Bilgisayar Uygulamaları 1 - Nodrm

Windo s~
METİNLER ©: Kemal Yarcı - Orhan Öztürk - M. Emin Aydınyüz I YÜCE® reklam/yayım/dağıtım a.ş.
SAYFA DÜZENİ©: PUBLIKA® iletişim hizmetleri ltd.şti.
Bu kitabın tüm yayım hakları "YÜCE® reklam/yayım/dağıtım a.ş."ye aittir. 5846 sayılı yasa
uyarınca bu kitabın şekilleri, resimleri, grafik tasarımları, metinleri kısmen ya da tamamen
basılamaz, mikrofilme çekilemez, dolaylı dahi olsa kullanılamaz; teksir, fotokopi veya başka
bir teknikle çoğaltılamaz; bilgisayarlarda, dizgi makinalarında işlenebilecek bir ortama
aktarılamaz.
ÖNEMLİ NOT: Bu kitapta yer alan tüm yöntemler, devre ve programlar, patent durumu göz
önünde bulundurulmadan verilmiştir. Bunlar sadece öğretim amacına yöneliktir ve lisans
sahibinin izni olmadan profesyonel amaçlarla kullanılamaz.
Bu kitaptaki bütün devreler ve teknik bilgiler, yazar tarafından büyük bir özenle hazırlanmıştır.
Buna rağmen, olabilecek çeşitli hatalar ve baskı hataları bütünüyle önlenmiş sayılamaz. Bu
nedenle, yayınevi ve yazar, herhangi bir hatalı bilgi dolayısıyla oluşabilecek sonuçlara karşı
garanti vermediklerini ve hukuki sorumluluk kabul etmediklerini belirtirler. Kitapta gördükleri
hataları bildirecek okuyuculara, yazar ve yayınevi şimdiden teşekkür ederler.
Bu kitabın metinlerini Kemal Yarcı - Orhc:m Özti.irk - M. Emin Aydınyüz yazdı, dil ve imlô
incelemesini Niic:ıy H. Ycm:ıpscm, grafik tasarımını Gökhan Gök, baskıyı tavcısh mcıtbm:ıcılık
(İstanbul), ciltlemeyi savaş ditevi yaptı.
Metinler: 11 punto Garomond Türk

Kağıt: 60 g UPM/geri dönüşümlü
Kapak Kartonu: 230 g Kartonsan Triplex
Baskı: Eylül 2005
YÜCE® www.literaturtr.com
reklam/yayım/dağıtım a.ş. ISBN 975-411-090-5
Nato Caddesi, No: 23, Kat: 3, kitabın adı : bilgisayar uygulamaları 1
Seyranlepe 34418 İSTANBUL
TELEFON : (0212) 279 16 07 yazanlar : k. yarcı - o. öztürk - m. e. aydınyüz
(0212) 279 94 1o düzenleme : yüce a.ş.

(0212) 279 1O26 (PBX) baskı : tavaslı matbaacılık (2005)
TELEFAKS : (0212) 279 18 64
E-MAIL : yuce@literaturtr.com cm : savaş ciltevi
~
E iLE
Hatırlatma ........................l
A- ELEKTRONİK DEVRE ANALiZ PROGRAM!
l. Uygulama Programının Tanıtılması .. 13

2. Analog Devre Programının
Tanıtılması .................... 39
3. Temel Elektrik - Elektronik Devre

Deneyleri .....................107
4. Dijital Devre Programı ile

Çalışmak .....................119
5. Dijital Devre Uygulamaları ........ 133

B- BllGISAYARlA ELEKTRONiK DEVRE VE
BASK! DEVRE ÇiZiMi
l. Uygulama Programının
Tanıtılması ....................151
2. Tasarım Ortamı ................ 161

3. Program Modları ve Alıştırmalar ... 227
4. Elektronik Devre Şeması Çizimi .... 261
5. Baskı Devre Şeması Çizimi ....... 269
6. Ubrary Editör ................ .
Programdan Çıkış ,Almak ........ 281
Hatırlatma
Bilgisayarı çalıştıran, diğer uygulama programlarını çalıştırmanızı sağ

layan programlara İşletim Sistemi Programları veya kısaca İşletiın
sistemleri denir. Windows 98 programı da bir işletim sistemidir, çünkü
bilgisayarınızı çalışır duruma getirmekte ve böylece diğer programlan da
çalıştırabilmenizi sağlamaktadır. Bunun yanında, dosyalarla ilgili kopya-
lama, taşıma, ad değiştirme, silme, dosya bulma gibi işlemlerle yeni kla-
sör oluşturma, klasörlerin adını değiştirme, klasör silme gibi işlemleri de
Windows 98 programı aracılığıyla kolaylıkla yapabilirsiniz.
Windows 98 tam anlamıyla bilgisayarınızın yöneticisidir. Bir yazı
programını kullanarak yazı yazarken Windows 98 arka planda sessiz se-
dasız yazı programına yardımcı olmaktadır. Bilgisayarınızın çalışmasıyla
ve görünümüyle ilgili düzenleme ve ayarları da Windows 98 işletim sis-
temini kullanarak yapabilirsiniz.
Windows 98 işletim sistemi, ofisinizdeki çok becerikli bir yardımcı
gibidir. Bilgisayarınızı kullanırken her an size yardıma hazırdır ve ver-
diğiniz görevleri hızla yerine getirir. Kitabın bu bölümünde Windows 98
işletim sistemi incelenmektedir.
Windows 98 işletim sistemini ve onun altında çalışan Word, Excel,
Powerpoint programlan fare (mouse) olmaksızın da kısıtlı biçimde
klavyeden kullanabilirsiniz. Ancak işiniz zorlaşır. Bu programlan hızlı
ve verimli olarak kullanabilmek için fare şarttır. Fare çok büyük kolay-
lık sağlar. Şimdi bilgisayarınıza takılı olan fareyi nasıl kullanacağınızdan
kısaca söz edelim.
FARENİN KULLANILMASI
Piyasada bulunan bazı fareler iki, bazıları da üç tuşludur. Windows

98 programı üç tuşlu farelerde ortadaki tuşun kullanımını desteklemez.
Dolayısıyla bilgisayarınıza takılı olan fare üç tuşluysa ortadaki tuşu kul-
lanmayacaksınız. Bunun dışında iki tuşlu farelerle üç tuşlular arasında
kullanım açısından bir fark yoktur.
Piyasada iki tuşlu fareler daha yaygındır. Bu nedenle ben de iki tuş
lu farenin kullanımını anlatacağım. Bilgisayarına üç tuşlu fare takılı
olanlar, oıtadaki tuşu yok sayarak anlatılanları uygulayabilirler.
Farenin alt tarafında, içindeki bilyenin küçük bir bölümünün dışarı
çıkmasını sağlayan, daire şeklinde bir delik vardır. Fare, düz bir yüzey
üzerinde hareket ettirilirse bu bilye de döner ve farenin içindeki potan-
siyometre adlı elektronik malzemenin değerini değiştirir. Potansiyomet-
renin değerinin değişmesi elektriksel olarak anlamlıdır ve bilgisayar ta-
rafından algılanır.
Fare, sağ elle kavrandığında sol tarafta kalan tuş "sol tuş", sağ taraf-
ta kalan tuş ise "sağ tuş" olarak adlandırılır.
Sağ fare tuşu
Sol fare tuşu
Fareyi üzerine koyduğunuz yüzey çok engebeli olursa fareyi rahat

hareket ettiremezsiniz. Yüzey çok düz ve kaygan olursa da, bilye yüzey
üzerinde kayacağı için fareyi tam istediğiniz gibi hareket ettiremezsiniz.
En iyisi, fareyi üzerine koyacağınız yüzeyin ne engebeli ne de aşırı düz
ve kaygan olmasıdır. Piyasada "fare altlığı" (maus pad) diye adlandırı
lan, dikdörtgen biçiminde kauçuk yüzeyler bulunmaktadır. Bu altlıklar,
hem fareyi rahatça ve istediğiniz biçimde hareket ettirmenizi hem de te-
miz kalmasını sağlar. Bunlardan bir tane edinmenizi öneririm.
Fareyi, fare altlığı üzerinde hareket ettirdikçe, ekranda fareyi temsil
eden bir işaret de hareket eder. Bu işaret ekranda bulunduğu yere ve
yapılan işleme göre farklı görünümler alabilir. Fare işareti, bazen bir ok,
bazen düz bir çizgi, bazen de kum saati biçimini alabilmektedir. Fare
işareti, "fare imleci" olarak da adlandırılmaktadır. Ben de bu kitapta fa-
re işaretinden "fare imleci" diye söz edeceğim.
2
Fare işareti
Fareyi kullanırken en çok yapılan işlemlerden birisi fare imlecini bil-

gisayar ekranındaki bir yere götürüp farenin sol tuşuna bir kez basıp bı
rakmaktır. Buna "tıklama" veya "tek ttldama" denir.
Çok sık yapılan diğer bir işlem ise fare imlecini ekranın bir yerine
götürüp farenin sol tuşuna peş peşe iki kez basıp bırakmaktır. Buna da
"çift tıklama" adı verilir.
Bazen de farenin sağ tuşuna bir kez basılıp bırakılır. Bu daha seyrek
yapılan bir işlemdir. Bu işleme de "sağ tuşa tıklama" denir.
Bir işlemi yaparken tek mi yoksa çift mi tıklanacağı ya da sağ tuşa
mı tıklama yapılacağı o işlemler sırasında beliıtilecektir. Tek ve çift tık
lama tamamen farklı sonuçlar doğuran işlemlerdir; bu nedenle kimi iş
lemlerde tek, kimi işlemlerde ise çift tıklama yapılması gerekmektedir.
Tıklama işlemlerinin dışında, yine çok sık yapılan fare hareketlerin-
den birisi "sü.riilde ve bırak" işlemidir. Fare imleci ekranın bir yerin-
deyken (örneğin ekrandaki bir simgenin üzerindeyken) sol tuşa basılır
ve sol tuş basılı tutularak fare sürüklenir. Fare imleci ekranın başka bir
yerine götüıiilür ve sol tuş bırakılır.
Fareyi, fare altlığı üzerinde sürüklerken altlığın en kenarına geldiği
niz halde ekrandaki fare imlecini istediğiniz yere hala getiremediniz di-
yelim. Bu durumda fareyi kaldırın ve altlığm ortalarında bir yere bıra
kın. Sürükleme işlemine kaldığınız yerden devam edebilirsiniz.
MASAÜSTÜ
Bilgisayarınızı açtığınızda Windows 98 programı otomatik olarak ça-

lışır.
3
Bu görüntü, bilgisayarınızın açıldığını ve çeşitli programlan çalıştır
maya hazır olduğunu gösteriyor. Ekranda çeşitli uygulamaların simgele-
ri, Başlat düğmesi ve Görev Çubuğu görülüyor. Windows 98 progra-
mının ekran görüntüsüne Masaüstü denir.
Masaüstü'nde bir de fare imleci (ok biçiminde) görülür. Fareyi, fare
altlığı üzerinde çeşitli yönlere hareket ettirdikçe ekrandaki fare imleci de
aynı şekilde hareket edecektir. Masaüstü'ndeki simgelerle Başlat düğme
sini ve Görev Çubuğu'nu daha sonra ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.
BİLGİSAYAR OTURUMUNUN KAPATILMASI
Windows işletim sistemiyle çalışan bilgisayarlarda, çalışma bittıkten

sonra hemen bilgisayarı kapatıp gitmek yok. Programın çalışmasını usu-
lüne uygun sona erdirmek, bilgisayardan "Kapatabilirsiniz" mesajını al-
dıktan sonra bilgisayarı kapatmak gerekiyor. Aksi taktirde bilgisayarını
zı yeniden açtığınızda bazı sorunlarla karşılaşma ihtim.aliniz var.
Windows 98 programından usulüne uygun olarak çıkmadan bilgisa-
yarı kapatmanızın bazı sorunlara yol açmasının nedeni de şudur: Win-
dows 98 programı çalışması sırasında bazı geçici dosyalar açıyor, arka
planda bazı faaliyetlerde bulunuyor. Bilgisayar kapatılmadan önce tüm
açılan geçici dosyaların kapatılması gerekiyor. Siz bilgisayarı kapatma-
dan önce Windows 98'den çıkmazsanız, bilgisayarınızı tekrar açtığınız
da bazı dosyalardaki bilgiler silinmiş veya zarar görmüş olur.
Oysa bilgisayarınızı kapatmadan önce Windows 98 otummunu ka-
patırsanız, açık olan geçici dosyalar ve diğer uygulama programlan ka-
patılıyor. Böylece bilgisayarınızı yeniden açtığınızda sorunlarla karşılaş
mıyorsunuz.
4
Ancak, önemle belirteyim ki, Windows 98 programım kapatmadan
bilgisayarınızı kapatırsanız
her defasında sorunlar çıkar diye bir şey
Sadece sorun çıkma ihtimali var. Bu nedenle "geçen sefer bir şey olma-
dı, şimdi de bir şey olmaz!" diye düşünmek yanlıştır. Her seferinde bil-
gisayarı kapatma prosedürüne uymalısmız.
Bilgisayarınızı kapatırken şu işlem sırasını izlemeniz gerekir.
İşlem Basamakları :
1- Ekranın sol alt bölümündeki Başlat düğmesine tıklayın. Başlat me-
nüsü açılacaktır.
2- Başlat menüsündeki Bilgisayan Kapat seçeneğine tıklayın.

Win-·
dows Oturumunu Kapat başlıklı diyalog kutusu açılır. Bu kutu-
daki Bilgisayarı kapat seçeneği varsayılan olarak seçili durumdadır.
Bunu Bilgisayarı kapat seçeneğinin solundaki dairenin içinin dolu
olmasından anlıyoruz.
5
3- Windows Oturumunu Kapat başlıklı diyalog kutusundaki Tamam
düğmesine tıklayın veya Enter tuşuna basın ve bekleyin. Ekranda,
"Şimdi bilgisayarınızı kapatabilirsiniz" mesajını görünce bilgisayarını
zı kapatabilirsiniz.
4- Yeni bazı bilgisayarlarda, bu işlemler sonunda sistem kendiliğinden
kapanmaktadır. Bu durumda tek yapacağınız şey, ekranın kapatma
düğmesine basarak ekranı kapatmanızdır.
PENCERE
Windows kelimesi İngilizce'de "Pencereler" anlamına gelir. Windows

programında en önemli kavramlardan birisi Pencere'dir. Windows 98
programıyla çalışmak demek, bir bakıma, pencerelerle çalışmak demek-
tir. Windows altında çalışan programların hepsinin ekran görüntüleri
ekrana bir pencere gibi gelir. Pencere, dörtgen biçiminde, boyutları
ayarlanabilen bir alandır. Şekilde Bilgisayarun adlı uygulamanın pen-
ceresini görüyorsunuz.
"(.:ızıcıl.:ır Denetim Çevirmeli .6.g

M.'E.:ı:sı
Pencerelerin en üst bölümünde başlık çubuğu vardır. Başlık çubuğu

mın sol bölümünde, o pencerenin adı yazar. Bizim incelediğimiz pen-
cere Bilgisayarun adlı uygulamaya ait olduğundan başlık çubuğunda
Bilgisayarım yazıyor.
6
Başlık çubuğunun sağ bölümünde ise, sırayla
Simge Durumuna
Küçült, Ekranı Kapla ve Kapat düğmeleri görülüyor.
Simge Durumuna Küçült
t
-----> Kapat
Ekranı
t Kapla
Simge Durumuna Küçült düğmesi: Bu düğmeye tıklandığında pen-
cere kapanır ve o pencereye ait bir simge Windows ekranında en altta
yer alan Görev Çubuğu'na yerleşir. Bu pencereyi tekrar açmak istediği
nizde Görev Çubuğu'ndaki simgesine tıklamak yeterlidir.
Ekranı Kapla düğmesi Bir penceredeki Ekranı Kapla düğmesine

tıklarsanız o pencere tüm ekranı kaplar. O anda açık başka pencere var-
sa onlar arka planda kalır ve görünmezler. Bir pencere ekranı kapladı
ğında, o penceredeki Ekranı Kapla düğrnesinin yerinde Önceki Boyut
düğmesi belirir.
Önceki Boyut
Önceki Boyut düğmesi: Bir pencere ekranı kaplamış durumdayken

