Karta Pracy 3.3. Mniejszości Narodowe I Imigranci W Polsce: Zadanie 1

KARTA PRACY 3.3.
MNIEJSZOŚCI NARODOWE I IMIGRANCI W POLSCE
ZADANIE 1.
Przeczytaj tekst ustawy, a następnie wykonaj polecenia.
Ustawa z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym
(fragment)
Art. 2.
1. Mniejszością narodową, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następu-
jące warunki:
1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;
2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją;
3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;
4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty narodowej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę;
5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat;
6) utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie. […]
3. Mniejszością etniczną, w rozumieniu ustawy, jest grupa obywateli polskich, która spełnia łącznie następu-
jące warunki:
1) jest mniej liczebna od pozostałej części ludności Rzeczypospolitej Polskiej;
2) w sposób istotny odróżnia się od pozostałych obywateli językiem, kulturą lub tradycją;
3) dąży do zachowania swojego języka, kultury lub tradycji;
4) ma świadomość własnej historycznej wspólnoty etnicznej i jest ukierunkowana na jej wyrażanie i ochronę;
5) jej przodkowie zamieszkiwali obecne terytorium Rzeczypospolitej Polskiej od co najmniej 100 lat;
6) nie utożsamia się z narodem zorganizowanym we własnym państwie.
Art. 19.
1. Za język regionalny […] uważa się język, który:
1) jest tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy stanowią grupę li-
czebnie mniejszą od reszty ludności tego państwa;
2) różni się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów oficjalnego języka państwa,
ani języków migrantów.
ZADANIE 1.1.
Wyjaśnij, odwołując się do dwóch przykładów, różnicę między mniejszością narodową a mniejszością etniczną.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 1.2.
Podaj nazwę języka regionalnego używanego przez część mieszkańców Polski, który spełnia warunki określone
w ustawie z 6 stycznia 2005 r.
..............................................................................................................................................................................................................................
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.3. MNIEJSZOŚCI NARODOWE I IMIGRANCI W POLSCE 53
N7119_book.indb 53 2019-09-17 14:29:06

ZADANIE 2.
Przyporządkuj mniejszościom etnicznym zamieszkującym terytorium Polski ich opisy.
1) Łemkowie: ............. 2) Tatarzy: .............
Podaj nazwę trzeciej z opisanych mniejszości etnicznych.
..............................................................................................................................................................................................................................
A. Zamieszkują rdzenne kolonie na Białostocczyźnie (Bohoniki i Kruszyniany) oraz Białystok, Sokółkę, Dą-
browę Białostocką i… Gdańsk. Mieszkali na ziemiach Wielkiego Księstwa Litewskiego od końca XIV wie-
ku. Ich przodkami byli emigranci lub uciekinierzy z terenów ówczesnej Złotej Ordy oraz z Krymu. W Polsce
zatracili znajomość swojego ojczystego języka, pozostali natomiast wierni religii muzułmańskiej.
B. Mieszkają przede wszystkim w Warszawie i jej okolicach, Wrocławiu oraz w Trójmieście. Na ich etnogenezę
złożyła się turecka część ludności państwa chazarskiego oraz szczepy kipczacko-połowieckie. Do Polski
przesiedlili się po II wojnie światowej w wyniku repatriacji ze wschodnich kresów II RP. Ich religia oparta
jest na Starym Testamencie, a zwłaszcza Dekalogu. Ich język należy do północno-zachodniej części języków
tureckich.
C. Jej członkowie zamieszkują głównie województwo dolnośląskie, małopolskie i lubuskie. Do 1947 r. byli
mniejszością autochtoniczną, mieszkającą w Karpatach. Na zachód Polski zostali przesiedleni w 1947 r.
w wyniku akcji „Wisła”. Obecnie tylko ich część mieszka na swoich terenach historycznych. W zdecydowa-
nej większości należą do Kościoła Katolickiego Obrządku Bizantyńsko-Ukraińskiego oraz Polskiego Auto-
kefalicznego Kościoła Prawosławnego.
Na podstawie: E. Krajewska-Kułak, C.R. Łukaszuk, Wielokulturowość społeczeństwa polskiego [w:] Problemy wielokulturowości w me-
dycynie, red. E. Krajewska-Kułak, I. Wrońska, K. Kędziora-Kornatowska, Warszawa 2010, s. 86–88.
ZADANIE 3.
Wpisz do tabeli numery zaznaczonych na mapie województw, w których występuje największa koncentracja
przedstawicieli narodowości (identyfikacji narodowo-etnicznych) innych niż polska. Obok podaj nazwy tych
województw.
Numer na
Narodowość (identyfikacja narodowo-etniczna) Nazwa województwa
mapie
1. Śląska 700 tys. (15,12% mieszkańców województwa)
2. Kaszubska 225 tys. (9,89% mieszkańców województwa)

Śląska 100 tys. (9,84% mieszkańców województwa) i niemiec-
3.
ka 60 tys. (5,91% mieszkańców województwa)
4. Białoruska 38 tys. (3,19% mieszkańców województwa)
1
2
50 0 50 100 km
54 Wiedza o społeczeństwie. DZIAŁ III. NARÓD
N7119_book.indb 54 2019-09-17 14:29:07

KARTA PRACY 3.4. HISTORYCZNE I WSPÓŁCZESNE UWARUNKOWANIA POLSKIEJ EMIGRACJI
ZADANIE 1.
Przeanalizuj wykres i tabelę, a następnie wykonaj polecenia.
Czy rozważa Pan(i) emigrację za pracą w okresie najbliższych 12 miesięcy?
90,5%
85,5% 84,2% 85,5% 87%
83,7%
78,6% 76,9% 79,8%
tak
nie
nie wiem
19,5% 20,7% 19,1%
14,8% 11,9% 13,7% 13,9% 11,8%
8,6%
1,9% 2,4% 1,6% 1,1% 2,6% 2,1% 0,6% 1,2%
0,9%
IX 2014 III 2015 VIII 2015 III 2016 VIII 2016 III 2017 IX 2017 III 2018 IX 2018
Źródło: Migracje zarobkowe Polaków IX, listopad 2018, www.workservice.com.
Do jakiego kraju rozważa Pan/Pani emigrację za pracą?

IX 2017 III 2018 IX 2018
(w procentach)
Niemcy 32,4 31,4 23,3
Wielka Brytania 18,7 5,7 3
Holandia 9 15 8,1
Norwegia 11,4 1,7 15,6
Źródło: Migracje zarobkowe Polaków IX, listopad 2018, www.workservice.com.
ZADANIE 1.1.
Na podstawie wykresu oceń prawdziwość poniższych zdań. Wpisz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest
fałszywe.
Zdanie P/F
W latach 2014–2018 ponad dwa razy zmalał odsetek Polaków, którzy rozważali emigrację
1.
zarobkową.
Na początku 2015 roku więcej niż co piąty ankietowany rozważał wyjazd z Polski do pracy za
2.
granicę.
W 2018 r. różnica między Polakami rozważającymi i nierozważającymi emigracji zarobkowej
3.
wynosiła ponad 80 procent.
W 2018 roku więcej niż 9 na 10 Polaków nie brało pod uwagę wyjazdu za granicę do pracy
4.
w ciągu najbliższych 12 miesięcy.
ZADANIE 1.2.
Wyjaśnij, czy „widmo” brexitu mogło mieć wpływ na zmianę preferowanych kierunków migracji zarobkowej
Polaków po 2017 roku.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.4. HISTORYCZNE I WSPÓŁCZESNE UWARUNKOWANIA POLSKIEJ EMIGRACJI 55
N7119_book.indb 55 2019-09-17 14:29:07

ZADANIE 2.
Przeanalizuj dane na wykresie, a następnie wykonaj polecenia.
Czy, Pana(i) zdaniem, jeżeli chodzi o Polaków mieszkających […] Polska powinna raczej: %
na Litwie, Białorusi i Ukrainie 15 70 15
w azjatyckiej części byłego ZSRR 19 63 18
dążyć do sprowadzenia ich do kraju skupić się na wspieraniu ich tam, gdzie żyją obecnie trudno powiedzieć
Źródło: Pomoc Polakom na Wschodzie, Komunikat z badań CBOS, Warszawa, luty 2012.
ZADANIE 2.1.
Podaj nazwę mechanizmu sprowadzania do kraju Polaków mieszkających na obszarach dawnego Związku
Radzieckiego, który w badaniu opinii publicznej nie spotkał się z przychylnością większości ankietowanych.
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.2.
Wyjaśnij, z czego może wynikać różnica w opinii respondentów dotycząca sposobu wspierania przez polskie
władze Polaków mieszkających w różnych częściach dawnego ZSRR.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 3. Czy, Pana(i) zdaniem warunki, jakie musi

spełnić osoba ubiegająca się o Kartę Polaka, są
odpowiednie 8%
zbyt łagodne, 13%
niewystarczające
Źródło: Pomoc Polakom na Wschodzie, Komunikat z badań CBOS, zbyt ostre, 9%
Warszawa, luty 2012. restrykcyjne 70%
trudno powiedzieć
ZADANIE 3.1.
Od 2008 roku obywatele byłego ZSRR mający polskie korzenie mogą się ubiegać o Kartę Polaka. Napisz, czy
zgadzasz się z opinią większości ankietowanych na temat warunków, jakie muszą spełnić osoby ubiegające się
o otrzymanie Karty Polaka. Odpowiedź uzasadnij.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 3.2.
Wymień trzy prawa, jakie mają w Polsce osoby posiadające Kartę Polaka.
1) .........................................................................................................................................................................................................................
2) .........................................................................................................................................................................................................................
3) .........................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 56 2019-09-17 14:29:08

KARTA PRACY 3.5. WIELOWARSTWOWOŚĆ TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ WYBRANYCH
SPOŁECZEŃSTW EUROPEJSKICH
ZADANIE 1.
Przeczytaj opisy mniejszości, a następnie uzupełnij tabelę.
1. Są przykładem narodu o tożsamości negatywnej. Najbardziej widocznymi jej przejawami jest odrębny język,
religia, narodowy sport rugby, zamiłowanie do śpiewu i symbole narodowe (Y Ddraig Goch – „Czerwony
smok”). Ich tożsamość kształtowała się w opozycji do tego, co saksońskie i anglosaskie. Uważają się za
członków cywilizacji łacińskiej, stojącej po przeciwnej stronie tego, co germańskie.
2. Mają bardzo dużą świadomość odrębności społeczno-kulturowej. Uważają się za najstarszy naród w Euro-
pie, od tysiącleci zamieszkujący ten sam obszar. Mówią najstarszym i reliktowym językiem (euskara), który
nie wywodzi się z języków indoeuropejskich. Przez to, że był przez wiele wieków izolowany od wpływów
z zewnątrz, jest w nim mało zapożyczeń, obcych elementów gramatycznych oraz składniowych.
3. Zamieszkują krainę o historycznej nazwie Armoryka. Są dumni ze swojej flagi (Gwenn-ha-Du – „Biały i czar-
ny”), wybrzeża, umiejętności żeglarskich, lokalnej kultury. Używają języka, który jest ostatnią na kontynen-
cie europejskim odmianą celtyckiego. Posługuje się nim około 170 tys. osób. Dwujęzyczne szyldy z nazwami
miejscowości i ulic (np. Rue de Saint-Malo – Straed Sant-Maloù) dowodzą, że jej mieszkańcy są dumni ze
swoich korzeni.
ZADANIE 1.1.
Zaznaczonym na mapie miejscom przyporządkuj właściwe opisy mniejszości narodowych/grup etnicznych.
Obok podaj ich nazwy oraz nazwy państw, które zamieszkują.
ZADANIE 1.2.
Wpisz do tabeli nazwę mniejszości narodowej, która nie została opisana w materiale źródłowym.
Miejsce
Opis mniejszości Nazwa mniejszo-
A na Nazwa państwa
narodowej ści narodowej
mapie
B
A
C
B
C
D
ZADANIE 2.
Przeczytaj tekst i przeanalizuj dane w tabeli, a następnie wykonaj polecenia.
W konstytucji z 1848 r. art. 109 – określany mianem „artykułu językowego” – stanowił, że „główne języki
Szwajcarii, niemiecki, francuski i włoski, są narodowymi językami Związku”. […]
Dążenie do włączenia języka retoromańskiego do wachlarza narodowych języków Konfederacji uwidoczniło
się w 1919 r., kiedy powstała Liga Retoromańska. […] Cel Ligi Retoromańskiej został osiągnięty w 1937 r., kiedy
poprawka artykułu językowego została zaakceptowana przez obie izby parlamentu oraz poparła ją większość
wyborców i kantonów w federalnym referendum z 20 lutego 1938 r. Przy frekwencji 54,33% […] poprawkę po-
parło 91,55% wyborców oraz wszystkie kraje związkowe […]. W wyniku głosowania język retoromański został
ostatecznie uznany za czwarty język narodowy. Nie zaliczono go natomiast do grupy języków urzędowych.
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.5. WIELOWARSTWOWOŚĆ TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ WYBRANYCH... 57
N7119_book.indb 57 2019-09-17 14:29:08

Kolejną ważną zmianą w kształtowaniu się pluralizmu językowego w Szwajcarii był rok 1996 […]. W referen-
dum przeprowadzonym 10 marca […] przyjęto zmianę art. 116, którego treść brzmiała:
„1. Niemiecki, francuski, włoski i retoromański są językami narodowymi Szwajcarii.
2. Federacja i kantony popierają porozumienie i wymianę między wspólnotami językowymi. […]
4. Językami urzędowymi Federacji są niemiecki, francuski i włoski. W kontaktach z osobami posługującymi
się językiem retoromańskim także retoromański jest językiem urzędowym Federacji. […]”.
W Konstytucji Federalnej Konfederacji Szwajcarskiej z 1999 r. oprócz numeracji, w brzmieniu artykułu
językowego […], dokonano niewielkich zmian […].
Źródło: M. Musiał-Karg, Elektroniczne referendum w Szwajcarii. Wybrane kierunki zmian helweckiej demokracji bezpośredniej, Poznań
2012, s. 110–111.
ZADANIE 2.1.
Przedstaw trzy najbardziej charakterystyczne zmiany, które zaszły w strukturze językowej Konfederacji Szwaj-
carskiej w drugiej połowie XX wieku.
1) .........................................................................................................................................................................................................................
2) .........................................................................................................................................................................................................................
3) .........................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.2.
Wymień dwie zmiany prawnego statusu języków w Szwajcarii między 1848 a 1999 rokiem.
1) .........................................................................................................................................................................................................................
2) .........................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 3.
Wyjaśnij problem, na jaki zwraca uwagę autor rysunku satyrycznego. W tym kontekście oceń aktualność opinii
wyrażonej 100 lat temu przez J. Destrée w liście do Alberta I. W odpowiedzi odwołaj się do elementów gra-
ficznych rysunku.
liderzy partii flamandzkich Sire, są w Belgii Walonowie i Flamandowie,

ale nie ma Belgów.
król Belgów Filip I List Julesa Destrée z 1912 r.
do króla Belgów Alberta I
liderzy partii
walońskich
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
.................................................................................................
Rys. Oli, https://www.humeurs.be/2019/05/la-flandre-a-t-elle-vote-la-
-fin-de-la-belgique/ (dostęp: 20.06.2019).
N7119_book.indb 58 2019-09-17 14:29:08

