CIAZAIZDROWY ROZWOJ DZIECKA | Wspieranie zywieniowe dzieci z autyzmem Nutritiona dren witt SUE mgr Zuzanna Szajstek aut ism absolwentka Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu; zawodowo zajmuje sig pacjentami z zaburzeniami ‘metaboticznymi i otytoscia, pacjentami pediatrycznymi gtéwnie z alergiami pokarmowymi oraz rozszerzajacymi dete; prywatnie zainteresowena kuchnia roslinna Streszczenie ‘Autyzm (ASD) iJego manifestace sq coraz czeSciejrozpoznawany: mi zaburzeniam neurorezwojowymi. Czgsto osoby 2 ASD borykalg sig nie tylko 2 problemami behewiorainymi, ale takze 2 probleme. riz uladem pokarmowy, Wiele coniesie naukowych wskz- Jena zasadnos¢ eliminag) poszczegslnych grup produktéw, w cela poprawy Funkeionowenia oséb z ASD oraz wspomagania ich trap 2 perspekiyuy dietetyczne) waénym elementem jest identykacia niedobor6 pokarmowych’ parnanie sposobu dywienladzieci ASD ‘oraz ich rodzin w celu ewentvalnego worawadzenia odpowiednie] terapi dywleniows Stowa kluczowe: autyz™, deta eliminacyina, deta bezclutens- wa, microbiota jelitows ‘ostatnich latach znacanie warosta czgstosé wy- WV escrito pe tye Ponadto liczba badat | publikacji dotyczacych ‘2ywienia w tym zlozonym zaburzeniu réwnied jest coraz liczniejsza (rys. 1) ‘Autystycane spektrum (Autism Spectrum Disorders ~ ASD) to jednostke chorobowe majace podloze zaburzeti neuroroz~ ‘wojowych. Praede wszystkim wyréania sig autyzm dzieciecy, atypowy, zesp6t Aspergera oraz nleswoiste catosciowe zaba~ tzenle rozwojowe [1,2]. Opisule sie ty podstawowe zakre~ sy nieprawidlowosci charakterystyczne dla tego zaburzenia (Cow. triada autystycena), Pierwszym 2 nich jest ograniczenie vw tworzeniu reac z innymi ludéri, kolejnym ~ zaburzenie komunikcowania sig, a takée utarte schematy i wzorce 2 po- \wtarzalnoscig zachowania i ograniczeniem zainteresowart [2], Kade z nich wrystepuje w eSéaym nasileniu w zaleznosei ‘od rodzaju autyarnu, ale musza zaistnie€ wszystkie, aby méc 2diagnozowaé to zaburzenie [2], Autyzm przewadmnie abjawia sig do trzeciego roku Zycia dziecka, cagSciej u chlopcéw niz u dziewcagt. Praebieg jest dynamicany, tan. wraz 2 rozwo- jem dziecka objawy moga byé inne Io réanym natezeniu, Preyczyna autyemu oraz jego manifestacj nie jest znana, nie Abstract ‘Autism (ASD) and its manifestations are mare and more Frequently recognized neurodevelopmental disorders. People suffering from ‘SD often struggle with not only behavioral problems but als issues with the digestive sytem. Many scentfc reports indicate thatthe elimination of the individual groups of products is relevant tothe improvement of the patients’ functioning an the support of ther therapy. From aGietary perspective the identification of nutritional eficiencies and the detary assessment of children with ASD are the significant elements of aparoprate nutritional therapy. Keywords: autism, elimination det, gluten-free diet, gut microbiota wiadome takie doktednie, jak jest patomechanizm zmian, ‘wiadomo jednak, 2 podlote jest wielocaymnikxowe - zaréwno genetyczne, jak I srodowiskowe (1) Obecnie u coraz wigksze} liczby dziect diagnozuje sie au- tyzm. Amerykafiskie Centrum Zwalezania | Zapobiegania Chorobom (Centers For Disease Control and Preven- tion) prowadzi statystyki czgstosei wystepowania tego zaburzenia i w 2000 . diagnozowano 1 na 150 dzieci, aw 2016. Juz 1 na 54 dzieci, co powodule, 2e jest znacznie czgstsaynié np. zesp6t Downa [2,3]. WPolsce nie ma rzetel- nych danych obrazujgcych licabe oséb z autyzrmem, szacuje sig Jednak, 2e jest to ok. 1-2 na 1000 daleci [2,3] Jak wspomniano, zaburzenie ma charakter wieloceynniko~ ‘wy, okreslone podtoze genetycane moze wplywaé na vjaw- nienie sig objawéw autyzmu pray dalalaniu caynnikéw Stodowiskowych. WSréd nich wymnienia sig: wiek matkl pray zajsciu w ciaae (powy2e} 35. 