, "‘-कै .

टॅ- “ "म्'षुश्रे
"दु "" : 'न्;
_. }… ष्ठि .:भ्: . '
”टेंर्मं ।, ›

› ‘…" }
` ‘ `द्रु॰…
_ ट्सबुप्
" ऱ्ऱ्, टुट्वें
~. _ ;…
‘ ’. शू ›
` .' ",;ट्यु
.,रं
र्दुग्"
"` प्
.4` ", '

_ 1” फुंळंबिं-

,,ष् :’
} ,," ‘
ध्
" ’स् "‘ '_‘यु

"` _ ' , `|'-ऐ

, . ' ‘_‘प्‘ऱ्
[ "५…
’… , "

हूं ‘

, |

" …
›.प् ,
… ‘ ” .
' ' `.

[, ‘.; ।
! फ्रे’ऱ्प्
… यू :
" …ष् ‘ ऱ्‘
` ’ ,"

भ्

लेखिका-……- ग, म. . नलावङ
किंमत द्वीड आणा.
[ दुसरी णावूत्तो 9।९।२५ ]
रु ’
 प्नस्तप्त्रना
छेक्रेफ्रेफ्रँरंह्रड्रे‘
तीन पिंढ्यामर्गि आपल्याच घराण्यांत होऊन गेलेल्या. पुरुषा-
चळोच नव्हे, तर खुद्द सख्या चुलत आजोबाघ्या आयुष्य. कथैचीं
प्रस्तावना छिप्द्देण्याचप् कठिण प्रसंग आला आहे. कहृळो ता म। मर
जाय. ना कहृळो तो बाप, क्रुत्ता खावट्र यळा गोष्टींश्याणें वळोलार्वे तर
आपल्याच घराण्पांतौल पुरुषाची नालर्ता` करावी लागते बोलू
नये तर राट्राचा अथ: पाल होतो. अशा ।द्थतात सवूसद्वाववैक्त्र
बुद्वा मात्र असें सांम्र्लि कां. म्ह्रग्वारळी _मरूं हे रेवहेंतर आह. ' काळाला
गाव सवकदुं देखे; वफांस.
पसतींस वषंळापर्वी’ मखीस मिळाड्रेले आमचे आजोबा त्या या चरिं
त्राधां प्रस्तावना ल्पिहूंक्यावद्दळ् रुष्ट होतील असें निद् ।न मला तरी होटल
नाही, कारण प्रत्यक्ष क्कांनें व आवडीने 'वभ्लभ्न्या कार्याचे जर
कोणी तिह्मदृ त मनुष्य अगर आपला कोणी नावल’म वणन करून
सांतूं लागला तर फार्थंवभ्णा माणमाप आनं च होईल.
विचार जौतिवावप्
जिवंत असतांना त्यांच्या घमँद्रोहूंळो व द्वेद्ळाद्रोहृळी' वसॅनामुळें
त्यांच्याचग्नरास्यांतोक्त मंडळी म्हृणज लख्ख चुलत भाऊ _ह्यांचा
तिरस्कार करीत असत. इतकेच नव्हे तर एक्सफांचा हात एवट्रम-
फाचें घरीं धुतलागेला नाहीं. जिवंत असतांना बिघाऱ्यावीं हृळी क्वि व
मरणोत्तर _
देखिल सख्खैङ्म नतपुवणे व आत मेडळीं जिवंत असून देखिल
।हेंदूवमँशाह्यद्रुभंप्नमर्णि मुलपिक्षा पुतण्याच्या हातज्या पाण्यात
 (र)
अधिक पुण्य आहे, असे असतांना ज्या महाहुंन्याचीं उक्षरकिया
च्।ढरण्यास देखिल त्यांच्या घरळाणांतल्या सख्या षुलत पुसण्या'नीं
तयार होऊं नये व त्यांची उह्प्र किया त्यांनी वळाळगलैल्या एका
मानस पुंत्राकॄडूंन होण्याचा प्नसग य।व। यापेंक्षां आमच्या आजो’
यांचा मदु।द्द्मेपणा तो फाय वर्णेन’ करप्वप्- हें
आमच्या आगोवप्व्या जीवन चरिंत्रर्किल मर'य गोष्ट म्हृणडंप्
सत्यशोघक्काज
स्थापना ही हैं।यनृहृप्त समाज सरथपवव्।च^।॰उरॅ`।ळरव पुढील चरिंत्रावरून
आपणांस होईलच! परेतु वानफांस एवर्दे सगे’गेंतल्याशिवप्थ रहृ।॰
वत नाहीं कीं, सत्यशोधक समाज म्हृणजे एक नवीन घर्मेंह्रँथ
स्थापन झाला असें उपलब्ध अस्ळिल्गा जोक्सित्राच्या झेथावस्षंन
सिद्व`दु।त आहे. व ह्या नवीन दुथापिव झालेल्या घमांचा ’
गुलामगिरी
हा आद्य ग्रंथ होय. लेखकचिं नांव।च। उहेख न करतां जर येथ
वाचला तर तो कोणी वरळी परघर्मीय मिशनऱ्पार्ने लिहिला असावा
असें वाटतें. यावरून बोंत्तिवप्वचिं चरिंत्र्क्तींल व त्यांनी स्थापन
केंठेक्या सत्यशोधक समाजर्लिप्ल गूढ वप्चकांनीं ओळखार्देष्ट्.
थोडा पासला
म्हृणून जातांजातां वरील त्यांच्या आद्य प्नथाचीं गोडी झुळोठुव्रव
करून देतो….
’ देव, मपव'तांनीं घेतलेलेमच्छ, कच्छ, वसहृ, नारखिंहृ वगैरे
अवतार, आदिनारायण शझ्याया मनवप्नापाशून तो र्तेपऱ्ऱ्यावरील
 (ऐ)
’ह्रगोवप्पर्थंत बेवढचा ह्णूव मूर्ति हिंदू धर्मात मानतात, तेवढग्गृ'
मूतर्किं अतिशय अळील मापेंत निंदा करणें व श्रीज्ञनि’वर महा-
सजादि सतमंडळी व मुकुंद र’प्मवप्स स्वामी यांना तर आसदि
( नपूसक्त्र) म्हृणणें, व ह्यांनी ळिहिलठे ज्ञानेश्वरी आदि प्रेथ॰प।व॰
लीने पंधरा व आघळोलाँचे सोळा म्हृणणें. व स्मिश्चन थमश्प्च्या उदार-
तेचप् व समानतेचा उदो उदो करणे ह्या सारखा दुसरा
नीचपणा
_तों कोणताट्र असा रवघर्में व रवदुक्त वाटगा पुरुष आमच्या वंशांत
होऊन गेला, हेंसांगणें देखिल गोर्दे ,ळांजिंरवर्णि अहि. असो.
ह्याला नाइलाज’आहे. श्री संत शिरोमणी तुकाराम महाराज व्या
गोथांघ्या घराण्यांत जन्मास आठेरयाच गोथांच्या घसण्पांत
नंद्र्रप्व गोऱ्यासप्रखा श्रीछ्प्पती शिवाजी महाराजांच्या स्वराज्य…
_सरथापनेच्या मार्गात कांर्टे पेरणारा व त्यांचा खून करण्यासठीं
॰वडपडण।र। नाव मनुष्य कां जन्मास याव।द्र असॅळा. विप्घवटना ही
अशी असत. ’ `
जोतोंरब्रिचि रमारवत्र् पुतळ्याच्पा रूपळार्ने करण्यात हृपळाप-
ठेझ्या सस्यशेंळाघवग्ळी मरप्ठ्यांनीं मांबुद्वर्षीस झंणान्या शिवस्मारक्राच्या
व्यवस्थेत मरप्ठ्याव्यति’प्रेक्त इतर कौणरयाहि, जातींच्या मनुध्यास
घेतठेजाऊं नये म्हृणून्'ऱ जीवप्ने रप्न कैंर्के, वे सत्यशोघवढ मराठे
अवप्ह्युणढि मराठे व मराठेतर असा भेद उठवू
ग्ह्यद् झॅभांद्वैग् पण पुंखादौ हुवड उत्पन्न करण्यासप्ठीं वप्ह्युणेतर
यानांवप्चो' ।ब्प्यद्प् घेऊन लोकांच्या र्डत्म्यति धूळ टाकतात व
स्वत:चा 'रवप्र्थ सळाग्वतळात,` _- जोतव्बॉवप्चे रमप्रक॰
 (१)
भ्करण्याच्या प्नक्त्ररणांताहें या सत्यहूंव्प्घको मरष्ठयांचां असाच कांहीं
तरी णपसतलवळी कावा दिसतो. तो थोळखूनद्देसर्वीनीं यांभ्यादींण्
वागाव अशी विनेनि आहे.
आपला,
_चरित्र नप्’यफाचा नातू,
विश्वनाथ झ्यादेव फुले