KARTA PRACY 3.6. POLITYKA WYBRANYCH PAŃSTW WOBEC MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH
I IMIGRANTÓW
ZADANIE 1.
Przeanalizuj rysunek satyryczny oraz przeczytaj tekst, a następnie wykonaj polecenia.
Euro
p
Zach a
odnia
1956: Serdeczne powitanie węgierskich uchodźców
Węgry
2015: „Serdeczne” powitanie syryjskich uchodźców

Rys. Arend van Dam, https://www.cagle.com/tag/hungarian-refugees/ (dostęp: 20.06.19).
Podstawowym determinantem polityki etnicznej Austrii jest rozróżnienie mniejszości uznanych […] od
mniejszości napływowych, nieuznanych […]. Uznane mniejszości narodowe, a właściwie grupy narodowościo-
we […] traktowane są jako wspólnoty historyczne i nieodłączny element austriackiego społeczeństwa. Do tej
kategorii zalicza się obecnie Słoweńców, Chorwatów, Węgrów, Czechów, Słowaków i Romów. […]
Napływ ludności na terytorium Austrii po II wojnie światowej kształtowany był przede wszystkim przez dwie
grupy czynników. Do pierwszej z nich należałoby zaliczyć względy polityczne. Austria stanowiła terytorium
tranzytowe między dwoma ówczesnymi blokami. Znaczną liczbę uchodźców przyjęła po stłumieniu powstania
węgierskiego […], podczas praskiej wiosny […] oraz po ogłoszeniu stanu wojennego w Polsce. W ostatnich
dwóch dekadach ubiegłego wieku przyjmowano również znaczne liczby migrantów z objętego konfliktami
etnicznymi Półwyspu Bałkańskiego. Drugą grupę stanowiły natomiast czynniki ekonomiczne. Z pominięciem
wyżej wymienionych okresów, to właśnie sytuacja gospodarcza państwa determinowała ruchy migracyjne.
Pierwszą falę migracji zarobkowej odnotowano w Austrii w latach sześćdziesiątych ubiegłego wieku. Była ona
w dużej mierze zamierzonym efektem działań podjętych przez austriacki rząd, którego wysiłki ukierunkowane
były na sprostanie ogromnemu zapotrzebowaniu na rodzimym rynku pracy.
Źródło: E. Godlewska, Polityka etniczna Austrii w obliczu kryzysu uchodźczego w Europie [w:] Między tolerancją a niechęcią. Polityka
współczesnych państw europejskich wobec migrantów i mniejszości, red. A. Adamczyk, A. Sakson, C. Trosiak, Poznań 2017, s. 91–92.
ZADANIE 1.1.
Po II wojnie światowej Austria przyjęła znaczną liczbę uchodźców w wyniku kryzysów politycznych na Wę-
grzech, w Czechach i Polsce w:
A. 1945, 1956 i 1968 roku C. 1968, 1981 i 1989 roku
B. 1956, 1968 i 1981 roku D. 1981, 1989 i 1999 roku
ZADANIE 1.2.
Wyjaśnij, na jaki aspekt polityki Węgier wobec uchodźców zwraca uwagę autor rysunku satyrycznego. W od-
powiedzi odwołaj się do wydarzeń z 1956 i 2015 roku oraz elementów umieszczonych na rysunku przez artystę.
..............................................................................................................................................................................................................................
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.6. POLITYKA WYBRANYCH PAŃSTW WOBEC MNIEJSZOŚCI NARODOWYCH... 59
N7119_book.indb 59 2019-09-17 14:29:09

..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.
ZADANIE 2.1.
Podpisz imieniem i nazwiskiem zdjęcie premiera Węgier, który zrealizował ustawę węgierskiego Zgromadze-
nia Narodowego pozwalającą na budowę ogrodzenia wzdłuż południowej granicy kraju.
W 2015 roku węgierski rząd ogłosił decyzję o zamknięciu granicy z Serbią ze względu na napływ nielegalnych
imigrantów. Węgierskie Zgromadzenie Narodowe w dniu 6 lipca 2015 roku przyjęło poprawkę ustawy doty-
czącej granicy państwowej, zgodnie z którą wprowadza się, licząc od granicy Węgier, 10 metrowej szerokości
pas przeznaczony do budowy, montażu i eksploatacji „urządzeń zapewniających ochronę porządku na grani-
cy”. Państwo ma prawo do korzystania ze znajdujących się tam nieruchomości ze względu na interes publiczny,
a ich właściciele otrzymają odpowiednie odszkodowanie.
Wybudowane ogrodzenie o długości 175 km i wysokości 4 m ma zapobiegać nielegalnemu przekraczaniu
granicy i zmniejszyć falę dziesiątek tysięcy imigrantów przybywających od strony Bałkanów. Budowę pierw-
szego odcinka płotu w okolicy Morahalom rozpoczęły 13 lipca 2015 pododdziały węgierskiej armii. […] Drugi
mur został ukończony 28 kwietnia 2017 roku. – Płot ma 155 kilometrów długości i 3 metry wysokości i może
powstrzymać masę ludzi – powiedział […] [premier Węgier] podczas rozmowy z dziennikarzami. Rząd prze-
znaczył na jego budowę 120 milionów euro.
Źródło: Węgry wybudowały na granicy mur za 120 mln euro. Chcą powstrzymać migrantów,
https://www.wprost.pl/swiat/10052702/Wegry-wybudowaly-na-granicy-mur-za-120-mln-euro-Chca-powstrzymac-migrantow.html
(dostęp: 20.06.2019).
ZADANIE 2.2.
Oceń, czy działania władz Węgier zmierzające do „zapewnienia ochrony porządku na granicy” z Serbią oka-
zały się skuteczne.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 60 2019-09-17 14:29:10

KARTA PRACY 3.7. GRUPY AUTOCHTONICZNE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE
ZADANIE 1.
Dokonaj analizy struktury demograficznej, społecznej i ekonomicznej mieszkańców Australii. Rozstrzygnij,
czy autorki artykułu o jej rdzennych mieszkańcach mają rację, pisząc o określeniu, jakie ich zdaniem najlepiej
oddaje obecną sytuację Aborygenów i mieszkańców Wysp Cieśniny Torresa. Swoją odpowiedź uzasadnij.
Znamienne jest, jak w etnologii zmieniało się określenie takich jak Aborygeni grup. Początkowo mówiono
o „ludach barbarzyńskich” i „ludach natury”, później pojawiło się pojęcie „ludy pierwotne”. Współcześnie
używa się terminów „społeczeństwa proste”, „społeczności przedindustrialne” lub „społeczności marginalne”
[…]. Niestety chyba właśnie to ostatnie określenie najlepiej oddaje sytuację, w której znajdują się obecnie
Aborygeni.
Podstawowe wskaźniki społeczne – Aborygeni i mieszkańcy Wysp Cieśniny Torresa, a średnie dla pozostałej
populacji Australii w 2002 r.
Wyszczególnienie Aborygeni Pozostali

kobiety 64,8 82,0
Przeciętne trwanie życia w latach
mężczyźni 59,4 77,0
Przeciętne tygodniowe dochody brutto gospodarstwa domowego
394 665
(dol. austr.)
Doświadczenie przynajmniej jednego stresora1 w ostatnim roku (%) 82,6 57,3
Brak możliwości lub utrudnienia w dojazdach do wybranych miejsc (%) 11,6 3,6
Dostęp do Internetu w domu w ciągu ostatnich 12 miesięcy (%) 30,4 57,9
Posiadanie domu na własność bez obciążenia hipotecznego (%) 10,0 38,5
Ofiary przemocy w ciągu ostatniego roku (%) 19,5 8,9
Wykształcenie licencjackie lub wyższe (%) 3,7 16,9
Korzystający z rent lub zasiłków (%) 51,7 27,1
Wskaźnik bezrobocia (%) 18,1 5,6
Liczba samobójstw na 100 000 ludności od 12 do 36 od 11 do 16
1
Stresor oznacza np. śmierć bliskiej osoby, kłopoty ze znalezieniem pracy, poważną chorobę.
Źródło: A. Janiszewska, E. Klima, Ludność rdzenna – Aborygeni australijscy, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Geographica
Socio-Oeconomica”, nr 9/2008, s. 85–86.
Rozstrzygnięcie – .........................................................................................................................................................................................
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.7. GRUPY AUTOCHTONICZNE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE 61
N7119_book.indb 61 2019-09-17 14:29:10

ZADANIE 2.
Przeczytaj tekst, a następnie wykonaj polecenia.
Jednym z najbardziej znanych dzieł australijskiej kultury masowej jest piosenka Beds Are Burning grupy
Midnight Oil, przejmujący protest przeciwko wieloletnim represjom, jakim poddawano w Australii rdzenną
ludność. Zespół napisał ją w 1987 r., a wtedy o mrocznych stronach australijskiej historii nie mówiło się jeszcze
głośno. Tekst utworu odnosi się do gehenny, którą przeszło aborygeńskie plemię Pintupi. Była to jedna z ostat-
nich grup etnicznych zamieszkujących pustynie na australijskim Terytorium Północnym. W latach 50. zostali
wysiedleni ze swojej ziemi, aby zrobić miejsce na wojskowy poligon. Nieprzystosowani do życia w cywilizacji
cierpieli na różne choroby, takie jak żółtaczka i zapalenie opon mózgowych, które zabiły jedną szóstą ich po-
pulacji. Za zabraną przez rząd ziemię nie dostali ani centa odszkodowania. Ostatnich dziewięcioro Pintupich
[„zaginiony szczep”] odnaleziono na pustyni w 1984 r.
W historii przeboju Midnight Oil jak w lustrze odbija się kwestia stosunku białej większości do rdzennych
mieszkańców antypodów. W 2000 r. o Beds Are Burning znów mówił cały świat. Sydney gościło igrzyska olim-
pijskie, a Midnight Oil mieli zagrać na ceremonii zamknięcia. […] Dostali zakaz wygłaszania politycznych
deklaracji, mimo tego muzycy wystąpili przed ponad stutysięczną publicznością na stadionie olimpijskim (oraz
przed miliardem telewidzów) ubrani w czarne stroje z napisem „Sorry”.
W czasie [Olimpiady w Sydney] […] znów na tapecie znalazła się kwestia traktowania Aborygenów. Stało
się tak za sprawą fenomenalnej biegaczki Cathy Freeman. 25 września 2000 r., wśród nieprawdopodobnej
wrzawy ponad 112-tysięcznej publiczności, zdobyła ona złoty medal w biegu na 400 m. […] – To była nieza-
pomniana minuta, podczas której wszyscy wstrzymaliśmy oddech – pisał największy australijski dziennik „The
Sydney Morning Herald”. – W przyszłości każdy z nas będzie pamiętać dzień 25 września 2000 r. i co wtedy
zrobiła dla nas Cathy Freeman, nawet jeśli nie było nas wtedy na Stadionie Olimpijskim – podsumowała wyczyn
Aborygenki gazeta. Po zwycięstwie, podczas rundy honorowej, biegła z dwoma flagami: oficjalną australijską
oraz nieoficjalną, którą posługują się rdzenni mieszkańcy. To nie był pusty gest – babcia biegaczki pochodziła
ze „skradzionego pokolenia”1 i ją też odebrano rodzicom. – Nigdy nie będę mogła poznać części mojej rodziny
i jej historii – podkreślała biegaczka. […] W debacie publicznej pojawił się postulat przeproszenia rdzennej
ludności, jednak ówczesny premier Australii, konserwatysta John Howard, odmówił złożenia przeprosin. […]
Na oficjalne przeprosiny Aborygeni czekali jeszcze osiem lat. Na gest zdobył się dopiero następca Howarda,
Kevin Rudd.
1
„ Skradzione pokolenia” – termin, który odnosi się do dzieci rdzennych mieszkańców Australii, które w latach 1910–1970 dobrowol-
nie bądź pod przymusem odbierano rodzicom.
Źródło: H. Orzechowski, Po ciemnej stronie słońca, „Dziennik Gazeta Prawna”, 14 października 2017.
ZADANIE 2.1.
Na podstawie obu historii przytoczonych w tekście źródłowym wymień trzy elementy polityki australijskich
władz wobec Aborygenów.
1) .........................................................................................................................................................................................................................
2) .........................................................................................................................................................................................................................
3) .........................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.2.
Oceń, czy gesty artystów, sportowców i polityków, o których pisze autor artykułu, mogą pomóc w poprawieniu
relacji między rdzenną i napływową ludnością Australii.
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 62 2019-09-17 14:29:10

KARTA PRACY 3.8. KONFLIKTY SPOŁECZNE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE
ZADANIE 1.
Uporządkuj chronologicznie wydarzenia, które miały miejsce na Bałkanach pod koniec XX wieku. Umieść na
osi czasu litery, którymi oznaczono te wydarzenia.
lata
1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000
„Kocioł bałkański” pod koniec XX wieku
Wymordowanie przez Serbów prawie 8 tys. bośniackich chłopców i mężczyzn w Srebrenicy, uważane
A.
za największe ludobójstwo w Europie po II wojnie światowej.
Bombardowanie Jugosławii przez siły NATO w obronie kosowskich Albańczyków po bezskutecznych

B.
negocjacjach międzynarodowych i misjach ONZ i OBWE.
Podpisanie układu w Dayton. Uznanie niepodległości Bośni i Hercegowiny i jej podział na części
C.
etniczne: serbską i muzułmańsko-chorwacką.
Dziesięciodniowa wojna słoweńsko-serbska zakończona zwycięstwem Słowenii i uznaniem jej niepod-
D.
ległości przez Serbię.
E. Utworzenie Federalnej Republiki Jugosławii (tzw. nowej Jugosławii) złożonej z Serbii i Czarnogóry.
ZADANIE 2.
Przeanalizuj rysunek satyryczny, a następnie wykonaj polecenia.
AUT DEM
TE
OKRACJA
Rys. Clay Bennett, http://editorialcartoonists.com/cartoon/display.cfm/95363/ (dostęp: 01.08.2019).
ZADANIE 2.1.
Wyjaśnij, na jaki problem występujący w państwach muzułmańskich zwraca uwagę autor rysunku satyryczne-
go. W swojej odpowiedzi odwołaj się do elementów rysunku.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.8. KONFLIKTY SPOŁECZNE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE 63
N7119_book.indb 63 2019-09-17 14:29:11

