SHY305

UÇAK BAKIM ATÖLYESİ

HAFTA 12 - DERS NOTLARI
 Uçak Gövde Yapıları Bağlama Elemanları / Bağlantı
Uygulamaları

Emniyet Bağlantı Metotları; Uçuş sırasında devamlı ve büyük titreşimler meydana gelmektedir. Bu
titreşimler bağlantı elemanlarını yerinden çıkarabilir, çözülmelerine sebep olabilir; dolayısıyla
kazalar meydana gelebilir. Cıvata, somun, vida gibi bağlantı elemanlarını emniyetli bir şekilde
yapıya bağlamamız ve sabitlememiz gerekir.

En çok kullanılan metotlar;

 Emniyet teli (safety wiring)

 Kopilya (cotter pin)
 Kilitli pullar, yaylı rondela (lock spring washers)
 Özel kendinden kilitli somunlar (self-locking nuts)
Kopilya, yaylı ve düz pul, somun, kendinden
emniyetli somun gibi bağlantı elemanlarının
sökülüp takılması ve vida çürütme işlemlerinin
yapılması
Kopilya

Makine elemanı olarak karşımıza çıkan kopilya, titreşimli çalışan makinelerde,

somunların kendiliğinden çözülmesini, perno ve ayar bileziklerinin ekseni
boyunca çözülmesini emniyete almak amacıyla kullanılan standart makine
elemanlarına denir.

Sert çelikten yapılmış telin ikiye katlanması ile yapılır. Uçlu diye tabir
ettiğimiz civataların ucundaki diş açılmamış yerinde bulunan delikten
geçirilerek ucunun bükülmesi sonucu somunun çıkmamasına yarayan makine
elemanlarıdır. Yarım daire kesitli tel çubuklardan maşa şeklinde
biçimlendirilmişlerdir. Yerine takıldıktan sonra delikten çıkmamaları için
bükülen tarafta gözlük bırakılır. Diğer uç delikten çıktıktan sonra iki ucu ters
yönde bükülür.
Kupilya
Somun, perno ve ayar bileziği emniyetinde kullanılan
elemanlardır. Vidalı kısma açılmış uygun delik ile taçlı
somunun yarığı aynı hizaya getirildikten sonra kopilya takılarak
uçları kıvrılır. Bu şekilde somunun çözülmesi önlenir.

Kopilyalar TS 2339’ da standartlaştırılmışlardır. Çelikten,

pirinçten, bakırdan veya alüminyumdan yapılırlar. Normal
somunlarda frenleme kullanıldığı gibi taçlı somunun kopilya ile
frenlemesi daha çok yapılmaktadır.

Kopilyanın çapı, kullanılacağı perno veya cıvata delik çapına

göre seçilir. Bir kopilyanın çapı geçeceği delik çapından daha
küçük yapılır. Anma çapı olarak geçeceği delik çapı kullanılır
Kopilya
Kopilyaların standartları aşağıdaki gibidir;
Kopilyanın Çeşitleri Nelerdir?
Bu standardın kapsamına giren gupilyalar, biçimlerine göre;

 Maşa biçimli,
 Yay biçimli,
 Kama biçimli

olmak üzere üç sınıfa ayrılır.

Bu biçimlerden en çok maşa biçimli gupilya kullanılmaktadır. Diğer biçimleri piyasada nadir olarak
bulunmaktadır. Bunların dışında ihtiyaca göre daha değişik şekil ve ölçülerde gupilya yapılabilir.
Kopilyanın Çeşitleri Nelerdir?
Kopilyaların yapımında aşağıda gösterilen malzemeler kullanılır.

 Paslanmaz çelik
 Bakır-çinko alaşımları (Cu-Zn)
 Bakır alaşımlı (Cu), yay çelikleri (TS 597)
 Bakır (Cu)
 Alüminyum alaşımları(Al)

İsteğe bağlı olarak diğer malzemelerden de yapılabilir. Gerektiğinde krom, nikel vb. kaplanabilir veya
fosfatlanabilir.
Yaylı ve Düz Pul (Rondela)
Yaylı ve Düz Pul (Rondela)

Rondela, cıvata bağlantılarında, cıvata başının, bağlandığı yüzey

üzerinde tahribat yapmasını, temas yüzeyini genişleterek engellemeye
yarayan parça. Cıvatanın kolay gevşemesini, sürtünmeyle engeller.
Diğer bir adı da pul olarak geçer. Genelde endüstriyel uygulamalarda,
titreşim nedeniyle civatanın gevşemesini önlemek amacıyla yaylı
rondela olarak bilinen tipi kullanılır
 Rondela Ne İşe Yarar?