ग् ।

प्रकाशक-ग. म.;नलावद्वे, ३६७, नाकॄ'धक्केळू पुर्णेट्रां

मुद्रक-गंगाधर वि’वनाथ गौरवले- ` ` ,
शनिवार पेठ, ५_३९ नारप्यणळंछापखानप्, ग्शें.’
 , ५
विषय मक्का
फौहैहँल्फि

कै. जोतिबा फुहें; यांच्या पुतळ्याचा आज वरॅचे दिवस गाजा-

व।ज्ञ। चाक्केला आहे. आपला पुतळा उभा केला जावा इतब्हुंप्
पुण्याहैं नकळत मिळवून"ष्ववगत झाहूंक्कां, ॰व आजमिंतप्प'येंत आपल
नांव विंनवबुर्दीनै ज्ञांक्रून ठेवणारा हा थोर पुरुष कोण हृळोतळा गावडे
सवळी’चे लक्ष लागले. जातिळिवपयक्त्र किंवा पक्षविंपयक "अभिमान
बाजूस ठेवल्यास, थोर पुरुपच्चिळी योग्य रगांरकें व्हावीत असेंच
काणाहि सूज्ञ मनुष्यास वप्टल. यान बुद्वीनं रवरळोखर बोतप्वळा फुले
हे… गृहस्थ थार असतील तर त्यांचे स्मारक होणे विलनूतळेगंर नाहीं
उसिं गानणाऱ्यावेंवञ्ळी' मी एक होता, तथापि कॄळोतौया फुले
यांनी खरी×योग्वता काम आहे, ह्यांनों कोंणत चिरंजीव
कांर्प करून ठेवले, ते क्रितळी विद्वान होते या गोष्टीवेवव्ळी” एकाहें
,मला माहृळीत नव्हृतो व ती माहिती करून घेण्याची कधीं जखुरद्दि
वेळाटलो नव्हृतळी. नाही म्हृणण्यास कांहीं दिवसांपूर्वी सहृज‘ एका
ख्रिस्ति मिशनआर्शी पाहे। बोलणें चांलठें असतां ह्याने जोर्तांवांचीं
"फार स्तुति केळी. ह्याची समजूत मी सत्यशांघक आहे अशीच
होतो. व ज्ञवर्टी त। म्हणाला कीं,
` “ जातीने तुम्हूप् लार्फात्रे द्दितापभां येंरेंय्च्मृप् फायाँला
फार मदत केली आह. तां फार मोठा होता. ”
_ या ॰त्ऱ्प॰।च् प म्हृणण्याचा मला विशेष अर्थ कळला नहीं.
तथापि जाती ।।सवर्वी माद्दितप् मिळवावी असींमळात इच्छा झाली.
 (२)
फ्रँत रयावैक्रां काँर्दीच सळावन न मिळावयामुळें तो उद्योग मागे
पडला. कांहीं सद्वसयाजो ठोफांशां माज्ञाद्दि पस्विव असठेनेव्वचि
म” ’:र्ये माझी पुष्कळ वैळां बैठक असत. परंतु येथ खुद्द जातीयाच्या
आयुम्यासबेघी बोलण्याचा कर्बी प्रसंग येत नस व आलाच तरळी
द्या सवमीं कौणप्सच _कांहृळी' माहिती नस.
पुतळयासंवपींची ही वप्वटळ उठवयानंतर मात्र माझी पूवींची जिच्चावूप्
पुहुंह्म जागा झालो. ला. टिळक चिपळूणकर या ब्राम्ह्द्रुण लाफांच पतळें
उभे केले जातात केहां आपणाद्दे कांहीं तरी करूं; या मावनेंनेच
सहृवसयाचिंष्टांनीं झी उचल खाष्ठी असावी हें मी बोक्का इळोतळोच
तथापि या यानीव मोठया मळाणस वी रवरळी माहिती नाव काढ-
ण्यान्द्रया उद्यागप्नस लागतो. या वैळीं- त्यांचे एक चैरित्र प्रसिद्ध
होणार म्हृणूनजाहिराती ल।गल्या,परंतु ह्याच्या नांवप्हूंरून त्यांत कांहीं
सद्झ्याटुंग्कळो विंचित्रलोला सांपङ तोल असं याय्'ळे व रयाप्नपर्णि
त्या पुस्तकांत शब्दांच्या नरककुंडाशिवाय मला तरी कांहीं आढळ…डें
नाहीं. या छोट्या पुरतफांत एकद्दि अपज्ञव्व ठिहूंप्वयाचा नाहीं
असळा माशा निअव आहे. तथापि उणरचिदिंष्ट पुस्तकार्वे स्मरण
झाल्यामुळे येवर्दे ळिद्दिढ्यावक्लि राहृवत नाहीं कीं,
‘माणसाच्’या यादीच्या पेंप्र्टी व्पाहेल्पप् अवलादोच्या हातूम्नट्रॅ,
असले पुस्तक `ळिहृवळें जाणें, शक्य नाही. ऱ्नोंर्तांवानें चरित्र“
ळिद्दिण्यासाठीं साधु सह्पुरुपाचीं, आया बहिणींची, वैद्पुरुपांचीं
देज्ञमकांवीं, तमासा’गेंरांना लाजवणाऱ्या ज्ञलुंदांनीं निंदा
करावी लागत ह्या चरित्राचीं व- ह्याच्या अनुयार्यं’ व, "_क'व महिमा
वर्णांवीट्र एक गोष्ट खरी कळी, अज्ञानामुळे- जोव्ब् ।। या नांयावद्दल
जो अना र नव्हृतप्, व सरॅयसमाजिष्टळिष्व्या चांगुंळु 'णळावद्ल- नसली
 (३)
वरळी त्यांच्या कमार्लप्च्या हृलकट मनाचीं अळी खात्री नव्हती ती
_पटुफदृ देशाच्या दुप्मानाते नुकत्याच
प्रा’सेंद्वा केतेढ्या पुस्क्कामुर्के सखी. त्यानंतर मात्र जोतिवप्सवर्वी
माहिती मिळवण्यासाठी म"। खूप खटपट करण्यास सुरवात केली.
योंरपरुपचिं चरित्र कळण्यास कठिण नसते. त्यांच्या कलैव-
मारळीनें व थोरपणान सामळान्व ज्ञनसमुदळाय वेढा होऊन त्यांची स्मृति न
कळत चिरेजीव कॄरळीत असतळो. थोर परुषांच्या गोष्टीं, अख्यायिका
शतकागुशतक घरोघरी तडोतप्डी सांगितल्या व एवढ्या जात
असतात. अगवळी सामान्यपणे प्रासैद्वा असलेल्या मनुप्याचीं गोष्ट
"घेतली तरळी ह्याच्या घराण्यात तरी त्यांचे गुणगाण एखादी पिढी-
पर्यत सहृज चालते. दुसरा मागें द्या थोर० पुरुषाची ग्रेथसपत्ति,
तिसरा माग तरॅकळाळिलन नृचपत्रे व चौथा मागें प्रत्यक्ष द्या दिबेगत
मनुष्याच्या सहृवप्सांत दिवस कळाढतेहैव् कोणी वयात असल्यास
स्थैचिकडून माहिती मिंळ’ळिकी. साधारणपणे इतक्या मकप्रांनीं कोण-
त्याद्दि माणसाचे चरिंत्रासंबँर्वी माहिती मिळवितां येईल. ह्याचप्नमर्णि
म"। नेते दोन महिने या कप्मळासठीं रवचीं यातले व या जेंगंतच्चा