Önceki Boyut düğmesine tıklarsanız, pencere Ekranı Kapla düğmesi
ne tıklamadan önceki boyutuna gelir.
Kapat düğmesi: Bu düğmeye tıkladığınızda açık olan pencere kapa-

nır. Pencere hangi uygulamaya aitse o uygulamanın çalışması da sona
ermiş ol ur.
Bu saydığımız düğmelerin hepsi her pencerede çalışmaz. Örneğin
Hesap Makinesi adlı uygulamanın penceresinde Ekranı Kapla düğmesi
soluk durumdadır, dolayısıyla kullanılamaz.
Hesap Makinesi penceresinde Ekranı Kapla düğmesi kullanılamadı
ğı için bu pencereye ekranı kaplatamazsınız.
7
Pencereyi bir yerden başka bir yere taşımak
Bir pencereyi masaüstünde bir yerden bir yere taşıyabilirsiniz. Bu-

mın için fare imlecini pencerenin ba.)lık çubuğunun üzerine götürün
Farenin sol tuşunu basılı tutarak hareket ettirin. Pc~ncerenin de hareket
ettiğini göreceksiniz. Pencereyi istediğiniz yere götürünce sol tuşu bıra
kın.
Pencereyi büyütüp küçültrr1ek
Fare imlecini pencerenin dikey kenarlarından birisinin (sol veya sağ

kenarın) tam üzerine götürdüğünüzde imlecın iki yönlü bir oka
dönüştüğünü göreceksiniz. Tanı bu sırada sol tuşu basılı rutarak fareyi
yaray olarak sürüklerseniz pencerenin genişliğinin değiştiğini görecek-
siniz. Uygun genişliğe gelince sol tuşu bır:Jkın.
Fare imlecini pencerenin yatay kenarlarından birisinin (üst veya alt
kenarın) üzerine götürdüğünüzde imleç iki yönlü dikey bir oka dönü-
şür. Bu anda sol tuşu basılı tutarak fareyi dikey olarak sürüklerseniz
pencerenin yüksekliği değişecektir. Pencere, istediğiniz yüksekliğe ge-
lince sol tuşu bırakın.
Fare imlecini pencerenin köşelerinden birisinin üzerine götürdüğü
nüzde, imleç çapraz doğrultuda iki yönlü bir oka dönüşür. Bu durum-
da sol tuşu basılı tutarak fareyi çapraz sürüklerseniz pencerenin boyut-
8
lan yatay ve dikey aynı anda değişir. Pencere istediğiniz boyuta gelin-
ce sol tuşu bırakın.
Birden fazla pencereyle çalışmak
Windows 98 işletim sisteminde aynı anda birden fazla pencere açık

durumda olabilir. Ancak aynı anda açık olan pencerelerden sadece bir
tanesi etkin durumdadır. Etkin pencerenin diğerlerinden farkı başlık çu-
İnternet'inilk günlerinde sadece

kısıtlı miktarda metin şeklinde
bilgiler bulmak mümkündü. Ancak
teknolojideki hızlı gelişme sayesinde
bu durum çok çabuk degişti. Artık
birçok radyo kanalının dışında TU
kanalları da İnternet üzerinden yayın
yapıym· .ı
buğunun koyu renkli olmasıdır. Şimdi inceleyeceğimiz resimde üç tane

pencere açık durumdadır. Ancak bunlardan sadece Not Defteri adlı
pencere etkin durumdadır.
Not Defteri penceresinin etkin durumda olduğunu başlık çubuğu
nun diğerlerine göre daha canlı oluşundan anlıyoruz. Diğer pencereler-
den birisini etkin hale getirmek için tek yapacağınız şey o pencereye
bir kez tıklamaktır. Herhangi bir anda, sadece etkin durumdaki pence-
reye bilgi girişi yapabilirsiniz.
9
MENÜLER VE KOMUTLAR
Windows 98 tabanlı programlar menü sistemine göre çalışırlar. Prog-

ramlarda çeşitli işleri yapmanızı sağlayan komutlar menülerin içinde yer
alır. Ancak bütün menüler açık durumda olsa ekran karmakarışık görü-
nürdü. Windows 98 tabanlı programlarda menüler, penceredeki başlık
çubuğunun hemen altında Menü Çubuğu'nda birer isimle temsil edilir-
ler. Şekilde Not Defteri penceresindeki Menü Çubuğu görülüyor.
Menü
Bu menü çubuğunda Dosya, Düzen, Ara ve Ya:rdını adlarında dört

tane menü vardır. Bir menünün içindeki seçenekleri, yani komutları,
görmek isterseniz o menüye tıklamanız gerekir. Örneğin Dosya menü-
süne tıkladığınızda bu menü açılacak ve içindeki komutlar görüntüle-
necektir.
Menüleri klavye kullanarak da açabilirsiniz. Dikkat ederseniz menü

çubuğundaki her menüde bir harfin altı çizilidir. Sözgelişi Dosya menü-
sünde D harfinin, Düzen menüsünde de z harfinin altı çizili. Klavyede-
ki Alt tuşunu basılı tutarken bir parmağınızla da altı çizili harfe basar-
sanız o menü açılır. Örneğin Dosya menüsünü açmak için bir parma-
ğınızla Alt tuşunu basılı tutarken diğer bir parmağınızla da D harfine
basmanız gerekir.
10
Fare imlecini açılan menüdeki komutların üzerinde sürüklerseniz ko-
mutların renginin değiştiğini göreceksiniz. O anda fare imleci hangi ko-
mutun üzerindeyse onun rengi değişir. Bir komutun rengi değişik du-
rumdayken sol tuşa tıklarsanız o komut çalışır.
Menülerdeki komutları klavyeden de çalıştırabilirsiniz. Açılan menü-
deki komutlarda birer harfin altının çizili olduğunu görüyorsunuz. Me-
nü açıkken hangi komutu çalıştırmak istiyorsanız o komuttaki altı çizili
harfe basmanız yeterlidir. Örneğin Dosya menüsü açık durumdayken
Farklı Kaydet komutunu çalıştırmak için F harfine basmak yeterlidir.
Menüdeki bazı komutların karşısında üç nokta vardır, bazılarında
yoktur. Örneğin Adsız penceresindeki Aç komutunun karşısında üç
nokta var, Kaydet komutunda ise yok.
Karşısında üç nokta olmayan komutlar tıklamayla veya altı çizili har-
fe basınca doğrudan doğruya çalışırlar. Karşısında üç nokta olan komut-
ları çalıştırdığınızda ise ekrana İletişim Kutusu denilen bir pencere açı
lır. İşlemin yürütülmesi için sizden bazı katkılar yapmanız beklenir.
tişim Kutularını şimdi anlatıyorum.
İLETİŞİM KUTIJIA1RI
Az önce de belirttim, iletişim kutulan bazı komutların

ve görevlerini yapabilmeleri için sizden bazı bilgileri
zı seçimler yapmanızı ister.
Sözgelişi, Not Defteri programında bir dosyayı Dosya
menüsündeki Aç komutunu çalıştırmanız yetmez, hangi dosyayı açaca-
ğınızı bildirnıeniz de gerekir. Şekilde, Dosya menüsündeki Aç komutu-
nu çalıştırdığınızda ekrana gelen iletişim kutusu görülüyoL
Bu pencere aracılığıyla açacağınız dosyanın bulunduğu klasörü ve
dosyanın adını belirtebilirsiniz. Yani iletişim kutusu aracılığıyla bilgisa-
yar sizinle iletişim kurar ve gerekli bilgileri alır.
İletişim kutularında kutunun çeşidine göre Tamam, Aç, Kaydet, İp
tal gibi düğmeler de bulunur. İletişim kutusunda gerekli bilgi girişleri
ve seçimler yapıldıktan sonra, yapılan işleme göre Tamam, Aç, Kaydet
gibi düğmelerden birine tıklanmalı veya Enter tuşuna basılmalıdır. Bu
durumda işlem tamamlanır ve iletişim kutusu da kapanır.
İletişim kutusunda yaptığınız işlemleri iptal ederek iletişim kutusunu
kapatmak istiyorsanız, İptal düğmesine tıklamanız gerekir. Bunun yeri-
ne, iletişim kutusunun sağ üst köşesindeki Kapat düğmesine de tıkla
yabilirsiniz. Klavyedeki Ese tuşuna basılırsa da işlem iptal edilerek ileti-
şim kutusu kapanır.
İletişim kutularında bir de Yardım düğmesi vardır. Yardım düğme
si, iletişim kutusunun sağ üst köşesinde, Kapat düğmesinin yanında,
üzerinde soru işareti olan düğmedir.
Bir iletişim kutusundaki Yardım düğmesine tıklarsanız, fare inıleci
bir soru işaretine eşlik eden oka dönüşür. Fare imlecini iletişim kutu-
sundaki bir nesnenin, diyelim bir düğmenin, üzerine götürüp sol tuşa
tıklarsanız o nesne konusunda kısa bir bilgi görüntülenir.
12
y l A
1 1
il Si
Bu kitapta, elektronik devre çızım, simülasyon ve analiz programı olan

WORKBENCH anlatılacaktır. Elinize geçen bir elektronik devre şemasının çalışıp
çalışmadığını, devreyi monte etmeden, workbench yardımıyla bilgisayar başında
deneyebilirsiniz. Devredeki malzemelerin değerlerini değiştirip yeniden çalıştırır
ve sonucu gözleyebilirsiniz. Gerekli devreleri kurarak ohm ve kirşof kanunlarını,
çok çeşitli eleman değerleriyle deneyebilirsiniz. Bütün bunları yapmanız için ne
bir malzemeye ihtiyacınız var, ne havyaya ne de lehime. Bir bilgisayar ve work-
bench programı yeterli tüm bu anlattıklarımız ve çok daha fazlası için.
Yeri gelmişken simülasyon kelimesi üzerinde de duralım. Simülasyon; taklit,

canlandırma anlamına gelen İngilizce bir kelimedir. (İngilizce'de Simulation biçi-
minde yazılır). Workbench programı sözkonusu olduğunda simulasyon kelimesi-
ne "canlandırma" anlamını yüklemek daha yerinde olur. Bu program, sizin ekrana
çizdiğiniz devreyi adeta canlandırarak çalıştırıyor, çeşitli ölçü aletlerini kullanarak
sonuçlan gözlemenizi sağlıyor.
A- PROGRAMI ÇAllŞTm.MAK İÇİN GEREKLİ DONANIM VE

YAZILIMLAR
Workbench programı, Windows altında çalışır. Bu nedenle bilgisayarınızda

Windows 3.1 programı ya da Windows 95 işletim sistemi bulunmalıdır. Bilgisaya-
rınızın donanımı da Windows uygulamalarını çalıştırmaya uygun olmalıdır. Örne-
ğin verimli bir çalışma için bilgisayarınızın işlemcisinin en az 80486, geçici bellek
(RAM) büyüklüğünün de en az 4 MB. olması tavsiye edilir.
Workbench programım bilgisayarınıza kurup Windows programını başlattığın
da, workbench uygulamasının simgesi ekranda belirecektir. Şekil 1-1 'de Windows
3.1 ekranında workbench programının simgesi görülüyor.
Bizim bilgisayarımızda workbench programı simgesi EWB adlı bir program

grubu penceresinde yer alıyor. Sizin kullandığınız bilgisayarda bu simge başka bir
program grubu penceresinde yer alabilir. Dahası, programın simgesini istediğiniz
başka bir pencereye taşıyabilirsiniz.
13
UYGULAMA PROGRAMININ TANITILMAS!
Şekil 1-1: Workbech programı simgesi
B-PROGRAMIN ÇALIŞTiruLMASI
Workbench program simgesini çift tıklarsanız, şekil 1-2'deki görüntü ekrana

gelecektir. Burası çok gelişmiş bir elektronik laboratuvarıdır ve burada yok yok-
tur.
1z,ı
Çizlm:ııiııım
Şekil 1-2: Workbench programı
·14
UYGULAMA PROGRAMININ TANITILMASI
\J\Torkbench programının penceresinde, diğer windows uygulamalarında oldu-

ğu gibi, en üstte başlık çubuğu yer alır. Başlık çubuğunun altında Menü çubuğu
vardır. Menü çubuğunda 5 tane menü yer almaktadır: File, Edit, Circuit, Wh'l-
dow ve Help. Bu menüleri daha sonra ayrıntılı olarak inceleyeceğiz.
Menü çubuğunun hemen altında Cihazlar adlı araç çubuğu var. Cihazlar
araç çubuğunda bir elektronik laboratuvarında yer alan cihazların resimleri yer
alıyor. Burasını, laboratuvarınızda cihazlarınızı koyduğunuz bir raf gibi düşünebi
lirsiniz. Rafta 7 tane cihaz var, soldan itibaren isimleri şöyle: Mufümetre, Fonk-
siyon Jeneratörü, Osilaskop, Plotter, Word Jeneratörü, Lojik Analizör ve
Lojik Konvertör.
Bu cihazların bazılarıyla çizdiğiniz

devreye giriş sinyali uygularsınız, bazılarıyla
çeşitlielektriksel ölçmeler yaparsınız bazılarıyla da dalga şekilleriyle frekans
spektrumunu izleyebilirsiniz. Yanlış bağlantı yaptığınızda bozulmaları sözkonusu
olmadığı gibi yere düşüp kırılma tehlikesi de yok. Bu rafta bulunan cihazlar iler-
de tek tek incelenecek.
Cihazlar araç çubuğunun altında da Malzemeler adlı araç çubuğu var. Bura-
daki her bir simgeyi, içinde aynı grupta olarak düşündüğünüz malzemeleri yerleş
tirdiğiniz malzeme kutuları olarak düşünebilirsiniz. Kullanacağınız malzemeleri bu
kutulardan alacaksınız. Bir kutudan bir malzemeyi almak için önce o kutuyu aç-
manız gerekir. Bir malzeme kutusunu açmak için malzemeler araç çubuğunda
o kutuya ait simgeyi tıklamanız gerekir. Aynı anda ancak bir tane malzeme kutu-
su açık durumda olabilir. Açık olan malzeme kutusu, pencerenin sol tarafında
içindeki malzemelerin simgeleriyle görüntülenir. Şekil 1-2'de sol tarafta Passive
adlı malzeme kutusu açık olarak görünmektedir. Bu anda ancak bu malzeme ku-
tusundan malzeme alabilirsiniz.
Bir malzeme kutusundan malzeme almak için önce o kutu açılmalıdır. Bunun
için Malzemeler araç çubuğunda o kutuya ilişkin simge tıklanır ve malzeme ku-
tusu açılarak pencerenin sol tarafında belirir. Bu kutudan malzeme almak dernek,
o kutudaki bir ya da birkaç malzemeyi çizim alanına taşımak demektir. Bunun
için, maus işareti taşınacak malzemenin üzerine götürülür. Sol maus tuşu basılı
tutularak malzeme çizim alanına sürüklenir ve bırakılır. Yani malzemelerin çi-
zim alanına taşınmasında Süriilde ve Bırak yöntemi kullanılır. Kurduğunuz dev-
renin test işlemlerinde kullanılacak cihazların çizim alanına taşınmasında da Sü.-
riikle ve Bırak yöntemi izlenir.
C-PROGRAM FONKSİYONLARININ TANITIMI
Workbench programını kullanarak üç temel işlem yapabilirsiniz: (1) Devre çi-

zimi (2) Devre simülasyonu ve (3) Devre analizi
Workbench kullanarak Şekil 1-3'te gördüğünüz devre gibi devreler çizebilirsi-

niz.
15
1k2
2.21 nF
i
2N2222
Şekil 1-3: Astable Mültivibratör devresi
Gördüğünüz gibi devrede çeşitli devre elemanları var. Tüm bu elemanlar ve

çok daha fazlaları, Workbench programının malzeme kutularında vardır. Çizdiği
niz devredeki malzemelerin değerlerini değiştirmeniz de mümkündür.
Çizmiş olduğunuz devreleri çalıştırabilirsiniz. Bu işlem simülasyon olarak ad-
landırılır. Bunun için devreyi çizdikten sonra ekranın sağ üst tarafından göreceği
niz çalıştırma düğmesini tıklamanız yeterlidir. Devreniz doğru çizilmişse çalışa
caktır. Şekil 1-4'te çalıştırma düğmesi görülüyor.
Şekil i-4: Çalıştırma düğmesi
Çizim alanına çizdiğiniz

devrenin çalışması için, herhangi bir eksiğinin bulun-
maması, açık ya da kısa devre gibi bir bağlantı hatasının söz konusu olmaması
gerekir. Aksi taktirde devre çalışmaz ve bir hata mesajı görüntülenir. Şekil 1-5'te,
yanlış bir devre çalıştırılmak istediğinizde ekrana gelen hata mesajı görülüyor.
16
l~ you ~ne uslng:

:ımdfor switches in parn!ier, a 1· 1
one,
Şekil 1-5: Hata mesajı
Hata mesajında, hatanın ne çeşit bir hata olduğu belirtilir. En sık rastlanan ha-
talar; kısa devre ve devreye referans noktası olacak bir şase bağlantısının yapıl
mamış olmasıdır. Hata mesajındaki Tamam düğmesi tıklandıktan sonra hata gi-
derilmeli ve devre tekrar çalıştırılmalıdır.
Devreniz doğru olduğu taktirde, çalıştırma düğmesine basıldığında devreniz
çalışacaktır. Örneğin devrenize bağlı olan LED ya da lambaların yandığını, yine
bağladığınız ölçü aletlerinde akım veya gerilim değerlerinin oluştuğunu görecek-
siniz. LED ya da lambaların yandığım renk değişikliğinden farkedeceksiniz. Özel-
likle yanıp sönmeler çok belirgin olarak görülecektir.
Çizmiş olduğunuz devrelere ölçü ve test cihazları takıp devre analizi yapabilir-
siniz. Şekil 1-6'daki dimmer (ışık karartma) devresine osilaskop bağlanmıştır.
[Al
200\ı.' / 1 ?CT;,,1
Şekil i -6: Devre analizi
17
UYGULAMA PROGRAMININ TANITILMAS!
Osilaskobun devreye bağlanması ve sinyallerin izlenmesi ilerde ayrıntılı olarak

anlatılmaktadır. Şekil 1-6'daki devreye bağlanan osilaskopla, ışık karartma devre-
sinin iki farklı noktasındaki sinyaller izlenmektedir. Devrede kullanılan bazı mal-
zemelerin değerleri değiştirilerek, osilaskoptaki sinyallerin değişimi gözlenir. Bu
da devrenin ideal biçimi için malzeme değerlerinin tesbitini kolaylaştırır. Devre
analizinin başka bir faydası da, devrenin çalışmasının kavranmasıdır. Workbench
programı olmasaydı, her malzeme için farklı değerlerin kullanılması pek mümkün
olmayacaktı. Örneğin elimizin altında çok çeşitli direnç, kondansatör, triyak vb.
malzemeler bulunması gerekecekti. Bu maddi zorluğun yanında bir de her malze-
me değişikliği ve deneme için sökme, takma, lehimleme vb. işlemler için uzun
zaman harcayacaktık. Workbench ile malzeme değerlerinin değişiminde çok az
zaman harcayacaksınız. Bunun için mausunuzla birkaç tıklama yapmanız yeterli
olacak.
D-PROGRAM ANA MENÜSÜ
Workbench programınm menü çubuğundaki ana menüde 5 tane seçenek bu-

lunmaktadır. Şekil 1-7'de ana menü görülüyor.
Şekil 1-7: Workbench programı ana menüsü
Ana menüdeki seçenekler şunlardır: File, Edit, Circuit, Window ve Help.