Somunlar veya cıvatalar, kullandıkları yerlere göre kuvvetleri ve

titreşimlerin etkisinde kalır. Bu titreşimlerin etkisiyle somun ve
cıvatalar zamanla gevşeyebilir. Somun veya cıvatanın gevşemesi
ise sorunlar yaratabilmektedir. Çünkü bazı makine parçaları hassas
olduğu için, ayarları bozulabilir. Makine parçalarının birbirinden
ayrılması sonucu ölümcül kazalarla beraber büyük mal kayıpları da
olur.
Rondela Ne İşe Yarar?

Bu sakıncanın oluşmaması için somun veya cıvatanın gevşememesi,

bunun için de frenleme işlemlerinin yapılması gerekir. Bu frenleme
işlemi de rondelalar sayesinde yapılır. Somun ya da cıvatanın
gevşemesi fazla önem taşımıyor ve kontrol yönünden de gözaltında
bulunuyorsa kısmi frenleme yapılabilir. Somun ya da cıvatanın
çözülmesi çok sakıncalı ise kesin frenleme uygulanması gerekir.
Rondela Malzemesi Nedir?

Rondelalar prensip olarak değmekte oldukları makine

parçasının malzemesinden yumuşak olmalıdır. Bu nedenle
yumuşak çelik, bakır, pirinç, alüminyum, kurşun gibi
malzemelerden yapılır.
Somun

Çeşitli nesnelerde cıvataların sağlam bir biçimde sıkışmasını

sağlayıp, saplama ve cıvata türü parçaları birbirine bağlamaya
yarayan parçalara somun adı verilmektedir. Cıvatalardan sonra
en önemli yardımcı araç durumunda olan somunlar, özellik ve
şekillerine göre birçok çeşitten oluşmaktadır. İşlevsel olarak
bakıldığında, cıvata ile birbirini tamamladığı görülmektedir.
İnşaat ve makine sektöründe çok fazla kullanılan ve
malzemelerin bel kemiğini oluşturan parçalardan biridir.
 Somun

Bu yardımcı parçanın oturma yüzeyi ve üst düzeyi arasında

kalan mesafeye de somun kalınlığı ismi verilmektedir ve (m)
simgesi ile ifade edilmektedir.

Somun parçasıyla ilgili olan bir başka terim ise anahtar ağzıdır.

Somun parçaları söküp takılırken işlem yapan anahtarın

somunla temas ettiği ve paralel iki yüzey arasında kalan mesafe
anahtar ağzı olarak bilinir ve anahtar ağzı terimi (s) simgesi ile
gösterilmektedir.
Somun Çeşitleri Nelerdir?
Somunlar her biri kendi kullanım alanına uygun olarak üretilmiş olan pek çok çeşitten oluşmaktadır. En
fazla kullanılan ve tercih edilen çeşitleri şu şekildedir:

 Altı Köşe Somunlar  Pres Somun

 Altı Köşe Kör Somun  Birleştirme Somunu
 Kare Kaynak Somunu  Uzatma Somunu
 Kare Somun  Altı Köşe Kaynak Somun
 Boru Dişi Somun  Kontra Somun
 Flanşlı Somun  Kelebek Somun
 İnce Taçlı Somun  Ağır Yük Somunu
 Altı Köşe Perçin Somun  Ağaç Somunu
 Fiberli Flanşlı Somun
Kendinden Emniyetli Somun
Kendinden Emniyetli Somun

Kendinden kilitlemeli Somun iki parçadan oluşmaktadır.

Bu iki parça tek parça ve birbirinden ayrılmaz olacak şekilde dizayn

edilmiştir.

Üst parça ile alt flanşlı somun parçası arasında altı köşede oluşturulan açı
kolları birbirine göre ters konumdadır. Somun gevşemeye başladığında ters
açı kolları iki parça arasında anında kilitleme yapar.Bu kilitleme cıvata-
somun bağlantılarında vibrasyon-darbe veya nedeni ne olursa olsun somun
gevşemesini kesinlikle önler.

