Canadian Business and Society Ethics

Responsibilities and Sustainability

Canadian 4th Edition Sexty Solutions
Manual
Visit to download the full and correct content document: https://testbankdeal.com/dow
nload/canadian-business-and-society-ethics-responsibilities-and-sustainability-canadi
an-4th-edition-sexty-solutions-manual/
 Instructor’s Manual
Canadian Business and Society
Ethics, Responsibilities and Sustainability, 4e
Chapter 6 – Ethics of Business: Management and Leadership

While Chapter 5 introduced the theoretical concepts relating to the ethics of business, this
chapter describes management practices, in particular, ethics programs in corporations, and
ethical leadership.

CHAPTER GUIDE

Use of the “What would you do if …?” Vignette

One approach to discussing this vignette is to pose the following questions (discussions
included):

1. What stakeholders are involved in this situation?

Whistleblower
His/her family
Co-workers – that have to cope with situation.
Supervisor – whistleblower’s boss who has to respond.
Other managers – might be involved.
Outside stakeholders – such as customers or suppliers might learn of incidents and be
concerned.

2. What actions should be taken to address this situation?

Do nothing/continue
Ask to stop
Eliminate or alter reporting system

3. What are the ethical implications of each action?

Do nothing/continue – there may be some creditability to claims in future.

Ask to stop – may believe he/she has legitimate claim. Implications if claim is legitimate
and ignored.
Eliminate or alter reporting system – does not address problem. System put in place for a
reason and whistleblowing might be appropriate.

4. What ethical principle or principles should be followed in resolving the situation?

Caring – whistleblower may believe he/she is doing the right thing

Utilitarian – identify who is being harmed and who benefits
Justice – consideration given to fairness of process in resolving the issue.

Page 6-1 |
The Ethical Practitioners’ Association of Canada (EPAC) is described in Responsibility for
Ethics 6.2. It could be used in discussing this vignette; in particular, the following pages are
relevant:

• Competency Profile of Ethics Practitioners: http://epac-apec.ca/who-we-are/our-

competencies/
• Competency Self-Assessment Guide: http://www.epac-apec.ca/competency-self-
assessment-guide
• Our Ethical Standards: http://epac-apec.ca/who-we-are/our-ethical-standards.

The EPAC web site is an example of the role professional associations play in influencing how
managers view and manage ethics.

Refer to Your advice to Paul … .

Supplementary Materials:

Related Web Sites

Appendix 6.1 lists some business ethics web sites.

LO6.1 Ethical Leadership Forms

Recognize appropriate ethical leadership

Note that there are three styles of ethical leadership discussed:

1. Ethical
2. Responsible
3. Servant
This section provides a focus on “ethical” leadership.

LO6.2 Statement of Values

Define and describe the pros and cons of statements of values.

Many corporations and other organizations have used values as an approach to influencing ethics
and responsibilities. But, the use of values is criticized:

• Managers are often confused about what a value is.

• It is not easy to identify the appropriate values.
• There can be too large a number, therefore difficult to determine core values.
• Some are ethical; others not.
• Values selected may be in conflict with one another.

Everyday Ethics 6.1: Values at Cameco Corporation

Page 6-2 |
Examples of values statements are easy to find and those of other corporations could be
used. For more background on Cameco’s values, visit their web site at:
https://www.cameco.com/about/our-vision.

Discussion Question:
What do the values mean to you? – It is likely that different responses would be received.
Has the corporation provides uranium, are these values still relevant or appropriate?

CONNECT: Want to learn about “Giving Voice to Values”?

Giving Voice to Values (GVV) is a new approach to teaching ethics. Instead of emphasis on
ethical analysis to determine right versus wrong, the approach focuses on implementation and
asks the question: “What would I say and do if I were going to act on my values?”

According to the developer Mary Gentile, “Giving Voice to Values holds the promise to
transform the foundational assumptions upon which the teaching of business ethics is based, and
importantly, to equip future business leaders to not only know what is right—but how to make it
happen.”

More information on this approach can be obtained at:

• The Giving Voice to Values Curriculum http://www.babson.edu/faculty/teaching-

learning/gvv/Pages/home.aspx
• New Approach to Business Ethics http://www.babson.edu/faculty/teaching-
learning/gvv/Pages/new-approach-to-business-ethics-curriculum.aspx

Brief introductions to GVV by Mary C. Gentile of Babson College are available at:

• http://www.youtube.com/watch?v=Zna7du3h-Sw
• http://www.youtube.com/watch?v=KzcI-pFXLgU

LO6.3 Codes of Conduct and Codes of Ethics

Make the distinction between codes of conduct and codes of ethics.

This is an extensive section on codes of conduct and ethics. Although Table 6.1 makes this
distinction at the beginning of the section, there is an important point to be made: many
organizations do not distinguish between codes of conduct and codes of ethics. Please note that
much of the discussion refers to both statements, for example,
“The Contents of Codes,” and “Criticisms of Codes.”

The following two examples illustrate the different approaches to codes of conduct and ethics.
Practices vary among corporations and there is no one approach to accomplish the purpose of the
codes, that is, to influence corporate behaviour with regards to ethics and responsibilities.

Everyday Ethics 6.2: Manulife Financial’s Code of Business Conduct and Ethics

Page 6-3 |
This insert is to illustrate the comprehensiveness of corporate codes. It is recommended
that the Code is reviewed in class. The Code is available at:
http://www.manulife.com/public/files/201/1/CodeofBusinessConductandEthics.pdf

Everyday Ethics 6.3: FPSC® Code of Ethics-Synopsis and Principles

This is a code of ethics for a professional group. Note that the “principles” of a code of
ethics are illustrated, but the organization has also the equivalent to a code of conduct
described as rules.

The details of the Standards of Professional Responsibility for CFP® Professionals and
FPSC® Registered Candidates are available at http://www.fpsc.ca/professional-standards.
The Guidance to FPSC Code of Ethics is available at http://www.fpsc.ca/guidance-code-
of-ethics.

LO6.4 Ethics Training

Appreciate the purpose of ethics training in an organization.

It is important for organizations to provide some sought of checklist or tests that employees can
access to assess ethical implications in the workplace. Two examples of these checklists and tests
are described.

Conflict of interest is not that well understood by managers and is a source of ethical
misconduct. It is a topic included in many codes.

A critical part of any ethics training is to acquire managers and employees with the concept of
conflict or interest as it is to source of many ethical dilemmas. Furthermore, many employees
and others in society are either unaware or fail to understand conflict of interest. Examples are
given in Table 6.3 and Everyday Ethics 6.1 outlines a comprehensive conflict of interest policy.

Everyday Ethics 6.1: Husky Energy Inc.’s Conflict of Interest Policy

Husky Energy’s conflict of interest policy is a comprehensive

example. The policy is contained in its Code of Business
Conduct, pages 4-6 available at
http://www.huskyenergy.com/downloads/abouthusky/coporateg
overnance/CodeofBusinessConductPolicy101.pdf

Decision Questions:
1. Does this policy provide clear guidance on conflict of interest?
2. How would the following clause be interpreted?

Any breach of this policy is considered serious and may result in

disciplinary action up to and including the immediate termination of
employment.
[What appears to be missing is any indication of how this discipline would
Page 6-4 |
 applied and by whom.]

LO 6.5 The Role of Ethics Officers and Ethics Committees

Define an ethics audit and explain the role of ethics officers and ethics committees

Ethics audits have become more common. The main purpose of this section is to describe ethics
officers and ethics committees. Note that other ethics accountability measures will be covered in
Chapter 9.