Bunlardan birisini maus ile tıklarsanız menü açılır. Örneğin maus okunu File me-
nüsünün üzerine getirip bir kez tıklarsanız bu menü açılacak ve çeşitli komutları
içeren bir pull-down menü görüntülenecektir.
Maus kullanmaksızın da menüleri açabilirsiniz. Dikkat ederseniz her menü is-
minde bir harfin altı çizilidir. Örneğin File menüsünde F harfinin, Circuit menü-
sünde C harfinin altı çizili. Buna göre bir parmağınızla klavyedeki ALT tuşunu ba-
sılı tutarken diğer parmağınızla F harfine basarsanız File menüsü açılır. Circuit
menüsünü açmak istediğinizde de bir parmağınızla ALT tuşuna basılı tutarken di-
ğer parmağınızla C tuşuna basmalısınız.
Klavyedeki tuşların bu biçimde kullanılması TUŞ KOMBİNASYONLARI olarak
adlandırılır. Bilgisayar kitaplarında da bir işlemi gerçekleştiren tuş kombinasyonu
kısaca gösterilir. Örneğin bir işlemi yapmak için ALT+ B tuşlarına basınız denili-
yorsa bunun anlamı şudur: Bir parmakla ALT tuşu basılı tutulurken diğer parmak-
la B tuşuna basılacaktır.
Buna göre, \Vorkbench programında ALT+W tuşlarına basarsanız Window
menüsü açılacaktır.
18
Ancak hemen belirtelim ki menüleri maus aracılığıyla kullanmak daha pratik

ve zaman kazandırıcı olacaktır.
E-PROGRAM ANA MENÜ SEÇENEKLERİ
Workbench programı ana menüsünde 5 tane seçenek vardır ve bu seçenekler-

den herbiri pull-down şeklinde açılmakta ve çeşitli komutlar içermektedir. Menü-
lerin açılması için, üstüne tıklamak veya ALT tuşuyla birlikte altı çizili olan harf
tuşuna basmak yeterlidir. Şimdi maus işaretini File menüsünün üzerine götürdük-
ten sonra sol maus tuşuna bir kere basalım (yani tıklayalım) ve File menüsünün
altındaki komutları incelemeye başlayalım.
1-File Menüsü
Windows altında çalışan programların hemen hemen tümünde File menüsü en
başta yer alır. File menüsünde dosyalarla ilgili komutlar yer alır. File menüsünün
altındaki komutlar şekil 1-S'de görülmektedir.
Print.. CtrhP
Print
InstaU .. ,
import SPICE
Export SPICE
to
Şekil 1-8: File menüsü
File menüsünün altındaki komutların bir kısmı doğrudan doğruya çalışıp işleri-
19
UYGULAMA PROGRAMINlt\l TANITILMASI
ni görürler, bir kısmı ise sizin katkınızı ister. Bu iki grubu, komut adının yanında
yanyana üç nokta olup olm::ımasma göre ayırabilirsiniz. Yanında üç nokta bulun-
mayan komutlar (örneğin New komutu) seçildiğinde doğrudan doğruya çalışır.
Buna karşılık yanında üç tane yanyana nokta bulunan komutları çalıştırdığınızda
ekrana bir diyalog kutusu gelir ve sizden yapacağınız işlemle ilgili bilgi istenir. İs
tenen bilgiyi girdikten sonra diyalog kutusundaki Tamam düğmesini tıklayıp işle
mi bitirmeniz gerekir.
File menüsü çalıştırıldığında ışıklı band ilk komutun üzerindedir. Ok tuşlarını
kullanarak komutların arasında dolaşabilirsiniz. Hangi komutu çalıştıracaksanız
ışıklı bandı o komutun üzerine götürmeniz gerekir.
File menüsündeki herhangi bir komutu çalıştırmak için iki yöntem izleyebilir-
siniz. Mausu kullanarak herhangi bir komutu çift tıklarsanız o komut çalışacaktır.
Ya da ok tuşlarını kullanarak ışıklı barı herhangi bir komutun üzerine götürüp
ENTER tuşuna bastığınızda komut çalışır.
Maus kullanarak menüdeki komutları çalıştıracaklara dikkat etmeleri gereken
bir durumu açıklayalım: Işıklı band herhangi bir komutun üzerindeyse o komut
seçili duruma getirilmiş demektir. Seçili hale getirilmiş bir komutu çalıştırmak için
mausu tek tıklamanız yeterlidir. Seçili halde olmayan bir komutu seçili hale getir-
mek için ise maus işaretini o komutun üzerine götürüp tek tıklamak yeterlidir.
Durumu üç maddeyle toparlayalım:
1- Seçili duruın.da olmayan bir komutu seçili hale getirmek için maus işaretini
o komutun üzerine götürüp bir kez tıklamak gerekir.
2- Seçili durumdaki bir komutu çalıştırmak için sol maus tuşunu bir kez tıkla
mak gerekir.
3- Seçili durumda olmayan bir komutu çalıştırmak için maus işaretini o komu-
tun üzerine götürüp sol maus tuşunu çift tıklamak gerekir.
Şimdi de File menüsündeki komutları inceleyelim.

New: Yeni bir devre çizimine başlamak için bu komutu çalıştırmalısınız. Bu
komut çalıştırılınca yeni bir çizim alanı (temiz bir sayfa) açılacaktır. Program ilk
defa çalıştırılmışsa yeni bir çizim alanı geleceği için bu komutun çalıştırılması ge-
rekmez.
Çizim alanında bir çizim varsa ve bu çizimde değişiklikler yaptıktan sonra
New komutunu çalıştırırsanız, yeni bir sayfa açmadan önce bu çizimdeki değişik
likleri kaydedip kaydetmeyeceğiniz sorulur.
Dikkat ederseniz menüdeki New kelimesinin karşısında CTRL+N yazılıdır. Bu
demektir ki, menüyü hiç açmaya gerek kalmadan klavyede CTRL+N tuş kombi-
nasyonuyla New komutunu çalıştırabilirsiniz. Böylece birçok maus hareketinden
kuıtularak New komutunu çabucak çalıştırabilirsiniz. Menülerde bazı komutların
karşısında tuş kombinasyonları da yazılıdır. Bu komutlara o tuşlara basarak da
ulaşabilirsiniz.
Open: Daha önce hazırlayıp kaydettiğiniz bir dosyayı çizim alanına yüklemek
20
için Open komutunu kullanmalısınız. Open komutu çalıştırıldığında bir diyalog

kutusu ekrana gelecektir.
Dosya Adı: Qizinler:

c: \ewh40d\samp!es
listelenecek Dosya
Şekil 1-9: Open diyalog kutusu
Bu diyalog kutusundan sürücüyü, dizini ve dosya adını belirledikten sonra Ta-

mam düğmesini tıklarsanız dosyanız çizim alanına yüklenecektir.
Save: Yeni oluşturduğunuz ya da daha önceden oluşturup üzerinde değişik

likler yaptığınız dosyaları kaydetmekte kullanılır. İlk defa oluşturduğunuz bir dos-
yası kaydetmek istediğinizde bir diyalog kutusu ekrana gelir. Bu diyalog kutusu-
mı kullanarak sürücü ve dizin tanımlanması yapar, dosyanıza bir ad verebilirsiniz.
Üzerinde çalıştığınız dosya daha önce oluşturup isim verdiğiniz bir dosyaysa Save
komutu doğrudan doğruya çalışıp işlemi tamamlar.
Save As: Çizim alanındaki devreye bir isim verip kaydetmek için Save As ko-
mutu kullanılır. Daha önce isim verip kaydetmiş olduğunuz bir dosyayı yeni bir
isimle kaydetmek için de aynı komutu kullanmalısınız.
Orjinal dosyanıza bir zarar vermeden çeşitli değişikliklerle denemek istiyorsa-
nız orjinal dosyanıza yeni bir isim vererek kaydetmelisiniz. Bu amaçla da Save As
komutu kullanılır. Böylece orjinal dosyayı da kaybetmemiş olursunuz.
Revert to Saved: Dosyanızı bir önceki kaydedilmiş şekline çevirir. Çiziminiz-

de 2 direnç bulunduğunu ve bu durumda kaydetmiş olduğunuzu varsayalım. Da-
ha sonra bir kondansatör eklediniz ve yeniden kaydettiniz. Sonra da bu değişik
likten vazgeçmek istediniz. İşte bu durumda Revert to Saved komutunu kullanır
sanız tekrar 2 dirençli devreden oluşan dosyanıza kavuşursunuz. Elbette bu ör-
nekteki devre çok basit olduğu için değişiklikleri başka yolla da iptal edebilirdi-
21
niz. Ancak çok elemanlı ve karmaşik devrelerle ilgili işlemlerde bu komutun yara-
rını göreceksiniz.
Print: Çizim alanındaki devreyi kağıda aktarmakta kullanılır. Print komutu ça-
lıştırıldığındaekrana bir diyalog kutusu gelir (Şekil 1-10).
Ciiıcuit lm;tmments
Schemafü: Mufümeteı
o O Fuım:;füm Genemtm
Pmh !ist
tabel list
O Model iist
Şekil i-iO: Print diyalog kutusu
Bu diyalog kutusunda, çizdiğiniz başka

hangi unsurların da
birlikte
kağıda aktarılmasını istediğinize ilişkin onay kutuları yer
Hangi unsurun daalır.
devre şemasıyla beraber kağıda aktarılmasını istiyorsanız o unsurun isminin
önündeki onay kutusuna bir X işareti koymalısınız. Bunun için onay kutusu-
mı bir kez tıklamanız Örneğin devre çizimiyle birlikte parça listesinin
de kağıda aktarılmasını istiyorsanız Pa.rt5 li§t'in önündeki onay kutusuna X koy-
manız gerekir. Daha .sonra da Print düğmesini tıklamalısmız.
Herhangi bir onay kutusundaki X işaretini iptal etmek için de o onay kutusu-
nun bir kez tıklanması yeterlidir.
.Print Workbench programı windows programı tarafından tanımlanıp

yüklenmiş olan yazıcıyı kullanır. Buna karşılık siz bilgisayarınıza başka bir yazıcı
bağlamışsanız bu yeni yazıcıyı Print Setup komutu aracılığıyla bilgisayarınıza ta-
nıtabilirsiniz. bu komut şekillerinizin kağıda biçimine
ilişkin bazı ayarlamalar da yapabilirsiniz.
Print Setup komutu çalıştırıldığında ekrana Şekil 1-1 l'deki diyalog kutusu ge-
lecektir.
22
Şel<il 1-i ·ı: Print Setup (Yazıcı Ayarları) diyalog kutusu
Bu diyalog kutusu aracılığıyla şeklinizin kağıda dikey ya da

yazdırılmasını, yazıcınıza taktığınız kağıt boyutunu, yazıcıya beslenme bi-
çimini de tanımlayabilirsiniz. Gerekli tanımlamaları sonra Tamam düğ-
mesini tıklamalısmız.
Exit: Workbench programından çıkmak için kullanılır. Exit komutu

ğında, üzerinde çalıştığınız devrede değişiklikler yapmış ve bunları kaydetmemiş
seniz ekrana bir diyalog kutusu gelir ve değişiklikleri kaydetmeyeceği
niz sorulur.
2- Edit Merıiisü:
Edit, kelirne anlamı olarak işleme, diizdU:ne, d.eğılşth'me ifade
eder. Bilgisayar terminolojisinde ise bu kelime kopyalama, taşıma, silme vb, iş-
lemleri ifade etmektedir. Gerçekten de çizim alanındaki devre y-········,
kopyalama, taşıma, silme gibi işlemleri Edit menüsündeki komutlar
yapabilirsiniz. Şekil 1-12'de Edit menüsü görülüyor.
Şekil ·ı-i
2:
Edit menüsü
2~3
UYGULAMA PROGRAMININ TANITIUvlASI
Şimdi de sırayla Edit menüsündeki komutları inceleyelim.
Cut: Bu komut çizim alanındaki bir devre şemasının başka bir workbench
dosyasına ya da başka
bir windows uygulamasına (örneğin word sayfasına) taşın
masında kullanılır. Bunun için önce taşınacak devre şeması seçili hale getirilir.
Devre şemasını seçili hale getirmek için önce maus işareti şeklin sol üst tarafında
bir bölgeye götürülür. Sol maus tuşu basılı tutularak maus şeklin sağ alt tarafında
bir bölgeye sürüklenirken giderek büyüyen bir dikdörtgenin oluştuğu görülür.
Dikdörtgen, devre şemasını tam olarak içine almalıdır. Daha sonra sol maus tuşu
bırakılır. Şekli oluşturan malzemelerin renk değiştirdiği görülecektir. Seçili hale
getirme işlemi tamamlanmıştır.
Bundan sonra Edit menüsündeki Cut komutu çalıştırılırsa seçili olan devre şe
ması panoya aktarılmış olur. Bundan sonra başka bir workbench dosyasını çizim
alanına yükleyip Edit menüsündeki Paste komutunu çalıştırırsanız seçili olan
devrenin yeni açılan dosyaya aktarıldığını göreceksiniz.
Cut komutunun çalışmasını daha iyi anlayabilmek için geçici bir bilgi saklama
alanı olan Clipboard'ı incelemekte fayda var. Clipboard'a bundan sonra Pano di-
yeceğiz. Pano, windows altında çalışan programlarda çok önemli bir yere sahiptir.
Workbench programında olduğu gibi, windows altında çalışan bütün program-
ların Edit menüsünde Cut-Copy ve Paste komutları vardır. Cut ve Copy komutları
seçili olan şekli yahut metni panoya aktarır, Paste komutu panodaki şekli ya da
metni aktif durumdaki çizim ya da yazı alanına yapıştırır.
Cut, Copy ve Paste komutlarının windows altındaki tüm programlarda bulun-
ması, bu programlar arasında bilgi alışverişinin de mümkün olmasını sağlar.
Özetle, bölge seçildikten sonra Cut veya Copy komutu kullanılarak panoya ak-
tarılır, Paste komutuyla ela panodaki çizim ya da yazı uygulama programına akta-
rılır.
Aynı alanında bir ya da birden fazla malzemeyi taşımak için maus da
çizim
kullanılabilir.Tek malzeme söz konusuysa sürükle ve bırak yöntemi kullanılır.
Birden çok malzeme veya devre şekli söz konusuysa önce tümünü seçili hale ge-
tirmek gerekir. Daha sonra sürükle ve bırak yöntemi kullanılır.
Copy: Copy komutu da tıpkı Cut komutu gibi çalışır. Aralarındaki tek fark Cut
komutunun panoya aktardığı şekli orjinal yerinden silmesidir. Yani yeni yerine ta-
şınan şekil orjinal yerinden silinmiş olur. Copy komutu ise kopyalama yapar. Yani
panoya aktardığı şekli orjinal yerinden silmez.
Copy komutunu kullanmadan önce de kopyalanacak şeklin seçili hale getiril-
mesi gerekir. Bunun için şeklin (yani devre şeklinin) önce seçilmesi gerekir. Cut
komutunda anlatıldığı gibi maus kullanılarak şekil bir dikdörtgenin içine alınırsa
devre elemanlarının renginin değiştiği görülür. Seçme işleminden sonra Copy ko-
mutu çalıştırılırsa seçili olan şekil panoya aktarılır. Panodaki şekil, Paste komutu
kullanılarak başka bir W orkbench dosyasına ya da windows altında çalışan bir
uygulamaya aktarılır. Paste komutunu yeni uygulamanın içinden çalıştırmak ge-
rektiğini unutmayınız.
24
UYGULAMA PROGRAMIN!N TANITILMASI
Bu arada hemen belirtelim ki Copy ya da Cut komutuyla panoya gönderilen

hilgi birden fazla yere aktarılabilir. Panoya yeni bir bilgi aktarılırsa eski bilgi sili-
nir.
Paste: Cut veya Copy komutuyla panoya aktarılan şekli, aynı çızım alanının
bir bölgesine, başka bir workbench dosyasına veya başka bir vvindows uy-
gulamasına aktarır. Paste, kelime anlamı itibariyle "Yapıştırmak" demektir.
Delete: Seçili durumdaki bir malzemeyi veya bir devre şemasını siler. Klavye-
deki DEL tuşuyla da aynı sonuca ulaşabilirsiniz.
Delete komutuyla çizim alanındaki cihazlar silinemez.
Select Ali: Çizim alanındaki tüm malzemelerin ve çizimlerin seçilmesini sağ

lar. Bu komutla çizim alanında ne varsa (cihazlar dahil) seçili hale gelir.
Copybits: Ekranın tümünü ya da bir parçasını panoya aktarmakta kullanılır.

Daha sonra da panodaki bilgi başka bir windows uygulamasına yapıştırılabilir.
Edit menüsünden Copybits komutu çalıştırıldığında maus işareti + işaretine dönü-
şüc Sol maus tuşunu basılı tutarak mausu sürüklerseniz kopyalayacağmız
dikdörtgen içine alabilirsiniz. Sol maus tuşunu bıraktığınızda dikdörtgen içindeki
bölge panoya aktarılmış olur.
Show Clipboa:ı.-d:
Daha önce Cut, Copy ya da Copybits komutlarından birisi
kullanılarak panoya aktarılan bilgiyi bu komut ile görebiliriz. Kısaca bu komut
panonun içini görüntüler.
Önce çizim alanına bir devre çizdim ve mausu kullanarak devreyi seçili hale
getirdim. Bundan sonra Copy komutunu kuilanarak seçili devrenin panoya akta-
rılmasını sağladım. Edit menüsündeki Show Clipboard komutunu da çalıştmnca
ekrana Şekil 1-13'de görülen Pano Görüntüleyici adlı pencere geldi.
Şekil i-13:
Clipboard (Pano)
Bundan sonra Paste komutu çalıştırılırsa panodaki görüntü ilgili uygulama

penceresine yapışacaktır. Paste komutunu kullanmakla panodaki şekil silinmez.
Paste komutu tekrar tekrar kullanılarak şekil birden fazla yere yapıştırılabilir.
Copy ya da Cut komutuyla başka bir şekil panoya aktarılırsa panodaki eski şekil
silinir.
3- Circuit Menüsü
Devrenin çalıştırılması, durdurulması, malzemelerin değerlerinin değiştirilmesi,

malzemelerin adlandırılması, devre analizinde tercihlerin yapılması amacıyla kul-
lanılan komutlar Circuit menüsünde yer alırlar. Şekil 1-14'te Circuit menüsü görü-
lüyor.
________________
.,_
.labeL. Ctrl+l
Y:aiue ... Ctrl+U
Rotate Ctrl+R
.Eault .. Ctrl+F
Subdrcuit.. , Ctrl+B
~
:::=::::. Preferences... Ctri+E
..___ __L! ··(~ Analysis Options ... Ctri+Y
Şekil 1-14: Circuit menüsü
Şimdi de Circuit menüsündeki komutları inceleyelim.
Activate: Bu komut çizim alanındaki devreyi çalıştırır. Devreyi ayrıca ekranın

sağ üst köşesindeki çalıştırma düğmesini tıklayarak da çalıştırabilirsiniz.
Stop: Devrenin çalıştırılmasından sonra kararlı bir durum oluşunca çalışma

kendiliğinden durur. Devrenin çalışması sırasında herhangi bir aşamada durdur-
mak için Stop komutu çalıştırılmalıdır.
26
Devre çalışırken, çalıştırma düğmesini tıklamakla da çalışmayı durdurabilirsi-

