BAŞ-PORTRE VE EL AYAK

ÇİZİMLERİ

• Portre
İÇİNDEKİLER

• Ressamlar
• Baş MODA İLLÜSTRASYONU
• Göz Prof. Çağatay İNAM
• Burun
• Ağız ve Dudaklar KARAHAN
• Kulaklar
• Saç
• Erkek ve Kadın Yüzü
• El-Ayak
• Kol-Bacak

• Bu üniteyi çalıştıktan sonra;

• Baş çizimine ilişkin oranları
HEDEFLER

öğrenebilecek
• Göz çizimine ilişkin teknikleri
öğrenebilecek
• Burun çizimine ilişkin detayları
öğrenebilecek
• Ağız ve Dudağın yapısını kavrayarak
çizim tekniklerini anlayabilecek
• Kulakların yapısını ve çizim yollarını
öğrenebilecek
• Saçın çizim tekniklerini öğrenecek
ÜNİTE

9
• Kadın ve erke yüzüne ilişkin farkları
kavrayacak
• El-ayak, kol ve bacak çizimini
öğrenebilecek

© Bu ünitenin tüm yayın hakları Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi’ne aittir. Yazılı izin alınmadan
ünitenin tümünün veya bir kısmının elektronik, mekanik ya da fotokopi yoluyla basımı, yayımı, çoğaltımı ve
dağıtımı yapılamaz.
Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Baş

PORTRE Göz

Burun
BAŞ-PORTRE VE EL-AYAK ÇİZİMLERİ

Ağız ve Dudaklar

Kulaklar

Saç

ERKEK VE KADIN YÜZÜ

El-AYAK

KOL VE BACAKLAR

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 2

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

GİRİŞ
İnsan figürü çizimi genel olarak baş, gövde ve bacaklardan oluşan bir bütünü
tanımlamaktadır. Bu parçaların her birinin yapısı figürün hareketine odaklı bir
şekilde değerlendirilmekte ve konunun ele alınışına göre biçimlenmektedir. Figüre
ait her unsur anatomik yapısı dikkate alınarak çözümlenmekte ve çizilmektedir.
İstenen etkileyici sonuçlara ulaşmak için figürün hareketini tamamlayıcı ayrıntıların
detaylandırılması önemlidir. Bu nedenle figürün baş ve el, ayak gibi unsurlarının
detaylı olarak ele alınması, anatomik yapısının dikkatli bir şekilde gözden geçirilmesi
gerekmektedir.
Rönesans Dönemi’nde ressamlar kompozisyonlarını insan vücudu, anatomi ve
perspektif kısaltım yasaları üzerindeki bilgileri ile oluşturmuştur. Dolayısıyla yapıt,
güçlü dış hatlar, kusursuz bir perspektif ve mükemmel bir insan vücudu tanımına
sahiptir. İnsan vücudunun ideal ölçü ve orantılarını saptamak için kanon olarak
bilinen bir sistem kullanılmış, özellikle Leonardo da Vinci tarafından insan vücudu ve
başının orantıları incelenmiştir. Erkek ve kadın figürünün oran ve orantıları için, bir
baş birim ölçüsü olarak kabul edilmiş ve vücudun belli başlı oranları baş ölçüsüne
göre orantılanarak belirlenmiştir. İnsan başını çizebilmek için genel ölçü ve
orantıların bilinmesi gerekir. Kanon, modül adı verilen ölçü biriminden yararlanarak
insan vücudunun oran ve boyutlarını belirler (Parramon, 1992). Dolayısıyla baş tüm
vücudun oranını belirleyen birimdir. Ancak baş çizimi birim olmanın dışında kendi
çapında sanatsal bir temsildir. Kişinin benzerliğine ve kişiliğini yansıtan yüz ifadesine
odaklanmış olmasından dolayı ‘portre’ olarak tanımlanmaktadır.
İnsanın varoluşundan bugüne kendini ifade etme, resimleme ve biçime
dönüştürme isteği vardır. Sanat eseri, sanatçısının duygu ve düşünce süzgecinden
geçerek şekillendiği haliyle vücut bulmaktadır. İnsanoğlu yaşadığı ortamın
koşullarından da etkilenerek kendini tanımaya, duygularını anlamaya ve anlatmaya
her zaman ihtiyaç duymuştur. İnsanın yüzü, kimliğini açıklar, her türlü duygu,
düşünce ve inancını yüz ifadesi ile gösterir. Bu bağlamda kültürel değişim, inanç
sistemi, insanların hayata bakış açısı portrelere yansımıştır. Sanatçının bir başkasını
veya kendisini betimlediği portreler aynı zamanda toplumun aynasıdır. Çeşitli ifade
biçimleriyle farklı sanat dallarında yapılan portreler mağara döneminden, Antik
çağlardan günümüze kadar uzanmaktadır (Bülbül, 2017).

PORTRE
Bir sanatçının kendisini anlattığı, tüm özellik ve benliğini yansıttığı veya
Bir sanatçının kendisini
anlattığı, tüm özellik ve betimlediği portreye yani sanatçının kendi portresine öz-portre veya oto-portre
benliğini yansıttığı veya denmektedir. Kısaca sanatçının kendisine bakışıdır. İnsan yüzü gerçek hayatta da
betimlediği portreye kişinin kendisini ifade ettiği ve bizlerin de bir kişinin yüzüne bakarak anlamlar
yani sanatçının kendi yüklediğimiz özelliğidir. Yaşadığımız kültür, inanç ve insan ilişkileri ruh halimizi
portresine öz-portre etkiler, coğrafya, iklim şartları, yaşam koşulları ise fiziksel yapımızı değiştirir.
veya oto-portre Portrede amaç, yaşamın birer kanıtı, görgü tanıdığı olarak kişinin o anki ruh halini,
denmektedir.
fiziksel, duygusal durumu ve karakterini mimikleri ve duruşuyla yansıtmaktır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 3

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Güldüğümüzde, kızdığımızda, ağladığımızda yüzümüzdeki geçici fizyolojik değişimler

sanatçının eserinde ölümsüzleşir.
İnsan yüzünün ve yüz ifadesinin betimlenmesi ile oluşturulan eser olan
portrenin, edebiyatta, resimde ya da fotoğrafta, genellikle yaşamın belli bir anını ya
da sürecini temsil ettiği kabul edilebilir. Tarih başından itibaren portreler hep bir
şeylerin sembolü olagelmiş ve gerek kamusal mekânlarda gerek kişiyle birlikte
defnedilip konan mezarlarda, hep insanı ve yaşamı vurgulamışlardır. Yapılan
portreler gerçek bir yüzü canlandırmaya yetmeyecektir ama yine de ölümsüzlüğe
meydan okumanın anlık ya da bir sürelik yollarından biri olarak düşünülmektedir.
Antik Mısır’da ölümden sonraki yaşama gönderme yapan Fayyum portreler buna
örnektir. 4. yüzyıl civarında, portrenin idealize edilmiş biçimlerde betimlenmeye
başlandığı belirtilmektedir (Karaca ve Coşkun, 2018).
Genel olarak portreye ilişkin bilgiler doğrultusunda belki de en kapsamlı
tanım, insanın birey olarak tolumdaki yerini ve kendi hakkındaki izlenimlerini
başkalarına da gösterebilen fotoğraflardır. Portreler ve portre fotoğrafları insanı
diğer insanlara tanıtan ve gösteren vücudun en önemli parçasının yansımasıdır
(Görgülü, 2019).
Portre ve portreciliğin
Portre sözcüğü Orta çağda yeniden üretmek anlamına gelen ‘protraho’
gerçek gelişimi
Rönesans’la sözcüğünden gelir. Portre sanat tarihinde sıkça ele alınmış olup, insanın kendi
başlamıştır. suretini çizme isteği sanatçının vazgeçilmez çalışma konularındandır. Portre ve
portreciliğin gerçek gelişimi Rönesans’la başlamıştır. Bu dönem portreleri büyük bir
ustalıkla işlenmiş ve bireysel bakış açısıyla portrelerdeki anlam değişmiştir. Bu
dönem portre anlayışında kişisel özellikler idealize edilerek yansıtılır (Eczacıbaşı,
2008). 17. ve 18. Yüzyılda ise portre resimler daha çok bir fotoğraf işlevi görür ve
soylu ve varlıklı ailelerin bireylerinin yüzlerini ölümsüzleştirmek için ressamlara
yaptırılır. 19. Yüzyılda ise, fotoğrafın bulunuşu ayrı bir alan olarak portre
fotoğrafçılığı şeklinde oluşmuş, aynı zamanda diğer sanat alanlarını da etkilemiştir
(Karaca ve Coşkun, 2018). 20. Yüzyıl resim tarihinde önemli bir yer tutan portre, hak
ettiği pozisyona gelmiştir. Sanatçı tarafından ruhsal ve bedensel bir bütün olarak ele
alınan model, bazen göründüğü gibi bazen de görünmeyen yüzüyle resmedilmiştir
(Ernur, 2012).
Bir portre veya oto portreye bakıldığında insanı etkileyen bir takım görsel
özellikler vardır. Portresi yapılan kişinin fiziksel görünümün yanı sıra modelin duruşu
ve ifadesi önemli olduğu gibi resimde bulunması gereken plastik değerler de göz
ardı edilmemelidir. Hatalı bir duruş, resmin tüm yüzeyini etkileyerek, gözü rahatsız
edip, ifadeyi bozabilir. Sanatçı kullandığı kompozisyon içerisinde figürün bazı
özelliklerinde deformasyon, abartı ve stilizasyonu kullanarak hayal ettiği imajı
çalışmalarına yansıtır. Zayıf, şişman, kısa ve uzun yapılı, insanların görüntüsü
birbirinden farklıdır ve bazen kişinin bu en belirgin özellikleri abartılarak benzetme
kuvvetlendirilir. Portre çalışırken ön plana çıkartılmak istenen şey doğrultusunda
farklı sanatsal teknik ve yöntemlerden faydalanılabilir (Bülbül, 2017).