ZADANIE 2.2.
Napisz, jak nazwano protesty społeczne i konflikty zbrojne, które ogarnęły kraje arabskie w latach 2010–2012.
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 3.
Przedstawionym w tabeli konfliktom przyporządkuj miejsca: Ferguson, Gaza, Ayotzinapa.
Konflikty Miejsca
W sierpniu 2014 roku 18-letni czarnoskóry mężczyzna został śmiertelnie po-
strzelony przez białego policjanta, który twierdził, że został zaatakowany przez
ofiarę. Ponieważ jednak mężczyzna nie miał wcześniej konfliktów z prawem
1.
ani nie był uzbrojony, czarnoskóra społeczność miasta uznała, że stał się ofiarą
rasizmu policjanta. W mieście doszło do protestów, które zmieniły się w za-
mieszki połączone z aktami wandalizmu.
We wrześniu 2014 roku tysiące demonstrantów wyszło na ulice całego kraju
w reakcji na zniknięcie i domniemane morderstwo 43 studentów w mieście
Iguala. Według doniesień studenci zostali uprowadzeni przez władze 26 wrze-
2.
śnia podczas zbiórki pieniędzy oraz demonstracji przeciwko cięciom budżeto-
wym na ich uczelni. Wcześniej policja z Iguala otworzyła ogień do autobusu,
którym przemieszczali się studenci, zabijając 6 z nich.
W grudniu 1987 roku w obozie dla uchodźców Dżabalija kierowca wojskowej
ciężarówki stracił kontrolę nad pojazdem, doprowadzając do śmierci czterech
osób. W obozie i przy przejściu granicznym Eretz wybuchły zamieszki, podczas
3.
których żołnierze zastrzelili 18-letniego mężczyznę. Wywołało to gniew miej-
scowej ludności, który szybko rozprzestrzenił się na inne okupowane tereny.
Rozpoczęło się trwające 4 lata powstanie.
Źródło: Opracowanie własne.
ZADANIE 4.
B
E
C D
0 2000 km
Wypisz litery, którymi na mapie zaznaczono państwa uczestniczące w konflikcie. Podaj nazwy tych państw.
1) .........................................................................................................................................................................................................................
2) .........................................................................................................................................................................................................................
3) .........................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 64 2019-09-17 14:29:11

KARTA PRACY 3.9. KARTA PRACY POWTÓRZENIOWA
ZADANIE 1.
Na podstawie wykresu oceń prawdziwość poniższych zdań. Wpisz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli jest
fałszywe.
Gdybyśmy mieli kogoś uznać za Polaka, to co byłoby Pana(i) zdaniem ważne, a co mniej ważne?
(odpowiedzi bardzo ważne + raczej ważne)
Znajomość języka Poczucie, że jest się Znajomość kultury Posiadanie obywatelstwa

polskiego Polakiem i historii Polski polskiego
91% 94% 95% 92% 95% 95% 94% 91% 79% 86% 86% 88% 82% 84% 81% 87%
+2 +6
–3 –3
1988 1998 2008 2018 1988 1998 2008 2018 1988 1998 2008 2018 1988 1998 2008 2018
Przestrzeganie Posiadanie przynajmniej jednego Mieszkanie na stałe Urodzenie się

polskich obyczajów z rodziców narodowości polskiej w Polsce w Polsce
78% 82% 79% 87% 81% 79% 79% 84% 66% 70% 69% 75% 63% 63% 59% 74%
+8 +5 +6 +15
1988 1998 2008 2018 1988 1998 2008 2018 1988 1998 2008 2018 1988 1998 2008 2018
Szczególne zasługi Wiara

dla Polski katolicka
52% 53% 45% 60% 45% 45% 43% 58%
+15 +15
1988 1998 2008 2018 1988 1998 2008 2018
Źródło: Społeczne kryteria polskości, Komunikat z badań Kantar Public, Warszawa, listopad 2018 r.
Zdanie P/F
W 1988 roku najwyższą pozycję wśród społecznych kryteriów polskości zajmowały trzy kryteria
1.
kulturowe.
W 2018 roku odnotowano znaczący wzrost wskazań kryteriów, które 30 lat wcześniej miały
2.
najniższe wartości.
Po 30 latach od pierwszego badania jedynie kryterium związane ze znajomością języka znala-
3.
zło się wyżej niż w 1988 roku.
Przez 30 lat najmniejsze znaczenie wśród kryteriów polskości miało kryterium wiary, mimo
4.
istnienia stereotypu „Polaka katolika”.
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.9. KARTA PRACY POWTÓRZENIOWA 65
N7119_book.indb 65 2019-09-17 14:29:12

ZADANIE 2.
Przeczytaj tekst źródłowy, a następnie wykonaj polecenia.
W roku 1999 nastąpił podział Terytoriów Północno-Zachodnich i w ich wschodniej części utworzone zostało
Terytorium Nunavut, co w języku inukitut oznacza „nasza ziemia”, obejmujące północno-zachodnie obszary
kontynentu przylegające do Zatoki Hudsona z pasem wzdłuż północnego wybrzeża i większą część […] wysp
w Arktyce. […] 15 stycznia 1999 roku odbyły się wybory do zgromadzenia ustawodawczego (Nunavut Meliga-
liurvia), które powołało pierwszy rząd (Kavamat). Inaugurację jego pracy w dniu 1 kwietnia 1999 roku przyj-
muje się za datę powstania odrębnego Terytorium Nunavut, którego stolicą zostało Iqaluit na Ziemi Bafina.
Wyodrębnienie nowego podmiotu federacji, na którym dominuje ludność inuicka stanowiąca około 85%
ogółu mieszkańców, obejmującego 21% ogółu obszaru [kraju] […], pomimo bardzo niewielkiej liczby ludności
i ekstremalnych warunków klimatycznych pozwoliło Inuitom poczuć się gospodarzami na własnych teryto-
riach. […] Zgodnie z ustawą o Nunavut w zakresie kompetencji terytorium znajdują się między innymi tak
ważne dla przetrwania i rozwoju odrębności sprawy, jak zachowanie, wykorzystanie i promocja języka inukitut,
edukacja i szkolnictwo […]. […] Razem z wcześniej uzyskanymi uprawnieniami do zarządzania zasobami dzi-
kiej zwierzyny oraz połowami pozwoliło to na poddanie ziemi i jej wykorzystania nadzorowi ze strony Inuitów,
którzy mają pozycję dominującą w Nunavut.
Źródło: G. Bonusiak, Proces odrodzenia praw amerykańskich ludów rdzennych na przykładzie „prawa do ziemi” kanadyjskich Inuitów,
„Studia Humanistyczne AGH”, t. 13/2, 2014, s. 97–98.
[…] Na Grenlandii zamieszkuje obecnie około 57 000 mieszkańców, z czego około 50 000 stanowią Inuici.
Na wyspie tej procesy prowadzące do autonomii politycznej następowały wcześniej niż w innych obszarach
zamieszkiwanych przez populacje tubylcze. Równocześnie przykład Grenlandii jest stawiany często jako mo-
del dla innych mniejszości tubylczych. Prawo lokalne (Home Rule) wprowadzono tam 1 maja 1979 roku. Jego
istotą było przeniesienie kompetencji w zakresie zarządzania sprawami publicznymi na nowo powołane wła-
dze grenlandzkie. Począwszy od tego roku, większość sfer funkcjonowania społeczeństwa grenlandzkiego (ta-
kich jak system edukacji, system gospodarczy – w szczególności połowy ryb i handel, system ochrony zdrowia,
lokalny system polityczny, a także sfera infrastruktury) przeszło pod jurysdykcję władz lokalnych. Grenlandzki
model zarządzania oparty został na wcześniej funkcjonujących koncepcjach prawnych (np. lokalnym prawie
Wysp Owczych). […] Lokalny system polityczny opiera się na 31-osobowym parlamencie wybierającym lokal-
ny rząd (Inatsisartut), na czele którego staje premier. Parlament powoływany jest w wyborach powszechnych
na cztery lata.
Źródło: T. Gmerek, Edukacja, język, tożsamość etniczna Inuitów na Grenlandii, „Studia Edukacyjne”, nr 29/2013, s. 103–104.
ZADANIE 2.1.
Podaj nazwy państw, których władze u schyłku XX wieku doprowadziły do nadania autonomii obszarom zdo-
minowanym przez Inuitów (Eskimosów).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.2.
Wymień trzy podobieństwa między opisanymi w tekstach źródłowych modelami ułożenia relacji między wła-
dza centralną tych państw a ludnością autochtoniczną.
1) .........................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
2) .........................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
3) .........................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 66 2019-09-17 14:29:12

ZADANIE 3.
Przeanalizuj dane źródłowe, a następnie wykonaj polecenia.
Wskazania respondentów według terminów

badań
Jak Pan(i) sądzi, czy cudzoziemcom powinno się
pozwolić na podjęcie pracy w Polsce? 1999 2004 2010 2016
w procentach
Tak, powinno się im pozwolić na podjęcie każdej pracy 18 31 50 55
Tak, ale jedynie niektórych rodzajów pracy 46 42 31 30
W ogóle nie powinno się im pozwalać pracować w Polsce 31 22 14 10
Trudno powiedzieć 5 5 5 5
Źródło: Praca obcokrajowców w Polsce, Komunikat z badań CBOS, grudzień 2016 r.
Czy zna Pan(i) osobiście jakiegoś cudzoziemca mieszkającego w Polsce?

25%
1999 74%
1%
30%
2004 69%
1%
26%
2010 74%
Tak
0%
Nie
33%
2016 66% Trudno powiedzieć
1%
Źródło: Praca obcokrajowców w Polsce, Komunikat z badań CBOS, grudzień 2016 r.
ZADANIE 3.1.
Z przytoczonych wyników badania opinii publicznej wynika, że wzrost odsetka respondentów, którzy dekla-
rowali, że znają osobiście jakiegoś cudzoziemca mieszkającego w Polsce, pokrywa się w czasie ze wzrostem:
A. odsetka osób, którym trudno było powiedzieć cokolwiek na temat tego, czy cudzoziemcom powinno się
pozwalać na podejmowanie pracy w Polsce;
B. przekonania, że powinni mieć prawo do wykonywania niektórych rodzajów pracy;
C. akceptacji dla umożliwienia im podejmowania każdej pracy w Polsce;
D. przychylności dla zakazu podejmowania przez nich pracy w Polsce.
ZADANIE 3.2.
Określ dwie tendencje zmian stosunku respondentów do możliwości podejmowania pracy przez cudzoziem-
ców w Polsce w latach 1999–2016. W odpowiedzi wykorzystaj dane z tabeli.
1) .........................................................................................................................................................................................................................
2) .........................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 67 2019-09-17 14:29:12

ZADANIE 4.
Przeanalizuj dane zawarte w tabeli, a następnie wykonaj polecenia.
Wyznawcy głównych religii i wyznań w Szwajcarii 1970–2015 (w procentach)
Religia/wyznanie 1970 1980 1990 2000 2015

rzymsko-katolicki 49,4 47,6 46,2 41,8 36,5
ewangelicko-reformowany 46,4 43,9 38,5 33,0 24,4
islam 0,3 0,9 2,2 4,3 5,2
pozostałe kościoły protestanckie 1,1 0,9 1,9 1,9 2,9
kościoły prawosławne 0,3 0,6 1,0 1,8 2,4
judaizm 0,3 0,3 0,3 0,3 0,3
świadkowie Jehowy 0,2 0,2 0,3 0,3 b.d.
brak wskazania przynależności 1,1 3,8 7,4 11,1 25,0
Źródło: Bundesamt für Statistik (BFS), https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/bevoelkerung/sprachen-religionen.html

(dostęp: 20.06.2019).
ZADANIE 4.1.
Napisz, na czym polegała różnica w stosunku do mniejszości muzułmańskiej w Szwajcarii między jej obywate-
lami a przedstawicielami zasiadającymi w szwajcarskim parlamencie.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 4.2.
Wyjaśnij, czy obawy Szwajcarów, które uzewnętrzniły się w inicjatywie „Stop minaretom” oraz wynikom refe-
rendum z 2009 roku znajdują uzasadnienie w zmianach struktury wyznaniowej Szwajcarii po 1970 roku.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 68 2019-09-17 14:29:12

DZIAŁ IV. KULTURA
KARTA PRACY 4.1. KULTURA WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA
ZADANIE 1.
Na podstawie poniższego tekstu wyjaśnij, dlaczego nie można wymiennie używać określeń „edukacja kulturo-
wa” i „edukacja kulturalna”.
Nasza propozycja rozumienia edukacji kulturowej zrywa z rozumieniem kultury jako pewnego niezmien-
nego, monolitycznego i dającego się hierarchicznie uporządkować systemu aksjologicznego. Zakładamy, że
wszystkie jednostki i grupy posiadają swoją kulturę, żyją w jakiejś kulturze, uczestniczą w niej i tworzą ją. Że
zamiast jednego, istnieje wiele zróżnicowanych porządków kulturowych. Interesuje nas egalitarne1, demokra-
tyczne, a nie wartościujące rozumienie kultury. Edukator kultury, podobnie jak animator, nie powinien za-
kładać, że jednostki, z którymi pracuje, to plemiona „dzikusów”, z których w procesie edukacji należy uczynić
„ludzi kulturalnych”. Edukacja kulturowa nie jest zatem formą „ukulturalnienia” jednostek i grup. Dlatego
też rozumiemy ją jako formę krytycznej praktyki kulturowej, opartej na świadomości, że pojęcie kultury może
służyć także do pogłębiania wykluczenia społecznego, marginalizacji, może utrwalać nierówności, niesprawie-
dliwość, nietolerancję. W tym sensie pojęcie kultury może być potężnym narzędziem w kształtowaniu porząd-
ku społeczno-politycznego.
Źródło: http://cpe.poznan.pl/dictionary/edukacja-kulturowa/ (dostęp: 14.06.2019).
1
egalitarny – dążący do równości praw, do zrównania
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.
Na podstawie poniższych wykresów rozstrzygnij, czy stopień komercjalizacji kultury w badanych regionach
ma wpływ na wysokość zainteresowania turystów przybywających do tych regionów. Swoje zdanie uzasadnij.
„Konsumpcja” kultury ludowej przez turystów obszarów Komercjalizacja twórczości ludowej twórców ludowych
badań – zestawienie cech komercyjnych (w procentach) – zestawienie cech komercyjnych (w procentach)
Kultura ludowa
– motyw przyjazdu Nabycie umiejętności
w celach turystycznych
100 Kultura
ludowa 100
80 jest jedną 80
Potencjalne 60 z największych Tworzenie
zainteresowanie atrakcji 60 form
kulturą 40 turystycznych „nowoczesnych”
ludową regionu Kontakt 40 odpowiadających
20 z turystami
20 potrzebom
0 turystów
0
Zainteresowanie Wiedza
zakupem o kulturze
pamiątek ludowej
regionalnych regionu
przed przyjazdem
Tworzenie w celu Tworzenie na sprzedaż
Kontakt z kulturą ludową promocji regionu dla turystów
podczas pobytu
Region: kartuski włodawski podhalański
Źródło: J. Mokras-Grabowska, Komercjalizacja kultury ludowej pod wpływem turystyki. Wybrane przykłady w Polsce, s. 219, http://
dspace.uni.lodz.pl:8080/xmlui/bitstream/handle/11089/23073/207-223%20Mokras-Grabowska.pdf?sequence=1&isAllowed=y
(dostęp: 11.06.2019).
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 4.1. KULTURA WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA 69
N7119_book.indb 69 2019-09-17 14:29:13

Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 3.
Wyjaśnij, w jaki sposób współczesna kultura elitarna stara się wykorzystać obecne umasowienie kultury.
Dziś to rozróżnienie na kulturę popularną i wysoką jeszcze funkcjonuje?
– W wielu krajach jest bardzo widoczne. A w Polsce? Czy ja wiem? Nawet najbardziej elitarny pisarz chce
się sprzedać. Nawet najwybitniejsi autorzy mają w swoich książkach wpływy popularne. Bawią się motywami
z popkultury, wykorzystują je, przedrzeźniają kulturę masową.
Popkultura służy więc kulturze wysokiej?
– Powiedziałbym, że raczej kultura wysoka już od czasów Duchampa i – jeszcze silniej – Warhola weszła
w nierozerwalny związek z kulturą masową. Kultura wysoka dzięki tej masowej stara się być atrakcyjna.
Źródło: Michał Witkowski: Wszystko jest kulturą, Rozmowa Maxa Fuzowskiego z Michałem Witkowskim, https://www.newsweek.pl/
michal-witkowski-wszystko-jest-kultura/k27ct3f (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 4.
Określ, czy istnieje zależność między odczuwaniem dumy narodowej przez respondentów a ich sympatią do
muzyki disco polo. Wypowiedź poprzyj danymi z tabeli.
Czy i jak często zdarza się, że odczuwa Pan(i) dumę z tego, że jest
Pan(i) Polakiem/Polką?
Czy lubi Pan(i) muzykę
disco polo? Bardzo często Dość często Bardzo rzadko lub wcale
W procentach
Bardzo lubię 39 42 19
Raczej lubię 26 48 26
Raczej nie lubię 23 50 27
Bardzo nie lubię 17 43 40
Źródło: Popularność muzyki disco polo, Komunikat z badań CBOS, 104/2018, www.cbos.pl (dostęp: 12.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
70 Wiedza o społeczeństwie. DZIAŁ IV. KULTURA
N7119_book.indb 70 2019-09-17 14:29:13

KARTA PRACY 4.2. RELIGIA JAKO RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNO-KULTUROWA
ZADANIE 1.
Na podstawie tekstu rozstrzygnij, czy desakralizacja to pojęcie związane z sacrum czy z profanum.
Bazę dla sekularyzacji stanowi przymiotnik saecularis ‘świecki’. Pochodzi on z kolei od saeculum ‘wiek, stu-
lecie’, znanego z liturgicznej formuły in saecula saeculorum ‘na wieki wieków’. To skojarzenie, znane wiernym
pamiętającym mszę łacińską […].
„Sakralizacja” natomiast pochodzi od terminu sacer, sacrum (święta, poświęcona rzecz, oddana na użytek
religijny) i polega na oddzielaniu czegoś od użytku świeckiego i przenoszeniu w sferę […] religijną. Desakra-
lizacja natomiast oznaczałaby proces odwrotny – polegający na przywracaniu osobom i rzeczom ich właściwej,
związanej z ich naturą, wartości i funkcji.
Źródło: N. Moćko, „Anielsko cierpliwy i piekielnie inteligentny”: o intensyfikacji w profanum za pomocą sacrum, s. 37, 39, http://
bazhum.muzhp.pl/media//files/Linguarum_Silva/Linguarum_Silva-r2012-t1/Linguarum_Silva-r2012-t1-s37-54/Linguarum_Si-
lva-r2012-t1-s37-54.pdf (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.
Na podstawie poniższego tekstu wyjaśnij, dlaczego sekty są określane jako grupy destrukcyjne.
Za sekty […] należy uznać grupy, które:
– Mają charakter totalny. Liderzy grupy przypisują sobie absolutny autorytet i prawo ingerowania we wszyst-
kie dziedziny życia swoich członków, nawet te najbardziej intymne.
– Pozyskują nowych członków, uciekając się do najróżniejszych podstępów i kłamstw, zatajając istotne infor-
macje o działaniu grupy, jej celach i doktrynie.
– Uzależniają uczestników psychicznie i ekonomicznie za pomocą technik (psycho)manipulacji – wywierają
niekorzystny wpływ na rozwój psychiczny adepta i jego relacje społeczne (np.: zerwanie więzi z najbliższymi,
porzucenie pracy lub studiów).
– Posiadają charakter kultowy w szerokim rozumieniu, niekoniecznie religijnym. Może to być kult osoby, ener-
gii, zdrowia, pieniędzy, sukcesu itp.
– Wytwarzają ostry podział rzeczywistości na to co „dobre”, czyli związane z grupą i „zagrażające”, odnoszące
się do świata zewnętrznego (biało-czarna wizja rzeczywistości).
– Wpajają swoim członkom przekonanie o elitarności ruchu i niechęć do dialogu światopoglądowego.
Źródło: Jak rozpoznać, że ktoś z bliskich znajduje się pod wpływem sekty?, http://www.policja.pl/pol/aktualnosci/160539,Jak-rozpoznac-
ze-ktos-z-bliskich-znajduje-sie-pod-wplywem-sekty.html (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 3.
Podaj nazwę funkcji religii, do której odnosi się poniższy tekst.
Wiara w boga dodaje w życiu sił. […] Religia określa zasady, według których powinniśmy żyć, aby osiągnąć
życie wieczne. Wiara sprawia, że cenimy sobie wartości takie jak miłość, przyjaźń, dobro czy szacunek dla
drugiego człowieka. […]
Duchowość ludzka kształtuje się właśnie przez wiarę. […] Żyjemy według określonych przez religię zasad
i wyznajemy określone wartości, aby po śmierci otrzymać nagrodę.
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 4.2. RELIGIA JAKO RZECZYWISTOŚĆ SPOŁECZNO-KULTUROWA 71
N7119_book.indb 71 2019-09-17 14:29:13

Jedni wierzą w reinkarnację i liczą, że będą mieli szansę być kimś lepszym w następnym życiu, inni pragną życia
wiecznego i chcą się uchronić przed potępieniem i karą piekła. Ludzie wierzący pracują przez całe życie na to,
co ich czeka po śmierci.
Źródło: E. Janowska, Po co człowiekowi religia?, https://polki.pl/zdrowie/psychologia,po-co-czlowiekowi-religia,10400514,artykul.
html (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 4.
Zaznacz właściwe dokończenie zdań.
1. Poniższa ilustracja to dzieło sztuki odnoszące się do:

A. judaizmu
B. buddyzmu
C. hinduizmu
D. konfucjanizmu
2. Święta księga religii, z którą związana jest ilustracja to:

A. Tora
B. Sutra
C. Mahabharata
D. Dialogi konfucjańskie
ZADANIE 5.
Rozstrzygnij, czy istnieje zależność między deklaracją wiary respondentów a ich udziałem w praktykach reli-
gijnych. Wypowiedź poprzyj danymi z obu źródeł.
Deklaracje wiary Deklaracje praktyk religijnych
100 100
90 90
84
80 80
70 70
60 60
50 50 49
%
40 40 38
30 30
20 20
10 8 10 13
0 8 0
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
2001
2002
2003
2004
2005
2006
2007
2008
2009
2010
2011
2012
2013
2014
2015
2016
2017
2018
Głęboko Wierzący Niewierzący Praktykujący Praktykujący Niepraktykujący

wierzący regularnie nieregularnie
Źródło: Religijność Polaków i ocena sytuacji Kościoła katolickiego, Komunikat z badań CBOS, 147/2018,
www.cbos.pl (dostęp: 14.06.2019).
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 72 2019-09-17 14:29:14

KARTA PRACY 4.3. OBRZĘDOWOŚĆ W POLSKIEJ KULTURZE WSPÓŁCZESNEJ
ZADANIE 1.
Wyjaśnij, jak poniższy tekst uzasadnia znaczenie tradycji dla narodu.
Głos o polskiej tradycji usłyszeliśmy od znanego reżysera zwłaszcza filmów komediowych, Stanisława Barei
w znanym filmie z 1981 r., pt. Miś, w którym wyjątkowo trafnie ocenił ustami aktorów próby wprowadzania
w Polsce Ludowej nowych, świeckich tradycji. By było nowocześnie i wbrew tradycji, ojciec nadał swojej córce
imię Tradycja. Węglarz, jeden z aktorów mówi: „Ona nie może się tak nazywać. Tradycja!”. „Dlaczego niby?”
pyta jej ojciec. W odpowiedzi słyszy: „Pytasz, dlaczego? No bo tradycją nazwać niczego nie możesz. I nie mo-
żesz uchwałą specjalną zarządzić, ani jej ustanowić. Kto inaczej sądzi, świeci jak zgasła świeczka na słonecz-
nym dworzu! Tradycja to dąb, który tysiąc lat rósł w górę. Niech nikt kiełka małego z dębem nie przymierza!
Tradycja naszych dziejów jest warownym murem. To jest właśnie kolęda, świąteczna wieczerza, to jest ludu
śpiewanie, to jest ojców mowa, to jest nasza historia, której się nie zmieni. A to co dokoła powstaje od nowa,
to jest nasza codzienność, w której my żyjemy”.
Źródło: https://gazetakrakowska.pl/czy-warto-szanowac-tradycje/ar/925639 (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.
Zapisz, którym numerem oznaczono definicję obrzędu.
1. przyjęty w jakiejś społeczności sposób postępowania w danych okolicznościach
2. utrwalone w tradycji, często określone przepisami, czynności i praktyki o znaczeniu symbolicznym, towarzy-
szące jakiejś uroczystości
3. powszechnie przyjęty, tradycyjny sposób postępowania w pewnych okolicznościach
4. ustalona forma symbolicznych czynności, składających się na […] podniosłą uroczystość
Źródło: https://sjp.pwn.pl (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 3.
Podaj nazwę funkcji obrzędu opisaną w poniższym tekście.
Polskie wesela słyną z suto zastawionych stołów, tańców do białego rana i toastów wznoszonych za zdrowie
nowożeńców. […] Na współczesnym polskim weselu można […] zarówno wziąć udział w oczepinach, jak i zro-
bić sobie pamiątkowe zdjęcie w fotobudce.
Źródło: E. Stawikowska, Współczesne wesele […],http://trojmiasto.wyborcza.pl/trojmiasto/1,35612,17421245,Wspolczesne_wese-
le[…]_.html (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 4.
Wyjaśnij, dlaczego we współczesnym świecie często jednocześnie obserwujemy szacunek dla tradycji i odcho-
dzenie od niej.
Richard A. Peterson i Roger M. Kern są autorami pożytecznej […] koncepcji „kulturowego wszystkożercy”. Sko-
ro naszego „ja” nie określa już jedna stała, ale bez przerwy ulegamy wpływom różnych środowisk, to wykluczające
się wcześniej poglądy i postawy możliwe są obecnie do połączenia w tej samej osobie. Można zatem uczestniczyć
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 4.3. OBRZĘDOWOŚĆ W POLSKIEJ KULTURZE WSPÓŁCZESNEJ 73
N7119_book.indb 73 2019-09-17 14:29:14

w bożonarodzeniowej pasterce, spluwać przez lewe ramię na widok czarnego kota i wystrzegać się zawarcia związ-
ku małżeńskiego w maju, a ponadto brać udział w zajęciach z hatha jogi czy seansach mających na celu „otwarcie
umysłu na kosmos”. Płynna, nieokreślona, coraz mniej zrozumiała rzeczywistość w wielu z nas budzi lęk. Wszelkie
odmiany religii, związków wyznaniowych i innych form wierzenia funkcjonują jako antidotum na ten lęk.
Źródło: W. Kuligowski, W co wierzą Polacy, https://www.wprost.pl/182304/W-co-wierza-Polacy (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 5.
Jak wyglądały zapoczątkowane na przełomie 1967 i 1968 r. „świeckie chrzciny”? Zamiast księdza był urzęd-
nik, najczęściej kierownik urzędu stanu cywilnego, a zamiast rodziców chrzestnych – tzw. honorowi opiekuno-
wie dziecka. W programach ateizacji propagowanych przez lektorów szkolenia partyjnego zalecano, aby tego
typu „uroczystość” – dla podniesienia jej rangi – odbywała się w salach, w których zawierane są cywilne mał-
żeństwa. Matce i ojcu przynoszącym swoje dziecko powinni towarzyszyć członkowie związków zawodowych,
Ligi Polskich Kobiet, a także przedstawiciele rady narodowej. Oczywiście w przypadku milicjantów i esbeków
oraz wojskowych powinni być ich przełożeni, a w przypadku funkcjonariuszy partyjnych – pierwsi sekretarze
odpowiedniego szczebla komitetu. […]
Chętnych – poza MSW i MON – było niewielu, tak że z czasem władze zaczęły organizować zbiorowe uroczy-
stości nadania imion, co z konieczności powodowało większą frekwencję. Do propagowania „świeckiego chrztu”
wykorzystywano różne okazje. W znakomitej książce Łucji Marek i Moniki Bortlik-Dźwierzyńskiej Za Marksem bez
Boga. Laicyzacja życia społecznego w Polsce w latach 1945-1989 (IPN, Katowice 2015) podano, że okazją były naro-
dziny np. 65-tysięcznego obywatela Mysłowic czy trojaczków w Mikołowie w 1977 r. Zawsze okazją do ceremonii
były też rocznice istnienia PRL. USC próbowały listownie zachęcać rodziców do praktykowania nowego zwyczaju.
Zdarzały się nie tak rzadkie przypadki, że funkcjonariusze milicji, wojskowi bądź nauczyciele (tych też pod-
dawano presji) zgadzali się na ceremonię w USC, po czym w odległej najczęściej miejscowości sami bądź przy
pomocy dziadków dziecka decydowali się na jego chrzest.
Źródło: W. Świątkiewicz, Zamiast chrztu?, http://idziemy.pl/polityka/zamiast-chrztu-/ (dostęp: 14.06.2019).
ZADANIE 5.1.
Wyjaśnij, dlaczego władze PRL próbowały zastąpić obrzędowość chrześcijańską.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 5.2.
Wytłumacz, dlaczego część społeczeństwa potajemnie kultywowała stare obyczaje.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 74 2019-09-17 14:29:14