Mekanik-Elektrik ekipmanlarındaki cıvata bağlantılarında vibrasyon-darbe

veya nedeni ne olursa olsun cıvata-somun gevşemelerini önlemek için
kullanılır.
Emniyet (Twisted) pense kullanılarak
emniyet teli yapılması ve sökülmesi
 Emniyet Teli (Safety Wiring)

Güvenlik teli veya kilitleme teli, bağlantı

elemanlarının titreşim ve diğer kuvvetler nedeniyle düşmesini
önleyen bir tür pozitif kilitleme cihazıdır . Güvenlik kablolarının
varlığı, bağlantı elemanlarının uygun şekilde sıkıldığını da
gösterebilir.

Birbirine kablolanmış iki çift delinmiş

cıvata başının güvenlik kablolaması
Emniyet Pensi

Emniyet pensi, emniyet telini büklümlendirmeye yarayan bir el

aletidir.
 Emniyet Teli

Güvenlik teli, uygulamaya bağlı olarak

çeşitli ölçülerde ve malzemelerde mevcuttur. Uçak
ve yarış uygulamalarında, örneğin 0.032 inç (0.81
mm) çapında paslanmaz çelik tel kullanılır. Tipik
olarak, tel, bir tutturucuya veya parçaya açılan bir
delikten geçirilir, daha sonra bükülür ve ikinci bir
tutturucuya veya parçaya sabitlenir, ardından tekrar
bükülür.
Emniyet Teli

Emniyet teli ile iki veya daha çok bağlantı elemanını sıkma
yönüne doğru birbirlerine bağlanarak vibrasyon durumunda
gevşemeleri önlenmiş olur. Genelde çift sargı yöntemi kullanılır.
(Ters S şekli)
Emniyet Teli

(3) 3 ayrı bağlantı elemanının emniyet teli ile bağlanması

(6)-(7) Tek bağlantı elemanının emniyet teli ile bağlanması

(8) Birden fazla bağlantı elemanının tek sargılı emniyet teli ile bağlanması
Emniyet Teli Yapılırken Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Emniyet teli yapmadan önce mutlaka bağlantı elemanında telin geçeceği delikler ayarlanmalı fakat
delikleri ayarlamak için bağlantı elemanına gereğinden fazla tork uygulanmamalıdır.

• Emniyet teli yapıldıktan sonra telin gerginliği kontrol edilmeli ve fazla gergin yada fazla gevşek
olmamasına dikkat edilmelidir.

• Emniyet teli yapıldıktan sonra kalan fazla tel parçaları yabancı madde hasarını [FOD - foreign object
damage] önlemek için belirli çöp kutularına atılmalı ve uçağın ya da komponentin etrafında
bırakılmamalıdır
Emniyet Teli Uygulama Prensibi

Farklı uygulamalar için birkaç teknik vardır. Emniyet kelimesi, uçak endüstrisinde evrensel olarak
kullanılan bir terimdir.

Emniyet kısaca, "Uçak üzerindeki herhangi bir somun, cıvata, gerdirme vb.'nin, çalışma sırasında
titreşimin gevşemesine neden olmaması için çeşitli yollarla sabitlenmesi" olarak tanımlanmaktadır.

Bu uygulamalar torku elde etmenin veya korumanın bir yolu değil, vidaların, somunların, cıvataların,
segmanların, yağ kapaklarının, tahliye musluklarının, valflerin ve parçaların ayrılmasını önleyen bir
güvenlik cihazıdır.

Telin kendisi, kendi etrafında bükülerek ve bir ucunda sabitlenecek bağlayıcıya ve diğer ucunda bir
ankraj noktasına (başka bir bağlayıcı olabilir) bağlanarak gerginliği korur ve yerinde kalır.
Emniyet Teli Uygulama Prensibi

Güvenlik teli dövülebilir bir alaşımdan yapıldığından, büküldükten sonra orijinal şekline geri dönmek
yerine şeklini korur.

Bu özellik, örneğin bir tutturucudaki küçük bir delikten geçirildiğinde, kendi üzerine geri döndüğünde
ve sonra büküldüğünde olduğu gibi, bir nesnenin etrafında kilitli kalmasını sağlar. Aynı işlem daha
sonra başka bir tutturucu olabilecek bağlantı noktası çevresinde tekrarlanır.

Çözülmek yerine bükülü kaldığından, sabit bir döngü görevi görür ve önemli bir kuvvet (karşı koyması
amaçlanan gerilimlerden daha büyük) uygulanmadan geri çekilmeyecektir.