬
‫گرفت که قاچاق کاالهای سالمت محور ازجمله چالش های‬
‫بزرگ در سیستم سالمت جامعه به شمار می آید‪ .‬مقابله‬
‫خرداد ‪99‬‬
‫‪25‬‬ ‫شماره ‪173‬‬
‫فرهنگ و ارشاد اسالمی‪ ،‬سازمان تبلیغات اسالمی‪ ،‬ناشران‬
‫دولتی‪ ،‬کانون پرورش فکري کودکان و نوجوانان‪ ،‬آموزش‬
‫و پرورش نقش بسزا در فرهنگ سازی اجتماعی و اطالع‬
‫رسانی در مورد اثرات سو مصرف کاالهای سالمت محور‬
‫قاچاق دارد (‪.)20‬‬
‫*حمایت از فرآورده های سالمت محور ساخت داخل‬
‫هم چنان در باال اشاره شد‪ ،‬قاچاق کاال با توجه به شرایط‬
‫خاص کشور در بعضی از مناطق اتفاق می افتد‪ .‬حمایت از‬
‫تولیدات داخلی و اشتغال زایی یکی از مهم ترین گام ها در‬
‫کنترل و پیشگیری از روی آوردن افراد به قاچاق است (‪.)9‬‬
‫پرکردن خال های اقتصادی در رابطه با کاالهای بهداشتی و‬
‫مرتبط با سالمت‪ ،‬نظارت بر هزینه های مرتبط با گمرکی و‬
‫سایر و واردات کاالي خارجی‪ ،‬از بین بردن اختالف قیمت‬
‫کاالهای ساخت داخل و خارج‪ ،‬اختصاص بودجه الزم به‬
‫تولید کنندگان داخلی محصوالت سالمت محور و در دسترس‬
‫قرار دادن مواد اولیه جهت ساخت و تولید این محصوالت‪،‬‬
‫استفاده از سرمايه هاي اجتماعي منطقه جهت ايجاد فرهنگ‬
‫قانو ن گرايي در راستاي توسعه ي اقتصادي داخل کشور‪،‬‬
‫مثال هایی جهت حمایت از تولیدات داخلی است (‪.)22‬‬
‫* نظارت سازمان های دولتی و سازمان غذا و دارو‬
‫به علت خواهان بیشتر کاالهای سالمت محور‪ ،‬قاچاق‬
‫کاالهای سالمت محور به صورت بسیار سازمان یافته تر‬
‫از سایر کاالها‪ ،‬هدف دار و هوشمندانه انجام می شود‪.‬‬
‫به طوری که این سری از مواد و کاال روي دست قاچاقچیان‬
‫نمی ماند و آنها خیلی زود‪ ،‬جنس ها را به فروش می رسانند‬
‫(‪ .)9‬نظارت دقیق و ایجاد هماهنگی های الزم در مرزها با‬
‫توجه به گستردگی این مرزها و ناپایداری و عدم ثبات منطقه‬
‫امری بسیار ضروری است‪ .‬زیرا فعاليت باندهاي قاچاق؛‬
‫امنیت منطقه و زندگی مردم عادی را نیز ناهنجار می کند‪.‬‬
‫طرفی ساكنان نواحي و شهرهای مرزی در خط مقدم ورود‬
‫و صدور كاالهاي قاچاق و در صف اول تأثيرپذيري از‬
‫اين پديده قرار دارند‪ ،‬بنابراین تشویق آنها به همکاری با‬
‫سازمان های دولتی جهت جلوگیری از قاچاق و اشاعه آن‬
‫امری مهم است (‪ .)5‬همچنین همکاری سازمان های دولتی‬
‫از جمله نیروی انتظامی‪ ،‬گمرک‪ ،‬سازمان دولتی مرتبط با‬
‫مواد مورد قاچاق قرار داده شده و در این میان سازمان غذا‬