Responsibility for Ethics 6.2: Ethics Practitioners’ Association of Canada

This is a network of managers and others involved with formulating and administering
ethics policies in corporations. They include consultants mentioned in this section but
also the ethics officers and committees discussed in the next section.

Student Assignment: Ask students to visit the Association’s web site at “Ethical
Standards” for Members of the Ethics Practitioners’ Association of Canada (EPAC) at
http://www.epac-apec.ca/our-ethical-standards. There is an Application Guide for
EPAC’s Ethical Standards at http://epac-apec.ca/resources/application-guide-for-epacs-
ethical-standards/.

How applicable are the values listed? What is your assessment of the Code of Ethics?

This insert can be discussed in conjunction with the opening vignette.

LO6.6 Ethics Reporting Systems and Whistleblowing

Understand ethics reporting systems work and define whistleblowing.

Additional ethics reporting systems will be described in Chapter 9.

Whistleblowing should be a topic of interest of students. It is also controversial as indicated by

the list of issues provided. Sources of Canadian whistleblowing sites are:

• An Act to establish a procedure for the disclosure of wrongdoings in the public sector,
including the protection of persons who disclose the wrongdoings at
http://www.parl.gc.ca/HousePublications/Publication.aspx?doc=C-
11&Language=E&parl=38&pub=bill&ses=1.
• “Providing real protection for whistleblowers,” Treasury Board of Canada at
http://www.tbs-sct.gc.ca/faa-lfi/fs-fi/16/09fs-fi-eng.asp.
• “Canadian Whistleblower Laws,” Canadian Law web site
http://www.canadianlawsite.ca/whistle-blower.htm
• “Pocket Guide to Whistleblowing,” Professional Institute of the Public Service of
Canada at
http://www.pipsc.ca/portal/page/portal/website/stewards/pdfs/whistleblowing.en.pdf

Page 6-5 |
 • In June 2016, the Ontario Securities Commission (OSC) established an Office of the
Whistleblower. Compensation of up to $5 million can be paid to tipsters. More
information at http://www.osc.gov.on.ca/en/whistleblower.htm. Media coverage of this
Office included the risks for whistleblowers: only applies to matters covered by the OSC;
if penalty less than $1 million, whistleblower receives nothing; employees have a duty of
confidentiality and fidelity to employer which will be violated; employees have to report
issue to employer who may not consider the matter important; and alleged misconduct
may not be legal wrongdoing.

Many of the materials are applicable to the public sector (that is, Government employment), but
there is some whistleblowing relating to business. For example, the Fairwhistleblower site
includes business.

It should recognized that whistleblowing, in most discussions, is attributed to employees. But, a

majority of the business whistleblowers are external to the corporation, and include: media,
industry regulators, NGOs, financial analysts, auditors, security exchange commissions,
shareholders, suppliers, and competitors.

Everyday Ethics 6.4: Compliance and Reporting at Barrick Gold Corporation

Note title used by Barrick for its code: “Code of Business Conduct and Ethics.” This is
likely a more appropriate title as many corporations mix the contents of their codes.

Discussion Question:
Have students access Barrick’s Code at:
http://www.barrick.com/files/governance/Barrick-Code-of-Business-Conduct-and-
Ethics.pdf
How would you evaluate the code against what you have learnt so far in this chapter?

Everyday Ethics 6.5: Whistleblowing and Movies

A discussion can be held about one or more of these movies as students have likely seen
them. It is also feasible to show one in class or YouTube videos for “Whistleblowing” or
“Whistleblower.”

LO6.7 Ethics—Who Is Responsible?

Know who is responsible for managing the ethics of business.

Note the sequence in which those responsible are listed; it starts at the top with the Board of
Directors and works down to managers. It is key that those at the top are committed to ethics and
demonstrate this clearly to all others in the corporation.

The discussion of immoral, amoral, and moral management and leadership is an extension of
these concepts from Chapter 5.

Page 6-6 |
LO6.8 Ethics Programs: Approaches

Identify the approaches to ethics programs.

This section gives to ways of categorize ethics programs. Note how the various topics covered so
far in the chapter are incorporated into these programs. Table 6.5 that distinguishes between
compliance-based and integrity-based approaches is particularly useful.

CONNECT: Want to learn about a guide to practical ethics?

PRACTICAL ETHICS GUIDE

The questions provide guides to assessing the ethical implications of a decision. The questions
are based on materials in Chapter 6.

1. Is it legal? This guide refers to violations of the law or regulations, and the failure to
follow an organization’s code of conduct or policy.
2. Does it comply with your organization’s values? An organization’s values statement is a
source of guidance when confronted with decisions with ethical implications.
3. Is it feasible? The availability of financial and human resources is considered as well as
any social and cultural constraints.
4. What is your self-interest and/or does a conflict of interest exist? One should always be
aware focus on one’s self and the ignoring of others. Also, your personal or private
interests should not be inconsistent with your profession or occupation.
5. Does the decision comply with your values and society’s moral standards? The decision
should coincide with your personal values (hopefully virtuous ones!) and with morally
acceptable behaviour in society.
6. Is justice being served? Attention is given to the process involved to implement the
decision. In particular, is the process fair to all involved?
7. What individual or societal rights are involved? Identify the rights and evaluate their
appropriateness and whether or not they are in conflict.
8. What are the consequences of the decision? There is concern for the distribution of the
harms and benefits. Harms should be minimized.
9. What will others think if/when the decision is disclosed? Thought is given to the
consequences of transparency. It might also be described as the TV Test or the Light of
Day Test.
10. What do others think? This guide involves asking others what they would do or what they
think of what you are considering. Also known as a “Ventilation” Test.
11. What would others do in the same situation? Thought is given to whether what is
considered right for you would be right for others.

LO6.9 Ethics Programs: Evaluation and Benefits

Evaluate ethics programs and list their benefits.

Page 6-7 |
Review of Laczniak’s ethical propositions provides a good summary of many points covered in
the chapter. The listing of the benefits of ethics programs is a good overview of topics covered in
Chapters 5 and 6.

LO6.10 Why Ethical Leadership and Programs Fail

Recognize that ethical misbehaviours may occur despite management efforts and the
implementation of ethics programs.

This is a new section and recognizes that ethical misbehaviour may occur despite management
efforts and the implementation of ethics programs.

CONNECT: Want to learn more about business ethics by joining a blog?

Business Ethics Blog

The Business Ethics blog is written by Chris MacDonald, Ph.D.; MacDonald teaches at the Ted
Rogers School of Management, Ryerson University, Toronto, where he is also Director of the
Jim Pattison Ethical Leadership Education and Research Program at the Ted Rogers Leadership
Centre.

The blog can be accessed at http://businessethicsblog.com. The blog is updated frequently and
covers current topics being addressed in the media.

Information about MacDonald is available at http://businessethicsblog.com/about. He also

maintains the “BusinessEthics.ca: The Canadian Resource for Business Ethics” Web site at
http://www.businessethics.ca.

Subscribe to the blog at http://businessethicsblog.com/subscribe-to-the-business-ethics-blog.

Business Ethics Highlights

Business Ethics Highlights web site at https://businessethicshighlights.com contains daily

business news as it relates to business ethics. It is curated by the editors of the Business Ethics
Journal Review, professors Chris MacDonald and Alexei Marcoux, and is published by the
Journal Review Foundation.

The web site contains some materials useful to students:

• Essay Topics: Business Ethics & CSR

• Suggestions on how students can use Business Ethics Highlights

Supplement Material:

Crane and Matten Business Ethics and CSR Blog

Page 6-8 |
Another blog that students may find useful is posted by Andrew Crane and Dirk Matten, two
professors from the Schulich School of Business, York University. It is described as “an
informed and thought-provoking analysis of what lies behind the headlines and headaches of
business ethics and corporate social responsibility.” It can be accessed at
http://craneandmatten.blogspot.ca/.

