Άσκηση 6.

1 Στερεοφωνικό Σύστημα (μετάδοση – λήψη) FM

Σε στερεοφωνικό σύστημα FM η απόδοση της μετάδοσης μουσικής (π.χ. κλασσικής) είναι πολύ
καλύτερης ποιότητας σε σύγκριση με τα υπόλοιπα συστήματα. Έστω ότι έχουμε μια ορχήστρα
στην οποία μπορούμε να διακρίνουμε δύο μέρη: – αριστερό – δεξί. Σε κάθε ένα από αυτά τα
μέρη τοποθετούμε ένα μικρόφωνο και έτσι έχουμε δύο σήματα που θέλουμε να μεταδώσουμε:
L(t) και R(t) (αριστερό και δεξιό, αντίστοιχα). Για να έχουμε στερεοφωνικό σύστημα, θα πρέπει
να δούμε πώς θα μεταδώσουμε τα δύο αυτά σήματα μαζί, ταυτόχρονα, από έναν πομπό FM και
πώς θα γίνει η αποδιαμόρφωση και ο διαχωρισμός τους στον δέκτη, ώστε να καταλήξουν σε δύο
διαφορετικά ηχεία. Η διεθνής επιτροπή τηλεπικοινωνιών όρισε τους εξής
περιορισμούς/κανονισμούς στο πρόβλημα του στερεοφωνικού συστήματος FM:
• Οι ραδιοφωνικοί σταθμοί FM (πομποί) πρέπει να έχουν το ίδιο εύρος ζώνης όπως και στην
κανονική (μη στερεοφωνική) μετάδοση FM, δηλ. 180 KHz (συνολικά 200 KHz μαζί με την
ζώνη «προστασίας»).
• Η στερεοφωνική μετάδοση FM να είναι τέτοια που τα υπάρχοντα ραδιόφωνα FM να μη
χρειάζονται καμμία αλλαγή, αλλά να μπορούν και αυτά να λαμβάνουν την μεταδιδομένη
στερεοφωνικά μουσική σε μονοφωνική μορφή.
Ένα στερεοφωνικό σύστημα FM (πομπός και αντίστοιχος δέκτης) παρουσιάζεται στο ακόλουθο
σχήμα. (Στο σχήμα, το “=” στην έκφραση ωsc = 38 KHz σημαίνει ότι η κυκλική συχνότητα ωsc
αντιστοιχεί στην συχνότητα των 38 KHz. Δηλ. ωsc = 2π38000 rads/s).

Στερεοφωνική
Μετάδοση
FM

Στερεοφωνική
Λήψη FM
 Στον πομπό, τα κατωδιαβατά φίλτρα LPF περιορίζουν το εύρος ζώνης των σημάτων L(t) και
R(t) στα 15 ΚHz.
A) Βρείτε την μαθηματική έκφραση του s(t) που στέλνεται ως είσοδο στον διαμορφωτή FM και
σκιτσάρατε το φάσμα πλάτους (απολύτου τιμής) του σήματος αυτού (μόνο ο θετικός άξονας
αρκεί), θεωρώντας ότι τα σήματα L(t) και R(t) έχουν γνωστό μετασχηματισμό Fourier, ίδιον
με τα σήματα ομιλίας (αλλά εκτείνονται όχι μέχρι τα 4 KHz, αλλά μέχρι τα 15 KHz ώστε να
μεταδίδεται και μουσική). Αναγνωρίστε ότι το σήμα s(t) (στο σχήμα της στερεοφωνικής
μετάδοσης FM – πομπός FM) μεταφέρει σήμα “πιλότο” – βρείτε την συχνότητά του. (Ο
πολλαπλασιαστής συχνότητας είναι x 2).
Β) Ποιος είναι ο δείκτης διαμόρφωσης β στον πομπό FM, ώστε το εύρος ζώνης συχνοτήτων του
ff (t) να είναι 180 KHz;
Γ) Τα συνήθη (μη στερεοφωνικά) ραδιόφωνα μετά τον αποδιαμορφωτή (διευκρινιστή FM)
έχουν μόνο ένα φίλτρο LPF, ενώ τα στερεοφωνικά ραδιόφωνα έχουν τρία φίλτρα (όχι μόνο
το LPF αλλά και ακόμη δύο BPF) όπως φαίνονται στο σχήμα του στερεοφωνικού δέκτη FM.
Με βάση το λειτουργικό διάγραμμα του στερεοφωνικού δέκτη FM (σχήμα), αποδείξατε ότι
οι έξοδοι προς το αριστερό και δεξιό ηχείο είναι πράγματι 2L(t) και 2R(t), αντιστοίχως.
Υπόδειξη: Σχολιάστε τα πλάτη των σημάτων (πού χρειαζόμαστε ενίσχυση ή απόσβεση σήματος;).
Ζητείται να βρείτε την μαθηματική έκφραση του s(t). Η μαθηματική αυτή έκφραση θα δίδεται
συναρτήσει των σημάτων L(t) και R(t), τα οποία παριστούν σήματα ομιλίας/μουσικής κλπ. Για τα
L(t) και R(t) δεν είναι δυνατόν να γράψουμε μία μαθηματική έκφραση αφού είναι σύνθετα σήματα,
αλλά περνώντας τα από έναν φασματογράφο βλέπουμε το εύρος ζώνης συχνοτήτων που περιέχουν
(περίπου 15 KHz). Για να σκιτσάρετε τον Μ.F. του s(t), θα θεωρήσετε οποιαδήποτε μορφή Μ.F.
των L(t) και R(t) σας βολεύει (περιβάλλουσα των συχνοτήτων, π.χ. μορφής τραπεζίου) όσον αφορά
στο πλάτος (απολύτου τιμής), αρκεί στον άξονα των συχνοτήτων οι τιμές να είναι σωστές.