चित्रित सागरचि तळाशो' मणी, कांचा, कांटे `वॅरै1`र हैं। कांहीं
सांपङते ते पुर्टाल पानांत वाचकच्चिळासळाठीं मांडून ठेवले अहि-
सार्वेजामेकक्या हिताच्या प्नश्नचि वेळीं प्रत्वेकॉंन जाद्यामिमान
पक्षाभिमान, या गोष्ठी सोडल्या पाहिजेत. याच बुर्ड्नि जेंळातैप्ब्ग्नि
खरोखर कोट्यावधी अडाणी तेतकग्पांवै उद्धारासाठी, कांहीं काम
कर्वे असेलतर `वचिं स्मारक हेंणि जरूर असे वदृटूनच त्यर्चि
चस्थिचीं मळाहिऱ्न् मिळवण्याची मी खटपट केला, परंतु दुर्देवळावळी
गोष्ट कळी, मी नक्कीच असलऍया या बोतिजींवित सागराचे तळांर्शी '
 (' ४ ")
. गोव्यावट्रॅलतळा गाळ
वर. प्रकम्शांत अळाणोप’यैतच माझें अग इतके ओंरकश्र्ते नेते व
ह्याच्या वळाणीते पाहे। मस्तक इतर्के निवडून" ग`र्ल कीं, तेंप्गळाळ डबे…
ड्रु।त आणण्यापवळीच होतांवून टाकुन द्यावा अस मला वाटते. परत
केवळ देशाद्देतळाकडें लक्ष ठेवून पारख करण्यासाठी तो मूज्ञचि पुढें
मांडण्याबें मळी धाडस करव्त आहृ, चस्किमंथनटॅतन सवर गाळ हातीं
अळाल्’यानंतर एक मी वप्वय उच्चळारल व ते म्हृणजे ‘सरवशेंळाघक फसल‘
हेंड्रुळोव. ह्यानळी' जो ग्ह्रळोरवया पह्करला त। अगर्दीच हीन द्जळीचा
आहे. पुतळा करण्यासाठा ह्मणून नांव पुढें करावयार्च तेंप् चाणींनें
ळिहृववैते, क्रुक्तींते बुद्वीनें कशान तर। उज्वल असावयास पाहिजे
।तप्. परंतु येथ सवैच गट।र गंगेचळो वळाण ! सद्वसमाम्’बेष्टांना पुत
ड्रु’यासाठींन माणूस शौपळावयाचा होता तर मग फुल्गाढून
मेप्ब्राह्मण मत्तिपप्लक श्र। “छत्रपती शिवप्र्जी महाराज
यांना पसत करावयाचे होत. पर'बु नाचे पेंप्ऱ्यांनारवराउय संस्थापक
।"ज्ञवयासळारखा क्षत्रिव वीर कसा मानवैल. ? पुतळाकप्णाचा करावयाचा
व्या पुरुषाने स्वत: च्याकतवगारळीते इतिहासाच्या, ।"नर्ज‘प्व प।न।न।
सजीव करून ह्यात रंग भरला, अशा कीर्लिक्याते उरतेल्या मळाण-
साचीं जिवंत रमृतेळो पळाहृण्यास मिळळावळी म्हृणून तशा माणसाचे
पुतळे उभे करळीत असतात. ’पर'तु व्यचि नांव इप्तेहोसांत
तर नाहीच पण अवघ्या, वळोन तपांत, ह्याट्व्या गांवांतून
नव्हे प्ररंगक्ष राहूंऱ्या घरातून विरुमूतर्टि पुसून टर्को
द्रया' माणसाचा पुतळा उभारण्याचीं सूचन‘ करणप्ऱ्मांच्या
अकलैची तारळीफ करावी ॰॰`।"ततफा थार्डा`च आहे.
"
 ("/)
“जोतिनांच्यातेळची त्यांच्या‘घराण्यांतोल फांहळी' माणसे आज ह्यात
आहेत. पण त्यांना या कुलदोपकाचीं कांहीं माहिती नाहीं, माहिती
असण्याजोर्गे त्यानें-फांहाँ केलेच नाहीं, व जे केले ते सांगण्याची
आम्हांस लप्ज्ञ वाटते असे ते म्हृणत आहेत. अशा पुस्माचा
पुतळा उभारला जाण्याची इच्छा व्हप्वळी नाट्व वन्य आहे
फाळार्चीट्र मृतम्चळी निंवप् करणें पाफ्आदे, हैं नळामहँपणावै लक्षण
आहे. प'रतु जे मी लिहित आहे ते अगदी प्रामाणिक देज्ञहितवुद्वीनें
ळिप्हेत असल्यामुळे मला कांहीं पळाप लागण्याची भीति नाहीं.
षुतन्’ऱ्याचा फाल्गुनमास
सुरू झाला नसता॰तर फुल्यांच्या नामोंच्चाराचीं कोणी तसवळीचघेतळीं
नसली, परतु आतां सत्यसोवण्याचा खरा प्रसंग आला आहे.
वोतीराव अप्नसिद्धां असते किंवा द्यांनीं कांहीच कैहृठ नसते तरी
देखील कवळ कांहीं न करण्यानेंत जर लाकप्रिव आहे तरी देखील
’त्यांचा पुतळा उभारण्यात कांर्दीहृरकत न‘०हृतेंप्. परत जोतळी जीवित
सागर मथनांतून जो
चिंरवल बाहेर निघाला
आहे तो निवडून पाहिल्यानंतर देखील त्यांचा पुतळा उभारण्यात
समति तेणें प्रामाणिक मनुष्यास शक्य नावृं. मी एकुन व मानून,
जमवतेवया माहितीवरून असें अगदी रपष्टपणें सिद्ध होत आहे कीं,
जोतिबा हे हिंदु वयाचे रक्त शोषण करणाऱ्या
टुंऱ्स्किस्वी पितनऱ्याचे एक हस्तक,
होते. मिंशनद्ग्‘ग्‘चे तर्फे, हिंदू धर्माचे लचक तोंङणारे नक, हिंदू
वमचिं प्रतूव शत्रू; हेच ह्या माहितीचे सार अहि.
 (६)
जोतीबांनीं प्रत्यक्ष वनौतर कल होते किंवा नाही याचा पुरावा
अद्याप मिळाला नाहीं. तथापि तीलवकरच मिळल, पणते ल्फिर्ली
दिंदू घपाँविण्द्धक्कां
साड’लेळ
’एक पगारी प्रचारक होते ’हो गाष्ट त्यांच्या अ`ळिरतरव|इतकी सत्य
आव. तेव्हां अशा रवघरैशत्रूचे 1छिंरमळारक म्युनिसिमाछिटॅर्नि उमें करणें
स्हूंणबे हिंद्रुघमौच्या पुडद्यावरर्में येशू ख्रिस्ताचा सांगाया उभा
करणें होय… हैं घर्मंद्र्'हृचिं पालक `पुणे म्युप्नसिमाळिलटॉचे रवप्मि-
मानी समासव तरी माहिती मिळाल्यानंतर करणार नाहीत असा
मलप् मरवसा आहे. मिळविष्ललळी माहिती सामार आहे. फक्त द्योती-
यांच्या घमाँतरांचीं नोंव अद्याप सापडली नप्र्दी.‘ त। मिशनन्यांयें
हातून या वेळीं मिळणे कठीण आते आहे. जौतीया'नीं घर्वांतर
देसांल कते होते असे माद्रोसाहेवांनीं तींडीं बोलून यारववते प’रपु'
पुरावा मात्र अद्याप मिळबतां आला नाहीं. सत्यशोधक समाजाचा
पुण्याहेंनें व ’