Supplementary Material:

Web Sites Applicable to Business Ethics

Refer to Appendix 6.1.

Responses to “Critical Thinking and Discussion Questions”

Additional questions relating to the Chapter’s materials are available in the Appendix 6.2.

1. What values do you think corporations and their managers should observe in business?
Which ones do you really think they follow?

Compile a list from student suggestions.

The second question is a matter of opinion, but students most likely do not believe that
corporations are following some of the values identified.

2. How would the stakeholders of a corporation be influenced by codes of ethics or

conduct?

There is a possibility that most stakeholders would be influenced. In the following

chapters on corporate social responsibility, some stakeholders that might be influenced
are discussed, including consumers, shareholders, and employees.

3. What are the drawbacks to codes of ethics or conduct?

• Difficult to enforce including lack of penalties.

• Those following codes may be disadvantaged.
• Often ignored.
• Developed for the wrong reasons, e.g. reduce competition, avoid government
action.

4. Is it possible or feasible to train managers in ethics?

Training can certainly be done, but its effectiveness is often questioned. Ethical breaches
can never be eliminated; moral perfection is not possible. This is the case even with
training. But, training increases awareness and sensitivity in many managers, and
overall does accomplish something.

Page 6-9 |
 5. Why is it becoming necessary to have one manager to coordinate corporate ethics
programs?

There is not one way to address ethics as indicated by the use of “program.” The range
of possibilities is suggested by Table 6.5 which identifies a range of compliance-based
and integrity-based approaches. Large corporations in particular are finding it
necessary to have one manager to coordinate ethics programs. Otherwise, it is neglected
because of other work commitments.

6. What are the benefits of ethics reporting systems?

Corporations are alerted to real and potential ethical problems so that remedial action
can be implemented.
They indicate to employees (and other stakeholders) that management takes codes of
conduct and ethics seriously.
They are designed (or should be) to protect the informant.

7. What are the positive aspects of whistleblowing? What are some downsides?

Positive aspects:
• Benefits of an ethics reporting system (question 6).
• Alerts management to problems.
Downsides:
• Dangers/costs to whistleblower.
• Difficult to ascertain whether or not issue is worthy of disclosure.
• May be trivial claims; motives of whistleblower.
• Managers must take claims seriously and respond.

8. How are governments involved in whistleblowing?

The employees of governments are sometimes involved in whistleblowing.

Governments may legislate protection for whistleblowers

9. Why should responsibility of ethics programs rest with top management?

Top management must set the example, that is, “walk the talk.” If they fail to do this,
others in the corporation will not take the programs seriously and likely ignore them. The
consequences of not responding to corporate ethics and responsibilities may lead to
poorer performance by the corporation (even economically).

10. Should ethics programs rely on compliance-based or integrity-based approaches?

Most corporations today rely on a combination of the approaches. Relying solely on

compliance-based approaches is unlikely to be sufficient in today’s business
environment.

11. What is the justification for corporate ethics programs?

Page 6-10 |
 The benefits are listed:
• Enables the corporation to be up-to-date on ethical responsibilities.
• Society and various stakeholders are demanding attention to corporate ethics and
responsibilities and programs ensure this will occur.
• Programs align all aspects of corporate ethics and responsibilities instead of the
corporation do things on an ad hoc and piecemeal basis.
• Increases awareness of corporate ethics and responsibilities.
• Reduces possibility of illegal activities.
• Improves the reputation and image of the corporation.

12. In your experiences in the workplace or educational institution, have you been provided
with appropriate ethical leadership?

The response depends on knowledge and willingness of students to contribute. Instructor

can outline college or university policies, codes, etc. involving ethics.

Answers to End of Chapter Cases

Case 6.1 Citizen’s Arrest: The Law and Ethics

1. What are the ethical issues involved?

The problem of theft (shoplifting) at retail stores.

The appropriate method to use in addressing the theft problem.
Treatment of the victim of a crime vs. the treatment of the person who commits the crime.
The rights of the victim and the criminal.

2. Did David do the right thing in arresting the shoplifter?

According to the law, no as technically he did not follow the appropriate approach.
A popular view would be yes. He was a victim and had a right to protect his property.
Some in society feel taking the law into one’s own hands is appropriate.

3. What rights do business owners have to protect their property?

Right of self-defence
Right to protect their property (including right to make a citizen’s arrest).
Right to expect that the law provides protection and a solution to the problem.

4. What are the dangers of taking the law into your own hands, that is, becoming a
vigilante?

Refer to list below.

Follow-up Information:

Page 6-11 |
 Chen was acquitted of the charge as the police’s response to inadequate, but it cost him time
and money. His case was the basis for a change in the Criminal Code.

The Criminal Code was changed to allow a store owner to make an arrest of this type.
Background to the changes are available in “Legislative Summary of Bill C-26: The
Citizen’s Arrest and Self-Defence Act,” Library of Parliament Research Publication”
http://www.parl.gc.ca/About/Parliament/LegislativeSummaries/bills_ls.asp?Language=E&ls
=c26&Parl=41&Ses=1&source=library_prb.

The rights involved are:

• Self-defence
• Defence of property
• Citizen’s arrest

Lawyers and legal scholars raised several concerns about the changes to the Criminal Code
relating to citizen’s arrest, self-defence and protection of property:

• There is a danger in rushing to judgment without fully understanding all the

circumstances.
• Citizens are untrained and risk personal harm and liability, and might be sued for
wrongful arrest and damages.
• There are risks when there is a time gap between when the crime is committed and
when a citizen intervenes.
• Reckless behaviour may be encouraged leading to unjustified arrests.

It appears not much has changed if media coverage is any indication. Two examples are:

• Timothy Appleby and Jill Mahoney, “New citizen’s-arrest law greeted with applause,
criticism,” The Globe and Mail, March 12, 2013, A4.
• Chris Selley, “Citizens’ arrest bill fails to fix problems: Why did the system go after
the wrong man?,” National Post, March 16, 2013, A17.

Case 6.2 Heidi Heise, Sub Samaritan

1. What are the issues involved with this incident?

Is an act of charity sufficient to excuse violation of policy?

Was the store policy appropriate?
Should Heidi be disciplined and too what degree?
Should Heidi’s employment record and experience by taken into account?

2. What ethical theories can be applied to analyze this incident?

Caring – Heidi acted with compassion. Should the store’s policy act in the same way?
Personal virtues – Heidi was acting to address the needs of others. Helping others as a
virtue.
Page 6-12 |
 Utilitarian – Acting in the best interests of all stakeholders. Allocation of benefits and
harms maybe challenging.
Justice – the process in disciplining a violation of policy.

3. Was Subway justified in firing Heidi?

Yes, technically as there was an existing policy. In other words, Subway was following
the “law” has outlined by its policies.

4. As a manager, how would you have handled this incident?

Yes, as handled. Exceptions cannot be made as it leads to all kinds of inappropriate

behaviour and even inconsistent treatment of stakeholders.
No, an exception should be made. Heidi should be reminded of the policy and even asked
to review codes of conduct and/or ethics if appropriate.