12), infekcje wiruso- we (np. rd2ycaki, dete, stan mikrobioty jelitowe) matki, a takée ewentualne niedobory pokarmowe (1, 5] Dateci z ASD poza manifestacjami behawioralnyimi maja szereg objawéw organicanych, Wspéistiejacymi problemami zdro~ wotnymi, z ktérymi moga borykaé sig dziec z autyzmem,a co ‘AIZOROWY ROZWO) DZzII sa zgaga, béle brzucha, mdlose, wadgcia, zaparcia, ble~ gunk. Szacuje sig, 2ecagstose wystepowania tego typu do legliwosci jest duzo wy2sza w populac)i osdb z autyzmem nig w 2drowe}. Zaobserwowano takze zmiany organicene ww obrebie praewodu pokarmowego, take jak mie)scowe stany zapalne bony sluzowe} Zotadka, a takze zmia- ny w jelitach. Po zastosowaniu diety eliminacyjnej (bez glutenu i bez kazeiny) zaobserwowano znaczaca poprawe (mniejszy udziat eozynofili w nacieku zapalnym) 1,6). NiektSre z objawéw moga wynikae z zaburzeri enzyma- tycenych, szczegélnie w obrebie jelit zmniejszona ak- tywnos¢ disacharydaz - u ok. 589% osdb 2 ASD, co moze byé prayceyna szezegu nietolerancii pokarmowych. Przy- cayng nietoleranc)i laktozy u os6b z autyzmem moze byé podtoze genetyczne lub wtérnie nabyta nietoleran- cja na skutek antybiotykoterapli, zaburzed sktadu mi- erobioty jelit czy standw zapalnych w obrebie przewodu pokarmowego (73 Nasilenie objawéw ASD mode réwniee wynlkaé ze zwigk- szone} przepuszczalnosci Sciany jet [8). Przenikanie o organizmu caynnikéw toksycznych wplywajacych nna zachowanie autystow warunkowane jest tez przez nieprawidlowg mixrobiote jelitowa (dysbioze). Stwier- za sig podwyaszenie liceby bakteriiz rodzaju Clostridium wkale [2,7], Zaobserwowano poprawe w funkcjonowanit oséb 2 autyzmem podczas celowane| antybiotykoterapii na bakterie beztlenowe w jelicie (7) Zwigkszona przepuszezalnos¢ jelitowa prowadzl do przedo~ stawania sig cagsteczek biatek pokarmowych do ukdadu eqzenia, anastepnie przez bariere krewi-mézg do nerw6u! oSrodkowego uktadu nerwowego (OUN), co moze wplywaé bbezpoérednio na zachowanie autystéw. Skutecenosci diety bezglutenowe) 1 bezkazeinowe) upatruje sie w eliminac}t ‘xe? produktéw z wiasciwosciami opioidewyml, jakie posiadajg produkty trawienia kazeiny i glutenu (kolej- no beta-kazomorfiny, gliadomorfiny). Produkty te moga zaklécaé prace mézgu. U czgScl chorych odnotowano po- prawe (2mniejszenie agresii,stereotypii, poprawa mowy) po zastosowaniut antagonisty opioidowego ~ naltreksonu, co mote potwierdzaé teorie opioidowa (71 Co ciekawe, eliminacja glutenu i kazeiny nie wig sig ze ‘wspétistniejgcachoroba trzewna, racze) odnosi sig do ogél- nego ,przecigzenia” przewodu pokermowego bialkiem 3 ego ogélne nadmierne spozycie przez dzieci z ASD. Od- notowano to zaréwno w populac) polskie), jak 1 amery- keafiskie). Sugerule sig, Ze yprzebialczenie” diety moze ‘wplywaé na 2dolnosci trawienne przewodu pokarmowego eel 2 autyzmem (9, 10, 1) Sposdb zywienia dzieci z autyzmem jest zalezny w cuze) mierze od rodzicéw i terapeutéw. Czgsto wprowadzenie iet eliminacyjnych wigze sig 2 gorszym stanem ody- ‘wienia [10], Duzym problemem jest ograniczenie cukz6w prostych w diecie ézieci, podyktowane przerostem Can- dida albicons, a takze faktem, 2e stanowia one