KARTA PRACY 4.4. POSTRZEGANIE INNYCH KULTUR ORAZ SUBKULTURY MŁODZIEŻOWE
ZADANIE 1.
Na podstawie poniższego tekstu podaj trzy przyczyny rozwoju etnocentryzmu.
Wielokulturowość, zróżnicowana tożsamość kulturowa wymaga tolerancji, uznania, wysiłku poznawczego
jednostek ludzkich, grup, środowiska kulturowego. Nie zawsze następuje to samoczynnie i bez oporów. […]
Z pewnością zachowanie ludzkie nie jest jedynie wynikiem procesu uczenia się i formowania nawyków
w drodze enkulturacji. Człowiek nie uwolnił się od wpływu czynników natury biologicznej i ma wrodzone,
sobie tylko właściwe wzorce zachowania zakodowane genetycznie w biologicznej strukturze. W tym przypadku
pewne wartości i zachowania […] mogą mieć silne podłoże biologiczne. Człowiek w ujęciu socjobiologii jako
nosiciel genów stara się je przekazać następnym pokoleniom, aby zapewnić ich trwałość […]. Altruizm wyższy,
przejawiany wobec osób niespokrewnionych, oparty na zasadzie wzajemności może wygasać, gdy ludzie, wo-
bec których jest przejawiany, nie chcą czy też nie mogą nam pomóc. Tak więc w kwestii tożsamości biologicznej
i społecznej człowieka socjobiologia rzuciła naukom o człowieku nowe wyzwanie. W tym kontekście działania
edukacyjne, polityka demokratyzacji są szczególnie ważne.
Źródło: J. Nikitorowicz, Typy tożsamości człowieka w społeczeństwie zróżnicowanym kulturowo, s. 52–53, http://bazhum.muzhp.pl/
media//files/Chowanna/Chowanna-r2003-t1/Chowanna-r2003-t1-s50-66/Chowanna-r2003-t1-s50-66.pdf (dostęp: 14.06.2019).
1) .........................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
2) .........................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
3) .........................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.
Rozstrzygnij, czy etnocentryzm sprzyja rozwojowi nacjonalizmu. Swoje zdanie uzasadnij, odwołując się do
tekstu.
Etnocentryzm w swojej istocie sprzyja wyolbrzymieniu różnic między grupami i przyczynia się do braku
współpracy z członkami innych grup. Powoduje też lekceważenie autorytetów wywodzących się z innych grup.
Z drugiej jednak strony przyczynia się do poczucia wspólnoty w obrębie własnej grupy społecznej oraz ak-
ceptacji wywodzących się z niej autorytetów. W skrajnych przypadkach etnocentryzm przejawia się w postaci
dystansu społecznego, nienawiści do określonych nacji, braku zaufania do obcych oraz obwinianiu ich za nie-
powodzenia własnej grupy. Jest on również silnie związany z postrzeganym zagrożeniem mającym korzenie
w zagraniczności.
Źródło: A. Figiel, Etnocentryzm konsumencki. Produkty krajowe czy zagraniczne, Warszawa 2004, s. 18.
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 4.4. POSTRZEGANIE INNYCH KULTUR ORAZ SUBKULTURY MŁODZIEŻOWE 75
N7119_book.indb 75 2019-09-17 14:29:14

ZADANIE 3.
Na podstawie poniższego tekstu wyjaśnij, kiedy wielokulturowość może stać się niebezpieczna dla bezkonflik-
towego funkcjonowania państwa demokratycznego.
Jaka jest rola państwa w tworzeniu wielokulturowego społeczeństwa? Do tego zagadnienia odnosi się Adam
Rosół w rozdziale „Perspektywy wielokulturowości w demokratycznym państwie narodowym”. Według autora
siła i stabilność państwa nie jest gwarantem pokoju wewnątrz kraju. Uważa on, iż zawsze będą istniały kultury
egzystujące koło siebie w warunkach pokojowych (szczególnie kiedy przybysze są czynni zawodowo i nie do-
magają się obywatelstwa), zaś inne nie będą w stanie utrzymać stanu harmonijnego współżycia. Należy jednak
pamiętać, że nieuniknione będą konflikty o natężeniu nieznacznym, szczególnie wpływ na ich zaostrzenie ma
to, jak przebiegała dotychczasowa egzystencja oraz proporcje liczebne mniejszości versus grupa dominująca.
Źródło: Wielokulturowość: konflikt czy koegzystencja?, red. A. Śliz, M.S. Szczepański, Warszawa 2011, s. 90–91, http://naukowy-prze-
glad-dziennikarski.org/nr/2016.1/07.%20Diana%20Rutkowska.pdf (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 4.
Na podstawie poniższego tekstu wyjaśnij, dlaczego hipisi są uważani za przedstawicieli kontrkultury.
Hipisi […] młodzieżowy ruch społeczny […].
Pojawił się w USA w połowie lat 60. XX w. i skupiał nonkonformistyczną, zbuntowaną przeciw państwu i sys-
temowi społecznemu część młodzieży. Hipisi odrzucali wzory kultury konsumpcyjnej, normy społeczne oparte
na rywalizacji i wartościach materialnych, a także podstawowe instytucje życia społecznego, jak rodzina, ofi-
cjalne Kościoły, tradycyjna szkoła. Na szczycie hierarchii wartości aprobowanych przez hipisów znajdowała
się wolność rozumiana jako brak ograniczeń narzucanych przez społeczeństwo i system polityczny oraz miłość
pojmowana zarówno w sensie ewangelicznym, jak i erotycznym. W ideologii hipisów ważne miejsce zajmował
skrajny pacyfizm (dlatego protest przeciw wojnie w Wietnamie oraz wszelkim przejawom militaryzmu), a tak-
że afirmacja swobody obyczajowej. Wolność hipisi manifestowali w różny sposób, także poprzez swój wygląd
i strój (luźna odzież jaskrawo kolorowa lub w „barwach ziemi”, długie włosy, brody, opaski na włosach). Zdy-
stansowanie się wobec systemu społecznego znajdowało radykalny wyraz w tworzeniu komun zastępujących
rodzinę lub, w większej skali, lokalną, sąsiedzką społeczność.
Źródło: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/hipisi;3911846.html (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 76 2019-09-17 14:29:15

KARTA PRACY 4.5. ZRÓŻNICOWANIE PSYCHOKULTUROWE ŚWIATA
ZADANIE 1.
Rozstrzygnij, czy oba teksty odnoszą się do tej samej koncepcji etycznej. Swoje zdanie uzasadnij.
Stanowisko w etyce uznające wypełnienie obowiązku za jedyny cel słusznego moralnie postępowania (Kant);
surowe bezwzględne wypełnianie norm moralnych.
Źródło: http://filozofia.wyklady.org/wyklad/608_filozofia-slownik-pojec_strona-4.html (dostęp: 14.06.2019).
Nie widać na razie, by w Polsce drastycznie spadała liczba zawieranych małżeństw, ale to w dużej mierze
kwestia tego, że w dorosłe życie wchodzi właśnie demograficzny wyż. Tyle że to już ostatni wyż. Socjologowie
dostrzegają rosnącą popularność związków niemałżeńskich, choć nikt ich jeszcze w Polsce dokładnie nie poli-
czył i nie zanalizował procentowo. Ale mało kto ma wątpliwości, że będzie ona rosła nadal.
Źródło: J. Podgórska, Młodzi wolą wolne związki, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1508360,1,mlodzi-wola-
-wolne-zwiazki.read?backTo=https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczenstwo/1508452,1,polskie-wartosci.read (dostęp:
14.06.2019).
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.
Na podstawie poniższego tekstu wyjaśnij pojęcie „podwójna moralność”.
Pierwszy zespół wzorów i standardów zaliczanych do moralności skupia się wokół pojęcia „porządnego czło-
wieka”, które to pojęcie wydaje się łączyć pewne konformizmy wobec obyczajowych norm i wzorów grupowych
z normami altruizmu, pomocy innym i wrażliwości na sprawy innych ludzi. […]
Ciekawe jest natomiast, iż sfera wartości moralnych reguluje jedynie stosunki między ludźmi jako osobami
– nie obejmując – poza zawodami o wysokim etosie – sposobu pełnienia ról zawodowych. Można być „porząd-
nym człowiekiem” będąc zarazem bezwartościowym pracownikiem czy zgoła łamiąc normy prawne w sferze
działań instytucjonalnych. Potoczny język polski odróżnia tego, który „kradnie”, od tego, który „bierze”. Zło-
dziej to ten, co wyciąga innemu z kieszeni – pracownik instytucji najwyżej bierze to, co mu jest potrzebne,
i może on mimo to w pełni odpowiadać naszym koncepcjom porządnego człowieka.
Źródło: S. Nowak, System wartości społeczeństwa polskie, s. 274, http://www.czasopisma.pan.pl/Content/90615/mainfile.pdf (dostęp:
14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 4.5. ZRÓŻNICOWANIE PSYCHOKULTUROWE ŚWIATA 77
N7119_book.indb 77 2019-09-17 14:29:15

ZADANIE 3.
Rozstrzygnij, czy zaufanie do organów władzy zależy od sympatii politycznych respondentów. Swoją wypo-
wiedź uzasadnij danymi z tabeli.
Czy, ogólnie Elektoraty ugrupowań politycznych

rzecz biorąc, ma Niezde-
Pan(i) zaufanie, cydowani, Niegłosu-
PiS PO Kukiz’15 Nowoczesna
czy też nie ma na kogo jący
Pan(i) zaufania głosować
do wymienionych tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie
instytucji? W procentach
Rząd 89 8 13 81 48 42 14 81 31 60 23 59
Sejm i Senat 74 16 9 85 31 57 11 84 22 65 16 65
Prezydent 96 3 30 64 74 18 46 51 46 45 48 34
Źródło: O nieufności i zaufaniu, Komunikat z badań CBOS, 35/2018, www.cbos.pl (dostęp: 14.06.2019).
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 4.
Na podstawie tekstu dopasuj wartości do podanych postaw (indywidualizm, kolektywizm).
Indywidualizm i kolektywizm to jeden z czterech istotnych wymiarów kultury […]. Te dwie przeciwstawne
formy organizacji życia społecznego i kultury, odpowiadają poziomowi ponadjednostkowemu oraz znajdują
wyraz w różnych wartościach, normach społecznych i w sposobach zachowania się ludzi. Indywidualizm wiąże
się z taką organizacją życia społecznego, w której panują luźne związki pomiędzy jednostkami troszczącymi
się o siebie i swoją rodzinę. […]
Kolektywizm wyraża się w takich wartościach, które obowiązują w stosunkach wewnątrzgrupowych, […]
Konsekwencją kolektywistycznej koncepcji jest integralne powiązanie losów człowieka z rodziną, klanem, na-
rodem i wspólnotą religijną. W kulturze kolektywistycznej relacje z innymi ludźmi zależą od tego, czy są oni
członkami grupy, określanej jako swoja, i wtedy bazują na zasadach więzi emocjonalnej oraz współpracy, czy
do grupy nie należą, co wzmacnia między nimi rywalizację. Według założeń kolektywizmu jednostka jest pod-
porządkowana grupie i zobowiązana do działania na jej rzecz.
Źródło: J. Bąbka, Orientacja na wartości indywidualistyczne vs. kolektywistyczne jako podstawa wyjaśniania zachowań kooperacyjnych,
s. 124, https://www.wprost.pl/182304/W-co-wierza-Polacy (dostęp: 14.06.2019).
Indywidualizm Kolektywizm
1. autonomia 6. społeczna harmonia

2. prywatność 7. obowiązek grupowy
3. wzajemność 8. solidarność grupowa
4. samodzielność 9. emocjonalna zależność
5. kontrola osobista 10. niezależność emocjonalna
N7119_book.indb 78 2019-09-17 14:29:15

KARTA PRACY 4.6. WSPÓŁCZESNE SPORY ŚWIATOPOGLĄDOWE
ZADANIE 1.
Na podstawie poniższego tekstu wyjaśnij, dlaczego spory światopoglądowe są nazywane sporami etycznymi.
Światopogląd – zbiór ogólnych przekonań dotyczących natury świata, człowieka i społeczeństwa, miejsca
człowieka w świecie, sensu jego życia oraz wynikających z tego wartościowań i ideałów wyznaczających posta-
wy życiowe ludzi i sposób ich postępowania; światopogląd jednostek i grup społecznych cechuje różny stopień
krystalizacji, strukturalnej spójności i jednolitości oraz wewnętrznej koherencji. Światopogląd pełny i harmo-
nijny jest systemem twierdzeń, wartości i ocen oraz norm i dyrektyw, które tworzą syntetyczny obraz świata
danej jednostki lub grupy społecznej, określają jej stosunek do świata i wyznaczają jej postępowanie.
Źródło: https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/swiatopoglad;3984412.html (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.
Na podstawie tekstu wyjaśnij, dlaczego krytycy uważają, że prawo o eutanazji w Kanadzie jest niedoskonałe.
Działające w Kanadzie prawo dopuszczające eutanazję jest niedoskonałe – twierdzą jego krytycy. […]
Śmierć wspomagana medycznie jest legalna w Kanadzie od 2016 r. Dopuszczalna jest eutanazja bierna, czyli
odłączenie od aparatury podtrzymującej życie, oraz aktywna – podanie leków powodujących śmierć. […]
Kanadyjskie prawo przewiduje, że aby otrzymać zgodę na eutanazję, pacjent musi podpisać pisemny wniosek
o chęć zakończenia życia na 10 dni przed planowaną datą śmierci. Następnie dwaj niezależni lekarze muszą
potwierdzić, że pacjent cierpi na ciężką i nieodwracalną chorobę i jego śmierć można racjonalnie przewidzieć,
a także że pacjent jest świadomy. Według oficjalnych danych w trakcie ostatniego roku 3714 osób starało się
o zgodę na eutanazję. Najczęstszą przyczyną odrzucania wniosków była utrata zdolności do świadomej zgody.
Źródło: D. Buczak, Etyczne dylematy po eutanazji śmiertelnie chorej Kanadyjki, https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/spoleczen-
stwo/1771106,1,etyczne-dylematy-po-eutanazji-smiertelnie-chorej-kanadyjki.read (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 3.
Na podstawie poniższego tekstu podaj argumenty na rzecz określenia praw mniejszości seksualnych jako praw
człowieka.
Specjalny Sprawozdawca ONZ ds. prawa każdego człowieka do najwyższego możliwego poziomu zdrowia
fizycznego i psychicznego Paul Hunt stwierdził w swoim raporcie z 2004 roku, na 60. sesję Komisji Praw
Człowieka ONZ: „[…] seksualność jest cechą wszystkich ludzi. Stanowi ona fundamentalną część ludzkiej
tożsamości. Pomaga zdefiniować, kim jest dana osoba. Specjalny Sprawozdawca odnotowuje stałe zasady,
które kształtowały międzynarodowe prawa człowieka od 1945 roku, w tym prywatność, równość oraz inte-
gralność, autonomię, godność i dobro każdej istoty ludzkiej. Biorąc to pod uwagę, Specjalny Sprawozdawca
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 4.6. WSPÓŁCZESNE SPORY ŚWIATOPOGLĄDOWE 79
N7119_book.indb 79 2019-09-17 14:29:15

nie ma wątpliwości, że poprawne rozumienie fundamentalnych zasad oraz istniejących norm praw człowieka
nieuchronnie prowadzi do uznania praw seksualnych za prawa człowieka.
Źródło: Prawa lesbijek, gejów, osób biseksualnych i transpłciowych w Polsce i na Łotwie, red. A. Dzierzgowska, J. Białas, https://
amnesty.org.pl/prawa-lesbijek-gej%C3%B3w-os%C3%B3b-biseksualnych-i-transp%C5%82ciowych-w-polsce-i-na-%C5%82otwie/
(dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 4.
Na podstawie poniższego wykresu rozstrzygnij, czy respondenci byli przeciwni uprawie roślin modyfikowanych
genetycznie przede wszystkim ze względu na przyczyny moralne. Swoje zdanie uzasadnij.
Czy i na ile się Pan(i) zgadza, że uprawa roślin modyﬁkowanych genetycznie (GMO) to: %
groźba pojawienia się u ludzi 2
nowych chorób i alergii 42 34 8 14
ryzyko nasilenia występowania 3

różnych chorób 35 36 11 15
niebezpieczna ingerencja 2
w przyrodę 37 34 14 13
ryzyko opanowania rynku przez 3

międzynarodowe koncerny 34 37 10 16
ryzyko wywołania
niekontrolowanych zmian 35 32 12 2 19
genetycznych u człowieka
osiągnięcie nauki i ludzkiego 4
rozumu 23 43 12 18
ryzyko pogłębienia różnic

materialnych między ludźmi 17 35 21 5 22
i krajami
niedopuszczalna ingerencja 11
w porządek ustalony przez Boga 22 25 21 21
niższe ceny żywności 12 29 27 11 21
szansa na zlikwidowanie 11
głodu i niedostatku 11 30 30 18
możliwość skuteczniejszej 13
ochrony środowiska 6 20 35 26
Zdecydowanie Raczej Raczej Zdecydowanie Trudno powiedzieć /

się zgadzam się zgadzam się nie zgadzam się nie zgadzam Odmowa odpowiedzi
Źródło: Polacy o bezpieczeństwie żywności i GMO, Komunikat z badań CBOS, BS/2/2013, www.cbos.pl (dostęp: 14.06.2019).
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 80 2019-09-17 14:29:15

