You are on page 1of 6

Risicoperceptie en de foto van de hond met het boek over Safety-II

1.Eigen ervaring

Perceptie en risicoperceptie hangt samen met communicatie

Communiceren over risico’s of over Safety-II kan aanleiding geven tot buitenproportionele reacties

Als ik een berichtje over Safety-II post of zelfs een leuke foto van een hondje, geeft door door een
veelheid van processen en interacties – interacties tussen personen die ik niet ken en die mij ook niet
kennen - een enorme versterking van de reacties

Objectieve reden: emotionele betrokkenheid van vele veiligheidskundigen

In vraag stellen waar zij sterk emotioneel bij betrokken zijn, namelijk de traditionele en
bureaucratische veiligheid geeft dan buitenproportionele reacties (dissonantie) op een berichtje over
Safety-II

Theorie is de Social Amplification of Risk Framework SARF van Kasperson

2. Wat is risicoperceptie?

Risicoperceptie is het subjectieve oordeel van mensen over de kenmerken van een risico, waaronder
de ernst van de gevolgen (de rol van het kansbegrip is bij risicoperceptie minder duidelijk).
Risicoperceptie en risicobeleving worden door mekaar gebruikt.

In het Engels komen we de termen risk perception, risk appraisal, risk awareness tegen met min of
meer gelijke betekenissen.

3. Perceptie hangt sterk samen met de methode van meten van het risico

Risico = kans x gevolg

Waarbij: kans en gevolg even belangrijk worden beoordeeld

Ongeval: 1 dode met de kans 10 min 1 is gelijk aan 10.000 doden met kans 10 min 5.

Of: 2.000 doden in het verkeer is gelijk aan eens op 10 jaar 20.000 doden bij een ongeval met een
kerncentrale

Het tweede wordt maatschappelijk niet aanvaard

Oplossing: risico = kans x gevolg ²

Belangrijk gebrek in de formule:

- Onzekerheid
- Kwetsbaarheid of vulnerability: verschillende gebeurtenissen kwetsbaarheid van
ziekenhuizen of computers
- Veerkracht of resilience: snel herstel na de normale situatie

Mensen zijn niet zo goed in staat om kansen in te schatten: catastrofe risico’s of dread risico’s

Werknemers zijn niet zo goed om risico’s in te schatten: LMRA valt in de praktijk nogal eens tegen

3. Fishoff en Slovic: psychometrisch paradigma

Risico is psychologisch gedetermineerd en subjectief

The psychometric paradigm was developed as the research paradigm that logically follows the
assumption that risk is psychologically determined. The primary assumption of the psychometric
paradigm is that risk is inherently subjective.

Er is geen één risico

Iedereeen kijkt anders naar risico’s, iedereen heeft een andere bril of focus, wat voor de één een
aanvaardbaar risico is, is het voor een andere niet

Bijvoorbeeld:

- Arbeidsarts
- Toxicoloog
- Bouw
- Chemie

Maar ook:

- Vroegere ervaringen, denk aan vliegen


- Duur van optreden van de ongewenste gebeurtenis (bv. kanker)
- Leeftijd, geslacht, culturele factoren, enz.
- Beheersbaarheid

Eén van de bekendste figuren in de veiligheidswetenschap met twee assen

Perceptie van het risico hangt af van:

- Catstrofaliteit
- Kennis

Ook:

- Beheersbaarheid
- Vrijwilligheid

Vertrouwen: wantrouwen tegenover de overheid, overheid die eerst zegt dat mondmaskers niet
nodig zijn en daarna ze verplicht stelt, geeft weinig vertrouwen in dezelfde overheid

Mate van vertrouwen gaat over:

- eerlijkheid

- openheid

- competentie

Emoties en affect zijn eveneens belangrijk

4. Systeem 1 versus systeem 2: emoties en affect

Kahneman en Tversky

Verklaring in verschil van risico tussen leek en expert: expert schat de risico’s meestal lager in
Leken: meer systeem 1: onzekerheid, catastrofabiliteit

System 1 System 2
1. Holistisch Analytisch
2. Affectief: plezier-pijn georiënteerd Logisch: redenen georiënteerd (wat is
verstandig)
3. Associatieve verbindingen Logische verbindingen
4. Gedrag bepaald door ‘vibes’ van vorige Vertaal gedrag door bewuste beoordeling van
ervaringen gebeurtenissen
5. Vertaal de realiteit in concrete beelden, Vertaal de realiteit in abstracte symbolen,
metaforen en narratieven woorden en nummers
6. Snelle processing: georiënteerd naar Trage processing: georiënteerd naar
onmiddellijke actie vertraagde actie
7. Evident zelf-valide: ‘ervaren is geloven’ Vraagt justificatie via logica en evidence

5. Boek Safety-II

Risicoperceptie vooral in relatie tussen flexibiliteit en adaptiviteit aan nieuwe situaties

Alles verandert razendsnel waardoor traditionele kijk op veiligheid niet meer geschikt is

- Hoog technologische organisaties


- Maar ook in de bouw, onderhouds/contractorwereleld
- Vliegtuigen
- Oil & gas
- Zorgsector en ziekenhuizen

Traditionele kijk is gebaseerd op procedures, instructies, arbeidsongevallen -en


incidentenonderzoeken, risicoanalyses, trainingen, LMRA, en zero-accidents, enz.