niz.
Devrelerin çalıştırıldıktan sonra kararlı dumma (steady state) gelmesi duru-
munda kendiliğinden durduğu biraz önce belirtilmişti. Ancak bazı devreler doğa
ları gereği kararlı duruma hiç ulaşamazlar. Bunlara örnek olarak osilatör devrele-
riyle dijital sayıcıları gösterebiliriz. Bu devrelerin çalışmaları kendiliğinden durma-
yacağı için ya stop komutuyla ya da çalıştırma düğmesini tıklayarak durdurmak
gerekir.
Pause: Pause, geçici olarak durdurmak demektir. Çalışan devreyi geçici olarak
durdurmak için ya Pause komutu çalıştırılır ya da F9 fonksiyon tuşuna basılır. Ça-
lışmanın kaldığı yerden devam etmesi için Pause komutunun yerini almış olan
Resume komutu çalıştırılır veya yeniden F9 tuşuna basılır.
Label: Bir elemana (yani malzemeye) isim vermek için Label komutu kullanı
lır.Bunun için eleman önce üzerine tıklanarak seçili hale getirilir. Bundan sonra
Label komutu çalıştırılınca bir diyalog kutusu ekrana gelir. Elemana vereceğiniz
adı buraya yazdıktan sonra OK düğmesine tıklarsanız elemana bir isim vermiş
olursunuz. Örneğin bir dirence Rl ismini vermek için bu komut kullanılır.
Bir elemana veya bağlantı noktasına verdiğiniz isim bir çizginin üzerine geli-
yorsa Label diyalog kutusunda ismi yazmadan önce birkaç kez boşluk tuşuna
basmanız gerekir. Bu durum özellikle bağlantı noktalarına isim verirken ortaya çı
kar. Bağlantı noktasına üstten de bağlantı yapılıyorsa, isim çizginin üzerine gele-
cektir. İsimden önce birkaç kez boşluk tuşuna basarsanız isim biraz sağa kayacağı
için daha belirgin olarak görülebilecektir.
Value: Bir elemanın değerini değiştirmek için önce o elemanı seçili hale geti-
rilir. Daha sonra Value komutu çalıştırılınca bir diyalog kutusu ekrana gelir. Bu
diyalog kutusunda, malzemenin değeriyle ilgili bölüme istediğiniz değeri yazabi-
lirsiniz. Diyalog kutusundaki birimin bulunduğu kutunun yanındaki okları tıklaya
rak birimi de değiştirebilirsiniz. Yukarı ok tuşunu tıklarsanız birim büyür, aşağı ok
tuşunu tıklarsanız birim küçülür.
Model: Workbench programında oluşturacağınız devrede kullanacağınız bü-

tün malzemeler varsayım olarak ideal özelliklere sahiptir. Bu yaklaşım devre di-
zaynında pekçok uygulama bakımından yeterlidir. Bununla birlikte her malzeme
için gerçek modeller de mevcuttur. Buna göre bir malzemenin kataloglarda veril-
miş özelliklerinin aynısına sahip modellerini de kullanabilirsiniz. Bunun için mal-
zeme seçili hale getirildikten sonra Model komutu çalıştırılır. Ekrana gelen diya-
log kutusunda mevcut olan modelleri seçebilirsiniz.
Zoom: Çizim alanında bulunan bir cihazı büyütmek için kullanılır. Önce ciha-
zın üzerine tıklayarak seçili hale getirilmeli daha sonra da Zoom komutu çalıştırıl
malıdır.
27
Örnek olarak bir devreye osilaskop bağladığınızda osilaskop ekranındaki dal-

ga şekillerini göremeyeceksiniz, Çünkü osilaskop simgesi çok Eğer osi-
laskobu seçili hale getirip Zoom komutunu çalıştırırsanız osilaskop büyüyecek ve
ekranı ortaya çıkacaktıL Ancak bu durumda osilaskop ekranındaki dalga şekilleri
ni görebilirsiniz, .
Bu anlattıklarımız diğer bütün cihazlar için geçerlidiL
Çizim alanında bulunan h~'.rhangi bir cihazı büyütmenin diğer
da bu dhazm simgesini çift ıtıldamaktur.
Rotate: Çizim alanındaki malzemelerin pozisyonlarını değiştirmekte kullanılıL

Örneğin, bu komutu kullanarak çizim alanında dikey pozisyonda bulunan bir di-
renci yatay pozisyona getirebilirsiniz,
Önce pozisyonu değiştirilecek malzeme seçili hale getirilic Maus okunu ffıal
zemenin üzerine götürüp bir kez tıklarsanız malzeme seçili hale geliL Seçili hale
gelen malzemenin rengi kırmız1y3 dönüşüc Daha sonra rotate komutunu çalıştırır
sanız malzeme saat ibresinin tersi yönünde 90° dönecektiL Malzemeyi seçili olma
durumund3n çıkarmak için çizim alanının boş bir bölgesini bir kez tıklamak ye·
terlidic
Rotate komutu menüden çalıştırılabildiği gibi CTRL+R tuşlarıyla da çalıştırılabi
lir. Elbette yine önceden malzemeyi seçili h3le getirmek gerekiL
Subdrcuit: Bu komut keneli özgün malzemenizi oluşturmanızı sağlar, Örneğin

bir transistör ve bunun beyzirıe bağlı bir zener diyottan oluşan bir regüle malze-
mesi oluşturmak istediğinizi varsayalım. Bu iki malzemeyi seçili hale getirdikten
sonra Subcircuit komutunu çalıştırırsanız bir diyalog kutusu ekrana gelecektiL Bu
diyalog kutusu aracılığıyla yeni özgün malzemenize bir ad verebilirsiniz, Böylece
yeni malzemeniz malzeme kutusuna eklenmiş olacaktıc
Wire Color: Çizim alanındaki devredeki bağlantı iletkenlerinin (yani çizgile-

rin) renklerini değiştirmekte kullanılıL Bunun için rengi değiştirilecek çizgi seçili
hale getirilir. Wire Color komutu çalıştırıldığında ekrana bir renk paleti gelir. Renk
paletinde hangi rengin üzeri tıklanırsa çizgi o renge boyanır,
Çizgilerin rengini değiştirmenin daha pratik bir yolu da vardır. Rengi değiştiri
lecek çizgi çift tıklanırsa ekrana renk paleti gelir. Buradan hangi renk tıklanırsa
çizgi o renge boyanır.
Çizgilerin renginin değiştirilmesi özellikle osilaskop ve lojik analizörde çok ya-
rarlıdıL Workbench'cleki osilaskop çift izlidir. Kanalların girişini hangi renk ilet-
kenle devreye bağlarsınız sinyaller o renkte görüntüleniL Yani problar hangi
renkteyse görüntüler ele o renkte olur. Örneğin A girişini kırmızı, B girişini mavi
probla devreye bağlarsanız, A girişindeki sinyal kırmızı, B girişindeki sinyal ise
mavi renkte görülecektiL
Preferences: Bu komutla çizim alanındaki görüntünün bazı özelliklerini de-

ğiştirebilirsiniz,
Preferences komutu çalıştırıldığında ekrana bir diyalog kutusu ge-
28
UYGULAMA PROGRAMININ TANITllMASi
lir. Bu diyalog kutusundaki seçeneklerin karşılarında onay kutulan bulunur (Şekil

1-15)
Şekil 1-15: Preferences diyalog kutusu
Herhangi bir seçeneği aktif duruma getirmek için o seçeneğin karşısındaki

onay kutusu tıklanır ve onay kutusunda X işareti oluşur. Onayı kaldırmak için
onay kutusunu tıklamak yeterlidir. Bu kez X işareti silinir. Onaylama ve onay ip-·
tali işlemlerinden sonra Accept düğmesi tıklanmalıdır.
Çizim alanında malzemeleri ve çizgileri iyi hizalamak istiyorsanız Use grid ve
Show grid seçeneklerini aktif hale getirmelisiniz. Bu durumda çizim alanında
noktalardan oluşmuş bir ızgara belirir. Noktalardan oluşmuş, çok koyu olmayan
ve yatay ve dikey doğrultuda hizaları gösteren bu ızgara çiziminizdeki malzeme--
lerin daha düzgün yerleşmeleri konusunda size yardımcı olur. Izgarayı silmek isti-
yorsanız Show grid seçeneğindeki onayı iptal etmelisiniz.
Preferences komutunun çalıştırılmasıyla ekrana gelen diyalog kutusunda

Show labels seçeneği onaylanırsa, çizim alanındaki malzemelere vermiş olduğu
nuz adlar da görüntülenecektir.
Sbow values seçeneği duruma getirilirse çizim alanındaki devre ele-

manlarının değerleri de görüntülenir.
Show model§ seçeneği duruma çizim alanındaki devre ele-

manlarmın modelleri görüntülenir.
.An.alysis Option: Çizim alanındaki devrenin çalışma şeklini belirlemenize ya-

rar. Bu komut çalıştırıldığında Şekil 1-16'da görülen diyalog kutusu görüntüye ge-
lir.
29
UYGULAMA PROGRAMINiN TANITILMASI
scııuo:scooe Displav
Pause after eaıch scrnen
Stom rnsulb;: for all ınodes
Toleraınce:
lime domain
Şekil 1-16: Analysis Options diyalog kutusu
Transient: Devrenizi kurduktan sonra çalıştırma düğmesine bastığınız andaki

sinyalleri incelemek istiyorsanız bu opsiyonu seçmeiisiniz. Örneğin bir kondansa-
törün bir direnç üzerinden şarj edilmesi devresinde kondansatör uçlarındaki geri-
limin değişimi osilaskopla incelenecekse, Transient seçeneği kullanılmalıdır. Çün-
kü çalıştırma düğmesini tıkladıktan bir süre sonra kondansatör uçlarındaki gerilim
sabit bir değere geleceği için osilaskop ekranında düz bir çizgi göıiinecektir. Oysa
ilk anlarda kondansatör uçlarındaki genlim giderek artan bir seyir izler. Bu değişi
mi görmek isteyenler Transient seçeneğini onaylamahdı.rlar. Transient, "geçiş za-
manı" demektir. Transient kelimesinin önündeki düğme tıklanırsa bu opsiyon se-
çilmiş olur. Seçili düğmenin içi koyulaşır.
Steady-state: Devrenin çalışması kararlı bir duruma geldiğinde oluşan sinyal-

leri izlemek için Steady-state opsiyonu seçilmelidir. Steady-state "sabit durum" an-
lamına gelir.
Analysis Type başlığı altında bulunan Transient ve Steady-state opsiyonları bir-
birinin alternatifidir. Herhangi bir anda sadece bir tanesi seçili olabilir ve birisi se-
çilince diğerinin seçimi iptal olur.
Actlve Component simufation başlığı altında bulunan Assume linear ope-
30
radon seçeneği Steady-state tipi analizde sonuca ulaşmanızı hızlandırır. Bu seçe-

nek sadece lineer devrelerde kullanılır. Sadece AC ya da DC güç kaynağıyla di-
renç gibi lineer elemanlardan oluşan devrelere lineer devreler denir, Devrenin li-
neer olup olmadığı konusunda kuşkunuz varsa yine de bir kez bu seçeneği onay-
layın. Eğer istediğiniz sonuca ulaşamadıysanız seçimi iptal ederek devrenizi tekrar
çalıştırın.
Osdllo§cope Display başlığı altında da iki seçenek bulunuyor:

Pmı§e after each sc:reen seçeneği, osilaskopla sinyal analizinde kullanılır. Bu
seçenek onaylanmışsa, osilaskop ekranı dalga şekliyle dolduğunda geçici
olarak durur. Bu arada ekrandaki dalga şekilleri de duracağı için daha gözle-
me şansı bulursunuz. Devrenin tekrar çalışması için F9 tuşuna basılmalıdır.
Oscilloscope Display seçeneğinin altındaki diğer seçenek ise Stoıre :results
for ali nodes seçeneğidir. Varsayım olarak bu seçenek seçili değildir. Osilaskop,
devre çalışırken bağlı olduğu noktadaki dalga şekillerini gösterir. Osilaskop
probunu başka bir noktaya bağladığınızda devreyi yeniden çalıştımıamz gerekir.
Store results for aU nodes seçeneği seçili duruma getirilirse devre çalışırken
osilaskop probunu farklı noktalara bağlamak ve bu noktalardaki
gözlemek mümkün olur.
Sto:re ıresults for all nodes seçeneği seçili durumda
simülasyon biraz yavaşlar ve programın kullandığı bellek miktarı artar.
Analysis Options diyalog kutusunda alt bölümde bazı ayarlamaların yapıldığı
liste kutulan bulunmaktadır. de bunları inceleyeceğiz.
Toleı:ance: Simülasyon sırasında elde edilen değerlerin toleransını eder.
Varsayım olarak %1 geçerlidir. Bu değer en yüksek tolerans değeri olup simülas-
yonda maksimum hızı sağlar. Liste kutusundaki ok tuşu tıklanırsa diğer
tolerans değerleri listelenir ve bunlardan birini tıklayarak seçebilirsiniz. Tolerans
değeri azaldıkça sonuçlardaki netlik artar. Buna karşılık simülasyon hızı düşer.
Devre simülasyonunda %1 tolerans değerini kullanmanızı tavsiye ederiz.

Simülasyon sırasında, bir sonuca ulaşılamadığı şeklinde bir mesajla karşılaşırsanız
(Eiectronic Workbench can't reach a solution) toleransı %10 olarak tanımlayıp
devreyi tekrar çalıştırınız.
Time domain poi:nts peır eyde: Fonksiyon jeneratörü, AC gerilim ve akım
kaynaklarının ürettiği sinyallerin bir saykılında analiz edilen nokta sayısını belir-
ler. Varsayım olarak her saykıldaki 100 nokta analiz edilir. Daha net sonuç almak
için bu sayı arttırılabilir.
Bode Analysis points peır Bir devrenin frekans spektrumumı çıkar-
makta kullanılan Bode plotter cihazının duyarlılığını belirler. Daha kesin analizler
için sayı arttırılmalıdır.
Tempora:ry füe size for siınulation: Varsayım olarak 10 Mb. büyüklüğün
deki bir bellek, simülasyon sırasında oluşan dosya için yeterlidir. Devre analizin-
31
UYGULAMA PROGRAMININ TAN!TILMASI
de çok cihaz kullanılıyor ve çok bilgi üretiliyorsa bu bilgilerin tutulacağı geçici

dosya da büyük olmalıdır. Bu seçeneği kullanarak geçici dosyanın büyüklüğünü
belirleyebilirsiniz.
4- Window menüsü
Bu menüdeki komutlar Workbench programı ekran penceresinin görünümü-

nün düzenlenmesinde ve malzeme kutularının aktif hale getirilmesinde kullanılır.
Şekil 1-17'de Window menüsü görülüyor.
1 Circuit
1 Description Ctrl+D
Custom {Subcircuit)
Passive
Active
fleld Effect Tnmsistors
.J Control
Hybrid
hıdicators
Gates
Combinafü:rnal
Sequential
hıtegrnted Circuits
·~~~~~~~~·~~~~
Şekil 1-17: Window menüsü
Şimdi de Window menüsündeki komutları inceleyelim.
Arrange: Workbench penceresinde üç alt pencere bulunur. Bunlar; (1) Çizim

alanı, (2) Aktif malzeme kutusu ve (3) Tanımlama pencereleridir. Tanımlama
(Description) penceresi isteğinize bağlı olarak ekrana gelir.
Sürükle ve bırak yöntemiyle pencerelerin yerleri değiştirilebilir, örneğin aktif
malzeme kutusu penceresi ekranın başka bir bölgesine taşınabilir. Ayrıca pen-
cereleri kenar çizgilerinden tutarak büyütüp küçültmek de mümkündür. Tüm bu
işlemler sonucu Workbench penceresinin orjinal görünüşü değiştirilmiş olur. Ar-
32
UYGULAMA PROGRAM!Nlf\! TANITILMASI
range komutu çalıştırılırsa Workbench penceresi haline döner.
Circuit: Bu komut kullanılarak devrenin bulunduğu çizim alam ön plana

çıkarılır.
Descdption: Çizim alanındaki devreyle ilgili bazı açıklamalar is-

teyebilirsiniz. Örneğin devrenin hangi amaçla kullanıldığı, devrenin çalıştırılması
sırasında nelere dikkat edileceği, bazı malzemelerin değerlerinin değişmesinin
devrenin çalışmasını nasıl etkileyeceği gibi hususları devre şemasıyla birlikte
belirtmek gerekebilir. Window menüsündeki Description komutunu çalıştırırsanız
size yazı yazmanız için bir pencere açılacaktır. Bu pencereye devre ile ilgili not-
ları yazabilirsiniz.
Workbench programı penceresinde ekranın sol tarafında içinde çeşitli devre

elemanlarının sembollerinin yer aldığı bir pencere yer alır. Bu pencere o anda ak-
tif durumda olan malzeme kutusunu temsil eder. Workbench'de 11 tane malzeme
kutusu vardır. Her malzeme kutusunda bir grup malzeme bulunur. Fonksiyonları
birbirine benzeyen malzemeler aynı adlı kutularda toplanmıştır.
Herhangi bir anda sadece bir malzeme kutusu açık durumda olabilir. Bir
kutudan malzeme alabilmeniz için o kutunun açık durumda olması gerekir,
Workbench ekranında malzeme kutularım temsil eden simgeler vardır. Hangi

simgeyi tıklarsanız o malzeme kutusu açılır. Malzeme kutularını açmanın diğer bir
yolu da Window menüsünde o kutuya ait adı tıklamaktır. Açık durumda olan
malzeme kutusu adının önünde işaret bulunur.
Malzeme kutulan ve bunların içindeki malzemeler daha sonra ayrıntılı olarak

anlatılacaktır.
33
5-Hdp
Workbench programının kullanımı, programdaki cihazlar, malzemeler, konu

ve kavramlar hakkında bilgi sunulan menü Help menüsüdür. Bu menüyü kul-
lanarak program hakkındaki tüm bilgileri edinebilirsiniz. 1-18'de Help
menüsü görülmektedir.
Şef<il ·ı-18: Help ınenüsü
menüsünde en üstteki seçenek olarak bulunan komutunu

dığmızda, 1-19'da görülen kutusu ekrana gelir.
Şekil 1-i9: Help

diyalog kutusu
Choose zı
I:
f
34
Bu diyalog kutusunda altı çizili olan konuların üzerini tıkladığınızda bu

konulara ilişkin bilgiler görüntülenir. Bu bilgiler İngilizce yazılmıştıL Ancak Elekt-
rik-Elektwnik terminolojisinde pekçok kelime ve kavram zaten
kelimelerden türetilmiş oldukları için (örneğin İngilizce Vo!tage, Türkçe Voltaj)
İngilizce yazılı Help'in İngilizce'ye aşina olmayan okuyucularımıza da bir
yardımcı olabileceğini sanıyoruz.
Help Index komutu, bilgi istenen konuların alfabetik sırada yer aldıkları bir
diyalog kutusunu ekrana getirir. Şekil 1-20'de Help Index diyalog kutusu
görülüyor.
ChDose arı
Şekil 1-20: Help lndex diyalog kutusu
Help Kndex penceresinin sağ tarafındaki kayd1ll:"m.a çubuğunu kullanarak lis-