ZADANIE 1.
Na podstawie poniższego tekstu wyjaśnij, jaką funkcję miał pełnić język ojczysty według polskiego środowiska
emigracyjnego po II wojnie światowej.
W polskim środowisku emigracyjnym, w Stanach Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, po II wojnie światowej
rozgorzała dyskusja na temat dwujęzyczności dzieci. Mówiono o „dwóch światach”, w którym zamieszkuje
każdy, kto posługuje się dwoma językami. Przestrzegano przed zjawiskiem „języka pośredniego”, będącego
wypadkową nowego i macierzystego języka, gdy składnia brana jest z jednego, a słownictwo z drugiego języka.
Zachęcając do poznawania języka angielskiego, przestrzegano przed zaniedbywaniem języka polskiego i zwią-
zanej z nim kultury narodowej.
Silne i głębokie powiązanie kultury narodowej z istnieniem narodu szczególnie widoczne jest w krajach po-
zostających przez długi czas pod okupacją kolonialną. Niewola taka nie umożliwiała rozwoju kultury narodo-
wej. Afrykańska literatura współczesna jest bardziej kontynentalna, murzyńska, a nie narodowa. […] W Afry-
ce istnieją dwie postawy intelektualistów: negroafrykańska i arabomuzułmańska, lecz nie narodowa. Kultura
jest ciągle spalaniem się dawnych emocji, a nie życiodajnym nabieraniem sił na drogach współczesności.
Źródło: Ks. A. Zwoliński, Troska o kulturę narodową, https://prasa.wiara.pl/doc/610555.Troska-o-kulture-narodowa (dostęp:
16.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.
Rozstrzygnij, czy konwencja w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego dotyczy budowli
przedstawionej na ilustracji. Swoje zdanie uzasadnij.
Konferencja Generalna Organizacji Narodów Zjednoczonych dla
Wychowania, Nauki Kultury, […] zważywszy, że istnieje daleko idą-
ca współzależność między niematerialnym dziedzictwem kulturowym
a materialnym dziedzictwem kulturowym oraz dziedzictwem natural-
nym, uznając, że procesy globalizacji i przemian społecznych, chociaż
tworzą nowe warunki dla dialogu między wspólnotami, powodują, po-
dobnie jak zjawisko nietolerancji, poważne zagrożenie w postaci de-
gradacji, wyginięcia i zniszczenia niematerialnego dziedzictwa kultu-
rowego, zwłaszcza w przypadku braku środków na jego ochronę, […]
przyjmuje niniejszą Konwencję w dniu siedemnastym października
2003 roku.
Źródło: Konwencja UNESCO w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa
kulturowego z 2003 r.
Rozstrzygnięcie – .....................................................................................................
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 81 2019-09-17 14:29:16

ZADANIE 3.
Na podstawie poniższego tekstu podaj nazwę opisanego sporu światopoglądowego.
To było coś absolutnie przełomowego. 5 lipca 1996 w Szkocji urodziła się owca Dolly, pierwszy ssak […]
z dorosłych komórek somatycznych. […]
– Dolly wyszła, ale z ogromnym trudem – odpowiedziała profesor Bartnik. – Dokonano 277 manipulacji
przeniesień jądra komórki, a urodziła się z tego tylko jedna owieczka. Przełom polegał na tym, że się w ogóle
udało. To było trudne technicznie do przeprowadzenia, ale okazało się możliwe.
Źródło: Dolly – owca inna niż wszystkie, https://www.polskieradio.pl/39/156/Artykul/787256,Dolly-%E2%80%93-owca-inna-niz-
-wszystkie (dostęp: 14.06.2019).
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 4.
Na podstawie poniższego źródła rozstrzygnij, czy stosunek do kary śmierci zależy od sympatii politycznych
respondentów. Swoją wypowiedź uzasadnij danymi z tabeli.
Stosunek do kary śmierci
Potencjalne elektoraty Zwolennicy Przeciwnicy Trudno powiedzieć
W procentach
PO 54 42 4
SLD 63 32 5
PiS 58 40 2
Niezamierzający głosować 72 22 6
Źródło: Polacy o prawach kobiet, „czarnych protestach” i prawie aborcyjnym, Komunikat z badań CBOS, 165/2016, www.cbos.pl (do-
stęp: 14.06.2019).
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 82 2019-09-17 14:29:16

DZIAŁ V. MEDIA WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE
KARTA PRACY 5.1. MEDIA W POLSCE I NA ŚWIECIE
ZADANIE 1.
Na podstawie wykresów oceń prawdziwość poniższych zdań. Wpisz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli
jest fałszywe.
Cztery dzienniki ogólnopolskie o największej średniej sprzedaży ogółem w 2018 roku

(dane Związku Kontroli Dystrybucji Prasy)
„Fakt Gazeta Codzienna” „Super Express”
2018 2018
2017 2017
2016 2016
2015 2015
2014 2014
2013 2013
0 0
50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
300 000
350 000
50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
300 000
350 000
„Gazeta Wyborcza” „Rzeczpospolita”
2018 2018
2017 2017
2016 2016
2015 2015
2014 2014
2013 2013
0 0
50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
300 000
350 000
50 000
100 000
150 000
200 000
250 000
300 000
350 000
Źródło: https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/sprzedaz-dziennikow-2018-rok-fakt-gazeta-wyborcza (dostęp: 01.07.2019).
Zdanie P/F
W latach 2013–2018 największą dynamikę spadku średniej sprzedaży odnotowała „Gazeta
1.
Wyborcza”.
W 2018 roku łączna średnia sprzedaż „Gazety Wyborczej” i „Rzeczpospolitej” była wyższa niż
2.
„Faktu Gazety Codziennej”.
Spadek sprzedawanych egzemplarzy „Rzeczpospolitej” był większy niż spadek sprzedaży każ-
3.
dego z pozostałych ogólnopolskich dzienników.
W latach 2013–2018 średnia sprzedaż ogólnopolskich tabloidów była około dwukrotnie wyższa
4.
niż pozostałych dzienników z pierwszej czwórki.
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 5.1. MEDIA W POLSCE I NA ŚWIECIE 83
N7119_book.indb 83 2019-09-17 14:29:17

ZADANIE 2.
Źródła informacji o społeczeństwie i polityce wykorzystywane przez młodych Polaków

(częstotliwość korzystania)*
%
Facebook 73 20 6
Ogólnodostępne portale internetowe, 57 29 13

które nie mają wersji drukowanej
Prywatny kanał radiowy 51 34 16
Telewizja prywatna 41 39 20
Wideoblogi na YouTube 30 32 38
Telewizja publiczna 26 43 31
Media drukowane głównego nurtu 17 40 44

lub ich wersje internetowe
Publiczny kanał radiowy 15 34 51
Prywatne blogi 12 28 59
Twitter 10 14 76
* Respondenci w wieku 16–29 lat regularnie rzadko wcale
Źródło: F. Pazderski, Odlegli obserwatorzy, niezadowoleni konformiści czy poszukujący obywatele? Młodzi o demokracji i polityce
w Polsce, Warszawa 2018, s. 29.
ZADANIE 2.1.
Rozstrzygnij, które z mediów – tradycyjne czy interaktywne – mają większe znaczenie dla młodego pokolenia
Polaków jako źródło informacji o społeczeństwie i polityce. Swoją odpowiedź uzasadnij, powołując się na dane
sondażowe.
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.2.
Przedstaw dwa skutki wykorzystywania mediów społecznościowych jako źródła informacji o społeczeństwie
i polityce na świadomość społeczno-polityczną młodych Polaków.
1) .........................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
2)..........................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
84 Wiedza o społeczeństwie. DZIAŁ V. MEDIA WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE
N7119_book.indb 84 2019-09-17 14:29:18

KARTA PRACY 5.2. FUNKCJE MEDIÓW W PAŃSTWIE
ZADANIE 1.
Przeczytaj cytaty dotyczące roli mediów w społeczeństwie, a następnie wykonaj polecenia.
1) Swoboda utyskiwania i narzekania na istniejący rząd jest niewyczerpanym źródłem kłopotów i rewolucji.
Henri Dubois de Launay (zm. 1794)
2) Gdyby przyszło mi decydować, czy powinniśmy mieć rząd bez gazet, czy też gazety bez rządu, nie wahałbym
się ani przez moment i wybrałbym tą drugą ewentualność.
Thomas Jefferson (1743–1826)
3) Niechaj pierwsze z naszych praw na wieki zapewni wolność prasy. Jest to najbardziej nienaruszalna, najbar-
dziej bezwarunkowa wolność – bez której wszystkie inne wolności nie mogą być zagwarantowane.
Honoré Gabriel Riqueti, hrabia de Mirabeau (1749–1791)
ZADANIE 1.1.
Obok każdego ze stwierdzeń umieszczonych w tabeli wpisz numer opinii, której autor:
A. podkreśla nadrzędną rolę wolności wypowiedzi.

B. wskazuje na prymat czwartej władzy na pozostałymi.
C. wskazuje na zagrożenia, jakie dla władzy niesie za sobą wolność słowa.
ZADANIE 1.2.
Wyjaśnij, do jakich wydarzeń historycznych nawiązuje opinia 1.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.
Rozstrzygnij, która z przytoczonych wypowiedzi dotyczy funkcji kontrolnej współczesnych mediów. Swoją od-
powiedź uzasadnij.
1) Prasa jest wolna wówczas, gdy nie jest zależna ani od władzy rządu, ani od władzy pieniądza.
Albert Camus, pisarz (1913–1960)
2) Prasa musi mieć swobodę mówienia wszystkiego, by niektórzy ludzie nie mieli swobody robienia wszystkiego.
Louis Terrenoire, dziennikarz (1908–1992)
3) W krajach i epokach, w których utrudnione jest komunikowanie się ludzi, szybko zanikają wszelkie inne
swobody.
Primo Levi, pisarz (1919–1986)
Uzasadnienie –...............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 5.2. FUNKCJE MEDIÓW W PAŃSTWIE 85
N7119_book.indb 85 2019-09-17 14:29:18

ZADANIE 3.
We współczesnych mediach wyraźny jest trend w informowaniu o polityce polegający na odejściu od trakto-
wania faktu jako centralnego i kluczowego elementu przekazu na rzecz opinii, komentarza i interpretacji. […]
[Związane jest to z] oczekiwaniami odbiorców mediów, którzy potrzebują nie tylko informacji, ale także klu-
cza do ich zrozumienia. Masowość mediów sprawia bowiem, że są one dostępne dla każdego, a zatem odbiorcy
o różnym poziomie wiedzy, doświadczenia czy orientacji w sprawach społeczno-politycznych chcą wyjaśnienia,
a nie tylko samego nagiego faktu. […]
Podczas gdy opisowe relacjonowanie jest oparte na faktach, forma interpretacyjna pozwala sterować te-
matem, wokół którego powstaje opowieść. Budowanie opowieści opartych na interpretacyjnych materiałach
dotyczących polityki stanowi kolejne ogniwo ewolucji dziennikarstwa politycznego. Zmiany, które prowadziły
od koncentracji na faktach do wzrostu roli interpretacji, postępują, przekształcając interpretacje w gotowe
narracje.
Źródło: H. Batorowska, R. Klepka, O. Wasiuta, Media jako instrument wpływu informacyjnego i manipulacji społeczeństwem,
Kraków 2019, s. 378–381.
ZADANIE 3.1.
Opisz podane rodzaje dziennikarstwa, zwracając uwagę na różnice w sposobie informowania o polityce, który
występuje we współczesnych mediach.
dziennikarstwo interpretacji – ...............................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
dziennikarstwo narracji – .........................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
dziennikarstwo faktu – ..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 3.2.
Napisz, który z rodzajów dziennikarstwa jest najbliższy twoim oczekiwaniom wobec funkcji, jaką powinny
pełnić media w państwie demokratycznym. Uzasadnij swoje zdanie.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 86 2019-09-17 14:29:18