Het naleven van de procedures geeft veiligheid: dit gaat niet meer op

Het is het omgaan met risico’s en speciaal met nieuwe risico’s dat belangrijk is in de veiligheidskunde

Verschil tussen Work-as-Done en Work-as-Done

Kijken naar dat wat goed gaat: positieve psychologie

6. Safety-II en burn-out

Vooral in hoofdstuk over Safety-II en burn-out

Burn-out hangt samen met de perceptie van de zinvolheid van het werk

Mensen met zinvolwerk hebben meer resilience of veerkracht

En over resilience of veerkracht gaat nu juist mijn boek

Resilience of veerkracht belangrijk voor het risicobegrip: Resilience of veerkracht is ‘the ability of a
system to adjust its functioning prior to, during, or following events (changes, disturbances and
opportunities), and thereby sustain required operations under both expected and unexpected
conditions’ (Hollnagel et al., 2006)

- Aanpassen aan bepaalde gebeurtenissen, zeg Covid


- Een bepaald minimumniveau kunnen behouden

7. Situational awareness

In een recent onderzoek over de voordelen van de opmaak van een (Taak-Risico-)Analyse of een Job
Safety Assessement (Albrechtsen et al., ) wordt een verhoogde situationele awareness aangehaald.
Het principe is dat door een goede Situational Awareness SA de werknemer de situatie beter kan
beoordelen en dus ook beter reageren op gevaarlijke situaties en risico’s op de arbeidsplaats.

Ook hangt resilience hangt samen met de vier resilience kenmerken: respond of weten wat te doen,
monitor of weten waarnaar te kijken, leren of weten wat gebeurt is en anticipate of weten wat te
verwachten. Het vierde resilience-kenmerk uit het Resilience Assessement Grid RAG (Hollnagel,
2011) komt overeen met de situational awareness SA (Endsley, 1995).

Endsley's (1995) definieert Situationele Awareness SA als "de perceptie van de elementen in de
omgeving binnen een volume van tijd en ruimte, het begrip van hun betekenis en de projectie van
hun status in de nabije toekomst".

Door te beschikken over situationele awareness is de werknemer in staat om zijn omgeving beter te
kunnen interpreteren, ook in risicovolle situaties of in de aanloop naar risicovolle situaties. Dit laat
de werknemer toe om beter te reageren op ongekende risico’s. Een betere besluitvorming is dan
mogelijk. In wezen is SA een term die betrekking heeft op het begrip dat een persoon heeft op een
bepaalde situatie of tijdens een ongewenste gebeurtenis. In de veiligheidskunde gaat het over het
begrip van het risico op het optreden van een gevaarlijke of ongewenste situatie.

Drie niveaus:

Bij Situationeel Awarness SA kunnen we drie niveaus (Endsley, 1995) onderscheiden: perceptie,
situationeel inzicht en voorspelling.

- Situationele perceptie (niveau 1) het waarnemen van elementen van gevaar in een bepaalde
omgeving. Hierbij is het belangrijk dat diverse signalen, denk aan early warnings, die
relevant zijn voor de (gevaarlijke) situatie worden opmerkt.

- Het tweede niveau geeft het inzicht (niveau 2) in de bestaande situatie weer:. De signalen
die door het samenbrengen van verschillende elementen uit de omgeving worden
opgenomen, worden binnen de context geplaatst. Dit gaat verder dan alleen het registreren
van de aanwezigheid van de signalen of early warnings. De betekenis van deze signalen en
early warnings, staan in relatie tot de huidige situatie die in dit niveau wordt begrepen en
geïnterpreteerd. Dit komt ook neer op het opmerken van in de HRO (Hopkins, 2021).

- Situatievoorspelling (niveau 3) is de projectie van de interpretaties naar toekomstige


gebeurtenissen - iemands vermogen om de ontwikkeling van de situatie in de nabije
toekomst te voorspellen (Endsley, 1995).

Situational Awareness SA is niet lineair


Ook al bestaat SA uit drie niveaus, het verwerven van SA is niet noodzakelijkerwijs een strikt lineair
proces. Een eenvoudige lineair verband is geen efficiënt verwerkingsmechanisme in complexe,
hoogtechnologische en veranderende organisatorische werkelijkheden. Dit houdt verband met hoe
het proces van situational awareness SA gekoppeld is aan het creëren van mentale modellen, die de
interpretaties van informatie in een bepaalde situatie sturen.

You might also like