Τα Κτίσματα

Ψηφιακό Περιοδικό Εράτυρας

Δεκέμβριος 2023 | Τεύχος 4
 2

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

3. Σημείωμα της συντακτικής επιτροπής

4. Ο αρχιτέκτονας Αλέξανδρος Τζώνης, ο νεώτερος

8.Το Πηγάδι τ’ Αϊκάνορα

14. Ο Μύλος του Συνεταιρισμού

20. Η τοπική των αρχόντων εξουσία

28. Για την διατήρηση των σχέσεων των απανταχού Ερατυραίων

Συντακτική
επιτροπή 31. Λίγα λόγια για τα τραγούδια της Εράτυρας και τις
κομπανίες της

Πρόεδρος 34. Οι Επιστρατευμένοι της Εράτυρας στον Β' Παγκόσμιο

Πόλεμο
Κάτανος Ιωάννης του
Δημητρίου 36. Το Αιολικό Πάρκο στο Άσκιο και τα ανταποδοτικά οφέλη για
(ikatanos@hotmail.com) την Εράτυρα
Μέλη
41.Τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών
Παπαναστάσης Βασίλειος
(vpapan@for.auth.gr)
42.Τα θ’κά μας τα πέτουρα

Πάτκου Ευδοξία 44. Παζαρίσια μασλάτια της παλιάς Εράτυρας

(evipatkou@gmail.com)
46. Δραστηριότητες της Ένωσης Ερατυραίων Θεσσαλονίκης
Στρέμπας Βασίλειος
(strebas.eratyra@gmail.com) 51. Οι απόγονοι του Πρωτοσυγγέλου Αγαθαγγέλου Παπαθωμά
στην Εράτυρα
Φυτάκης Γεώργιος
(geofytakis@gmail.com)
52. Εργασία και Τεχνητή Νοημοσύνη
Νικολαΐδου Λίτσα
(litsaniko@hotmail.com) 55. Ιανουάριος: Ο μήνας του τέλους και της αρχής

Καρπούζα-Αγγελή Τάνια 57. Κοινωνικά

(tania-modakstyl@gmail.com)
58. Αποχαιρετισμός στην Καλλιόπη
 3

Εισαγωγικό σημείωμα

Αγαπητοί συμπατριώτες στην Εράτυρα, στην Κοζάνη, στη Θεσσαλονίκη και

σ’ όλο τον κόσμο. Σας χαιρετούμε και σας ευχόμαστε καλά Χριστούγεννα και
Ευτυχισμένο το Νέο Χρόνο 2024!
Η Συντακτική επιτροπή προβαίνει στη δημοσίευση του 4ου τεύχους του
ψηφιακού μας περιοδικού «Τα Κτίσματα».
Ελπίζουμε και προσβλέπουμε σε μια καλύτερη συνέχεια στο περιοδικό μας
και σας προσκαλούμε να συμμετάσχετε πιο ενεργά με τη συγγραφή
άρθρων. Στόχος μας είναι να βρεθεί τρόπος και η απαιτούμενη δαπάνη,
ώστε «Τα Κτίσματα», παράλληλα με την ψηφιακή τους δημοσίευση, να
κυκλοφορούν και σε έντυπη μορφή, ώστε κάποιοι αναγνώστες να μπορούν
να τα διαβάζουν ευκολότερα.
Καλή ανάγνωση!

Εξώφυλλο:
Λεπτομέρεια της εισόδου του Μεγάρου ΕΡΑΤΥΡΑ, στη Θεσσαλονίκη.
Φωτ. Β. Σ. (1989).
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 4

Ο Αλέξανδρος Τζώνης, γεννημένος στην Του Γιάννη Γκλαβίνα*

Αθήνα τον Νοέμβριο του 1937, είναι ένας
διαπρεπής αρχιτέκτονας, θεωρητικός της
αρχιτεκτονικής, συγγραφέας και
σκηνογράφος. Με καταγωγή από την
Εράτυρα, ο Τζώνης ακολούθησε τα βήματα
του παππού του – επίσης Αλέξανδρου –
σπουδαίου αρχιτέκτονα του πρώτου μισού
του 20ού αιώνα, απόφοιτου της
Αυτοκρατορικής Ακαδημίας Καλών Τεχνών
της Κωνσταντινούπολης, που άφησε με τα
έργα του το αρχιτεκτονικό του αποτύπωμα
στη Θεσσαλονίκη. Πατέρας του Αλέξανδρου
ήταν ο Κωνσταντίνος Τζώνης, καθηγητής
Βιολογίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο
Θεσσαλονίκης, διευθυντής ερευνών του
Αντικαρκινικού Νοσοκομείου στην Αθήνα,
όπως και του Υδροβιολογικού Ινστιτούτου
στη Φρεαττύδα και οργανωμένος πολιτικά
στην αριστερά, γεγονός που οδήγησε στην Παράλληλα με τις σπουδές του, ο Τζώνης
απόλυσή του από το Πανεπιστήμιο το 1946. ασχολείται με την σκηνογραφία. Μόλις
Μητέρα του Αλέξανδρου ήταν η Χαρίκλεια 20 χρονών γίνεται βοηθός του Γιάννη
Ξανθοπούλου, η πρώτη γυναίκα χημικός Τσαρούχη σε εμβληματικές
μηχανικός στην Ελλάδα, με έντονη πολιτική παραστάσεις, όπως οι «Όρνιθες» του
δραστηριότητα και συμμετοχή στην Εθνική Κάρολου Κουν στο Ηρώδειο, της
Αντίσταση, όπως και ο σύζυγός της «Νόρμας» του Μπελίνι με την Μαρία
Κωνσταντίνος Τζώνης. Την περίοδο της Κάλλας στην Επίδαυρο κ.ά.
Κατοχής ο μικρός Αλέξανδρος Το 1961 σε ηλικία μόλις 21 χρονών
απαγορευόταν να βγει από το σπίτι του αναλαμβάνει την καλλιτεχνική
στην Αθήνα λόγω της δράσης των γονιών διεύθυνση και σκηνογραφία της ταινίας
του. του Ζυλ Ντασέν «Ποτέ την Κυριακή» με
Αποφοίτησε από το Κολέγιο Αθηνών και τη Μελίνα Μερκούρη, ταινία στην οποία
σπούδασε Αρχιτεκτονική στο Εθνικό ο Αλέξανδρος εμφανίζεται και σε έναν
Μετσόβιο Πολυτεχνείο (1955-1961), ενώ μικρό ρόλο. Το 1961 ο Αλέξανδρος
έκανε ιδιαίτερα μαθήματα στη ζωγραφική μετακομίζει στις ΗΠΑ και συνεχίζει τις
και το σχέδιο με τον Σπύρο Παπαλουκά και σπουδές στην Αρχιτεκτονική στο
τον Δημήτρη Πικιώνη. Πανεπιστήμιο του Yale.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 5

Το σημαντικό ερευνητικό και συγγραφικό

Λεπτομέρεια απο το Μέγαρον ΕΡΑΤΥΡΑ,
του έργο εστιάζει σε θέματα μεθοδολογίας
του σχεδιασμού, κριτικής της
Αρχιτεκτονικής, αναθεώρησης του κλασικού
κανόνα και του τοπικισμού.
Το 1985 ίδρυσε στο Πολυτεχνείο του
Delft το Eρευνητικό Iνστιτούτο
«Συστήματα Γνώσης Σχεδιασμού (Design
Knowledge Systems-DKS)», για τη μελέτη
της αρχιτεκτονικής μεθοδολογίας και την
ανάπτυξη σχεδιαστικών εργαλείων.
Συνοδοιπόρος στη ζωή, αλλά και στο
ερευνητικό και συγγραφικό έργο του
Τζώνη, είναι η καθηγήτρια στο University
of Applied Arts στη Βιέννη Liane Lefaivre.
Ο Αλέξανδρος Τζώνης μαζί με τη σύζυγό
του Liane Lefaivre ασχολήθηκαν και
ασχολούνται με ζητήματα βιώσιμης και
κοινωνικής προσέγγισης στην κατασκευή

Ο Αλέξανδρος Τζώνης στην ομιλία του

κατά τα εγκαίνια της έκθεσής του στο Καναδικό
Ινστιτούτο στην Αθήνα, 2023.

Το 1965 αρχίζει την ακαδημαϊκή του

καριέρα στο Yale. Δίδαξε σε πολλά
Πανεπιστήμια του εξωτερικού, όπως
στο Πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ, στο
Πανεπιστήμιο του Μόντρεαλ, στο
Πανεπιστήμιο του Στρασβούργου, στο
Πανεπιστήμιο Κολούμπια, στο
Ινστιτούτο Τεχνολογίας του Ισραήλ, στο
Τεχνολογικό Ινστιτούτο
Μασαχουσέτης, στο Εθνικό
Πανεπιστήμιο της Σιγκαπούρης, στο
Το Καναδικό Ινστιτούτο στην Αθήνα που φιλοξένησε την έκθεση του
Πανεπιστήμιο του Delft και στο Αλέξανδρου Τζώνη «Παράγκες, Καταστροφή και Δημιουργία», 2023.

Πανεπιστήμιο Tsinghua της Κίνας.

 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 6

κατοικιών και του αστικού περιβάλλοντος,

με σεβασμό στους φυσικούς πόρους των
οικοσυστημάτων και στις τοπικές
πολιτιστικές επιρροές που ενισχύει τους
ανθρώπινους δεσμούς.
Γνώρισα τον Αλέξανδρο Τζώνη στα εγκαίνια
της έκθεσης «Παράγκες. Καταστροφή και
Δημιουργία» στο Καναδικό Ινστιτούτο στην
Αθήνα. Στην έκθεση παρουσιάζονται
φωτογραφίες και σχέδια του Τζώνη και της
συζύγου του Liane Lefaivre σχετικά με τις
προσφυγικές παράγκες στη μεταπολεμική
Αθήνα. Κοντά στο σπίτι του Τζώνη στην
Αθήνα υπήρχε η προσφυγική παραγκούπολη
του Ιλισού, που κατασκευάστηκε από
Μικρασιάτες πρόσφυγες του 1922.
Ανάλογες παράγκες έβλεπε ο Τζώνης στον
προσφυγικό συνοικισμό «Κουντουριώτικα»
στους Αμπελόκηπους, όταν περνούσε με τη
μητέρα και τον πατέρα του, πηγαίνοντας για
το σπίτι τους από το Αντικαρκινικό Η σύζυγος του Αλέξανδρου Τζώνη Liane Lefaivre
στην ομιλία της κατά τα εγκαίνια της έκθεσής του Τζώνη στο
Νοσοκομείο του Αγίου Σάββα, όπου Καναδικό Ινστιτούτο στην Αθήνα, 2023.

δούλευαν οι γονείς του.

Από το 1950 ο Τζώνης φωτογράφιζε και σχεδίαζε τις παράγκες των προσφύγων
γοητευμένος από την πολυπλοκότητα και την απλότητά τους, την αίσθηση του περιβάλλοντος,
της κοινότητας και της επινοητικότητας στην κατασκευή τους σε συνθήκες ακραίας φτώχειας.
Για τη μελέτη της προσφυγικής παράγκας, που συνεχίστηκε και στα χρόνια της ακαδημαϊκής
του καριέρας, ο Τζώνης δημιούργησε ένα αρχείο από φωτογραφίες, σχέδια, κατόψεις,
ακουαρέλες κ.ά. που μαζί με το υπόλοιπό του αρχειακό υλικό βρίσκεται σήμερα στην Εθνική
Βιβλιοθήκη στο Παρίσι.
Στη σύντομη συνάντησή μου με τον Αλέξανδρο Τζώνη μου έκανε τρομερή εντύπωση το
πάθος για την επιστήμη του και την έρευνά του, που θα προσιδίαζαν σ’ έναν νέο επιστήμονα
και όχι σ’ έναν άνθρωπο 87 χρονών με τεράστια ακαδημαϊκή και συγγραφική καριέρα. Ένας
άνθρωπος απλός, με γοητευτικό λόγο, ένας πολίτης του κόσμου που συγκινήθηκε, όμως, όταν
του ανέφερα ότι κι εγώ κατάγομαι από την Εράτυρα. Κλείνω το σύντομο κείμενό μου για τον
Αλέξανδρο Τζώνη με ένα απόσπασμα από μία συνέντευξή του στο περιοδικό «lifo» και στον
Χρήστο Παρίδη που, νομίζω, αποτυπώνει τη ζωή και τη φιλοσοφία του Αλέξανδρου:
«Πιστεύω πως όσο πάει ο καιρός, λίγο πολύ, όλοι γινόμαστε «ναύτες δίχως λιμάνια» σε έναν
κόσμο που όσο εξελίσσεται γίνεται πιο κλειστός, πεπερασμένος, αδύναμος, περικυκλωμένος από
παντοδύναμες φωτιές, λοιμούς, δηλητηριάσεις, πείνα, δίχως διέξοδο, αλλά με πολλές εξόδους από
την κοινωνία και τον διάλογο, και όπου ένας ολοκληρωτικός τρελός πόλεμος δεν είναι απίθανος
πια, όπως παλιά.
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 7

Μέχρι πριν από λίγο καιρό ο κόσμος ήταν ακόμα ανοιχτός, μετά από κάθε καταστροφή υπήρχαν
άλλοι τόποι, έστω και μακρινοί, για εκ νέου δημιουργία, έστω και στην εξορία. Δεν έχουμε την
ίδια πολυτέλεια πια. Ο πλούτος μας, τα τοπία εξερεύνησης και ανακάλυψης, οι αληθινοί τόποι-
πηγές πολιτιστικής και επιστημονικής γνώσης, αναγέννησης και εξέλιξης είναι μέσα στο
πραγματικό καράβι μας και όχι σε ψεύτικα λιμάνια.»

* Δρ. Ιστορίας ΑΠΘ, αρχειονόμος στην Κ.Υ. των ΓΑΚ

Πηγές:
«Αλέξανδρος Τζώνης: ο σκηνογράφος του “Ποτέ την Κυριακή” ανασύρει μνήμες από μια
συναρπαστική εποχή», Lifo (20.9.2020)
Κείμενο της Liane Lefaivre στο Παράγκες. Καταστροφή και Δημιουργία. Αλέξανδρος Τζώνης,
Καναδικό Ινστιτούτο στην Ελλάδα, 2023.

Ο Αλέξανδρος Τζώνης σπουδαστής στο Yale School of Drama,

Ο Αλέξανδρος Τζώνης φοιτητής
στο Yale School of Architecture, 1963. (Πηγή Lifo 20.9.2020)
1961. (Πηγή Lifo 20.9.2020)
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 8

Εισαγωγή
Το Πηγάδι τ’ Αϊ-Κάνορα είναι ένα εμβληματικό παραδοσιακό
Πηγάδι (βρύση) του χωριού και βρίσκεται στην πλατεία μπροστά
από την Άγιο Νικάνορα (γιαυτό και πήρε το όνομά του).
Παλιότερα, απέναντι από το Πηγάδι υπήρχε και μια ανεξάρτητη
10μετρη ποτίστρα (κοπάνα) για το πότισμα των ζώων (μεγάλων
και αιγοπροβάτων), με τον ενδιάμεσο χώρο της πλατείας να
χρησιμοποιείται για την παραμονή τους, όσο έπιναν νερό. Ο χώρος
Του Β.Π. μπροστά από το Πηγάδι και γύρω από την ποτίστρα ήταν
Παπαναστάση στρωμένος με καλντερίμι για να αποφεύγονται οι λάσπες από τους
επισκέπτες και τα ζώα. Η ροή του πηγαδιού και της ποτίστρας ήταν
συνεχής, οπότε το νερό διοχετευόταν σε αυλάκι που ήταν
σκαμμένο στην άκρη του παράπλευρου σοκακιού και κατέβαινε
στον κεντρικό δρόμο (“Τζιαντέ”) μέχρι να συναντήσει και να
ακολουθήσει τον κατηφορικό δρόμο προς τα Ζιαμάθ’κα. Στους
καλοκαιρινούς μήνες, το αυλάκι διοχετευόταν εκ περιτροπής σε
γειτονικά σπίτια που είχαν μπαξέδες, για το πότισμα των
λαχανικών.
Η πλατεία του Πηγαδιού αποτελούσε τόπο συγκέντρωσης των
οικόσιτων γιδιών των κατοίκων τα πρωινά, του κοινού κοπαδιού
δηλαδή, το οποίο ο μισθωμένος τσοπάνος (Μάρκος Χρόνης)
παραλάμβανε και το οδηγούσε στη βοσκή κατά τη διάρκεια της
ημέρας, ενώ αργά το απόγευμα το επέστρεφε στο χωριό για να
πάρουν οι ιδιοκτήτες τα ζώα τους. Αριστερά από τη λεκάνη
(καρούτα) υπήρχε μια πλατιά πέτρα, όπου οι γυναίκες έπλεναν με
κοπάνισμα ογκώδη ρούχα (βελέντζες, πουκρόβια κ.λπ.). Όταν στη
10ετία του 1960 μπήκε το νερό στα σπίτια, το πηγάδι συνέχισε να
υπάρχει, γιατί εξυπηρετούσε τους κατοίκους της περιοχής που
είχαν μεγάλα ζώα ή αιγοπρόβατα και περνούσαν από εκεί για να
τα ποτίσουν. Στη συνέχεια όμως η Κοινότητα έκοψε το νερό και το
πηγάδι αχρηστεύτηκε, όπως όλα τα παραδοσιακά πηγάδια του
χωριού. Επίσης, αχρηστεύτηκε και η ποτίστρα, όταν τα ζώα
μειώθηκαν ή εξαφανίστηκαν από τη ζωή των κατοίκων!
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 9

Αναστήλωση του Πηγαδιο ύ

Στις αρχές του 1989 συγκροτήθηκε μια «επιτροπή γειτονιάς», η οποία αποφάσισε να
αναστηλώσει το πηγάδι, γιατί είχε μισογκρεμιστεί εξαιτίας της εγκατάλειψης με το
μεταλλικό στόμιο (σιούρκα) να είχε σπάσει, αλλά η καρούτα ήταν ακόμα άθικτη.

