1

^ac ùgâYú (ùbøZòK aòmû^)

cûie ^ûc @¤ûd _âiw _òeòdWþ iõLýû
G_òâfþ _â[c @¤ûd @ûc PZêðü_ûgßðùe [ôaû _\û[ð 10
\ßòZúd @¤ûd (Kâcgü) @ûc Pûeò_ûLùe [ôaû _\û[ð aògê¡ Kò ? 2
(_â[c GKK cìfýûd^, ùgh i¯ûj)
ùc MâúhàûaKûg
Rê^þ \ßòZúd @¤ûd (Kâcgü) @ûc Pûeò_ûLùe [ôaû _\û[ð aògê¡ Kò ? (Kâcgü) 6
RêfûA \ßòZúd @¤ûd, ZéZúd @¤ûd (Kâcgü) @ûc Pûeò _ûLùe [ôaû _\û[ð aògê¡ Kò ? 2
_ecûYê I @Yê (Kâcgü) 10
(\ßòZúd GKK cìfýûd^, ùgh i¯ûj)
@MÁ PZê[ð @¤ûd _ecûYê MV^ 9
_•c @¤ûd (Kâcgü) MZò (Kâcgü) 3
ùiù_Ö´e _•c @¤ûd I h @¤ûd (Kâcgü) MZò 7
ak I MZò ^òdc 4
(ZéZúd GKK cìfýûd^)
@ùKÖûae h @¤ûd I ak I MZò ^òdc 8
i¯c @¤ûd (Kâcgü) cjûKhðY (Kâcgü) 1
(1c PìWû« cìfýûd^)
^ùb´e i¯c @¤ûd Kâcgü cjûKhðY 8
Wòùi´e i¯c @¤ûd cjûKhðY 1
@Ác @¤ûd Kû~ðý I gqò (Kâcgü) 7
(ZéZúd GKK cìfýûd^)
Rû^êdûeú @Ác @¤ûd Kû~ðý I gqò 1
^ac @¤ûd ]ß^ò (Kâcgü) 9
(PZê[ð GKK cìfýûd^)
ù`aédûeú ^ac @¤ûd ]ß^ò 3
_ê^ü @ûùfûP^û _ê^ü @ûùfûP^û 3
cûyð _ê^eûaé•ò (\ßòZúd PìWû« cìfýûd^) ---
2
3
 ùgâYú - ^ac
1c @¤ûd - @ûc PZêü_ûgßðùe [ôaû _\û[ð
]ûeYû
cûie _âiw _òed
ò Wþ cìLý]ûeYû _âZýûgòZ `kû`k aòùgh gòlY Kû~ðýKâc aýajéZ ùg÷LôK aòùgh iìP^û
^ûc -10  C_]ûeYû C_KeY
 iõ~êq ]ûeYû
@ûc 1  _\û[ð aÉê ù~Cñ \aýKê ù^A MXÿû Zûjû _\û[ð ùaûfò KUêeú fêjûùe Zò@ûeòö KUêeú, \û@û @ûagýK iÚùk gòlK
G_âòfþ PZêü_ûgßð  _\û[ðe _âKZé ò RûYòùaö cûUò Kù‹A cûUòùe Zò@ûeò Mæûiþùe gûak AZýû\ò ù\÷^¦ò^ Rúa^ùe
ùe [ôaû  _•Z•ß _\û[ðe KYòKû MêWKò @Zò lê\â ùaûfò RûYòùaö _ûYò Rke @ûdZ^ iìPûGö cûUò Kù‹A NUê[aô û NUYûakúeê
_\û[ð  _\û[ð aòbò^Ü _\û[ðe aÉêZß I @ûdZ^ i´§ùe ]ûeYû Mäûiþùe _ûYò C\ûjeY
 KYòKû _ûAùaö ù\A_ûeòùaö
1  _\û[ð KYòKûe ]cð / _\û[ðe KYòKûcûù^ @^aeZ MZò Keò_ûe«ò Gjû \êAùUû_û ^úk (CRûfû) ij aû fêY, _ûYòMûæ iþ, @ûagýK iÚùk gòlK
ùa÷gòÁý RûYòùaö @kZû ij Rke cògâY ù\÷^¦ò^ Rúa^ùe
 KYòKûe MZò (MZòR gqò) _\û[ðe KYòKû cû^u c¤ùe `ûuû iÚû^ @Qò ùaûfò _ì‰ð Mäûiþ _ûYòùe fêY cògûAùf Rk ae`, ÆòeòUþ NUê[ôaû NUYû akúeê
 _\û[ðe @aiÚû aêSòùaö _Z^ icû^ eùjö fýûµ [ùcðûcòUe C\ûjeY ù\A
 KVò^, Zek, Mýûiúd KYòKû cû^u c¤ùe @ûKhðY ak @Qò ùaûfò aêSòùaö _ûYò Mæûiþeê _ûYò Xÿûkòfû ùaùk _ûeòùaö
 ùbøZòK _eòa•ð^ ae`Kê iû]ûeY Zû_cûZâûKê @ûYòùf Rkùe _eòYZ @wêkòe KûUòaûKê ùPÁû Keòaûö
KûjóKò jêG RûYòùaö Zû_ _âùdûM \ßûeû @aiÚû _eòa•ð^ö
2  _\û[ðe @aiÚûe _eòa•ð^ a^ÆZò Nò@Kê Mec Kùf Zkùe _eòYZ jêG Gjò Zû_ _âùdûM \ßûeû @aiÚûùe [ùcðûcòUe
 Mk^ûu, ÇêU^ûu ]ûeYû iéÁò Keòùaö _eòa•ð^
 Mê¯Zû_, C¡ßð_Z^ Pû_e RkKê Mec Kùf aû¿ùe _eòYZ jêG RûYòùaö [ùcðûcòUe, (KVò^eê Zek) KVò^eê
_eòa•ð^ Zek @aiÚûKê _eòa•ð^

 aû¿úba^ I\ûfêMû gêLa

ô ûe KûeY RûYòùaö _éÂZke ùlZâ`k @]ôK ùjZê I\ûfêMû
 aû¿úba^Kê _âbûaòZ I\ûfêMûKê _êeû ùLûfò iêLûAaûe KûeY aêSòùaö aû¿úba^ @]ôK jêGö
Keê[ôaû KûeKö Leû\òù^ KûjóKò iìZû ù_ûhûK _ò§òaû RûYòùaö
 _éÂZke ùlZâ`k

4
 1 aû¿úba^eê gúZkû
 Zû_cûZâû aé¡ò
 @û\âZûe jâûi
 _a^ ùaMe aé¡ò
2  Evaluation
1  Remedial Class
ae` ^ò@û ~ûA[ôaû Mäûiþe aûjûe _éÂùe Rkaò¦ê iêùeAe _ûYò [Šû @^êbìZ jêGö iêùeA /cûVò@û
ù\Lû ~òaûe KûeY aêSûAùaö _ûYòö
cûUò _ûZâùe (iêùeAùe) eLû~ûA[ôaû _ûYò
Leû\òù^ [Šû fûMòaûe KûeY _òfûcûù^ aêSòùaö

2d @¤ûd - @ûc Pûeò_ûLùe [ôaû _\û[ð aòg¡

ê Kò?
]ûeYû
cûie _âiw _òed
ò Wþ cìLý]ûeYû _âZýûgòZ `kû`k aòùgh gòlY Kû~ðýKâc aýajéZ ùg÷LôK C_KeY aòùgh iìP^û
^ûc  C_]ûeYû
 ~êMà ]ûeYû
Rê^þ @ûc 1  cògâY cògâY K'Y RûYòùaö Pû'eê _ZòKê `òfþUe ù__e \ßûeû K_e ifþù`Uþ, ù_ûUûiòdcþ ^òR _eò_ûgßðùe [ôaû
I Pûeò_ûLùe  cògâY _âKûe ùb\ aòòbò^Ü _âKûee cògâYe ]ûeYû _ûAùaö @fMû Keòùaö _ecûwûù^Uþ, LûAaû fêY, @^ýû^ý C\ûjeY ù^A
RêfûA [ôaû _\û[ð  \âaY _eòiâaY K'Y aêSòùaö Pò^ò AZýû\òö cògâY I \âaY _âÉêZ
aògê¡ Kò ? \âaY K'Y Zûjû aêSòùaö Pò^ò _ûYò \âaYùe Pò^ò cògòaûö Pò^,ò _ûYò, ùiûWû_ûYò, Keû~ûA_ûùeö
 \âaYe ]cð
\âa \âûaK c¤ùe _û[ðKý aêSòùaö ùiûWû_ûYò bkò Zekùe Mýûie Co2,Mýûiþ cògâY, O2, N2 @û\ò
 \âa, \âûaK \âaYö ùKùZK aûdêe C\ûjeY lúe, @^ýû^ý C\ûjeY c^eê
_ûYòùe lúe cògòaûö _ûYò, @kZû, ^úk (C{ûfû) ^ò@û~ûA _ûùeö
@kZû aû CRfû Rkùe cògòaûö Pò^ò _ûYò 100gm. Rkùe 100gm Rkùe 212
\âae _eòcûY I \âaYe 36gm. fêY \âaúbìZ gm \âaúbìZ
_eòcûYe @^ê_ûZeê \âaYe Keû~ûA_ûùeö Keû~ûA_ûùeö
MûXÿZû aûjûe Keû~ûA_ûeòaö