APPENDIX 6.1

Web Sites Applicable to Business Ethics

• “Complete Guide to Ethics Management: An Ethics Toolkit for Managers” at

http://managementhelp.org/businessethics/ethics-guide.htm. The toolkit contains the
following sections:
Document Fills Void of Practical Ethics Information for Leaders and Managers
What is Business Ethics?
10 Myths About Business Ethics
10 Benefits of Managing Ethics in the Workplace
One Description of a Highly Ethical Organization
Ethics Management Programs: An Overview
8 Guidelines for Managing Ethics in the Workplace
6 Key Roles and Responsibilities in Ethics Management
Ethics Tools: Codes of Ethics
Ethics Tools: Codes of Conduct
Ethics Tools: Policies and Procedures
Ethics Tools: Resolving Ethical Dilemmas (with Real-to-Life Examples)
Ethics Tools: Training
About the Author
Bibliography of Practical Resources

• The Ethics and Compliance Initiative is the oldest non-profit organization devoted to the
advancement of high ethical standards and practices in public and private institutions.
http://www.ethics.org/. Practical materials are included in the Ethics Toolkit at:
http://www.ethics.org/research/free-toolkit.

• The Canadian Centre for Ethics and Corporate Policy encourages ethical decision
making. http://www.ethicscentre.ca/EN/index.cfm.

Page 6-13 |
 • Institute for Business Ethics encourages high standards of business behaviour based on
ethical values. http://www.ibe.org.uk/.

• Society for Business Ethics. Professional association promoting business ethics. Note
links under “Resources.” http://sbeonline.org.

Appendix 6.2

Additional Questions

Question: You are the chief executive officer of an American subsidiary in Canada that has had
its best year ever for sales and profitability. This has prompted many of your staff to take out
new mortgages or buy expensive cars. However, you have been told—and sworn to secrecy—
that the company will close its Canadian operations within a year. Your job is to ensure an
orderly operation until then. Some of the staff are close friends and will be in financial difficulty.
What should you do? What should the company do?

Question: You have come across evidence that your boss has been submitting and getting paid
for inappropriate expenses. You feel an ethical obligation to talk to human resources about this.
But you worry that your job could be in jeopardy if your boss finds out that something has been
said. What should you do? What should the company do?

Question: The following expressions are sometimes heard:

He/she is an ethical manager.

He/she behaves in a perfectly ethical manner.
He/she always makes the right ethical decision.

Comment on these expressions. Explain why or why not this may be the case. Suggest how you
would describe managers’ behaviour when confronted with moral dilemmas. How do the amoral,
moral, and immoral management models relate to the expressions? Give some guidance to
managers confronted by decisions with ethical implications and/or by moral dilemmas.

Page 6-14 |
Another random document with
no related content on Scribd:
Anjoemara. Groote vischsoort (Hoplias macrophthalmus = Macrodon
aimara), die in de Midden- en Boven-rivieren en hare zijstroompjes van
G. veel voorkomt, en wier vleesch zeer smakelijk is. Behalve met den
hengel en met springlijnen, wordt de A. meestal met zg. springmanden
(Z. a.) gevangen.

Anona. Plantengeslacht der Anonaceën, waartoe de zuurzak (A.

muricata L.) behoort, die van stekelige wratten voorziene, zeer saprijke
vruchten heeft, en de schopappel (A. squamosa L.), wier gladde
vruchten, van de grootte van een appel, eveneens gegeten worden.

Apoetoe. Knots, strijdbijl der I., gemaakt uit het zware en harde
ijzerhout en het fraaie letterhout. De Apoetoe wordt tegenwoordig nog
slechts bij feesten en dansen gebruikt.

Arend. De zg. Harpi (Thrasaëtus harpyia L.) is een der zeldzaamste

roofvogels van Guyana’s binnenland, en tevens de grootste. Hij voedt
zich hoofdzakelijk met brulapen en luiaards. De I. houden hem tam,
ten einde zich op gemakkelijke manier de veeren voor hunne pijlen en
hoofdtooi te verschaffen. Twee maal p. jaar worden de veeren, die een
belangrijk ruilartikel zijn, aan het tamme dier ontnomen. De vrouwen
zorgen voor de voedering en dragen het dier met zich meê, als de I.
hetzij tijdelijk, hetzij voor altijd een verblijf verlaten. De bezitter van een
levenden Harpi is bij de I. zeer in aanzien.

Armadil. Naam voor het gordeldier, meer in het bijzonder van een
groote soort (Priodontes giganteus). Het schild van de gewone soort,
die als alle Gordeldieren in eigengegraven holen, meest op
zandterreinen huist, wordt in de I.-hutten vaak gezien. In S. heet het
gordeldier schildvarken, in het N.E. kapasì.

Awari. Buidelrat. Verschillende soorten van het tot de

Roofbuideldieren behoorend geslacht Didelphis, dat tot Amerika
beperkt is, komen in G. voor, en zijn gevreesde kippendieven. Zie ook:
Boschrat. Onder Awari verstaat men ook een spel, dat groote
overeenkomst heeft met het Dakonspel op Java. Dit spel, dat met het
Awari-bord (Awari-bángi) gespeeld wordt en een groot
verspreidingsgebied heeft, moet door de negerslaven uit Afrika naar
W.-I. zijn overgebracht. Zelfs de B. spelen het. (C.a.)

Azéman. Heks, die volgens het geloof der negers des nachts in
lichtenden gloed rondwaart, om menschen bloed uit te zuigen. Het volk
gelooft, dat de vampier (Z. a.) een doode is, die ’s nachts zijn graf
verlaat, om den levenden bloed uit te zuigen. De Azéman kan allerlei
vormen aannemen en door kleine openingen binnendringen.

[Inhoud]

B.

Baboen. N.E. voor Brulaap (Mycetes seniculus). De C. noemen deze

schreeuwer der wouden van G. Aloeatta, de A. Atoeli. Het vervaarlijk
gebrul, dat de baboen, vooral in het vroege morgenuur, laat hooren,
wordt teweeggebracht door een zakvormige holte aan het
strottenhoofd, die gesteund [398]wordt door een balonvormige
uitbreiding van het tongbeen. Het oude mannetje, dat het gebrul inleidt
en aanvoert, noemen de N. de dominee. (Zie C. b., waar een afb. van
deze klankbodem voorkomt).

Baboenland. De voorstelling, die in No. 11 van de I.-serie door deze

voortreffelijke natuurwaarnemers van het Baboenland hoog in de
boomen van het oerwoud, gegeven wordt, is begrijpelijk voor wien het
familieleven van een troep brulapen op een hoogen boom aan den
oever van een der Surinaamsche rivieren heeft mogen gadeslaan (C.
b.).
Bacove. Zie bij Banaan.

Bactris. Geslacht van Palmen, waarvan de stam met lange,

gemakkelijk loslatende stekels bedekt is. B. minax, Miq., de Kiskissi
makà der N., heeft blauwzwarte vruchten, die gegeten worden.

Bajadoe. A. naam voor duizendpoot (Z. a.).

Bakkeljauw. Amerikaansche gedroogde visch.

Bakróe. Soort geest, die gezegd wordt in een dwerg te huizen. Deze
kan ook den vorm van dieren aannemen en tijdelijk in levenlooze
voorwerpen zijn verblijf opslaan. De bakróe, waaraan ziekten en
allerlei ongemakken toegeschreven worden, kan, zoo gelooft men,
alleen door de Wisiman (Z. a.) uitgedreven worden. De Bakróe neemt
in het neger-bijgeloof een belangrijke plaats in. (Zie verder:
Encyclopedie v. W. I. en P. b.).

Banab. Tijdelijke hut, die de I. bouwen tot bescherming gedurende den

nacht.

Banaan of Pisang, is een var. v. Musa paradisiaca. De vrucht heeft

een hoog zetmeelgehalte en vertoont vele variaties, die met bepaalde
namen worden aangeduid. De I. planten op hunne kostgronden
bananen aan; hun gerecht, dat tom-tom heet, wordt uit bananen
bereid.