ΟΙ λόγοι που οδήγησαν τους κατοίκους της γειτονιάς (Αϊκανορίτες) στην απόφαση να
ξαναλειτουργήσει το πηγάδι ήταν συναισθηματικοί, αλλά και πρακτικοί, γιατί η πλατεία
συνέχιζε ακόμη να αποτελεί πέρασμα αρκετού κόσμου που πήγαινε στα κοιμητήρια του
Αγίου Νικάνορα. Στο φύλλο αριθ. 28 (Γενάρης-Φλεβάρης 1989) της ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΗΣ
ΕΡΑΤΥΡΑΣ η επιτροπή αυτή έβαλε την παρακάτω ανακοίνωση:

ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ ΓΙΑ ΤΟ ΠΗΓΑΔ’ Τ’ ΑÏ-ΚΑΝΟΡΑ

Το Πηγάδι τ' Αϊκάνορα κατάντησε ερείπιο, δεν έχει νερό και κοντεύει να πέσει. Μαζί του
κοντεύει να σβήσει και η μακριά ιστορία της ομώνυμης πλατείας του. Μια ιστορία που
συνδέεται με πολλά γεγονότα: Με τα «χωρατά», που γινόταν κάθε πρωί για πολλά χρόνια,
όταν οι γείτονες έφερναν την κατσίκα ή την αγελάδα για να την παραδώσουν στο κοινό
κοπάδι της βοσκής και με την ευκαιρία αυτή μάθαιναν και τα τελευταία νέα του χωριού. Με
το ξεδίψασμα γεωργών, κτηνοτρόφων, φαντάρων, υποζυγίων και γιδοπροβάτων στο κρύο
και γάργαρο νερό του. Με την τελευταία κατοικία συγγενών μας και προσφιλών
προσώπων.
Για να μη σβήσει αυτή η ιστορία, μια επιτροπή από τη γειτονιά πήραμε την πρωτοβουλία να
αναστηλώσουμε το πηγάδι. Ήρθαμε σε επαφή με μάστορα του χωριού μας, ο οποίος και
ανέλαβε να το κατασκευάσει σε παραδοσιακό ρυθμό. Το έργο θα στοιχίσει 250.000 δρχ.
Παρακαλούμε θερμά τους απανταχού Αϊκανορίτες, αλλά και άλλους χωριανούς που έχουν
δεσμούς με τον Άγιο Νικάνορα, να βοηθήσουν στην κάλυψη αυτής της δαπάνης. Έχει
σημασία να συμβάλουμε όλοι μας με τις όποιες μας δυνάμεις στην επιτυχία αυτού του
έργου. Αν οι προσφορές ξεπεράσουν το κόστος, υποσχόμαστε να συνεχίσουμε τον
εξωραϊσμό της όλης πλατείας και την μετατροπή της σε μικρό πάρκο με δένδρα, παιδικά
παιχνίδια και πάγκους για τους ηλικιωμένους. Θα δεχτούμε με χαρά οποιεσδήποτε σχετικές
προτάσεις ή ιδέες. Παράκληση οι συνδρομές να σταλούν στην εξής διεύθυνση:
Κα Δήμητρα Τσιαμπαρλή
500 03 ΕΡΑΤΥΡΑ
Μια πρώτη προσφορά από 24.000 δρχ. είναι της παρέας «Ο κιοσές τ' Αϊκάνορα» που τις
πήρε ως δώρο από την εμφάνισή της στα Μπουμπουσιάρια του 1987 και 1988. Ελπίζουμε
κι ευχόμαστε ν' ακολουθήσουν κι άλλες προσφορές.
Η Επιτροπή Πρωτοβουλίας
Βασίλης Παπαναστάσης
ΝώνταςΒλαχονάσιος
Δήμητρα Τσιαμπαρλή
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 10

Εγκαίνια του Πηγαδιού

Η ανταπόκριση του κόσμου και ιδιαίτερα των γειτόνων ήταν συγκινητική με αποτέλεσμα
το Πηγάδι να αναστηλωθεί μέχρι το Πάσχα του 1989. Στο φύλλο αριθ. 29 (Μάρτης-Μάης
1989) της ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΗΣ ΕΡΑΤΥΡΑΣ μπήκε η εξής ανακοίνωση:

ΚΑΤΑΣΚΕΥΑΣΤΗΚΕ ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ Τ’ ΑΪΚΑΝΟΡΑ

Τις Παραμονές του Πάσχα ο μάστορας Παναγιώτης Γκαγκαράτσας παρέδωσε το Πηγάδι τ’ Άϊ

-κάνορα και η Κοινότητα έβαλε το νερό. Έτσι, ένα παλιό όνειρο της γειτονιάς έγινε
πραγματικότητα! Το νέο πηγάδι, κατασκευασμένο με ντόπια πέτρα στην ίδια θέση και με την
ίδια καρούτα που είχε το παλιό, αποτελεί ένα στολίδι που όλοι το καμαρώνουν. Είναι το
αποτέλεσμα μιας συλλογικής προσπάθειας για να ξαναζωντανέψει πάλι η γειτονιά.
Την Πρωτομαγιά, δεύτερη μέρα του Πάσχα, έγιναν και τα εγκαίνια του πηγαδιού. Όλες οι
γυναίκες από τη γειτονιά μαζεύτηκαν το πρωί και χόρεψαν τα τραγούδια του Μάη και της
Πασχαλιάς. Ο «Μάης», ο «Αϊ –Γιώργης», το «Άσπρο τριαντάφυλλο φορώ», η «Ρούσα πέρδικα»,
το «Πέφτουν τα βόλια σα βροχή» και άλλα όμορφα τραγούδια αντιλάλησαν σ' όλη την περιοχή
τ' Αϊ-κάνορα. Χόρεψαν οι: Δήμητρα Τσιαμπαρλή, Βικτώρια Ταχοπούλου, Ολυμπία
Ταχοπούλου, Ρίνα Παπαναστάση, Ολυμπία Παπαναστάση, Ρούλα Τσατσιάδου, Πολυτίμη
Διάφα, Αθηνά Θεολόγου, 'Αννα Βλαχονάσιου, Αλεξάνδρα Παπαναστάση, Αγνή Παπαναστάση,
Ναούμα Παπαναστάση, Ελένη Τσούκα, Ελισάβετ Μπαρτζώκα, Ελένη Χρόνη, Τριανταφυλλιά
Βαγιάτη, η κόρη της Πόπη και η νύφη της Κούλα Βαγιάτη. Το βράδυ της τρίτης ημέρας του
Πάσχα, οι γυναίκες της γειτονιάς έκαψαν την «τουλούπα».
Συγκινητική ήταν μέχρι τώρα η συμβολή στη δαπάνη κατασκευής του πηγαδιού. Δωρεές
έκαναν οι: Αριστοτέλης Παπαναστάσης (50.000), Αναστάσιος Χρόνης (300 μάρκα ή 24.500
δρχ.), «Παρέα τ' Αϊκάνορα» (24.000), Βασίλης Παπαναστάσης (6.500), Γιώργος Τσούκας
(5.000), Αριστοτέλης Ταχόπουλος (5.000), Στέφανος Θεολόγου (5.000) και Θωμάς Χρόνης
(5.000).
Η Επιτροπή ευχαριστεί θερμά όλους τους δωρητές και ελπίζει ότι η πράξη τους θα βρει και
άλλους μιμητές. Ιδιαίτερα όμως θέλει να ευχαριστήσει τον Τέλη Παπαναστάση και τον Τάσο
Χρόνη για τα πραγματικά πολύ μεγάλα ποσά που διέθεσαν και τα οποία προκαλούν συγκίνηση.
Τέλος, εκφράζει τις ευχαριστίες της στην κ. Δέσποινα Αϊβάζογλου-Δόβα, αρχιτέκτονα
μηχανικό, λέκτορα του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, για τις πολύτιμες συμβουλές της για την
κατασκευή του Πηγαδιού και τη μελλοντική διαμόρφωση της πλατείας.

Η Επιτροπή Πρωτοβουλίας
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 11

Στιγμιότυπα από τα εγκαίνια του

Πηγαδιού το 1989
Θα πρέπει να τονιστεί ότι το Πηγάδι είχε αναστηλωθεί, όπως ήταν ανέκαθεν, δηλ. με
την πλάτη προς τα Μπαΐρια και την καρούτα προς το χωριό! Επίσης, φυτεύτηκαν και
δύο δέντρα στην πλατεία, ένας πλάτανος και μια ιτιά κλαίουσα, η οποία αργότερα
αντικαταστάθηκε από μια τζιτζιφιά, που την έφερε ο Αριστείδης Πλιάτσαρης.

Παράδειγμα για άλλα Πηγάδια

Η πρωτοβουλία των Αϊκανοριτών να αναστηλώσουν το Πηγάδι τους είχε τόση

απήχηση στο χωριό, ώστε ανάγκασε την Κοινότητα να βγάλει την παρακάτω
ανακοίνωση στο επόμενο φύλλο της ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΗΣ ΕΡΑΤΥΡΑΣ (Αριθ. 29, Μάρτης-
Μάης 1989):
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 12

Ανακοίνωση
ΠΗΓΑΔΙΑ ΣΤΙΣ ΓΕΙΤΟΝΙΕΣ
Η Κοινότητα Εράτυρας ενημερώνει του κατοίκους ότι όσες γειτονιές θελήσουν να
διαμορφώσουν κατάλληλα χώρους, όπου υπήρχαν παλιά πηγάδια, με συντήρηση και
λειτουργία αυτών των πηγαδιών, στρώσιμο με πλάκες του γύρω χώρου, τοποθέτηση
παγκακιών κ.λπ. νάρθουν σε συνεννόηση με την Κοινότητα, η οποία θα χρηματοδοτήσει
ένα μέρος κάθε τέτοιας πρωτοβουλίας. Στόχος της Κοινότητας είναι σε κάθε γειτονιά
σταδιακά να διαμορφωθούν τέτοιοι χώροι αναψυχής.

ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΕΡΑΤΥΡΑΣ

Έτσι, ακολούθησε η αναστήλωση και άλλων Πηγαδιών του χωριού, όπως για παράδειγμα
στα Ζιαμάθ’κα (ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΗΣ ΕΡΑΤΥΡΑΣ, Αριθ. φύλλου 31, Αύγουστος-Σεπτέμβρης
1989):

ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΧΩΡΟΥ ΣΤΑ ΖΙΑΜΑΘ’ΚΑ

Με πρωτοβουλία της γειτονιάς κατασκευάστηκε στο Σιντριβάνι στα Ζιαμάθ'κα πέτρινη βρύση και
διαμορφώθηκε ο γύρω χώρος με παγκάκια, φύτεμα δύο πλατανιών και λουλουδιών. Η
Κοινότητα ενισχύει την προσπάθεια πληρώνοντας τα υλικά κατασκευής και αγοράζοντας 3
παγκάκια.
Πέρα όμως απ' την υλική βοήθεια της Κοινότητας σημασία έχει η ενεργοποίηση της γειτονιάς, που
στο σύνολό της εργάστηκε μέρες για την αξιοποίηση του χώρου. Αξίζουν πραγματικά
συγχαρητήρια.
Με την ευκαιρία τονίζεται ότι η Κοινότητα έχει αποφασίσει να ενισχύει οικονομικά όποια άλλη
πρωτοβουλία για διαμόρφωση χώρων αναψυχής πάρει κάθε γειτονιά.

Πλακόστρωση της πλατείας

Τον Ιούλιο του 2007 πλακοστρώθηκε η πλατεία για να μετατραπεί σε πάρκο από
συνεργείο του Δήμου Ασκίου. Με την «ανάπλαση» αυτή εξαφανίστηκε η ποτίστρα και
κόπηκαν τα δέντρα που είχαν φυτευτεί το 1989, για να φυτευτούν νέα
Ευτυχώς, το Πηγάδι, τότε, δεν πειράχτηκε, ούτε
άλλαξε η θέση του ή ο προσανατολισμός του.
Με την «ανάπλαση» αυτή χάθηκε το
παραδοσιακό «χρώμα» της πλατείας, η οποία
μετατράπηκε σε κάτι «ξένο» σε σχέση με τις
μνήμες της γειτονιάς. Αν και μπήκαν και
παγκάκια, ουδέποτε η πλατεία λειτούργησε ως
πάρκο, γιατί στο μεταξύ είχε αραιώσει ο κόσμος
της γειτονιάς. Με τον καιρό παραμελήθηκε και
το Πηγάδι κι έσπασε το πέτρινο στόμιο από το
οποίο έρρεε το νερό. Στη θέση του
τοποθετήθηκε μεταλλική βρύση με διακόπτη για
να μην τρέχει το νερό συνέχεια. Όπως «αναπλάστηκε» η πλατεία το 2007
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 13

Κατεδάφιση του Πηγαδιού

Πρόσφατα και συγκεκριμένα την 4η

Σεπτεμβρίου 2023 γκρεμίστηκε το Πηγάδι από
συνεργείο του Δήμου Βοΐου για να
«αναπλαστεί» και πάλι η πλατεία με το
επιχείρημα, ότι ήταν στη μέση και εμπόδιζε την
ανάπλαση! Επιπλέον, θεωρήθηκε ότι ήταν
κτισμένο «ανάποδα», κοίταζε δηλαδή προς τα
κάτω και όχι προς τα πάνω! Όπως ήταν το πηγάδι τον Αύγ. του 2023

Η ανεξήγητη αυτή πράξη προκάλεσε βαθιά λύπη σε όσους και όσες πρωτοστάτησαν
και συνέβαλαν οικονομικά στην αναστήλωση του πηγαδιού το 1989 και δείχνει την
έλλειψη σεβασμού των νέων κρατούντων στην λαϊκή παράδοση και στα μνημεία της
Εράτυρας. Είναι βέβαιο ότι «τρίζουν» το κόκαλα των Αϊκανοριτών που έχουν φύγει
από τη ζωή και βρίσκονται στα διπλανά κοιμητήρια του Αγίου Νικάνορα, γιατί είχαν
βάλει χρήματα από το υστέρημά τους για να αναστηλωθεί το πηγάδι-καμάρι της
γειτονιάς τους!

Ας ελπίσουμε ότι, όσοι πήραν την «άτυχη» αυτή απόφαση θα επανορθώσουν το λάθος
τους και θα ξανακτίσουν σύντομα το πηγάδι στην παραδοσιακή του θέση, όπως είχε
αναστηλωθεί το 1989, ώστε να αποκατασταθεί η «μνήμη» της πλατείας του Αγίου
Νικάνορα.

Ο σωρός του
γκρεμισμένου
Πηγαδιού με τις
πλάκες που θα
καλύψουν το χώρο
του.

Ευτυχώς έμεινε η
ιστορική καρούτα!

Η παραδοσιακή
πλάκα δίπλα στην
καρούτα
καταστράφηκε,
όπου πολλές γενιές
γυναικών έπλυναν
τα ρούχα των
σπιτιών τους.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 14

Ο ΜΥΛΟΣ
ΤΟΥ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΜΟΥ

ο Μύ λος πριν την κ α τ ε δ ά φ ι σ η τ ω ν π ρ ο σ κ τ ι σ μ ά τ ω ν

Σ
το προηγούμενο τεύχος του ηλεκτρονικού περιοδικού «Τα
Κτίσματα» υπήρχε ένα κείμενο του Προέδρου της
Κοινότητας Εράτυρας Γιώργου Βάρκα, το οποίο αναφερόταν
στην αξιοποίηση του κτιρίου του Μύλου.