5
1  \âaYe MûXÿZû _éq \âaY K'Y _òfûcûù^ RûYòùaö
 \âaYúdZû @_eò_éq \âaY K'Y Zûjû aêSòùaö
 _éq\âaY
 @_eò_éq \âaY
 eûiûd^òK
_eòa•ð^
1  iiþù_^þi^þ iiþù_^þi^þ GK @ic RûZúd cògâY
 iiþù_^þi^þe ]cð Gjû _òfûcûù^ RûYòùaö
Gjûe KYòKû MêWKò Lûfò @ûLôKê
ù\Lû~òaûe ]ûeYû _ûAùaö
@ûùfûKe MZò_[ \égýcû^ ùjûA[ôaûe
RûYòùaö
1  KfGWúd \âaY _eòiâaY K'Y RûYòùaö ^\òe ùMûkò@û _ûYò _ûYò, Gjò_eò @^ýû^ý
 KfGWûfþ Gjò \âaY aòhc RûZúd ùaûfò RûYòùaö lúeùe ^úe cògòaû GK KfGWfþ cûUò, C\ûjeY
 KfGWfþe ]cð Gjû GK @ic RûZúd cògâY Gjû lúeie aû \jòKê ùMûkò fjêYú Rûfò QYû, ^ò@û~ûA_ûùeö
RYûAùaö aûjûe Keû~ûGö lúe,
KfGWûfþ KYòKû MêWK ò ajêZ ùQûU I 234
Lûfò @ûLôKê ù\Lû~ûG ^ûjó Gjò ]ûeYû U92 238
U 92 U 235
, 92 , I Uranium
ù\ùaö 238
U234, U235, U238
U92 Kê Gjò _âYûkúùe @fMû
1. cògâYe C_û\û^ Gjû bòZe ù\A @ûùfûK Mêz MZò Liquid Fourene
MêWK
ò e _é[KúKeYö Keò_ûùe ùaûfò RYûAùaö Keû~ûGö fêMûiêLû~ª
aûQòaû ùK¦âû_iûeú _¡Zòùe KYòKû MêWK ò ê Liquid fourene ijòZ cògûA
_ûQêWa
ò û \âaYeê @fMû Keû~ûA_ûùe RYûAùaö Keû~ûGö ]û^, @MûWò, Kêfû
PûfêYùò e PfûAaû cògâYKê @fMû Keòaûe ùKøgk RûYòùaö ]û^eê @MûWò _ûQêWùò aö
_eòiâaY

6
 1  C¡ßð_ûZ^ Pò^e ò ê fêjûMêŠ K_ìðeKê @fMû Keòaûe fêjûMêŠ K_ìðe @MÜò fMûA fêjûMêŠ
 C\þaûdú _¡Zò _âùdûM gòLùô aö C¡ßð_ûZ^ _¡Zòùe @fMû K_ìðe
 ^úk aû Kkû Kûkòeê LùŠ \êALŠ PKþùe ^úk aû ^ûfò eweê Keû~òaö Pê´K
ewò^ C_û\û^ _ûAaû @^ý ewKê @fMû Keòaû gòLùô aö ]kû PKþ
ùK¦âû_iûeú _¡Zòe _âùdûM Keò PKþ C_ùe ^ûfò / ^úk ewe ^úk / ^ûfò
gòLùô aö ùÄPþ ù_^þùe ùMûùfA Keò Mûe ùÄPþ
@ûuò ZkKê ÆòeòUþùe aêWûA ÆòeòUþ
eLôùf Gjûe ^úk aû ^ûfò ew
C_eKê CVò aòbò^Ü ew lúeie, c^Ú^ ~ªö
ù\Lûù\aö
Gjû ùK¦âû_iûeú _¡Zòö
2  Evaluation
1  Remedial Class

3d @¤ûd - _ecûYê I @Yê

]ûeYû
cûie _âiw _òed
ò Wþ cìLý]ûeYû _âZýûgòZ `kû`k aòùgh gòlY Kû~ðýKâc aýajéZ ùg÷LôK aòùgh iìP^û
^ûc  C_]ûeYû C_KeY
 ~êq ]ûeYû
_ecûYê 8 _ecûYê _ecûYê K'Y RûYòùa Rkùe ùaeòdcþ ùKæûeûAWþe 5% ùKû^òKûfþ `äûÄþ,
RêfûA I  _\û[ðe lê\â•c KYòKûö _\û[ðe lê\â•c KYòKû ~ûjû @bòbûRý Zûjû \âaY I ùiûWòdcþ ifþù`Uþe GK 5% Rßk^^kú
@Yê  @ûUc (_ecûYê) RûYòùaö \âaY _âÉZê ò Keò eûiûd^òK _âZòKâòdû KKð
 eûiûd^òK iõù~ûMe eûiûd^òK iõù~ûMe ^òdc RûYòùaö iéÁò Keòùaö iìZû
aÉêZß iõelY ^òdc RûYòùaö Bacl2 \âaY
^òdc
eûiûd^òK _eòa•ð^ùe aÉêZße _eòa•ð^ jêG NaSO4 \âaY
 aÉêZß iõelY ^òdc
^ûjó Zûjû RûYòùaö Chemical Balance
 iÚòeû^ê_ûZ ^òd

7
 WûfU^þu _ecûYêZ•ß WûfþU^u _ecûYê Z•ß aýûLýû Keòùaö ùMûUòG ewú^þ Mòfûiþ RkKê @ù^K 10Uò ùQûU KûP Mæûiþ
 _\û[ð lê\â KYòKû \ßûeû aòòbò^Ü ùcøkòKe aÉêZß I eûiûd^òK ]cð bò^Ü bò^Ü bûM KeûA l\âû\ò lê\â•c @õg ù^aö I ewú^þ _ûYò
MVòZ ~ûjû @bòbûRý ùjûA[ûG Zûjû RûYòùaö
 aòbò^Ü ùcøkòKe aÉêZß I @a_ecûYê aòhdùe ]ûeYû _ûAùaö
eûiûd^òK ]cð bò^Ü _ecûYêe @ûKûe i´§ùe RûYòùaö
ùjûA[ûGö _ecûYê cû^u _âZúK Kò_eò ùfLû~ûA _ûùe
 @a_ecûYê Zûjû RûYòùaö
 _ecûYêe @ûKûe
_ecûYê cû^u _âZúK
_ecûYaòK aÉêZß ùcøkòK MêWK
ò e Zêk^ûcôK aÉêZß aû @ûù_lòK ùMûUòG PûUð _âÉZê Keò ùKùZK
_ûecûYaòK aÉêZß GKK aÉêZß K'Y RûYòùaö ùcøkòKe _ûecûYaòK aÉêZß ùUaêfþ
amu 1 _âÉZê Keòùaö
Mâûcþ _ûecûYaòK aÉêZß C12 icûdae 12 Kê GKK eìù_ ^ò@û~ûG Zûjû
@Yê RûYòùaö
ùcøkòKe @Yê _ûecûYaòK aÉêZßKê Mâûcþùe _âKûg Kùf Zûjû
ù~øMòKe @Yê Mâûcþ _ûecûYaòK aÉêZß ùaûfò RûYòùaö
@ûd^ @Yêe Êû]ô^iZû @Qò Gaõ Gjû _\û[ðe lê\âZc
KYòKû Zûjû RûYòùaö
ùcøkòK GK _âKûe @Yêùe MZö
cûZâ ù~øMòKe @Yê GKû]ôK @icRûZúd
_ecûYêKê ù^A MVòZ Zûjû RûYòùaö

8
 eûiûd^òK iõùKZ I @ûd^ K'Y RûYòùaö LûAaû fêY I Rke \âaYùe Na+ I LûAaû fêY Nùe [ôaû ùKùZûUò
ù~ûMýZû ù~ûRýZû K'Y RûYòùaö CL- [ûGö
Pò^ò @ûd^òK ù~øMòK
ù~ûRýZû Pk ù~ûRýZû RûYòùaö Gjû aò\êýZþ _eòaj^ Kùe Zûe GK ZûfòKû _òfû _âÉêZ
eûiûd^òK iõùKZ K'Y Zûjû RûYòùa I _âZúK iek _eúlû Keû~ûA_ûùeö aò\êýZþ _eòaûjú Keòùaö
Pkù~ûRýZû ùifþ
c¤ùe _âùb\ @^êba KVò^ eûiûd^òK iõùKZ _âùZýK 5Uò ùfLûGñ
eûiûd^òK iõùKZ Kò_eò ùfLû~ûGö Cq _¡ZòUò jé\dwc aòKe eûiûd^òK _\û[ðe
eûiûd^òK iõùKZ ùfLôaû Keòùaö Rk AZýû\òö iõùKZ ùfLô
_âYûkú @ûYaòK aÉêZß K'e Zûjû RûYòùaö @ûYòùaö
@ûYaòK aÉêZße GKK i´§ùe ]ûeYû _ûAùaö ùiûf\ßûeû H2O e
Mâûcþ @ûYaòK aÉêZß K'Y Zûjû RûYòùaö iõùKZ aêSûAùaö

@ûYaòK aÉêZß GùbûMâûWûu iõLýû aòhdùe ]ûeYû _ûAùaö

@ûYaòK aÉêZß ùcûfûe aÉêZß K'Y Zûjû RûYòùaö
GK ùcûfþ _\û[ðùe 6.023x1023 Uò @Yê [ûG
@ûYaòK aÉêZße GKK
ùaûfò Zûjû RûYòùaö
Mâûcþ @ûYaòK aÉêZß ùcûfþ I Mâûcþ @ûYaòK aÉêZß c¤ùe [ôaû iõ_KðKê
ùcûfþ RûYòùaö
 GùeûMûùWâûu iõLýû
 ùcûfûe aÉêZß
GKùcûfþ _\û[ðùe @Yê
iõLýû
1 Evaluation Work
1 Remedial Class