‫‪‬ایجاد فرهنگ استفاده از کاالهای داخلی و قانون گرایی‬
‫در مردم و ممنوعیت خرید از کاالهاي بهداشتی غیر اساسی‬
‫خارجی بدون معادل داخلی‬
‫‪ ‬تشکیل انجمن های حمایت از مصرف کنندگان‬
‫داخلی کاالهای سالمت محور داخلی و تقویت اتحادیه ها و‬
‫اصناف مرتبط با تجهیزات پزشکی‬
‫‪‬آموزش وسیع همگانی در تمامی کشور جهت تشریح‬
‫زیان های استفاده از کاالهای قاچاق بهداشتی و چگونگی‬
‫تشخیص کاالهای قاچاق از غیر قاچاق‬
‫‪‬فعال کردن هر چه بیشتر بخش های خصوصی و تولید‬
‫داخلی همراه با استفاده از نیروهای جوان و کارآمد‬
‫‪‬حداقل رساندن سود کاالهای سالمت محور و‬
‫عضويت در سازمان تجارت جهاني در رابطه با کاالهای‬
‫بهداشتی‬
‫‪‬مبارزه با باندهاي كالن قاچاق و دوری از برخورد‬
‫قهرآميز و شديد با مردم محلي و فقيري كه از روي ناچاري‬
‫و بيكاري به خرده قاچاق می آورند‬
‫‪‬تقویت قوانين مجريان‪ ،‬مراجع و نهادهای نظارتی و‬
‫بررسی و ارزيابی موثر و پی در پی ورود کاالهای قاچاق‬
‫سالمت محور‬
‫‪‬گسترش پژوهش در زمينه هاي اجتماعي و اقتصادي‬
‫گسترش قاچاق کاالهای سالمت محور و اثرات آن بر جامعه‬
‫و امنیت ملی و پیامدهای آن‬
‫‪ ‬نظارت های دقیق تر و حمایت مالی و قانونی از‬
‫بازرسان بهداشت و ارتقای سطح اخالقی کارکنان‬
‫‪‬ایجاد سیاست های جدید و کارآمدتر توسط نیروهای‬
‫محافظ مرزها و تدوین قوانین برخوردی محکم تر با‬
‫قاچاقچیان کاالهای سالمت محور‬
‫‪ ‬نظرات روحانیون براي حرام دانستن کاالهاي قاچاق‬
‫‪ ‬ایجاد قوانین عرضه محصوالت سالمت محور توسط‬
‫کسب و کارهای اینترنتی‬
‫مرزی محل فروش کاالهای سالمت محور‪ ،‬بر مراکز عرضه‬
‫منابع‪:‬‬
‫‪ -1‬خضر زاده ا‪ ،‬سلیمانی م‪ ،‬رضویان م‪ .‬بررسی قاچاق کاال از مرز‬
‫دریایی جنوب ایران‪ .‬نشریه تحقیقات کاربری علوم جغرافیایی ایران‪.‬‬
‫‪1389‬؛ ‪.74-67 :)15( 18‬‬
‫‪‬برنامه ریزی کارآمد با کمترین اتالف وقت جهت ورود‬
‫‪ -2‬افشردی م ح‪ .‬بررسی میزان مطابقت و تفاوتهای قانون مناطق‬
‫دریائی جمهوری اسالمی ایران در خلیج فارس و دریای عمان (‪)1372‬‬
‫با کنوانسیون حقوق دریاها (‪ 1982‬م)‪ .‬پژوهشهای جغرافیائی‪1386 .‬؛ ‪39‬‬
‫(‪.141-160 :)56‬‬
‫جدي با قاچاق کاالهای سالمت محور از اهمیت باالیی‬
‫براي بهبود وضعیت سالمت جامعه برخوردار است‪ .‬ضمن‬
‫شناسایی علل موثر بر قاچاق کاالهای سالمت محور‬