tenin alt bölümlerine de erişebilirsiniz. Hangi konuda bilgi almak istiyorsanız o is-
mi çift tıklamanız gerekir. Listede üçüncü sırada bulunan AC voltage souırce
yazısını çift tıkladım ve şekil 1-21 'de görülen açıklamalar ekrana geldi.
35
ı
i 'ı:,ou carı acljust the h'.tv1S
alternatinı] voltaıje source tcı
frorn to k\/. You can
frequency and phase 1
lı
1
1 \ 1rrns = \/peak11 414
1
l
Şekil i -21 AC voltage source
Burada AC voltage source (yani AC gerilim kaynağı) hakkında bilgi yer alıyor.
See alım bölümünde de bu konuyla ilgili detaylı bilgilerin başlıkları yer alıyor. Bu
bölümü tıklarsanız AC gerilim kaynaklan hakkında daha detaylı bilgi alabilirsiniz.
Diyalog kutusundaki Arama adlı düğmeyi tıkladığınızda ise aradığınız bilgiyi

kelime olarak bulmanızı sağlayan bir diyalog kutusu ekrana gelir. Buradaki bilgi
kutusuna hakkında bilgi istediğiniz konuyu yazabilirsiniz ya da sağdaki kaydırma
çubuğunu kullanarak aradığınız konuya erişebilirsiniz. Daha sonra önce
Konulan göster, sonra da Git adlı düğmeler tıklanır. Böylece aranılan bilgiye
ulaşılır. Şekil 1-22'de Arama adlı diyalog kutusu görülüyor.
Bu diyalog kutusunda connector kelimesini bulup seçtiı.11. Daha sonra sırasıy

la Konulan göster ve Git düğmelerini tıkladım. Ekrana Şekil 1-23'deki bilgiler
geldi.
Şekil 1-23'teki diyalog kutusunda Konnektör (bağlantı elemanı) hakkında bil-

giler yer alıyor.
36
UYGULAMA PROGRAMININ TANITiLMASI
Rk kır~!imıı;; va:nn
~ Srnme Ktwıı,,ılac«!
~~lifi~ii!if'~--~-~-~---~-~-----~-----~~------ı
l1 ''''''ll'~~~........-
1
1-~-~~_,w,,_,__~_AA,_._,,,~.,-MN-,,~~--~---,,--,-~~-~------~~--,-~,,
1Biı kuırm seç 'ı'e sı:ınrn da Git'i ku!lvııtt
1-22: Arama diyalog kutusu
Şekil
1-23:
Konnektör
hakkında
bilgi
ı
1
1 Connec:tors are c:reated automatic:a!ly
·.ı you stretı::::h a so it touches another ı1•
vvlre.
'
37
G DEVRE l
"
PR GRA l iLE
ÇALIŞ AK
Minimum ile maksimum değerler arasında çok sayıda değer alabilen sinyalleri
işleyen devreler analog devreler olarak adlandırılırlar. Yükselteçler analog devre-
lerin tipik örnekleridir. Yükselteç girişine gelen sinyal çeşitli değerlerde olabilir,
yükselteç bu sinyalleri işler ve çıkışma aktarır. Ancak şunu da ilave etmeliyiz ki
analog devrelerle dijital devreler aynı cihazlarda buluşabilmektedirler. Bu nedenle
günümüzde falanca cihaz tamamen analog prensiplerle çalışır demek oldukça
zordur. Örnek verecek olursak bir TV alıcısı analog devrelerin ağırlıkta olduğu bir
cihazdır. Girişine gelen sinyal çeşitli gerilim değerlerinde olabilir. Ancak 1V alıcı
larında dijital prensiplere göre çalışan devreler de vardır.
Bu örnek pek çok cihaz için de geçerlidir. Bu nedenle analog devrelerle dijital
devreleri bağdaştıran melez (hybrid) elemanlar üretilmiştir. A/D ve DlA çeviriciler
bu tip malzemelerdir.
Doğadaki büyüklükler analog yapıdadır. Gün ışığının hiçbir zaman için iki de-
ğeri olmaz. Aynı şey sıcaklık içinde geçerlidir. Bu iki büyüklük, çok geniş bir yel-
pazede binlerce farklı değer alabilir. O halde ışık, sıcaklık gibi büyüklükleri algı
layıp ölçecek ve bunları işleyecek devrelerin giriş birimi analog yapıda olmalıdır.
Buna karşılık bilgiyi dijital olarak işlemek hem daha kolay hem de daha güvenli-
dir. Ayrıca dijital devre elemanları da daha ucuzdur. Buna göre bir devrenin işle
yeceği analog bilgiyi dijital bilgiye çevirip o şekilde işlemek daha akıllıca bir iştir.
İşlenen bilgi daha sonra gerekiyorsa yeniden analog bilgiye çevrilir. Son yıllarda
geliştirilen hemen hemen tüm cihazlarda analog ve dijital devreler birlikte çalış
maktadırlar.
Bu açıklamaları da daima akılda tutarak analog ve dijital devre ayrımını şöyle
yapabiliriz: Direnç, kondansatör, transistör, diyot, tristör gibi elemanlardan kuru-
lan güç kaynağı, yükselteç, dimmer gibi devreler analog devrelerdir. Buna karşılık
lojik kapı devreleri ve flip-flop'lar kullanılarak yapılan devreler dijital devrelerdir.
Analog devreler çok çeşitli değerler alabilen sinyalleri işlerler. Dijital devrelerde
ise O ve 1 olmak üzere sadece iki seviyede sinyal işlenmektedir.
A-ANALOG TEST CİHAZLARININ TANITIIMASI
W orkbench programınm sizin hizmetinize sunduğu elektronik laboratuvarının

cfüaz rafında tam 7 tane test cihazı var. Bunlardan 4 tanesi analog test cihazı, 3
39
ANALOG DEVRE PROGRAM! İLE ÇAUŞMAK
tanesi ise dijital test cihazı. Biz şimdi amılog test cihazlarını inceleyeceğiz. Şekil 2-
1 'de analog test cihazları gön:i!üyor.
Şekil 2-1: Analog test cihazları
Cihaz rafında yer alan 4 analog cihazın adlan şöyle: Soldan Multi-
metre, (2) Fonksiyon jeneratörü, (3) Osfüıskop, ( 4) Bodc Plotter,
bu cihazları tek tek tanıyalım.
1. Milltlınıetre: Mültimetre ile Avometre aynı şeydir. Mültimetreyi kullanarak
akım, gerilim, direnç ve desibel kaybı değerlerini ölçebilirsiniz.
Menü çubuğunun hemen altında bulunan cihazlar araç çubuğunda, cihazların
simgesi bulunmaktadır. İstediğiniz cihazın simgesini, sürükle ve bırak yöntemiyle
çizim alanına taşıyıp gerekli bağlantılan da yaparak çeşitli ölçmelerde kullanabilir-
siniz. Ancak test cihazı çizim alanında simge durumundayken ölçülen değerleri
okuyamaz ya da ekranındaki sinyalleri göremezsiniz. Test cihazının gösterdiği de-
ğerleri okumak, sinyalleri görmek istiyorsanız çizim alanındaki test cihazının sim-
gesinin üzerini çift tıklamanız gerekir.
Şekil 2-2'de çizim alanına taşınmış rnültimetrenin simgesi ve çift tıklanarak bü-
yütülmüş ön paneli görülüyor.
Şekil 2-2: Mültimetre
40
ANALOG DEVRE PROGRAM! İLE ÇALIŞMAK
Şekil 2 2'de üstte mültimetrenin simgesi, altta ise simgenin üzeri çift tıklandık
tan sonra ekrana gelen ön paneli göıülüyor.
Cihazl::ır
araç çubuğundan cihazların durduğu raftan) alıp çizim alanına
getirdiğiniz
mültimetre simgesini, devrenize bağlayabilirsiniz. Devreye ancak ciha-
durumundaki görüntüsü bağlanabilir. Büyütülmüş ön panel görüntüsü
bağlanamaz. Simgenin üzerini çift tıklamakla sadece okuma amaçlı ola-
rak ön görüntüsünü elde etmiş oluyorsunuz. Ayrıca mültimetrenin fonksi-
da ön panel görüntüsünden yararlanılarak değiştirilir.
Mültirnetrenin ön panelinde üzerinde harf, sembol ve yazılar bulunan
!er var. Bu düğmeleri tıklayarak mültimetrenin fonksiyonlarını.
Örneğin mültimetreni.zle AC gerilim ölçmek istiyorsanız üzerinde simis
lunan düğmeyi ve V harfi bulunan düğmeyi tıklamalısınız. DC gerilim
tediğinizde ise üzerinde düz çizgi bulunan üzerinde V harfi bulunan
düğmeyi tıklamanız gerekir.
Akım ölçümlerinde üzerinde A harfi bulunan düğme, direnç ölçümlerinde ise

üzerinde ohrn işareti bulunan düğme tıklanır. Akım ölçerken AC veya DC oluşu
na göre bu düğnıelerden birisini tıklamayı da unutmayın.
Üzeri tıklanarak seçilen düğmenin rengi diğerlerinden farklı.laşır. Böylece pa-
nele bakarak mültimetrenin hangi konumda olduğunu belirleyebilirsiniz,
DC gerilim ve akım ölçümlerinde cihazınızın + ve - uçlarının devreye doğru
biçimde bağlanmasına dikkat ediniz. Ters bağlarsanız da korkmayın, cihazınız bo-
zulmayacaktır, sadece ölçülen değerin önünde - işareti oluşur. Elbette bu
dikleri.rn sadece Workbench programındaki mültimetre için geçerli, gerçek mülti-
rnetreyi devreye ters bozulacaktır, benden söylemesi.
!VIültimetrenin ön panelindeki SETTINGS tıklarsanız, cihazınJ?.ı volt-

metre veya ampermetre olarak kullanırken ge<;erli olacak iç direnç ra-
Ampermetrenin iç direnci çok küçük, voltmetrenin iç direnci
çok büyük olarak tanımlanmalıdır. Benim tavsiyem SETTINGS'deki geçerli
leri fazla büyük ya da aşın tanımlanan iç
simülasyon anında hatalara yol
2- Fonksiyon jeneratörü devrenize uygulayacağınız

sinüsoiclal, kare dalga ya da üçgen biçiminde sinyaller üretir. Şekil 2-3'tc:
sinyal jeneratörü simgesi ve ön panel görüntüsü görülüyor.
jeneratörü simgesi cihaz rafından sürükle ve bırak yöntemiyle çizim

alanına taşınır. Cihazın simgesini çizim alanındaki bağlayabilirsiniz. Sim-
çift tıklarsanız ön panel görüntüsü ekrana gelecektir. Şekil 2-3'te üstte fonksi-
yon jeneratörü simgesi altta ise ön panel görüntüsü görülüyor.
törüyle ilgili ayarları ön panel görüntüsünden yapabilirsiniz.
Devreye uvgulamak istediğiniz dalga şeklini, üzerinde o dalganın şekli bulu-

nan düğmeyi tıklayarak seçebiiirsiniz. Seçili olan düğmenin rengi diğerlerinden
41
Şekil 2-3: Fonksiyon jeneratörü
farklılaşır.
Aynca ön panelden, uygulayacağınız sinyalin frekansını, duty sayk:ılını,

genliğini ve offset değerini belirleyebilirsiniz.
Fonksiyon jeneratörünün ürettiği frekansı 1 Hertz ile 999 Megahertz arasında
değiştirebilirsiniz.Bunun için ön panelde FREQUENCY yazısının sağındaki kutu-
yu bir kez tıklayıp aktif hale getirdikten sonra istediğiniz frekans değerini yazma-
nız yeterlidir. Frekansı değiştirmenin diğer bir yöntemi de şudur: FREQUENCY
yazısının sağındaki kutunun yan tarafında biri yukarı diğeri aşağı doğru bakan
oklan tıklayabilirsiniz. Yukarı oku tıklarsanız bilgi kutusundaki frekans artar, aşa
ğı oku tıklarsanız da frekans azalır.
Frekansın birimini değiştirmek için de, az önce incelediğimiz kutunun sağın

daki kutuyu kullanabilirsiniz. Frekansın birimini Hertz, Kilohertz ve Megahertz
olarak belirleyebilirsiniz. Buna göre frekansın değeri kutusunda 100, frekansın bi-
rimi kutusunda da Khz yazıyorsa o anda fonksiyon jeneratörünün çıkış uçlarına
verdiği sinyalin frekansı 100 Khz. demektir.
DUTY CYCLE, kare ve üçgen dalgada söz konusu olan bir değerdir. Kare dal-
gada sinyalin yüksek ve düşük seviyelerinin birbirine oranını verir. Bu oran yüz-
de olarak belirlenir. Örneğin DUTY CYCLE değeri 50 ise (bu yüzde 50 anlamına
gelir) kare dalganın yüksek seviyesiyle düşük seviyesi birbirine eşit demektir.
DUTY CYCLE, üçgen dalgalarda çıkış ve iniş eğimlerini belirlemekte kullanılır. Si-
nüsoidal dalgalarda DUTY CYCLE kavramı söz konusu olmaz.
Fonksiyon Jeneratörünün ürettiği sinyalin genliği AMPLITUDE yazısının karşı
sındaki kutular aracılığıyla ayarlanabilir. Bu kutuların birincisiyle sinyalin genlik
değeri, ikincisiyle de genliğin birimi tanımlanır.
OFFSET ayarı, sinüsoidal gerilimin DC gerilim bileşenini gösterir. Sıfır offset

seviyesi, sinüsoidal sinyalin DC gerilim içermediği seviyedir. Bu durumda sinüso-
idal sinyal osilaskop ekranındaki yatay ekseni merkez kabul ederek görüntülene-
42
ANALOG DEVRE PROGRAM! iLE ÇALIŞMAK
cektir. OFFSET değeri pozitif bir değer olarak belirlenirse sinüs sinyalinin görün-
tüsü osilaskop ekranındaki yatay eksenin bir miktar üstünde oluşması sonucu do-
ğar, çünkü bu durumda sinüs sinyali sabit bir DC gerilimin üzerine bindirilmekte-
dir.
Fonksiyon jeneratöıiinün üç çıkış terminali vardır. COM yazılı terminal ortak
uçtur ve ~ase seviyesine bağlanmalıdır. Canlı uç + veya - yazılı terminallerin biri-
sinden alınır. Çıkış + ucundan alınırsa COM ucuna göre poziti seviyede çıkış alın
mış olur. Bu durumda örneğin kare dalga biçiminde çıkış dalgası alınırsa, kare
dalgariın tabanı O volt seviyesinde, tavanı (yani üst kenarı) ise pozitif bir gerilim
seviyesinde olur.
Özetlemek gerekirse, fonksiyon jeneratörü bir devreye bağlanırken çoğunluk
la + yazılı uç ve COM ucu kullanılır. + yazılı uç sinyalin uygulanacağı noktaya,
COM ucu ise şaseye bağlanır. Eğer devrenin herhangi bir noktasına şaseye göre
negatif sinyal uygulamak gerekirse o taktirde fonksiyon jeneratörünün COM ucu
şaseye bağlanır, canlı uç ise - terminalden alınır.
3. Osilaskop: Osilaskop, elektrik-elektronik devrelerinde çeşitli noktalarda

oluşan sinyalleri görüntüleyen bir test cihazıdır. Osilaskop elektrik sinyallerini gö-
zünüzle görmenizi sağlar. Şekil 2-4'te osilaskop simgesi ve ön panel görüntüsü
göıiilüyor. Ön panel görüntüsü elde etmek için, osilaskop simgesinin cihaz rafın
dan (yani cihazlar araç çubuğundan) alınıp çizim alanına taşıdıktan soma üzeri-
nin çift tıklanması gerekir.
Şekil 2-4: Osilaskop simgesi ve önpaneli
Şekil 2-4'cle üstte osilaskop simgesi altta ise ön paneli görülüyor.

Workbench programının sunduğu osiiaskop 2 kanallı bir osilaskoptur. Bu ne-
denle aynı anda iki ayrı dalga şeklini izleme olanağı vardır.
Osilaskop simgesi çizim alanındaki devreye bağlanır. Simgede yan yana duran
iki terminalden soldaki a kanalı, sağdaki de b kanalı girişidir. Tek noktadaki sin-
yal izlenecekse bu iki kanaldan birisi kullanılır, diğeri boş kalır. Simgede üst üste
43
görülen iki terminalden üstteki şase (GROUND) ucu olup şaseye bağlanmalıdır.
Osilaskobu bağladığınız devrede şase kullanılmışsa, osilaskobun şase bağlantısını
kullanmanıza gerek yoktur. Bu durumda şase oıtak referans olarak varsayılır.
Bir noktadaki sinyali şase değil başka noktayı referans alarak izlemek istiyor-
sanız birinci nokta osilaskobun A veya B girişine, referans noktası ise GROUND
terminaline bağlanır.
Osilaskobun kullanacağı tetikleme sinyalini dışardan bağlama].;: istiyorsanız bu
iş için GROUND terminalinin altındaki terminali kullanmanız gerekir. Arıcak be-
lirtmeliyiz ki bu işlem çok sık yapılan bir işlem değildir. Dolayısıyla bu terminal
çoğu kez boş bırakılacaktır.
Osilaskop panelindeki düğmeler kullanılarak çeşitli TIME