9
 4[ð @¤ûd - _ecûYê MV^
cûie _ûV/_âiw _òeòdW cêLý ]ûeYû _âZýûgòZ `kû`k aòùgh gòlY Kû~ðýKâc gòlû C_KeY aòùgh iìP^û
^ûc  C_ ]ûeYû
 ~êMà ]ûeYû
@MÁ _ecûYê 1 _ecûYêe MV^ WûfU^þu cZ :
MV^ _ecûYê @aòbûRý bêfþ ùaûfò RûYòùaö
KYòKû _ecûYê MV^ Gaõ @a_ecûYê KYòKû gòlK @]ôK Z[ý
i´§ùe RûYòùaö ù\A _ûeòùaö
aòbò^Ü @aiÚû^ùe aÉêe iÚòZò ù^A _âZòaò´e GK @aZk \_ðYe ù`ûKiþ \ìeZû ^ò‰ðd @aZk \_ðY,
iÚòZò, @ûKûe I _âKéZò aòhdùe RûYòùaö Keò GK Rkê[aô û cjcaZúKê C› eìù_ cjcaZú,
ù^A aòbò^Ü @aiÚû^ùe eLò _âZòaò´e iÚòZò, GK _eRû
@ûKûe I _âKéZò ^ò‰ðd _ûAñ _eúlû Keû~òaû
ij _~ðýùclY Keû~òaö
 iÚòe aò\êýZ \êAUò bò^Ü bò^Ü _\û[ðe NhðYeê iéÁò ùjC[ôaû cêŠ aûkKê _äûÁòK _û^ò@ûùe Nhòaû _ùe _äûÁòK _û^ò@û @ûKhðY I aòKhðY
_cûYêe ùa÷\êýZòK ùa÷\êýZòK PûRð i´§ùe ]ûeYû _ûAùaö ùQûU ùQûU KûMZKê ù\LûAaûö KûP \Š MêYKê aêSùò aö
_âKéZò _ecûYê c¤ùe PûRðòZ KYòKû [ôaûe iìP^û KûP \ŠKê iòfþK K^ûe Nhòaû Gaõ GjûKê iòfþK K^û
_ûAùaö `êuû ~ûA[ôaû ùafê^þ _ûLKê ù^aûö ùafê^þ

1 _ecûYê cùWfþ _ecûYê c¤ùe AùfKþU^ â (GK ùcøkòK AùfKþU^â e

ùR.ùR. Uci^þu KYòKû) [ôaûe RûYòùa _eúlû PòZâ\ßûeû
_ecûYê cùWfþ KýûùZWþ egàò i´§ùe RûYòùaö \gðûAùaö
CAfòdcþ KîKþiu AùfKþU^ â aò~êq PûRð KYòKû ùaûfò RûYòùaö
_eúlû Gjûe _âKéZò, aÉêZß, PûRð Kê RûYòùaö
AùfKþU^â þ

10
 ùa÷mû^òK _ecûYê c¤ùe ù_âûU^ [ôaûe RûYòùaö ù_âûU^þe _eúlû
A.ùMûfWþ Gù^ûWþ KYòKû i´§ùe RûYòùaö PòZâ \ßûeû
ÁûA^þu _eúlû Gjûe _âKéZò, aÉêZß PûRðKê RûYòùaö \gðûAùaö
ù_âûU^þ Gù^ûWþ KYòKû (Anode rays) Positive
rays aû Canal rays \ßûeû ^ûcòZ
Keû~ûAQò RûYòùaö
Ucþi^þu _ecûYê _ecûYê c¤ùe AùfKþU^ â , ù_âûU^þ [ôaûe ùMûUòG ZebêR ijòZ Zêk^û Keû~òaö ZebêR
cùWfþ (Kâcgü) RûYòùaö fûf @õg ~êqûZàK PûRð KYòKû ij Zêk^û
Ucþi^þu _âÉûa MêWòKÿ ê RûYòùaö Keû~òaö
c¬ò MêWKò ê AùfKUâ^þ ij Zêk^û Keû~òaö
aé•ûKûe [ùcðûKêfþ iòUùþ e Kkû ewe ùMûUòG [ùcûðKêf iòUþ ùaäWþ Gjò cùWfUþ @^ý
~êq PòjÜ Keòaû I Zû' Pûeò_ùU fûfþ ewe Kkûewe ùÄPù_^þ ùa÷mû^òK cû^u
UòKòfò fMûAaûö fûf ewe UòKòUò _eúlûe Z[ýKê
aêSûAaûùe aò`k
ùjûA[ôfûö
1 e\e ù`ûWðu e\eþù`ûWð ù\A[ôaû _âÉûa i´§ùe aéZûKûe [cðûKêfþ c¤ùe ùK¦â iÚkùe ùQûU [cðûKêfþ iòUþ ùZRÃòâd ]ûZê
_ecûYê cùWfþ - RûYòùaö aé• @u^ Keòùa, jk\ò@û ewe UòKòfò ùaäW ù_ûùfû^òdc
@ûfþ`û KYòKû e\eþù`ûWðu iê^û _ûZò@û _eúlYeê _ûA[ôaû MêWòK
ÿ ùe Kkû ùÄP iûjû~ýùe ~êq PòjÜ ùÄPù_^þ @ûfþ`û KYòKûe
Z[ý i´§ùe RûYòùaö ù\ùa Gaõ ùQûU aé•ùe UòKòfò MêWÿòKê jk\ò@û, fûf UòKòfò C› [ôfûö
_~ðýùalY I iò¡û« MêWòK
ÿ ê RûYòùaö _ûLû_ûLò fMûAùa, Zû'_ùe fûfþ UòKòfò
MêWòK
ÿ ùe aò~êq PòjÜ ù\A PòZâùe aé•e
PZêü_ûgßðùe fMûAùaö

11
  e\eþ ù`ûWðu AùfKþU^â ^òCKäòdiþ Pûeò_ùU Nêeòaêfòfû e\eù`ûWðu
_ecûYê cùWfþe ùaùk gqò aòKòeY Keò ùghùe ^òCKäòdiþ _ecûYê cùWfþe
ZîUò aûÉaùe Gjû ùjC^ûjóö GjûKê e\eù`ûWð ZîUòKê ^òCUâ^
aêSûA _ûeò ^[ôùfö @ûaòÃûe _ùe I
ùa÷mû^òK Mosely
_ecûYê Kâcûu
C_ùe
Kû~ðýKfû_ùe Gaõ
Niel Bohr
Kýû•cþZ•ß _eúlû
_ùe iê]ûeò [ôùfö
1  ùaûeþu _ecûYê ùaûeu ÊúKûe MêWK ò ê RûYòùa (ùKäûeò^þ _ecûYê cùWfþ _ûAñ) Rò@ûe Zûe GI Zûe fûfþ, iaêR I
cùWfþ Kl _[ùe AùfKþUâ^ Nêeê[ôaû ùaùk gqò iûjû~ýùe PûùeûUò bò^Ü aýûiû¡ð aògòÁ aé• ^úk ewe _äûÁòK afþe
 ^êýKäòdiþ aòKòeY Ke«ò ^ûjó RûYòùaö Zò@ûeò Keòaû ùK¦âùe [ôaû ùQûU aé•ùe 17Uò cûkò
 Kl_[ aû iaêR ewe I 17Uò ^úk ewe I Rò@ûA Zûe [ùcðûKêf
gqòÉe ijû~ýùe \éXÿ bûaùe eLòaö aé•ûKûe ùK¦âe ùaäW
 Kl_[e \ìeZû ^òKUa•ðú aé•ùe \êAUò fûfþ afþ Zû' _ea•ðú
@^êiûùe ^ûc aé•ùe 8Uò afþ I Zû' _ea•ðú aé[þZùe 7Uò
KeY afþ eLòùaö C_ùeûq icê\ûd aýaiÚûKê
[ùcðûKêf C_ùe bf bûaùe iõ~êq Keò
eLòùaö 17Uò ùfLûGñ iaêR I ^úk ewe afþ
ejò[aô û @õPkKê ^òCKäòdiþ I ùK¦â_Ueê
aûjûeKê [ôaû GI Zûe ^òcðòZ aé[Zþ MêWK
ê ê K,
L, M, N, Kò´k 1, 2, 3, 4 bûaùe ^ûcòZ
Keû~òaö

12
 ^òCUâ^þ Gjò KYòKû PûRð aòjú^ @ùU RûYòùaö ùiûWòdc, @ûeM^þ, ù_ûUûiòdc _ecûYêe KûWðùaûWð ùÄP, ùaäW, gòlK @]ôK Z[ý
Gjûe aÉêZß ù_âûU^þe aÉêZß ù_âûU^e aÉêZß AùfKþùUâû^òKþ iõeP^û KûWðùaûWð PòZâ ù_^þiòf eae ù\A_ûeòùaö
ij _âûd icû^ö iûjû~ýùe Keòùaö 1932 ciòjûùe
jûAùWâûùR^þ aýZúZ @^ý iaê _ecûYêe Chadwick u
^êýKäòdiùe ^òCUâ^ [ûG aêSûAùaö _eúlû:
_ecûYêe aÉêZß s s1
V 2
t 2 t1
^òýKäòdiþùe [ôaû ù_âûU^þ I ^òCUâ^þe aÉêZß
9 4
ijòZ _âûd icû^ ùaûfò aêSûAùaö 4 Be 2 He
12 1
6 C 0n

1
( 0 n ^òCUâ^þ)
 Kl GK ^ò¡ðòÁ gqò Éeùe ejê[aû AùfKþU^ â
 C_Kl iõLýû RûYò_ûeòùaö
 Kl_[ c¤ùe aûjýZc Klùe iaðû]ôK 8Uò AùfKþU^ â
AùfKþU^
â cû^u ejò_ûeòaû i´§ùe RûYòùaö
i{û
 ùaûe I aeòu
_âÉûa
 @ÁK ^òdc @ÁK ^òdcKê aêSùò aö S, p, d, f C_Kl cû¤cùe AùfKþU^â
C_-Kl c¤ùe Zêk^ûZàK ]ûeYû _ûAùaö iõeP^û KûWðùaûWð PòZâ cû¤cùe \gðûAùaö
 iõù~ûRK _ecûYêùe AùfKþU^ â þ i{ûeê iõù~ûRK
AùfKUâ^þ AùfKþU^ â þKê RûYòùaö
 ^òÃòâd aûjýZc Kl iõ_ì‰ð cûZâûùe [ôùf ^òÃòd
 @ùKÖU iÚòZò ùja ùaûfò RûYò_ûeòùaö
@ùKÖUþ iÚòZòKê aêSòùaö
13
  _ecûYê Kâcûu ^òCKäòdiþe ù_âûU^þ iõLýûKê _ecûYê Kâcûu
 aÉêZß iõLýû Kêjû~ûG aêS_ò ûeòùaö
 ^êýKäòd^ GjûKê Klùe Kò_eò iìPòZ Keû~ûG RûYòùaö
_ecûYêe aÉêZß, ù_âûU^ I ^òCUâ^e aÉêZße
icÁòKê aêSùò aö
_ecûYêe ^òCKäòdiùe ù_âûU^þ I ^òCUâ^uê
^êýKäò@^ Kêjû~ûG ùaûfò aêSùò aö
1 @ûAùiûùUû_þ _ecûYê Kâcûu icû^ I aÉêZß iõLýû bò^Ü _ûù•ûUò @ûAùiûùUû_e ZûfòKû _âÉZê Keò
ùjûA[ôaû _ecûYê MêWòKÿ ê RûYòùa ùicû^OþK ^òCUâ^þ iõLýû Kò_eò bò^Ü \gðûAùaö
ùMûUòG ùcøkòKe _âùZýK @ûAùiûùUû_þ
aògê¡ _\û[ð ùaûfò RûYòùaö
@ûAùiûùUû_e ùb÷ZòK I eûiûd^òK ]cð
RûYòùaö
@ûAùiûùUû_e aýajûe i´§ùe RûYòùaö
@ûAùiûaûe icû^ aÉêZß iõLýû Kò«ê bò^Ü _ecûYê @]ôK @ûAùiûaûe _ecûYê MêWK
ò e ZûfòKû _âÉZê gòlK @ûAùiûùUû^þ
Kâcû^ue _ecûYê MêWK ò ê RûYòùaö Keòùaö i´§ùe ^ìZ^ ]ûeYû
ù\A_ûe«òö
1 Evaluation Work
1 Remedial Class