तो मिळवून लवकरच उतेडांत आणीन असा मरंवसा आहे.ह्या पुरावा

जरी नसला तरी नृस्कोचा जो चित्रपट पुढील उपलव्व माना-
वर उमटल। आहे. तो सुद्धा त्यांचे वगडाचे प्रा’र्तांवव उटवण्याच्या
विरुंद्धच साक्ष देईल. जातीत्रा हिदुवमन्वि अग होर’
पळून कर्डिणारा _
' अरतनींर्तीळ निखारा
होता. मिज्ञनऱ्मांनीं हा निरयारा प्रतीत कला,'॰`॰ "त्यामु`ळे"ळाहुंदु
वर्षांचे अपरा‘मेंत नुकसान आलें हें सिद्ध: होत असतां त्यांचा
पुतळा उभारलप् जाणें हा हिंदु धर्माचा अपमान आहे. या वमळीचा'
 ’…
अपमान पुणें म्युनिसिपळाल्टिचि अकढ्यान समासव करणार नाहीत
_असा मला पक्का विश्वास वाटतो. जोतीवघिळा ज्यांना पुतळा आजच
हवा असल, ह्यांना… सरयसमग्विरटांना गविंप्गांर्वी मिळणाऱ्या तमाप्
शांच्याग्पैशांतून
फीठेद्दि समस्मिष्टांच्या उफिरङयावर
ते रमारक करावें. हिद्रुघमेंद्वष्टवत्वि स्मारक हिंदुच्या पैशांतून यावे-
ज’ळिनक जागीं होणें सवय नाहीं. आरशांत वैहृरा पाहिल्यास निवप्म्
रवतऱ्च्या मनाला व्रते याटॅल इतके तरी रूप गोड असावे लागते
परंतु द्पेंणांत रूप व६ तीन थोवळाडावरळील छपन्न डाग ज्याच्या
मापप्चीं`गलला रमृति जागृत करतात, ल्या सडवया शींलध्'या
माणसानें आपला चहेरा आरशांत डोंकळावयाच साहस कपँळा करू
नये. व ते केतेच तर ।नवप्न द्यावे वर्णन`शजळाऱ्यांस कया स।गून`य.
कप्रण रयाछा प्रत्यक्ष स्वत: च्या प।प।चै। द्रुगैघी येतच असते. तेवढाच
भ्तेमाचा उपदेश सरवसमाजिष्टत्तिप् करून व इतर मूहुंप् माचफांन’
पुढील पानातील जोतळावचिं चारत्र वाचून पहोण्याचीं वि'नति करून
विषय प्रवेश पुरा करतो.