Bananenbek. Het geslacht Cassicus telt onder de vogelfauna van G.

meerdere soorten, die verwant zijn aan de prachtig gekleurde
troepialen, en door zijn voorkomen in groote troepen er onze
spreeuwen vervangen. De meest bekende is C. decumanus, wier
buidelvormige nesten bij menigte aan de boomen hangen.

Banja. Negerdans, waarbij eertijds het Afrikaansche snareninstrument,

de kwakwabanja begeleidde. Oorspronkelijk had deze dans een
godsdienstig karakter (vereering der voorouders); alle deelen van het
lichaam doen daarbij meê, en volgen de muziek, hoe snel het tempo
ook is. (C. a., bij den dans der B.).

Barbakotten is het drogen, rooken en roosteren van vleesch en visch,

meestal boven een houten rooster of stellage, om het te kunnen
bewaren. Als het vleesch iederen avond op nieuw gebarbakot wordt,
blijft het lang goed. Naar Dr. Brinton zou het woord (in Eng. G. als
babrakot uitgesproken) ontleend zijn aan de taal van de
oorspronkelijke bewoners der Antillen.

Bastiaan. Negeropzichter op een plantage in den slaventijd.

Beltiri, ook wel Sakoerá genoemd, is een taaie, vaste massa, uit
gebrande Cassave (Z. a.) bereid, soms ook uit verschillende
palmzaden. De I. hebben op reis steeds beltiri bij zich, om het in het
drinkwater op te lossen.

Bijl. Zie: steenen bijl.

Bittere Cassave. Zie: Cassave.

Boa. Zie: Camoedi.

Boschrat. Onder dezen naam worden verschillende dieren der fauna

van G. verstaan. De eigenlijke boschrat schijnt een aan het tamme
Guineesche [399]biggetje (ook uit Amerika herkomstig) verwante
knaagdiersoort te zijn (Cavia aperea Erxl.), die in Z.-Amerika
inheemsch is. Eigenlijke ratten worden ook wel eens boschratten
genoemd en ten slotte ook de Awari (Z. a.).

Boschvarkens. Zie Piengo en Pakira.

Broodboom, ook Otaheite, in het N.E. Njamsi-brédebon genoemd,

behoort tot het geslacht Artocarpus der Moraceae. Deze boom (A.
incisa L.) heeft groote, tot de helft ingesneden bladeren, en een
verzamelvrucht van de grootte van een menschenhoofd, waarvan het
vleesch de voedingswaarde van brood heeft, zoodat drie boomen
voldoende zijn om een mensch te voeden. De boom werd in 1792 uit
Tahiti naar Jamaica overgebracht, van waar hij zich naar andere
tropische landen verspreid heeft. A. integrifolia heeft een met stekels
bezette vrucht en wordt kastanje-broodboom genoemd. Verschillende
legenden zijn van den Br. in omloop.

Zie ook Dokóen.

Bruinvisch. Deze vischachtige zoogdieren zwemmen, evenals

dolfijnen en zeekoeien, niet zelden van uit de zee de rivieren van G. op
en hebben aanleiding gegeven tot het geloof aan watergeesten en
waternimfen, zoowel bij I. als B. algemeen.

Brulaap. Zie: Babóen.

Bunia-vogel. Groote giersoort, tot het geslacht Ostinops behoorend.

Volgens de C. hebben luchtwortels van een epiphiet (Clusia
grandiflora) hun ontstaan te danken aan dezen vogel, die, rustend in
den boom, waarop deze plant zich heeft vastgehecht, zijn uitwerpselen
laat vallen, waarna deze in hout veranderd zijn. In deze en andere
giersoorten kunnen, volgens de meening van verschillende
Indianenstammen, boschgeesten hun verblijf opslaan en in dien
toestand als Kenaima’s (Z. a.) optreden.

[Inhoud]

C.

Camoedi. De Indiaansche naam voor de Landboa (Boa constrictor) en

de Waterboa of Anaconda (Eunectus murinus), beide gevaarlijke
reuzenslangen. Daar deze slangen zelfs groote dieren, men zegt ook
menschen, omstrengelen en dooddrukken, is de I. voorstelling van
Worgslang ontstaan.

Cassave. Een gekweekt wortelgewas (heester), uit Amerika afkomstig

en in alle tropische landen aangeplant. Het verschil tusschen de bittere
cassave (Manihot utilissima Pohl.) en de zoete (M. palmata) bestaat,
behalve in den smaak, hierin, dat de bittere een veel grooter gehalte
aan blauwzuur bevat. Bij het koken vervluchtigt het blauwzuur en
verliezen de wortels hun giftige eigenschap. Bij de zoete komt het
blauwz. hoofdzakelijk in de schil voor. Een der belangrijkste gewassen,
die de I. op hunne kostgronden telen.

Country fashion man. Evenals de Geestenbezweerder of

Medicijnmeester der N. en de Piaiman der I., heeft de „Country fashion
man” der N. van Sierra Leone de kracht, de geheimzinnige, occulte
machten, die buiten het bereik zijn van het gewone gezichtsvermogen,
waar te nemen. Hij is dus profeet en ziener, de uitlegger van allerlei
teekens en omens, waarin het volk een absoluut vertrouwen heeft.

Creool. Dezen naam geeft men aan blanke bewoners van Z. A. en W.

I., aldaar geboren. In de W. I. koloniën noemt men echter ieder, die er
geboren is, Creool. [400]

[Inhoud]

D.

Dekeweyo-daiba. Het geluid van bedoelden eend, waarin de

natuurmensch duidelijk deze woorden meent te hooren (= ik ben mijn
voorschoot kwijt) is een der vele voorbeelden van dieren, die geluiden
voortbrengen, waarin men duidelijk woorden, soms geheele zinnen
hoort (C. b.).

Dichters. Zie o.a. „Love Letters” van Mrs. Ryan (Ed. Mc Clurg and Co.
Chicago, 1907), waarin een jonge Hopi-I. die in de Oost-Staten der
Unie was opgevoed en gekerstend was, zijn hart uitstort aan zijn
blonde, Amerikaansche geliefde, die hij, terug verlangend naar het
Indiaansche leven, heeft moeten verlaten, en waarin hij ook zijn
afvalligheid aan den godsdienst der blanken, wegens zijne
ongeschiktheid voor den I., in deze woorden tot uiting brengt: „Not
anything of conventional religion, called Christian, has any appeal to
the Hopitù. It is too cold—too far away. The mythology of the Christian
does not bring the gods so close as the mythology of the Indian”. Dit
oordeel staat niet alleen. Een S. C. drukte zich als volgt uit (P. a.): „Gij
sluit jelui God in een huis op; wij zoeken Hem in zijn werkplaats, de
Natuur”. Zie ook: K. c.

Doe. Onder D. verstaat men een Zang- en Dansgenootschap onder

negers en kleurlingen, dat meestal eens per jaar, onder een daarvoor
ingerichte tent, zijn openbare bijeenkomst houdt en met begeleiding
van N.-instrumenten, N.-liederen zingt en N.-dansen uitvoert.

Dokóen is geen vrucht, doch de naam van eene in S. zeer geliefde

versnapering, bereid uit Cassave- of bananenmeel of ook wel uit meel
van jonge maïs, en die gemengd wordt met suiker, vanilje, soms ook
met peper. Dokóen wordt in vierkante pakjes van bananenblad
opgediend. De Dokóenboom schijnt dus in het fantastische brein der
negers een soort wonderboom (Z. a.) te zijn, omdat hij zoo iets
heerlijks voortbrengt.