14
 5c @¤ûd - MZò
cûie _ûV/_âiw _òeòdW cêLý ]ûeYû _âZýûgòZ `kû`k aòùgh gòlY Kû~ðýKâc gòlû aòùgh iìP^û
^ûc  C_ ]ûeYû C_KeY
 ~êMà ]ûeYû
@MÁ MZò 10 MZò Ne, MQ, _ûjûW @û\òKê @ûùc iÚòe Ée aÉê I MZògúk aÉê cû^ue ^ûc ZûfòKû
Kjòfû ùaùk SeYûe _ûYò, _âÉZê KeòaûKê Kjòùaö
_jñeê[aô û cûQ, CWê[aô û _lú
@û\òuê MZògúk Kjò[ûCö Gjò
]ûeYû _ûAùaö
\ìeZû \ìeZû I aòiÚû_^ i´§ùe @aMZ 1) EZê _eòa•ð^ KûjóKò jêG aêSûAùaö 1) ùMäûa gòlK @^ý C\ûjeY ù\A MZòKê
aòiÚû_^ ùjùa 2) Uyð aêSûAùaö
\êAUò aò¦ê c¤ùe iað^òcÜ \ìeZû jó fûAUþ
aòiÚû_^ Gjò ]ûeYû _ûAùaö
\ìeZû I aòiÚû_^ i´§ùe @aMZ RùY _òfû GK @ûdZûKûe _Wÿò@ûe _Wÿò@ûe
ùjùaö _âiÚ I _ùe ù\÷NðýKê @ZòKâc Keò aò_eúZ
\êAUò aò¦ê c¤ùe iað^òcÜ \ìeZû jòñ Zú~ðýK aò¦êùe _j•ôfû @^ý RùY _Wò@ûe
aòiÚû_^ Gjò ]ûeYû _ûAùaö K‰ð C_ùe @ZòKâc Keò aò_eúZ Zú~ðýK
aò¦êùe _j‚ôfûö GVûùe @ZòKâû« \ìeZû
icû^ ùja Kò?
 icMZò I @icMZò 1) R^Mjkò eûÉûùe ~û^e MZò Kòe_ò
ùjûA[ûG aêSûAùaö
2) MWûYò eûÉûùe ~û^e MZò Kòbkò ùjûA[ûG
QûZâcû^bþKê _Pûeò Zûue ]ûeYûKê _eò_êÁ
Keòùaö
2  ùaM - @icùaM jûeûjûeò ùaM i´§ùe ]ûeYû ùMûUòG Kûeþe IùWûcòUe ~ªùe Gjûe gòlK @]ôK C\ûjeY ù\A _ûe«òö
I jûeûjûeò ùaM _ûAùaö _âûe¸òK _ûVýûu 1400km [ôfûö 6 N•ûe
~ûZâû _ùe Gjûe @«òc _ûVýûu 3200km
Gjûe jûeûjûeò ùaM ^ò‰ðd Keö
15
  _eòùaM - ^ò¡ðòÁ _eòùaM I jûeûjûeò _eòùaM iwúZû ùMûUòG iÚû^eê 100M \ìe @^ý GK gòlK @]ôK C\ûjeY ù^A
\òMùe MZògúk jó i´§ùe ]ûeYû _ûAùaö iÚû^Kê ~ûA 10 cò^òUþ c¤ùe iò]û ùijò _ûeòùaö
_eòùaM aûUùe ù`eò @ûiòfû Zû'e jûeûjûeò ùaM I
_eòùaM ^ò‰ðd Keö
 ZßeY ZßeYe ùcøkòK ]ûeYû _ûAùaö
 ~êqûZàK ZßeY
 aò~êqûZàK ZßeY
icK MZò icZßeY I @ic ZßeY i´§ùe ù\÷^\ò^ Rúa^eê KòQò C\ûjeY ù\A icMZò ùlZâùe aÉêe _eòùaM
@ic MZò ]ûeYû _ûAùaö _ûeòùaö @_eòa•ðòZ eùjö @icMZò
ùlZâùe aÉêe _eòùaM Gjûe
aòbò^Ü @aiÚû^ùe bò^Ü bò^Ü jêGö
ZßeYe GKK cò/ùi2 aû cò/ùi2
ùicò./ùi2 aû Cm . S-²
_eòùaM \òMùe ZßeY ùjùf
ZûjûKê ~êqûZàK ZßeY I
_eòùaMe aò_eúZ \òMùe ZßeY
ùjùf ZûjûKê aò~êqûZàK ZßeY aû
c¦^ Kêjû~ûGö
4 MZòe ùf÷LòK aû MZò i´§úd ùbøZòK eûgòKê Mâû`þ Êû]ú^ PkKê X-@lùe I iû_ùl
Mâû`òKûfþ _eò_âKûg @lùe iõiÚû_^ Keòaû RûYòùaö ZûKê Y- @lùe iû]ûeYZü
^ò@û~ûA ùfL @u^ Keû~ûGö
GVûùe ùbøZòK eûgò icdKê
iûù_lû Pkbûùa aòùaP^û
Keû~ûGö

16
 s2 s1 icùaMùe MZògúk aÉêe icd - GK @icùaMùe MZògúk aÉêe icd
V
t2 t1 \ìeZû Mâû`þ I @icùaMùe MZògúk aýa]û^ I @ZòKâû« \ìeZû i´kòZ iûeYú
 ~\ò s2 - s1 \ìeZû aÉêe icd-\êeZû Mâû`þ bò^Ü jêG Gjò ù\A QûZâQûZâúuê icd\ìeZû Mâû`þ @u^
aýa]û^ I t2-t1 ]ûeYû _ûAùaö KeòaûKê Kjòùaö
jêG ùZùa ùaM V
ùjaö
 icùaM MZò _ûAñ
icd \ìeZû Mâû`
GK Zú~ðý
iekùeLû jêGö
5 Activity
icd-_eòùaM Mâû`þ-icdKê X-@l I
_eòùaMKê Y- @lùe ^ò@û~òaö ic
_eòùaMùe MZò Keê[aô û aÉê ùlZâùe icd
- _eòùaM Mâû`þ icd @l ij icû«e
iekùeLû jêGö
icd _eòùaM Mâû`þ I icd @l c¤ùe
icde \êA _âû« aò¦ê c¤ùe @ûa¡ ùlZâùe
ùlZâ`k ùijò icd _eòùaM i´kòZ GK
iûeYú ù\A QûZâcû^uê icd _eòùaM Mâû`þ
_âÉZê KeòaûKê Kjòùaö

17
 _â[c icúKeYeê _âûe¸K _eòùaM, _â[ùc MZò icúKeY - gòlK @]ôK C\ûjeY ù\A
@«òc _eòùaM, ZßeY Z[û icd icd t = 0 ùaùk _âûe¸òK _eòùaM = u, t ]ûeYûKê _eò_êÁ Keò_ûe«òö
c¤ùe [ôaû iõ_Kð _âKûgòZ jêG Gjû icdùe @«òc _eòùaM _âgÜ -
aêSùò aö = V, t icd _ùe @ZòKâû« \ìeZû = S ùMûUòG cUeKûeþ icZßeû^ßòZ
v u MZòùe ~ûCQòö 10 ùi icdùe
ZßeY (a) _eòùaMùe _eòa•ð^ Gjûe ùaM 30 km/n eê 54 km/n
t
icd aýa]û^ Kê aé¡ò _ûAfû Gjûe ZßeY
at = = v - u, v = u + at ùKùZ?
Activity \ò@û~òaö
7  \ßòZúd MZò 2d MZò icúKeYKê aêSùò aö ùMûUòG aiþ iÚòeûaiÚûeê MZò @ûe¸ Keò 5
icúKeY cò^òUùþ e 4cò/ùi2 ZßeY fûb Kfûö aiþUò
2
s = ut + ½ at Gjò icd c¤ùe ùKùZ \ìeZû @ZòKâc
 Gjûe @ZòKâû« Keò[aô ?
\ìeZû, _âûe¸òK
_eòùaM, ZßeY I
icd c¤ùe
iõ_KðKê _âKûg
Keò[ûGö

18
  ZéZúd MZò ZéZúd MZò icúKeYe iekúKeYKê MûYòZòK icû]û^ KeòaûKê \ò@û ~ûA_ûùeö
icúKeY - \ìeZû aêSùò aö
s Kê bò^Ü cùZ
_âKûg
Keû~ûA_ûùeö
v2 = u2 + 2as
 _eòùaM, _âûe¸òK
_eòùaM, ZßeY I
iek ùeLûùe
@ZòKâû« \ìeZû
c¤ùe iõ_Kð
 Zßeû^ßòZ MZò @ûdZKûe ùlZâ ZòâbêR Z[û P¦âe _é[cô ú Pûeò _ûLùe Nì‰ð^, KéZâòc
_•bêRûKûe ùlZâùe MZòKeòaö I C_Mâje _é[aô ú Pûeò_ûLùe Nì‰ð^ icaéúd
aé•ûKûe ùlZâùe MZò Keòaû c¤ùe MZò Kò?
K'Y _û[ðýK @Qò aêSùò aö
9 Evaluation Class - 1 Period
10 Remedial Class - 1 Period