KARTA PRACY 5.3. NIEZALEŻNOŚĆ I PLURALIZM MEDIÓW
ZADANIE 1.
Podział rynku telewizyjnego w I kwartale 2019 roku Struktura rynku telewizyjnego w I kwartale 2019 roku
– udział widowni – udział w czasie słuchania
pozostałe programy, pozostałe programy,
których udziały jednostkowe których udziały jednostkowe
nie przekraczały 2% TVP1 – 10,3% nie przekraczały 2%
– 40,1% – 20,8%
Polsat – 10,0% RMF FM – 27,5%
TVN – 8,7%
Radio WAWA – 2,0%
AntyRadio – 2,0%
TOK FM – 2,1%
Złote Przeboje – 3,1%
VOX FM – 3,4%
Puls 2 – 2,0% TVP2 – 8,6% RMF MAXX – 4,4% Radio ZET – 12,0%
TTV – 2,2% TVN24 – 4,4%
A17 – 5,1% ESKA – 7,6%
TVN7 – 3,2% TV4 – 3,6%
Program 3 – 5,% Program 1 – 5,2%
TVP INFO – 3,3% TV PULS – 3,5%
Źródło: https://www.wirtualnemedia.pl/artykul/ogladalnosc-telewizji-i-kwartal-2019-tvp1-i-tvn-liderami, https://www.wirtualneme-

dia.pl/artykul/radio-wyniki-sluchalnosci-styczen-marzec-2019-rmf-fm (dostęp: 01.07.2019).
ZADANIE 1.1.
Rozstrzygnij, biorąc pod uwagę największe stacje telewizyjne i rozgłośnie radiowe, czy udział publicznych
podmiotów w polskim rynku mediów elektronicznych jest większy w przypadku rynku telewizyjnego czy radio-
wego. Odpowiedź uzasadnij danymi obu wykresów.
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 1.2.
Wymień największe komercyjne stacje telewizyjne o niepolskim i polskim kapitale.
największa komercyjna stacja telewizyjna o niepolskim kapitale:
..............................................................................................................................................................................................................................
największa komercyjna stacja telewizyjna o polskim kapitale:
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 1.3.
Wymień największe komercyjne rozgłośnie radiowe o niepolskim i polskim kapitale.
największa komercyjna rozgłośnia radiowa największa komercyjna rozgłośnia radiowa
o niepolskim kapitale: o polskim kapitale:
........................................................................................................... ...........................................................................................................
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 5.3. NIEZALEŻNOŚĆ I PLURALIZM MEDIÓW 87
N7119_book.indb 87 2019-09-17 14:29:18

ZADANIE 2.
Rozstrzygnij, odwołując się do typologii D. Hallina i P. Manciniego, czy autorka tekstu źródłowego słusznie
uznaje polski system medialny za kolejny przykład wpisujący się w model śródziemnomorski. Uzasadnij swoją
odpowiedź, odwołując się do zaprezentowanych w tabeli czterech kryteriów różnicujących systemy medialne.
Nie ulega wątpliwości, że nad polityką medialną RP ciążyły prawie od początku nasilające się związki mediów
i polityki, którym w literaturze przedmiotu zostało poświęconych wiele różnorakich analiz. Spośród wielu warto
w tym miejscu przywołać rozważania D. Hallina i P. Manciniego ze względu na ich podejście porządkujące.
Otóż, porównując pewne cechy i podobieństwa w państwach zachodnioeuropejskich, autorzy ci wyróżnili
trzy typy powiązań. […] Są nimi: typ północnoatlantycki – liberalny […]; typ północno- i środkowoeuropejski,
nazwany również typem demokratycznego korporacjonizmu […] oraz typ śródziemnomorski, inaczej typ spo-
laryzowanego pluralizmu […].
Przypadek Polski należy zakwalifikować do typu ostatniego, ponieważ […] skupiają się w nim bardzo głębo-
kie podziały ideologiczno-polityczne, znikomy poziom konsensusu oraz kwestionowanie legitymizacji systemu
politycznego. […] W typie tym zaznacza się wysoki stopień paralelizmu politycznego, czyli struktura systemu
medialnego wykazująca podobieństwa do struktury systemu politycznego (głęboka polaryzacja, stronniczość).
Zjawiskiem powszechnym jest instrumentalizacja mediów przez rząd i partie polityczne, funkcjonowanie
dziennikarstwa zaangażowanego w politykę, stąd profesjonalizm dziennikarski nie jest zbyt mocno rozwinięty.
Nic więc dziwnego, że istotną cechą typu spolaryzowanego pluralizmu jest klientelizm polityczny, w którym
dostęp do stanowisk i innych zasobów społecznych rozdzielany jest przez patronów w zamian za rożne formy
poparcia […]. Typ ten charakteryzuje również niskie czytelnictwo prasy, a główną rolę w przekazie medialnym
odgrywają media elektroniczne.
Źródło: D. Waniek, Regulacje prawne i polityka medialna w Polsce w latach 1989–2011 [w:] Polski system medialny 1989–2011,
red. K. Pokorna-Ignatowicz, Kraków 2013, s. 50–51.
Model śródziemnomor- Model północno-środkowo- Model północno-

ski (spolaryzowanego europejski (demokratycznego atlantycki
Zróżnicowanie systemów
pluralizmu) korporacjonizmu) (liberalny)
medialnych według czterech
(Francja, Grecja, (Austria, Belgia, Dania, (Irlandia, Kanada,
kryteriów
Hiszpania, Portugalia, Finlandia, Holandia, Niemcy, Stany Zjednoczone,
Włochy) Norwegia, Szwajcaria, Szwecja) Wielka Brytania)
Rozwój prasy masowej niski wysoki wysoki
Stopień paralelizmu poli-
wysoki wysoki niski
tycznego
Stopień profesjonalizacji niski wysoki wysoki
Stopień interwencji państwa wysoki wysoki niski
Według: D.C. Hallin, P. Mancini, Systemy medialne. Trzy modele mediów i polityki w ujęciu porównawczym, Kraków 2007, s. 305.
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 88 2019-09-17 14:29:18

KARTA PRACY 5.4. OPINIA PUBLICZNA
ZADANIE 1.
Niektóre zawody są uważane za wymagające wyższych kwalifikacji, wykształcenia oraz zasługujące na większy
szacunek społeczny. Nazywamy je zawodami zaufania publicznego. Określ, jakie miejsce wśród tych zawodów,
zdaniem respondentów, zajmuje zawód dziennikarza.
Wykres 1.
Czy, ogólnie rzecz biorąc, pod względem kwalifikacji zawodowych lekarze/adwokaci/nauczyciele/dziennika-
rze/księża są lepsi, gorsi czy tacy sami, jak inni ludzie?
21% 18% 15%

28% 25%
lepsi
59% tacy sami
59% 66% 67%
58% gorsi
trudno powiedzieć
16%
7% 6% 5% 6%
8% 10% 8% 9% 10%
lekarze adwokaci nauczyciele dziennikarze księża
Wykres 2.
Czy, ogólnie rzecz biorąc, pod względem uczciwości zawodowej lekarze/adwokaci/nauczyciele/dziennikarze/
księża są lepsi, gorsi czy tacy sami, jak inni ludzie?
11% 13% 7% 7% 9%
lepsi
63% 58%
64% 70%
74% tacy sami
gorsi
trudno powiedzieć
18% 22%
15% 13%
7%
8% 8% 10% 12% 11%
nauczyciele lekarze dziennikarze adwokaci księża
Wykres 3.
Czy, ogólnie rzecz biorąc, lekarze/adwokaci/nauczyciele/dziennikarze/księża zasługują, czy nie zasługują na
większy szacunek społeczeństwa niż inni ludzie?
11% 8% 9%
20% 17%
zasługują na większy
68% zasługują na taki sam
74% 75% 78%
68%
zasługują na mniejszy
trudno powiedzieć
12%
6% 6% 6%
6% 5% 7% 8% 9%
3%
lekarze nauczyciele adwokaci dziennikarze księża
Źródło: Zawody społecznego zaufania, Komunikat z badań Kantar, Warszawa, kwiecień 2019.
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 5.4. OPINIA PUBLICZNA 89
N7119_book.indb 89 2019-09-17 14:29:20

..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.
Na podstawie wyników badań opinii publicznej dotyczących preferencji wyborców w I turze wyborów prezy-
denckich w 2015 roku w Polsce oraz ich prawdziwych wyników oceń wiarygodność sondaży przeprowadzonych
przez CBOS. W odpowiedzi wykorzystaj dane z wykresu.
Na kogo z tej listy najchętniej oddał(a)by Pan(i) głos w wyborach prezydenckich?

(dane w procentach)
sondaż z 5–11 lutego 2015 r. sondaż z 5–11 marca 2015 r.

Bronisław Komorowski 63 Bronisław Komorowski 52
Andrzej Duda 15 Andrzej Duda 19
Janusz Korwin-Mikke 3 Magdalena Ogórek 3
Magdalena Ogórek 3 Paweł Kukiz 2
Adam Jarubas 2 Janusz Palikot 2
Janusz Palikot 1 Janusz Korwin-Mikke 1
Adam Jarubas 1
sondaż z 16–22 kwietnia 2015 r. wyniki wyborów z 10 maja 2015 r.

Bronisław Komorowski 43 Andrzej Duda 35
Andrzej Duda 26 Bronisław Komorowski 34
Paweł Kukiz 7 Paweł Kukiz 21
Janusz Korwin-Mikke 3 Janusz Korwin-Mikke 3
Magdalena Ogórek 3 Magdalena Ogórek 2
Adam Jarubas 2 Adam Jarubas 2
Janusz Palikot 1 Janusz Palikot 1
Źródło: Preferencje w wyborach prezydenckich, Komunikat z badań CBOS, Warszawa, kwiecień 2015.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 90 2019-09-17 14:29:20

KARTA PRACY 5.5. MARKETING I KAMPANIA SPOŁECZNA
ZADANIE 1.
Wpisz do tabeli litery, którymi oznaczono cele, jakie można przypisać przywołanym kampaniom społecznym.
A. namawianie do zaniechania czynów szkodliwych społecznie
B. przekazywanie wiedzy na temat społecznego problemu
C. odwoływanie się do negatywnych emocji
D. promowanie zachowań prospołecznych
E. powoływanie się na pozytywne emocje
F. uświadomienie problemu społecznego
Cele kampanii społecznych z uwzględnieniem płaszczyzn działania
Płaszczyzna
Przykład kampanii Cel
działania
uświadomienie problemu
Poznawcza nadwagi i otyłości wśród dzie-
ci i młodzieży
propagowanie codziennego
czytania dzieciom książek
Emocjonalna
jako formy wspierania ich
rozwoju
zachęcanie do pomocy żyw-

Behawioralna nościowej osobom ubogim
i potrzebującym
ZADANIE 2.
Przeczytaj tekst i przeanalizuj dane na wykresach, a następnie wykonaj polecenia.
Przed wyborami parlamentarnymi w 2007 r. koalicja 21 października.pl przeprowadziła profrekwencyjną kam-
panię społeczną „Zmień kraj. Idź na wybory”. Jej celem było przekonanie młodych ludzi (osób do 35 roku ży-
cia) do udziału w wyborach. W ramach kampanii przygotowano reklamy telewizyjne, radiowe i prasowe, które
bezpłatnie emitowały największe stacje telewizyjne i telewizje adresowane do młodzieży, rozgłośnie radiowe,
dzienniki, tygodniki, dzienniki regionalne oraz portale internetowe. Kampanię wspierały również media lokalne.
Na podstawie: P. Ciacek, M. Cześnik, P. Grzelak, J. Zbieranek, Kampania społeczna „Zmień kraj. Idź na wybory”.
Raport o przebiegu kampanii i rekomendacje na przyszłość, 2007.
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 5.5. MARKETING I KAMPANIA SPOŁECZNA 91
N7119_book.indb 91 2019-09-17 14:29:21

Wykres 1.
Udział w wyborach parlamentarnych w latach 2001, 2005 i 2007 w zależności od wieku (w procentach)
76,9
73,9
80
69,1
68,4
67,3
wiek wyborców
65,1
64,2
63,5
70
62,5
61,2
60,1
55,8
18–25
52,7
60
51,9
47,2
46,9
44,2
50 26–35
39,9
40 36–45
30 46–55
20
56–65
10
65+
0
2001 2005 2007
Źródło: P. Ciacek, M. Cześnik, P. Grzelak, J. Zbieranek, Kampania społeczna „Zmień kraj. Idź na wybory”. Raport o przebiegu kampa-
nii i rekomendacje na przyszłość, 2007, s. 10.
Wykres 2.
Deklarowany wpływ kampanii społecznej na decyzję wyborczą głosujących
(Obok wartości odsetka wpisano szacowaną liczebność w populacji)
6% 975 328
4,5% 715 619
nic nie słyszałe(a)m
o tej kampanii
16% 2 591 261

przekonała mnie
i zdecydowała
o udziale w wyborach
11 893 573 73,5% zachęciła mnie do

udziału w wyborach
nie miała żadnego

wpływu na moją
decyzję
Wykres 3.
Reakcja na kampanię „Zmień kraj. Idź na wybory” w zależności od wieku wyborców

wiek wyborców %
18–19 14 32 36 18
20–25 6 29 60 5
26–30 7 18 70 5
przekonała mnie
31–40 4 17 77 2 i zdecydowała
o udziale w wyborach
41–50 6 13 76 6 zachęciła mnie do

udziału w wyborach
51–60 2 13 79 5
nie miała żadnego
wpływu na moją
60+ 4 11 76 9 decyzję
Ogółem 5 15 74 6 nic nie słyszałe(a)m

o tej kampanii
N7119_book.indb 92 2019-09-17 14:29:22

ZADANIE 2.1.
Na podstawie tekstu źródłowego oraz danych z wykresu 1. oceń zasadność wyboru grupy docelowej przez or-
ganizatorów kampanii społecznej „Zmień kraj. Idź na wybory”.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.2.
Na podstawie wykresu 2. oceń prawdziwość poniższych zdań. Wpisz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F, jeśli
jest fałszywe.
Zdanie P/F
1. Sześć procent spośród głosujących stwierdziło, że nie słyszało o żadnym z elementów kampanii.
Przekaz kampanii społecznej „Zmień kraj. Idź na wybory” dotarł do ponad 25 procent ankie-
2.
towanych.
Ponad trzy miliony respondentów przyznało, że kampania podziałała na nich zgodnie z założe-
3.
niami jej twórców.
ZADANIE 2.3.
Biorąc pod uwagę założenia kampanii społecznej „Zmień kraj. Idź na wybory”, rozstrzygnij, czy autorzy ra-
portu z jej przebiegu mieli rację, twierdząc że „skuteczność tej kampanii była bardzo wysoka”. Odpowiedź
uzasadnij dwoma argumentami odwołującymi się do danych z wykresu 1. i wykresu 3.
Uzasadnienie:
Wykres 1.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
Wykres 3.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 5.5. MARKETING I KAMPANIA SPOŁECZNA 93
N7119_book.indb 93 2019-09-17 14:29:22