Άσκηση 6.2 Δίνεται το πληροφοριακό σήμα S(t) το οποίο είναι περιοδικό, όπως φαίνεται στο
σχήμα που ακολουθεί. Επιλέξτε κατάλληλο φορέα U0(t) (σχεδιάστε τον), ο οποίος θα
διαμορφωθεί από το S(t): α) κατά πλάτος, σύμφωνα με το σύστημα διαμόρφωσης ΑΜ διπλής
πλευρικής ζώνης χωρίς φορέα (AM-DSΒ-SC), β) κατά πλάτος, σύμφωνα με το σύστημα
διαμόρφωσης ΑΜ διπλής πλευρικής ζώνης με φορέα (AM-DSΒ-WC) και δείκτη διαμόρφωσης
100% (=1), και γ) κατά συχνότητα, σύμφωνα με το σύστημα FM ευρείας ζώνης με δείκτη
διαμόρφωσης 3.
Με ποια μαθηματική συνάρτηση περιγράφεται το S(t); Να δείξετε τις κυματομορφές των
σημάτων (πεδίο χρόνου) καθώς και το φάσμα συχνοτήτων κάθε σήματος (ακριβέστερα, φάσμα
πλάτους απολύτου τιμής). ΠΡΟΣΟΧΗ Οι απαντήσεις σας να δοθούν επί του σχήματος που
ακολουθεί.
S(t) S(f)

f (Hz)
t (sec) 0
0,5 1

U0(t) U0(f)

time f (Hz)
0 0

AM-
DSSC

time f (Hz)
0
0

AM-
DSWC
time f (Hz)
0
0

FM

time f (Hz)
0 0
Λύση 6.1
A) Τα σήματα L(t) και R(t), αφού τα περιορίσουμε στο εύρος ζώνης των 15 ΚΗz μέσω των LPF, ακολούθως
παίρνουμε το άθροισμά τους και την διαφορά τους. Ο πομπός χρησιμοποιεί δύο ταλαντωτές. Τον ένα
στην συχνότητα εκπομπής του σταθμού (φορέας κυκλικής συχνότητας ωc, δηλ. Αcos ωct) και τον δεύτερο
στην συχνότητα 19 KHz (δηλ. Kcosωpt = Kcos2πfpt = Kcos2π19x103t), αφού η διπλάσια συχνότητα είναι 38
KHz. Με βάση λοιπόν αυτόν τον ταλαντωτή, με διπλασιασμό της συχνότητάς του, δημιουργείται ένας
υποφορέας όπως λέγεται, (subcarrier, δηλ. cosωsct = cos2πfsct = cos2π38x103t), με τον οποίο
πολλαπλασιάζεται η διαφορά L(t) – R(t), που σημαίνει ότι το εύρος ζώνης συχνοτήτων της διαφοράς
αυτής, μετατοπίζεται γύρω από την συχνότητα των 38 KHz.
Με αυτές τις παρατηρήσεις, και βλέποντας ότι το s(t) προκύπτει ως άθροισμα τριών όρων, έχομε:
s(t) = [L(t) – R(t)]cosωsct + [L(t) + R(t)] + Kcosωpt
Επειδή ο όρος Kcosωpt περιλαμβάνει μόνο το εξαγώμενο ενός ταλαντωτή (χωρίς να εμπλέκεται
πληροφοριακό σήμα), λέγεται πιλότος. Στο σκίτσο (σχήμα) που ακολουθεί ο πιλότος αντιστοιχεί στην
δέλτα συνάρτηση στην συχνότητα των 19 KHz. Ο όρος [L(t) + R(t)] αντιστοιχεί στις συχνότητες 0 – 15 KHz,
και ο όρος [L(t) – R(t)]cosωsct στις συχνότητες από 23 KHz μέχρι 53 KHz (δηλ. 38 ± 15 KHz).