19
 6Â @¤ûd - ak I MZò ^òdc
cûie _ûV/ _òeòdW cêLý ]ûeYû _âZýûgòZ `kû`k aòùgh gòlY Kû~ðýKâc gòlû C_KeY aòùgh iìP^û
^ûc _âiw  C_ ]ûeYû
 ~êMà ]ûeYû
ùi_Ö´e ak I MZò 1  MZò iÚòe @aiÚûKê @^êba Keòùa ù_ŠêKê ùVfòaû ù_Šê gòlK @]ôK gòlY Kû~ðýKâc
^òdc  iÚòe aòbò^Ü MZò i´§ùe RûYòùa PKþUG
ò C_eKê ZkKê _KûAaû ùU^òiþ afþ ù\A_ûeòùa
 MZògúk MZòe KûeYKê aêSùò a aýûùUeú PûRðòZ ùLkYû MûWÿòe @ic PKþ
 iekùe÷LòK MZò iÚòe @aiÚû I MZògúk @aiÚû aêSùò a _éÂùe MZò KùeAaû _[e
 ic MZò iûAùKfþ PKe MZò ùLkYû MûWÿò
 @ic MZò ùQûU _[e LùŠ Zkê C_eKê `òwòaû ù_âûùRKÖûAfþ MZò
 aé•úd MZò afþUGò Kê bìcòùe MWÿûAù\ùf i´§ùe ]ûeYû ù\A
 MZòe KûeY _ûe«ò
 iÚòeûaiÚû
 aÉêe _âûKéZòK @aiÚû
1  ak ake KûeK RûYòùa ùUaêfþKê ùVfòaû ùUaêfþ ùa÷mû^òK MûfòfòI,
 ùVfû aûjýake _âùdûMùe @aiÚûe aýûMþKê UûYòaû aýMþ @ûARûKþ ^òCU^þu
 UYû _eòa•ð^ afKê @ûNûZ ù\aû afþ i´§ùe ]ûeYû
 @ûNûZ ù\aû @ûKûe, @ûKéZò, @ûdZ^ùe MWê[aô û afþKê iÚòe Keòaû Æòâwþ ù\A_ûe«òö
 cûõiù_gúd _âdûi _eòa•ð^Kê RûYò_ûeòùa ùU^òiþ afþKê Pò_òaû eae `òZû
eae `òZûKê UûYòaû iòeò¬
ÆòâwKê UûYòaû
iòeò¬e _Q bûMKê UûYòaû, ùVfòaû
 i«êkòZ ak i«êkòZ ak i´§ùe ]ûeYû _ûAùa ùUaêfþ C_ùe KûV LŠUòG eLò Cbd ùUaêfþ
 @i«êkòZ ak _ûgßðKê iêZêfòùe aû§ò icû^ ak _âùdûM KûVLŠ
 NhðY ak, Kùf KûV LŠUò iÚû^û«e ùja ^ûjóö iêZêfò
aò_eúZcêLú ak
 Ægð ak Ægðak I @Ægðake C\ûjeY \êAUò Æâwþ ^òKòZò jêKþKê fMûA \êA _ûgßðKê Æòâwþ ^òKòZò
 @Ægð ak cû¤cùe ]ûeYû ù\ùaö UûYòùa
20
 aÉêUò MZògúk ùjaû RûYò_ûeòùa PUûY C_ùe aûKþiKê ùVfòaû aûKþi aûKþiþe ^òcÜ _é I
aÉêUò Nê•ôa ^ûjó, RûYòùa @Ì ak _âùdûM Keòaû PUûY c¤ùe [ôaû NhðY
ak ùVfû ake
aò_eúZ \òMùe Kûc
Kùe
aÉêe C_ùe @aòeZ @i«êkòZ ak iûAùKfþ PfûAaû iûAùKfþ iûAùKfþ PkûA ù_Wûfþ
_âùdûM Kùf aÉê Zûjûe MZòKê Pûfê `ýû^þ aêùfAaû `ýû^þ cûeòaû, Pûfê eLòùf
eùLö ]ûeYû ù\ùaö
aiþêe ùaMùe, MZòe \òMùe aû ùaMe aé¡ò @û^Z _éÂ
Cbd _eòa•ð^ @ûùi aÉê Zßeû^ßòZ (C_eê ZkKê Liê[aô û _[e) ùQûU ùMûfþ
jêGö ùaM jâûi _[e
(Zkê C_eKê CVê[aô û _[e)

(@^« \ìeZû)
(GK @û^Zeê icZkKê MWê[aô û _[e)
aÉêêeê aûjýak @_ieò Mùf aÉê aûÉa ùlZâùe NhðYak,
jûif Keò[aô û _eòùaM ùjZê _a^ ak cû¤ûKhðY ake
MZògúk jêG, Gjû icMZò, Gjûe aòùeû] ùjZê KòQò \ìeZû
]ûeYû ù\ùaö @ZòKâû« _ùe iÚòe ùjûA~ûGö
2 ^òCU^þu _â[c MZò ^òCU^u _â[c MZò ^òdcKê
^òdc aêSûAùa
RWZß
iÚòeZûe RWÿZû

21
 iÚòeZûe RWZß I MZòe RWZßKê
C\ûjeY ij aêSûAùaö
Zk ùMûUòUò MZò Keòa @^ý MêWòK
ÿ iûjû~ýùe ɸ @ûWKê cûeòaû
iÚòe ejòaö
cê\âûUò Mæûi c¤Kê _Wÿò~òa
C_e ajò MêWòK
ÿ iÚòe ejòa
_[e ZkKê Sêfê[aô û iêZûUò QòŠò~òa
 MZòe RWZû KûMRUòKê UûYòùf _ûYò MäûiUò iÚòe
ejòa
 \òMe RWZû
ùLkYû UâfòUò @ûMKê MZò Kfûùaùk
ùaûZfUò iÚòe ùjûA ùUaêfþ C_ùe
ejò~òa
_ûYò ùaûZfUò ùUaêfþ C_ùe
_Wÿò~òa
~ûjûe aÉêZß @]ôK Zûjûe RWÿZû
@]ôK RûYòùa RWÿZß aÉêe GK
_âûKéZòK _âaé•ò aêSùò a
Kýûecþ ùaûWðùe ùMûUò MêWòK ÿ ê GK ɸ Kýûùecþ ùaûWð gòlK iÚòeZûe RWZû i´§ùe
_eò eLò ùMûUòG _ûgßðeê ÁâûAKþe ùMûUò ÁâûAKe @]ôK Z[ý ù\A_ûeòùaö
KûPMäûi C_ùe KûWðùaûWðUGò eLò KûPMäûi
_û•Uuò@û cê\âûUòG c¤ bûMùe eLò KûWðùaûWð
KûWðùaûWðKê @ûNûZ Keòaö _û•Uuò@û cê\âû
ùcûUû ajò _û• Q@Uò eLò Zk ajòUK ò ê _û• Q@Uò
UûYòùY ùcûUû ajò
_[e UòG aû§ò iêZûùe SêfûA ùMûUòG A iìZûùe iõPeòZû ùjC[ôaû
B
iÚû^ùe SêfûA ù\A Zk iêZûKê Sòuòùf _[e gqò _[e _~ðý« _j•ôa
iêZûe ZkbûMUò QòŠò~ûG, C_e @õg C ^ûjóö
iÚòe eùjö D
ùUaêfþ C_ùe Âòe Mýûi _ûYò eLò Gjûe ùUaêfþ _ûYò
Rùk KûMZ LùŠ eLòaû ù~_eò KûMRe Mäûi KûMR
KòQò @õg ùUaêfþe ]ûe ZkKê Sêfòa
Gjò KûMRUòe aûjûe _âû«Kê ]eò UûYòùf \òMe RWÿZû i´§ùe @]ôK
Z[ý ù\A _ûe«òö
ùLkYû UâfòKê iìZûùe aû§ò Gjû C_ùe ùLkYû Uâfò
_ûYò ùaûZf eLò UûYòùf iêZû,
_ûYò ùaûZf
MZògúk ùLkYû UâfòKê jVûZþ iÚòe
Keòù\ùfö
WÁeUòKê ijRùe Nê•ûA jêG, ùUaêfþ gòlK RWZû i´§ùe @]ôK
C_ùe @]ôK bûe eLò ùVfòùf Nê•ûA Z[ý ù\ùa
jêG ^ûjó
22
 Kû\ê@ [ôaû eûÉûeù iûAùKfþ Kû\ê@, _ûYò[aô û eûÉûùe iûAùKfþ
PkûAùf Kû\ê@ QòUK ò û C_eKê Pûfò PkûAùfö
@ûùi
2 ^òCU^þu \ßòZúd MZò ùMûùfA eûÉûùe ~û^ UòG
^òdc Mfûùaùk bòZùe [ôaû ~ûZâú Zû'e
^òR iÚû^eê Liò_ùWö
 _âZòNûZ (Impact) _âZòNûZ aÉêe aÉêZß I _eòùag gòlK Gjû C_ùe gòlY Kû~ðý ù\A
 iõùaM Cbd eûgò C_ùe ^òbðe Kùe _ûeòùaö
 ake GKK aêSûAùaö
 ^òCU^þu \ßòZúd MZò aÉêe GK ùbøZòK _âKéZò iõùaM
^òdce aýûLýû i´§ùe RYûAùa
ak gì^ý ùjùf ZßeY gì^ý ùja
@[ðûZþ _âûe¸ ùaM gì^ý ùja ùZYê
aûjýak _âùdûM ^ ùjùf aÉêUò
iÚòe ejòaö
^òCU^u 2d ^òdc F = K ma
_eúlû \ßûeû iÚòeòKéZ, K = 1 iað\û ùja
(Kâcgü)
ZßeY ij ake
iõ_Kð
ZßeY ij aÉêZße
iõ_Kð
ake GKK ake SI GKK ^òCU^þ CGs _¡Zòùe gòlK ^òCU^þ I WûA^þ c¤ùe
^òCU^þ WûA^þ WûA^þ ùjaö ]ûeYû ù\ùa GK Zêk^ûZàK ]ûeYû ù\ùaö
2 ^òCU^þu ZéZúd Kâòdû _âZòKâòdû ak icû^ I aò_eúZ cêLú \êAUò Kcû^ú ^òKòZòe jêKþKê fMûA \êAUò Kûc^ú
^òdc Zûjû @^êba Keòùaö ùMûUòG _ûgßðKê Lê•ùe fMûA @^ý _ûgßðKê ^òKòZò
UûYòùfö