Στο ίδιο κείμενο υπήρχαν εκτενή αποσπάσματα από τη διάλεξη που

οργάνωσε η Ένωση Ερατυραίων Θεσσαλονίκης στις 5/2/1995 με
του ομιλητή τον αείμνηστο Χρήστο Γρηγοριάδη με θέμα: «Το
Γιώργου συνεταιριστικό κίνημα στην Εράτυρα» και που αναφερόταν κυρίως
Γκαντώνα στη δράση του Γεωργικού Πιστωτικού Συνεταιρισμού «Ο Φάρος»
Π.Ε.
Στην διάλεξη αυτή αναφέρεται ότι ο Συνεταιρισμός είχε
προγραμματίσει και την ίδρυση σύγχρονου αλευρόμυλου, επειδή οι
δυο αλευρόμυλοι που υπήρχαν δεν είχαν τη δυνατότητα να
εξυπηρετήσουν τις ανάγκες της Εράτυρας και της περιοχής της.
Δεν δίνονται όμως άλλες πληροφορίες για το Μύλο (ιστορία της
ίδρυσής του, τρόπος λειτουργίας του κ.λπ.).
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4
Δυστυχώς τα στοιχεία (αρχεία, έγγραφα,
βιβλία κ.ά.) που θα μας βοηθούσαν να
έχουμε μια πλήρη εικόνα, τόσο του
Συνεταιρισμού όσο και του Μύλου, έχουν
χαθεί. Κατά την διάρκεια του εμφυλίου
πολέμου, όταν ο Δ.Σ.Ε. επιτέθηκε και
κατέλαβε την Εράτυρα τον Νοέμβριο του
1948, το Πρατήριο, τα γραφεία του
Συνεταιρισμού και το κτίριο του Μύλου
πυρπολήθηκαν.
Με βάση τα πολύ λίγα γραπτά στοιχεία που
διαθέτουμε θα προσπαθήσουμε να
δώσουμε, όσο πιο καλά μπορούμε, μια
εικόνα του όλου εγχειρήματος που
αποτέλεσε, κατά την άποψή μας, μια
σημαντική προσπάθεια για την οικονομική
ανάπτυξη της Εράτυρας. Επίσης θα
παραθέσουμε κάποια στοιχεία, για να
μπορέσουμε να κατανοήσουμε γιατί μετά
την πυρπóληση του κτιρίου, ο Μύλος δεν
ανοικοδομήθηκε και δεν ξαναλειτούργησε.
«Αφανής» εταιρεία
Στο κείμενο της διάλεξης του Γρηγοριάδη
αναφέρεται ότι το 1938 η Κοινότητα
Εράτυρας, επί προεδρίας Μιλτιάδη Τσολέκα,
παραχώρησε (1) στο Συνεταιρισμό οικόπεδο
για την οικοδόμηση αλευρόμυλου στην
τοποθεσία «Φεγγά Αλώνια» , στην είσοδο
της κωμόπολης. Η διαδικασία ίδρυσης του
αλευρόμυλου σίγουρα είχε ξεκινήσει
αρκετά νωρίτερα.
Το κόστος των κτιριακών εγκαταστάσεων
και του μηχανολογικού εξοπλισμού
υπολογιζόταν τότε σε 1.000.000 δρχ. Την
δαπάνη όμως αυτή δεν ήταν δυνατό να
καλύψει μόνος του ο Συνεταιρισμός με δικά
του κεφάλαια. Έτσι αποφασίστηκε η
συμμετοχή και ιδιωτών οι οποίοι μπορεί να
μην ήταν και μέλη του Συνεταιρισμού. Για
τον σκοπό εκδόθηκαν 1.000 μετοχές.
15
Ο Συνεταιρισμός κατείχε τις 600 και τις
άλλες 400 τις αγόρασαν: ο γιατρός
Λάζαρος Ζιώγας, οι Αφοί Δ. Γκαντώνα, οι
Αφοί Ι. Σιόζιου και ο Τηλέμαχος Βατός. Το
1938 πουλήθηκαν από το Συνεταιρισμό και
άλλες 177 μετοχές σε φυσικά πρόσωπα. Η
τιμή της μετοχής το 1938 ήταν 1000
δραχμές. Δεν ξέρουμε πότε ακριβώς ΄και
με ποια διαδικασία πέρασαν οι υπόλοιπες
μετοχές από το Συνεταιρισμό σε φυσικά
πρόσωπα (2).
Τελικά ιδρύθηκε η Αφανής Εταιρεία
Αλευρόμυλος Εράτυρας (3) με εμφανή
εταίρο –διαχειριστή τον μέτοχο-εταίρο
Γεώργιο Δ. Γκαντώνα. Επιλέχτηκε αυτή η
μορφή εταιρείας, διότι είχε ευελιξία,
δυνατότητα άμεσης έναρξής της λόγω
έλλειψης διατυπώσεων και δημοσιότητας
και μεγάλη ελευθερία ρύθμισης των
σχέσεων των εταίρων με συμφωνία
μεταξύ τους (4). Ο εμφανής εταίρος –
διαχειριστής ελεγχόταν από μία επταμελή
Διοικούσα Επιτροπή των μετόχων. Οι
μέτοχοι χωρίζονταν σε τρεις κατηγορίες
ανάλογα με τον αριθμό των μετοχών τους:
«Μεγάλοι» από 51 μετοχές και άνω,
«Μεσαίοι» από 10 μέχρι 50 μετοχές και
«Μικροί» μέχρι 9 μετοχές (5). Στη
Διοικούσα Επιτροπή εκλέγονταν 3 μέλη
από τους «Μεγάλους», από 2 απ’ τους
«Μεσαίους» και τους «Μικρούς» και
συγκροτούνταν σε σώμα. Η διάρκεια της
θητείας της ήταν διετής. Συνήθως
εκλεγόταν ως Πρόεδρός της ο γιατρός
Λάζαρος Ζιώγας, που ήταν και
μεγαλομέτοχος. Τόσο ο εμφανής εταίρος-
διαχειριστής όσο και οι υπάλληλοι του
Μύλου (μηχανοδηγός, βοηθός διαχειριστή,
αχθοφόρος (6) ) αμείβονταν με ποσοστά
επί των ακαθάριστων εισπράξεων (7).
Τα Κτίσματα Τεύχος 4
Ο Διαχειριστής ήταν υποχρεωμένος να
τηρεί τα παρακάτω βιβλία τα οποία
ελέγχονταν από τη Διοικούσα Επιτροπή:
1. βιβλίο αποθήκης, στο οποίο
καταγράφονταν οι καθημερινές
εισπράξεις και πληρωμές του
αλευρόμυλου,
2. βιβλίο Ταμείου, και
3. βιβλίο αγοράς καυσίμου ύλης.
Σε ό,τι αφορά το ποσό δικαιώματος
είσπραξης, αυτό είχε καθοριστεί σε 6% για
τους κατοίκους της Εράτυρας, ενώ για
τους κατοίκους των πέριξ της Εράτυρας
χωριών σε 5% (με τη φύρα αλεστικών σε
βάρος του Αλευρόμυλου και για τις δύο
περιπτώσεις).
Δυστυχώς δεν έχει βρεθεί κανένα
καταστατικό λειτουργίας της Αφανούς
Εταιρείας για να ξέρουμε περισσότερες
λεπτομέρειες, ώστε να έχουμε μια
καλύτερη εικόνα και για τον τρόπο
λειτουργίας της, αλλά και πως ορίζοντανοι
σχέσεις μεταξύ των μετόχων. Επίσης ούτε
κάποιο από τα άλλα βιβλία, για να έχουμε
μια ολοκληρωμένη εικόνα των
οικονομικών κυρίως δραστηριοτήτων της
αφανούς εταιρείας.
Λειτουργία του Μύλου
Το οικόπεδο πάνω στο οποίο χτίστηκε ο
αλευρόμυλος είχε έκταση 2.300 τ.μ .και από
αυτά 600 τ.μ. ήταν τα οικοδομήματα. Το
κτίριο του αλευρόμυλου ήταν διώροφο και
μέσα σ’ αυτό ήταν εγκαταστημένη μια
πετρελαιομηχανή συστήματος Γκρόσλεϋ,
δυνάμεως 35 ίππων, με δυο μυλόπετρες,
ένα διαμάντι και άλλα εξαρτήματα
αλευροποίησης.
16
Υπήρχαν υπόστεγα στα οποία ήταν
εγκαταστημένα μηχανήματα καθαρισμού και
πλυσίματος των σιτηρών και μηχανή άλεσης
αλατιού. Υπήρχαν επίσης δωμάτια, αποθήκες,
γκαράζ και διαμερίσματα που
χρησιμοποιούνταν ως στάβλοι. Υπήρχε ακόμα
και ορνιθώνας (κοτέτσι). Στο δεντρόκηπο
υπήρχαν δύο υδατοδεξαμενές και μια
εγκατάσταση υδραγωγείου διοχέτευσης
ύδατος από το Κοινοτικό Υδραγωγείο.
Ήταν για την εποχή εκείνη μια σύγχρονη
βιομηχανική μονάδα.
Ο αλευρόμυλος αυτός προσέφερε μεγάλη
εξυπηρέτηση, όχι μόνο στους συνεταίρους και
στους κατοίκους της Εράτυρας, αλλά και
στους κατοίκους της γύρω περιοχής, επειδή
είχε τη δυνατότητα άλεσης μεγάλων
ποσοτήτων δημητριακών όλων των ειδών.
Στη διάρκεια της Κατοχής, η λειτουργία του
αλευρόμυλου δεν σταμάτησε (πιθανόν να
λειτουργούσε κάτω από τον έλεγχο των
αρχών Κατοχής, αλλά αυτό δεν το ξέρουμε
σίγουρα). Εξαιτίας της έλλειψης πετρελαίου ο
αλευρόμυλος (που όπως είπαμε ήταν
πετρελαιοκίνητος) χρησιμοποιούσε
ξυλοκάρβουνο, αφού έγιναν οι απαραίτητες
μετατροπές. Το ξυλοκάρβουνο το
προμηθευόταν από τον Πεντάλοφο. Αυτή
ήταν πολύ σημαντική ενέργεια, γιατί η μη
διακοπή της λειτουργίας του συνέβαλε στην
διάσωση πολλών οικογενειών από την πείνα,
αφού διένειμε στους μετόχους αλεύρι έναντι
αξιών των μετοχών τους. Αυτό συνεχίστηκε
(αλεύρι έναντι αξίας μετοχών) και μέχρι την
πυρπόληση του Μύλου. Μάλιστα στις αρχές
του 1948 μοίρασε το απόθεμα σε σιτάρι που
υπήρχε στις αποθήκες στους εταίρους ( 1 οκά
η μετοχή), επειδή η κατάσταση είχε
δυσκολέψει πάρα πολύ εξαιτίας του εμφύλιου
πολέμου.
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4
Μετά την καταστροφή του το 1948
Το τί έγινε μετά την ολοσχερή καταστροφή
του από τον Δ.Σ.Ε. το 1948 το
πληροφορούμαστε από το βιβλίο
πρακτικών της Διοικούσας Επιτροπής του
αλευρόμυλου. Βρισκόμαστε στα 1950 και η
Διοικούσα Επιτροπή ενημερώνεται από
τον εμφανή εταίρο ότι έγινε αίτηση από
τον ίδιο στην Νομισματική Επιτροπή, ώστε
να δοθεί στην Εταιρεία δάνειο από τα
χρήματα του σχεδίου Μάρσαλ, αλλά δεν
του έχει δοθεί ακόμα απάντηση.
Μαθαίνουμε επίσης ότι προέκυψε
διαφωνία μεταξύ του Συνεταιρισμού και
της Αφανούς Εταιρείας. Τα μέλη της
Διοικούσας Επιτροπής του αλευρόμυλου
πληροφορήθηκαν ότι ο Συνεταιρισμός
ρωτήθηκε από τη Νομαρχία Κοζάνης, αν η
ανέγερση του Μύλου θα γίνει από τον ίδιο
τον Συνεταιρισμό ή το Γεώργιο Γκαντώνα
(εμφανή εταίρο και διαχειριστή) και ότι η
Γενική Συνέλευση του Συνεταιρισμού πήρε
απόφαση να προχωρήσει αυτός (ο
Συνεταιρισμός) στην ανοικοδόμηση του
αλευρόμυλου παρακάμπτοντας την
Εταιρεία.
Όταν το θέμα ήρθε για συζήτηση στη
Διοικούσα Επιτροπή του αλευρόμυλου,
αυτή απέρριψε την πρόταση της ανάμειξης
του Συνεταιρισμού στην ανοικοδόμηση
του αλευρόμυλου, διότι, όπως
ισχυριζόταν, ο Συνεταιρισμός δεν είχε
καμιά σχέση πλέον με αυτόν κι ότι ο
αλευρόμυλος ανήκε στην Εταιρεία και
στους μετόχους της.
Προοπτικές
Ελπίζουμε όλοι το κτίριο να αξιοποιηθεί και να υιοθετηθούν οι προτάσεις που κατατέθηκαν
από τον Πρόεδρο της Κοινότητας Γιώργο Βάρκα. Όπως πληροφορούμαστε έγινε ήδη η
αρχή.
Ένας Πολυχώρος – Μουσείο - Πολύκεντρο που θα ομορφύνει την είσοδο της Εράτυρας.
Ένα πολυχρηστικό πεδίο πολιτισμού για όλους τους Ερατυραίους και κυρίως τους νέους.
17
Αποφάσισε να προχωρήσει η ίδια είτε με
δάνεια είτε με χρηματοδότηση από τους
ίδιους μετόχους είτε με προσέλκυση νέων
μετόχων στην ανοικοδόμηση του κτιρίου
και στην αγορά των απαραίτητων
μηχανημάτων. Ευελπιστούσαν και στην
ηλεκτροδότηση της Εράτυρας, ώστε να
προχωρήσουν στην κατασκευή ψυγείου,
πριονοκορδέλας κ.ά. Τελικά η Διοικούσα
Επιτροπή συγκάλεσε Γενική Συνέλευση των
μετόχων τον Οκτώβριο του 1950. Το τί
ειπώθηκε στη Γενική Συνέλευση αυτή δεν
μας είναι γνωστό, ούτε ξέρουμε αν
κρατήθηκαν πρακτικά. Ό,τι γνωρίζουμε
είναι από αφηγήσεις ατόμων που πήραν
μέρος σ’ αυτήν, αλλά κι αυτές είναι
αντικρουόμενες, δίνοντας διαφορετικές
εκδοχές σε γεγονότα και διαφορετικές
ερμηνείες στα ίδια λόγια. Στην ουσία οι
εταίροι διαφώνησαν ως προς τη μορφή που
θα είχε η νέα εταιρεία με αποτέλεσμα να
μην προχωρήσει καμιά διαδικασία και να
μείνουν όλα όπως είχαν. Το οξύμωρο της
όλης υπόθεσης είναι ότι οι περισσότεροι
μέτοχοι της Αφανούς Εταιρείας του
Αλευρόμυλου ήταν και μέλη του
Συνεταιρισμού. Ο αλευρόμυλος δεν
ξαναλειτούργησε και το κτίριο
επισκευάστηκε το 1956, δηλαδή μετά από
έξι χρόνια. Έκτοτε και μέχρι πρόσφατα
χρησιμοποιούνταν σαν αποθήκη.
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 18

Παραπομπές:
1. Σε έγγραφο αγοραπωλησίας μετοχών του Συνεταιρισμού το 1938 αναφέρεται: «…
εκτισμένου (του αλευρόμυλου) επί οικοπέδου αγορασθέντος παρά της Κοινότητος
Ερατύρας …»
2. Στην απογραφή του 1956 οι μετοχές ήταν 1356 και οι μέτοχοι 89.
3. Η αφανής εταιρεία είναι μια «εσωτερική», χωρίς νομική προσωπικότητα εταιρεία, στην
οποία οι πράξεις για την επιδίωξη του κοινού εταιρικού σκοπού εκτελούνται στο όνομα
μόνο ενός εταίρου (φυσικού προσώπου ή προσωπικής εταιρείας), ο οποίος καλείται
εμφανής εταίρος, ενώ οι μη εμφανιζόμενοι προς τα έξω (αφανείς) εταίροι συμμετέχουν στα
αποτελέσματα (κέρδη ή ζημίες) από τη δραστηριότητα του εμφανούς εταίρου. Πρόκειται
δηλαδή για μια εταιρεία την ύπαρξη της οποίας γνωρίζουν μόνο όσοι συμμετέχουν σε
αυτήν, ενώ στους τρίτους συναλλασσόμενους με αυτήν είναι γνωστός μόνο ο εμφανής
εταίρος.
4. Γνωρίζουμε από έγγραφο του 1937 ότι η Αγροτική Τράπεζα απαίτησε από το
Συνεταιρισμό την αποβολή των ιδιωτών που αγόρασαν μετοχές. Τους λόγους δεν τους
γνωρίζουμε. Ο Συνεταιρισμός όμως ήταν υποχρεωμένος να τους επιστρέψει και τα χρήματα
που αυτοί είχαν διαθέσει. Μάλλον τότε, υποθετικά μιλώντας πάντα, επιλέχτηκε αυτής της
μορφής εταιρεία ως η πιο κατάλληλη, γιατί ο Συνεταιρισμός θα στερούνταν κεφαλαίων και
το εγχείρημα της κατασκευής αλευρόμυλου θα ματαιωνόταν.
5. Υπήρχαν: 6 «Μεγάλοι» με 647 μετοχές, 17 «Μεσαίοι» με 364,5 μετοχές και 66 «Μικροί» με
344,5 μετοχές. Οι διαφορές στα νούμερα δεν είναι μεγάλες και σε άλλες καταστάσεις
μετόχων που έχουμε υπόψη μας.
6. Ουσιαστικά ήταν ένας υπάλληλος γενικών καθηκόντων (καθαριότητα κ.λπ.)
7. Από το 1945 τα ποσοστά είχαν καθοριστεί από την Διοικούσα Επιτροπή ως εξής:
διαχειριστής 10% , μηχανοδηγός 8%, βοηθός διαχειριστή 7% και αχθοφόρος 5%. Δεν
γνωρίζουμε τί ίσχυε προηγουμένως.

Υποσημειώσεις:
Υ1. Για την ιστορία: Η τελευταία συνεδρίαση της Διοικούσας Επιτροπής πριν την πυρπόληση
του Μύλου καταγράφεται στις 20 Ιουλίου 1948 και η πρώτη μετά την πυρπόληση στις 11
Οκτωβρίου 1950.
Την Διοικούσα Επιτροπή αποτελούσαν τότε οι: Λάζαρος Ζιώγας, Κων/νος Σιόζιος,
Αναστάσιος Χειμάρας, Τηλέμαχος Βατός, Χρήστος Τζολίδης, Χρήστος Τάχος και Πέτρος
Κάστιας.
Στην προηγούμενη θητεία 1945-1947 οι: Λάζαρος Ζιώγας, Γεώργιος Σιόζιος, Αναστάσιος
Χειμάρας, Αριστοτέλης Κόλλιας, Γεώργιος Βάρκας, Χρήστος Τάχος και Αναστάσιος
Χατζηνεράντζης.
Υ2. Εκτός από τον εμφανή εταίρο-διαχειριστή Γεώργιο Γκαντώνα, το 1945 το προσωπικό
αποτελούνταν από τους: Δημήτριο Μπατιάνη (μηχανοδηγό), Ιωάννη Γκαντώνα (βοηθό
διαχειριστή) – προσωρινά τοποθετημένο στη θέση του Δημητρίου Ανδρίτσου που είχε
αποχωρήσει - και Παντελή Δ. Τσιόρκα ( αχθοφόρο).
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 19

Υ3. Σχεδόν όλα τα αρχεία (έγγραφα, βιβλία κ.λπ) και της Αφανούς Εταιρείας «Αλευρόμυλος
Εράτυρας» και του Γεωργικού Πιστωτικού Συνεταιρισμού «Φάρος» Π.Ε. έχουν χαθεί. Αυτά
που σώθηκαν είναι ελάχιστα.
Καλό θα είναι ό,τι υπάρχει και βρίσκεται στα χέρια απογόνων ατόμων που συμμετείχαν
στο ένα ή στο άλλο ή και στα δυο εγχειρήματα να συγκεντρωθεί, ώστε να αποκτήσουμε
μια καλύτερη εικόνα και του Συνεταιρισμού και του Μύλου. Θα μας βοηθήσει να
καταγράψουμε την ιστορία της Εράτυρας του Μεσοπολέμου και να κατανοήσουμε
καλύτερα τα έργα όλων όσων εργάστηκαν εκείνη την περίοδο και που κατάφεραν να
αναδείξουν την Εράτυρα σε κωμόπολη πρότυπο ανάπτυξης.

Αφιέρωση
Το κείμενο αυτό γράφτηκε στη μνήμη του παππού μου Γεωργίου Δ. Γκαντώνα, εμφανούς
εταίρου και διαχειριστή της Αφανούς Εταιρείας Αλευρόμυλος Εράτυρας, που πέθανε με τον
καημό να ξαναχτίσει το Μύλο.

κ ο υ π όνι του Συνετα ι ρ ι σ μ ο ύ , 1 9 3 3 χ α ρ τ ονόμισμα του Σ υ ν ε τ α ι ρ ι σ μ ο ύ

ο Μύ λος το φθινόπω ρ ο τ ο υ 2 0 2 3
Τα Κτίσματα Τεύχος 4
Η τοπική των αρχόντων εξουσία
Του Γιώργου Διαμαντόπουλου
Οι δημοτικές και κοινοτικές εκλογές
γίνονται κάθε τέσσερα χρόνια όπως και οι
βουλευτικές. Η τοπική αυτοδιοίκηση για να
φτάσει στα σημερινά επίπεδα πέρασε από
μύρια όσα κύματα.
Οι τοπικές αρχές δεν είχαν ουσιαστικές
αρμοδιότητες εξουσίας. Στην κοινωνική
όμως και οικονομική ζωή του τόπου η
αυτοδιοίκηση είχε και έχει σημαντικό ρόλο
στη διαμόρφωση του τοπικού κοινωνικού
οικοδομήματος.
Αυτή έχει το προνόμιο της άμεσης
επικοινωνίας με τους δημότες και της
επίλυσης τοπικών προβλημάτων.
Το 1908 στη Μακεδονία της Οθωμανικής
αυτοκρατορίας θα διεξαχθούν δημοτικές
εκλογές.
Στο σαντζάκι, (νομός) Σερβίων, Κοζάνης,
Γρεβενών και Ανασελίτσης σύμφωνα με τα
οθωμανικά κατάστιχα θα οριστούν εκλογές
στους δήμους Κοζάνης, Σερβίων και
Γρεβενών. Στο υπόλοιπο σαντζάκι, όπως
και στην υποδιοίκηση Ανασελίτσης, θα
οριστούν εκλογές στις κοινότητες και
μεταξύ αυτών στη Σέλιτσα, Σιάτιστα,
Λειψίστα, Τσοτύλι και Ζιουπάνι
(Πενταλοφος).
Στην ύστερη οθωμανική αυτοκρατορία οι
χριστιανικές κοινότητες με απόφαση του
δεσπότη, μητροπολίτη ορίζουν δια βοής
δημογεροντίες. Οι πρόεδροι των χωριών
συνήθως ήταν εφημέριοι παπάδες,
δάσκαλοι ή κάποιοι επιφανείς της
περιοχής.
Το ίδιο γίνονταν στις σχολικές εφορείες,
εκκλησιαστικές επιτροπές ή άλλες δράσεις
της τοπικής κοινωνίας.
20
Μετά την επικράτηση του κινήματος των
νεότουρκων στις 3 του Σεπτέμβρη του 1908
θα υπάρξει ένα διαφορετικό τοπίο στις
χριστιανικές κοινότητες. Το 1910 και το 1911
οι νεότουρκοι θα επιχειρήσουν να κάνουν
δημοτικές και κοινοτικές εκλογές στην
επικράτεια της αυτοκρατορίας, με πολλές
παρεμβάσεις και παρατράγουδα, χωρίς όμως
ουσιώδη αποτελέσματα.
Τον Απρίλη 1912 με διάταγμα των
νεοτούρκων καθαιρούνται οι κοινοτικές και
δημοτικές αρχές και ορίζονται νέες αρχές.
Απόφαση να γίνει σύνταξη νέων
δημοτολογίων και εγγραφές στα βιβλία
δημοτών από όλες τις εθνότητες σε Τούρκους
υπηκόους. Οι κοινότητες είναι υποχρεωμένες
να συντάξουν λίστες με τους στρατεύσιμους
νέους από όλες τις εθνότητες, που θα
υπηρετήσουν στο νέο Τουρκικό στρατό.
Όλα αυτά θα ανατραπούν με την
απελευθέρωση της Μακεδονίας από τον
Ελληνικό στρατό τον Οκτώβρη του 1912. Το
1914 με βασιλικό διάταγμα ο Βενιζέλος ορίζει
σε όλη την επικράτεια τους νέους δήμους και
τις κοινότητες των Ελλήνων. Η μεγάλη τομή
στην επικράτεια ήταν ορισμός εκατοντάδων
κοινοτήτων, με αποτέλεσμα όλες οι
αετοφωλιές της Ελλάδας να γίνουν κοινότητες.
Γ ρ α μ ματόσημο
μ ε σ φραγίδα του
Τ α χ υ δρομείου
Σ ε λ ί τσης,
α μ έ σ ως μετά την
α π ε λ ευθέρωση
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 21

Στην επαρχία της υποδιοιίκησης Το 1920, με την εκλογική ήττα του

Ανασελίτσης (σήμερα είναι ο δήμος Βοΐου), Βενιζέλου και την επαναφορά του Βασιλιά,
θα οριστούν αυτοδιοικητικοί οργανισμοί 59 ο νέος πρωθυπουργός του Εθνικού
κοινότητες. Στις μεγάλες κοινότητες θα κόμματος Δ. Γούναρης ζήτησε από τους
ανακοινώσουν τον αριθμό των κοινοτικών διορισμένους νομάρχες των
συμβούλων ανάλογα με τον αριθμό των υποδιοικήσεων του κράτους να διορίσουν
κατοίκων και οι σύμβουλοι θα επιλέξουν τα νέα δημοτικά συμβούλια σε όλη την
τον πρόεδρο. Στη Σέλιτσα οι κοινοτικοί επικράτεια του ελληνικού κράτους.
σύμβουλοι το 1920 θα είναι εννέα τον Στη Σέλιτσα, όπως σε όλη την Ελλάδα,
αριθμό. Στην πάμφτωχη και ρημαγμένη απ’ καθαιρούν το προηγούμενο Κοινοτικό
την ελονοσία Μακεδονία το 1912 μερικές Συμβούλιο, το οποίο είχε εγκατασταθεί επι
τοπικές νησίδες, παλιές κοινότητες, όπως η τουρκοκρατίας, πριν την απελευθέρωση
Σέλιτσα μπορούσαν να αντεπεξέλθουν στα του 1912.
τοπικά οικονομικά και διοικητικά Στο τέλος του 1920 τοποθετούνται στην
προβλήματα. Οι υπόλοιπες κοινότητες, επικράτεια με βασιλικό διάταγμα τα νέα
πάμφτωχες, δεν μπορούσαν ούτε Κοινοτικά Συμβούλια. Η νέα διοίκηση του
δημοτολόγια να συντάξουν. κοινοτικού συμβουλίου Σελίτσης, της
Το 1914 οι δημοτικές εκλογές θα γίνουν υποδιοίκησης Ανασελίτσης και
στην παλιά Ελλάδα, αλλά στις λεγόμενες Μητροπόλεως Σισανίου και Σιατίστης, έχει
νέες χώρες, όπως η Μακεδονία, οι ως εξής:
κοινοτικές και δημοτικές εκλογές δεν θα Κοινοτικοί σύμβουλοι:
γίνουν. Θα περάσουν δεκατρία χρόνια από Γραμμένος Αναστάσιος
την απελευθέρωση του 1912 για να Αλβανός Κωνσταντίνος
διεξαχθούν το 1925 στη Μακεδονία Αλβανός Κωστάκης
κοινοτικές εκλογές. Μέχρι το 1925 τα Ανδρίτσος Βασίλης
κοινοτικά συμβούλια διορίζονταν από τους Γκάρας Κώστας
κατά τόπους τοποθετημένους από την Σαμαράς Χρήστος
κυβέρνηση νομάρχες και διοικητές Στρέμπας Αριστείδης
επαρχιών. Τζάρος Χρήστος
Το 1921 με εντολή του παλατιού Φωτόπουλος Ιωάννης.
τυπώνεται ο Ελληνικός οδηγός, που
αναφέρεται στις μεγάλες οικογένειες, στα Το Συμβούλιο είναι εννεαμελές. Στον
χωριά, στις κωμοπόλεις και πόλεις της διορισμό του Συμβουλίου δεν υπάρχει
ΜΕΓΑΛΗΣ ΕΛΛΑΔΑΣ. Αυτός ο οδηγός πρόεδρος.
περιγράφει την Ελλάδα, που έγινε χώρα Είναι γνωστό ότι μέχρι το 1950 οι
των πέντε θαλασσών και των δυο ηπείρων εκάστοτε πρόεδροι Κοινότητας δεν
και καταγράφει όλους τους δήμους και τις εκλέγονταν απευθείας από τους
κοινότητες από την Αθήνα μέχρι τη Σμύρνη. ψηφοφόρους, αλλά ψηφίζονταν από τους
Εκεί θα τυπωθεί και η δράση της κοινότητας κοινοτικούς συμβούλους οι οποίοι είχαν το
Σελίτσης (Εράτυρας) με όλα τα επαγγέλματα δικαίωμα, σε περίπτωση δυσλειτουργίας,
και τον διορισμό του Κοινοτικού να καθαιρέσουν τον πρόεδρο και να
Συμβουλίου Σελίτσης. ψηφίσουν νέο πρόεδρο απο το ίδιο
Κοινοτικό Συμβούλιο.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 22