क० जातांना फूल यावे चारेत्र

झु … ळे ळे ० `

चारत्र नायक जांतीया फुहेंव् यांबेपवजचि मूळ गांव सातारा

जिढ्ह्यांतील कटगुणहे होय. यांचे उपनांव याऱ्हे अस होते. कट
गूण येथे चरित्र…नायकप्चे पुर्वज चौपुते`होते. तेथें असतळानांच. द्योती
यांच्या पणज्याँवै व… गांव कप्ममार क्रुळकण्यचि भांडण होऊन, त्यर्नि
 (८)
कुकॄकफेयीचा- खून केतहुं, अशी उपलब्ध असतेक्या सत्रे चरिंत्रा'त गोष्ट
आहे. परत सर्वच नरिमें एका ठिकाणाहून उगम यातला अस‘या-
पुळें फरक असणें शक्यच नाहीं. परंतू खून केला कां, तो पचवला
कसा कोंरे कांहीच विश्वसनाय माहिती मिळत नाहीं. सदर पणबोननिंप्
पुढें अ।प`ल गांव सोडून पुरंदर तप्ड्रुवयांत खानवडों येथे वरती केली,
परंतु तेथें उदर निर्योहाचळी क्लिप साय नसल्यामुर्के बोतळीयाचप्
अप्जा सटयाजळी उर्फ है।टीया माते खानत्रर्डप् सोडून पुण्याचो वाट
धरली. पुण्यास नव्या प'ठेंत सटयाजंचि माया असते;: हे राहात
होर्हे. त्यचिकडे येऊन ते रप्तहेते. सटयाजीस`यथें र।णूज।,ट्टाष्ण। व
गोविंदा अ`स त।न पुतग झळि. मुलांच्या लहानपणीच
सटयाजो यारढ्यानेतर र।. झमद्दे यांन'ळाच मुलांचे पोषण टेंनड्रेळ. प`रतु
पुढें क्रुष्णप् न गोविंदा दुवेंतेबो वियाल्यूंळामुळ अगड्यांनीं त्यांना वैग`ळ
ठेवले, व रप्णूजळीस मात्र घरांत ठेंऊन घेतले. राणोजीं चागुलपणमिं
` सद्दिह्र’यापुळें पुढें झगङयचिळी दौलत त्यन्विपद्देड अप्ळी. त्यांनीं राणाजीलप्
वत्यन्च्या मावाना अप्ळापणाचा घेदा शिंकवला`द्द्यतळा. रप्णोजींत्यांत
क्यों होऊन फुलांचे पोशाख वगं`र उत्तम करूं लागला. कृष्णा आणि
गोविंनचि लक्ष मात्र र्घद्यळापक्षां
उडाटप्पूपणा करण्याकडे
जास्त होते. रप्णोजोचाज पोशाख… पेशव्यचिकदे जाऊं लागला.
एकदां रळाणोजींना फुलांचा पोशाख इतका उत्तम साधला होता कीं,
श्रीमंत पेशवे फुलांचेच घळोतर नेरनुन व इतर पोशाखयातून द्रयारला
गेले. व त्यांनी खूप होऊन रप्णोजींला मागणी ममाण्यास सांगि
तते. राणोनप्च्या मागणीप्नमाणें 9५ एकर जंग्।।न_`दु।थाळ रक्प्रगेटप्'
'.पार्शी श्रीमेत।न॰।`द्'ऊ कळी.त। अमीन आज तणायत श्णूच वॅरेंप्जाकद्वै
 (९)
आहे. व त्या वेळेपासून रयार्वे मूळचे गोंऱ्हे उपनांवृ जाऊन हे फुले
झाले; व त्यांना गांबांतद्दि चांगला जन वसला. रार्णोजाच्या नांयाचा
जरळी वाट्याला झाला असला तरी कृष्णा न’ गोप्क्दप् हे दघि
अर्थांतरी तरंगत होते. ’ `॰
राणोर्जाला सुस्थि’ते मात हैं।तांच क्ष्यर्नि भावांना उद्येळागफ्रा लावून
दिठें. शुकयार येठें‘त क्रुष्णप्लाछूतन्यि द्रुकप्नकाढून दिठें, व गोविंदा
मुदव्यास येतप्साठीं जाऊन राहिला. पण तेये ह्याला बूट येऊन
ता परत पुण्यास येऊन र।ळिड्रुला॰ एकंदरीत गेंप्‘चिदसयांर्च आयुष्य
सप्यारण हृलवया पतोचच होते. अशा स्थिनींत गोंर्विदरप्यावै पेठीं
पुण्यास इ. स. १८२७ साली बोतौचा जन्म झाला. सटयाबो
पळासूनवेश नृक्ष घरतयास तो पुदप्तप्नयाणें आहे. ’
सटक्प्जी
_… | ……
।…
र।ण।ज्ञ।
।
कृष्णा
।…
› या।वद।
|। ।
। |
बाबाजी ' जेंस्तिया
{ ’ …
। ‘ मुं‘
भाऊ ~…महृदद्व
*. `
याबुसक्फुल (म्यु॰कीं.)
. न्…- ळंत्
विरॅक्नाथ स।त।।ळाम्।.
, जाताचा जन्म एकंदर हूंलास्वीच्या स्थितातच झाला व
एक वयाच्या आंतच या पुण्ययान पुत्राचीं म।त। मोंक्षाव्या
 (१०)
मांमौला “लागली. सहृजरळीरया’बोतळीचा सर्वे मार गेस्विदरावप्वर पडला,
व तेहृर्मीच्या अवुमयामयाव्प् पायाच्या पांपरुणाखाळीं’ बोतळो याळपर्णी
बराच उड्रुखूत शाला. खापें प्याव व पेंप्रांत उइप्णटप्पृपणा करावा
येवदेंच बोतौस्र ठाऊक होते. घरचे तप्यारण दारिद्र्य हेंग्ते. तथापि
बोला हा यापप्चा लाडकळा मुलगा असल्यामुळे त्यफ्रागंप‘र्वेदरान
फार जपत असत. मापक्या मुलानें‘शिंकून मोठें' व्हृविं अशी कांहीं
यापाचीं वियेष इच्छा नव्हृर्तेप्. तथापि ८ ते वर्षी जोतौला मराठी
' _शिंकभ्यायाठा शाळेत यातहें. ही शाळा वहुघा मिशनऱ्याचीं
अस।न_। गोर्विरावचिं ह्या वैळनें घर '
पेचहैंप्द मिशनजवळच
- मोंठ्या'ज्ञ पहेंत होते. तेथें शाळेंत यातवें तरा वोतळीचप् अभ्यायाकहे
विशष अप्ढा नव्तता. रयार्ने शक्य तितका शाळा टाळण्याचा
प्नयरन करावा, व यापप्ते है।जन्या प।ज्।।ऱ्याच्या अळाप्रद्दानें ह्याला
शाळेत येऊन वसयार्वे असा कम चालला होता. जोतळीला शाळेतून
काढण्यासाठी गोविंदराभंव्या फॅळाणी याभ्हूंण फारक्रुनळानें फार
खटपट केळी असें कांहीं घोफांनों ळिलाद्देठें माहे. पण याला पुरावा
कांहीच नाहीं. दु।“नयेये यास्मिन मतेर्वे'दरायाच्या- पाठीत चिफटर्ले अस-
ल्यामुळ त्यांचे घरीं फारकून असणं शक्यच नव्हते. स्वत गोविंदराव
येझ्याया फिरत होते तर कप्रव्द्रुन कोणत्या फायासळाऽ’द् त्यांनीं मुं-वला
होता ’ कांहीं झुळालैं तरी ज्`।`।र्जू`।वै शिक्षण पंधरा वपपयेंत वि`राप
फांहाच शाहें नाहा. वरचे खान, तालामयाजीं करावी ररयान
चाव्'व्र्तां चाततां पे।र।स।र।ना टपल्या मारीत हिंडऱ्ये एवढाच बोतव्चा
उद्योग होना. तथाग्’पें त्यांचीं बुद्ध मात्र चांगर्टा होती. जातौला
इंमनळी शिकवप्याचीं खून’ना ळिजिटयाहेयानें केळी '…वृंया‘ऱ् उहेंख
 (.११’)
अहि, पर’त बोतळीच्या क्लिनन्यकिया सह्रयासान'तरच हा योग
पडून अखिला अहि,
नोताच्या जन्मापूर्वी नुकतेच पुपयास
_ मिशनऱ्पांचे पाम
पसर’ब्र लागले होते. परंतु त्यांना येते जुन्या ब्रप्ह्युण काँकडून
बराच त्रास होत होता, याच सुमारास पुणांत मळीठगंन येठत क।॰हो
मुलांची पळयापळवो झालो व हिंदूलाकल्जि फार अस्वस्थता माजली.
नवीन आतेते काळया हूंरम्यावै येझुंपुत्रच मुहें पळवळीत असळायेत
अशी"।हूंदूंवीं समजूत होती. त्यापयाणें एके दिवशा मळीठगंज पढें-
तौल एक मूल हृरवठें व त्यामुळे लोक बेद।ल झुबि. तेव्हां बोती
मिनानऱ्यांकदे`मला व तेथे बराच वेळ खतपत केल्यावर`जातीते त्या
पव्तर्सि नेकळाम झालेल्या लोकांना शांत करण्याचा प्रयत्न करून
ष्ळेंर्

त्याने मिशनरी लोक अगर्दी निर्दोषी अहेत अते वनप्पते.