23
 Kòâdû ak eûÉûùe Pûfòaû\ßûeû _û\\ßûeû eûÉûKê
_âZòKâòdû ak _Q@ûWKê Pû_ò ùVfòaûKê _ùWÿö
geúe C_ùe aò_eúZ \òMeê GK
_âZòKâòdû ak Kû~ðýKùe `kùe
iûjû~ý Kùe ]ûeûYû _ûAùa
 iõùaM Gjû GK i\òg eûgò RûYòùa
Gjûe GKK ^ò‰ðd Keòùa RûYòùa
aÉêe iõùaMe \òM ùijò aÉêe
_eòùaMe \òM ijòZ icû^ @ùU
RûYò_ûeòùa
 _ûeûPêUe @aùeûjY @ûKûg QZû]ûeú icùaMùe ZkKê
Liòaö cûZâ Gjûe ZßeY ^ûjó ]ûeYû
_ûAùa
ZßeYe _eòcûY @fMû @fMû ùja
RûYò_ûeòùaö
a§êKeê Mêkò `êUûAùf
Wwûeê ^\úKìkKê
ùWAñfûùaùk Wwû _QKê
Nê•ô~ûGö
eûÉû KWùe iÚòe ùjûA ejò[aô û GK UâK gòlK @]ôK gòlY Kû~ðý
^òeû_\ @ùU cûZâ ùijò UâK Lêaþ @Ì ù\A_ûeòùaö
_eòùaMùe ~ûC[ôùf c¤ ~\ò ]KþKû
cûùe ùZùa lZò @]ôK ùjaö
ùcûaòfþ, RWûùZfùe iúiû aû fêjûùMûfò ùcûaòfþ, GVûùe C¡ßðcêLú I ^òcÜcêLú
_KûAùf Zûjû _ûeûPêýU _eò ic RWûùZf iúiú ak icû^ö cûZâ QZû]ûeúe
_eòùaMùe ZkKê _ùWö aû fêjû ùMûfò ùaM ~ûjû [ôa ùijò ùaMùe
ùi ZkKê Liòaö
PK fûMò[aô û \êAUò gq _Uû C_ùe PK fûMò
ùMûUòKùe _ê@Uò @^ýUòùe Sò@Uò Vò@û [ôaû \êAUò
ùjûAQòö gq _Uûö
_ê@Kê @Ì aûfò b•ðò ùjûA[ôaû GK ùQûU ùQûU
aÉû ]eòaûKê \ò@ö ùiA aÉûKê ùicûù^ aûfòaÉû
GKû«e bûaùe _eÆe @ûWKê aûe´ûe
_KûAùa I ]eòùaö
ùicûù^ ù`û_ûWòaû ùaùk Kò _âZòKâòdû
@^êba KeêQ«ò aêSùò aö
a•ðcû^ ùMûUòG _Uûùe \êA RY _òfûuê
Vò@û KeûA ùijò Kû~ðý KeûAùaö
24
  iõùaMe iõelY iõùaM = aÉêZß x _eòùaMKê
aêSùò aö
icd @]ôK ù^ùf _eòùaMe
_eòcûY Kùc `kùe Kcþ @ûNûZ
fûùM ]ûeYû _ûAùaö
ùKøYiò @i«êkòZ aûjý ak _â~êq ^
ùjûA ~\ò \êAUò aÉê c¤ùe iõNûZ
MùU ùZùa iõNûZ _ùe ùijò aÉê
\ßde ùcûUþ iõùaM iõNûZ _ìaðeê
ùicû^ue ùcûUþ iõùaM ijòZ
icû^ @ùUö ]ûeYû _ûAùaö
1 iõùaMe iõelY ^òdc Kû~ðý
KeêQò ùaûfò ]ûeYû _ûAùaö
ùafê^þe _a^ ù~Cñ \òMùe MZò
Kùe Zûjûe aò_eúZ \òMùe
ieê^kúUò MZò Kùkö `kû`keê
_ûAùa
KâòùKUþ afþ ]eòfû ùaùk ùLkûkú ^òRe Gjû _eúlû \ßûeû iÚòeòKé[
jûZKê _QKê Nê•ûA \òGö ùjûA@Qòö
iìP^û ù\ùaö
ùMûUòG ùafê^þKê `êuò `êfûA \ò@ I Zû'
cêjùñ e GK iìZû aû§ò \ò@ö ùafê^þ
_éÂùe GK ùQûU ieê^kú @Vû`òZû
iûjû~ýùe fMû@ö ùMûUòG ieê iêZûKê
ùijò ^kú bòZùe _êeûA Zõûe \êA
cêŠKê ùUaêfþ C_ùe fûMò[aô û \êAUò ieê
Lê•òùe aû§ò \ò@ö a•ðcû^ ùafê^þ
cêjùñ e a§û ùjûA[ôaû iêZûKê ùLûfò \ò@ö
~ûjû `kùe ùafê^þ bòZùe [ôaû aûdê
aûjûeKê aûjûeò~òa, ^kúUò Zûjûe
aò_eúZ \òMùe MZò Keòaö
25
 KKðUò @]ôK \ìeKê QòUK
ò ò Mfûùaùk Cy cû^e KûP _eúlû ^kúùe Rk
KûP ^kúUò _QKê Kcþ \ìeZû MZò b•òðKeò Zû'e cêjñKê KKð \ßûeû a¦
Keòaö Keò\ò@ö ^kúUòKê ÁûŠþùe fûMò[ôaû \êAUò
ùZYê KKðe _eòùaM @]ôK ùja iìZû \ßûeû bìicû«e bûùa SêfûA \ò@ö
RûYò _ûeòùaö ÆòeòU fýûµ iûjû~ýùe ^kúKê Mec Keö
KòQò icd _ùe KûPeê KKðUò aûjûeò~òa,
_eúlû ^kúUò Zû'e aò_eúZ \òMùe MZò
Keòaö
Evaluation Work
Remedial Class

7c @¤ûd - cjûKhðY
5 cjûKhðY 9 cjûKhðY aògße _âùZýK aÉê @^ý aÉêKê LŠòG iìZûùe GK ùMûfKKê aû§ò aW ùcûUû iìZû
@ùKÖûae I cjûKhðY ak @ûKhðY Kùe ùaûfò ]ûeYû ù\ùaö iìZûe @^ý cêŠKê jûZùe ]eò aaþ Kò´û ùQûU
^ùb´e ùK¦âûbúiûeú ak cjûKhðY ak K'Y RûYòùaö NêeûAaû ùgâYú Méjùe \gðûAùaö ùMûfK
ùK¦âûbúiûeú ak K'Y RûYòùaö
cû¤ûKhðY ak (Force of
ùK¦âû_iûeú ak K'Y RûYòùaö
Gravity)
cû¤ûKhðY ak K'Y RûYòùaö
iûaðR^ú^ cjûKhðY ^òdc aògße _âùZýK aÉê @^ý aÉêKê aéjÆZò I _é[ôaúe aÉêZ ß
aògße _âùZýK aÉê @^ýaÉêKê @ûKhðY Kùeö Gjò @ûKhðY ake _â\•, QûZâ I QûZâúcûù^
@ûKhðY Kùeö _eòcûY ùKùZ Zûjû ^òeê_Y Gjò Mâj \ßd c¤ùe
@ûKhðY ak Keòùaö cjûKhðY ak Kk^û Keò
F = G Mxm cjûKhðY ak GK \êaðk ak ùaûfò gòlKu _ûLùe C_iÚû_^
d2 @^êba Keòùaö Keòùaö
cjûKhðY ak GK \êaðkak iûaðR^ò^ cjûKhðY iÚòeûu ùKùZ
iûaðR^ú^ cjûKhðY iÚòeûu ^òeì_Y Keòùaö
_é[aô ú P¦â c¤ùe [ôaû _é[aô ú I P¦â c¤ùe [ôaû cjûKhðY
cjûKhðY ak akKê Kk^û Keòùaö