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 4

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

RESSAMLAR
Portreciliğin güçlüğü sanatçının yaratma özgürlüğüyle modelin bireysel
özelliklerini yansıtma zorunluluğu arasındaki karşıtlıktan kaynaklanır. Rönesans
genelde, bu iki karşıt işlemi bütünleştirmekte büyük bir aşama olmasına karşın,
kendi içinde çeşitli doğrultudaki portrecilik anlayışlarının yer aldığı bir dönemi
kapsar. Bu kapsam içinde Leonardo Da Vinci bireysel özelliklere, kuramcı Alberti,
idealize edilmiş portreciliğe ağırlık veren anlayışları temsil ederler. Michelangelo,
Yeni-Platoncu bir tutumdan hareketle bireysel özelliklerin temsil edilmesine
bütünüyle karşı olduğu için yalnızca düşsel portreler yapmakla yetinmiştir. 15.yy
ideal, edebi ve dekoratif nitelikler taşıyan portrelerin büyük bir ustalıkla işlendiği bir
dönemi kapsar. 16.yy. da alegorik portre giderek artan bir yaygınlık kazanmıştır.
17.yy. da Bernini, Rubens ve Van Dyck, portreciliğe egemen anlayışların başlıca
biçimleyicileridir. Bu sanatçılar idealleştirme ve dekoratifleştirme eğilimlerinin yanı
sıra bireysel özelliklerin betimlenmesini de eşine ender rastlanır bir başarıyla
gerçekleştirmişlerdir. Rembrandt her biri ruhsal bir belge sayılabilecek kendi
portreleri ve grup portrelerinde ışığı tüm bireysel özellikleri yansıtacak bir araç
olarak kullanmıştır (İskender, 1997).
Leonardo da Vinci’nin Mona Lisa adlı eseri barındırdığı düşünülen simgeler
nedeniyle halen gizemini sürdürmektedir (Görsel 9.1). 17. Yüzyıl Fransız Barok
ressamı olan Georges de La Tour, modellerini mum ışığı altında melankolik
mekanlarda sert bir ışık kullanarak resmeder (Görsel 9.2). Frida Kahlo’nun
otoportreleri geçirdiği kaza sonrası fiziksel olarak değil psikolojik olarak da çektiği
acıların bir tasviri gibidir (Görsel 9.3). Resim kariyerinin tamamında portreler yapan
Van Gogh portresini yaptığı kişilerle olan ilişkilerini ve iç özelliklerini yansıtmak için
renk ve fırça darbelerinin kullanımına odaklanmıştır (Görsel 9.4). Lucian Freud ise 70
yıl boyunca “hayatının insanları” olarak tanımladığı sevgilileri, çocukları, annesi,
arkadaşlarının portrelerini resmetmiştir (Görsel 9.5). Türk resim sanatının
öncülerinden Osman Hamdi Bey'in portreleri de çağdaş Türk resmine ışık tutması
açısından önemli bir yere sahiptir (Görsel 9.6).

Görsel 9.1. Mona Lisa Görsel 9.2. Magdalena

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 5

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Görsel 9.3. Otoportre Görsel 9.4. Gri Fötr Şapkalı Otoportre

Görsel 9.5. Bir Kızın Başı Görsel 9.6. Naile Hanım

Portre çizimi başlı başına sanatsal sunum şekillerinden biridir. Gözlem ve

deneyime dayalı uygulama alanlarından biri olan portre sanatı başın ve yüzün form
ve detaylarıyla ilişkilidir. Bu yapısal detayların her bir parçası kişiye ya da amaca
uygun bir bütünü oluşturmaktadır. Öncelikle tüm parçalar detaylı şekilde etüd
Portre çizimi başlı edilmeli ve çizim aşamasında dikkatli bir şekilde bir araya getirilmelidir. Bu nedenle
başına sanatsal sunum ilk olarak insan başı kanonuna ait oranlar verilmiştir. Daha sonra başın form ve
şekillerinden biridir.
yapısının geometrik çözümlemesine dair bilgi aktarılmıştır. Ardından yüze ait her bir
Gözlem ve deneyime
dayalı uygulama parçanın çizimine ilişkin ayrıntılı açıklamalar yapılmış ve portre çizimine dair tüm
alanlarından biri olan detaylar verilmeye çalışılmıştır. Elbette bu bilgiler moda figürünü oluşturmada
portre sanatı başın ve tasarımcıya yol göstericidir. Bir bütünü oluşturmada parçaların birliği ve uyumu
yüzün form ve esastır. Moda alanında figürün duruşunu belirleyen giysi tasarımı olduğu kadar
detaylarıyla ilişkilidir. tasarımı gösteren de figürün hareketidir. Dolayısıyla birbirini tamamlayan ve
bütünleyen tüm parçaların uyumu ve ahengi detayların doğru yönergelerle bir araya
getirilişinde gizlidir. Sadece giysi tasarımında değil moda sektöründe saç, makyaj ve
aksesuar gibi ürünlerin pazarlanmasında da daha detaylı çizim yöntemlerine ihtiyaç
olabilir. Bu nedenle moda figürünün tamamında ihtiyaç olunan uygulama

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 6

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

yöntemleri modanın farklı alanlarına ilişkin uygulamaları da içinde barındırmaktadır.

Kısaca, çizimde ustalaşmak için insan vücuduna ait temel uzuvların karakteristik
yapısı iyi gözlemlenerek farklı açılardan farklı alıştırmalar yapılmalıdır. Özellikle canlı
modelden çizimler yapılması ve anatomi bilgisiyle öğrenilmesi en yararlı yoldur.
Konuya ilişkin açıklamalar başlıklar halinde detaylandırılmıştır.

Baş
İnsan iskeletinin diğer kısımları için aynı şeyi söyleyemesek de kafatasını
kemik yapısı belirler. Kafa, alın, yanak ve çene kemiği üzerindeki kas ve dokular
kafatasına ait kemik yapısının şeklini değiştirecek kadar iri ve dolgun değildir. Bu
nedenle insan başını doğru çizebilmek için öncelikle başın temel biçimini oluşturan
kafatasını tanımak gerekir.
İnsan başı kanonunda kullanılan baş modülünde başın yüksekliği bir baş
modülünün üç buçuk katıdır. Bu bölünme sonucu başın, saç çizgisi, kaş hizası ve
kulakların üstü, burnun alt bölümü ve yüzün alt bölümüne ait kısımları belirlenir
(Parramon, 1992). Burada baş modülü başı enine iki buçuk birime böler. Önden
bakıldığında insan başının yüksekliği ve genişliği bir kenarı üç buçuk birim
yüksekliğinde, diğer kenarı iki buçuk birim genişliğinde bir dikdörtgen oluşturur.
Burun ve ağız, bu dikdörtgenin kenarlarının orta noktalarından geçen düşey orta
çizgi üzerinde, gözler ise başın yüksekliğinin tam ortasında yatay orta çizgi üzerinde
yer alır. İki göz arasındaki mesafe bir gözün genişliği kadardır. İnsan başı profilden
tam olarak kare biçimindedir, profilden yani yandan bakıldığında yükseklik ve
genişliği alının üç buçuk katıdır. Profilden görülen bir yüzde kaş, göz, burun ve ağzın
yerini belirlemek için yine yatay çizgileri kullanırız (Parramon, 1992) (Görsel 9.7).
Dolayısıyla portre çiziminde, referans ve oranlara ait temel ayrıntıları belirlemek
önemlidir. Baş çizimi yaparken bu referanslar dikkatle incelenmeli ve oranlar göz
ardı edilmemelidir. İster canlı isterse cansız modelden gerçekleşsin, referans ölçüler
baş çiziminin temelini oluşturur (Görsel 9.8).