‫تمامی مقامات و همچنین مردم ایران می بایست دست به‬
‫دست هم داده تا با همکاری یکدیگر این مشکل مهم را‬
‫ریشه یابی و ریشه کنی کنند‪ .‬در این میان از جمله علل‬
‫موثری که می بایست به آن توجه بیشتری داشت شامل‬
‫نظارت کافی بر قیمت ها‪ ،‬کیفیت و ارائه خدمات‪ ،‬تبلیغات‬
‫و اطالع رسانی‪ ،‬فرهنگ سازی اجتماعی و اطالع رسانی در‬
‫مورد اثرات سوء مصرف کاالهای سالمت محور قاچاق‪،‬‬
‫پشتیبانی از فرآورده های سالمت محور ساخت داخل و‬
‫نظارت سازمان های دولتی و به خصوص سازمان غذا و‬
‫دارو بر این امر مهم است که در این بین نقش سازمان غذا و‬
‫دارو بسیار قابل توجه است‪ .‬ارائه راهکارهای موثر و مفید با‬
‫حمایت این سازمان و همچنین با همکاری سازمان مرتبط و‬
‫مردم نقش به سزا در از بین بردن و حذف قاچاق کاالهای‬
‫سالمت محور دارد‪.‬‬
‫پیشنهادها‪:‬‬
‫در پایان پیشنهادهای برای اطالع رسانی و کاهش جرائم‬
‫مربوط به قاچاق کاالهای سالمت محور توصیه می شود‪:‬‬
‫‪ ‬برنامه ریزی دولت در اعطای هزینه های عمومی و‬
‫یارانه به کاالهای سالمت محور‬
‫‪‬برنامه ریزی در توسعه موزون اقتصادی در نواحی‬
‫مختلف مرزی ایران‬
‫‪ ‬بهره برداري از منابع و نیروهای داخلی کاری جهت‬
‫تولید انواع کاالهای سالمت محور داخلی با کیفیت‬
‫‪ ‬جذب نيروهاي متخصص پژوهشگر و جوان داخلی‬
‫جهت ارایه ایده های برتر در رابطه ساخت و تولید کاالهای‬
‫مرتبط با سالمت‬
‫‪‬نظارت بیشتر سازمان غذاودارو بر بازارچه های‬
‫تجهیزات پزشکی‪،‬‬
‫‪ ‬گسترش داد و ستد های اقتصادی با کشورهای دیگر‬
‫جهت واردات و صادرات کاالهای سالمت محور‬
‫و خروج قانونی کاالهای سالمت محور‬
‫‪‬گسترش فعالیت های کشاورزی و کارخانجات تولید‬
‫دارو داروهای گیاهی و شیمایی‬
‫خرداد ‪99‬‬
‫شماره ‪173‬‬ ‫‪26‬‬
 ‫رابطه بين ارزش درك شده‪ ،‬كيفيت درك شده‪ ،‬رضايت مشتري و قصد‬ ‫‪-3‬اصالنی اسلمرز ع‪ ،‬سعید دیندارلو س‪ ،‬اصالنی اسلمرز ا‪ .‬بررسی‬
‫خريد مجدد در فروشگاه هاي زنجيره اي تهران‪ .‬مدیریت بازگانی‪.‬‬ ‫عوامل اجتماعی مؤثر بر گرایش مرزنشینان بانه اي به قاچاق کاال (زمینه‬
‫‪1391‬؛ ‪.55-70 :)11( 4‬‬ ‫ها و راه کارها)‪ .‬فصلنامۀ انتظام اجتماعی‪1394 .‬؛ ‪.55-35 :)2( 8‬‬
‫‪17-Tung Lai Lai .Service Quality and Perceived Value’s Impact‬‬ ‫‪-4‬قلندری م‪ ،‬احمد موسوی س م‪ .‬بررسی عوامل قاچاق سوخت و‬