26
cjûKhðY ^òdce MêeêZß cjûKhðY ^òdce MêeêZß aêSùò aö
cêq_Z^ cêq _Z^ K'Y RûYòùaö
cû¤ûKhðY R^òZ ZßeY cû¤ûKhðY R^òZ ZßeY K'Y
g e cìfý ^òeì_Y aêSùò aö
g e cìfý ^òeì_Y Keòùa I _é[a ô úe
g e cìfý _é[aô úe aòbò^Ü
aòbò^Ü iÚû^e Gjû bò^Ü bò^Ü ùaûfò
iÚû^ùe bò^Ü bò^Ü
jé\dwc Keòùaö
cû¤ûKhðY _âbûaùe aÉêe MZòö cêq _Z^ icdùe aÉêe _eòùaM _e, ùMûWò,
cêq _Z^ùe MZò icúKeY Kò_eò jêG Zûjû RûYòùaö cêq _Z^ aûdê gì^ý
V = u + gt icdùe aÉêe MZò icúKeYKê KûPNe
S = ut + ½ gt2 RûYòùaö
2
v = u2 + 2gs
aÉêZß I IR^ _\û[ð aÉêZß K'Y Zûjû RûYòùaö
aÉêe RWZß aÉêe IR^ K'Y RûYòùaö IR^ I
aÉêe IR^ aÉêZß c¤ùe _û[ðKý @^êba
P¦â _éÁùe aÉêe Keòùaö P¦â _éÂùe aÉêe IR^
Kk^û Keòùaö
iõNûZ I Pû_ gm = ge/6 ùaûfò @^êba Keòùaö fêjû KûUòe PUKû cêŠKê Kû^Úùe eLò jûZêWò fêjûK•û
iõNûZ iõNûZ K'Y Zûjû @^êba Keòùaö jûZêWò iûjû~ýùe _òUa ò ûö _ê^½
Pû_ Pû_ K'Y Zûjû RûYòùa Pû_e GKK K•ûUòe ùMûRò@û cê^Kê Kû^Úùe eLò
Pû_e GKK K'Y Zûjû ^ò‰ðd Keòùaö _òUa
ò ûö ùKCñ _eòiÚòZòùe fêjû K•ûUò
`êU~ò òa Zûjû RûYòùaö
1 _ûgþKûfþ
Zek _\û[ðe Pû_ Zek _\û[ðùe Pû_ Kò_eò @^êbìZ GK _ûYò _ì‰ð aûfþUùe Vò_ò a¦Keò _ûYò b•òð aûfþUò
_äa^ (Bouyancy) jêG Zûjû RûYòùaö _äaZû K'Y aêWûAùf ijRùe aêWòa ÿ ^ûjó cûZâ _äûÁòKþ ùaûZf
Zeke iû¦âZû RûYòùa Zeke iû¦âZû bò^Ü ùjùf ùaûZf c¤ùe Rk b•ðòKeò aêWûAùf
aÉêUò Zekùe aêùW aû ake _eòcûY bò^Ü jêG ùaûfò ùaûZfþUò aêW~
ò òa
bûùh KûjóKò? jé\dwc Keòùaö

27
 @ûKðcòWòiþu iìZâ @ûKðcòWiò þu ^òdc aêSòùa I iìZâ Zek aÉêe IR^ jâûi _eúlû ùgâYú Rk_ì‰ð aòKe
IR^e @ûbûiú jâûi RûYòùaö Méjùe _â\gòðZ ùjaö Kcû^ú ^òKòZò,
@ûù_lòK iû¦âZû @ûù_lòK iû¦âZû K'Y RûYòùaö ÁûŠþ, ùQûU
aÉêe biûYò _[e LŠ
@ûù_lòK iû¦âZû aÉêe iû¦âZû K'Y RûYòùa?
aÉêe iû¦âZû ùMûUòG aÉêe iû¦âZûeê Zû'e gê¡Zû
@ûù_lòK iû¦âZû RYû_ùWÿ Zûjû @^êba Keòùaö
ùKøYiò aÉêe @ûù_lòK iû¦âZû Kò_eò Evaluation Work
^ò‰ðd jêG Zûjû RûYòùaö Remedial Class

8c @¤ûd - Kû~ðý I gqò

cûie _ûV/ _òeòdW cêLý ]ûeYû _âZýûgòZ `kû`k aòùgh gòlY Kû~ðýKâc gòlû C_KeY aòùgh iìP^û
^ûc _âiw  C_ ]ûeYû
 ~êMà ]ûeYû
Wÿòùi´e Kû~ðý I 08 Kû~ð K'Y Kû~ðý I Gjûe ùa÷mû^òK iõmû 1) RùY aýqò ùMûUòG ùaûS cêŠûA 1) GK gòlK @^ý C\ûjeY ù\A _ûeòùaö
gqò  Kòâdû, aûjýak, aòiÚû_^ i´§ùe ]ûeYû _ûA _ûeòaö Vò@û ùjùf Kû~ðý ùjCQò Kò? ùLkYû
 aòmû_^ aò^û Kû~ðý jêG 2) _òfûUò ùLkYû UâfòKê UûYòaû \ßûeû
^ûjóö UâfòUò MZò Kùe KûjóKòö

 ùa÷mû^òK \éÁòùe Kû~ðý -

Kû~ðý ùjaû _ûAñ @«Zü
\êAUò KûeKe
@ûagýKZû ejòQòö
1) ake _âùdûM
2) aÉêe aòiÚû_^
28
  GK ^òŸòðÁ ak \ßûeû ak _âùdûM \ßûeû aòiÚû_^ ùjùf 1) 5N ak ùMûUòG aÉê C_ùe Kû~ðý = ak x aòiÚû_^ W = F.S
iõ_û\òZ Kû~ðý Kû~ðý jêG Gjò ]ûeYû ù\ùa _â~êq ùjûA aÈKê ak \òMùe Kû~ðýe GKK Rêfþ @Mð
12 cò aòiÚû_òZ Kfûö Gjò * 1 Rêfþ = 107 @Mð
ùlZâùe Kû~ðýe _eòcûY Kk^û 1 @Mð = 10-7 Rêfþ
Keö
 ~êqûZàK I aò~êqûZàK ~êqûZàK I aò~êqûZàK Kû~ðý _ûjûW C_eKê PXÿòfûùaùk, Kê@eê _ûYò
Kû~ðý i´§ùe RûYòùaö KûXÿòfûùaùk cû¤ûKhðY ake aò_eúZ
\òMùe aÉêe aòiÚû_^ jêGö ake \òMKê
~êqZàK ]eòùf aòiÚû_^ aò~êqûZàK jêGö
2 W = F . S . Cos Kû~ðýe GKKKê gòlK aêSûAùaö cù^Ke ùMûUòG aÉê C_ùe F
_eòcûYe ak AB \òMùe _â~êq
ùjûAQòö ak _âùdûM aò¦ê A ij
ùKûY @u^ Keò S _eòcûYùe aÉêUò
aòiÚû_òZ ùjûA C _~ðý« ~ûA@Qòö
aòiÚû_^e ak \òMùe iõù~ûRK AB =
S Cos
W = FX aòiÚû_^ AB
= F x S Cos
ù~ùZùaùk = 90°, Cos
90° = 0 _â~êq ak _âZò aòiÚû_^ f´
ùjùf ùcûU Kû~ðý 0 ùjaö Kû~ðýe
_eòcûY W = FS Cos

29
Wÿòùi´e/ 3  gqò gqò I gqòe C› i´§ùe ]ûeYû ùMûUòG MZògúk afþ @^ý GK iÚòe Kû~ðý Keòaû _ûAñ gqò @ûagýK
Rû^êdûeú _ûAùaö afþ ij ]Kû ùjùf iÚòe afUþ c¤ aÉê ^òùR Kû~ðý Kùf Zûjûe gqò jâûi
MZò Kùeö KûeY _â[c afþe gqò _ûGö ù~ùZùaùk aÉê C_ùe aûjýak
\ßòZúd afþKê iõPeòZ ùjûA[ûGö _âbûaùe KòQò Kû~ðýKeû~ûG, ùiùZùaùk
aÉêe gqò aé¡ò _ûGö
 gqòe _âKûe ùb\ - aòbò^Ü _âKûee gqò aòhdùe
~ûªòK gqò (iÚòZòR gqò ]ûeYû _ûAùaö
+ MZòR gqò) Zû_R
gqò, eûiûd^òK gqò
aò\êýZþ gqòö
 MZòR gqò - ùMûUòG aÉê 20 KòMâû aÉêZe GK aÉê 5cò/ùi
Zûjûe MZò ù~ûMêñ ù~Cñ _eòùaMùe MZò Keê[ùô f MZòR
gqò @ûjeY Keò[ûGö gqòe _eòcûY ùKùZ ùjaö
ZûjûKê aÉêe MZòR gqò
Kêjû~ûGö
 iõ_û\òZ Kû~ðýe _eòcûY
= MZòR gqòùe
_eòa•ð^
aÉêe ùaM aXÿòùf
Zû'e MZòR gqò aé¡ò
_ûG I ùaM Kcòùf
Zû'e MZòR gqò jâûi
_ûGö W = ½ mv2
4  iÚòZòR gqò - iÚòZòR gqò aÉêe @aiÚû^ aû bìcòVûeê 12 còUe CyZûùe [ôaû 8 aÉêe MzòZ gqòKê aÉêe iÚòZòR gqò
aò^ýûi R^òZ gqò @ùU, Gjò KòMâû aÉêZß aògòÁ ùMûUòG aÉêe iÚòZòR Kêjû~ûGö Gjò gqò aÉêe @aiÚû^ I
]ûeYû _ûAùaö gqò ùKùZ ùja Kk^û Keö aò^ýûi C_ùe ^òbðe Kùeö
30
  Cy iÚû^ùe [ôaû aÉêe GK CyZûùe [ôaû aÉêe
iÚòZòR gqò - iÚòZòRgqò @aiÚû^e CyZû C_ùe
^òbðe Kùe Gjû RûYòùaö
 bê_é C_ùe aÉêe
@aiÚû^
5  aòbò^Ü _âKûe gqòe iaêR Cnò\e Lû\ý _âÉZê òùe
_ûeÆeòK eì_û«eY - gqòe eì_û«eYKê aêSûAùaö
ùKûAfû, ù_ùUâûfòdc bkò A§^
_âKéZòùe Kò_eò _âÉZê ò jêG ùi
i´§ùe mû^ @ûjùeûY Keòùaö
 gqò iõelYe ^òdc - gqò iõelYe ^òdc i´§ùe
 aògßùe ùcûU gqòe @aMZ ùjùaö
_eòcûY iað\û iÚòe
eùjö
cêq _Z^ cêq _Z^ ùaùk ùcûU gqòe
_eòcûY iÚòe Gjò ]ûeYû _ûAùaö
jòUeùe aò\êýZ gqò Zû_ gqòKê
eì_û«òeZ jêG - Gjû ùgâYú Méjùe
ù\Lû ~ûA _ûeòaö
aò\êýZ _vûùe aò\êýZþgqò ~ûªòK
gqòKê eì_û«eòZ jêGö
ùKøYiò aÉêKê KòQò CyZûKê CVûAùf Zûjû
gqò @ûjeY Keò[ûGö cû¤ûKhðY
ake aò_eúZ \òMùe ùMûUòG aÉêZ
bìcò C_ùe ùKøYiò CyZûKê CVûAùf
Gjû \ßûeû iõ_û\òZ Kû~ðýKê ùijò
aÉêe cû¤ûKhðYúd iÚòZòRgqò
Kêjû~ûGö
W = Mgh
Ep = W = mgh
bê_é C_ùe aÉêe @aiÚû^ R^òZ iÚòZòR
gqò, aÉêZß, Zûjûe @aiÚû^e CyZû (h)
cû¤ûKhðY R^òZ ZßeY (g) C_ùe
^òbðegúk
(1) jòUe Gjû aýZúZ gòlK @^ý eì_û«eYe
C\ûjeY ù\A_ûeòùaö
@ûùc ù\÷^¦ò^ Rúa^ùe aòbò^Ü ~ªùe
aò\êýZ _vû Kû~ðý Keê[aô û ùaùk Gaõ @ûc cû^ue
aòbò^Ü Kû~ðýKfû _ùe gqò ùMûUòG eì_eê
@^ý GK eì_Kê eì_û«eòZ ùjûA[ûGö
ù~ùZùaùk gqò ùMûUòG eì_eê @^ý
GK eì_Kê eì_û«eòZ ùjûA[ûGö
ùiùZùaùk aÉêe icìje ùcûU
_eòcûY @_ea•ðòZ eùjö
- cêq _Z^ ùaùk aÉêe ùcûU gqòe
_eòcûY @[ðûZþ aÉêe _âùZýK @aiÚû^ùe
aÉêe MZòR I iÚòZòR gqòe ù~ûM`k
iÚòe ùjûA[ûGö
31
 cû¤ûKhðY R^òZ iÚòZòR gqò aÉêe cêq _Zò^ ùaùk aÉêe cû¤ûKhðY
R^òZ iÚòZòR gqò @aòeZ bûaùe Zû'e
MZòR gqòùe eì_û«eòZ jêGö
6  _ûIßûe p = w/t Gjû RûYòùaö 500 ^òCU^þ IR^ aògòÁ RùY _ûIßûe aòbò^Ü GKK e gòlY ]ûeYû
ùfûK 8cò. CyZûKê 12 ùi. icd ù\ùaö
c¤ùe PXÿò_ûùe ùZùa ùijò p = w/t
aýqòue _ûIßûe Kk^û Keö p = _ûIßûe
w = Kû~ðý
t = icd
jûeûjûeò _ûIßûe
= ùcûU iµû\òZ Kû~ðý
ùcûU icd
= ùcûU ^òùdûRòZ gqò
ùcûU icd
 _ûIßûe e GKK - Ißû^, KòùfûIßûU
1 KòùfûIßûU= 1000 IßûU
=1000 Rêfþ/ùi
gqòe aýaiûdòK GKK- GK KòùfûIßûUþ ùciò^þ GK N•û
_~ðý« Kû~ðý Kùf ù~ZòKò gqò
aýajûe Kùe ZûjûKê GK KòùfûIßûU
N•û (Kwh) Kêjû~ûGö
1 Kwh=3.6x105 Rêfþ
ùMûUòG 40 IßûU e afþaþ _âZò\ò^ 8 gòlK @^ý C\ûjeY ù\A _ûeòùaö
N•û ùfLûGñ Rkòùf ùKùZ @ûùc @ûc Nùe ù~ZòKò Kwh aò\êýZ
_eòcûYe gqò ùMûUòG \ò^ùe Lyð gqò aýajûe Keê ùijò @^êiûùe _Aiû
ùjaö ù\A[ûCö
7 Evaluation Class-1 Period
Remedial Class - 1 Period
8