Ο πρώτος της λίστας Αναστάσιος Ο Χρήστος Τζάρος

Γραμμένος είναι της γνωστής των
Γραμμένων οικογένειας στην Εράτυρα. Tα Ο Χρήστος Τζάρος ήταν αυτός που την
παιδιά του Αναστάσιου Γραμμένου εποχή εκείνη ήταν κομματικός εκπρόσωπος
βρέθηκαν στην Κωνσταντινούπολη και λίγο του Βασιλιά και του Εθνικού Λαϊκού
πριν το 2ο Παγκόσμιο πόλεμο δούλευαν στα κόμματος στη Σέλιτσα.
καταστήματα των αδελφών Κάτανου.
Αργότερα ο γιός του Στέργιος
εγκαταστάθηκε στην Εράτυρα, όπου μέχρι
τον θάνατό του το 1962 διατηρούσε
εμπορικό κατάστημα (μπακάλικο) στο
Παζάρι. Οι άλλοι δυο γιοί του Γιάννης και
Γεώργιος εγκαταστάθηκαν στη
Θεσσαλονίκη.
Ο Γιάννης Γραμμένος διατηρούσε στη Αρχοντικό Τζάρου. Τοιχογραφία (1907)
Θεσσαλονίκη βιομηχανία παραγωγής ζωγραφισμένη απο τον Χρ. Μανολόπουλο.
χαρτοσακούλας.
Στα επόμενα ονόματα έχουμε δυο επίθετα Ο Χρήστος Τζάρος φαίνεται από το βιβλίο
Αλβανού. Ένας είναι ο Κωστάκης οποίος με τα επώνυμα της Εράτυρας (Σέλιτσας) του
ήταν ο τσιφλικάς της Βίλιανης. Από αυτόν το Γρηγόρη Βέλκου ότι γεννήθηκε το 1876 και
1926 με 1928 θα απαλλοτριωθεί η Βίλιανη. η οικογένειά του είχε βλάχικη καταγωγή.
Τα χωράφια θα μοιραστούν με κλήρο, Νεαρός έφυγε από τη Σέλιτσα και πήγε
έναντι αμοιβής, πρώτα σε Ερατυρείς που μετανάστης στη Ρουμανία. Στη χώρα αυτή
ήσαν ακτήμονες και μετά στους υπόλοιπους. γρήγορα θα προκόψει και όταν έγινε
Αυτό όμως δεν έγινε, πρώτα να μοιραστούν ευκατάστατος θα εγκατασταθεί στη Σέλιτσα.
οι ακτήμονες και μέχρι να ξεκαθαρίσει η Το σπίτι που έχτισε ήταν διώροφο με
μοιρασιά των χωραφιών, έγιναν πολλές πελεκητή πέτρα και πλακόστρωτη αυλή.
αδικίες και προσφυγές στα δικαστήρια. Γκρεμίστηκε, παρότι ήταν γερό, μετά τον
Αυτά αναφέρει η εφημερίδα Βόρεια Ελλάδα σεισμό του 1995.
της Κοζανης. Ο ίδιος ήταν γλεντζές και είχε προσωπικό
Ο Κώστας Γκάρας, Χρήστος Σαμαράς και φίλο πρώτα τον Νιάκο Ντούντα και μετά τον
Βασίλης Ανδρίτσος είναι οι παππούδες των
Παναγιώτη Ντούντα (Κάστια) κορυφαίους
σημερινών οικογενειών στην Εράτυρα.
οργανοπαίκτες του κλαρίνου στην Εράτυρα
Ο Αριστείδης Στρέμπας είναι της
και στην ευρύτερη περιοχή. Ο Παναγιώτης
οικογένειας Στρέμπα ο οποίος ήταν ικανός
Ντούντας μια φορά τη βδομάδα με το
και δραστήριος πολίτης της Εράτυρας. Ο
κλαρίνο άνοιγε το γλέντι στο σπίτι του
Ιωάννης Φωτόπουλος, γιός του κάλφα
Τζάρου. Οι δυό τους ήταν φιλοβασιλικοί και
Νικολάου είναι εισοδηματίας και έζησε
το 1920 γλέντησαν στην Εράτυρα για την
κυρίως στην Κωνσταντινούπολη.
Ο ίδιος έγραψε αργότερα την Ιστορία της επαναφορά της Βασιλείας.
Σελίτσης, δίνοντας σημαντικές πληροφορίες
και ιστορικές πηγές.
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 23

Ο Τζάρος έχτισε βρύση στη γειτονιά. Την

εποχή εκείνη τα έργα αυτά ήταν σημαντικά
για τις γειτονιές της κωμόπολης. Ο Χρήστος
Τζάρος ήταν προσωπικός φιλος του Πληροφορίες για την
Γεωργίου Μπούσιου και πιθανόν του Ίωνα
Δραγούμη. Ο Γεώργιος Μπούσιος ήταν ο Σέλιτσα στον Ελληνικό
μοναδικός βουλευτής που υπηρέτησε σε
Οδηγό του 1921
δύο εθνικά κοινοβούλια: Στο Οθωμανικό
στην Κωνσταντινούπολη το 1909 και στο
Ελληνικό στην Αθήνα το 1915. Η κωμόπολη ανήκει στην υποδιοίκηση
Ανασελίτσης. Η Σέλιτσα έχει 3 χιλ.
περίπου κατοίκους και τους
συνοικισμούς Βίλιανη και Δομαβίστα. Η
κωμόπολη κείται στους πρόποδες του
Σινιάτσικου και παρ’ αυτήν υπάρχουν
κτίσματα - λείψανα κυκλωπαίων τειχών,
(τα γνωστά Κτίσματα). Στη Σέλιτσα
υπάρχει Αστυνομικός Σταθμός.
Τα Σχολεία που έχει η κωμόπολη είναι:
Ένα τετρατάξιον Δημοτικό και ένα
Α ρ χ ο ντικό Τζάρου . Η γ ε ι τ ό ν ι σ σ α , Τσ ι α τ σ ι ά πλήρες Σχολείον Αρρένων. Διευθυντής:
Κ α ζ α ντζή, δίπλα σ τ ο π α ρ α π ό ρ τ ι . Δημήτριος Κίτσος. Δημοδιδάσκαλοι:
Ήταν προσωπικός φίλος του Σουλτάνου Λάζαρος Ζήσης, Ιωάννης Κίτσος,
και του Βασιλιά της Ελλάδας. Ο Μπούσιος Γεώργιος Σουγκάρης. Οι μαθηταί είναι
εκλέγονταν βουλευτής απο τις επαρχίες της 180 τον αριθμό. Επίσης έχει Διτάξιον
Ανασελίτσης και των Γρεβενών. Ο ίδιος Δημοτικόν σχολείον Θηλέων με 100
ήταν φιλοβασιλικός και συμμετείχε στην μαθήτριες και διδασκάλισες την Ελένη
ομάδα του Ίωνα Δραγούμη. Ο Γεώργιος Αθανασίου και την Γλυκερία Σουγκάρη
Μπούσιος με την πολιτική του πορεία
άφησε σημαντική σφραγίδα στην πολιτική Η κωμόπολη Σέλιτσα, μετέπειτα
ταυτότητα της περιοχής. Έτσι, μέχρι και το Εράτυρα, έχει το 1920 συγκοινωνία,
τελευταίο δημοψήφισμα του 1974 οι δυο ταχυδρομείον και τηλεφωνείον.
περιοχές, Βοΐου (Ανασελίτσης) και Παράγει καπνό από 40 έως και 60
χιλιάδες οκάδες αρίστης ποιότητας και
Γρεβενών ήταν φανερά φιλοβασιλικές.
είναι εφάμιλλος με τον αντίστοιχο καπνό
Ο Χρήστος Τζάρος στην Κατοχή θα
της Ξάνθης. Έχει σύνδεσμο
καταστραφεί οικονομικά, θα χάσει την
καπνοπαραγωγών. (Από αυτόν
πολιτική δύναμη και θα βρεθεί όπως ξεπήδησαν αρκετοί Ερατυρείς μεσίτες
χιλιάδες Έλληνες στα όρια της πείνας. Έτσι εκτιμητές ποιότητας καπνού. Από τον
άδοξα κλείνει το κεφάλαιο του επικεφαλής ίδιο σύνδεσμο ήταν και οι συνεταιριστές
των φιλοβασιλικών στη Σέλιτσα. Στη θέση του Φάρου, που δημιούργησαν ένα
του θα εμφανιστούν νέοι πολιτικοί σημαντικό συνεταιριστικό περιβάλλον
παράγοντες του Βασιλιά με διαφορετική στην Εράτυρα και την ευρύτερη
πολιτική σκέψη. περιοχή).
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 24

Παράγει άφθονα λαχανικά, εξ ών Η Σέλιτσα έχει πολλά αμπέλια με

εξάγονται εις επαρχίες Γρεβενών και σημαντική παραγωγή κρασιού και
Ανασελίτσης. τσίπουρο για οικιακή χρήση.
Εις την μελισσοκομία έχει λίγες κυψέλες Στην κατηγορία βιομηχανία βρίσκονται
για οικιακή χρήση. τρεις υδρόμυλοι.
Το κείμενο συνεχίζει: Στην κωμόπολη Το κείμενο κλείνει με τα επώνυμα των
εκάστοτε βρίσκονται αρχαία νομίσματα εμπόρων, οι οποίοι την εποχή εκείνη
της εποχής των Μακεδόνων και των είχαν μαγαζιά στη Σέλιτσα (Εράτυρα):
Ρωμαϊκών χρόνων. Καλέτσιαρης Ιωάννης
Η καλλιεργήσιμη έκταση είναι 15 χιλιάδες Καλέτσιαρη Γούσινα
στρέμματα και 4 χιλιάδες στρέμματα Καραλάζος Λάζαρος
βοσκής χαμηλής βλάστησης τα λεγόμενα Μήλιος Αλέξανδρος
λειβάδια. Μήλιος Δημήτριος
Η κωμόπολη έχει 2000 με 4000 Υφαντής Θεόδωρος
αιγοπρόβατα. Οι βοσκότοποι βρίσκονται Σιαφάρα αδελφοί
στους πρόποδες του Σινιάτσικου. Να Τζήμτσιος Χρήστος
σημειωθεί ότι ένας κτηνοτρόφος την Χατζηγεωργίου Γεώργιος
εποχή εκείνη μπορούσε να εκμεταλλευτεί Γιατροί:
60 με 100 αιγοπρόβατα. Οι Σελτσιώτες Αναστασιάδης Χαράλαμπος, (χειρουργός
κτηνοτρόφοι τον χειμώνα δεν πήγαιναν γιατρός).
στα χειμαδιά και το κόστος ζωοτροφών Καφενεία:
ήταν μεγάλο. Μήλιος Αθανάσιος
Για τις γεωργικές εκμεταλλεύσεις Χατζηζήκος Λάζαρος.
εκτρέφονται 100 περίπου βόδια. Έτσι στη Φαρμακεία:
Σέλιτσα υπάρχουν 50 ζευγάρια, τα οποία Ζινεζιρλής Αντώνιος (άγνωστο επώνυμο).
μπορούν να οργώσουν τα χωράφια. (Αυτά
τα ζευγάρια ήταν τα τρακτέρ της εποχής). Η κωμόπολη έχει αριθμό βυρσοδεψείων,
σιδεράδων, χτιστών, ραφτάδων και
πλήθος άλλων τεχνιτών και
επαγγελμάτων.

Αυτό ήταν το κείμενο για τη Σέλιτσα στον

τόμο των Ελλήνων το 1920 που
τυπώθηκε το 1921. Η περιγραφή εκείνη
βρίσκεται στα αρχεία του κράτους και
αναδεικνύει την κοινότητα Σέλιτσα -
Εράτυρα λίγο πριν από την καταστροφή
του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4ο 25

Στο κείμενο αυτό αποτυπώνεται η Ο Αθανάσιος Μακρής

πραγματική εικόνα της κωμόπολης
Εράτυρας (Σέλιτσας) το 1920- 1921, στο νέο Κλείνοντας το κείμενο, πρέπει να γίνει
ξεκίνημα της ιστορίας του Ελληνισμού στη αναφορά και για έναν ακόμα
Μακεδονία του μεσοπολέμου. πρωταγωνιστή στη Σέλιτσα (Εράτυρα) την
εποχή εκείνη. Αυτός είναι ο Αθανάσιος
Ζήκου Μακρής, που γεννήθηκε στη
Σέλιτσα το 1870.
ο Μεσοπόλεμος
Η Σέλιτσα είναι μια μακεδονική κωμόπολη
με αστικό περιεχόμενο, η οποία λόγω της
γεωγραφικής θέσης είχε τη δυνατότητα να
αναδειχτεί σε γεωργικό και εμπορικό
κέντρο της Ανασελίτσης και της ευρύτερης
περιοχής. Οι ανατροπές και οι εξελίξεις
μετά την μικρασιατική καταστροφή του
Ελληνισμού άλλαξαν ριζικά την ανάπτυξη
των τοπικών κοινοτήτων. Η νέα Ελλάδα θα
αναπτυχθεί συγκεντρωτικά σε λίγα μεγάλα
αστικά κέντρα και σε βάρος της ανάπτυξης
των επαρχιών και των αναπτυσσόμενων
κωμοπόλεων. Το ίδιο συνέβη και στη
Σέλιτσα (Εράτυρα).
Οι πρώτες κοινοτικές εκλογές στη
Μακεδονία θα γίνουν το 1925 επί
πρωθυπουργίας Πάγκαλου. Θα
ακολουθήσουν το 1929 και το 1934, στις
Αθανάσιος Μακρής
οποίες θα ψηφίσουν και οι γυναίκες που
έχουν τελειώσει το δημοτικό. Την εποχή εκείνη, νεαρός εκκολαπτόμενος
Το 1936 ο Μεταξάς καταργεί τα Συμβούλια έμπορος, θα παντρευτεί την Ευθυμία
και ορίζει νέες διοικήσεις τις αρεσκείας Βαμβακά από την Κοζάνη. Η Ευθυμία είναι
του. Έτσι από το 1936 μέχρι το 1951 δεν ανηψιά του Χαρισίου Βαμβακά, της μεγάλης
έγιναν εκλογές. Τα Συμβούλια διορίζονταν των εμπόρων οικογένειας Βαμβακάδων. Ο
και ήταν της αρεσκείας των εκάστοτε Χαρίσιος Βαμβακάς το 1908 θα γίνει
κυβερνήσεων. Τα Κοινοτικά Συμβούλια βουλευτής του οθωμανικού κοινοβουλίου
επέλεγαν τον Πρόεδρο. και μαζί με τον Γεώργιο Μπούσιο θα
Το σύστημα ήταν περισσότερο κοινοτικό εκπροσωπήσουν τους Έλληνες από το
και όχι προεδρικό. Θεωρητικά ήταν βιλαέτι του Μοναστηρίου στο οθωμανικό
πλουραλιστικό και λιγότερο συγ- κοινοβούλιο στην Κωνσταντινούπολη.
κεντρωτικό. .
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4
Μετά την απελευθέρωση του 1912 ο
Βαμβακάς θα είναι ο κύριος εκπρόσωπος του
Βενιζέλου και του κόμματος των
φιλελεύθερων στο Σαντζάκι Κοζανης,
Σερβίων. Γρεβενών και Aνασελίτσης. Ο
στενός δεσμός του Μακρή με την οικογένεια
Βαμβακά θα οφελήσει τον ίδιο στις
επιχειρηματικές του δράσεις.
Τα μαθητικά του χρόνια τα έζησε στο χωριό. Ο
πατέρας του ήταν δημογέροντας στη Σέλιτσα.
Ο Αθανάσιος Μακρής νεαρός θα ασχοληθεί με
το εμπόριο υφασμάτων και σε ηλικία μόλις 18
ετών θα ανοίξει κατάστημα υφασμάτων με την
επωνυμία Αθανάσιος Μακρής και Σία στην οδό
Αγίου Μηνά Θεσσαλονίκης.
Ποιός ήταν όμως για τον Μακρή
οικονομικός καταλύτης που τον βοήθησε να
ανταγωνιστεί στο εμπόριο υφασμάτων
τους Εβραίους στη Σαλονίκη;
Αυτός ήταν ο Χαρίσιος Βαμβακάς. Έτσι ο
δραστήριος επιχειρηματίας Μακρής θα
ιδρύσει στις πολεις του Βορρά βιομηχανίες
υφαντουργίας, την Έρια στη Νάουσα και την
εταιρεία Βέρμιον στη Βέροια. Στους
αργαλειούς του εργοστασίου στη Βέροια, για
ένα διάστημα, δούλεψαν άτομα και από την
Ερατυρα.
Το 1915 ο Χαρίσιος Βαμβακάς, κορυφαίο
στέλεχος του Βενιζέλου, δεν θα εκλεγεί
βουλευτής. Το 1920 υποψήφιος του
κόμματος των φιλελεύθερων στο νομό
Κοζανης Γρεβενών προτείνεται ο γαμπρός
του εκ Σελίτσης Αθανάσιος Μακρής.
26
Αρχοντικό Αθ. Μακρή στην Εράτυρα
τοιχογραφίες (περ. 1870)
Ο ίδιος ξεκινά τον προεκλογικό αγώνα
από την πατρίδα του τη Σέλιτσα και αφού
έστησε τον μηχανισμό των φιλελεύθερων
στην περιοχή, προσπάθησε να έχει
συνεργάτες σημαίνοντα πρόσωπα από τη
Σελιτσα. Για να πετύχει το σκοπό του ο
Μακρής έπρεπε να περάσει το εμπόδιο
των βασιλικών στην ιδιαίτερη πατρίδα
του. Τα χρόνια αυτά στην περιοχή της Δυτ
Μακεδονίας κυριαρχούσαν οι
φιλοβασιλικοί με τον Γεώργιο Μπούσιο.
Στη Σέλιτσα υπήρχε πολυπληθής ομάδα
φιλοβασιλικών και μικρός αριθμός
φιλελευθέρων.
Ο Μακρής θα προσπαθήσει να πάρει μαζί
του τους μετριοπαθείς φιλοβασιλικούς
χωρίς αποτέλεσμα. Αναφέρεται ότι
υποσχέθηκε να φτιάξει εργοστάσιο στη
Σέλιτσα και να δώσει οικονομική ενίσχυση
στην κωμόπολη με χρυσές λίρες. Τελικά
δεν τα κατάφερε. Ένα βράδυ μια ομάδα
φιλοβασιλικών τραμπουκίζοντας έκαναν
φασαρία με κύμβαλα έξω από το σπίτι του.
α π ό σ πασμα απο ε φ η μ ε ρ ί δ α
τ η ς Θεσσαλονίκης ,
Σ ε π τ έμβριος 1920
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 27