Dorens. Zie onder Bactris.

Doroquara. Een kleine zangvogel, tot het geslacht Odontophorus

behoorend.
Drank. Dezen bereiden de I. uit de wortels van Cassave (Z. a.). Door
gisting van het meel bereiden zij er verschillende geestrijke dranken
uit, o.a. Tapana (Z. a.).

Duizendpoot. In G. komen Duizendpooten voor (tot het geslacht

Scolopendra behoorend), die 20 cM. lang kunnen worden en zich met
levende dieren voeden, welke zij met hun in een klauw eindigend
tweede kaakpooten-paar eerst vergiftigen. De verwondingen zijn zeer
pijnlijk, en kunnen ook voor den mensch gevaarlijke gevolgen hebben.

Dwergmuskusdier. Zie: Hyomoschus.

[Inhoud]

E.

Egret. Zie: reiger.

[Inhoud]

F.

Framboesia tropica, in S. Jas of Jaws genoemd, is een in vele

tropische landen verspreide, zeer besmettelijke ziekte, die door direct
contact en naar het schijnt ook door vliegen wordt overgebracht. Er
ontstaan op de huid zweren en uitwassen, die op frambozen gelijken.
Zij wordt veroorzaakt door Spirochaeten, die nauw verwant zijn aan
[401]die der syphilis, zoodat het denkbeeld van Dr. E. A. Koch en den
officier van gezondheid Flu, om het middel van Ehrlich-Hatta,
Salversaan 606 en later neo-salversaan op de jawslijders toe te
passen, met verrassenden uitslag bekroond werd.

[Inhoud]

G.

Gier. Zie: Stinkvogel en Buniavogel.

Godsdienst der Indianen. Zie: onder dichters.

Gordeldier. (N.E. Kapasi) ook schildvarken genoemd, behoort tot de

zoogdier-orde der Tandeloozen. De gordeldieren hebben een
huidbedekking uit beenplaten, door de lederhuid gevormd, overdekt
door de verhoornde opperhuid. De voorpooten hebben sterke
klauwnagels, waarmede zij zich snel in den grond kunnen graven. In
G. komen 5 soorten voor, die grootendeels aan zandterreinen
gebonden zijn, waar hunne holen menigvuldig zijn.

Gronduil. De S. holenuil (Speotyto cunicularia) nestelt veel in verlaten

holen van gordeldieren.

Guave. Van dit tot de Myrtaceeën behoorend geslacht onderscheidt

men de gekweekte G. (Psidium guajava L.) die een vrij kleine boom is,
wiens vruchten, die een rood of wit vruchtvleesch hebben, gegeten
worden, en de wilde Guave (P. polycarpon Lamb.), een kleine boom of
heester, die langs de rivieroevers en op eilanden in de
stroomversnellingen in S. veel voorkomt. Met het sap der vruchten
beschilderen de I. hun aardewerk met allerhande figuren.
[Inhoud]

H.

Haas. Zie: Oerana.

Halla. Zetel voor den toovenaar of geestenbezweerder.

Hajara. Arowaksche naam voor vogelspin (Zie aldaar).

Harpoen-lans. Behalve verschillende soorten van pijlen voor het

schieten van bepaalde dieren, heeft de I. ook zijn harpoen-lans, een
visch-lans met lossen kop.

Heboe-mataro. Rammelaar. Zie: Maraca.

Hebu of Heboe. Deze is een der boschgeesten der Warraus. De Hebu

is een behaard wezen, met sterk vooruitspringende wenkbrauwbogen,
waardoor hij niet naar boven kan zien.

Hippopotamus, door de N. van Sierra Leone Pawpawtamus

genoemd, is het Nijlpaard, het groote vierhoevige dier der
Afrikaansche stroomen.

Hyomoschus aquaticus is een sierlijk gebouwd, klein, reeachtig

diertje met vrij stevige, op het konijnenlichaam gelijkenden romp, en
dunne, in twee kleine hoeven eindigende pooten; het is verwant aan
de muskusdieren, doch heeft geen muskusklier. De fijne, sierlijk
gevormde kop heeft mooie heldere oogen. Op een donkerbruinen
grond is de huid met witte streepen en vlekken geteekend.

Het diertje is beperkt tot West-Afrika, en houdt zich in het oerwoud-

gebied op, waar het gaarne de oevers van meren en rivieren opzoekt,
(van daar de soortnaam aquaticus). Deze soort heeft alleen verwanten
in Z. en Z.O. Azië, van welke de kantjil van Java de meest bekende is.
[402]

[Inhoud]

I.

Indianen der West-Indische eilanden. Op schandelijke wijze

verdelgd door de Spaansche en later door andere overheerschers, die
hen in de mijnen gebruikten, om doodend slavenwerk te doen, is het I.-
ras (de vredelievende A. op de Groote Antillen, de heldhaftige,
strijdlustige C. op de Kleine Antillen), nog slechts onder de
kruisingsprodukten van dit eilandengebied te herkennen, zooals op
Aruba, waar kleurlingen, uit de kruising van Indianen en Negers
voortgekomen, een geprononceerd Indianentype vertoonen. De op de
eilanden gesproken omgangstaal, het papiamento, (papiamentsch) op
Curaçao, bevat ook vele woorden van Indiaansche afkomst, en een
nog veel grooter aantal op Aruba en Bonaire, waar de I. bevolking veel
langer heeft standgehouden. Op het eiland Dominica kwamen nog
voor enkele jaren zuivere C. voor, die er langzaam schijnen weg te
kwijnen. (Zie Ko.)

Itapalm. De Mauritia-palm (Mauritia flexuosa L.), die niet zelden

samenhangende bosschen vormt, is voor den I. van groote
economische waarde. Hij levert een soort sago op; de stam geeft,
voordat de vruchttros zich opent, bij het aanboren een groote
hoeveelheid zoet vocht, waaruit men suiker en brandewijn kan
bereiden; uit de vezels der bladeren maken de A. hangmatten enz. De
A. eten als lekkernij de zg. palmwormen (takoema), de larven van
Calandra palmarum, een snuitkever, die zij in de gevelde
palmstammen veelvuldig vinden. Als kaas gebruiken zij het
afgekrabde, tot een koek gevormde vleezige gedeelte der vruchten.

Itiriti. Indiaansche naam voor Wariembo. (Zie aldaar).

Itioto’s zijn volgens de Penards: Bosch-Indianen. Elders wordt deze

naam niet aangetroffen.

[Inhoud]

J.

Jacamar. De Jacamars behooren tot een Kolibri-geslacht, dat de

Koningen onder deze schitterende vogelfamilie bevat. In S. wordt een
Jacamar daarom Kolibri-granman (Kolibri-gouverneur) genoemd.

Jagoear. (Felis onca), ook wel Amerikaansche tijger genoemd, is het

gevaarlijkste katachtige roofdier van Amerika. Rosachtig van tint, en
met witten buik, is het fraaie dier aan de zijden met 4–6 rijen groote
zwarte ringvormige vlekken, elk met een middenvlek, geteekend. Een
variëteit is geheel zwart. Zwarte tijgers der Indianen. (Zie: Tobe-horo-
anna).

Jakono. Vrienden.

Jams zijn de stengelknollen van Dioscorea Cayennensis L. en worden

als aardappelen gegeten. Deze zijn een belangrijk voedsel voor de
armere bevolking. De C. noemen ze Njamsi, de A. Koeroekwaroe.

Jawahoe is de naam voor Joroka (Zie aldaar).

Jawa-Konejenje beteekent volgens de Penards (P.) slechte Wraak-I.