32
 9c @¤ûd - ]ß^ò
Rû^êdûeú ]ß^ò 9 ]ß^ò aòbò^Ü _âKûe gqò aòhdùe RûYòùaö GK Uêý^òw `Kð e ùMûUòG gûLûKê Uê^òwþ `Kð,
]ß^òe iéÁ gqòe eì_û«eY C_ùe iìP^û _ûAùaö eae _ýûWþùe @ûNûZ Keò Kµ^ iéÁò Rk_ê‰ð Mäûi
gqò iõelY ^òdc ]ß^ò GK gqò ùaûfò jé\dwc Keòùaö Keû~òaö ùijò KµòZ Uêý^òKþ `KðKê eae _ýûWö
]ß^òe iPeY ]ß^òe iéÁò jêG Kò_eò RûYòùaö Rk_ì‰ð Mäûiþùe Rk _éÁùe Ægð
KeûAùf Rk KµòZ ùjaö
]ß^òe i•eZû cû¤c K'Y RûYòùaö ]ß^ò MZò Keòaû _ûAñ cû¤c @ûagýK ùafþRûe
cû¤c Kµ^ gqòeê ]ß^ò Kò_eò iéÁò jêG RûYòùaö _ûAñ _eúlû ùgâYú Méjùe _â\gòðZ AùfKþUâK ò ùafþ
Kµ^ gqò ù~ûMê KYòKûe ]ß^ò GK ~ûªòK Zew Zûjû RûYòùaö ùjaö Vò_ò
ù\ûk^ ]ß^òe MZò _ûAñ cû¤c @ûagýK Zûjû ÊòPþ
]ß^ò Zew RûYòùaö aò\êýZþ _eò_[
aûdê ^òÃûi^
Zew MZò
~ª
~ûªòK Zew
iµúW^
aòek^
]ß^ò MZò _ûAñ cû¤c @ûagýK
]ß^ò Zew @^ê ù\÷Nðý Zew ]ß^ò Zew GK @^ê ù\÷Nðý Zew @ùU
@^ê ù\÷Nðý Zew Zûjû RûYòùaö @^ê_âiÚ Zew Zûjû
@^ê_âiÚ Zew RûYòùaö

33
]ß^ò Zewe flY Zew @ûaé•ò K'Y RûYòùaö
@ûaé•ò (Frequency) @ûdûc K'Y RûYòùaö
@ûdûc (amplitude) Zew ù\÷Nðý K'Y Zûjû RûYòùaö
Zew ù\÷Nðý (Wave iµê‰ð ù\ûk^ K'Y RûYòùaö Mjße I
length) gòLe c¤ùe _û[ðýKý C_faþ]ô Keòùaö
@ûaé•ò I icd c¤ùe iõ_Kð RûYòùaö
Zew ùaM (Speed of
F = I/T
wave) @ûaé•òe GKK jRð Zûjû RûYòùaö _òP
K'Y RûYòùaö ]ß^òe MêYa•û RûYòùaö
KKðg g± I c]ìe g± c¤ùe _û[ðKý
RûYòùaö
Zew ùaM = Zew @ûaé•ò x Zew
ù\÷Nðý iµKðKê RûYòùa ]ß^òe \úaâZû
RûYòùaö
aòbò^Ü cû¤cùe ]ß^òe ùaM ]ß^òe ùaM cû¤cùe ]cð C_ùe
]ß^òe ùaM cû¤ce ]cð ^òbðegúk Zûjû RûYòùaö
C_ùe ^òbðegúkö ]ß^òe ùaM Zû_cûZâû @^ê~ûdú a\ùk
aòbò^Ü cû¤cùe ]ß^òe ùaM Zûjû @^êba Keòùaö
]ß^òe _âZò`k^ ]ß^òe _âZò`k^e ^òdc K'Y RûYòùaö ]ß^ò _âZò`k^ _ûAñ _âÉZê I Zû ùcûUû KûMRùe
_âZò]ß^ò ]ß^òe _âZò`k^Kê aýajûe Keò _âZò]ß^ò cû¤cùe _âZò`k^e ^òdce iZýiû \êAUò _ûA_þ
ajê _âZò`k^ K'Y RûYòùaö _âZò_û\^ö ùUaêfþ N•û
_âZò]ß^ò, aûdê cû¤cùe Zû_cûZâû C_ùe Kò´û @^ý ]ß^ò
^òbðegúk Zûjû RûYòùaö iéÁòKûeú _\û[ð

34
_âZò^û\ ajê _âZò`k^ K'Y aêSaò ûö
]ß^òe ajê _âZò`k^e _âZòaû\ Kò_eò iéÁò jêG Zûjû aêSùò aö
aýajûe ]ß^òe ajê _âZò`k^e aýajûe aòbò^Ü
~ûªòK C_KeY ~[û - Kûjûkú, fûCWþ
ÆòKe, ùcMûù`û^þ, iûjû^ûA,
ùÁù[ùÃû_ AZýû\òe cû¤cùe aêSùò aö
aqêZû Kl aû K^þ`ùe^iþ jfþ Gaõ
iòù^cû jfþe QûZKê KûjóKò aKâ
Keû~ûA~ûG aêSùò aö
gâaYe @ûaé•ò _eûi gâûaý ]ß^òe _eûi K'Y aêSùò aö
gâûaý ]ß^ò K'Y aêSùò aö
A^þ`âûùiû^òKþ ]ß^ò A^þ`âûùiû^òKþ ]ß^ò K'Y I ZûKê
@fþUûâ iûCŠþ ùKCñcûù^ gêYò_ûe«ò Zûjû aêSùò aö
@fþUûâ iûCŠ K'Y Zûjû RûYòùaö
@fþUûâ iûCŠe _âùdûM
@fþUûâ iûCŠe aýajûe RûYòùaö
ùiû^ûeþ
ùiû^ûe K'Y RûYòùaö
ùiû^ûeKê _âùdûMKeò icê\â c¤ùe aêWò
ejò[aô û _\û[ðe MbúeZû RûYòùaö
@fþUûâ iûCŠ _âùdûM Keò aû\êWò Kò_eò
\òM ^ò‰ðd Kùe Zûjû aêSùò aö
cû^a K‰ðe MV^ K‰ð K'Y RûYòùaö K‰ðe aòbò^Ü @õge
gîZò iÜûdê MV^ I Kû~ðý aòhdùe @^êgúk^
Keòùaö _âZò iÜûdê Kò_eò Kû~ðýKùe Zûjû
@^êba Keòùaö

Evaluation - 1
Remedial - 1

35