या वेळीं एक याग्ड्णगृहृरथांनीं मिंशर्नाग्याकडे जाऊन चौकशी करऱ्
ण्याचां पसरत केला, पण त्या चौकशीत मिशनरी लोकांनी उड्यानॅ
ऊझ्वीवीं उनरें दिळीं. व्यापुळें मिशनस्वि दोषी असावेत अशी
खात्री वाटन ह्या गहृरथाते पेठेतीलळेलाफांस तते सांगितळें. ही गोष्ट
बोत।ब।स॰` कळतांच व्याते ळिमशनन्यावो यानृ येऊन प्रासणांस शिव्या
देण्यास सुरवात कला. पण पेठेतील लोक फारच. सतप्पछ असल्या-
मुळें ते मूळ… र।३ ।देवसांत परत सोडण्पांत आते. पण जॅर्तायापुळें
ङ्मल्लाप्वरळीळ प्राणांळा‘तेक संकट टळलॅ अशी मिशनऱ्यांचीं खात्री
होऊन ते नळोर्तांयाला फार नांयाजूं लागते.
जोतळीच्या परावदूमळामुके मिशनरी थोडे क्या’ण्ळो झालेच होते. हाणून
अग्नि या तरत्रुण अक्कट्व क॰।कर।ला इंमजळी ।"शकविण्पखी व्यवस्था केली
 (१२)
या संघीनप् फायदा घेऊन त्यानं पायाला मिंशनऱ्याकडे नोकरीस
लावून ।"दते. हूळी नळाकरळी याळीपणाची हातीं. पण चचमळो'नतीं यागेंत
कळामासठीं गोविदरायास लाक्ते कां फक्त झाडे, नींवयेहें पुरविण्यावै
काम त्याकडे होते हं नक्कळी कळत नाहीं. मात्र ’
॰ - मुलागुळें वापास येशून्या आनारति
प्रवेशमिंळालापरवत न`।त"।व्।। नूढइष्टाकण्याचढकूर चचींतविंग्नजी
शिकण्यप्स जाऊ’ लागला.…
ज्ञर्तानें शिक्षण २ वषप्पेंक्षां जात्त साते नाही. तथापि ह्याला
मिशनचांट्वेंथीं इतका दृढ परिचय झाला का, तों पुढें अळाजेन्म
टिकला न साऱ्या आयुष्यभर जोतोंच्या र्जावनळाचीं काळजी… येशूच्या
लाङक्या दूतानींच येतळी. जोतीच्या अप्युप्यांतळुप्ढें जो
व्रह्मदेद्मची अरवेड रेषा उमटली _
तिचा उगम येथेंच झुग्ज।,: पप्ट्रळी बोफांनप् अ।॰रम"। आ’रमळी' जर
कण्याव’डून त्रास व ह्या पोचली असेल तर ती त्राह्मणांकडून
यामुळें ही याह्मणाचळो जात यादवांच्या डोळ्यांत फार सतत
होती. व तीच गोष्ट
, _ स्मिस्ताळेंतेव्या टें जोतौते ,
उचलला. यावेळेंळा’ नीतीची विशी उलटून मि’शीं कुठली होती.
पाद्वाचाव्या सहृवप्स'ळाते' त्याला हिंदूघम, हिदृटुंपमाज. आपला रद्दाहुंगो
आपल्या नायफा य। सर्वे गोष्टीं त्याज्य वाटू लागल्या ह…ळात्या.
त्याच दृष्टीते आपण अगदी साहेबासारहुंते असाते असें वाटू लागते
होते. यामुळ त्याच्या जार्तीत त्याला कोंणंळोतेत नते तासाला त्याचे
नातयाहैं ह्यख्रिक्तींझाला असेच समनत असत. या मोकाट
वप्नाणुकणुळें नोतळीला जातींच्या अप्सऱ्यास अस्निवाबैलागते.
 (१३)
या वयात पप्द्याच्या सहूंयासानं साली पूण प।द्र्।ळला व ऍयळाच्याळं
पुढळोत सर्वे आयुष्याला शुद्ध मिशनरी थाटळाते वळण लागते. ’
नोतौचळी प्रत्येक कामगिरी शुद्ध मिशनग्यालाळिहृ मागे टाकणारी होती
हे हुंयळाच्या कामगिरीचा अभ्यास करणाऱ्याला सहृन कळण्यप्जेंगि
होते. वयाच्या २५ व्या वर्षी बोतोंयाचे सावज्ञनिक आयुष्यात
सरयात साली. त्यांचे शिक्षण इंग्रजी २ वर्षे व मराठी ५|६ वषं “
झाते तेवडेंच. या ’रवैर्राज ब्यान स्वतंत्र ।"वद्याव्यासेग असा व।ह्ऱ्"।
केलेला नाहीं. पाद्र्यळावडून त्यांना ते कांहीं शानामृत मिळें`तवढ्यावरच
त्याच्या विटूते‘ते दुकान थाटते जात असे. प्रथम ,ऱ्`।।त।व।नीं मुला-
मुलींची शाळा काढला अते म्हृणतात. पण ही शाळा जळोत"।प।नीं
काढला क।, मिशनऱ्यांनीं कप्दून बोतीयाकडे तिचे चातकत्व दिते
याचा निणेय लागत नाहीं. बोतोयाकडे प्राथमिक पाठ देण्याचे काम
होते. मुख्य शिक्षक इतरत्र होते. यावरड्रुन व इतर पुराव्यावरून
.मुलाचीं शाळा बोतोवळाते काढली नसून ते मिशनऱ्यांच्या
मेंदपाळाचे काम
करीत येवढेंच सिद्ध होते.' पुढें मुद्धां १८५२ मध्ये, सरंकाऱळी सेतौते
बोतोंचा बो जाहीर सन्मान केला ,द्याबैळीं देखील, बोतोंबांनीं स्रो-
॰ शिक्षणाप्रळीरयथै स्वतंत्र प्नयह्न केते ह्युणून नव्हे तर स्त्रळीशिक्षणाच्या कामात `
जी मदत केलो’त्यावद्दते'द्द्य सन्मान आहे अशा अर्थार्ची माप’हेंव्
करण्यात“ अ।ल"। होतळो. उलट. शालबोडीं जी _दिळी गेळीतों
मानाची नसून हिंदू पमाँल्फि बोतळीयानीं बॉ पर्पिकेळीं तीं
क्षांकण्यासाठीं ।"मशनणांनीं हृ। प्रसंग पड्रुवून अप्णला असाच त्या
वेळीं सनैत्र वोळया होता. मुलींच्या शळिप्रमर्णि त्यांनी ६८४८
सालीं' मरा'ठ लोकांसाठी बुपयारांत ।मड्यांच्या याड्यांत शाळा
 (१४)
काढला. हृ"।च…` जोतळोबांचीं पहिली शाळा असावो. यांत मुळीद्दि
घेत असत. प'रतु
॰ अस्पृयैयांना मात्र यांत मुभा न…व्क्तीं.
जोतळीर्मानीं आपल्या पलोला शुद्ध नव्या थाटांची ननवण्यासाठीं
खूप स्वटपट कळी.
आपल्या बायकळोमें मिशनरी लाकृच्चिया कळपांताल इतर सियां-
प्नमार्पो ळिशकळाव व वळागवि म्हणून जोतौबानीं च्या पतिव्रता स्रोचीं
फार छळणूक कळी. पण पतिव्रतम्घमीस अनुसरून ह्या साध्वोर्ने
पतीच्या शब्दाला मळान दिला व थेंडिते’ शिक्षण वतर्डेठें. येवढ्यावरच
जोतोयानें कसॅतरळी समाधान मानून घेऊन आपल्या लीला तिच्या
मर्जीविरुद्व आपल्या वरळीवर तौ शळित पेंऊन जाऊं लागला. या
मुळे वजोवींच्पा अवांतर अघर्मो वतेंनप्मुठें बाप तेकृचि बरेंच
भांडण झालें. असो.