Αυτές οι πραξεις την εποχή εκείνη

εφαρμόζονταν για τους πολιτικούς
αντιπάλους και ήταν επαίσχυντες και
υποτιμητικές.
Ο ίδιος, στενοχωρημένος, θα αποχωρήσει
από τη Σέλιτσα. Το κόμμα του θα χάσει τις
εκλογές και αυτός το 1920 δεν θα εκλεγεί
βουλευτής. Οι επίστρατοι φιλοβασιλικοί
λιποτάκτες, οι οποίοι είχαν κρυφτεί στο
Σινιάτσικο και σε όλη την Ελλάδα, θα
αποφασίσουν να πάνε στον πόλεμο και να
πάρουν μέρος στη μικρασιατική
εκστρατεία. Εκεί θα ζήσουν την
καταστροφή του Ελληνισμού της Μικράς
Ασίας και το τέλος της μεγάλης Ελλάδας.
Το 1925 στη Θεσσαλονίκη ο Αθανασιος
η ΥΦΑΝΕΤ σήμερα
Μακρής θα αγοράσει το κλειστό
εργοστάσιο υφασμάτων και φεσιών με
την εταιρεία Εργάνη. Τα γραφεία της
εταιρείας Εργάνη ήταν στην οδό Τσιμισκή
19.
Το 1926 το εργοστάσιο θα μετονομαστεί
σε ανώνυμη εταιρεία ΥΦΑΝΕΤ με κύριο
μέτοχο τον ίδιο. Μειοψηφικό πακέτο θα
Κείμενα:
έχουν η Εθνική Τράπεζα, ο Χαρίσιος Γιώργος Διαμαντόπουλος
Βαμβακάς και ο Γεώργιος Μήλιος. Στο Επιμέλεια φωτογραφιών:
αποκορύφωμα το εργοστάσιο θα Βασίλης Στρέμπας
απασχολεί 1300 εργαζόμενους σε μια
Βιβλιογραφία:
καθετοποιημένη βιομηχανική παραγωγή
1. Ελληνικός Οδηγός 1921
που ήταν η ΥΦΑΝΕΤ. Μεγάλες οικογένειες
Ο Μακρής θα συνεχίσει μέχρι τέλος το Χωριά, κωμοπόλεις, πόλεις
εμπόριο και τη βιομηχανία της ΥΦΑΝΕΤ. Ο Της μεγάλης Ελλάδος.
ίδιος, πικραμένος για τη συμπεριφορά των Των Ζ. Παυλόπουλου - Γ. Παπαγιάννη
Εκδόσεις αδελφών Ν. Τριάντη
συμπατριωτών του, ήταν απρόθυμος σε
2. Ιστορικές πηγές για το εργοστάσιο ΥΦΑΝΕΤ
προσλήψεις εργαζομένων από την στη Θεσσαλονίκη.
Εράτυρα και δυσκολεύονταν να βοηθήσει 3. Χαρισίου Βαμβακά: Ελληνικό λογοτεχνικό και
την κωμόπολη με ευεργεσίες. ιστορικό αρχείο.
Πέθανε το 1952. Στην ΥΦΑΝΕΤ συνέχισε
Τόσο το Αρχοντικό Μακρή, όσο και το Αρχοντικό
μέχρι το 1964 ο γιός του Κλέαρχος
Τζάρου, έχουν κατεδαφιστεί.
(Κλέων). Το εργοστάσιο χρεοκόπησε και
έκλεισε οριστικά το 1964.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4
ΓΙΑ ΤΗΝ ΔΙΑΤΗΡΗΣΗ ΤΩΝ ΣΧΕΣΕΩΝ ΤΩΝ
ΑΠΑΝΤΑΧΟΥ ΕΡΑΤΥΡΑΙΩΝ
Tα σημερινά πληθυσμιακά, οικονομικά,
κοινωνικά και άλλα χαρακτηριστικά της
Εράτυρας έχουν σταθεί τα τελευταία
πολλά χρόνια αφορμή για σειρά
προβληματισμών και πρωτοβουλιών, όχι
μόνο των τοπικών θεσμικών
εκπροσώπων και των κατοίκων, αλλά και
των απανταχού ενεργών Ερατυραίων,
που βλέπουν το κεφαλοχώρι τους να
μετατρέπεται σταδιακά σε θέρετρο για
γιορτές και σχόλες.
Τώρα, που η βιωματική σχέση με την
Εράτυρα της καθημερινότητας έχει
συρρικνωθεί δημογραφικά, ή έχει αλλάξει
χαρακτηριστικά μια για πάντα για τους
απανταχού Ερατυρείς, για όσους δηλαδή
αντλούν την καταγωγή τους από (ή και)
την κωμόπολή μας, αξίζει νομίζω να
σκεφτούμε νέους τρόπους ορισμού και
θέασης της ιδιαίτερης πατρίδας μας. Είτε
μιλάμε για τους μόνιμους κατοίκους της
Εράτυρας, είτε για τους απανταχού
Ερατυρείς, εντός και εκτός ελληνικής
επικράτειας.
28
Του Κώστα Καραμάρκου*
«Ιδεατή» Εράτυρα
Ερατυρείς μας κάνει ο κοινός τόπος, η
κοινή καταγωγή, τα πολιτισμικά,
γλωσσικά και άλλα χαρακτηριστικά της
περιοχής μας.
Πρωτίστως όμως, Ερατυρείς μας κάνει
ένα κάποιο κοινό βίωμα, ορισμένες
κοινές θύμησες και ανθρωπογεωγρα-
φίες που αλληλογνωρίζονται, λίγο ή
πολύ μεταξύ τους, και έχουν κάτι να
συζητήσουν ή να θυμηθούν, σχετικά με
το κεφαλοχώρι μας. Ερατυρείς μας
κάνει όχι μόνο ο τόπος μόνιμης
κατοικίας και η καθημερινή τριβή με τη
ζωή του, αλλά και η συστηματική ή η
ευκαιριακή επίσκεψη στην Εράτυρα,
στις μεγάλες γιορτές του χρόνου, τα
καλοκαίρια, ή όποτε μπορεί ο καθένας
και η κάθε μία.
Με αυτή τη θεώρηση, σε αυτήν τη
συγκεκριμένη ιστορική και οικονομική
περίοδο του χωριού, της Ελλάδας, αλλά
και του κόσμου ολόκληρου, ένας
βασικός στόχος που πρέπει να τεθεί
στον οποιοδήποτε προγραμματισμό του
μέλλοντος, είναι νομίζω, η καλλιέργεια,
η διαιώνιση αν θέλετε, μιας «ιδεατής»
Εράτυρας μέσα από την αφήγηση όσων
την έζησαν, ή όσων προσπαθούν να τη
«διασώσουν» χρησιμοποιώντας τις
δυνατότητες των νέων τεχνολογιών.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 29

Η διατήρηση μιας κάποιας Παρακολουθώντας για παράδειγμα

συναισθηματικής σχέσης με αυτήν την
«ιδεατή» Εράτυρα της αφήγησης, από όσο
το δυνατόν περισσότερους και
περισσότερες απανταχού Ερατυρείς, είναι
νομίζω μια καλή αφετηρία, για να μην
οδηγηθούμε στον πολιτισμικό θάνατο
μιας ιδιαίτερης πατρίδας που τόσα έδωσε
στην περιοχή μας και που εξακολουθεί να
συγκινεί πολλούς και πολλές από εμάς, για
αυτό και δημιουργούνται τα σύντομα
αδιαχώρητα των γιορτών και του
καλοκαιριού, στην πλατεία και στους
δρόμους της Εράτυρας.
Βιωματικές σχέσεις
στα βασικά ψηφιακά μέσα
επικοινωνίας της Εράτυρας, τις κατά
καιρούς αναζητήσεις μακρινών
συγγενών από τα εγγόνια και τα
δισέγγονα συγχωριανών μας, που
μετανάστευσαν στο εξωτερικό πριν
πολλές δεκαετίες και δεν έχουν
πλέον ούτε σπίτι, ούτε αναφορές
στον τόπο μας ...,
Πάνω από όλα όμως, αποδεχόμενοι
την αρχή ότι η αναζήτηση της ρίζας
σου, της καταγωγής σου, των
προγόνων σου, είναι οντολογική
ανάγκη για σχεδόν όλους και όλες
μας ...

Είναι καιρός νομίζω, να μας

Η ιδεατή Εράτυρα όμως, δεν φτάνει για να
απασχολήσει η εύρεση ενός τρόπου για
επιβιώσουμε ως πολιτισμός. Χρειάζεται
να ανακαλυφθεί, για να διατηρηθεί, ή
και η βιωματική καλλιέργεια σχέσεων με
για να συσφιχθεί, αν αυτό είναι
την κωμόπολη και τους ανθρώπους της.
δυνατόν, η σχέση των επιγόνων των
Σχέση που δεν πρέπει να περιορίζεται
εκτός Εράτυρας απανταχού
μόνο σε αυτούς και αυτές που έχουν
Ερατυραίων με την κωμόπολή μας,
ακόμα σπίτι και/ή συγγενείς στην
αλλά και με την ευρύτερη περιοχή μας
Εράτυρα.
Πώς μπορεί να επιτευχθεί, τουλάχιστον εν
μέρει, κάτι τέτοιο;
Συνεκτιμώντας και χρησιμοποιώντας
και τις δυνατότητες που μας παρέχει η
ψηφιακή τεχνολογία να διατηρούμε Εθνοτοπικοί σύλλογοι
πλέον μια σχετικά κοντινή εικονική
σχέση με τόπους και ανθρώπους που
Δεν χρειάζεται να ξανα ανακαλύψουμε
μας ενδιαφέρουν και μας συγκινούν,
τον τροχό.
Αλλά και λαμβάνοντας υπόψη τα
Μιλώντας για τους απόδημους και
σημερινά δημογραφικά, γλωσσικά,
ομογενείς Ερατυρείς για παράδειγμα,
πολιτισμικά και κοινωνικά δεδομένα
αξίζει να γνωρίζουμε τα εξής:
των απανταχού Ερατυραίων, εντός και
εκτός Ελλάδας,
Τα Κτίσματα Τεύχος 4
Αυτή η σχέση με την ιδιαίτερη πατρίδα
εξακολουθεί να παραμένει, όχι
απαραίτητα οργανωτικά, αρκετά ισχυρή.
Την ύπαρξη εθνικοτοπικών συλλόγων,
αλλά και άλλων μορφών ομογενειακών
οργανώσεων, «εκμεταλλεύθηκε» την
εικοσιπενταετία 1981-2005 η ελληνική
πολιτεία, μέσω της Γενικής Γραμματείας
Απόδημου Ελληνισμού (ΓΓΑΕ), που
σήμερα υπάγεται στο Υπουργείο των
Εξωτερικών, για να διοργανώσει
προγράμματα εκπαιδευτικής φιλοξενίας
στην Ελλάδα, για μερικές δεκάδες
χιλιάδες παιδιά και νέους ελληνικής
καταγωγής, από τα τέσσερα σημεία της
υφηλίου.
Κατασκηνωτικοί χώροι
φιλοξενίας
Στο παρελθόν, η ΓΓΑΕ, με δικά της
κονδύλια, αλλά και σε συνεργασία με
άλλα υπουργεία, όπως και με την τοπική
και περιφερειακή αυτοδιοίκηση, ή και
ασφαλιστικά ταμεία που είχαν δικούς
τους κατασκηνωτικούς χώρους
φιλοξενίας, καθώς και σε συνεργασία με
τις διπλωματικές αρχές και τις
οργανώσεις των Αποδήμων και των
ομογενών, φιλοξενούσε μαζικά για 2-3
εβδομάδες το χρόνο, τα παιδιά, τα
εγγόνια και τα δισέγγονα του
Οικουμενικού Ελληνισμού.
Γιατί; Διότι έτσι αναζωπυρώνονταν η
ελληνική/εθνοτική ταυτότητα των
επόμενων γενεών που γεννιούνται και
μεγαλώνουν στο εξωτερικό, αλλά και
γιατί έτσι συνηθίζουν να έρχονται στο
μέλλον από μόνα τους τα παιδιά στην
Ελλάδα.
30
Γιατί έτσι ξαναζωντάνεψε το
ενδιαφέρον τους για τους συλλόγους
των γονιών και των παππούδων τους
και αποφάσισαν να ασχοληθούν μαζί
τους για να τους κρατήσουν ζωντανούς
για να κρατηθεί μια σχέση με την
πολιτισμική ταυτότητα της περιοχής και
της χώρας καταγωγής τους .
Αυτό που γινόταν στο παρελθόν σε
μεγάλες κλίμακες, και συνεχίζεται να
γίνεται και τώρα με ελάχιστα
προγράμματα φιλοξενίας νέων
ομογενών, π.χ., στην Κρήτη, θα
μπορούσε να δοκιμαστεί και στην
περιφέρειά μας, στο Δήμο μας, στην
Κοινότητά μας, πιλοτικά. Βασικές
υποδομές υπάρχουν, ή μπορούν να
αναζητηθούν. Η υλοποίηση ενός τέτοιου
προγράμματος ανακάλυψης της ρίζας
μας, δεν χρειάζεται να περιοριστεί μόνο
στους εκτός Ελλάδας Ερατυρείς ή
Δυτικομακεδόνες.
Εύχομαι και ελπίζω, οι νέες
περιφερειακές και δημοτικές αρχές της
περιοχής μας, που θα αναλάβουν τις
τύχες του τόπου μας με τη νέα χρονιά,
να σκεφτούν σοβαρά και στρατηγικά,
νέους τρόπους αναγέννησης της
Εράτυρας, του Βοΐου, αλλά και
ολόκληρης της Δυτικής Μακεδονίας.
*Ο Κώστας Καραμάρκος, γεννημένος και
μεγαλωμένος στην Εράτυρα, είναι
δημοσιογράφος και ζει στη Μελβούρνη.
Στο παρελθόν εργάστηκε ως Ειδικός
Σύμβουλος Γενικών Γραμματέων Απόδημου
Ελληνισμού, καθώς και στο Πολιτικό Γραφείο
του Γιώργου Α. Παπανδρέου την περίοδο
2006-2012.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 31

ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ
ΓΙΑ ΤΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΕΡΑΤΥΡΑΣ
ΚΑΙ ΤΙΣ ΚΟΜΠΑΝΙΕΣ ΤΗΣ
επιμέλεια Γ. Σιαπέρα

Η Εράτυρα έχει πλούσια μουσική παράδοση με πολλά τραγούδια, που καλύπτουν όλο το
φάσμα της κοινωνικής ζωής και της ιστορίας του τόπου και την διατηρεί μέχρι σήμερα.
Αυτά είναι, της αρραβώνας και χαράς, της αγάπης, του δωδεκαήμερου, πασχαλιάτικα,
αποκριάτικα, συρτά, παιδικά, καντάδες, επιτραπέζια – τσάμικα – κλέφτικα, του θανάτου.
Πιστεύω ότι η παραδοσιακή μας μουσική είναι κάτι που ζει μέσα μας, μέσα στο σήμερα
και η διάσωση και διάδοσή της εκφράζει το πολιτιστικό μας επίπεδο, συντροφεύοντας
όλες τις εκδηλώσεις μας, σαν βάλσαμο ψυχής, με τους γλυκούς και μελωδικούς ήχους
του βιολιού και του κλαρίνου.
Με την ευκαιρία της ηχογράφησης 15 εμβληματικών τραγουδιών από το μουσικό
συγκρότημα της Music Steps το περασμένο καλοκαίρι στην Εράτυρα με πρωτοβουλία
και για λογαριασμό της Ένωσης Ερατυραίων Θεσσαλονίκης, θεώρησα σκόπιμο να
παραθέσω στη συνέχεια ένα απόσπασμα από το βιβλίο του Ιωάννη Νασιόπουλου
«ΛΑΟΓΡΑΦΙΚΑ ΕΡΑΤΥΡΑΣ» του 1993 (σελ. 121-122), που αναφέρεται στις κομπανίες,
ως φόρο τιμής στους λαϊκούς οργανοπαίχτες που τις συγκροτούσαν και διασκέδασαν
πολλές γενιές Ερατυραίων.

στη φωτογραφία: Κομπανία Παναγιώτη Κάστια (Ντούντα)

στον γάμο Χριστόφορου Δενκτσή με την Καλλιόπη Καραμάνη

Τα Κτίσματα Τεύχος 4
Γράφει ο Ι. Νασιόπουλος:
«Η παλιότερη, απ’ όσες θυμούνται οι σημερινοί
ήταν του Γιάννη Κάστια (Νιάνια Ντούντα), που
κάνει την εμφάνισή της γύρω στα 1880. Έπαιζε
σπουδαίο κλαρίνο και όλων των ειδών τους
δημοτικούς χορούς. Άφταστος ήταν στις
ντράφτσες, που λέγονταν και τάβλες ή
νουμπέτια (επιτραπέζια τραγούδια). Δεν έλειπε
από καμιά εκδήλωση, τόσο του χωριού, όσο
και της γύρω περιοχής. Συχνά δε οι μπέηδες
της Λιαψίστας (Νεάπολης) τον καλούσαν στα
διάφορα γλέντια τους.
Στην κομπανία του είχε το γιό του Πέτρο
Κάστια (Ντούντα) με το υπέροχο βιολί του,
αλλά και με την κορνέτα, το Θωμά Κάστια
(Ντούντα) με το τρομπόνι του, τους Ερατυρείς
Δημήτρη Βατιάνη (Γκαβοκότα) με το τύμπανο
και Αναστάσιο Χαρίση (Μπέλο) με το νταούλι,
καθώς και το Μπλατσιώτη Θόδωρο (άγνωστο
το επώνυμό του) με το τρομπόνι.
Στην κομπανία του αργότερα έπαιξαν: Το
παιδί του Νιάνια Ντούντα, Παναγιώτης Κάστιας
(Ντούντας) και τα ανίψια του Γιάννης Κάστιας,
γιός του Πέτρου, κορνέτα και Παναγιώτης
(Μπότης) Κάστιας (Ντούντας) τρομπόνι.
Ο Νιάνιας δολοφονήθηκε το 1924 από τον
μπλατσιώτη Θόδωρο, γιατί τον πρόσβαλε σε
μια παραφωνία του, την ώρα που πήγαιναν τη
νύφη στα πηγάδια.
Μετά το θάνατό του την αρχηγία της παρέας
ανέλαβε ο γιός του Παναγιώτης. Έπαιζε πολύ
καλό κλαρίνο, που το τελειοποίησε
μαθαίνοντας και νότες στο στρατό. Στην
κομπανία του, εκτός από τους παραπάνω,
έπαιζαν ο Δημήτρης Μάτας (Μήτσος Γκουντής)
σπουδαία κορνέτα και ο Θόδωρος
Καραμήτσιος τύμπανο.
32
Σύγχρονη σχεδόν κομπανία με την
παραπάνω ήταν και του Δημήτρη Βρέτα, ο
οποίος έμαθε να παίζει καλό κλαρίνο στο
μεγάλο καλλιτέχνη Νίκο Αδαμόπουλο από
τη Χρούπιστα (Άργος Όρεστικό). .
Κοντά του είχε τους Ερατυρείς
οργανοπαίχτες Κων/νο Βρέτα, αδερφό του
με την κορνέτα, Παντελή Μάτα με την
τρομπέτα, Φώτη Τσιοτίκα με το νταούλι,
και το Θύμιο Τσιοτίκα με το τύμπανο
Την παρέα συμπλήρωναν οργανοπαίχτες
από τη γύρω περιοχή.
Μια άλλη παρέα, σύγχρονη κι αυτή με
τις παραπάνω, ήταν του Δημήτρη Κοκίδη
(Ντόντολος) με το «χρυσό κλαρίνο». Τον
πλαισίωναν ο Μηνάς Κοκίδης γιός του με
την κορνέτα, ο Βασίλης Μάτας τρομπόνι,
ο Βαγγέλης Πούλιος κλαρίνο και
τύμπανο, ο Λάμπρος Κότας κλαρίνο και
τύμπανο, και ο Κων/νος Μάτας
τρομπόνι».
Τάκης Βρέτας και Μάτας σε γλέντι
στους Αγίους Αναργύρους
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 33

Μουσικοί κομπανιών

Παναγιώτης Κάστιας (Ντούντας) με τη σύζυγο Δημήτριος Μάτας (Μήτσος Γκουντής-τρομπέτα)

Δημήτριος Βατιάνης (Γκαβοκότας-τρομπόνι)

Μηνάς Κοκίδης (τρομπέτα)

Σωτήρης Τσιοτίκας (νταούλι)

Λάζαρος Βατιάνης (γιος του Γκαβοκότα-τρομπόνι)

Φώτης Τσιοτίκας (νταούλι)

Θύμιος Τσιοτίκας (τύμπανο)
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 34

στον Δεύτερο Παγκόσμιο πόλεμο

Του Γιάννη Κάτανου

Οι επιστρατευμένοι της Εράτυρας του 1940 στη Σιάτιστα. Μπροστά στην εκκλησία του
Αγίου Δημητρίου. Είναι σε μία δοκιμαστική επιστράτευση το Καλοκαίρι του 1940, λίγο πριν
την κήρυξη του πολέμου και την επιστράτευση. Δεν είναι την ημέρα της γενικής
επιστράτευσης (28-10-1940).
Η φωτογραφία αυτή έχει αναρτηθεί και παλιότερα στο F/B. Δεν ξέρω πόσοι την έχετε δει.
Αυτή κι αν είναι ιστορική φωτογραφία! Να δούμε πόσοι από σάς, που θα δείτε τη
φωτογραφία θα γνωρίσετε τους μπαμπάδες ή τους παππούδες σας ή ακόμα και τους
προπαππούδες σας. Σήμερα δεν ζεί πια κανείς.