Görsel 9.7. Baş ve Yüz Oranı

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 7

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Görsel 9.8. Baş ve Yüz Oranı

Baş çiziminde başın duruş şekli son derece önemlidir. Vücudun aldığı
pozisyona göre başın duruşu özellikle moda çizimlerinde dikkat çekicidir. Giysi
tasarımına ilişkin tamamlayıcı unsurlardan biri olarak tanımlanan baş, kullanılan
aksesuarlarla bütünlük yaratmada kolaylık sağlamaktadır. Figürün duruşunu
destekleyen özelliğinin yanı sıra tasarımı yapılan giysinin özelliklerini belirleyen
Baş çiziminde başın ayrıntıları da vurgulayan öneme sahiptir. Zıt yönlerde kurgulanan hareketler
duruş şekli son derece vurguyu arttırıcı etki yaratmaktadır (Görsel 9.9). Rene Gruau’nun tasarımlarında
önemlidir. Vücudun başın hareketi figürün duruşuna zıt yönde kullanılarak daha dinamik ve akıcı bir etki
aldığı pozisyona göre yaratmıştır. (Görsel 9.10) ‘da baş sağ tarafa yönelmişken ayak sol tarafa doğru öne
başın duruşu özellikle
çıkartılarak soldan sağa doğru bir akış yaratılmıştır. (Görsel 9.11)’de ise baş sol
moda çizimlerinde
dikkat çekicidir. omuza doğru yönelmişken sağ kol ve giysinin etek kısmı tam tersi yönde bir
harekete sahiptir. Bu nedenle figürün duruşu son derece dinamik ve etkileyicidir.

Görsel 9.9. Duruş Örnekleri

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 8

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Görsel 9.10. Moda Çizimi Görsel 9.11. Moda Çizimi

Baş çiziminde temel unsurlar göz, kulak, burun ve ağızdır ve her birinin
arasında oranlar bulunmaktadır. Dolayısıyla figüre istenilen duruş verildikten sonra
yüzü tanımlayan unsurların birbirine oranı belirlenmeli ve her biri detaylı şekilde
çizilmelidir. Baş çiziminde kafanın genel yapısı kişiye ait ifadeyi belirleyen temel
Baş çiziminde temel
unsurlar gözler, noktalardan biridir. Bu noktada elbette anatomik yapının çözümlenmesi önemlidir.
kulaklar, burun ve Çizimde kaş, göz, burun ya da dudak gibi yüze ait unsurların bu temel yapı üzerine
ağızdır ve her birinin inşa edilmesi gerektiği unutulmamalıdır. Kafanın yapısı belirlenirken geometrik
arasında oranlar şekiller referans olabilir (Görsel 9.12). Yüze ait her bir unsurun çizim aşaması yine
bulunmaktadır. geometrik çözümlemelerle yapılabilir.

Görsel 9.12. Yüz Şekilleri

Başarılı bir çizim için başın pozisyonuna göre yüzün görünümü ve verilen
duygu ifadesi yansıtılabilmelidir. Bir yüzün çizime katabileceği kişisel ve kendine
özgü nitelikleri, uygulama ve alıştırmayla keşfedilebilir. Yüz çiziminde ton ve gölge
uygulamalarından da yardım alınabilir. Moda figüründe göz ve dudaklar yüz için asıl
hatları oluşturduğundan, buruna pek fazla önem verilmez. Kirpiklerde çizimin görsel
çekiciliği için dramatik bir hava katar. Kulaklar göz hizasından başlayıp burun

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 9

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

deliklerinin tam üzerinde bitecek şekilde belli belirsiz eklenebilmektedir (Hopkins,

2013).
Daha öncede belirtildiği gibi baş çizimi sadece giysi değil modaya ilişkin farklı
ürünlerin sunumu içinde önemlidir. Görsel 9.13’de bir gözlük firmasının reklamında
kullanılan çizimde başın pozisyonu ürüne ait marka ve özellikleri açıkça
göstermektedir. Görsel 9.14’de ise 1920’lerde bir makyaj firmasının tanıtım afişinde
de figürün el, kol ve baş hareketi ürünün tanıtımına yönelik anlayıştadır. Yakından
incelendiğinde yüzün görünümü her iki çizimde de aynı açıya sahiptir. Derinlik
etkisini artırmasından dolayı tercih edilmektedir.

Görsel 9.13. Marka Tanıtımı Görsel 9.13. Marka Tanıtımı

Örnek

•Yakın çevremizdeki kişilerin yüz şekillerinin birbirinden farklı

olduğunu gözlemleyebiliriz.

Gözün ne tarafa baktığı

ve buna ilişkin
çözümlemeler kürenin
yapısına uygun sarmal
çizgiler yardımcı
Bireysel Etkinlik

unsurlar olarak • Sizde farklı yüz şekillerini geometrik çözümlemeler yaparak

kullanılabilir. çizebilirsiniz. Bunu yaparken kendinize aynadan bakabilir ya
da bir fotoğraftan yararlanabilirsiniz.

Göz
İnsan gözünün biçimi küre şeklinde olup, göz çukuru olarak bilinen bir kemik
boşluğuna yerleşerek gözkapakları ile örtülmüştür (Görsel 9.15). Göz temel olarak
üst gözkapağının hareketleriyle açılır kapanır. Gözler açık olduğunda üst göz

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 10

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

kapağının oluşturduğu kavis, alt gözkapağından daha yuvarlak ve uzundur. Baş öne
doğru eğildiğinde göz çukurlarının derinliği nedeniyle, gözler kaşların altında
gizlenmiş gibi görünür (Görsel 9.16). Başın yukarı ve aşağıya doğru duruş
pozisyonları burun, göz ve ağzın perspektif ve biçimini değiştirir (Parramon, 1992).
Göz çizimi yaparken göz küresini ve göz yuvasını tespit etmek çok önemlidir.
Kişiye ait karakteristik özelliklerin ifade edilebilmesi için bu ayrıntıların doğru
yerleştirilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla gözlerin biçimi, yerleşim ve düzenlemeleri
dikkatlice yapılmalıdır. Gözün ne tarafa baktığına ilişkin çözümlemelerde kürenin
yapısına uygun sarmal çizgiler yardımcı unsurlar olarak kullanılabilir (Görsel 9.17).
Bu tespitler yapıldıktan sonra ışık gölge ya da farklı üslupsal uygulamalarla görsel
etki arttırılabilir (Görsel 9.18). Moda çizimlerinde göz detayı genellikle makyaj
ürünleri ya da gözlük-lens gibi ürün tasarımlarında önemlidir.

Görsel 9.15. Gözün Anatomisi Görsel 9.16. Başın Pozisyonu ve Göz

Görsel 9.17. Gözün Bakış Yönü (Açısı) Görsel 9.18. Işık Gölge Çalışması

Burun
Burun anatomik olarak yüzün ortasında bulunur. Burun bir kemik ve üç
kıkırdak yapıdan oluşan anatomiye sahiptir. Burnun sağ ve sol taraflarında yağ
dokusu bulunmaktadır (Görsel 9.19). Burnun bu anatomik yapısı kişiye göre farklılık
göstermektedir. Bu farklılıkları çizim aşamasında belirlemek için geometrik
araştırmalar temel yaklaşım olarak kullanılabilir. Burunun tam karşıdan çiziminde

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 11

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

rakursi açısından zorlanılabilir. Bu noktada yardımcı unsur burun kanatlarının

genişliğinin bir gözün genişliği kadar olduğunu bilgisidir. Ancak kişiye ait fiziksel
farklılıklar söz konusu olabilir.
Burunun tam karşıdan
çizimi diğer açılara göre
daha zor olabilir. Bu
noktada yardımcı unsur
burun kanatlarının
genişliğinin bir gözün
genişliği kadar
olduğunu bilgisidir.