Jaws. Zie: Framboesia.

Joroka (van C. oorsprong) is de naam voor een Boschgeest, verwant

aan Konokokoeja der A. In G. waar deze Geest onder verschillende
namen voorkomt (Joleka, Yurokon, Jawahoe enz.) wordt hij als sterk
behaard voorgesteld. Hij leeft onder den grond, kan zoowel man als
vrouw zijn, en komt na een voorafgegaan teeken te voorschijn. Hij
heeft geen pijl en boog en vecht met armen en beenen. Vandaar dat,
wanneer een I. door zoo’n Geest wordt aangevallen, hij schijnbaar
ongedeerd naar zijn [403]hut terugkeert. Hij kan er echter zeker van
zijn, zoo gelooft hij, dat hij, zonder dat sporen van geweld hij hem te
vinden zijn, kort daarna sterft.

Het woord Joroka, dat spook of schim beteekent, is na den invoer der
N., spoedig in hunne taal overgenomen.

[Inhoud]

K.

Kaaiman. Zie: Alligator.

Kaikoutji of Kaikoetsji is de A. naam voor Kaaiman, de C. naam voor

Jagoear.

Kakkerlak. In G. komen van deze rechtvleugelige insekten meerdere

soorten voor, die door hare vraatzucht zeer onaangenaam zijn. De
gewone soort (Blatta surinamensis) veroorzaakt in woningen veel last,
waarom spinnen, hare vijanden, er in hooge eere worden gehouden.
Een groote soort (Blatta gigantea) kan soms in het oerwoud
onaangenaam zijn (C.b.).
Kalebas. Vrucht van den Kalebasboom (Crescentia cujete L.). De
vruchten worden in G., behalve voor de maraka of tooverrammelaar
van den I. geestenbezweerder (piaiman), ook voor drinknappen en
lepels bij de B. gebruikt.

Kalìenja. Naam, die de C. der Benedenlanden zich zelven geven, en

beteekent, volgens de Penards (P.a.), donkere I.

Kalkoen, ook trompettervogel, in het N.E. kami-kami is de Psophia

crepitans. Deze vogel van de grootte van een hoen, maakt een
eigenaardig brommend geluid.

Kamisa. Lendenkleed, meest van blauw katoen, dat zoowel door I.-
mannen als door vrouwen (bij deze langer) gedragen wordt. Bij de
Boschnegers is het hier doorgaans kortere en eenige kleedingstuk der
mannen een lap katoen, die tusschen de beenen doorgehaald wordt,
en waarvan voor- en achtereinde over een als gordel dienenden
katoendraad afhangen.

Kankantrie is een verbastering van Cotton-tree. Deze groote,

majestueuse boom, ook zijde-katoenboom (Ceiba pentandra Gärtn.)
genoemd, wordt door de S. negers Boesi-granman (=
Boschgouverneur) genoemd, en door de B. nog vereerd. Volgens het
uit Afrika medegebrachte geloof, dat aldaar aan, in voorkomen op den
kankantrie gelijkende, boomen verbonden is, dient deze boom tot
verblijf aan verschillende kwade geesten (C.e.), o.a. aan de Koemaka-
joroka der Arowakken.

Kanoa. Een zeer groote korjaal (boot), die vroeger bij de Indianen
speciaal voor oorlogsdoeleinden werd gemaakt en wel 200 à 300
krijgers bevatten kon.

Kapitein. Hoofd van een I.-dorp. Bij de B. staat een kapitein in rang
onder een Groot kapitein.
Kapasi. Zie: gordeldier.

Kapasi-slang. Een, soms 2 M. lange, zeer giftige slang (Lachesis

mutus), die, naar men zegt, in een gordeldier-hol verblijf houdt
(vandaar de naam) en met dit dier gemoedelijk samenleeft. Een
gelijksoortige samenleving van gravend zoogdier en slang is van den
prairie-hond bekend.

Kasjoe. Lage boom (Anacardium occidentale L.), die in alle tropische

landen om de vruchten gekweekt wordt; de eigenlijke vrucht, die zwart
en niervormig is, wordt gedragen door den grooten, vleezig
opgezwollen vruchtsteel (schijnvrucht), waarvan op Curaçao gelei
gemaakt wordt.

Kassaroa of Kassoeroe-xoewa is een klein vischje (Anableps

tetrophthalmus [404]Bloch.), dat in kleine scholen in riviermondingen en
langs het strand op modderbanken leeft, en in tint met het modderige
water zoo merkwaardig overeenstemt, wordt ook wel slijkspringer,
vieroog (vandaar de wetenschappelijke naam) genoemd, omdat zijn
oogen horizontaal in tweeën verdeeld zijn, zoodat hij met de bovenste
ooghelft in de lucht (vandaar de derde naam hoogkijker) en met de
onderste in het water ziet.

Kauries of Kauri-schelpen. Een kleine gele Katjesschelp (Cypraea

moneta) wordt bij de N. sedert lang als betaalmiddel gebruikt. Ook in
den kleinhandel met S. B. werden eertijds Kauris gebruikt, die als
Papamoni bekend waren. Nu nog wordt deze schelp door de B. als
amulet (voorbehoed- of beschermingsmiddel tegen booze geesten)
gebruikt.

Kenaima’s. Wrekers. (Zie blz. 41).

Kikvorsch. Talrijk zijn in G. de tot de Vorschachtige dieren (Anura)

behoorende Amphibieën. Vooral de padden en boomkikvorschen zijn
er door talrijke soorten vertegenwoordigd, die dikwijls door fraaie
kleuren uitmunten. Deze dieren nemen een groot aandeel aan het
oerwoud-concert (C. b.).

Klokkenvogel. Het geluid van dezen vogel (Procnias nudicollis Vieill.)

die op een naakte, groene keel en groene teugels na, een sneeuwwit
gevederte heeft, is een van de schoonste en treffendste geluiden van
het nachtelijk dierenconcert in de oerwouden van G. Het klinkt alsof
meerdere glazen klokken tegelijk worden aangeslagen. Volgens de I.
kondigt het geluid van dezen vogel veel zonneschijn aan.

Knip. De knip of val, door de I. opgesteld, om vogels te vangen en

Kravana genoemd, ziet er volgens de Penards (P. a.) uit als een
pyramide-vormige hoop takken, die aan één kant rusten of omhoog
gehouden worden door een houtje, waaromheen een touw loopt, dat
aan twee hoeken der kn. is bevestigd. Stoot een of andere vogel tegen
dit touw, dan valt de kn. dicht.

Koeroe-Koeroe is een ruw uit lianen of ook wel uit wariembo-riet

gevlochten mand met wijde mazen, dienende voor het vervoer van
cassave-wortels en ter bewaring van visch, krabben enz.

Koesoewé, ook wel Orlean Roekoe genoemd, is een roode kleurstof,

die vooral voorkomt in de laag om de zaden van Bixa orellana L., een
kleine sierlijke boom. Van deze kleurstof is het handelsprodukt
afkomstig, dat als boter- en kaaskleursel dient. Zie verder: Roodhuid.

Koeshi-mier. Zie: Saoeba-mier.

Kofa. Naam van een der Clusia-soorten (Clusia grandiflora). Z. bij

Bunia-vogel.

Kohora. Honigbij. Sommige bijensoorten, in holle boomen nestelend,

leveren den I. lekkeren honig op.

Kola-noten of Cola-noten zijn afkomstig van een tot de fam. der

Sterculaceën behoorenden boom, in tropisch Afrika inheemsch. Zij
worden gebruikt als opwekkend middel voor het hart en het
spierstelsel.

Komaka of Koemaka. Zie: Kankantrie.