BASE yazısının altındaki kutuyu kullanarak osilaskobun tarama frekansını tanım
layabilirsiniz. Bunun için kutunun sağındaki aşağı ve yukarı ok düğmelerini tıkla
yabilirsiniz. Bu ayar osilaskop ekranındaki dalga şeklinin daralmasını
sağlar.
A ve B kanallarına ait panellerdeki V/Div kutuları bu kanallardaki

sinyalin görüntüsünü büyütüp küçültebilirsiniz.
Her iki kanala ait Y POS da dalga şekillerini dikey olarak hareket etti--
rebilirsiniz. Böylece iki farklı sinyali izlerken bunların birisini ekranm üst, diğerini
de alt bölümünde görüntüleyerek daha bu daha iyi
Panelin üst bölümündeki ZOONl düğmesini tıkLusanız "'"'wo'''-"
büyür.
A ve B kanallarını ölçü noktalarına hangi renk iletkenle o kanala
ait görüntüde o renkte olur. A kanalını mavi, B kanalını kırı:rnzı iletkenle bağladı
ğınızda ekranda A kanalına ait sinyal mavi, B kanalına ait kırm12,1 renkte
olur.
Osilaskobu devrenize bağladıktan sonra
laskop ekranında ilgili noktalardaki sinyaller
ekranının açılması için simgenin üzerini çift "'"'·'~'"""
simülasyon esnasında osilaskop
yabihrsiniz. Bu durumda osilaskop yeni noktalardaki
ekranında her ekran dolusu
olarak durmasını istiyorsanız Clı-cuit
mentbCmün altında bulunan
ons kutusundaki Pause :aıfteır each_ scn:'.en
ekranda duracağı daha
basmanız gerekir.
Optfons
neğini
44
ANALOG DEVRE PROGnAMI iLE ÇALIŞMAI<
4-:Sode Plotter: Bode plotter test cihazı devrenizin frekans spektrumunu çi-
zer. Böylece devrenizin girişine uygulanan değişik frekansların çıkışa aktarılma
oranını öğrenebilirsiniz. Bode plotter daha çok yükselteç devreleriyle band geçi-
ren veya band durduran filtre devrelerinin frekans spektrumlarmın çıkarılmasında
kullanılır. Şekil 2-S'te bode plotter simgesi ve ön paneli görülüyor.
Şekil 2-5: Bode plotter simgesi ve ön paneli
Bode iki giriş iki de çıkış ucu vardır. IN yazılı uçlar giriş uçlan, OUT
yazılı uçlar çıkış uçlarıdır Devrenizin giriş uçları IN yazılı terminallere, devrenizin
çıkış uçlan da OUT yazılı terminallere bağlanmalıdır.
Bode plotter devrenize kendi ürettiği frekansları uygulayacaktır. Buna göre

devrenize bağlı olan herhangi bir AC sinyal kaynağının etkileri bode plotter tara-
fından iptal edilecektir. Ancak devrenin bir AC kaynak içermesi şarttır. Yani AC
bir kaynak deneye bağlı durumda olmalıdır. (Not: Bu son açıklamalar paradoks
gibi görünebilir, ancak durum böyle. Yani devreye takılı bir AC kaynak yoksa
plotter frekans spektmmunu çıkarmıyor. Buna karşılık kendisi frekans spektru-
munu çıkarırken AC kaynağını etkisizleştiriyor).
Bode plotter, devrenizin frekans spektrumunu çeşitli frekanslarda giriş ve çıkış
genliklerini karşılaştırarak çıkarır. Sonuç, plotter ekranına bir eğri olarak yansır.
Böylece devrenizin düşük, orta ve yüksek frekanslardaki performansını öğrenebi
lirsiniz.
Bode plotter frekans spektrumunu çıkarmasının dışında giriş ve çıkış sinyalleri
arasındaki faz kaymasını da bulur. Ön paneldeki MAGNITUDE düğmesi seçili
olursa frekans spektrumu çıkarılır, PHASE düğmesi seçili olursa faz kayması bulu-
nur.
45
B-ANAI..OG DEVRE ELEMANLARININ TANITILMASI
Elektronik Workbench programı, devrelerde kullanılabilmemiz ıçın çeşitli

elektronik devre elemanları sunmaktadır. Bu devre elemanları menülerde sembol
olarak yer alırlar. Devre elemanları gördükleri fonksiyorJara göre gruplara ayrıl
mış ve bu gruplar ayn ayrı kutuların içine konulmuştur. Bu tıpkı gerçek bir dük-
kanda malzemelerin farklı kutulara konulmasına benzetebilir.
Workbench programı devre elemanlarını gruplar halinde koyduğu kutulan
"Parts bin" olarak adlandırılmıştır. Tam tercüme yapılırsa "Parça kutusu" veya
"Parçaların bulunduğu kutu" olarak Türkçe'ye aktarılabilir bu İngilizce deyim. An-
cak Türkçe'nin ruhuna daha uygun gördüğümüz için, içinde çeşitli devre eleman-
larının bulunduğu bu kutuları biz "Malzeme kutusu" olarak adlandırdık. Beğenir
seniz siz de "Malzeme kutusu" diyebilirsiniz. Ancak kanımızca, "Parça kutusu",
"Devre elemanları kutusu" gibi adlandırılmaları da pek yanlış olmayacaktır.
Malzeme kutulanrun simgeleri Workbench penceresinde Cihazlar Araç Çubu-
ğu'nunhemen altında yer alır. Şekil 2-6'da Maheme Kutusu araç çubuğu görülü-
yor.
Şekil 2-6: Malzeme kutusu araç çubuğu
Malzeme kutusu araç çubuğundaki her simge bir grup malzemeyi temsil et-
mektedir. Bu simgelerden hangisi tıklanırsa o kutuya ait bir pencere ekranın sol
tarafına açılmaktadır. Bu pencerede kutudaki malzemelerin sembolleri vardır. Bu-
radan herhangi bir malzemeyi sürükle ve bırak yöntemiyle çizim alanına taşıyabi
lir, devrenizde kullanabilirsiniz.
Herhangi bir kutudan malzeme almak için önce o kutuyu açmalısınız. Bunun
için araç çubuğunda o kutuya ait simgeyi tıklamalısınız. Aynı anda sadece bir
malzeme kutusu açık olabilir. Açık olan malzeme kutusu "Aktif malzeme kutusu"
olarak da adlandırılabilir. Herhangi bir malzeme kutusu açık durumdayken başka
bir malzeme kutusunun simgesini tıklarsanız yeni kutu açılacak, eskiden açık
olan da kapanacaktır. Açık olan kutunun simgesinin rengi diğerlerinden farklıdır.
Malzemeler araç çubuğunda bulunan malzeme kutularının simgeleri Şekil 2-
6'da görülüyor. Burada toplam 11 tane simge vardır. Bu simgelerin adları soldan
itibaren şöyledir.
(1) Custom, (2) Passive, (3) Active, (4) FET, (5) Control, (6) Hybrid, (7) Indic,
(8) Gates, (9) Comb'l, (10) Seq'l, (11) IC
Şimdi de kısaca bu kutuları tanıtalım:
46
(1) Custom: Bu kutu başlangıçta boştur. Ancak farklı kutularda bulunan çeşit
li malzemeleri bu kutuda toplayabilir böylece kendi özgün malzeme grubunuzu
oluşturabilirsiniz. Çok sık kullandığınız ve farklı kutularda bulunan malzemeleri
Custom kutusuna koyabilirsiniz. Böylece çok sık kullandığınız malzemeleri aynı
kutuda bulacağınızdan farklı kutuları açmak zorunda kalmaz zaman kaybından
bir ölçüde kurtulursunuz.
(Z) P:assive: Bağlantı noktası (Connector), çeşitli gerilim kaynakları, direnç,

kondansatör, bobin, transformatör gibi devre elemanları bu kutuda bulunur.
(3) Active: Bu kutuda da diyot, zener diyot, LED, transistör, operasyonel

amplifikatör, tristör, triyak gibi aktif devre elemanları bulunur.
( 4) JFET: Bu kutuda çeşitli FET tipleri (JFET, MOSFED bulunur.
(5) Control: Anahtar, zaman gecikmeli anahtar, role gibi kontrol elemanları
bu kutuda yer alır.
(6) Hybdd: Hybrid (hibrid okunur), melez, karma anlamına gelir. Bu kutuda-
ki malzemeler ne analog ne de dijital malzeme grubuna girmeyip bu iki grup ara-
sında bir kategori oluştururlar. Bu kutuda Analog-Dijital çevirici, Dijital-Analog
çevirici, mültivibratör gibi malzemeler bulunur.
(7) Indk: Bu kelime Xndicator kelimesinden türetilmiş bir kısaltmadır. Indi-

cator (indikatör okunur) "gösterge" demektir. Bu kutuda panel tipi DC voltmetre,
panel tipi DC ampermetre, gösterge lambası, yedi segmentli display, buzzer gibi
devre elemanları bulunur.
(8) Gates: Dijital devreleri kurarken kullanacağınız lojik kapılar bu kutudadır.
VE kapısı, VEYA kapısı, invertör, VEDEGİL kapısı ve diğerlerini bu kutuda bulabi-
leceksiniz.
(9) Comb'l: Combinational (Kombinasyona! okunur) yani bileşimsel yapıya
sahip lojik devre elemanları bu kutuda yer alır. Bileşimsel elemanların çıkışı o an-
daki girişleri tarafından belirlenir yani bellek özellikleri yoktur. Yarım toplayıcı,
tam toplayıcı, multiplexer, demultiplexer gibi elemanları bu kutuda bulabilirsiniz.
(10) Seq'l: Sequential (seküenşıl okunur) ardışıl anlamına gelir. Bellek özelliği
olan lojik elemanlar bu gruba girer. Bu elemanların çıkışı, o andaki girişler ve bir
önceki çıkış tarafından birlikte belirlenir. Yani önceki çıkış hatırlanır ve hesaba
katılır. Flip-flop'lar, sayıcılar, kaydırmalı kaydediciler bu kutuda bulunurlar.
(11) IC: IC, Integrated Circuit kelimelerinin ilk harflerinden türetilmiş bir keli-
medir ve "Entegre devre" anlamına gelir. Bu kutuda TTL ve CMOS entegreler yer
alırlar.
47
Görüldüğü gibi bu kutuların bazılarında analog bazılarında da dijital devrel.er-

de kullanılan devre elemanları mevcut Ancak bazı kutulardaki malzemeler her
iki tip devrede de kullanılabiliyor. Örneğin Pa5sive adlı malzeme kutusunda bu-
lunan gerilim kaynakları hem analog hem de dijital devrelerde kullanılabilmekte
dir. Control kutusunda yer alan anahtar, yine ·passive kutusundaki direnç her lki
grup devre dizaynında da kullanılabilen malzemelerdir. Buna karşilık genel ola-
nak malzemeler araç çubuğundaki en sağdaki dört dijital devre elen:ıanları
na ait kutular olarak tanımlanırlar. Araç çubuğuna dikkatle bakarsanız en sağdaki
dört simgeyle diğer simgelerin birbirinden biraz ayrılmış olduğunu farkedeceksi-
niz. En sağdaki dört simgenin dışındaki sımgeler devre elemanlarına aittir.
Ancak az önce de belirttiğimiz gibi bunların arasında dijital devrelerde de kullanı
labilen bazı malzemeler de vardır.
Malzemeler araç çubuğunu dikkatle incelerseniz ilk simgenin de diğerlerinden
ayrılmış olduğunu göreceksiniz. Bu, Custom kutusunun simgesidir. Daha iyi an-
laşılabilmesi için bu kutunun açıklanmasını daha sonraya bırakıyoruz. Şimdi Ana-
log devre malzemelerini inceleyeceğiz.
1- Pasif devre elemanları: Bu elemanlar P ASSIVE adlı malzeme kutusunda

bulunurlar. Malzemeler araç çubuğundaki soldan ikinci (üzerinde direnç resmi
bulunan) simgeyi tıklarsanız ekranın sol tarafında devre elemanlarının sem-
bollerini göreceğiniz bir pencere açılır. Şekil 2-7'de Pasif devre elemanları (PASSI-
VE) malzeme kutusu penceresi görülüyor.
Şekil 2-7: Pasif devre elemanları malzeme kutusu
48
çubuğundan tutarak si'i..rökle ve bu·ak yöntemiyle ekra-

nın da mümkündür. Aynca penceredeki malzeme sem-
bolleri ekrana sığmıyorsa kaydırma çubuğunu veya kaydıı-ma düğmesini kullana-
rak alt tarafta kalıp ekranda göıünmeyen malzemeleri de görebilirsiniz. Malzeme
kutusu penceresinde bulunan bir malzemeyi rnaus oku ile tutarak sürükl.e ve bı
rak yöntemiyle çizim al.anına taşıyabilirsiniz. Çizim alanına sürüklenen malzeme,
pencerede kalmaya da devam eder. Aynı malzemeyi birden fazla kere çizim ala-
nına sürüklemek mümkündür. Örneğin devrenizde üç tane direnç kullanacaksa-
nız penceredeki direnç sembolünü kez çizim alanına sürükleyebilirsiniz. Dola-
yısıyla, bir sembolü pencereden çizim alanına sürüklemekle bir işlemi
yapmış olursunuz. Orjinal sembol (yani kutudaki sembol) hep kalacaktır.
Bu anlattıklarımız bütün malzeme kutusu pencereleri geçerlidir.
PASSIVE kutusunda .:şu malzemeler bulunur:
JBağlantı noktası: İkiden fazla devre elemanının

birbirine bağlanmasında
kullanılır. Bağlantı noktasına döıt farklıyönden (sol, sağ, alt ve bağ
lantı yapılabilir. Bağlantı noktasını siz çizim alanına devrenin
genel hatlarını belirleyebileceğiniz gibi bazı durumlarda bağlantı noktası
otomatik olarak oluşur. Örneğin bir elemanın ucunu iki elemanı birleşti
ren bir iletkene bağlamak istediğinizde bağlantı elemanı ırıaus
çizgiye yaklaştırılmasıyla kendiliğinden oluşur.
Bağlantı noktasına en fazla dört bağlantı yapılabilir. Her bağlantı farklı bir
tarafta olmalıdır. Buna göre bağlantılar soldan, alttan ve üstten
yapılır. Bağlantı olan bir yöne diğer bir bağlantı yapılmak istenirse önceki
bağlantı otomatik olarak ortadan kalkar.
Bağlantı noktasına bağlanacak malzemenin pozisyonunu dikkate alarak
en yakın taraftan bağlantı yapılmalıdır. Aksi halde devrenin görüntüsü
olmayacaktır. (Devrenin görüntüsünün iyi olmaması, çalışmaması anlamı
na gelmez, ancak estetik bir bozukluk sözkonusu olur).
Şase: DevrenLdn referans noktasıdır. Şase devredeki bütün gerilimlerin

ortak referans noktası olarak düşünülebilir. Workbench çizim ortamında
oluşturduğunuz bütün devrelerde şase kullanılması gerekmez. Ancak
devrenizde transformatör, operasyonel amplifikatör, osilaskop varsa mut-
laka şase kullanma zornnluluğu vardır. Transformatörlerin her iki tarafın
da da (hem primer hem sekonder) şase kullanılmalıdır. Bunların dışında,
devrenizde hem analog hem dijital malzemeler birlikte yer alıyorlarsa da
şase kullanmak zonmluluğu vardıı-.
DC gerifun kaynağı (Batarya): Devrenizin gerek:sinme duyduğu DC ge-

rilimleri bu malzemeden sağlayabilirsiniz. Mikrovolt seviyesinden Kilovolt
seviyesine kadar istediğiniz milctarda gerilim alabilirsiniz. Çizim alanına
taşıdığınız sembolün üzerini çift tıklarsanız bu elemanın gerilimini tanım-
49
layabileceğiniz bir diyalog kutusu ekrana gelir. Bu diyalog kutusunu kul-

lanarak kaynak gerilimini belirleyebilirsiniz.
DC akım kaynağı: Devrenizin gerektirdiği DC akımını bu elemanı kulla-

(f)
·-,-· nak sağlayabilirsiniz. Bu kaynağın sağlayacağı akım da üzeri çift tıklandı
ğında ekrana gelen diyalog kutusu kullanılarak tanımlanabilir. Bu kaynak,
devredeki yüke bağımlı olmaksızın ayarlı olduğu akımı devreden geçirir.
AC gerilim kaynağı: Mikrovolt seviyesinden Kilovolt seviyesine kadar is-

tediğiniz AC gerilimleri bu kaynaktan sağlayabilirsiniz. Çizim alanına taşı
dığınız simgenin üzerini çift tıkladığınızda ekrana gelen diyalog kutusunu
kullanarak AC kaynağınızın gerilimini ve frekansını tanımlayabilirsiniz.
,•..ı..•.. AC akım kaynağı: İstediğiniz miktarda AC akımlar temin eder. Devrede-

('.'"t)
-,-
ki yükün miktarı ne olursa olsun ayarlı olduğu akımı geçirir. Akım şiddeti
ve frekansı diğer elemanlar gibi ayarlanır.
Direnç: Devre akımına zorluk göstermek, akımı sınırlamak üzere kullanı

lan elemandır. Herhangi bir omik değer alabilir. Bunun için direnç sem-
bolünü çizim alanına taşıyıp üzerini çift tıklamanız gerekir. Ekrana gelen
diyalog kutusunu kullanarak birkaç ohm'dan Megaohm'lara kadar bir de-
ğer tanımlayabilirsiniz. Devreye bağladığınız direncin harcadığı gücü dik-
kate almanıza gerek yoktur. Yani \'Vorkbench programında direncin güç
parametresi yoktur. \'Vorkbench çizim alanında kurup denediğiniz devreyi
pratikte yaparsanız dirençlerin gücünü de dikkate almalısınız.
Kondansatör: Devrede kullanacağınız kondansatörleri bu sembolü çizim

alanına taşıyarak elde edebilirsiniz. Çizim alanına taşıdığınız kondansatör
sembolünün üzerini çift tıkladığınızda ekrana gelen diyalog kutusunu kul-
lanarak pikofaracldan mikrofaracl seviyelerine kadar çeşitli kapasite değer
lerini tanımlayabilirsiniz.
Bobin: Devrede kullanacağınız bobini, bu sembolü çizim alanına taşıya

rak elde edebilirsiniz. Daha önceki elemanlarda anlatılan yöntemle bobi-
nin endüktansını tanımlayabilirsiniz.
Transformatör: Özellikle doğrultucu devre şemalarında yer alırlar. Dev-

+=:!r re şemasında transformatörün hem primeri hem ele sekoncleri şase yapıl
malıdır. Çizinı alanında transformatör sembolünü çift tıkladığınızda ekrana
gelen diyalog kutusunu kullanarak transformatörün dönüştürme oranını
belirleyebilirsiniz.
Sigorta: Devrenizi aşırı akımlardan koruyan elemandır. Sigorta akımını

sembolün üzerini çift tıkladığınızda ekrana gelen diyalog kutusundan ta-
50
ANALOG DEVRE PROGRAMI İLE ÇALIŞMAK
nımlayabilirsiniz. Sigortanın üzerinden tanımladığınız bu akımın üzerinde

akım geçerse sigorta atar ve devreyi keser.
~ 5 Voltluk kaynak: Bu kaynak bağlandığı noktayı lojik 1 seviyesinde tu-

IQ tar. Dijital devrelerde kullanılır.
+V Pull-up direnç: Dijital devrelerde belli noktaların direnç üzerinden pozi-
T tif gerilim seviyesine bağlanarak giriş olmadığı anlarda o noktaların lojik