Görsel 9.19. Burun Kemik ve Kıkırdak Yapısı

Burun çiziminde buruna ait karakteristik yapıyı belirleyen çözümlemeler basit

geometrik planlamalarla belirlenebilir (Görsel 9.20). Bu belirlemelerden sonra
burnun anatomik yapısı dikkate alınarak ışık gölge uygulamalarıyla buruna ait
ayrıntılar karakteristik özellikleriyle vurgulanabilir (Görsel 9.21).

Görsel 9.20. Geometrik Çözümlemeler Görsel 9.21. Işık Gölge Uygulaması

Ağız ve Dudaklar
Ağız, alt ve üst çene olmak üzere iki kemik yapıdan oluşmaktadır. Alt ve üst
damakta dişler yer almaktadır. Üst damak dışa doğru alt damak içe doğrudur.
Dudaklar bu kemik yapı üzerinde bulunmaktadır (Görsel 9.22). Ağız ve dudak çizimi
başın açısı ve duruşuna göre biçimlenir. Aşağıdan ya da yukarıdan bakış açısına göre
Ağız ve dudak çizimi dudağın yapısı değişir. Bu nedenle duruşa ya da pozisyona yönelik çözümlemelere
başın açısı ve duruşuna dikkat ederek çizim yapılmalıdır. Tam karşıdan duruş temel alındığında yüzün tam
göre biçimlenir. ortasından geçen dik çizgi referans alınarak dudağın yapısı çözümlenebilir. Dudağın
Aşağıdan ya da genişliği genellikle göz bebeklerine yakın bir noktada sınırlanır ve iki tarafı eşit
yukarıdan bakış açısına görünümdedir (Görsel 9.23). Başın perspektifi farklı yön kazandığında burun çizgisi
göre dudağın yapısı
referans alınmalıdır. Dudağın genişliği de göz bebeği dikkate alınarak çizilir. Bu
değişir.
açıdan çizim yapıldığında dudağın bir tarafı daha kısa görünür (Görsel 9.24). Bu
nedenle baş ve yüz çizimine ilişkin dikey referans ölçüleri dikkate alınarak çizim
yapılmalıdır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 12

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Görsel 9.22. Ağız ve Dudak Anatomisi

Görsel 9.23-24. Farklı Açılardan Dudak Çizimi

Kulaklar
Kulaklar yüzün alt çeyreğine yer alan ve ‘C’ eğrisi şeklinde kıkırdak yapıdan
oluşur. Profilden bakıldığında kulaklar yüzün bittiği noktada, kaş ile burun arasında
yer almaktadır. Kulak çiziminde bu ayrıntı oldukça önemlidir. Çünkü kulaklar yüze
derinlik vermektedir. Kulağın kıvrımlı ve derinlikli yapısı referans ölçülere göre
çizilmelidir (Görsel 9.25). Elbette kişiden kişiye değişiklik gösterebilir. Ancak önemli
olan yaklaşık olarak yerinin doğru bilinmesidir. Başın açısına göre çizimi geometrik
çözümlemelerle yapılabilir. Doğru şekilde betimlenmesi tanıtımı yapılacak bir
Kulak çiziminde bu ürünün sunumunu olumlu yönde etkileyebilmektedir.
ayrıntı oldukça
önemlidir. Çünkü
kulaklar yüze derinlik
vermektedir. Kulağın
kıvrımlı ve derinlikli
yapısı referans ölçülere
göre çizilmelidir.

Görsel 9.25. Kulak Çizim Örnekleri

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 13

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Saç
İnsan başının şeklini belirlemede saçın önemli bir yeri vardır ve dış görünümü
büyük ölçüde değiştirir. Bu nedenle saçı çizerken dış hatlara dikkat edilmelidir. Saç
çizimi ya da boyanması sırasında karşımıza form, yansımalar, ışık gölge, tonlama
değerleri ve fırça vuruşları gibi sorunlar çıkabilmektedir. Işıklı ve gölgeli alanlar, renk
farkı olan yerler ve saç kıvrımları belirginleştirilerek oluşturulur (Parramon, 1992).
Saç yatay olarak başın üst çeyreğinden başlayan sağ ve sol tarafa doğru kavis
Saç yatay olarak başın yaparak şakaklara inen bir hat izler (Görsel 9.26). Saçın dalgalı ya da düz oluşu kısa
üst çeyreğinden ya da uzun oluşu gibi ayrıntılara dikkat edilmelidir. Işık-gölgenin doğru şekilde
başlayan sağ ve sol kullanılması saçın hareketini ve hareketliliğini yansıtmak açısından önemlidir.
tarafa doğru kavis Sanatsal uygulamalar açısından çeşitli üsluplar elbette kullanılabilir. Ancak moda
yaparak şakaklara inen
sektörüne uygun yaklaşımlar söz konusu olduğunda ürünün tanıtımını ön plana
bir hat izlemektedir.
çıkaracak çizimler çağın moda algısına uygun yaklaşımları içermelidir.

Görsel 9.26. Saç Çizimi

Moda pazarında bir sunumun satılabilmesi için saç, makyaj, ayakkabı gibi
unsurlar etkileyici olabilmektedir. Moda çizim teknikleri açısından, saç modelleri
temel stil ve cinsiyet bilgisini çok çeşitli biçimlerde iletebildiğinden özel bir öneme
sahiptir. Kadınlar için saç modelleri çeşitlilik gösterdiği için referans noktası olmadan
Örnek

•İnsan başı kanonu çizim aşamasında çizere yardımcı yönergeler

sunmaktadır. Ancak her insan farklı fiziksel özelliklere ve ifadelere
sahiptir. Bu nedenle çizim yaparken oranlara önem verilmesi kadar
kişisel farklılıklara da dikkat edilmesi gerekmektedir.

saçı hayal etmek çok zordur ve figüre uygun saç çizebilmek önemlidir. Bu nedenle
saç modelleri için görsel bir dosya oluşturulabilir. Moda resminde bazen yüz ve saç
detaylarına girilmeyip, daha sade bir ifade tercih edilebilir (Hopkins, 2013).

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 14

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Bireysel Etkinlik
• Sizde çizim çalışmaları yaparken farkı fiziksel özelliklere sahip
portreler çalışarak kendinizi geliştirebilirsiniz. Ayrıca moda
figürü çalışmaları yaparken bu detaylar size farklı üsluplar
kazandırabilir.

Erkek ve Kadın Yüzü

İnsanın anatomik yapısı her ne kadar birbirine benzese de kadın ve erkek
arasında oranlar açısından farklar bulunmaktadır. Kadın başının orantıları, temel
İnsanın anatomik yapısı olarak erkek başının orantılarıyla aynı olsa da kadın yüzü biraz daha küçüktür ve
her ne kadar birbirine yüzün biçimini etkileyen deri altı yağlarının fazlalığı nedeniyle fiziksel yapısında bazı
benzese de kadın ve farklar vardır. Gözler biraz daha büyük, kaşlar ise biraz daha yüksek ve kavislidir.
erkek arasında oranlar Kadın başı ve yüzü yumuşak hatlardan ve yuvarlak biçimlerden oluşur, burun ve ağız
açısından farklar
daha küçüktür (Görsel 9.27).
bulunmaktadır.

Görsel 9.27. Kadın Yüzü

Erkek başı ve yüzü sert ve köşeli bir yapıya sahiptir. Alın yapısı daha önde, kaş
yapısı daha düzdür. Gözler genel olarak kadına göre daha küçüktür. Burun ve çene
hatları daha köşeli ve büyüktür (Görsel 9.28). Kadın ve erkek arasındaki yapısal
farklılıklar ne olursa olsun baş çizimine ilişkin referans ölçüler aynıdır değişmez.
Çizim yaparken bu temel ayrıntılar dikkate alınmalıdır.

Görsel 9.28. Erkek Yüzü

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 15

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Bu temel yaklaşımlar çerçevesinde, moda çiziminde erkek figürün yüzünde

çene daha köşeli çizilirken, gözler ortalanır ve kaşlara net bir ifade verilir. Ağız daha
geniş, düz ve ifadesiz çizilir, genellikle dudaklar belirgin değildir. Kulaklar doğal
yerinde, boyun pek fazla uzatılmaz ve inceltilmez, daha doğal bir biçimde bedenle
birleşir. Kadın yüzü ise erkek yüzüne göre daha yumuşak ve yuvarlak olarak
çizilmektedir, saçlar genellikle uzun ve hacimlidir. Burun küçük ve belli belirsiz
çizilirken, kaşlar daha biçimli ve aralıklıdır. Gözler iri ve dudaklar daha yuvarlak, çene
ve çehre de yumuşak ve narince çizilir (Başaran, 2019) (Görsel 9.29).