bezpo- Srednie Zr6clo energii oddziatujace stymulujgco na mézg autystow (15,12, 13). Stosowanie diety bezglutenowe){bezkazeinowe) u autystéw jest bardzo rozpowszechnione w wielu krajach. Obecnie RESULTS BY YEAR | {a 1969 2021 Fiys. | Liezba bacah dotyezacych 2ywienia \autjemu w aiach 1965 2021 wo wyszukiwania w Pubmed brakuje dowodéw przemawiajgcych za rutynowym wdraza~ niem leczenia dietetycznego w kazdym przypadku. W nie- ktérych badaniach [14, 15) zaobserwowano nieznaceng poprawe po wprowadzeniu diety bezglutenowel, jednak nie bylo odpowiednie} grupy kontrolne| i tak naprawde nie wiadomo, czy prayczyna nie byka réwnoczesna terapla behawioralna i dojrzewanie. Symptomy, ktére warto monitorowaé podezas wprowe- dzania diety: czgste zmiany zachowania, epizody agces}i, zmienny sen, problemy z korzystantem z toalety, refluks Zolgdkowo-przelykowy, wadecia, cagste katary, alergia pokarmovra (udokumentowana), wezesne wpro- wadzenie duzych ilosci glutenu do diety. Subiektywne relacje pacjentéw po zastosowaniu Sciste} diety bezglutenowe} sugeruja osiagniecie lepszego kom- fortu 2ycia niz praed wdrozeniem diety. Odecnie jednak wplyw diety bezglutenowej i glutenu na samopoczucie i zdrowie psychiczne jest mato poznany (16) Zaleca sig, aby u kazdego pacjenta 2 ASD przed wdroze~ niem diety bezglutenowe} wykluczyé celiakig oraz alergig na gluten czy pszenice oraz inne nietolerancje i alergie. Nalezy przeprowadzié odpowiednie badania diagnozujace niedobory pokarmowe (zaréwno witaminowe, jak i mi neralne). Najwagniejsze w diecie bezglutenowe} u oséb ZASD jest je} weasciwe przestrzeganie, stad podkresla sig zaangazowanle personelu zlobka, przedszkola, a takie rodziny w celu zapewnienia jak najlepszego rezultatu terapil U pacjentéw z ASD wystepula szczegélne i jasno okreslo- ne preferencje 2ywieniowe, czgsto zmniejszajace spozy- cle nektérych grup 2ywnosei. Spozywanie positxéw jest lutrudnione przez ogromne zaangazowanie mézgu w takie caynnosci, jak koncentracja na szczegélach, a takze lek przed nowosciami, dolegliwosel ze strony przewodu po- karmowego. Wdrazanie jednoczesnie diety bezglutenowe}a <2 CIAZAIZDROWY OEY PA sc RA CUM Chil dla dziecka przedszkolnego/ wezesnoszkolnego na poczatku Cr (kalorycznose diety oraz makroskiadniki nalezy obraé do wiele i wielkoéei por, jakie spozywa Gxiecko) © Sniadanie - godz. 8:00 * domowy chlebok 2 nasion x pasta 2 kurczaka { kiszonym ogérkiem © Drugle éniadanie - godz. 1:00 + budy jaglany na napoju rolinaym. (wabogacanym o wap) 2 ulubionym owocem i duszczem (w zalezmosci od proferenci i tolerancji - orzechy, pasta orzechowa, nasiona_ chia, siemig Iniane czy ty2eczka oleu Inianego) © obiad~ gods 14:00 (w predszkolu/sakole) ieee are eee ree aliny/rosst * purée ziemniaczane z kurczakiem w sosie ae eed & Potwieczorek - gods. 17:00 erect eee tee Tease) ota — pode 19:0/20:00 *jajeo gotowane na migkko 2 wogafskim majonezemn domowej roboty i tarta rzodkiewka, eee bezmleczne) jest trudne i nlerzadko skutkuje powrotem do dawnego sposobu zywienia. Oprécz same) diety bez~ glutenowej w niektérych ogrodkach zaleca sie ogranicze- nie take cukréw prostych, co ma na celu zmniejszenie ilosei drozdzakéw w przewadzie pokarmowym [16] Pray rozpocagciu diety eliminacyinej podkreéla sig, aby bya kontrolowana przez odpowiednia osobg — dietetyka. Czesto z przyczyn opisanych wyze} dostarczenie odpo- ‘wiednie| ilosci sktadnikéw odzywezych jest niemoaliwe, warto wtedy wdrozyé suplementacje diety. Biatko sot, ze