‫‪on Satisfaction ,Intention and Usage of Short Message Service .In-‬‬ ‫راهبردهای پیشگیری از آن‪ .‬فصلنامه علمی ‪ -‬تخصصی د انش انتظام ی‪.‬‬
‫‪formation Systems Frontiers.353-368 :)4( 6 ;2004 .‬‬
‫‪1395‬؛ ‪.76-97 :)15( 7‬‬
‫‪18-Yang Z ,Peterson RT .Customer perceived value ,satisfaction,‬‬
‫‪-5-2‬شاطريان م‪ ،‬گنجی پور م‪ ،‬اشنویی ا‪ .‬تأثير وضعیت اجتماعي‬
‫‪and loyalty ;the role of switching costs .Phychology and Marketing.‬‬
‫‪.822–799 :)10(21 ;2004‬‬ ‫اقتصادي مرزنشينان بر قاچاق كاال (مطالعه ي موردي‪ :‬استانهاي سيستان‬
‫‪-19‬مستجابي سرهنگي ح‪ ،‬صادقي م‪ .‬قاچاق كاال در مرزهاي دريايي‬ ‫و بلوچستان‪ ،‬بوشهر و كردستان)‪ .‬پژوهش هاي جغرافياي انساني‪1392 .‬؛‬
‫استان هرمزگان و تأثير آن در امنيت منطقه‪ .‬فصلنامة انتظام اجتماعي‪.‬‬ ‫‪.178-157 :)2( 45‬‬
‫‪6-Popp A ,Calvin K ,Fujimori S ,Havlik P ,Humpenöder F ,Ste-‬‬
‫‪1393‬؛ ‪.103-124 :)1(6‬‬
‫‪hfest E ,et al .Global Environmental Change:)2017( 42 ;2017 .‬‬
‫‪ -20‬آقایی بجستانی ف‪ ،‬مرادي حقیقی م‪ .‬حمایت از تولید ملی و‬
‫‪.345–331‬‬
‫پیشگیري از قاچاق کاال‪ .‬فصل نامه دانش انتظامی سمنان‪1391 .‬؛ ‪:)6(2‬‬
‫‪-7‬بهمن غالمي ب ‪ ،‬حجت زينيوند مقدم ح ‪ ،‬عموزاده م‪ ،‬شمس س‪.‬‬
‫‪.86-67‬‬
‫بررسي عوامل موثر بر گرايش به كجروي فرهنگي دانشجويان دختر و‬
‫‪-21‬هزارجريبى ج‪ ،‬مهدى تركمان م‪ ،‬مرادى غ ر‪ .‬عوامل مؤثر بر‬
‫پسر‪ .‬فصلنامه علمي – پژوهشي زن و جامعه‪1392 .‬؛ ‪.121-101 :)1( 4‬‬
‫گرايش نوجوانان و جوانان پسر شهرستان كرج به مصرف مواد مخدر‪.‬‬
‫‪-8‬طالبیان ح‪ ،‬الياسوند ا‪ .‬نقش پيشگيري وضعي در کاهش قاچاق كاال‬
‫فصلنامه مطالعات مديريت انتظامی‪1389 .‬؛ ‪.339-322 :)2( 5‬‬
‫و ارز‪ .‬کارگاه‪.51-69 :)2(8 :1393 .‬‬
‫‪ -22‬سمیه فتعلی س‪ ،‬میر غضنفری س م‪ ،‬حاجی آخوندی ع‪.‬‬
‫‪ -9‬ایزدي ا‪ ،‬گودرزي ا ع‪ ،‬محموديم ر‪ .‬عوامل و پیامدهاي قاچاق‬
‫چگونگی حمایت های دولتی و قانونی درمورد طب ایرانی‪ .‬پژودا‪.‬‬
‫کاالهاي سالمت محور و راه کارهاي پیشگیري از آن رویکرد نظرات‬
‫‪1389‬؛ ‪.58-54 :)14(4‬‬
‫نخبگان علمی استان فارس‪ .‬فصلنامه علمی ‪-‬تخصصی دانش انتظامی‬
‫‪23-Witten LH ,Frank E  ,Hall MA   .Han J ,Kamber M .Data Min-‬‬
‫‪ing :Concepts and Techniques .Burlington3 .rd Edition ;Morgan‬‬
‫فارس‪1395 .‬؛ ‪.24-1 :)9(3‬‬