ZADANIE 1.
Wykonaj polecenia.
ZADANIE 1.1.
Uzupełnij tabelę. Wpisz brakujące nazwy agencji prasowych oraz kraje ich pochodzenia.
Logo agencji prasowej Nazwa agencji prasowej Kraj pochodzenia
Reuters
Francja
Associated Press
Niemcy
Informacyonnoje
Agientstwo Rossii
ZADANIE 1.2.
Padaj nazwę polskiej państwowej instytucji prasowej zajmującej się dostarczaniem materiału innym mediom:
gazetom, radiu, telewizji, serwisom internetowym.
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 2.
Przeczytaj teksty, a następnie wykonaj polecenia.
O istotnych zmianach w postawie wydawców mówi historia reportażu Ralpha Morse’a dla tygodnika „Life”
z pogrzebu Alberta Einsteina. Poprzez informatorów dotarła do niego wiadomość o śmierci wielkiego fizyka,
szybko chwycił torbę ze sprzętem fotograficznym i pojechał do Princeton. Tam, dzięki drobnemu datkowi, do-
stał się do gabinetu Einsteina i sfotografował jego wnętrze w takim stanie, w jakim zostawił je noblista, z notat-
kami, fajką i różnymi rupieciami walającymi się w twórczym nieładzie. Od pracowników cmentarza, za sprawą
flaszki whisky, dowiedział się, że Einstein będzie kremowany w Trenton […], pojechał tam i zrobił kolejne
zdjęcia. Fotografował także, jako jedyny fotograf, sam pogrzeb. […] Gdy wrócił do nowojorskiej redakcji, był
cały szczęśliwy, […] już widział rozkładówkę w „Life”. Jakież było jego zdziwienie, gdy w redakcji poinformo-
wano go, że publikacji nie będzie, bo narusza prywatność osób uczestniczących w pogrzebowej uroczystości.
Źródło: A. Zygmuntowicz, Podglądacze, 5 lipca 2010 r., https://www.swiatobrazu.pl/podgladacze-20770.html,1 (dostęp: 01.07.2019).
ZADANIE 2.1.
Podaj popularną nazwę, jaką w drugiej połowie XX wieku nadano dziennikarzom, takim jak przypomniany
przez Andrzeja Zygmuntowicza Ralph Morse.
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 94 2019-09-17 14:29:23

ZADANIE 2.2.
Wyjaśnij, w jaki sposób w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat zmienił się stosunek wydawców gazet do prawa
każdego człowieka do prywatności.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 3.
Przyjrzyj się ilustracji, przeczytaj tekst źródłowy, a następnie wykonaj polecenia.
E
A
Rys. KAL; Freedom House, Freedom of the Press, 2017.
ZADANIE 3.1.
Wyjaśnij, na jaki problem zwraca uwagę rysunek z okładki raportu Freedom House poświęconego wolności
i niezależności mediów na świecie.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 95 2019-09-17 14:29:23

ZADANIE 3.2.
Rozstrzygnij, biorąc pod uwagę informacje zawarte w tekście źródłowym, czy autor rysunku trafnie przedsta-
wia ten problem. Swoją odpowiedź uzasadnij.
Uzasadnienie – .............................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 3.3.
Podaj imiona i nazwiska trzech spośród pięciu osób oznaczonych literami na rysunku. Napisz, jakie pełnią
funkcje w swoich państwach.
W opublikowanym przez fundację Freedom House raporcie o wolności mediów w 65 krajach na świecie,
Polska została oceniona na „3” w 5-stopniowej skali.
W skali wolności mediów stosowanej przez autorów „4” odpowiada najwyższej ocenie wolności mediów,
a „0” jest oceną najniższą. Tak samo jak Polska zostały zakwalifikowane media w Czechach, w Bułgarii, w Ru-
munii, w Hiszpanii, we Włoszech i w Grecji. Z państw sąsiadujących z naszym krajem wyższą ocenę – „4”
– otrzymały media w Niemczech i na Litwie, a niższą – „2” – dostały te działające na Słowacji i Ukrainie. Naj-
niższą ocenę – „0” – otrzymały również graniczące z Polską Rosja i Białoruś.
Wśród najpoważniejszych zagrożeń dla swobody funkcjonowania mediów eksperci wymieniają dostrzega-
ne „nawet w niektórych wpływowych demokracjach […] działania populistycznych liderów, którzy stoją za
działaniami koncentrującymi się na dławieniu niezależności mediów”. „W wielu demokracjach, pochodzący
z wyboru politycy, którzy, wydawałoby się, powinni być obrońcami wolności prasy, podejmują celowe działa-
nia, by uciszyć krytyczne głosy w mediach i wzmocnić takie instytucje medialne, które zapewnią im przychylną
obsługę i komfort” – wskazali autorzy opracowania.
Jako przykłady metod ograniczania wolności mediów w Europie w raporcie podano rządy Viktora Orbana
na Węgrzech i Aleksandara Vucica w Serbii. Oba otrzymały ocenę „2”.
Źródło: P. Pązik, Raport Freedom House: wolność mediów w Polsce oceniona na „3”, „Press”, 6 czerwca 2019 r.,
https://www.press.pl/tresc/57507 (dostęp: 01.07.2019).
Imię i nazwisko Funkcja
ZADANIE 4.
Uzupełnij tabelę. Wpisz litery, którymi oznaczono cechy reklamy społecznej i reklamy komercyjnej.
A. zwykle wysoki D. zazwyczaj daleki
B. często niewielki E. zwykle przyjemny
C. zazwyczaj płytki F. kształtowanie postaw
N7119_book.indb 96 2019-09-17 14:29:23

Porównanie reklamy społecznej i komercyjnej
Elementy różnicujące Reklama społeczna Reklama komercyjna
Cele reklamy sprzedaż produktu
Charakter przekazu często nieprzyjemny
Budżet
Rodzaj korzyści dla odbiorcy zawsze bliski
Pożądany poziom zmiany postawy odbiorcy zwykle głęboki
ZADANIE 5.
Posługując się opisanym w tekście źródłowym marketingowym modelem „4P”, określ, które elementy kampa-
nii społecznej „Zostań dawcą szpiku!”, oznaczone literami, są jej: produktem, dystrybucją, kosztem, promocją.
B Możliwość zarejestrowania się potencjalnego dawcy szpiku przez Internet.

C Stworzenie bazy dawców szpiku i możliwość przekazywania go potrzebującym osobom.
D Dyskomfort przy zmianie postawy wynikający z konieczności przełamania oporu wewnętrznego.
Aby dokładnie wyjaśnić istotę marketingu społecznego, zasadne wydaje się wskazanie trzech głównych kry-
teriów, które pozwalają określić dany rodzaj działań mianem programu marketingu społecznego. Jest to:
• wykorzystywanie technologii marketingu komercyjnego,
• przyjęcie za podstawowy cel wpływania na dobrowolne zachowanie,
• przyniesienie korzyści jednostce (lub audytorium, wobec którego stosowane są działania marketingowe,
np. rodzinie) oraz, szerzej, społeczności, w stosunku do której stosowane są działania marketingowe. […]
Ostatni z wymienionych elementów obejmuje: projektowanie produktu (product), którym w przypadku mar-
ketingu społecznego jest określone zachowanie odpowiadające potrzebom i oczekiwaniom docelowych kon-
sumentów, określenie miejsca (place), w którym zachowanie może być realizowane dogodnie i odpowiedzial-
nie; zminimalizowanie możliwych ekonomicznych, społecznych i psychologicznych kosztów (price) zachowań,
promowanie (promote) zachowania poprzez informacje w osobowych i nieosobowych mediach właściwych dla
stylu życia i preferencji określonego audytorium.
Źródło: J. Kamiński, Jak bardzo społeczny jest marketing społeczny (cz. 1), „Marketing i Rynek”, Rok XXII, nr 2/2015.
produkt: ...........................................................................................................................................................................................................
dystrybucja: ....................................................................................................................................................................................................
koszty: ...............................................................................................................................................................................................................
promocja: ........................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 97 2019-09-17 14:29:24

ZADANIE 6.
Realizację działań w zakresie marketingu społecznego, niepoprzedzoną rzetelnymi badaniami zidentyfi-
kowanego problemu społecznego można porównać z sytuacją wprowadzania na rynek komercyjny nowego
produktu bez wyczerpującej analizy rynku. […] Tymczasem, analizując niektóre kampanie społeczne, można
odnieść wrażenie, że ich inicjatorzy bazowali na własnych domysłach bądź na medialnie lub politycznie wykre-
owanej rzeczywistości, nie mającej odzwierciedlenia w realnym świecie.
Za klasyczny przykład takich działań uważam kampanię społeczną „Kocham. Nie biję”, realizowaną przez
Fundację Krajowe Centrum Kompetencji w kilku edycjach od 2006 r. Jak można przeczytać na stronie interne-
towej kampanii […], jej głównym celem jest „przeciwdziałanie przemocy w rodzinie i ograniczenie jej skutków”
[…]. Tymczasem, żadna z edycji kampanii nie zawiera wiarygodnych wyników z badań nad istnieniem problemu
sformułowanego jako „przemoc w rodzinie” (Jakie są to rodzaje przemocy? Których rodzin dotyczą? Kto jest
ofiarą, a kto sprawcą?). Abstrahując od tego, że takie formułowanie problemu jest wielce stygmatyzujące dla ro-
dzin i sugeruje, jakoby każda rodzina była źródłem przemocy, podejmując tak istotny problem społeczny, należy
go bardzo dokładnie sformułować i poddać szczegółowej analizie dostępne dane na ten temat […], uzupełniając
analizę pomiarem na źródłach pierwotnych. Dane umieszczone na stronie internetowej kampanii nie wskazują
na podjęcie takich działań przy żadnej z jej edycji. Dodać należy, że za przesłankę do realizowania tak poważnej
kampanii społecznej nie można uznać doniesień medialnych na temat przypadków znęcania się nad dziećmi.
Oczywiście nie bagatelizuję tego problemu i z całym przekonaniem potępiam tego typu zwyrodnienia, jednak
sytuacja powtarzania takich historii w środkach masowego przekazu może powodować kreowanie sztucznej rze-
czywistości, sugerującej istnienie problemu na dużą skalę i to w niemal każdej rodzinie.
Źródło: D. Szostek, Błędy i trudności w stosowaniu marketingu społecznego na przykładzie kampanii społecznych w Polsce,
„Marketing i Rynek”, Rok XXI, nr 9/2014.
ZADANIE 6.1.
Wyjaśnij, jaki błąd, zdaniem autora tekstu źródłowego, popełnili autorzy kampanii „Kocham. Nie biję” na
etapie jej przygotowywania.
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
ZADANIE 6.2.
Wymień dwa negatywne skutki, jakie według autora tekstu może powodować kampania społeczna „Kocham.
Nie biję”.
1) .........................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
2) .........................................................................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................................................................
N7119_book.indb 98 2019-09-17 14:29:24

Karta Pracy 3.3. Mniejszości Narodowe I Imigranci W Polsce: Zadanie 1

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Karta Pracy 3.3. Mniejszości Narodowe I Imigranci W Polsce: Zadanie 1

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

KARTA PRACY 3.3.

MNIEJSZOŚCI NARODOWE I IMIGRANCI W POLSCE

Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.3. MNIEJSZOŚCI NARODOWE I IMIGRANCI W POLSCE 53

N7119_book.indb 53 2019-09-17 14:29:06

1) Łemkowie: ............. 2) Tatarzy: .............

Podaj nazwę trzeciej z opisanych mniejszości etnicznych.

2. Kaszubska 225 tys. (9,89% mieszkańców województwa)

54 Wiedza o społeczeństwie. DZIAŁ III. NARÓD

N7119_book.indb 54 2019-09-17 14:29:07

Źródło: Migracje zarobkowe Polaków IX, listopad 2018, www.workservice.com.

Do jakiego kraju rozważa Pan/Pani emigrację za pracą?

N7119_book.indb 55 2019-09-17 14:29:07

w azjatyckiej części byłego ZSRR 19 63 18

ZADANIE 3. Czy, Pana(i) zdaniem warunki, jakie musi

56 Wiedza o społeczeństwie. DZIAŁ III. NARÓD

N7119_book.indb 56 2019-09-17 14:29:08

Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.5. WIELOWARSTWOWOŚĆ TOŻSAMOŚCI NARODOWEJ WYBRANYCH... 57

N7119_book.indb 57 2019-09-17 14:29:08

liderzy partii flamandzkich Sire, są w Belgii Walonowie i Flamandowie,

58 Wiedza o społeczeństwie. DZIAŁ III. NARÓD

N7119_book.indb 58 2019-09-17 14:29:08

1956: Serdeczne powitanie węgierskich uchodźców

2015: „Serdeczne” powitanie syryjskich uchodźców

N7119_book.indb 59 2019-09-17 14:29:09

60 Wiedza o społeczeństwie. DZIAŁ III. NARÓD

N7119_book.indb 60 2019-09-17 14:29:10

Wyszczególnienie Aborygeni Pozostali

Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.7. GRUPY AUTOCHTONICZNE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE 61

N7119_book.indb 61 2019-09-17 14:29:10

62 Wiedza o społeczeństwie. DZIAŁ III. NARÓD

N7119_book.indb 62 2019-09-17 14:29:10

„Kocioł bałkański” pod koniec XX wieku

Bombardowanie Jugosławii przez siły NATO w obronie kosowskich Albańczyków po bezskutecznych

Rys. Clay Bennett, http://editorialcartoonists.com/cartoon/display.cfm/95363/ (dostęp: 01.08.2019).

Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.8. KONFLIKTY SPOŁECZNE WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE 63

N7119_book.indb 63 2019-09-17 14:29:11

Źródło: Opracowanie własne.

64 Wiedza o społeczeństwie. DZIAŁ III. NARÓD

N7119_book.indb 64 2019-09-17 14:29:11

Znajomość języka Poczucie, że jest się Znajomość kultury Posiadanie obywatelstwa

Przestrzeganie Posiadanie przynajmniej jednego Mieszkanie na stałe Urodzenie się

Szczególne zasługi Wiara

1988 1998 2008 2018 1988 1998 2008 2018

Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.9. KARTA PRACY POWTÓRZENIOWA 65

N7119_book.indb 65 2019-09-17 14:29:12

66 Wiedza o społeczeństwie. DZIAŁ III. NARÓD

N7119_book.indb 66 2019-09-17 14:29:12

Wskazania respondentów według terminów

Tak, powinno się im pozwolić na podjęcie każdej pracy 18 31 50 55

Tak, ale jedynie niektórych rodzajów pracy 46 42 31 30

W ogóle nie powinno się im pozwalać pracować w Polsce 31 22 14 10

Źródło: Praca obcokrajowców w Polsce, Komunikat z badań CBOS, grudzień 2016 r.

Czy zna Pan(i) osobiście jakiegoś cudzoziemca mieszkającego w Polsce?

Źródło: Praca obcokrajowców w Polsce, Komunikat z badań CBOS, grudzień 2016 r.

Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 3.9. KARTA PRACY POWTÓRZENIOWA 67

N7119_book.indb 67 2019-09-17 14:29:12

Religia/wyznanie 1970 1980 1990 2000 2015

Źródło: Bundesamt für Statistik (BFS), https://www.bfs.admin.ch/bfs/de/home/statistiken/bevoelkerung/sprachen-religionen.html

68 Wiedza o społeczeństwie. DZIAŁ III. NARÓD

N7119_book.indb 68 2019-09-17 14:29:12

KARTA PRACY 4.1. KULTURA WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA

Region: kartuski włodawski podhalański

Wiedza o społeczeństwie. KARTA PRACY 4.1. KULTURA WSPÓŁCZESNEGO ŚWIATA 69