1 seviyesinde olmasını sağlar.
Potansiyometre: Gerilim bölme amacıyla kullanılır. Potansiyometre sem-

bolünü çift tıkladığınızda ekrana gelen diyalog kutusunu kullanarak po-
tansiyometrenirı sabit değerini, başlangıç değerini ve artış oranını tanımla
yabilirsiniz.
Varsayım olarak potansiyometre P harfiyle adlandırılmıştır. Aynı diyalog
kutusunu kullanarak başka bir harfi ad olarak tanımlayabilirsiniz.
Potansiyometrenin değerini azaltmak için, ad olarak verdiğiniz tuşa bas-
manız gerekir. Shift tuşuyla birlikte potansiyometrenin harf tuşuna basma-
nız durumunda da potansiyometrenin değeri artar.
Buna göre potansiyometreniz P harfiyle gösterilmişse P harf tuşuna her
basışınızda potansiyometrenizin değeri bir miktar azalır. Shift + P tuşları
na bastığınız taktirde de değeri artar.
Ayaırlı kondansatör: Tıpkı potansiyometredeki gibi bu kondansatörün

de kapasite değerini değiştirebilirsiniz. Kondansatörünüz C harfiyle adlan-
dırılmışsa C tuşuna her basışınızda kapasite bir miktar azalır. Shift + C tu-
şuna bastığınızda da kapasite değeri artar.
Ayarlı bobin: Devrenizde endüktansı ayarlanabilen bobin olarak kulla-

nabilirsiniz. Bobininiz L harfiyle adlandırılmışsa L tuşuna her bastığınızda
endüktansı azalır. Shift + L tuşuna her bastığınızda da endüktansın değeri
artar.
Kutuplu kondansatör: Özellikle doğrultucu devrelerin filtre katlarında

kullanılır. Devreye bağlanırken + ve - uçları doğru bağlanmalıdır. Ters
bağlantı yapılırsa devre hata mesajı verir.
Çizim alanına taşıdığınız kondansatör sembolünün üzerini çift tıkladığı
nızda ekrana gelen diyalog kutusunu kullanarak kondansatörün değerini
tanımlayabilirsiniz.
Kaıre dalga üıretid: Dijital elektronik devrelerini tetiklemekte kullanaca-

ğınız kare dalga biçimindeki tetikleme sinyallerini kare dalga üretecinden
alabilirsiniz. Kare dalga üreteci çıkışındaki sinyalin genliğini ve frekansını
diyalog kutusu aracılığıyla tanımlayabilirsiniz. Çizim alanındaki sembolün
51
üzerini çift tıkladığınızda ekrana bu ayarlamaları yapabileceğiniz diyalog

kutusu gelecektir.
Direnç paketi: İçinde 8 direnç bulunan elemandır. Karşılıklı aynı
8 dirence aittir. Çizim alanında sembolün üzeri çift tıklandığında ekrana

gelen diyalog kutusu aracılığıyb dirençlerin değeri tammlanabilir. Ta-
nımlama 8 direnç için de geçerli olur. Dirençler farklı değerler alamaz.
2- devre elemanları:
Bu elemanlar ACTIVE adh malzeme kutusunda bulunurlar. Malzemeler araç
çubuğunda soldan üçüncü (üzerinde çapraz duran bir diyot resmi bulunan) sim-
geyi tıklarsanız ekranın sol tarafında aktif devre elemanlarının sembollerim göre-
ceğiniz bir pencere açılır. Şekil 2-8'de Akili' devı·e elemanlları (ACTIVE) nıalze
me kutusu penceresi görülüyor.
Şekil 2-8: Aktif devre elemanları malzeme kutusu.
Simge çift tıklandığında pencere ekranın sol tarafında belirir. Penceredeki mal-
zeme sembolleri ekrana sığmıyorsa kaydırma çubuğunu ya da kaydırma düğmesi
ni kullanarak alt tarafta kaldığından ekranda görünmeyen malzemeleri de görebi-
lirsiniz. Malzeme kutusu penceresinde bulunan bir malzemeyi maus oku ile tuta-
rak sürükle ve bırak yöntemiyle çizim alanına taşıyabilirsiniz. Çizim alanına sü-
52
ANAl.OG DEVRE PHOGRAMI İLE ÇALIŞMAK
rüklenen malzeme pencerede kalmaya devam eder. malzemeyi birden fazla

kere çizim alanına sürüklemek mümkündür. Örneğin devrenizde tane
kullanacaksanız diyot sembolünü üç kez çizim alanına sürükleyebilirsiniz. Dolayı-
bir sembolü pencereden alanına sürüklemekle kopyalama işlemi yap-
mış olursunuz. Orjinal sembol kutudaki yerinde kalacaktır. Bu
anlatılanlar bütün malzeme kutusu pencereleri için geçerlidir.
Active kutusunda (yani Active adlı pencerede) şu malzenıeler bulunmaktadır:
Diyot: elektrik akımını

bir geçiren diğer yönde ""''""-m"'"·""n
bir devre elemanıdır.Malzeme kutusundaki diyot ideal özelliklere
tir. alanına bir diyodun üzerini çift tıkladığınızda ekrana
gelen kutusunu kullanarak gördüğünüz mo-
deUcri elde edebilirsiniz.
Zener Zener diyotlar

nlma gerilimleri zener A'-H'il"J·'-'
deki gerilimin sabit kalmasını
volt arasında
LJED (Ught Eıruttm.g Doğru polarize edilip içlerinden akım ge-

yayarlar. Normal bir yaymaları için lOmA civa-
rında akım geçmeiidir. Işık uçlarında 2 Volt civarmda
düşer.
l'fFN tıi·ansistö:r: İki N ortalarındaki bir P tabakasından

. Malzeme kutusundaki NPN transistör modeli
Iar için yeterli olabilecek özeiliklere sahiptir . Çizim alanına taşıyıp üzerini
tıkladığınızda ekrana model diyalog kutusundan '"''U>.Uf'-,W'
transistörlerden birisini kuHanabilirsiniz
Pl"{P tı·ansistö:r: i'ki P ortalarındaki bir N rabakasmdan

)
mu~ı:ur. Malzeme kutusundaki PNP transistör modeli
·-( lar olabilecek özelliklere Çizim alanına taşıyıp üzerini
1
~Lı'i""~U« ekrana model kutusundan
transistörlerden birisLrıi kullanabilirsiniz.
olarak da adlandırılır.
gerilim
enıoı~d:ın:sı varda-. ''--" ya-
zılı giriş ise evirmeyen giriştir. Malzeme kutu-
sundaki üç uçlu opamp modeli oldukça basit özelliklere ve hızlı
çalışan bir modeldir. tüm karakteristiklerini veremez.
Openasyonel amplifikatör: Beş uçlu sembol, opamp'ın daha fazla

özelliklerini devrenize yansıtır. Beş uçlu sembolde pozitif ve negatif
besleme gerilimleri de gösterilmiştir. Bu modelde çıkış gerilimi ve
akımı gibi özellikler tanımlanabilir.
Tristör: Anot, katot ve geyt olmak üzere üç ucu vardır. Anoda pozitif,
katoda negatif gerilim uygulandıktan sonra geyt ucuna katoda nazaran bir
miktar pozitif gerilim uygulanırsa tristör iletime geçer ve anot-katot ara-
sından akım geçmeye başlar.
Shoddey diyot: Standart diyoda benzer. Ancak Shockley diyodun iletime

geçmesi için normal polarizasyonda uygulanan gerilimin belli bir değerin
üzerine çıkması gerekir. Tek yönlü, gerilim kontrollu anahtar gibi çalışır.
Diyak: İki yönlü çalışan Shockley diyot gibi düşünülebilir. Her iki yönde
de, uygulanan gerilim belirli bir seviyenin üzerine çıktığında diyot iletime
geçer. İki yönlü, gerilim kontrollu anahtar gibi çalışır.
Tdyak: Geyt ucundan tetikleme sinyali uygulandığında iletime geçer. Her

iki yönde de akım geçirebilir.
Köprü diyot: Dört doğrultma diyodundan oluşmuştur ve köprü tipi

doğrultucularda kullanılır. Üst ve alt uçlar AC giriş uçlarıdır. Sağ ve
sol uçlar ise DC çıkış uçlarıdır. Sağ uç +, sol uç ise - ucudur.
Gerilim çoğaltıcı: Girişine gelen iki gerilimi çarpar. Çıkış gerilimi

Vo = K . Vx . Vy formülüyle bulunur. K değeri model diyalog kutu-
sundan tanımlanabilen bir sabittir.
54
3- FET'ler:
FET'ler FET adlı malzeme kutusunda bulunurlar. Malzemeler araç çubuğunda
soldan dördüncü simgeyi (üzerinde FET sembolü bulunan simge) tıklarsanız ek-
ranın solunda, içinde FET sembollerini göreceğiniz bir pencere açılır. Şekil 2-9'da
FET malzeme kutusu penceresi görülüyor.
Şekil 2-9: FET malzeme kutusu penceresi.
FET kelimesi (Field Effect Transistor) kelimelerinin ilk harflerinden oluşturul

muş bir kelimedir. FET, alan etkili transistör olarak ela adlandırılmaktadır. Normal
transistörlerin akım kontrollu olmalarına karşılık FET'ler gerilim kontrolludur.
FET'ler N kanallı ve P kanallı olarak üretilirler. Ayrıca yine üretim tekniğine dayalı
olarak MOSFET diye adlandırılan tipleri ele vardır.
55
ANALOG DEVRE PROGRAMI İLE ÇALiŞMAK
'l- .K.ontı·ol elemanları:

Bu elemanlar CONTROL adlı malzeme kutusunda bulunurlar. Malzemeler araç
çubuğunda soldan beşinci simge tıkla~ıı.rsa ekranın sol tarafında CONTROL adlı
bir pencere açılır. Bu pencerede elektrik-elektronik devrelerinde sıklıkla kullandı
ğınız :rnahtar, role kontrol elemanlarının sembollı:::ri vardır. Şekil 2-lO'da
CONTROL adlı malzeme kutusu görülmektedir
2-1 O: CONTROL malzeme kutusu.
Control adlı pencerede Contro! adlı malzeme kutusunda) şu elemanlar

bulunn'!aktadır:
A:nahtar: bir tuşa basıldığında ola-

rak anahtar üzerinde space yazısı vardır ve
b kapanır. Çızim alanına getirdiğiniz anahtarın üzerini
ğınızcla ekrana kutusunu kullanarak anahtara bir karakter-
İsim olarak alfabetik bir karakter atcı
bir karakter ele
neğin 3).
Anahtara isim karakteri atamışsamz bundan o tuşa
basıldıkça anahrar kapalıysa ~"'"~'·-"'"''"'
56
o- Zrunan gecikmeli anahtar: Bu anahtarın iki zaman süresi vardır.

Bunlardan birincisi açık durumdayken kapalı duruma geçme süresi
(TIME ON), diğeri ise kapalı durumdayken açık duruma geçme sü-
residir. Örneğin anahtarın TIME ON süresi 5 saniye olarak belirtil-
miş ve ilk anda anahtar açık durumdaysa devre çalıştırıldıktan 5 sa-
niye sonra anahtar kapanacaktır. Time on ve Time off süreleri Va-
lue diyalog kutusu aracılığıyla tanımlanabilir. Çizim alanında elema-
nın üzeri çift tıklandığında Value diyalog kutusu ekrana gelir.
Gerill.m. kontrollu anahtar: Bu anahtarın da iki çalışma gerilimi

vardır. V ON gerilimi anahtarın kapanmasını V OFF gerilimi ise açılma
sını sağlar. Bu gerilim değeri kontrol uçlarına uygulanır.
Akım kontırollu anahtar: Çalışma prensibi olarak akını kontrollu

anahtara benzer. Anahtarın kontrol uçlarından geçen akım IoN de-
ğerine ulaşırsa anahtar kapanır. Buna karşılık kontrol uçlan arasın
dan geçen akım IoFF seviyesine düşerse anahtar açılır.
Gerek gerilim kontrollu anahtar ve gerekse akım kontrollu anahtar
dört uçlu elemanlardır. Bu uçlardan soldaki ikisi kontrol uçlan, sağ
daki ikisi de anahtar uçlarıdır.
Role: Manyetik role, bobininden belli bir değerde akım geçtiğinde

bir kontağı kapatan veya açan devre elemanıdır. Bobinden geçen
akım tutma alnını. olarak adlandırılan belli bir değerin altına düşe
ne kadar role kontağı önceki pozisyonunu korur. Bobinden geçen
akım tutma akımının altına düşerse kontak orjinal pozisyonuna dö-
ner.
CONTROL adlı pencerede yukarıda açıkladıklarımızın dışında birkaç tane da-

ha eleman vardır. Ancak bunlar pratik devrelerde kullanılmayan, daha çok devre
modelleme işlemlerinde (o da çok seyrek) kullanılan malzemelerdir.
57
5- Melez (Hybdd) devre elemanları:

Bu elemanlar HYBRID adlı malzeme kutusunda bulunurlar. Malzemeler araç
çubuğunda soldan altıncı simge tıklanırsa ekranın sol tarafında HYBRID adlı bir
pencere açılır. Bu pencerede analog devrelerle dijital devreleri bağdaştıran devre
elemanları yer alır. Şekil 2-ll'de HYBRID adlı malzeme kutusu penceresi görülü-
yor.
Q
w
555
GNO VCC
TR::X:: DJ:S
OUT THR:
RES OON
Şekil 2-1 i: HYBRID malzeme kutusu.
Hybrid adlı pencerede şu devre elemanları bulunur:
ADC Analog-Dijital çevirici: Girişine uygulanan analog gerilimi 8

00 bitlik dijital bilgiye çevirir. Pencerede üzerinde ADC yazan ele-
Di
VIN D2: mandır.
VREF+ D8
VREF- D4
SOC os:
OE D6
OV'"
EOC
58
DAC (1): Girişine gelen 8 bitlik dijital bilgiyi akıma çevirerek

il 1 <! 3 '15" l
+ çıkışına verir. Çıkıştaki akım girişteki dijital bilgiyle orantılıdır.
DAC
I İki akım çıkışı vardır, ikinci çıkış birinci çıkışın terslenmiş de-
ğerini üretir.
il I i!3'1!Hi1
DAC (V): Girişine uygulanan 8 bitlik dijital değeri analog ge-
+ rilime çevirir. Çıkışta oluşan analog gerilim girişteki dijital sin-
DAC
v yalle orantılıdır.
Monostable Mfiltivibratör: Girişine bir tetikleme palsi uy-

gulandığında belirli süreli bir çıkış palsi üretir. Çıkış palsinin
süresi devreye bağlanan R ve C değerleriyle orantılı olur.
555 555 Astable Mü.ltivibratör: 555 entegresi astable mültivibra-

GND VCC tör olarak çok yaygın kullanılan bir entegre devredir. Çıkışta
TRI D:IS
OUT THR ki kare dalga sinyalinin frekansı 555 entegresine bağlanan R
RES CON
ve C değerleriyle belirlenir.
59
6- Göstergeler (Indicators):
Bu elemanlar Indic adlı malzeme kutusunda bulunurlar. Indic kelimesi İngi
lizce Indicator kelimesinin kısaltılmış şeklidir ve Inclicator ele "gösterge" anlamı
na gelir. Malzemeler araç çubuğunda soldan yedinci simge (üzerinde ışık yayan
bir lamba resmi olan simge) tıklanırsa ekranın sol tarafında Indic adlı bir pencere
açılır. Bu pencerede (yani bu malzeme kutusunda panel tipi voltmetre, panel tipi
ampermetre, lamba, lojik prob, 7 segmentli clisplay gibi devre elemanları yer alır.
Şekil 2-12'de Inclic adlı malzeme kutusu penceresi görülüyor.
Şekil 2-12: lndic malzeme kutusu.
Indic adlı malzeme kutusundaki elemanlar şunlardır:
Panel tipi voltmetre: İki nokta arasındaki DC veya AC gerili-

mi ölçer. Voltmetrenin koyu çizgili tarafındaki terminal negatif
terminaldir. Çizim alanına birden fazla voltmetre taşıyıp kulla-
nabilirsiniz.
Çizim alanına taşıdığınız voltmetrenin üzerini çift tıkladığınız
da ekrana gelen diyalog kutusunu kullanarak voltmetreyi AC
veya DC konumuna getirebilirsiniz. AC konumunda ölçülen
gerilim etkin değerdir.
Voltmetrenin iç direnci varsayım olarak çok yüksek bir değere
ayarlı olup bu değeri değiştirmeniz ele mümkündür. Ancak
aşırı yüksek iç direnç değerleri simülasyon sırasında hatalara
yol açabilir. Varsayım olarak belirlenmiş iç direnç değerini
kullanmanızı öneririz.
60
ANALOG DEVRE PROGRAMI iLE ÇAUŞMAK
Panel tipi amperınetre: Devreden geçmekte oian akımı öl-

çer. Ampermetrenin koyu çizgili tarafındaki terminal negatif
terminaldir. Çizim alanına birden fazla ampermetre taşıyıp
kullanabilirsiniz.
Çizim alanına taşıdığınız arnpermetrenin üzerini çift tıkladığı
nızda ekrana gelen diyalog kutusunu kullanarak ampermetre-
yi AC veya DC ölçer konuma getirebilirsiniz. AC konumunda
ölçülen akım değeri etkin değerdir.
Ampermetrenin iç direnci varsayım olarak çok düşük bir de-
ğere ayarlı olup bu değeri değiştirmeniz de mümkündür. An-
cak aşırı düşük iç direnç değerleri simülasyon sırasında hatala-
ra yol açabilir. Bu nedenle varsayım olarak belirlenmiş iç di-
renç değerini kullanmanızı tavsiye ederiz.
Lamba: Elektrik enerjisini ışık enerjisine çeviren elemandır. Gerilim

ve güç değerlerini Value diyalog kutusundan tanımlayabilirsiniz. Bu
değerler Vmax ve Pmax değerleri olarak tanımlanır. Lamba uçlarına
gelen gerilim Vmax/2 değerine ulaşınca lamba ışık verir. Vmax de-
ğeri aşıldığında lamba bozulur. AC gerilimde Vmax değeri gerilimin
tepe değeridir.
o Lojik prob: Tek uçlu bir eleman olup LED gibi düşünülebilir. Ucu-
na lojik 1 seviyesine karşılık gelen gerilim değeri bağlanırsa ışık ve-
rir. Devreye doğrudan bağlanır, seri dirence ihtiyaç yoktur.
Dijital elektronik devrelerinde Lojik 1 ve Lojik O değerlerini görüntü-
lemekte kullanılır. Sayıcı, kaydırmalı kaydedici gibi devrelerde kulla-
nabilirsiniz.
Yedi segmentli display: Semboldeki 7 uç ve soldan itibaren a, b,
il c, d, e, f ve g segmentlerinin uçlarıdır. Lojik 1 seviyesi uygulanan

segment ışık verir. Böylece çeşitli segmentlerin ışık vermesi sonucu
display'de bir rakam görüntülenir. Yedi segmentli display sayıcı dev-
relerinde görüntüleme elemanı olarak çok sık kullanılır.
o Kod çöziicüfü yedi segmentli d:i.splay: Dört giriş ucu vardır. Giri-
şine uygulanan BCD kodunu çözer ve rakam olarak görüntüler. Kod
çözücü ile yedi segmentli display'in tek pakette birleştirilmiş şeklidir
ve bu nedenle daha pratiktir.
Kay.ııt elemanı: Devrenizce üretilen değerlerin bir text dosyası ara-

cılığıyla diskete kaydedilmesini sağlar.
61
Buzzer: Uçlarına belli bir gerilim uygulandıığnda düdük sesi üre-

tir. Gerilim değeri ve üretilen sesin frekansı Value diyalog kutu-
sundan tanımlanabilir. Çizim alanına taşınan buzzer'in üzerini çift
tıkladığınızda ekrana Value diyalog kutusu gelecektir. Bu diyalog
kutusunu kullanarak buzzer'in çalışma gerilimini ve ürettiği sesin
frekansını belirleyebilirsiniz.
6- Custom:
Diyelim ki çizdiğiniz devrede çok sayıda diyot, direnç ve anahtar var. Dikkat
ederseniz bu malzemelerin hepsi farklı kutularda. İhtiyacınız oldukça bu malze-
meleri almak için ilgili malzeme kutusunu almak zorundasınız. Bu da pek pratik
değil ve zaman kaybına yol açıyor. Ancak bir çözüm var. Malzemeler araç çubu-
ğunda en solda yer alan simge Custom adlı bir malzeme kutusunu sizin emrinize
veriyor ve siz de değişik kutulardaki malzemelerden bir grup oluşturabiliyorsu
nuz. Malzemeler araç çubuğunda en soldaki simgeyi tıkladığınızda ekranın sol ta-
rafında Custom adlı bir malzeme kutusu açılır ve bu kutu başlangıçta boştur.
Custom penceresinde kendi özgün malzeme kutunuzu oluşturmak için şu yolu

izlemelisiniz.
1- Farklı malzeme kutularını açarak Custom kutusunda bulunmasını istediğiniz

malzemeleri çizim alanına taşıyın.
2. Custom simgesini tıklayarak Custorn adlı malzeme kutusu penceresini açın.