जातीय! स्थिती मिशनऱ्यचि सेगतीन ।दूंदु वमाचीं निंदा करी
म्हूणून लोक ह्यांची टर करीत. व आपठीं माण'सै जोतौतर्फे बाट-
वला जात आहेत अशा समबुतळीनें सर्वजण त्यांना पप्ण्गांत पहात
असत. पुढें बोतीबांचीं शाळा त्यांच्या ववॅणुक्रीमुतेऽ: लवकरच बंद
झाली. नंतर अरपुश्यासाठीं त्यांनीं एक शाळा कप्ढ्तळी. वरॉळप्नमणि
तिचौद्दि वळाव् लागलो.
- या नेतर जातोंवपि महृह्कप्ये म्हृणजें व।मम।ग।ला लागसक्या
।"वथवप् स्नियासाठीं आश्रयस्थान उपङच्गेहूं होम. जातीवांच्या सत्रे-
क्रायळाचीं, मध्य'रेषप् पाहिली म्हृणजे त्यांतील इंगित वरळोवर कळून येते.
’ येथून तेथून सर्वे
 ट्र१५)
पिशनऱ्पचिंप्नकल‘
त्यांच्या क्रियेत दिसते. .तौदिं आपल्या समाजाची › सुधारणा
करावळी या वुद्वीते नव्हे तर आपल्या र्पोटापाण्याची ’ काळजी
घेणान्या येशूच्या दूतांया खूप ठेवण्यासाठी होय. स्वत:च्या घिचा-
राते किंवा विद्वतेते अप्पहे'ऽ ध्येय किया तत्वे ठरावेण्याइतक्री
मनाची प्नपळुम स्थिति जोतोंबांचो झुप्ळीच नव्हृर्तीं. म्हृणूनव ।,मेश-
नऱ्यांपदें त्यांना खुप करतां येईल अशा गोष्टींकराव्यात व 'अ।पल्या
लोकांत आल्यानंतर त्यांच्याशळी गौड गाढ गेंप्ष्टी कराव्यात अशी
त्यांची द्रुटप्पी वृत्ती होते]. अशी स्थिति असतांना देखील लांनप्
कॉहँळा वमलवच्ते मिळाले होते. आज मुडां साहेब ह्यणतचि बो
आवर फिल्येफांना वाटते व त्या तशासाहेत्रांशौ _अप्पठीं ओळख-
देस्व असावी म्हृणुज्ञ कित्येक झुरणीस लागतात त`स॰ महायान ह्या
वेळीं असल्यास आश्चश्र्प्ळा नाहीं. परंतु बोतौचे खरे' अतरंग कळतांच
‘त्यपिकॉं कांहीं लोंफांनीं ह्याचा घि: कार केला असे न्हृणतळात.
जळोतौवै सहाय्यक ला. विश्राम यानांळाहें पुढें पेश्चातप्प होऊन
व्यांनीं सत्यसयाज वगैरे गोष्टींचा खासगी रर्तिनें मित्र
मेडर्कीपाशां र्निषेप कला अते' समजते. शप्ळांचा खटाटोप
आटोंपल्यानतर जोत्तींवांगीं विपया -चिपर"।त आचरणावर पांमझ्या
घालण्यासाठीं आश्रम उघडला. हा आश्रम ह्गांनी’ सदूड्रुच्छर्ने कळाढला
असण संभाव्य आहे. परंतु फीणह्यराहृ सियांवो मे।ष्ठघतलळी म्हृणबे
तिच्या वरळोवर द्रुरळाचांर व दुष्ट गोष्टी चिकटतात. विघवप्श्रमांत ती
पहिली वाई घेतली"।तचा व आश्रमाच्या बालकाचा पूर्वीपामूनच
ठा"क सेबंघ नव्हृतप् असे ’इणतात. व तो वाई यांच्याकडे राहिल्या
नंतर गर्भवती आहे अते आढळून आल्यावर पुढील प्नसैग टाळण्या॰
 (१६…)
साठीं जें।त"।व।स आश्रम उनङणें माग पडते. सवर वळाहैंच्या पेंप्र्टीच
यशवंत नांवप्चा मुलगा झाला. व तौटुंआपला मानसपुव म्हृणून ह्यांनी
जवळ याळमला, या विघवांश्रगांत काहीं माया येऊन प्रमूत होऊन मूल
ठेवून निघुन गेल्या. पण एका याहैंचीं प्रमूतळीझाल्यानंतर ॰`तिच।मुळग।
ख्रिस्त्यांनळा द्ण्यासार्टी जें।’त।व। माग्'यू लागते. परंतु रंयळा याईंनें तो
देण्याचे नाकारले. ह्यामुळे ह्या याईंची व जेंप्तीवाचीं वरींच वग्द्देय्
शिवीगाळ होऊन यिनवाश्रमाचा याज्ञयारा तेथेंच उडाला याप्रमाणें
सव उद्योग अ।`ट।पक्य।वर द्यांनीं पुन्हांपप्द्याकङ उघड नोकरीनरळी
ती आमरणांत कळी. या नोकरोंत असतानाच १८७३ सालळी' जेंप्ती-
बुवांनी आपल्या आयुष्यांतौलजीं महृतम कामगिरी न्कढो तीम्हृणवै
ख्रिस्किग्नंरैतगेंत सत्यशोधक समाजाची स्थापना झी होय.
सव्यशळानक समाजाची स्थापनाकैल्यानंतर जोतनृवांनीं आपला हा
असरळी पथ व॰।ढ।"वण्य।सळाठ"। गावांत ठिकठिकाणी प्रयत्न करून
पाहिला. पर'तु सहृज घमैंप्रवुत असतेल्या' लोकांना जेंळातळीवचिं हे…
नवे खुळ पटेना. जेंखीया आपल्या बैठकींतल्या माणसांना तेव्हां
आपल्या समाजाची द्वेषर्पोरेपूरित तत्त्र्वे गोंड मर्षित र'मवून सांगू
लागले तब्दां त्यांच्याच झ्ष्टमित्रर्ना संतापून जाऊन जोतौवत्विळी प्रथम
सौम्य शव्बांनीं कान उघाडणी केली. पण तेवढ्यानंद्दि जेंप्तीवप्
आपला हूंट्ट सोडत नाहीं असें पाहून काही माथफिरू"।
_ › जोनीवर्चिप् चगिलीच खेय्रपुजा
व।_नळी. पुदेंपुढें' तर जेंप्र्तांव'ळाच्या घरातल्या व घराण्यांतल्या मंटुळींनीं
‘श्य।व्य।श।॰रप्व्ळी व्यवह्मराचा सबंध तुवां तोंडून स्राकला. यावरून
सर्वे जनसमाजांत जोर्तांबांना काय मान मिळत असेल याची कल्पना
› याचफांनों करावी .जेंप्तींयप्च्या अड्यांन व्यळिवळां है। लीन" होते ते पुढें पुढें
 (१७)
आपणांस सऱ्यशेंळाघक म्हृणत्रून वेऊं लागते. याचे कारण जेंप्तांवेप्
मार्फत त्यांना ,मिशनरी लोकांकडून तनखा मिळत असे, असें ह्या
वेळच लोक सांगतात. सारांश, सद्यशप्यक समाज या नांवेप्खार्ली ते
लोक एकत्र जमत असत, ते सारे एकआत वुटांळ, घर्मद्रोहृळी, दुरा-
वारीं होते, असे अनुमान कादृल्’यासते वळायगें होणार नाहीं. असो.
. सत्यशोनक समाजाचे कार्ये
सत्यश।वक समाजाची मुहूतै मेढ येवून त्या झेंल्याखार्ली बेव्प्
५|१० अनुयायी गोळा झालेले जोतोंवानीं पळाद्दिलैं वेद्यां दर्या
लोकांना वेळप्वेरैग्य।स।ठीं__जें।तीयाचे नांवेप्वर जे कांहीं ग्रंथ प्रसिद्धी