Görsel 9.29. Erkek-Kadın Yüzü

Çocuk vücudu ve yüzü yaş aralığına göre değişir, yetişkinlerden oldukça farklı
oran ve özellikte olup kemik ve vücut kasları belirginleşmemiştir. Çocuk figürlerinin
bebeklik çağından ergenliğe dek her yıl boyları uzayarak, oran ve ölçüleri değişir.
Çocuğun gözleri arasındaki açıklık bir göz genişliğinden fazladır, yüz yüksekliğinin
Çocuk figürlerinin ortasının altında kalır (Görsel 9.30). Çocuklarda kafatası yüzüyle kıyaslandığında
bebeklik çağından orantısızdır, burun, ağız ve çenesine oranla daha büyüktür. Çocuk başı vücuduna
ergenliğe dek her yıl göre oranlandığında erkek başından fazladır. Burun küçük ve yukarı kalkık olup çene
boyları uzayarak, oran
kemikleri gelişmemiştir (Parramon, 1992) (Görsel 9.31-32).
ve ölçüleri değişir.

Görsel 9.30. Çocuk Yüzü Oranları Görsel 9.31. Genç Erkek Yüzü Görsel 9.32. Genç Kız Yüzü

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 16

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Moda tasarımcısı iyi bir alan bilgisi ve çizgi gücüne sahip olmalıdır. Güzel
sanatlarda figür çizimi anatomi, kemikler, kasların yapısı ve vücudun doğal halini
yansıtan klasik bir yaklaşımdır. Moda çizimi de güzel sanatlarda olduğu gibi anatomi
bilgisi ve oranlarına dayalı klasik yaklaşımı temel alır, kendi idealist yaklaşımının
filtresinden geçirerek şekillendirir. Gerçek olamayacak kadar uzun, ince ve deforme
edilmiş bir figür ortaya çıkar. Anatomi kavrandıkça moda figürü çizme, giydirme
tasarlayabilme aşamaları hayata geçirilebilir (Başaran,2019).
Örnek

•Kadın, erkek ve çocuk figürleri üzerinde çalışırken, anatomi,

kumaş, giysi, vücut ölçü ve şekline hakim olmalıdır. Modele uygun
duruş, saç stili ve karakteristik özellikleri belirleyerek
çizebilmelidir.
Bireysel Etkinlik

• Sizde kadın, erkek ve çocuk oranlarını anlamak için

kıyaslamalı çizimler yapabilirsiniz. Konuya ilişkin yapılmış
çalışmaları inceleyebilirsiniz.

El
El çizimi genellikle zor gibi görünse de geometrik çözümlemeler yaparak
istenilen hareketi çizmek işi kolaylaştıracaktır. Önemli olan elin anatomik yapısını
kavramak ve çizim yönergeleri oluşturmaktır (Görsel 9.33-34). Elin uzunluğu yaklaşık
olarak genişliğinin iki katı olup alt yarısı kare biçimindedir. İki eşit parçadan oluşan
elin avuç ve parmaklarının büyüklüğü birbirine yakın olup en uzun parmak orta
parmaktır. İki boğuma sahip başparmak dışında diğer dört parmak üç boğuma
sahiptir. İşaret parmağıyla yüzük parmağı orta parmaktan daha kısadır (Parramon,
1992). Yüzük parmağı işaret parmağından biraz daha kısa ve orta parmağın tırnak
dibiyle aynı hizadadır. Orta parmak elin yüksekliğinin yarısı kadar olup, elin açık
pozisyonunda en uzun parmaktır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 17

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Görsel 9.33. El Anatomisi Görsel 9.34. El Çizim Örnekleri

El iskeleti, elin dış yapısını biçimlendirmede bize ipuçları verir. Elin kemik
yapısı çoğu zaman derinin hemen altından kolayca görülür. Parmak kemikleri
aslında avucu meydana getiren tarak kemiklerinin uzantısıdır. El, insan vücudunun
hareket kabiliyeti geniş ve çok farklı pozisyon alabilen parçası olup görünümü
kişiden kişiye değişiklik gösterir. Bu nedenle el çizimini yapmak çok kolay değildir.
Elin yapısının farklı açılarda, parmaklara, damarlara ve tırnaklara kadar ayrıntılı
olması nedeniyle çizime geçmeden önce taslak veya eskiz yapılması önemlidir
(Parremon, 1992).
El çizimlerinde eklemlerin nerede başlayıp bittiği, parmak boğumlarının
ölçüleri, avuç içi ve dışının nasıl ışık gölge aldığı, karşıdan bakıldığında parmakların
nasıl görüldüğü dikkatle incelenmelidir. Pek çok ressam resimlerinin odak noktası
olarak elleri seçmiştir. Rönesans dönemi sanatçılarının desen ve resimlerinden
yapılan anatomik etüt çalışmaları çizim teknikleri açısından faydalı bir antrenman
El çizimi genellikle zor olacaktır. Çizim yaparken elin genel görüntüsü belirlenerek çizilmeli, daha sonra
gibi görünse de ayrıntılara geçilmeli ve hacim verilmelidir. Hareketli hatlarından dolayı el, her bir
geometrik
pozisyonunda değişken bir görüntü sergiler.
çözümlemeler yaparak
istenilen hareketi El çiziminde boyut ve orantılar titizlikle hesaplanmalıdır. Çevremizdeki
çizmek işi yakınlarımızın elleri model olarak kullanılabilir ya da kendi elimizin farklı duruş ve
kolaylaştıracaktır. pozisyonlarından çizimler yapılabilir. Her pozun birbirinden farklı olması çalışma
Önemli olan elin
monotonluğunu azalttığı gibi çizim kabiliyetini de artıracaktır. Eli yukardan,
anatomik yapısını
kavramak ve çizim aşağıdan, önden, yandan, avuç açık ve kapalıyken, parmaklar farklı durumdayken
yönergeleri çeşitli şekillerde gözlemlemek ve çok sayıda çizim yapmak gelişim açısından
oluşturmaktır. önemlidir (Parramon, 1992). Modaya yönelik kadın figüründe el ve ayaklar genel
hatlarda olduğu gibi daha uzun, estetik ve zarif bir görünümde çizilir. Kol kaslarında
vurgu yapılmaz, kollar ince ve zarif, omuzlar küçük ve yuvarlaktır. Kadın figüründe
gerçekçi ve ayrıntılı el çizimi yerine genellikle stilize edilen zarif ve küçük eller
kullanılır. Kadın bileği elin üzerinde incelir ve eklemler genellikle vurgulanmaz
(Hopkins, 2013) (Görsel 9.35).

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 18

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Görsel 9.35. El Çizimleri

Ayak
Ayak üç eşit parçaya ayrılır, topuk, orta çukur ve parmaklar. Ayağa önden ve
arkadan bakıldığında, iç kısımdaki ayak bilek kemiği dıştaki kemiğe göre daha
yukarıdadır. Öncelikle ayak yüzeyinde oluşan kıvrımlar ve eklemlerin aldığı şekiller,
bunların aynadaki farklı açılardan görünüşü çizilmelidir. Ayak parmaklarının
birbiriyle ve ayağın bütünüyle olan ilişkisi göz ardı edilmemelidir (Görsel 9.36).
Ayağın farklı pozisyonlarında eklemlerin nasıl şekillendiği dikkatle gözlemlenmelidir
(Görsel 9.37-38). İnsanların ayakları temelde aynı gibi görünse de kişiden kişiye ayak
ölçü ve görünümleri değişir. Ayağı doğru etüt edebilmek için ana karakteristiği göz
önünde bulundurularak çok sayıda kadın, erkek ve çocuk ayağı çizmek gerekir.
Böylece çizimde aşama kaydedilebilir. Parmaklarının birbirleriyle ve ayağın
bütünüyle, üst kısmı ve taban çukuruyla olan ilişkisi gözden kaçırmamalıdır. Sanat
tarihinden örnek çizimlerin incelenmesi, bolca alıştırma yapılması, bacak ve kasların
anatomisi ve nasıl çizilebileceği hakkında fikir verecektir.