Ακολουθούν τα ονοματεπώνυμα των στρατεύσιμων παιδιών της Εράτυρας:

Μπροστά ξαπλωτοί ο Δημήτριος Ανδρίτσος (Σκούφος) και δεξιά ο Λάζος Λαζαρίδης. Στην
καρέκλα ο Λάζαρος Ζιώγας, ο γιατρός. Ο γιατρός του χωριού, που πολέμησε και στη
Μικρασιατική Εκστρατεία, και στον δεύτερο παγκόσμιο Πόλεμο.
Στην 1η σειρά από αριστερά: 1. Λάμπρος Τσέτσινας, 2. Αθανάσιος Θεοχάρης (Ρήγας),
3. Αθανάσιος Τσούκας, 4. Σπύρος Διόγκαρης, 5. Άγνωστος, 6. Δημήτριος Κύργινας,
7. Άγνωστος, 8. Λάζαρος Ζήκος, 9. Ζήσης Καραλάζος, 10. Ηλίας Τζήμκας και 11. Κων/νος
Ζιάμος.
Μεταξύ 1ης και 2ης σειράς υπάρχουν τρία άτομα: 1ος αριστερά Ιωάννης Γκαντώνας, 2ος
Άγνωστος, 3ος Δημήτριος Ανδρίτσος (ο μπαμπάς του Μανιού).
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 35

2η σειρά (από αριστερά): 1. Μπήτιος Πάντου (πεταλωτής), 2. Βασίλειος Βέλκος, 3.

Χρήστος Χασιώτης, 4. Διαμαντής Πήττας, 5. Νικόλαος Τζήκας, 6. Γιάννης Τζιανέτας
(κουρέας), 7. Γεώργιος Δερβένης, 8. Αθανάσιος Κοντοδήμος, 9. Παναγιώτης Μηλιώκας
και 10. Άγνωστος.
Στην 3η σειρά από αριστερά: 1. Δημήτριος Κάτανος (ο πατέρας μου), 2. Φώτης Τσοτίκας,
3. Δημήτριος Μπντούρης, 4.Γρηγόρης Θεοχάρης (Μηλίτσας), 5.Ιωάννης Γκλαβίνας, 6.
Παύλος Βόζιος, 7. Νικόλαος Φλιάταρης, 8. Άγνωστος.
Στην 4η σειρά από αριστερά: 1. Σωτήρης Τσοτίκας (ή Φώτης), 2. Άγνωστος, 3. Γεώργιος
Βαγιάτης, 4. Άγνωστος, 5. Χρήστος Μουχτούρης (αρχιμάστορας), ο οποίος έκτιζε στην
εκκλησία του Αγίου Δημητρίου στη Σιάτιστα και προφανώς δεν ήταν στρατεύσιμος.
Μεταξύ τρίτης και 4ης σειράς είναι ένας επίστρατος άγνωστος (ίσως είναι ο Μπέλος ).
Στην κολώνα αριστερά είναι ο Θανάσης ο Γκλαβίνας (με πολιτικά) και πίσω στην πόρτα
είναι ο Γιάννης ο Σιάργκας (με πολιτικά επίσης). Τέλος είναι τρεις πολίτες, ένας πιτσιρίκος
και ένας φαντάρος δεξιά άγνωστος.
Όπως προανέφερα υπάρχουν 5-6 άτομα άγνωστα. Παρακαλώ όσοι τους γνωρίζουν και
ιδιαίτερα όσοι είναι από το λάκκο και πέρα να βοηθήσουν (Μανιός, Μπαμπανιάκος,
Σιαπέρας, Δελήβασης, Βόζιος κλπ). Να βοηθήσουν γιατί 4-5 άτομα είναι από τη γειτονιά
τους και δεν τα ξέρω ή δεν είμαι σίγουρος: (Μπήτιας, Μπέλος, Τσοτίκας, Τσοτίκας. Να τα
συμπληρώσουμε όλα τα ονόματα και να τη βάλουμε τη φωτογραφία αυτή στο Μουσείο
της Εράτυρας και στην ιστοσελίδα της Εράτυρας (eratyra.gr).

Οι στρατεύσιμοι της Εράτυρας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο δεν ήταν μόνο αυτοί της
φωτογραφίας.
Υπήρχαν και άλλοι που δεν είναι στη φωτογραφία και πήγαν στον πόλεμο.
Σήμερα δεν ζεί κανείς από τους παραπάνω.
Αιωνία η μνήμη τους.
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 36

ΑΙΟΛΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΑΣΚΙΟΥ

ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ
ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΡΑΤΥΡΑ

Τ ο αιολικό πάρκο κατασκευάστηκε από την εταιρεία ΕΛ. ΤΕΧ.

ΑΝΕΜΟΣ Α.Ε. εντός των διοικητικών ορίων του ∆ήµου
Βοΐου και της ∆ηµοτικής Ενότητας Ασκίου.

Η θέση του αιολικού πάρκου είναι εκτεθειμένη σε πολύ δυνατούς

ανέµους από βορρά προς νότο, χωρίς φυσικά εµπόδια στην γύρω
Του περιοχή και είναι µια από τις υψηλές κορυφογραµµές στην
Γιώργου Βάρκα ευρύτερη περιοχή.
Οι εργασίες κατασκευής ξεκίνησαν το 2018, ολοκληρώθηκαν στο
τέλος του 2019 και διαθέτει 19 Ανεμογεννήτριες.
Το 2021 κατασκευάστηκε από άλλη εταιρεία μια ακόμα
ανεμογεννήτρια στην θέση Σκάρπα Πύργος και έτσι τώρα υπάρχουν
20 ανεμογεννήτριες στο Σινιάτσικο. Από αυτές οι 17 βρίσκονται
μέσα στα γεωγραφικά όρια της Εράτυρας, 2 στα Νάματα και 1 στον
Πελεκάνο.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 37

Η συνολική εγκατεστηµένη ισχύς είναι 80 MW.

Η παραγόµενη ηλεκτρική ενέργεια διοχετεύται, µέσω υπόγειας διασύνδεσης µήκους 21

km, στο υφιστάµενο δίκτυο (αρµόδιος διαχειριστής Α∆ΜΗΕ) ενδιαµέσω του νέου Υ/Σ
Γρατσιάνη 150/33 KV.

Το έργο σήμερα ανήκει στην εταιρεία ΜΟΤΟΡΟΙΛ, Βαρδινογιάννης.

ΤΑ ΑΝΤΑΠΟΔΟΤΙΚΑ ΟΦΕΛΗ ΑΠΟ ΤΟ ΑΙΟΛΙΚΟ ΠΑΡΚΟ ΣΤΟ ΣΙΝΙΑΤΣΙΚΟ

Θα προσπαθήσω με απλά λόγια, αλλά χρησιμοποιώντας και αριθμούς αναπόφευκτα, να εξηγήσω

τα ανταποδοτικά οφέλη που δόθηκαν από την εταιρεία ΕΛΛΑΚΤΩΡ, τώρα ΜΟΤΟΡΟΙΛ, για την
Εράτυρα.
Τα ανταποδοτικά οφέλη κατανέμονται σε τρία στάδια:
1) κατά την ηλέκτριση / σύνδεση του σταθμού.
2) κατά την διάρκεια εκτέλεσης του έργου.
3) από την έναρξη λειτουργίας του Αιολικού πάρκου και για 20 έτη.

1) Προϋπόθεση για την

ηλέκτριση / σύνδεση του
σταθμού στην έκταση είναι
η υποβολή εγκεκριμένης
μελέτης αναδάσωσης ή
δάσωσης, σύμφωνα με τα
οριζόμενα για το σκοπό
αυτό στην παράγραφο 8,
του άρθρου 45 του Ν.
998/1979 όπως ισχύει. Η
αναδάσωση ή δάσωση
αυτή θα πραγματοποιηθεί
από την δικαιούχο της
επέμβασης με δαπάνες της,
επί τη βάσει της ανωτέρω
μελέτης, σε θέση που θα
υποδειχθεί από το αρμόδιο
Δασαρχείο
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 38

και σε περίπτωση μη εξεύρεσης έκτασης προς αναδάσωση, με υποβολή εγκεκριμένης

μελέτης και εκτέλεση δασοκομικών εργασιών ή ειδικών δασοτεχνικών έργων κόστους
αντιστοίχου με το κόστος της δαπάνης αναδάσωσης ή δάσωσης.

Στην περίπτωσή μας δεν έγινε κανένα τέτοιο έργο στο Σινιάτσικο που πληγώθηκε, αλλά
330.000 ευρώ εδόθησαν για έργα δασοπροστασίας στα βουνά στην περιοχή του
Πενταλόφου. Ζητήσαμε από τον προηγούμενο Συντονιστή της Αποκεντρωμένης Διοίκησης
Ηπείρου-Δυτικής Μακεδονίας την άρση αυτής της αδικίας από το 2020, αλλά δεν έγινε
τίποτα, παρότι αναγνωρίστηκε αυτή η αδικία εις βάρος μας. Ελπίζουμε να αποκατασταθεί
το δίκαιο, καθώς περιμένουμε την βοήθεια από τον Διευθυντή Δασών Κοζάνης, τον
συγχωριανό και φίλο Δημήτρη Τσίμπλινα.
Για την κατασκευή του αιολικού πάρκου απαιτήθηκε η βελτίωση και η κατασκευή οδών,
συνολικού µήκους 34,5 χλµ., από τα οποία τα 10,0 χλµ. αφορούν την πρόσβαση στο έργο
από την Γαλατινή.

2) Όσο διαρκεί το έργο και για να μην υπάρχουν καθυστερήσεις από διαμαρτυρίες των
κατοίκων, οι εταιρείες επενδύουν στις καλές σχέσεις με την τοπική κοινωνία, δίνοντας
χρήματα ή εκτελώντας έργα που ζητούνται από τους Δήμαρχους, Προέδρους, εκκλησίες,
συλλόγους κλπ.Το ποσόν αυτό δεν είναι συγκεκριμμένο, αλλά εξαρτάται από την
διεκδίκηση και τις ανάγκες της εταιρείας.
Στην περίπτωση μας, κατά την διάρκεια του έργου της εταιρείας ΕΛΛΑΚΤΩΡ, έγιναν έργα
αντιστήριξης και άλλα στο Μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου, ο περιφερειακός δρόμος
πάνω από την Εράτυρα με 3Α, από τον Άγιο Νικάνορα μέχρι την Παναγία, η αποκατάταση
και συντήρηση της Μπάρας στο Γκαλντούροβο, κατασκευή φράκτη ανάσχεσης-προστασίας
στην περιοχή Αγίου Μάρκου. Επίσης αγοράστηκαν laptops και ηλεκτρικά εργαλεία για το
Σχολείο και την Κοινότητα και δόθηκαν χρήματα στην Κοινότητα και στον Αθλητικό
σύλλογο, για την πραγματοποίηση διαφόρων εκδηλώσεων. Το ύψος της δαπάνης όλων
αυτών των έργων, όπως κοστολογήθηκαν από την εταιρεία, ανέρχεται στο ποσό των
220.000 ευρώ για την Εράτυρα.
Για το δεύτερο αιολικό της εταιρείας ΡΟΚΑΣ που κατασκευάζεται στην θέση Γκράτσιανη,
μεγάλο μέρος της οποίας ανήκει στην Εράτυρα, ο Δήμαρχος , μετά από διαπραγματεύσεις
με την εταιρεία, πέτυχε την κατασκευή τριών έργων, για τα οποία υπήρχαν έτοιμες οι
μελέτες:
Μεταφορά νερού άρδευσης από την θέση Καζανάκια μέχρι τον ταμιευτήρα που
βρίσκεται πάνω απο το παλιό πεδίο βολής. Η απόσταση είναι περίπου 6,5 χιλιόμετρα
και το νερό με σωλήνα μεταφέρεται μέσα απο το παλιό γκιρίζι.
Ο δρόμος για τον Παλιό Αη Λιά.
Πάρκο αναψυχής στον Αγιο Χριστόφορο.

Το κόστος αυτών των έργων ανέρχεται στις 250.000 ευρώ περίπου

Τα Κτίσματα Τεύχος 4 39

3) Με την ολοκλήρωση του έργου και την έναρξη λειτουργίας, τότε δια νόμου και για μια
20ετία ισχύεi :Το 3% των ετήσιων εσόδων από το ηλεκτρικό ρεύµα που θα διοχετεύεται
στο σύστηµα από την λειτουργία του αιολικού πάρκου, θα αποδίδεται στον ∆ήµο Βοΐου
και αυτό θα αποδίδεται στους δηµότες των περιοχών όπου είναι εγκατεστημένο το
αιολικό πάρκο. (Ειδικό τέλος ΑΠΕ 3% επί της προ ΦΠΑ συνολικής τιµής πώλησης της
ηλεκτρικής ενέργειας, σύµφωνα µε την παράγραφο Α.1, του άρθρου 25, του
Ν.3468/2006 (ΦΕΚ 129/Α/27-6-2006), όπως ισχύει µετά την αντικατάστασή του, µε την
παράγραφο 8, του άρθρου 13, του Ν. 4414/2016 (ΦΕΚ 149/Α/9-8-2016).

Το 3% επιμερίζεται ως εξής:
1,7 % για τεχνικά έργα και έργα προστασίας του περιβάλλοντος και
κοινωνικής υποστήριξης.
1 % έκπτωση στο ηλεκτρικό ρεύμα των οικιακών καταναλωτών
0,3 % για το πράσινο ταμείο που διαχειρίζονται η Περιφέρεια και το
Δασαρχείο.

Τί σημαίνουν αυτά στην πράξη για την Εράτυρα;

To 1,7% σημαίνει ένα ποσόν ύψους 180.000 ευρώ κατ’ έτος από το 2020
και μετά.
Τα ποσά αυτα αποδίδονται κάθε εξάμηνο στον Δήμο Βοΐου, παρακρατείται ενα ποσό
20% για τις μελέτες των έργων (σύμφωνα με τον νόμο) και τα υπόλοιπα γίνονται τεχνικά
έργα και δράσεις για προστασία περιβάλλοντος και κοινωνικής υποστήριξης. Με αυτά τα
χρήματα έγιναν ασφαλτοστρώσεις 150.000 ευρώ, έργα αποκατάστασης στον Μύλο
Συνεταιρισμού 85.000 ευρώ, στατική αποκατάσταση Αγίου Νικάνορα 30.000 ευρώ και
επίκειται η χρηματοδότηση και άλλων, μόλις ολοκληρωθούν οι απαραίτητες σχετικές
μελέτες. Τα χρήματα αυτά δεν χάνονται, αλλά μεταφέρονται αν δεν ξοδευτούν,στον
επόμενο χρόνο.
Το 1% σημαίνει ένα ποσό ύψους 140,000 ευρώ, απο τα έσοδα του αιολικού πάρκου του
έτους 2020 και πιστώνεται απευθείας στους λογαριασμούς ρεύματος των οικιακών
καταναλωτών. Πρόκειται να πιστωθεί στον προσεχή λογαριασμό της ΔΕΗ ή των άλλων
παρόχων, στους 580 ενεργούς μετρητές που είναι στην Εράτυρα. H κατανάλωση όλων
των οικιακών μετρητών τα τρία τελευταία έτη είναι περίπου ένα εκατομμύριο KWH
ετησίως (για το έτος 2022 η κατανάλωση είναι 985.199 KWH) .
Αυτό σημαίνει ότι σχεδόν όλη η αξία του ρεύματος επιδοτείται.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 40

Αντιγράφω απο το ΦΕΚ Αριθ φυλλου 2172/7 Ιουνίου 2019 τον Πίνακα με τους
συντελεστές επιδότησης:

Συντελεστής Επιδότησης Κατανάλωσης Ενέργειας

ΔΙΑΣΤΗΜΑΤΑ ΤΕΤΡΑΜΗΝΙΑIAΣ ΚΑΤΑΝΑΛΩΣΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ (σε KWh)

Η καθυστέρηση απόδοσης των ανταποδοτικών είναι πάρα πολύ μεγάλη και οι κάτοικοι
περιμένουν τρία χρόνια να πιστωθούν στους λογαριασμούς τους του ηλεκτρικού
ρεύματος ποσά απο το 2020 και είναι φυσιολογικό να είναι δύσπιστοι. Όταν αρχίσει
αυτή η καταβολή των ποσών και υπάρχει σταθερή «ροή» για μια 20ετία, τότε λόγω
αυτής της σημαντικής μείωσης συμφέρει οι κάτοικοι να χρησιμοποιούμε το ηλεκτρικό
ρεύμα, ως μορφή ενέργειας (θέρμανση-ψύξη), αντί για πετρέλαιο και φυσικό αέριο.

Υ.Γ : “επι του πιεστηρίου” Πιστώθηκαν στους λογαριασμούς της ΔΕΗ και των άλλων παρόχων
ενέργειας, στους οικιακούς καταναλωτές σημαντικά ποσά από τα ανταποδοτικά του έτους
2020. Ελπίζουμε να συνεχίσει έτσι και να απολαμβάνουν οι κάτοικοι της Εράτυρας φθηνό
ηλεκτρικό ρεύμα.!!!
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 41

Πώς ψήφισε η Εράτυρα

Αγαπητοί συμπατριώτες/-σες,

Θέλω να σας ευχαριστήσω όλους τους Ερατυρείς για την ενεργή συμμετοχή σας στις εκλογές
της Κυριακής 8/10 και την έμπρακτη εμπιστοσύνη σας τόσο σε μένα όσο και στα υπόλοιπα μέλη
του συνδυασμού μας.

Η στήριξη σας είναι ευθύνη για μάς και θα εργαστούμε σκληρά ώστε να κάνουμε το καλύτερο
δυνατόν για ΤΗΝ ΕΡΑΤΥΡΑ ΠΟΥ ΟΛΟΙ ΑΓΑΠΑΜΕ.
Γ. Βάρκας

ΕΚΛEΓΟΝΤΑΙ ΔΥΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΔΥΝΑΜΗ

ΕΠΑΝΕΚΚΙΝΗΣΗΣ (ΖΕΥΚΛΗΣ)
ΒΑΡΚΑΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ – ΠΡΟΕΔΡΟΣ
ΠΑΤΙΟ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ
ΚΑΙ ΕΝΑΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΣΥΝΔΥΑΣΜΟ ΛΑΪΚΗ ΣΥΣΠΕΙΡΩΣΗ
(ΚΑΡΑΜΠΑΤΖΙΑΣ)
ΧΑΤΖΗΝΕΡΑΝΤΖΗΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ
Τα Κτίσματα Τεύχος 4ο 42

Τα θ’κά μας τα πέτουρα

της Ολυμπίας Ανδρεάδου*

Επειδή υποψιάζομαι ότι καμμιά Ερατυραία

δεν ασχολείται πλέον με το να παρασκευάζει
πέτουρα στο σπίτι της με τον τρόπο που τα
φτιάχναν τα παλιά τα χρόνια, θεωρώ σοφό
να αφήσω γραπτώς (scripta manent)
ορισμένες οδηγίες και συμβουλές για τυχόν
μελλοντικούς/ές ενδιαφερομένους/ες.
Δεν αμφιβάλλω ότι αυτά που μας κάνουν
οι φουρνάρηδες του χωριού μας χαίρουν
εκτίμησης και απόλαυσης πολλών
συγχωριανών, αλλά αξίζει τον κόπο να
προσπαθήσει κανείς την «κατ’ οίκον
παρασκευή» για να νιώσει τη διαφορά!
Διαφορά όχι μόνο από υλικής άποψης, αλλά
και από συναισθηματικής και κοινωνικής.
Και το «συναισθηματικής και κοινωνικής» το
τονίζω ιδιαίτερα, διότι μια τέτοια
προσπάθεια είναι συλλογική/ομαδική,
φέρνει ανθρώπους κοντά, και κάνει τις
παιδικές μας αναμνήσεις έντονες και
ζωντανές.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 43

Προσωπικά εμείς δεν σταματήσαμε να κάνουμε ‘στουν ουβρό μας’ , σχεδόν κάθε
Αύγουστο, πέτουρα σπιτικά. Παλιά με τη μαμά μας και τη θεία τ’ Ναστασιά ‘ν Τσούκινα
και κάποιες ξαδέρφες απ’ του ‘Τζηκάθ’κου του σόι’. Τα τελευταία χρόνια μόνιμες
παρουσίες είναι η θεία Κατίνα Ανδρεάδου, η ξαδέρφη μας Θωμαούλα Βρογκιστινού, η
βαφτισιμιά μας Βαλεντίνα Μούστια, η Κατίνα Τζήκα, η Ρένα Τσούκα και όποιοι άλλοι,
μικροί ή μεγάλοι, τύχει και περάσουν απ’ το δρόμο μας, όπως η μικρή Τατιάνα, εγγονή του
Λάκη Κόλια, γιατί πολλά χέρια χρειάζονται για τέτοιου είδους παραγωγή.