Koni-Koni. N.E. voor de Agoeti. (Z. a.). De S. N. gebruiken den naam

K.-K. ook voor andere knaagdieren, zooals het Guineesche biggetje.
De heldenfeiten van „Cunnie Rabbit”, door de N. van de Goudkust en
Sierra Leone (Cr.) verteld, zijn in S. vermoedelijk van het
dwergmuskusdier op de Agoeti (Z. a.) overgegaan, wanneer van het
„konijn” verteld wordt.

Konoko-dakodwada. Boschpot. [405]

Koningsgier. Zie: Stinkvogel.

Konoko-koeja. Woudgeest der Arowakken.

Koren, ook wel Bokkenkoren (Bokken worden in het algemeen de I.

genoemd), is de naam, die men in S. voor maïs (zie aldaar) gebruikt.

Kormorant. Deze naam geeft men aan verschillende soorten van

aalscholvers of zeeraven en is samengetrokken uit corvus (= raaf) en
marinus (= in of aan zee levend). Aalscholvers komen in alle streken
voor. Men treft ze als vischverdelgers niet alleen aan zeekusten aan,
doch ook aan rivieroevers. Zou er ook eenig verband zijn, vraag ik,
tusschen de donkergetinte randen der veeren bij dezen vogel,
waardoor het gevederte als geschubd lijkt, en het door de I. laten
optreden van den K. om de reuzenslang te verdelgen?

Kororomanna is een der Nationale Helden der Warraus.

Kostgrond noemt men de somtijds ver van de dorpen of kampen

gelegen bouwvelden der I. (ook der N.).
Kópro Kanón. Onder dezen naam was in 1829 een negerslaaf bij het
militaire kommando in S. berucht wegens zijn behendigheid,
waarmede hij aan zijn vervolgers wist te ontkomen. Toch gelukte het
de boschpatrouille, die in genoemd jaar tegen hem was uitgezonden,
het „koperen kanon” in zijn hut diep in het bosch te overrompelen, en
hem neêr te schieten. Zijn vrouw werd naar Paramaribo gevoerd, en
moest de afgehouwen hand, die voor den soldaat tien gulden waard
was, ja zelfs het hoofd van haar man als zegeteeken (!) meêdragen.
(Zie het aangehaalde boek van Dr. W. R. van Hoëvell, tweede druk,
2e deel, blz. 117).

Nog bij het tegenwoordige Creolengeslacht is deze „koperen kanon”

blijven voortleven, zooals niet alleen uit de vertelling in dezen bundel
blijkt, doch ook uit het liedje, dat door de S. jeugd nog altijd wordt
gezongen, wanneer zij, zooals men dit noemt aan het „aftellen” is. De
kinderen zingen dan de moeder van Kópro Kanón na, als zij haar
lievelingskinderen riep. (Zie blz. 333).

Kraai. Met kr. („Blackbird” in den oorspronkelijken tekst) wordt bedoeld

de kau-foetoe-boy der Sur. negers, een koekoekachtige vogel, die men
vaak op den rug van runderen naar insekten ziet zoeken. Wegens zijn
zijdelings samengedrukten, sterk gebogen snavel wordt deze vogel
(Crotophago ani) ook wel smousvogel genoemd.

Kraan. Daar Kraanvogels in G. niet voorkomen, zal met dezen vogel

vermoedelijk bedoeld zijn de Kraanral (Aranus scolopaceus), door de
Creolen Krau-krau genoemd.

Krab. Aan de lage kusten van G. wemelt het van krabben, hetzij aan
het modderige strand, hetzij in ondiep water; maar ook in helder water
en op het land komen zij er voor. Omtrent de soorten is men het nog
niet geheel eens. In Juli en September zamelen de I. massa’s kr. in,
om ze als voedsel te gebruiken. In deze maanden houden de dieren
hun „carnaval”, waarbij zij in menigte over den modder rondloopen en
dan dikwijls gevechten leveren. Men ziet ze dan hunne holen in- en
uitkruipen, en kunnen dan met de handen gevangen worden. Door de
I. worden deze dieren als de grootste lekkernij beschouwd, zoodat zij
in genoemde maanden in hunne booten naar het strand of naar de
moerassige rivieroevers trekken en de dieren bij duizenden in hunne
Krabkorven meê naar hun dorp kunnen nemen. [406]

Kraboe dagoe. N.E. naam voor een roofdier (Procyon cancrivorus),

van de grootte van een vos, dat aan den Waschbeer van N.-Amerika
verwant is. Behalve vruchten, eet dit dier vogels, hagedissen en is
verlekkerd op krabben, vandaar de N.E. naam, die Krabben-hond
beteekent.

Kuri-Kuri. Groote roofvogel, met welken zonder twijfel de Regen-

roofvogel (Herpetotheres cachinnans), ook wel Alin-akka genoemd,
bedoeld is. Zijn in den vroegen morgen gehoord geluid kondigt,
volgens de I., regen aan.

Kwama. Fluit. Doorgaans is deze van bamboe vervaardigd. In

vroegere eeuwen gebruikten de I. versierde fluiten van jagoear- en
menschenbeenderen.

Kwejoe. A. vrouwen droegen eertijds, soms ook nu nog wel, een

voorschoot of schortje van kralen, oorspronkelijk echter van zaden en
schelpjes. Deze Kw. zijn meest versierd met allerlei kralenfiguren,
kwastjes en franjes. Bij de Warrau-vrouwen is de Kw. langer.

[Inhoud]

L.

Labba. A. naam voor een knaagdier (Coelogenys paca). Zie bij:

Oerana.
Landkrab. Zie bij: Krab.

Leba of Libba is bij de N. een booze geest, die den mensch vervolgt.
Volgens de Penards (P. b.) beteekent L. ook „zwaarte” en wordt als
een oude vrouw gedacht, in lompen gehuld, in het woud wonende en
belast met schuld en zonden. Zij zou, als men haar nadert, een deel
van haar last op den persoon kunnen afwentelen, dan zelf in een geest
veranderen, en onhoorbaar menschen besluipen, op wie zij zich van
een deel harer zonden ontlast. De beslopene voelt zich lusteloos,
zwaar, verliest alle eetlust. Alleen de geestenbezweerder (Obiaman)
kan de leba uitdrijven, enz.

Levensblad. Zie: Levensboom.

Levensboom. Levensboomen en Levensbladeren, ook

Wonderboomen en Wonderbladeren genoemd, spelen in het leven der
I. een groote rol. Bij de A. van Eng. G. wordt bij ziekte een blad van
een vetplant (Bryophyllum pinnatum), die de eigenschap heeft, aan
den rand van afgesneden bladeren jonge plantjes voort te brengen, in
de hut opgehangen. Wanneer er plantjes uit voortkomen, wordt dit als
een teeken beschouwd, dat de zieke beter zal worden.

Liaan. Onder de lianen, de houtige slingerplanten, die in de tropische

oerwouden een zoo groote rol spelen (C. b.) bevinden zich zeer
buigzame soorten, die als touw (Boesi tetei = boschtouw) gebruikt
worden. Er zijn lianen, zoowel in de wouden van G. als in de
Afrikaansche wildernis, sterk genoeg, om er een boot aan vast te
leggen.

Lichtkever (Pyrophorus noctulicus) is een tot de z.g. springkevers of

kniptorren (Elateridae) behoorende soort, die aan beide zijden van het
borststuk een geel plekje bezit, waaruit des nachts een helder licht
straalt. Bij een onzer kampementen in het oerwoud kwamen zij zoo
talrijk voor, dat men ze bij menigte kon oprapen, bedwelmd door den