Görsel 9.36. Ayağın Geometrik Çözümlemesi Görsel 9.37. Farklı Yönlerden Çizim Örnekleri

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 19

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Görsel 9.38. Farklı Yönlerden Çizim Örnekleri

Ayak, genellikle bir ayakkabı içine gizlenmiş konumda ya da çizimin dışında

bırakılması nedeniyle vücudun en çok ihmal edilen kısmı olabilir. Moda çiziminde
ayaklar genellikle basitçe çizilir ya da genellikle çok çeşitli stillerde çizilen
ayakkabıların içinde görünmeyebilir. Genel duruş, ayağın açısı ve ayakkabının
topuğu olup olmadığıyla belirlenir (Görsel 9.39-9.40). Bolca ayak eskiziyle alıştırma
yapmak faydalı olacaktır (Hopkins, 2013).
Ayak üç eşit parçaya
ayrılır, topuk, orta
çukur ve parmaklar.

Görsel 9.39. Moda Figür Çiziminde Ayak Görsel 9.40. Moda Figür Çiziminde Ayak
Örnek

•Moda Fügürü çizimlerinde ön plana çıkartılmak istenen nokta giysi

tasarımı olduğunda bütünleyici ya da tamamlayıcı bir unsur olarak
çizime dahil edilmektedir. Ancak ayakkabı tasarımı söz konusu
olduğunda çok daha detaylı çizimler yapılmaktadır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 20

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Bireysel Etkinlik
• Sizde ayakların farklı açılardan çizimlerini yapabilirsiniz.
Alıştırma yapmak için kendi ayaklarınızı referans olarak
alabilir, farklı pozisyonlarda çizimler yapabilirsiniz.

Kol ve Bacak
Kol, üst ve alt kol olarak iki kısımdan oluşur. Üst kol, koltuk altından dirseğe
kadarki kısım olup, dirseğe doğru daralan kalın kaslardan oluşur (Görsel 9.41). Alt
kol, dirsekten bileğe kadar olan kısımdır ve dirsekten sonra kalınlaşır, bileğe doğru
Kol, üst ve alt kol olarak incelir. Üst kol gövdenin açısına bağlı olarak döneceği omuzla bağlantılıdır (Görsel
iki kısımdan oluşur. Üst 9.42).
kol, koltuk altından
Kol ve bacak gibi insan formunu oluşturan öğelerin kendilerine özgü yapısal
dirseğe kadarki kısım
olup, dirseğe doğru özelliklerinde olduğu gibi gövdenin de kendi yapısal özellikleri içinde incelenmesi
daralan kalın kaslardan önemlidir. İnsan vücudu bir dizi silindire benzer formdan oluşur. Gerçekten de kollar
oluşur ve bacaklar silindirik yapıya benzer, kas ve kemik kütlesi bu silindir yapının üzerine
eklenmiştir. Kol ve bacak gibi silindir biçimli formlarda başarılı bir yapısal benzerlik
yaratmak için formların dairesel yapısı izlenerek yuvarlak çizgiler kullanılmalıdır.
Kasların yer ve biçimlerine hakim olmadan, silindirlere gereken biçim de verilemez
(Parramon, 1992).

Görsel 9.41. Kol Anatomisi Görsel 9.42. Kol Çizim Örnekleri

Çizim yaparken dizlerin
Bacak da kolda olduğu gibi üst ve alt kısım olarak ele alınır ve silindirik bir
yapısı kadar bacağı
oluşturan kaslar yapıya sahiptir. Bacağın dizin altında kalan kısmı, diz üstündeki kısmından daha
hakkında da bilgi sahibi incedir. En ince kısmını oluşturan ayak bileği bacağın gövdeden en uzakta kalan
olmak gerekir. kısmıdır. Bacağın bütününe bakıldığında üst bacak diz kapağa doğru, alt bacak ise
diz kapağından ayak bileğine doğru daralır, baldıra doğru genişler. Karmaşık eklem

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 21

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

yapısına sahip olan diz kapakları da bacak yapısında dikkatli incelenmesi gereken
önemli bir yere sahiptir (Görsel 9.43). Çizim yaparken dizlerin yapısı kadar bacağı
oluşturan kaslar hakkında da bilgi sahibi olmak gerekir. Kol ve bacak çiziminde de el
çiziminde olduğu gibi öncelikle kütlenin basit geometrik yapısını anlamak, daha
sonra karakteristiğini ortaya çıkarmak daha doğru olacaktır (Görsel 9.44). Bunun
üzerine ışık gölgeyle hacim kazandırmak kolaylaşacaktır.

Görsel 9.43. Bacak Anatomisi Görsel 9.44. Moda Bacak Çizimleri

Moda çizimlerinde kol ve bacak çok önemlidir. Figüre verilen hareket

elbisenin tasarım özelliklerini vurgulaması açısından sunumu etkilemektedir. Ayrıca
tıpkı başın tamamlayıcı özelliği gibi kol ve bacaklar da figürün duruşunu destekleyen
öneme sahiptir. Omuz ve kalçanın hareketi gibi ayrıntılarla desteklenen duruş
pozisyonları giysi tasarımının sunumuna katkı sağlamaktadır (Görsel 9.45-9.46).
Moda çiziminin büyük ölçüde gerçek oranlardan ziyade ideal bir figürün
yorumlanmasıyla ilgili olduğu unutulmamalıdır. Bu nedenle bacaklar üst bacaktan
dize ve diz altından bilekle ayağın buluştuğu noktalara doğru yuvarlatılarak
uzatılmaktadır. Bu çok daha etkileyici sonuçlar yaratmak açısından yoğun olarak
tercih edilen bir uygulamadır (Görsel 9.47).

Görsel 9.45. Moda Çizimi Görsel 9.46. Moda Çizimi

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 22

 Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Görsel 9.47. Moda Çizimi

Elbise içinde kol çizimi yaparken öncelikle kolun genel görünüşü çizilmeli, daha
Elbise içinde kol çizimi
yaparken öncelikle sonra kıyafet giydirilmeli, kumaşın ana kat yerleri belirlenmelidir. Kadın çizimlerinde
kolun genel görünüşü kol kasları vurgulanmaz, hafif kıvrımlı mümkün olduğunca sürekli çizgiler tercih
çizilmeli, daha sonra edilir (Hopkins, 2013). Moda çiziminde erkek figürün kolları genellikle bedene daha
kıyafet giydirilmeli, yakın çizilir ve kadında kullanılan estetik el kol hareketleri kullanılmaz (Başaran,
kumaşın ana kat yerleri 2019) (Görsel 9.46).
belirlenmelidir.

Görsel 9.48. Erkek Figürü Kol Çizimi

Moda çiziminde genellikle figüre daha fazla zarafet katabilmek için el ve kollar
hareketli, genel ölçü ve orana bağlı her şey olabildiğince stilize ve basittir. El, kol,
ayak ve bacakların duruş ve jestüel nitelikleriyle bağlantılı olarak ele alınması moda
figürü çizimlerinde önemlidir. Ayakta duran figürün ağırlığını üzerinde taşıyan ve
destekleyen bacağın doğru konumlandırılması açısından denge çizgisi göz önünde
bulundurulmalıdır. Bu durum üst bedenin pozisyonu ve bacakların abartılı duruşunu
dengeleyen kolların yerleşimiyle bağlantılı olarak değerlendirilir.
Genel olarak moda figürü çiziminde her bir ayrıntının istenilen etkili sonuçlara
ulaşabilmesi için bütünü oluşturan parçaların belli teknik ve yönergelerle bir araya

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 23

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

getirilmesi önemlidir. Baş ve yüzü oluşturan tüm unsurların kendi içinde

çözümlenmesi yapısal ve sanatsal çözümlemeler yoluyla birleştirilmelidir. El, kol ve
bacakların bedenle uyumunu sağlayabilmek de oldukça önemlidir. Giysi tasarımının
etkili şekilde sunumu uyumlu bir bütünü vurgulamak içindir.