wzgledu na swoja budowe podobng do kazeiny, pry zastosowaniu diety eliminacyjne} w okreslonych przy- padkach réwniez powinno byé wyeliminowane [1, 16] Przy komponowaniu diety dia dzieci z autyzmem warto _2wrécié uwage na wabogacenie posilkéw o sktadniki die~ ty, ktérych niedobory najezesciej obserwuje sig u autys- téw, takie jak: foliany, kwas pantotenowy, biotyna, witamina D, E oraz witamina B,,. Odnotowano teé nizsze stezenie magnezu, wapnia, jodu oraz 2elaza niz w su- rowicy populac}i dzieci zdrowych. Co wazne, podkresla sig tez wplyw wielonienasyconych kwaséw thuszezowych na osrodkowy uklad nerwowy, stezenie kwasu dokoza~ hheksaenowego (DHA) oraz kwasu arachidonowego jest nizsze niz u os6b zdrowych, natomiast stezenie kwa- séw omega-6 w tkankach wyasze, co moze wplywaé na 2wigkszenie stanu zapalnego w organizmie os6b Z ASD. Suplementacja diety witaming D, powinna byé stosowana w dawkach standardowych, nad skutecanoscig suplementacji wy2szymi dawkami nadal trwajg dyskusje | potrzebne s3 odpowiednie badania (17). Co ciekawe, wykazano mniejsze ryzyko ASD u dzieci matek, ktére przyjmowaty dawke 5000 lU/dzien podczas clazy 118) Nie poleca sig stosowaé diety ketogeniczne|, poniewaz istnieje za mato dowod6w na je) skucecznogé w ASD, Ponadte podkresla sig rolg przyjmowania problotykéw w celu poprawienia skiadu mikrobioty jelitowej, takimi szczepami jak Lactobacillus, Bifidobacterium. Wplywaja korzysinie na wypréanienia, poprawiaja nastré} | agodza reakeje na czynniki stresowe (17) Podsumowanie ‘ici brakuje odpowiednich badas pokazjacyeh jasno sen- sownosé oraz. stopien wykluczenia ghitenu 2 diety. Nalezy podaresli, ze w swietle aktualnych badaststosowanle diety 2 eliminacj gluten i bialek mleka nie mode byé rutynowym odejciem do trap autyzmu, Napewmo nie moma raktowaé takich metod jako leczenie autyzmu, Dieta moze wspomagaé terapigi jel jest prowadzona umiejgtie ~ poprawiéfunkk- cjonowanie ost 2 ASD. Podkresla sig szczegéinie erapigy- bidrczoSei pokatmowe| oraz wytéwnanie niedoboréw poke: rmowych, a takze odpowiedni probiotykoterapig. Z obserwaci wwiasnych wnioskuje, 2e dieta bezglutenowa i bezkazeinowa rmogiaby byéskuteczna, gdyby byla dpowiednio przestrzega~ na, Dzieci czestoz ograniczonym jadtospisem zjacaja produkty elutenowe, wige efekt jet tak napraw niewielk . Bibliografia 2. Szachta P., Frank ML, Golecka ML, Igy t. Zaburzenia prrewo- Ai pokarmowego i teiapia Sywiesiowau dzice z zaburzeniaal 2 Spectzum autyemnu-aktualsy stan wiedzy, Pedittia Polska, 201, Bp, 269-276. 2. Bsula E Autyzm, peaycayny, symptomy, terapia, Wydawnictwo Harmonia 2016 mar ants dtp ie 3. hups iva cle govincbadeautism(data tml; dost 16.01.2028. 2 Miback Al Weeak A: Wopomagarie roewoju cate 2 atyetnem weaesnedecigeym przez odpowednl spose edzywit, Zesty aukowe Pedagogik! speciale) 2010, 73822. 5. Tiere The Autism Revoition, Random. House Publishing {ioup, Hara eats Publication, 2042 6. Ashwood P, Anthony A, Plier A. wsp. Intestinal lympho fyte populations in cildren with tegressive autism. evidence for Extensive mucosal immunepathology, Journal of Clinical Imea~ nology, 2003, 23, 504-317 +7. Waslleaka Jarocka-Cytra E., Kacamarski M.Patogeneza 2abu~ "aot przewodi pokarmavrego u aiec autyzmer, Posks Merku~ Huez Lekarela, 2009, 57 40-03 8. Wakefield 4 Ashwood P Limb Khe significance of leet De Iymphaid nodular hyperplasia th children With autistic 5 frum disorder European Journal of Gastroenterology and Hepato- Togy, 2005, 47, 827-836