झाले ते ग्रंथ याचरें'न् असतां असे आढळून येईल कीं, सदर यय
हिदुघर्मीय मनुष्याच्या तेस्वेणींतून उतरत नसून ळिप्हॅणारा मनुष्य
क्लिळ ।"रवेस्तीच असला पाहिजे. जोर्तांवावे नांवप्वर मासद्व
झालेल्या या मंथामु'ळ बोतीवा समाजांत फारच अप्रिय होऊं लागले,
हूंसिवप्य जोतांना मधून मधून गोरक्षण, मातेपूजा धर्मग्रंथ या सेबंर्मी
निंळंशऱ्मक हृस्तपव’क वाटत असत, ह्यामुळें`लाक ह्यावर फारच रुष्ट झाले.
व एक वेळ तर अगदी अट्याचारावर प्रसम आला असतां केवळ
तों पुम्तकैं पप्दौ साहेंगांचीं आहेत असें सांगून जेंप्तां क्सिटुला.
जेंप्र्तोत्रानें एकनर ८।१ ० लहान मोंठीं परतक प्रसिद्ध केली.
गुलामगिरी हें पुस्तक य्हृणजे
` ‘ सत्यशोनर्फाचा पवित्र ग्रंथ होय.
अशा प्रकारचे मुकुंद ज्ञनिश्वर रामदास वगैरे साघुसजानांच्या र्निदेनें
आतषोत भरर्हेर्ते, एवदेंच नद्धे तर साक्षात आदिनारायण तेप-
शप्द्दे मगवप्नाचीं व त्यांच्या अवांतर कायाचळो अतिशय अळील व निंद्य
नप्पेंत व्वेळाळी केकेर्ले पुस्तक जर श्रोळिशवेछत्रपर्तीच्या काळी"काणो एकाचा
 (१८)
बोनींना सारख्या माणसानें प्रसिद्ध करण्याच’ग्' धाडस केठें अस्र्ति तर
त्यानं] क्राय स्थितो’ड्मलो असतळी हें वेप्चक्रानींच समजावे. संपली.
,समप्ब्रसरथापक गोंब्रह्मणविध्क्सक जोतळीरळायावो ' इतकींच काम
त। प्रचँड फामप्गेरळी _साळेंलो आहे. याप्रमम्र्णे क्र दिग्द्प्इंय्त`कल्या-
प्रयाण प्रचेड कार्ये, जनन मरणाच्या खुणांनीं`सरवेळेंल्या आयुष्यप्
च्या मर्यांद्रित कालांतल्ला १९ व्यासतफां’तील हा
मद्दाराट्राचा महात्मा नव्दै प्तिस्कास्मा
मुरक्रूया स्वाधीन झाला.
जोतीबुक्चिं मरण
क्योंक्विढ्या”
एके दिवेर्शी एक मराठा मप्ळ्करी‘चैडळा पीर विचारप्-यारॉसप्ठीं-
आळद्’घेस चालला होता.‘ मुखार्ने प्रेमळ्पणें हृरिनामक्का गजर चाल…“
केला आहे. “ अयाप्चेवे हुंल्ळारों सोन्याचा र्पिपळ् । अग्ळी रेंस वेळ
रेंडा जेंळि ।। असा अभंग त`। म्हणत असतां ह्याला विद्वद्वग्रे बोती×
बुवानें गांठढें वे ह्या अमेगाचा अर्थ विचारला. तो कांहीं इंग्रजी
।ठ्प्कतैला
" नड्ता, ह्यनिंकठिं चवै वयितठें होते ह्पेंप्टप्सळाठीं तळोप्तिरता-
ळलेला नव्हृताड्रत्वाच्या पाद्रोसाहेंवांच्या अळोळखी झाल्या नव्हृह्या किंवा '
ह्याच्या पाठीवर शालजोट्टयाद्दि ल्फि नब्दल्य ।. यामुळे साहृनिफच-
तळो अड्रुप्णी मनुष्य ज्ञानदेवे, दु।,कप्राम रामदास, नौ1`र संतांच्या,
वेचनाचे स्मरण करीत होता. परंतु पळाद्राळट्रेक्या जोतळीबाला`त वेरै
ते काढून त्याने त्या यारकन्यास तो मोंन्याचप् पिंफ्ळ किंवा
 (१९)
वोक्कारेंडा वेप्रवेवे नर्दातर द्रवेर्प‘प् नवरा मरून लग्न लावेणाऱ्यातुळशी-
च्याहृय्डफाचीं तुझ्या मळ्पांतौत मप्ळ तोंडून टाकतो. असे म्हंटले. तब्दां
व्याते जोढीयास अळाळद्ळीस बोलावले. माळकरप् पुढंगेला वे बोतीया द्रुपहूंरीं
नोप्क्सि अप्ळदांस येते. ह्यांना तो वारकरी लोकर` मटला नाही. परंतु
यांना मात्र तेथें पोहोचतांच हृमवेणांनॅ पछाडते. पुदें`तप् नळारकरा
आला व सोन्याचा पिंपळ पहाण्यास मजवेरळोपर चला असे ग्हृणूलामला
पण जोतींबास तां'या व श्गैड्रुकूप सोडणे शक्यच नव्हूंते. मला
पिंपळ पहाण्यास सवड बाहा. कर्ते तरी पुण्यास र्पोचवेग् म्हणून
त्यानीं त्या, नळारकग्याचप् विनवेणीं कैलो. वे ते परत पुण्यास आते.
सान्याचप् र्पिपळ पाहण्यास गेलेला हा पण्यप्रमप्वेळी पुरुष आळद्रोहूंन
} तो आला तो या पिंपळपाहूंप्ण्याच्या ७बिकप्रप्नें कायमचा पछा-
ड्रुला गेला. जोर्तारल्लाला या हूंगवे'णेळाच्या विफारांतच पक्षघात
होऊन सम म्हणावे लागते. वे अशा बु॰सवे स्थिर्तीत १८९० सार्ली
तेत्यसमप्ज संस्थापक, मिशनचांचप् हृस्तक, गोंत्रोम्हृणविंध्वंसक
असा हा
फाळ्या अत्सांनचा अघेर तारा
तुटून पडला व कुठक्यारेंया मटार गमन जप्ऊन विलीन झाला. ह्या दिवशी
जगांतलौ मोठी घाण निधन गेली म्हणून पर्जन्य राजग्नि दु: खाश्र टाळून
मूतलहूंवुन काढते. क्लितिवेडे एकचदु: खफारक वेर्ताष्ट्रख्रियापुरुप
याय मोंकलून सांगत होते की, आज वेरणी हूंक्कां साली आहे,
द्दिदुभर्माज्या अरत्तनै'प्तोंल निखारा आज विमला आहे !!! ' '
जेंक्विमृत्यूमुळेंह्यचिस्नेहो सोंक्तींफष्टीज्ञाढे.त्यांने
घरप्णें ट्रॅत्तिमरुंतुते बोतोला क्विसमजतहोते. हैयाहुळें
 (९०)
त्यांत्र्यपिफी अव्यविधोस कोणीच हृजर नव्ते. मित्रपिट्टी ५।२५
मडळी हृजर होत।,पणअ।न्नै` वेण्यळास लोणी पुढे होड्या. तेव्हां
जेंप्तण्बुयानी' जें। एक बिन वे।प।च। चि'रजळीक् पाळला होतां त्या
यशवंतरावानीं मडासि दिला. जेंप्तोंपुवांच्या म।`गं त्यांच्या समप्जाचो
चळवळ कशी चालली आहे हें यापुढे; प्रप्’सद्वा होईलच. मप्जच्या
तमासगौर सत्यलोपफांवेखन जोर्तांनुवेळाचीं पारख करूं नकप् अते कित्येक
म्हृणतप्त. परंतु“ तसा फरक करण्यचि कप्रण नाहीं. ड्तट्रॅहंच नहूंहे
तर गुरूला रेंते’मण्यासारस्वीच श्विणांची अवलाद् तयार होत अफुंहै
यवेदें सल्यमान वाचकांना झाले तस लेखकप्ला त्यांत समाधान अळाहें.