Örnek
•Genel olarak kadın ve erkek moda figürü çiziminde vücuda ait tüm
unsurlar giysi tasarımının sunumuna odaklıdır. Bu nedenle figürün
hareketi kurgulanırken bir çok durum planlı bir şekilde organize
edilmektedir.
Bireysel Etkinlik

• Sizde tasarımını yaptığınız bir giysinin hangi hareketle daha

iyi sunumunu yapabileceğinize dair uygulamalar yaparak
deneyimleyebilirsiniz.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 24

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

•İnsan figürü çizimi genel olarak baş, gövde ve bacaklardan oluşan bir bütünü
tanımlamaktadır. Bu parçaların her birinin yapısı figürün hareketine odaklı bir
şekilde değerlendirilmekte ve konunun ele alınışına göre biçimlenmektedir.
Figüre ait her unsur anatomik yapısı dikkate alınarak çözümlenmekte ve
çizilmektedir.
•Bir sanatçının kendisini anlattığı, tüm özellik ve benliğini yansıttığı veya
betimlediği portreye yani sanatçının kendi portresine öz-portre veya oto-
Özet
portre denmektedir. Kısaca sanatçının kendisine bakışıdır. İnsan yüzü gerçek
hayatta da kişinin kendisini ifade ettiği ve bizlerin de bir kişinin yüzüne
bakarak anlamlar yüklediğimiz özelliğidir.
•Portre çizimi başlı başına sanatsal sunum şekillerinden biridir. Gözlem ve
deneyime dayalı uygulama alanlarından biri olan portre sanatı başın ve yüzün
form ve detaylarıyla ilişkilidir. Bu yapısal detayların her bir parçası kişiye ya da
amaca uygun bir bütünü oluşturmaktadır. Öncelikle tüm parçalar ayrı ayrı
detaylı şekilde etüd edilmeli ve çizim aşamasında dikkatli bir şekilde bir araya
getirilmelidir.
•İnsan başı kanonunda kullanılan baş modülünde başın yüksekliği bir baş
modülünün üç buçuk katıdır. Bu bölünme sonucu başın, saç çizgisi, kaş hizası
ve kulakların üstü, burnun alt bölümü ve yüzün alt bölümüne ait kısımları
belirlenir.
•Burada baş modülü başı enine iki buçuk birime böler. Önden bakıldığında
insan başının yüksekliği ve genişliği bir kenarı üç buçuk birim yüksekliğinde,
diğer kenarı iki buçuk birim genişliğinde bir dikdörtgen oluşturur. Burun ve
ağız, bu dikdörtgenin kenarlarının orta noktalarından geçen düşey orta çizgi
üzerinde, gözler ise başın yüksekliğinin tam ortasında yatay orta çizgi üzerinde
yer alır. İki göz arasındaki mesafe bir gözün genişliği kadardır. İnsan başı
profilden tam olarak kare biçimindedir, profilden yani yandan bakıldığında
yükseklik ve genişliği alının üç buçuk katıdır. Profilden görülen bir yüzde kaş,
göz, burun ve ağzın yerini belirlemek için yine yatay çizgileri kullanırız.
•Baş çiziminde başın duruş şekli son derece önemlidir. Vücudun aldığı
pozisyona göre başın duruşu özellikle moda çizimlerinde dikkat çekicidir. Giysi
tasarımına ilişkin tamamlayıcı unsurlardan biri olarak tanımlanan baş,
kullanılan aksesuarlarla bütünlük yaratmada kolaylık sağlamaktadır.
•Baş çiziminde temel unsurlar gözler, kulaklar, burun ve ağızdır ve her birinin
arasında oranlar bulunmaktadır. Dolayısıyla figüre istenilen duruş verildikten
sonra yüzü tanımlayan unsurların birbirine oranı belirlenmeli ve her biri
detaylı şekilde çizilmelidir. Baş çiziminde kafanın genel yapısı kişiye ait ifadeyi
belirleyen temel noktalardan biridir. Bu noktada elbette anatomik yapının
çözümlenmesi önemlidir.
•Göz çizimi yaparken göz küresini ve göz yuvasını tespit etmek çok önemlidir.
Kişiye ait karakteristik özelliklerin ifade edilebilmesi için bu ayrıntıların doğru
yerleştirilmesi gerekmektedir. Dolayısıyla gözlerin biçimi, yerleşim ve
düzenlemeleri dikkatlice yapılmalıdır. Gözün ne tarafa baktığı ve buna ilişkin
çözümlemeler kürenin yapısına uygun sarmal çizgiler yardımcı unsurlar olarak
kullanılabilir.
•Burnun bu anatomik yapısı kişiye göre farklılık göstermektedir. Bu farklılıkları
çizim aşamasında belirlemek için geometrik araştırmalar temel yaklaşım
olabilir. Ağız ve dudak çizimi başın açısı ve duruşuna göre biçimlenir. Aşağıdan
ya da yukarıdan bakış açısına göre dudağın yapısı değişir. Bu nedenle duruşa
ya da pozisyona yönelik çözümlemelere dikkat ederek çizim yapılmalıdır.
•Kulak çiziminde bu ayrıntı oldukça önemlidir. Çünkü kulaklar yüze derinlik
vermektedir. Kulağın kıvrımlı ve derinlikli yapısı referans ölçülere göre
çizilmelidir.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 25

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

•Saç yatay olarak başın üst çeyreğinden başlayan sağ ve sol tarafa doğru kavis
yaparak şakaklara inen bir hat izlemektedir (Görsel 24). Saçın dalgalı ya da
düz oluşu kısa ya da uzun oluşu gibi ayrıntılara dikkat edilmelidir.
•İnsanın anatomik yapısı her ne kadar birbirine benzese de kadın ve erkek
Özet (devamı) arasında oranlar açısından farklar bulunmaktadır. Kadın başının orantıları,
temel olarak erkek başının orantılarıyla aynı olsa da kadın yüzü biraz daha
küçüktür ve yüzün biçimini etkileyen deri altı yağlarının fazlalığı nedeniyle
fiziksel yapısında bazı farklar vardır.
•Erkek başı ve yüzü sert ve köşeli bir yapıya sahiptir. Alın yapısı daha önde,
kaş yapısı daha düzdür. Gözler genel olarak kadına göre daha küçüktür.
Burun ve çene hatları daha köşeli ve büyüktür.
•Çocuk vücudu ve yüzü yaş aralığına göre değişir, yetişkinlerden oldukça farklı
oran ve özellikte olup kemik ve vücut kasları belirginleşmemiştir. Çocuk
figürlerinin bebeklik çağından ergenliğe dek her yıl boyları uzayarak, oran ve
ölçüleri değişir.
•El çizimi genellikle zor gibi görünse de geometrik çözümlemeler yaparak
istenilen hareketi çizmek işi kolaylaştıracaktır. Önemli olan elin anatomik
yapısını kavramak ve çizim yönergeleri oluşturmaktır.
•Ayak parmaklarının birbiriyle ve ayağın bütünüyle olan ilişkisi göz ardı
edilmemelidir. Ayağın farklı pozisyonlarında eklemlerin nasıl şekillendiği
dikkatle gözlemlenmelidir.
•Kol, üst ve alt kol olarak iki kısımdan oluşur. Üst kol, koltuk altından dirseğe
kadarki kısım olup, dirseğe doğru daralan kalın kaslardan oluşur

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 26

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

DEĞERLENDİRME SORULARI
1. Rönesans Dönemi’nde ressamlar kompozisyonlarını aşağıdaki unsurlardan
hangisiyle oluşturmamıştır?
a) Anatomi
b) Perspektif
c) Oran ve Orantı
d) Kanon
e) Asimetri

2. Aşağıdakilerden hangisi portre ile ilgili yanlış bir tanımlamadır?

a) Portre toplumun aynasıdır.
b) Sanatçı kendisini ya da bir başkasını portre ile betimler.
c) Çeşitli ifade biçimlerini yansıtır.
d) Geçmişi mağara döneminden günümüze kadar uzanmaktadır.
e) Ömer Uluç tanınmış bir portre ressamıdır.

3. İnsan yüzü çiziminde iki göz arasındaki mesafe ne kadar olmalıdır?

a) Bir gözün genişliği kadardır.
b) İki gözün genişliği kadardır.
c) İki buçuk gözün genişliği kadardır.
d) Üç gözün genişliği kadardır.
e) Üç buçuk gözün genişliği kadardır.

4. Oto portre ne anlama gelir?

a) Manzara resmi
b) Soyut resim
c) Kendi portresi
d) Natürmort
e) Bina içi resim

5. Aşağıdakilerden hangisi moda tasarımcısının sahip olması gereken

özelliklerden değildir?
a) Çizim bilgisine sahip olmalıdır.
b) Anatomi bilgisine sahip olmalıdır.
c) Kas ve kemik yapısı hakkında bilgili olmalıdır.
d) Kumaş bilgisi
e) Moda fotoğrafçılığı

6. Aşağıdakilerden hangisi elin fiziki özelliği değildir?

a) Kemik yapısı derinin altından kolayca görülür.
b) Parmak kemikleri tarak kemiklerinin uzantısıdır.
c) Her bir parmakta bir boğum vardır.
d) Görünümü kişiden kişiye değişebilir.
e) Hareket kabiliyeti oldukça fazladır.