‫‪Kaufmann Publisher.2010 .‬‬ ‫‪-10‬وطن پور ع‪ .‬مروري بر عوامل سیاسی ‪ -‬اجتماعي مؤثر بر قاچاق‪.‬‬
‫‪24-Khenfyr H .Introduction to the Land Use Planning and its Ap-‬‬ ‫کاراگاه‪1386 .‬؛ ‪.136-122 :)1(1‬‬
‫‪plication in Iran .Journal of Land Use Planning.5-26:)2( 2 ;2010 .‬‬ ‫‪-11‬بياباني غ ح‪ ،‬باباپور م ر‪ .‬قاچاق كاال‪ ،‬ابعاد آشكار و پنهان آن‪.‬‬
‫‪ .http://www.fda.gov.ir-25‬سازمان غذا و دارو‪ .‬غذا و‬ ‫کارگاه‪1390 .‬؛ ‪.157-125 :)15(2‬‬
‫آشامیدنی‪.۲۰۱۴-۰۵-۲۶ .‬‬ ‫‪-12‬برومند ص‪ ،‬شریف کاظمی ز‪ .‬بررسي عملكرد دولت دربارة‬
‫‪ https://fa.wikipedia.org/wiki -26‬سازمان غذا و دارو‪.‬‬ ‫قاچاق گندم در مرز ایران و عراق ( ‪ 1304-1321‬ش)‪ .‬پژوهشنامه تاريخ‬
‫‪-27‬كهنه پوشي س ه‪ ،‬جالليان ح‪ .‬تأثير قاچاق كاال بر اقتصاد‬ ‫اجتماعي و اقتصادي پژوهشگاه علوم انساني و مطالعات فرهنگي‪1395 .‬؛‬
‫روستاهاي مرزي مورد‪ :‬بخش خاو و ميرآباد شهرستان مريوان‪ .‬جغرافيا و‬ ‫‪.14-1 :)1( 5‬‬
‫توسعه‪1392 .‬؛ ‪.74-61 :)32( 11‬‬ ‫‪ -13‬اسدي نوقابي ا ع‪ ،‬الحاني ف‪ ،‬پيروي ح‪ .‬سالمت در سالمندان‪:‬یك‬
‫‪-28‬پژوهان ج‪ ،‬مداح م‪ .‬بررسی اقتصادی قاچاق در ایران‪ .‬پژوهشنامه‬ ‫مطالعه مروری‪ .‬نشريه مركز تحقيقات مراقبتهاي پرستاري دانشگاه علوم‬
‫اقتصادی‪1385 .‬؛ ‪.70-43 :)1(6‬‬ ‫پزشكي تهران (نشريه پرستاري ايران)‪1391 .‬؛ ‪.71-62 :)75( 25‬‬
‫‪ -29‬حسن ن‪ .‬قیمت تجهیزات پزشکی کنترل شد‪ ،‬بیست و سومین‬ ‫‪-14‬فروتن ا‪ .‬ته لنجی یا شبه قاچاق و پیامدهای آن در استان بوشهر‪.‬‬
‫همایش سراسري مدیران تجهیزات پزشکى دانشگاه هاى علوم پزشکى‬ ‫فصلنامه علمی تخصصی دانش انتظامی بوشهر‪1394 .‬؛ ‪.39-16 :)6(20‬‬
‫کشور‪ .‬مهندسی پزشکی‪1395 .‬؛ ‪.26-24 :)185( 185‬‬ ‫‪ -15‬فصیحی ح ا‪ .‬قاچاق دارو در ایران‪ .‬اقتصاد پنهان‪1388 .‬؛ ‪10‬‬
‫‪.http://www.muk.ac.ir/Muk/News/Body.aspx?NewsID=8281 -30‬‬ ‫(‪.23-18 :)10‬‬
‫دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی کردستان‪ 22 .‬خرداد ‪.1396‬‬ ‫‪-16‬رنجبريان ب‪ ،‬رشيدكابلي م‪ ،‬صنايعي ع‪ ،‬حداديان ع ر‪ .‬تحليل‬

‫ماهنامه تشخیص آزمایشگاهی را در فضای مجازی دنبال کنید‪:‬‬

‫‪@Tashkhis_Magazine‬‬
‫خرداد ‪99‬‬ ‫‪www.tashkhis.com‬‬
‫‪27‬‬ ‫شماره ‪173‬‬
‫‪Tashkhis_Magazine‬‬ ‫‪tashkhis magazine‬‬