Φυσικά όλα θέλουν τον προγραμματισμό τους! Να διαλέξεις μια ηλιόλουστη μέρα, νά
‘χεις έτοιμα και αραδιασμένα σε καλό σημείο τα τραπέζια, στρωμένα με καθαρά σεντόνια,
όπου θ’ απλώσεις τα πέτουρα, και νά ‘χεις και κανα δυό μικρές να σε βοηθούν με τα
σούρτα φέρτα του κλώστη, γιατί οι κυράδες τον θέλουν γρήγορα πίσω για ν’ αρχίσουν να
πλάθουν το επόμενο φύλλο. Κι όταν απλωθεί ένα φύλλο, Α Μ Ε Σ Ω Σ πρέπει να τεντώσεις
τις άκρες του όσο πιο πολύ μπορείς για να το κάνεις λεπτό και διάφανο.

*Μπία τ’ Ζήκου
(Καθηγήτρια Αγγλικών, ΜΑ)
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 44

Παζαρίσια μασλάτια
της παλιάς Εράτυρας

Ο Δημητρός τ΄ Ράκα,
τρακαδώρος καπνιστής

Ο Δημητρός τ΄ Ράκα ήταν γνωστός για τα

πειράγματα που του έκαναν οι συγχωριανοί του.
Όταν ζητούσε τσιγάρο από τον αείμνηστο Γιώργο
Ωρολογά (Γιώργο τ’ς Τσιτσίκους), έλεγε:
Αν είσαι φίλος καρδιακός
Και δεν φοβάσαι Χάρο
Άνοιξε το πακέτο σου
και δώσ’ μου ένα τσιγάρο.

Τότε ο Γιώργος του απαντούσε:

Εγώ είμαι φίλος καρδιακός
Και δεν φοβάμαι Χάρο,
Πέρασα από το περίπτερο και ξέχασα να πάρω.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 45

Μια καλοκαιρινή μέρα του Ιουλίου του 1962, καθόμασταν στο

καφενείο του Ζάλιου (Δημητρίου Δαβατζή), εγώ, ο Μανιός ο
Ανδρίτσος, ο Θόδωρος ο Πλιάτσιαρης και οι αείμνηστοι φίλοι της Ένας
παρέας μας Αλέκος Μήλιος, Βασίλης Πάτκος, Γιώργος Ρίζος και τα τσιγγάνος
πίναμε. 1,2,3 πενηνταράκια με ελιές και τομάτα καραμπόλα. Μαζί στο
μας καθόταν και ο μαγαζάτορας, ο Τάκης ο Ζάλιος, ο οποίος με
καφενείο
δυσκολία σηκωνόταν να σερβίρει.
Ξαφνικά μπαίνει στο καφενείο ένας τσιγγάνος. Ήταν λίγο του Ζάλιου
διστακτικός και το σκεφτόταν να κάτσει ή να μη κάτσει. Κάποια
στιγμή ο Ζάλιος σηκώνεται, κάνει μια βαθιά υπόκλιση και του λέει:
— Kαθίστε, κύριε γύφτε.
Κάθησε ο γύφτος, χαλάρωσε λίγο, ζήτησε ένα ούζο και όταν ήλθε
η παραγγελία λέει στον Ζάλιο:
— Λοιπόν αφεντικό, δεν τα ξέρεις καλά τα γράμματα.
— Ποιά γράμματα δεν ξέρω, απαντάει ο Ζάλιος. Εγώ είμαι του
Δημοτικού.
— Δεν τα ξέρεις, λέει πάλι ο γύφτος. Δεσπότη, στρατηγό και
γύφτο, ποτέ δεν τον λένε κύριο.
Μείναμε όλοι με ανοιχτό το στόμα και κοιτάζαμε το γύφτο, ο
οποίος ήταν πανέξυπνος. Και τότε ο Αλέκος είπε:
— Είδατε, φίλοι μου, γύφτο να είναι μεροκαματιάρης;
Β. Ρ.

σ τ ο καφενείο του Ζ ά λ ι ο υ , δ ε κ α ε τ ί α ‘6 0
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 46

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΤΗΣ
ΕΝΩΣΗΣ ΕΡΑΤΥΡΑΙΩΝ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ

Η Ένωση Ερατυραίων Θεσσαλονίκης στήριξε ενεργά τις

εκδηλώσεις που οργανώθηκαν στην Εράτυρα το καλοκαίρι
που μας πέρασε.
Η αντιπρόεδρος Εύη Πάτκου οργάνωσε και φέτος Θερινό
Του
σχολείο για μαθητές και μαθήτριες του Δημοτικού και
Γιώργου
Γυμνασίου, ενώ το μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου
Γκαντώνα
Βασίλης Στρέμπας πρωτοστάτησε στην προετοιμασία και
οργάνωση του αφιερώματος στα 100+ χρόνια από την
Μικρασιατική εκστρατεία, καθώς και στη Έκθεση με τοπικές
φορεσιές της Εράτυρας.

έκθεση “οι φορεσιές της Εράτυρας” θερινό σχολείο 2023

Τα Κτίσματα Τεύχος 4 47

Βραδιά τζάζ
Την Πέμπτη 17 Αυγούστου το απόγευμα στην
αυλή του αρχοντικού της Τσαπαρούς, η
Αλεξάνδρα Kαλέτσαρη εγγονή του ποιητή
και συγγραφέα Κώστα Καλέτσαρη, η οποία
είναι γνωστή στη Θεσσαλονίκη ως «lady of
Jazz» έκανε μια ομιλία με θέμα «Τα
δημοτικά τραγούδια του τόπου μας και οι
μουσικοί που ανέδειξαν την παράδοση μέσα
από την jazz».
Συμμετείχε και ο συμπατριώτης μας
κλαρινίστας Φώτης Τσιοτίκας.

Πραγματοποιήθηκε η καθιερωμένη ετήσια γιορτή της

Φθινοπωρινή Ένωσης την Κυριακή, 12 Νοεμβρίου, στην φιλόξενη
αίθουσα της Ομοσπονδίας Δυτικομακεδονικών Σωματείων
εκδήλωση της Ένωσης
Θεσσαλονίκης, αφού προηγήθηκε ο παραδοσιακός
– Ετήσια γιορτή
εκκλησιασμός με αρτοκλασία στον Ιερό Ναό του Αγίου
Νοεμβρίου Μηνά. Η γιορτή περιλάμβανε δύο εκδηλώσεις:

A. Εκδήλωση για τον

Αλέξανδρο Τζώνη

Κύριο αντικείμενο της εκδήλωσης ήταν η

απόδοση τιμής στον Αλέξανδρο Τζώνη, ένα
αξιόλογο τέκνο της Εράτυρας, που διέπρεψε
ως αρχιτέκτονας στη Θεσσαλανίκη του
μεσοπολέμου και υπήρξε ο πρώτος
πρόεδρος της Ένωσης Ερατυραίων
Θεσσαλονίκης, από την ίδρυσή της το 1939
μέχρι το 1950.

Στην αρχή, ο Βασ. Παπαναστάσης

παρουσίασε την ομιλήτρια για την οποία Στη συνέχεια, τον λόγο πήρε η κα
είπε ότι είναι μια καταξιωμένη Βαλαβανίδου, η οποία ανέπτυξε το θέμα: «Ο
αρχιτέκτονας-μουσειολόγος, γνωστή όχι Ερατυρεύς αρχιτέκτονας Αλέξανδρος
μόνο στη Θεσσαλονίκη, αλλά και σε Τζώνης και το έργο του στην μεσοπολεμική
πανελλήνια κλίμακα κι έχει ένα πλούσιο Θεσσαλονίκη».
βιογραφικό.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 48

Στο πρώτο μέρος της ομιλίας της Συνοψίζοντας το έργο του Αλέξανδρου
αναφέρθηκε στα βιογραφικά στοιχεία του Τζώνη, το οποίο υλοποιήθηκε από το
Αλέξανδρου Τζώνη. Συγκεκριμένα ανέφερε, 1924 μέχρι το 1937, η ομιλήτρια ανέφερε
ότι γεννήθηκε το 1877 στην Εράτυρα, όπου ότι πρόκειται για έναν πολύ σημαντικό
ολοκλήρωσε την στοιχειώδη εκπαίδευση και αρχιτέκτονα που άφησε ανεξίτηλη την
το 1892 μετακόμισε με την οικογένειά του σφραγίδα στη Θεσσαλονίκη..
στην Κωνσταντινούπολη, όπου ο πατέρας του
ήδη εργαζόταν ως κτίστης. Την 5ετία 1896-
1901 φοίτησε στην Αυτοκρατορική Σχολή
Καλών Τεχνών της Κωνσταντινούπολης, από
την οποία αποφοίτησε ως αρχιτέκτονας το
1901. Από το 1902 μέχρι το 1922 εργάστηκε
στην Κωνσταντινούπολη με εξαίρεση την
4ετία 1914-1917, κατά την οποία υπηρέτησε
στον Οθωμανικό στρατό. Το 1923 μετακόμισε
στη Θεσσαλονίκη και το 1924 άνοιξε τεχνικό
γραφείο, στα δύο πρώτα χρόνια μαζί με τον
πολιτικό μηχανικό Γιάννη Οικονόμου και στη
συνέχεια μόνος του.

Στο δεύτερο μέρος της ομιλίας της

αναφέρθηκε στο αρχιτεκτονικό έργο του
Αλέξανδρου Τζώνη στη Θεσσαλονίκη.
Συγκεκριμένα ανέφερε ότι συνολικά σχεδίασε
και ολοκλήρωσε 57 κτήρια, αλλά
εντοπίστηκαν οι φάκελοι μόνο 23 από τα
κτήρια αυτά. Στη συνέχεια, περιέγραψε
μερικά από τα κτήρια του Αλέξανδρου Τζώνη
που σώζονται μέχρι σήμερα, όπως είναι το
«Μέγαρον Εράτυρα», στη συμβολή των οδών
Παύλου Μελά και Παλαιών Πατρών
Γερμανού, στο οποίο έμεινε και ο ίδιος, το
ξενοδοχείο «Αστόρια», στη συμβολή των
οδών Τσιμισκή και Αγίας Σοφίας, το κτήριο
Χρήστου Δήμου (σημερινό ξενοδοχείο
Modernist) στην Ερμού 22, το «Μέγαρο
Γκίνη», στη συμβολή των οδών Μακένζυ Κινγκ
και Ικτίνου και άλλα.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4ο 49

Β. Παρουσίαση ψηφιακού δίσκου (CD) με τραγούδια της

Εράτυρας

Στο δεύτερο μέρος της εκδήλωσης

έγινε από τον πρόεδρο της Ένωσης Βασίλη Στη χορωδία συμμετείχαν
Παπαναστάση η παρουσίαση του πέντε γυναίκες:
ψηφιακού δίσκου (CD ) με τραγούδια της Κατίνα Αδρεάδη,
Εράτυρας που επιμελήθηκε η Ένωση Βασιλική Βαγιάτη,
Ερατυραίων Θεσσαλονίκης. Δήμητρα Μακρογιάννη,
Στη συνέχεια ο Βασίλης Στρέμπας, Ελένη Νίτσα
αναφέρθηκε στο ένθετο κείμενό του στο Κατερίνα Τζιώρα
εσωτερικό της θήκης του CD με τίτλο « Η
πολύμορφη μουσική παράδοση της και έξι άνδρες:
Εράτυρας», όπου αναλύει το ιστορικό Δημήτρης Βόζιος,
πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε η μουσική ΠαπαΔημήτριος Ευθυμίου,
παράδοση της Εράτυρας και τις επιρροές
Βασίλης Κασούρας,
τις οποίες δέχτηκε διαχρονικά.
Γιώργος Παπαναστάσης,
Για την ιστορία να αναφέρουμε ότι η
Γιώργος Σιαπέρας
ηχογράφηση των τραγουδιών έγινε στην
Κώστας Σιζιόπικος.
Εράτυρα στις 21 Αυγούστου 2023 και
ολοκληρώθηκε στη Θεσσαλονίκη.
Στην Εράτυρα η ηχογράφηση έγινε
στην αίθουσα του Ι. Ν. Αγίων Ταξιαρχών
από τους μουσικούς Κυριάκο Γκουβέντα
(βιολί) και Βασίλη Κασούρα (λαούτο). Σε
κάποια τραγούδια συμμετέχει με κλαρίνο
και ο δικός μας Φώτης Τσιοτίκας. Είχε
προηγηθεί όλο το καλοκαίρι η κατάλληλη
προετοιμασία, επιλογή τραγουδιών,
έλεγχος των στίχων, ανεύρεση
κατάλληλων τραγουδιστριών και
τραγουδιστών για την συγκρότηση της Συντελεστές του δίσκου
χορωδίας και πολλές πρόβες.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 50

Θεωρούμε ότι ο ψηφιακός αυτός

δίσκος αποτελεί ένα μοναδικό
απόκτημα όχι μόνο για την Ένωση
Ερατυραίων Θεσσαλονίκης, αλλά και
για όλους τους απανταχού
Ερατυραίους. Παρουσιάζει και
αναδεικνύει τη μουσική παράδοση της
γενέτειράς μας, για την οποία είμαστε
όλοι υπερήφανοι.

Δεν πρέπει να λείψει από κανένα

σπίτι Ερατυραίου/ας! Στις πρόβες: Αίθουσα Αγίων Ταξιαρχών

Βραχυχρόνια μίσθωση κατοικιών

Το Διοικητικό Συμβούλιο της Ένωσης είχε πάρει την πρωτοβουλία για την δημιουργία
δικτύου μίσθωσης κατοικιών στην Εράτυρα, που ανήκουν σε Ερατυραίους της
Θεσσαλονίκης. Η πρωτοβουλία αυτή, αν και προκάλεσε πολλές συζητήσεις, δεν
στέφτηκε από επιτυχία, ίσως επειδή δεν έχει ωριμάσει ακόμα η ιδέα να
παραχωρηθούν για ενοικίαση σε επισκέπτες σπίτια που δεν κατοικούνται πλέον. Είναι
όμως κοινά παραδεχτό ότι χωρίς καταλύματα για τη διανυκτέρευση των επισκεπτών η
Εράτυρα δεν μπορεί να αναπτυχθεί τουριστικά.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 51

Οι
απόγονοι του
Πρωτοσύγγελου
Αγαθαγγέλου Παπαθωμά

Τ
στην Εράτυρα

ην Κυριακή 12 Νοεμβρίου στον Αη Γιώργη οι απόγονοι -

τα δισέγγονα - εκ της οικογένειας Καραμήτσιου, του
Πρωτοσυγγέλου Αγαθαγγέλου Παπαθωμά Οικονομίδη
ετέλεσαν μνημόσυνο του αειμνήστου αυτού ανδρός,
του αγιογράφου και ευεργέτη της Σέλιτσας. Ο εφημέριος
Γιώργου Κ. Βάρκα παπα Νικόλαος με γλαφυρό τρόπο εξιστόρησε την ζωή
και την δράση του πολυπαθούς Πρωτοσυγγέλου
Παπαθωμά κατά την εποχή της τουρκοκρατίας .
Δράσεις τόσο στο εκκλησιαστικό όσο και στο κοινωνικό
γίγνεσθαι της ιστορικής κωμόπολης.