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 27

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

7. Aşağıdakilerden hangisi el çizimi yaparken dikkat edilmesi gerekenlerden

biri değildir?
a) Eklemler hakkında bilgi sahibi olunmalıdır.
b) Parmak boğumlarının ölçüleri
c) Farklı açılardan gözlenmeli
d) Eskiz yapılmalı
e) Suluboya tekniğine hakim olmak

8. Moda tasarımında el ve ayak çizimlerinde aşağıdakilerden hangisi yanlıştır?

a) Duruş ve jestüel nitelikleriyle bağlantılı olarak ele alınmalıdır.
b) El ve kollar hareketli çizilmelidir.
c) Çocuk figürün elleri yuvarlak ve seçimli çizilmelidir.
d) Olabildiğince stilize ve basit çizim yapılmalıdır.
e) Kalın ve kısa çizilmelidir.

9. Aşağıdakilerden hangisi baş çizimiyle ilgili yanlış bir ifadedir?

a) Baş çiziminde kafanın genel yapısı kişiye ait ifadeyi belirleyen temel
noktalardan biridir.
b) Çizimde kaş, göz, burun ya da dudak gibi yüze ait unsurların temel yapı
üzerine inşa edilmesi gerekir.
c) Kafanın yapısı belirlenirken geometrik şekiller referans alınabilir.
d) Başarılı bir çizim için başın pozisyonuna göre yüzün görünümü ve
verilen duygu ifadesi yansıtılabilmelidir.
e) Yüz çiziminde ton ve gölge uygulamaları kullanılmaz.

10. Aşağıdakilerden hangisi erkek ve kadın figürünün oran ve orantılarıyla ilgili

yanlış bir ifadedir?
a) Leonardo da Vinci insan vücudu ve başının orantılarını incelenmiştir.
b) İnsan vücudunun ideal ölçü ve orantıları için kanon olarak bilinen bir
sistem kullanılmıştır.
c) Erkek ve kadın figürünün oran ve orantıları için, bir baş birim ölçüsü
olarak kabul edilmiştir.
d) Kanon, modül adı verilen ölçü biriminden yararlanarak insan
vücudunun oran ve boyutlarını belirler.
e) Erkek ve kadın figürlerinin oran ve orantısı aynıdır.

Cevap Anahtarı
1.e, 2.e, 3.a, 4.c, 5.e, 6.c,7.e, 8.e, 9.e, 10.e

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 28

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

YARARLANILAN KAYNAKLAR
Başaran, B. (2019). Moda Resmi (İllüstrasyonu) Ders Öğretim Programının Öğretim
Elemanı ve Öğrenci Görüşleri Işığında Değerlendirilmesi: Konya. Doktora Tezi.
Bülbül, M. (2017). Portrenin Görsel Sanat Tarihi Açısından Önemi. Yıldız Sosyal
Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt:1. Sayı:1
Ernur, T. (2012). 20. Yy. Resim Sanatında Portrenin Yeri. İzmir: Dokuz Eylül
Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Güzel Sanatlar Eğitimi Ana Bilim Dalı
Resim-İş Öğretmenliği Programı Yüksek Lisans Tezi.
Eczacıbaşı Sanat Ansiklopedisi. (2008). Cilt: 3. İstanbul: Yem Yayınları.
Görgülü, E. (2019). Bedenin Dramatize Edilmesi: Portre ve Dönüşümler. Sayı.3.
Stratejik ve Sosyal Araştırmalar Dergisi.
Hopkins, J. (2013). Moda Tasarımında Moda Çizimi. (Çev. Begüm Başoğlu). İstanbul:
Literatür Yayınları.
Karaca G., Coşkun, R. (2018). İlişkiler Yaratma Bağlamında Sanatta Portre. Sayı. 32.
Erzurum: Atatürk Üniversitesi Sanat Dergisi.
Parramon, J. M. (1992). Baş ve Portre Çizim Sanatı, (Çev. Erol Erduran). İstanbul:
Remzi Kitabevi.

GÖRSEL KAYNAKÇA
Görsel-1. https://tr.wikipedia.org/wiki/Mona_Lisa
Görsel-2. https://en.wikipedia.org/wiki/Georges_de_La_Tour
Görsel-3. https://tr.wikipedia.org/wiki/Frida_Kahlo
Görsel-4. https://tr.wikipedia.org/wiki/Vincent_van_Gogh
Görsel-5. https://www.newyorker.com/magazine/2021/02/08/lucian-freud-and-
the-truth-of-the-body
Görsel-6. https://www.wikiart.org/en/osman-hamdi/naile-hanims-portrait
Görsel-7. https://tr.pinterest.com/pin/214413632246995441/
Görsel-8. https://tr.pinterest.com/pin/22166223158248245/
Görsel-9. https://tr.pinterest.com/pin/703756184138902/
Görsel-10. https://tr.pinterest.com/pin/1125968633342840/
Görsel-11. https://tr.pinterest.com/pin/1125968633342840/
Görsel-12. https://tr.pinterest.com/pin/292593307047406718/
Görsel-13. https://tr.pinterest.com/pin/851250767076100434/
Görsel-14. https://tr.pinterest.com/pin/26669822783220982/
Görsel-15. https://tr.pinterest.com/pin/638666790910396172/

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 29

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Görsel-16. https://tr.pinterest.com/pin/13510867621859252/
Görsel-16. https://tr.pinterest.com/pin/351912461824207/
https://tr.pinterest.com/pin/1337074883693836/
Görsel-18. https://tr.pinterest.com/pin/774124922698200/
Görsel-19. https://www.hakanbuzoglu.com/component/content/article/125-
medikal-estetik
Görsel-20. https://tr.pinterest.com/pin/45106433757791931/
https://tr.pinterest.com/pin/92675704821773794/
Görsel-21. https://tr.pinterest.com/pin/27936460186703197/
Görsel-22. https://tr.pinterest.com/pin/71002131616179419/
Görsel-23. https://tr.pinterest.com/pin/844493660993919/
Görsel-24. https://tr.pinterest.com/pin/1477812363456817/
Görsel-25. https://tr.pinterest.com/pin/36873290692389384/
Görsel-26. https://tr.pinterest.com/pin/21392166963548006/
Görsel-27. https://tr.pinterest.com/pin/813040538989923158/
Görsel-28. https://tr.pinterest.com/pin/401664860526263165/
Görsel-29. https://tr.pinterest.com/pin/349662358574140261/
Görsel-30. https://tr.pinterest.com/pin/698832067187650397/
Görsel-31. https://us.fashionnetwork.com/
Görsel-32. https://tr.pinterest.com/pin/171770173271331785/
Görsel-33. https://tr.pinterest.com/pin/6122149484470540/
Görsel-34. https://tr.pinterest.com/pin/450078556521192953/
Görsel-35. https://tr.pinterest.com/pin/1688918600680003/
Görsel-36. https://tr.pinterest.com/pin/2674081016099744/
Görsel-37. https://tr.pinterest.com/pin/614952524131645705/
Görsel-38. https://tr.pinterest.com/pin/309481805651505800/
Görsel-39. https://tr.pinterest.com/pin/3870349660185103/
Görsel-40. https://tr.pinterest.com/pin/131237776632032769/
Görsel-41. https://tr.pinterest.com/pin/61783826125022098/
Görsel-42. https://tr.pinterest.com/pin/41376890313559177/
Görsel-43. https://tr.pinterest.com/pin/10062799158387982/
Görsel-44. https://tr.pinterest.com/pin/799811215064404384/
Görsel-45. https://tr.pinterest.com/pin/69876231707019825/

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 30

Baş-Portre ve El Ayak Çizimleri

Görsel-46. https://tr.pinterest.com/pin/739927413757597835/
Görsel-47. https://tr.pinterest.com/pin/119204721378010340/
Görsel-48. https://tr.pinterest.com/pin/140174607142016155/
https://tr.pinterest.com/pin/3870349669641375/
https://tr.pinterest.com/pin/13440498873281476/

Atatürk Üniversitesi Açıköğretim Fakültesi 31