S(f)

B) Το εύρος ζώνης συχνοτήτων του ff (t) είναι Β = 2(β+1)fs = 180 KHz όπου fs = 53 KHz (δηλ. η μέγιστη
συχνότητα του πληροφοριακού σήματος s(t), αφού το s(t) διαμορφώνει τον φορέα στον διαμορφωτή FM
και είναι σήμα βασικής ζώνης διότι εκτείνεται από 0 μέχρι 53 KHz). Άρα, 2(β+1)53 = 180  β = 0,7 (β <
1, NBFM).
Γ) Όπως φαίνεται στο σχήμα (στερεοφωνική λήψη FM), ο αποδιαμορφωτής FM θα μας δώσει το s(t)
(ερώτηση Α). Το s(t) περνώντας μέσα από το LPF (συχνότητα αποκοπής 15 KHz) μας δίδει το [L(t) + R(t)],
ενώ περνώντας μέσα από το BPF/NBF (διαβατές συχνότητες 38 ± 15 KHz) μας δίδει το [L(t) – R(t)]cosωsct
και μέσα από το NBF (φίλτρο στενής ζώνης κεντραρισμένο στην συχνότητα 19 KHz) μας δίδει τον πιλότο,
Kcosωpt.
Από τον πιλότο στον δέκτη θα δημιουργήσουμε τον υποφορέα cosωsct για να έχουμε σύγχρονο λήπτη και
έτσι από το σήμα [L(t) – R(t)]cosωsct να πάρουμε το [L(t) – R(t)](cosωsct)2 = (1/2)[L(t) – R(t)](1 + cos2ωsct)
και μετά το LPF το (1/2)[L(t) – R(t)]. To LPF πρέπει να είναι και ενισχυτής.
Ή εναλλακτικά, το Κ του πιλότου είναι Κ = 2. Αλλά επειδή είναι και ενισχυτής θα έχουμε [L(t) – R(t)].
Οπότε στην είσοδο του αθροιστή έχουμε [L(t) + R(t)]+[L(t) – R(t)]. Άρα στην έξοδο του αθροιστή: 2L(t).
Στην είσοδο του αφαιρέτη έχουμε [L(t) + R(t)] – [L(t) – R(t)]. Άρα στην έξοδο του αφαιρέτη: 2R(t).
ΣΗΜΕΙΩΣΗ – Σύστημα δεδομένων ραδιοφώνου "RDS" (Radio Data System):
Στα στερεοφωνικά ραδιόφωνα (δέκτες) αυτοκινήτου, το σύστημα RDS επιτρέπει στους πομπούς FM
να εκπέμπουν δεδομένα (πληροφορίες) εκτός από ένα αναλογικό σήμα ήχου (ομιλίας/μουσικής),
χρησιμοποιώντας υποφορέα (subcarrier) στα 57 KHz (=3x19 KHz). Δηλαδή στο ανωτέρω σχήμα,
υπάρχει και μια στενή ζώνη συχνοτήτων κεντραρισμένη στα 57 KHz όπου μεταδίδονται τα data: Οι
σταθμοί FM μεταδίδουν πληροφορίες «στατικές» (PS όνομα προγράμματος, PTY κωδικός τύπου
προγράμματος, PI Κωδικός αναγνώρισης προγράμματος, AF εναλλακτική συχνότητα, TP πρόγραμμα
κυκλοφορίας) και «δυναμικές» (ΤΑ ανακοίνωση κυκλοφορίας, RT Ραδιοφωνικό κείμενο, CT ρολόι, EAS
σύστημα συναγερμού έκτακτης ανάγκης, κ.α.).

Λύση 6.2