Η προσπάθεια αυτή ειναι αξιέπαινη, γιατί πρέπει να

γνωρίζουμε τον βίο και την δράση των ανθρώπων που
διαδραμάτισαν σημαντικό ρόλο στην ακμάζουσα τότε
Σέλιτσα και είναι σημαντικό κομμάτι της τοπικής μας
ιστορίας. Η Κοινότητα Εράτυρας σχεδιάζει να
επανεκδόσει τα απομνημονεύματα του Πρωτοσυγγέλου
Αγαθαγγέλου στο προσεχές μέλλον, αλλά και όπως
προτάθηκε απο τον εφημέριο, να οργανωθεί μια ημερίδα
όπου διεξοδικά και αναλυτικά να παρουσιάσουμε τον βίο
και την πολιτεία των σημαντικών αγιογράφων και άλλων
επιφανών ανδρών της Σέλιτσας που έζησαν τους
προηγούμενους αιώνες .
Με αφορμή αυτό το γεγονός, θέλω να παρακαλέσω τους
νέους φοιτητές μας, που είναι απο την Εράτυρα ή έχουν
ρίζες απο Εράτυρα, κυρίως κλασσικών σπουδών, να
αναλάβουν έρευνες και (μετα)πτυχιακές εργασίες για να
αναδείξουν πολλά θέματα της Σέλιτσας των
προηγουμένων αιώνων που είναι άγνωστα και σκοτεινά.
Εχουμε πολλά, τέτοια, θέματα της ιστορίας μας να
αναδείξουμε. Υπάρχει πολύ πρωτογενές υλικό και
πρόθεση να βοηθήσουμε τα παιδιά για τις επιστημονικές
εργασίες τους με θέματα της γενέτειράς μας.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4
Εργασία
και Τεχνητή
Η μορφή της εργασίας έχει υποστεί
τεράστιες αλλαγές από την εποχή της
Βιομηχανικής Επανάστασης. Έγινε
μηχανοποιημένη ή μηχανικά
υποβοηθούμενη αρκετά νωρίς,
σίγουρα μετά την εισαγωγή της
γραμμής παραγωγής στις αρχές του
20ου αιώνα. Η μηχανοποίηση και η
υπολογιστοποίηση της χειρωνακτικής
εργασίας εντάθηκε με τη βιομηχανική
αυτοματοποίηση και την εισαγωγή
ρομπότ στη βιομηχανική παραγωγή,
κυρίως στην αυτοκινητοβιομηχανία. Η
βιομηχανική αυτοματοποίηση
δημιούργησε την ανάγκη για μια πολύ
πιο εκπαιδευμένη και εξειδικευμένη
εργατική δύναμη που πραγματοποιεί
κυρίως πνευματική, παρά
χειρωνακτική, εργασία.
Η μηχανοποίηση της πνευματικής
εργασίας αποδείχθηκε πολύ πιο
δύσκολη. Η δομή των μεγάλων
οργανισμών, όπως οι κυβερνητικές
Το κείμενο 52
Νοημοσύνη
του Ιωάννη Πήτα*
υπηρεσίες, οι τράπεζες, τα επιτελεία
των μεγάλων εταιρειών, παρέμεινε
σχεδόν ανέπαφη για τα τελευταία 200
χρόνια.
Ωστόσο, οι συνθήκες της πνευματικής
εργασίας άλλαξαν ραγδαία τα
τελευταία δεκαετίες, λόγω της
μαζικής χρήσης της Πληροφορικής,
ιδιαίτερα στο χαμηλότερο επίπεδο
της πυραμίδας συλλογής και
επεξεργασίας πληροφοριών.
Η αυτοματοποίηση της πνευματικής
εργασίας επιταχύνεται ήδη μέσω της
εμφάνισης των Μεγάλων Γλωσσικών
Μοντέλων (ΜΓΜ), ειδικών συστημάτων
Τεχνητής Νοημοσύνης που κάνουν
ανάλυση της φυσικής γλώσσας και
παρουσιάζονται αναλυτικά
Τα Κτίσματα Τεύχος 4
στην νέα έκδοση του 1ου τόμου του
βιβλίου μου ‘AI Science and Society’
(Amazon/Kindle).
Η επιτυχημένη τους χρήση, ειδικά του
ChatGPT, οδήγησε σε προβλέψεις της
Goldman Sachs ότι η Τεχνητή
Νοημοσύνη θα μπορούσε δυνητικά να
αντικαταστήσει περί τα 300
εκατομμύρια θέσεις εργασίας, εάν το
θέμα τους ταιριάζει καλά με τα
δεδομένα εκπαίδευσης του γλωσσικού
μοντέλου.
Φυσικά, υπάρχουν ακόμα αρκετά
προβλήματα, όπως, π.χ., οι
"φαντασιώσεις" των ΜΓΜ. Ωστόσο, οι
επιπτώσεις τους είναι ήδη αισθητές σε
πολλές θέσεις εργασίας, όπως στη
μετάφραση κειμένου και στην
παραγωγή κειμένων ρουτίνας.
Τέτοιες εξελίξεις θα οδηγήσουν σε μια
μεγάλη αύξηση της παραγωγικότητας,
αλλά και σε χαμηλές αμοιβές και σε
απώλεια θέσεων εργασίας, π.χ.,
μεταφραστών. Τελικά, είναι πολύ πιο
εύκολο, γρήγορο και φθηνό να
διορθωθεί ένα μεταφρασμένο κείμενο
παρά να μεταφραστεί από την αρχή.
Τέτοια διαλογικά συστήματα ΜΓΜ, όπως
το ChatGPT, θα φέρουν επανάσταση δε
ολόκληρους τεχνολογικούς τομείς, όπως
στην αναζήτηση στον ιστό και στα
κέντρα τηλεφωνικής εξυπηρέτησης.
Υπάρχουν και προχωρημένες (και
παρακινδυνευμένες) ιδέες ότι ΜΓΜ
μπορούν ακόμα να αντικαταστήσουν
δασκάλους και γιατρούς, αν και ξέρουμε
ότι η ανθρώπινη επαφή είναι πολύ
σημαντική τόσο στην Εκπαίδευση όσο
και στην Ιατρική. Επιπλέον,
53
άλλα εργαλεία Γεννησιακής Τεχνητής
Νοημοσύνης (Generative AI) όπως τα
Γεννησιακά Αντιπαλικά Δίκτυα (GAN) και
τα Δίκτυα Διάχυσης (Diffusion Networks)
μπορούν να παράγουν τεχνητό οπτικό
περιεχόμενο, όπως ρεαλιστικές εικόνες,
βίντεο, 2D/3D γραφικά και σχεδιοκίνηση.
Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε νέα
εντυπωσιακά είδη της Βαθειάς Τέχνης
(Deep Arts), όπως περιγράφηκε στον
τρίτο τόμο του βιβλίο μου ‘AI Science and
Society’ (Amazon/Kindle) σε μάλλον
ανύποπτο χρόνο (10/2022).
Φυσικά, μπορούν επίσης να
χρησιμοποιηθούν για
παραπληροφόρηση, δημιουργία ψευδών
ειδήσεων και πχ πορνογραφικού υλικού
που θα περνάει κάτω από τα
(αστυ)νομικά ‘ραντάρ’. Συνολικά, κατά
την Goldman Sachs, τα εργαλεία της
Γεννησιακής Τεχνητής Νοημοσύνης
μπορούν να οδηγήσουν σε αύξηση του
παγκόσμιου ΑΕΠ κατά 7% και αύξηση της
παραγωγικότητας κατά 1,5% σε διάστημα
10 ετών. Στην ίδια έκθεση, υπάρχει η
ισχυρισμός ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη θα
μπορούσε πιθανότατα να αντικαταστήσει
περίπου 300 εκατομμύρια θέσεις
πλήρους εργασίας. Αν και αυτός ο
αριθμός φαίνεται υψηλός, ενδέχεται
όντως να συμβεί σε μεσο-
μακροπρόθεσμο επίπεδο, καθώς ο
αντίκτυπος της Τεχνητής Νοημοσύνης
στην εργασία μπορεί να είναι ισοδύναμος
με αυτόν της πρώτης βιομηχανικής
επανάστασης.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 54

Είναι ωστόσο παράξενο το ότι οι Συνολικά, είναι βέβαιο ότι θα

τρέχουσες προόδοι στην Τεχνητή δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας για
Νοημοσύνη βασίζονται στην μαζική προ- να υποστηρίξουν την προαναφερθείσα
επεξεργασία των δεδομένων αναμενόμενη αύξηση του παγκόσμιου
εκπαίδευσης συστημάτων ΤΝ. Τέτοιες ΑΕΠ. Οι άνθρωποι που έχουν καλή
θέσεις εργασίας απαιτούν σχετικά εκπαίδευση, δημιουργική απασχόληση
χαμηλές έως μεσαίες πνευματικές και μπορούν να κατανοήσουν τις νέες
δεξιότητες. Συνήθως μεταφέρονται από τεχνολογίες δεν έχουν τίποτα να
τις μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες σε φοβηθούν. Η πραγματική πρόκληση είναι
χώρες όπως η Ινδία, η Κίνα και οι χώρες πώς να επανεκπαιδεύσουμε τους
της Νοτιοανατολικής Ασίας για ανθρώπους που έχουν λιγότερα
ελαχιστοποίηση του κόστους. Αυτή η προσόντα και εκτελούν εργασίες
τάση θα συνεχιστεί μεσοπρόθεσμα, ρουτίνας και να ρυθμίσουμε την αγορά
μέχρις ότου αναπτύξουμε ένα νέο είδος εργασίας κατά τη διάρκεια της
Τεχνητής Νοημοσύνης που απαιτεί μεταβατικής περιόδου, προκειμένου να
λιγότερα δεδομένα εκπαίδευσης. αποφύγουμε κοινωνικές τριβές και να
μεγιστοποιήσουμε τα οφέλη της χρήσης
Η Τεχνητή Νοημοσύνη θα επηρεάσει όχι της Τεχνητής Νοημοσύνης.
μόνον την πνευματική, αλλά και την
χειρωνακτική εργασία, καθώς αυτόνομα
ρομποτικά συστήματα θα γίνουν πιο
αποτελεσματικά σε διάφορους τομείς
της οικονομίας, όπως, π.χ. τα αυτο-
οδηγούμενα οχήματα που λειτουργούν
αποτελεσματικά χάρις στην Τεχνητή
Νοημοσύνη. Οι απώλειες θέσεων
εργασίας θα ποικίλουν ανά οικονομικό
πεδίο, ανάλογα με τη φύση του κάθε
τομέα και το ποσοστό διείσδυσης της
Τεχνητής Νοημοσύνης. Για παράδειγμα,
το 46% και το 44% των εργασιών στα
διοικητικά και νομικά επαγγέλματα,
αντίστοιχα, μπορούν να
αυτοματοποιηθούν. Ωστόσο, αναμένεται
ότι η αυτοματοποίηση θα επηρεάσει
μόνο το 6% και το 4% των εργασιών στις
κατασκευές και επισκευές, αντίστοιχα.

*Καθηγητής Τμήματος Πληροφορικής ΑΠΘ

Πρόεδρος της Διεθνούς Ακαδημίας Διδακτορικών Σπουδών στην
Τεχνητή Νοημοσύνη (AIDA)
Τα Κτίσματα Τεύχος 4
Και νά ‘μαστε πάλι, στον πρώτο μήνα
του έτους, στον Γενάρη… Ή αλλιώς,
στον Ιανουάριο, που πήρε το όνομά
του, από τον ρωμαϊκό θεό Ιανό.. Ο
θεός της αρχής και του τέλους. Ο θεός
– επόπτης της κάθε κρίσιμης καμπής:
στο χρόνο, στη ζωή. Ο θεός με τα δυό
πρόσωπα. Έτσι τον παρίσταναν οι
Ρωμαίοι. Το άγαλμά του στις πύλες της
Ρώμης, κοίταζε με το ένα πρόσωπο
στην έξοδο, και το άλλο προς την
είσοδο της πόλης. Κοίταζε δηλαδή και
προς τα πίσω και προς τα εμπρός. Όχι
όμως μόνο στο χώρο, αλλά και στο
χρόνο. Αντίκρυζε ταυτόχρονα και το
παρελθόν, το παρόν και το μέλλον. Σε
μερικές αναπαραστάσεις, στο χέρι του
κρατούσε ένα κλειδί. Μ’ αυτό άνοιγε
τις Πύλες της Ρώμης, αλλά και του
καινούριου χρόνου. Άλλες φορές τον
παρίσταναν να κρατάει στο δεξί του
χέρι τον αριθμό 300 και στο αριστερό
του τον αριθμό 65. Δηλαδή τις 365
μέρες του έτους.
55
Ιανουάριος:
Ο μήνας του
τέλους και
της αρχής
της Εύης Πάτκου
Αρχικά, η Πρωτοχρονιά ήταν η πρώτη
Μαρτίου. Μετατέθηκε στην πρώτη
Ιανουαρίου από τον Νουμά τον
Πομπίλιο, που οργάνωσε το
ημερολόγιο με βάση την ηλιακή
τροχιά. Πραγματικά, τότε ο Ήλιος
βρίσκεται σε μια κρίσιμη καμπή. Είναι
η στιγμή, που ο Ήλιος βρίσκεται σε
τέτοια θέση, που οι ευεργετικές
ακτίνες του, όλο και λιγότερες ώρες
φωτίζουν τη Γη. Από τις 22
Σεπτεμβρίου, την φθινοπωρινή
ισημερία, οι μέρες όλο και
μικραίνουν. Και στα μέσα του
Δεκέμβρη νομίζεις, οτι ο Ήλιος πάει
να χαθεί ολότελα. Μέχρι το χειμερινό
ηλιοστάσιο, στις 22 Δεκεμβρίου, που
ο Ήλιος «ξαναγεννιέται». Μετά τις 22
Δεκεμβρίου, οι μέρες αρχίζουν και
μεγαλώνουν και το σκοτάδι να
υποχωρεί. (Γι αυτό και οι Πέρσες, που
είχαν μελετήσει τα ουράνια

Τα Κτίσματα Τεύχος 4ο
φαινόμενα, τοποθέτησαν τη μεγάλη
γιορτή του ηλιακού τους θεού, του
Μίθρα στις 25 Δεκεμβρίου).
Έτσι, λοιπόν, η Πρωτοχρονιά
τοποθετείται στην πρώτη Ιανουαρίου,
τότε που είναι και η γέννηση του φωτός, η
γέννηση του Ήλιου. Το φως κερδίζει τη
μάχη. Φως σημαίνει ζωή, σημαίνει
ελπίδα, είναι το στοιχείο του καλού στη
ζωή μας.
Η περίοδος, ωστόσο, της κρίσιμης καμπής
στη ζωή του Ήλιου, δεν ορίζεται μόνο από
την 1η Ιανουαρίου. Τρείς είναι στην
ουσία, οι γιορτές που την ορίζουν, και
φορτίζουν με νόημα, σημεία που έχουν
ενδιαφέρον. Είναι τα Χριστούγεννα, η
Πρωτοχρονιά και τα Θεοφάνια. Τα λαϊκά
έθιμα που εντοπίζονται στην περίοδο του
Δωδεκαήμερου (όπως ονομάζεται το
διάστημα απο τα Χριστούγεννα μέχρι τα
Θεοφάνια) εκφράζουν, με τον ένα ή άλλο
τρόπο, την έννοια του τέλους και της
αρχής.
55
Διερμηνεύουν την αγωνία, που κατέχει
τον άνθρωπο μπροστά στο τέλος μιας
περιόδου της ζωής του, της χρονιάς
που πέρασε, και της χρονιάς που
έρχεται.
Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς
χωρίζονται σε κείνα που συνδέονται
με το τέλος και σε κείνα που
συνδέονται με την αρχή. Το τέλος
δηλώνεται με την κατάλυση της
καθιερωμένης τάξης. Όλα γυρίζουν τα
πάνω κάτω. Μεταμφιέζονται, και οι
άνδρες γίνονται γυναίκες και οι
γυναίκες άνδρες, ο λαός εμπαίζει τους
άρχοντες, διακωμωδούνται τα πάντα.
Γλέντια, αθυροστομίες, τα πάντα
καταρρέουν. Αυτό άλλωστε σημαίνει
το τέλος. (Μήπως το καρναβάλι που
γίνεται στο χωριό μας, την Εράτυρα,
αλλά και γενικά σε διάφορα μέρη της
Ελλάδας -Δυτική Μακεδονία π.χ.- έχει
τέτοιες απαρχές;)
 Τα Κτίσματα Τεύχος 4 56

Η αρχή, αντίθετα, δηλώνεται με την αποκατάσταση της τάξης και των καθιερωμένων
σχέσεων.
Έτσι, για να τονισθεί η επαναφορά, δώρα ανταλλάσσονται, και ευχές. Και όπως
λέγεται, «κάθε κατεργάρης στον πάγκο του», οι ευχές και τα δώρα είναι καθορισμένα
ανάλογα με την περίπτωση.
Έτσι ξαναορίζονται οι σχέσεις. Άντρες προς γυναίκες, παιδιά προς γονείς, βαφτιστικοί
προς νονούς συμπέθεροι προς συμπέθερους, κουμπάροι προς κουμπάρους κλπ.

Και για να πάμε και εμείς στο δικό μας πάγκο,

Καλή Χρονιά σε όλες και όλους

5 Ι α νουαρίου 2024.
Τ ο σ υντριβάνι καθα ρ ι σ μ έ ν ο κ α ι η Π λ α τ ε ί α σ η μ α ι ο σ τ ο λ ι σ μ έ ν η γ ι α τ ο ν α γιασμό των υδάτων.

φωτογραφία Β.Σ.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 57

ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ
ΓΕΝΝΗΣΕΙΣ

1. Η Δέσποινα Καρούτα, του Παναγιώτη, σύζυγος Τριαντάφυλλου Ταουσανίδη, γέννησε

κορίτσι.
2. Η Μαρία Καραγιώργου, σύζυγος Διόγκαρη Θ. Ηλία, γέννησε αγόρι.
3. Η Βασιλική Τάμπα, σύζυγος Δημητρίου Αθ. Ζιάμου, γέννησε κορίτσι.
4. Η Γιάννα Μαντά, σύζυγος Κώστα Ν. Γιάχου, γέννησε δίδυμα (αγόρι -κορίτσι).
5. Η Έφη Στεφανή του Βασιλείου , σ, γέννησε αγόρι.
6. Η Κατερίνα Σιάββα, σύζυγος Κων/νου Αθ. Μήλιου, γέννησε αγόρι.
7. Η Θώμη Γκαντώνα, του Ιωάννη, σύζυγος Ιωάννη Γ. Γκαγκαράτσα, γέννησε κορίτσι.
8. Η Θωμαή Ζαρκοδήμου, του Ιωάννη, σύζυγος Μιχάλη Ράδου, γέννησε κορίτσι.
9. Η Αλεξάνδρα Γ. Βάρκα, σύζυγος Βασιλείου Κάνα, γέννησε κορίτσι.

ΑΡΡΑΒΩΝΕΣ
1. Η Κατερίνα Σουμπάκη, του Σάββα αρραβωνιάστηκε με τον Παρασκευά Γκάτο, από
την Κάτω Κώμη Κοζάνης.

ΓΑΜΟΙ
1. Η Δήμητρα Πήτα, του Κων/νου παντρεύτηκε με τον Χρήστο Καρακίτσιο, από τα
Τρίκαλα.
2. Ο Τάσος Τσιόρκας, του Παντελεήμονα, παντρεύτηκε με την Ιωάννα Τσότσου, από
την Κοζάνη.
3. Ο Ζιάμος Παναγιώτης, του Βασιλείου, παντρεύτηκε με την Μαρία-Ραφαέλα Γάβρου,
από την Καισαρειά.
4. Η Μοράβα Παρασκευούλα, του Ηλία, παντρεύτηκε με τον Mino Kristaq, από την
Αλβανία.
5. Η Μελίνα Λάτσκου, του Δημητρίου, παντρεύτηκε με τον Χρήστο Χατζή, από τη
Θεσσαλονίκη.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 58

Αποχαιρετισμός στην Καλλιόπη

της Παναγιώτας Αντωνίου

Η Καλλιόπη Καραμάνη-Δενκτσή ήταν από τούς πρώτους ανθρώπους πού είδα καί
άκουσα στήν Εράτυρα.
Μιά όμορφη γυναίκα, παρά τίς ταλαιπώριες τού αγροκτηνοτροφικού καί
οικογενειακού μόχθου, με εκπληκτική χροιά φωνής. Η εκφορά τού λόγου της ήταν
τραγούδι, δέν ήταν πεζός λόγος. Η αυθεντική παλιά προφορά τής Εράτυρας, χωρίς
επιρροές από τηλεοράσεις καί μικροαστικές ντροπές.
Ανεβοκατεβάσματα φωνής με μουσικότητα, πού μόνον σε νησιά μπορείς να βρείς
ακόμα.
Καί πάντοτε η φράση κλειδί γιά τήν Καλλιόπη ήταν το αμίμητο: "Πάρα πολλλύ
ουραία".
Οι διηγήσεις της γιά τα παλιά χρόνια στό χωριό ακαταμάχητες, οι πληροφορίες της
γιά τα αρνάκια, τα προβατάκια, τα καπνά, τα τυριά, σέ έκαναν να κρέμεσαι από τα χείλη
της. Καί το μυαλό ξυράφι. Έξυπνη πολύ καί ετοιμόλογη.
Τολμηρός άνθρωπος, παρότι μεγάλωσε μέσα στή δίνη τού Εμφυλίου καί είδε
πράγματα, πού νεαρό κορίτσι δέν όφειλε να δεί.
Η Καλλιόπη δέν έζησε προστατευμένα, για αυτό καί ήταν μαχήτρια τής ζωής. Δέν
χρειάστηκε κανένα φεμινισμό νά τήν ξυπνήσει. Αγωνίστηκε όσο λίγες γυναίκες καί
προσέφερε τόσα πολλά καί απλόχερα.
Με απίστευτο χιούμορ αντιμετώπιζε τά πάντα καί συνέτρεχε σε πολύ δύσκολες ώρες
τούς πάντες.
Τό είχαμε εισπράξει πολλαπλώς στή γειτονιά.
Τα Κτίσματα Τεύχος 4 59

Ανιδιοτελής, όπως τα δένδρα καί τα φυτά πού δίνουν απλόχερα τούς καρπούς τους σέ
όλους.
Με τα χορευτικά της βηματάκια έμπαινε στόν περιποιημένο κηπάκο της καί έκοβε
ζαρζαβατικά να σε φιλέψει.
Αλλά η σκηνή, που θα μού μείνει αξέχαστη είναι πρίν πολλά χρόνια στό χωριό τη μέρα
τής αγιάς Βαρβάρας. Ομίχλη καί ψιλόβροχο με κρύο περονιαστό. Κατάλαβε πως είχαμε
έρθει στό χωριό. Καί εμφανίζεται σχεδόν φασματικά μέσ’ τήν ομίχλη γιά να μάς φέρει
"βαρβάρες", τηρώντας τό έθιμο.
Έμ, πώς να μήν τήν αποκαλέσεις "γιαγιά", όχι λόγω ηλικίας, αλλά λόγω τής άδολης
αγάπης μέ τήν οποία μάς πρόσφερε υλικά αγαθά, συναισθήματα καί πολλή αγάπη.
Εύχομαι να είναι ελαφρύ το χώμα, που τήν σκεπάζει καί οι δικοί της άνθρωποι νά
αισθάνονται τυχεροί καί ευτυχείς, που είχαν μιά τέτοια μάννα, γιαγιά καί προγιαγιά.
Ένα αρχέτυπο καί πρότυπο ανθρώπου, που λείπει στίς μέρες μας.
Αντίο Καλλιόπη. Θα μάς λείψεις.
Δέν θα σε ξεχάσομε ποτέ.

Υ.γ. Επιφυλάσσομαι να δημοσιοποιήσω κάποια στιγμή τίς συνεντεύξεις, που μού έχει δώσει,
με σύμφωνη γνώμη τής οικογενείας της.

τ ο ι χ ογραφία σ τ ο αρχοντικό Πα π α θ ε ο δ ώ ρ ο υ