Başlangıçta pencerenin (yani malzeme kutusunun) boş olduğunu göreceksiniz
(Şekil 2-13).
Şekil 2-13
62
3- Çizim alanındaki malzemeleri tek tek sürillde ve bırak yöntemiyle Custom

penceresine taşıyın (Şekil 2-14).
Şekil 2-14
Şimdiki dosyanızla çalıştığınız

sürece Custom malzeme kutusunda sizin yerleş
tirdiğinizmalzemeler bulunacaktır. Ayrıca bu elemanlar normalde ait oldukları
kutularda da bulunmaya devam ederler. Bu çalışmanızı bir isim vererek kaydetti-
ğiniz takdirde başka zaman çalışmak üzere yüklediğinizde de Custom malzeme
kutusunda elemanlarınızı bulacaksınız. Ancak yeni bir çalışma sayfası açtığınızda
Custom kutusu yine boş durumda olacaktır.
63
C- ANALOG DEVRELER
Bu bölümde analog devre elemanlarının yerleştirilmesi, bağlantı iletkenlerinin

çizilmesi, devreye test cihazlarının bağlanması, devrenin çalıştırılması gibi konular
işlenecektir. Bu konuların tümü uygulamalar aracılığıyla anlatılacaktır. Bilgisayar
başında her uygulamanın denenmesi konuların kavranılmasını çok kolaylaştıra
caktır.
Uygulamalara başlamadan önce test cihazlarının ve malzemelerin çizim alanına

nasıl taşınacağını, çizim alanında bir yerden başka yere nasıl götürüleceğini, ci-
hazların çizim alanından raflarına nasıl geri taşınacağım inceleyelim.
1- Cihazlar araç çubuğundan bir cihaz simgesinin çizim. alanına taşınma

sı: Bunun için önce maus okunu cilıazlar araç çubuğundaki cihaz simgelerinden
birisinin üzerine götürün. Maus işareti tam cihaz simgesinin üzerine gelince EL şek
lini alacaktır. Tam bu sırada sol maus tuşuna basın ve basılı tutun. Mausu hareket
ettirerek cihaz simgesini çizim alanına sürükleyin ve sol maus tuşunu bırakın.
2- Malzeme kutusu penceresinden bir malzeme sembolünün çizim ala-

nına taşınması: İlgili malzeme kutusu penceresini açın. Maus okunu bu pence-
redeki sembollerden birisinin üzerine götürün. Maus işareti tam malzeme sembo-
lünün üzerine gelince EL şeklini alır. Tam bu sırada sol maus tuşuna basın ve ba-
sılı tutun. Mausu hareket ettirerek malzeme sembolünü çizim alanına sürükleyin
ve sol maus tuşunu bırakın.
3- Test cihazı simgesi veya malzeme sembolünün çizim alanında bir

yerden bir yere taşınması: Bu şekilde cihaz simgesinin veya malzeme sembolü-
nün çizim alanındaki yerini değiştirerek devre şemanızı göze en hoş gelecek şe
kilde çizebilirsiniz. Cihaz simgesini veya malzeme sembolünü çizim alanında bir
yerden başka bir yere taşınuk da çok kolay. Bunun için maus okunu yerini değiş
tireceğiniz cihaz simgesi ya da malzeme sembolünün üzerine götürün. Maus işa
reti EL şeklini alacaktır. Tam bu anda sol maus tuşuna basın ve basılı tutun. Cihaz
simgesi veya malzeme sembolünü çizim alanının diğer bir bölgesine sürükleyin
ve sol maus tuşunu bırakın.
4- Cihaz sinıgesinin çizim alanından tekrar Cihazlar araç çubuğuna ta-

şı:nınası: Çizim alanında bulunan cihaz simgesini DEL tuşuna basarak veya başka
bir yöntemle silmek mümkün değildir. Çizim alanındaki bir cihaz simgesini bura-
dan uzaklaştırmanın yolu simgeyi çizim alanından alarak tekrar cihazlar adlı araç
çubuğuna taşımaktır. Bunun için, maus işareti çizim alanındaki cihaz sembolünün
üzerine götürülür. Maus işareti EL şeklini alınca sol maus tuşuna basılır. Maus ha-
reket ettirilerek simge Cihazlar araç çubuğuna sürüklenir ve bırakılır.
5- Çizim alanındaki bir malzemeyi silmek için de iki yöntem var. Malzeme
64
sembolünü tıklayarak seçili hale getirin ve klavyedeki DEL tuşuna basın. Malze-
me silinecektir. Ya da malzeme sembolünü maus aracılığıyla açık olan malzeme
kutusu penceresine sürükleyin ve bırakın.
UYGlllAMA 1: İki direncin birleştirilmesi
Bu uygulamada Şekil 2-15 kullanılacaktır.
1 1
1kQ
-'ı/ıiıı..-~~~~~·~v~
Şekil 2-15: İki direncin birleştirilmesi
1- Passive adlı malzeme kutusunu açın. Bu kutudaki direnç sembolünü iki kez
çizim alanına taşıyın. Taşıma sırasında sürükle ve btt'ak yöntemini kullanın.
2- Maus okunu soldaki direncin sağ ucuna götürün. Maus oku tam direncin
ucundayken büyükçe ve koyu bir nokta oluşacaktır. Tam bu anda mausun sol tu-
şuna basın ve basılı tutun. Maus okunu sağdaki direncin sol ucuna doğru götü-
rün. Bir çizginin oluştuğunu ve mausla birlikte hareket ettiğini göreceksiniz.
3- Maus oku sağdaki direncin sol ucuna geldiğinde büyükçe bir noktanın
oluştuğunu göreceksiniz. Tam bu anda sol maus tuşunu bırakın. İki direncin bir-
leştiğini göreceksiniz.
UYGULAMA 2: Üçüncü bir direncin çizgiye bağlanması. Bu uygulamada Şekil

2-16 kullanılacaktır.
Şekil 2-i 6: Üçüncü direncin çizgiye bağlanması.
1- Passive adlı malzeme kutusundan bir direnci önceki uygulamadaki iki di-
renci birleştiren çizginin biraz altına taşıyınız.
65
2- Direnç yatay durumdadır. Göze hoş gelen va daha açık bir şema elde et-
mek için direncin dikey durumda olması daha iyi olacaktır. Bunun için yeni taşı
dığımız direnci döndüreceğiz.
3- Yeni taşıdığınız direncin üstünü tıklayın. Direnç seçili hale gelecektir. Bunu
direncin renginin değişmesinden anlayabilirsiniz. Daha soma CTRL+R tuşlarına
basın. Direncin 90Q döndüğünü ve düşey doğrultuya geçtiğini göreceksiniz (Dön-
dürme işlemini, direnci seçili hale getirdikten sonra Circuit menüsünden Rotate
komutunu çalıştararak da yapabilirsiniz. Ancak CTRL+R tuşlarını kullanmak daha
pratiktir).
4- Maus okunu yeni taşıdığınız direncin üst ucuna yaklaştırın. Büyükçe ve ko-
yu nokta oluşunca sol maus tuşuna basın ve basılı tutun. Maus okunu daha önce
oluşturduğunuz çizgiye doğru hareket ettirin. Yeni direncin üst ucundan çıkan bir
çizgi de mausla beraber yukarı doğru hareket edecektir.
5- Maus oku (ve yeni çizgi) üstteki çizginin üzerine geldiğinde bir bağlantı
noktası otomatik olarak oluşacaktır. Tam bu anda sol maus tuşunu bırakın. Yeni
direncin, diğer iki direnci birleştiren çizgiye bağlandığım ve tam bağlandığı yerde
otomatik olarak bir bağlantı noktası oluştuğunu göreceksiniz.
UYGULAMA 3 - Kesişmeyen İletkenler
Bu uygulamada kesişmeyen iletkenlere örnek oluşturulacaktır. İletkenler birbi-

rinin üzerinden geçtiği halde aralarında elektriksel bağlantı olmayacaktır.
1- Passive adlı malzeme kutusunu açınız. 4 tane direnci çizim alanına taşıyınız.
Dirençler ikişer ikişer karşılıklı durumda olmalıdır. Malzeme kutusundan taşındık
ları anda dirençlerin hepsi yatay doğrultudadır. Bu dirençlerden ikisini döndüre-
rek düşey duruma getiriniz (Şekil 2-17). Düşey duruma getirmek için önce direnci
mausla tıklayarak seçili hale getiriniz sonra da CTRL-R tuşlarına basınız.
Şekil 2-17
66
2- Yatay olarak karşılıklı duran iki direnci daha önce anlatılan yöntemle birleş
tiriniz (Şekil 2-18).
1kQ 1kQ
.JılıA~--~~~~-~~-~~~Vı/ır
Şekil 2-18
3- Düşey olarak karşılıklı duran iki direnci daha önce anlatılan yöntemle bir·-
leştiriniz (Şekil 2-19).
1kQ 1kQ
J\Afı,--------ı---------A/V'r
Şekil 2-19
Dikkat edilirse karşılıklı dirençler birer çizgiyle (yani iletkenle) birleştirilmiş

ancak çizgilerin kesiştiği noktada bağlantı noktası oluşmamıştır. Bu da iki iletke-
nin elektriksel olarak temas etmedikleri anlamına gelir.
UYGULAMA. 4 - Kesişen İletkenler
Bu uygulamada kesişen iletkenlere örnek oluşturulacaktff. İletkenlerin kesişti

ği yerde bir bağlantı noktası bulunacaktır.
1- Passive adlı malzeme kutusunu açarak direnç sembolünü dört kez çizim
67
alanına taşıyınız. Dirençler ikişer ikişer karşılıklı durumda olmalıdır. Malzeme ku-
tusundan çizim alanına taşındıkları anda dirençlerin hepsi yatay doğrultudadır. Bu
dirençlerden ikisini döndürerek düşey duruma getiriniz. Düşey duruma getirmek
istediğiniz direnci önce tıklayarak seçili hale getirdikten soma CTRt+ R tuşlarına
basınız.
2- Yatay durumdaki iki direnci daha önce öğrenmiş olduğunuz yöntemle bir-
leştiriniz (Şekil
2-20).
Şekil 2-20
3- Çizginin üst tarafında kalan direncin alt ucuna maus okunu götürünüz.
Koyu ve büyükçe nokta oluşunca sol maus tuşuna basınız ve basılı tutarak yeni
oluşan çizgiyi aşağı doğru sürükleyerek yatay çizgiyle birleştiriniz. Birleşme anın
da bir nokta oluşmasına dikkat ediniz (Şekil 2-21).
1kQ
1kQ 1kQ
-\Jıfl.-~~~~~~-®~--~----------vıtır
Şekil 2-21
68
3- Maus okunu yatay çizginin alt ı:rafında kalan direncin üst ucuna götürünüz.
Elips şeklin.de bir nokta oluşunca sol maus tuç:una basınız ve basılı tutarak
çizginin üzerinde az önce oluşan bağlantı noktasına tam alttan maus okunu
laştırmız. Alttaki direncin üst ucundan çıkan çizgiyi bağlantı noktasının alt tarafına
değdiriniz. Bağlantı tamamlanacaktır (Şekil 2-22).
1 kS"~
·------J•lıA~
Şekil 2-22
Bu durumda devredeki yatay ve düşey doğıultudaki çizgiler (yani iletkenler),

kesiştikleri
noktada elektriksel olarak birleşmektedirler.
UYGUIAJVIA 5 - Bağlantı noktasına yanlış yönden bağlanma
Bir bağlantı noktasına başka bir malzemenin bağlı olduğu taraftan ikinci bir
bağlantı yapılmak istenirse önceki bağlantı ortadan kalkacaktır.
1- Üç direnci çizim alanına taşıyıp Şekil 2-23'deki gibi bağlayınız. Aynca çizim.
alanına bir de kondansatör taşıyınız.
1kQ 1kQ
-'ıAfı<~~~~~~-ı!ilıı--~~~~~~'Wı,.-
1 kQ
Şekil 2-23
69
2- Kondansatörün sol ucunu bağlantı noktasının sağ tarafına bağlamayı dene-

yiniz (Bağlantı noktasına sağ taraftan bir direnç bağlı durumdaydı). Kondansatö-
rün sağdan bağlantı noktasına bağlanmasıyla önceki direnç bağlantısının iptal
edildiğini göreceksiniz (Şekil 2-24).
1kQ
Şekil 2-24
3- Kondansatörün bağlantısını iptal ediniz. Bunun için maus işaretini kondan-

satörün sol ucuna götürünüz. Büyükçe ve koyu nokta oluşunca sol maus tuşunu
basılı tutarak çizgiyi kondansatörün ucundan uzaklaştırınız. Daha sonra maus tu-
şunu bırakınız. Kondansatörü bağlantı noktasına bağlayan çizginin (yani iletke-
nin) iptal edildiğini göreceksiniz.
4- Daha sonra kondansatörü bağlantı noktasının üst tarafına, direnci de bağ

lantı noktasının sağ tarafına birleştiriniz (Şekil 2-25). Doğru bağlantı gerçekleştiril
miştir.
1kQ
1 kÇ°2
Şekil 2-25
70
UYGULAMA 6 - Lambanın yakılıp söndürülmesi devresi.
Bu uygulamada bir üreteç, bir lamba ve bir anahtardan oluşan bir devre çizilip
çalıştırılacaktır.
Devrenin oluşturulma sürecinde ilk dört aşama Şekil 2-26'da görü-
lüyor.
[Space]
_[ c~
T~_·ızv
_______~((fım ww·ı1 zv
Şekil 2-26: Lamba devresinin oluşturulma süreci
Şimdi de bu süreci maddeler halinde gerçekleştirelim. Şekil 2-26'cla dört şekil

var. Her şekil
bir maddede anlatılıyor.
1- Passive adlı malzeme kutusundan bir DC güç kaynağı, Indic adlı malzeme
kutusundan da bir lambayı çizim alanına taşıyalım. Önce ilgili malzeme kutusu
penceresini açıyoruz, sonra ela sürükle ve bırak yöntemiyle malzemeyi çizim
alanına taşıyoruz.
2- Güç kaynağının üst ucuyla lambanın üst ucunu birleştirelim.
3- Güç kaynağının alt ucuyla lambanın alt ucunu birleştirelim.
4- Control adlı malzeme kutusunu açalım. Anahtar sembolünü sürükle ve bı

rak yöntemiyle devrenin üst çizgisinin ortasına taşıyalım. Anahtar kendiliğinden
seri olarak araya girecektir (Elbette bu çok kolay olmayabilir ancak çok zor da
değil. Sadece mausu biraz dikkatli kullanmanız gerekiyor).
5- Artık devremizde bir anahtar ela var. Dikkat edilirse anahtarın üzerinde
71
"space" yazıyor. Bu demektir ki klavyedeki boşluk tuşuna her basışta anahtar

açıkça kapanacak açılacaktır. Bunu birkaç kez deneyin.
6- Şimdi de anahtara bir harf ad olarak atayalım ve böylece o harf tuşuna her
basışta anahtarın açılıp kapanmasını sağlayalım.
Bunun için rnaus okunu anahtarın üzerine götürüp çift tıklayalım. Ekrana bir
diyalog kutusu gelir. Bu diyalog kutusunda Key yazısının yanındaki kutuya "A ya-
zıp Accept düğmesini tıklayalım ya da ENTER tuşuna basalım. (Accept düğmesini
tıklamakla ENTER tuşuna basmak tamamen aynı sonucu doğurur) (Şekil 2-27).
Şekil 2-27: Label diyalog kutusu
7- Şimdi artık devremizdeki anahtarın üzerinde A harfi vardır. A tuşuna basa-

rak anahtarı açık hale getirelim (Şekil 2-28).
Şekil 2-28: Anahtar açık
8- A tuşuna tekrar basalım. Anahtas kapanacaktır (Şekil 2-29).
[A]
Şekil 2-29: Anahtar kapalı
72
9- Şimdi de ekranın sağ üst köşesindeki çalıştırma düğmesini tıklayahm. Böy-

lece devreyi çalıştırmış oluyoruz. Lambanın renginin koyulaşmasından devrenin
çalıştığını anlıyoruz (Şekil 2-30).
0-
0---0>----~~ 1 OW/12V
Şekil 2-30: Devrenin çalışması
Bu uygulama sırasında anahtara isim verirken üzerini çift tıklamıştık ve bir di-
yalog kutusu ekrana gelmişti. Bu tabd diyalog tusudur. Aynı diyalog kutusunu
ekrana getirmek için iki yol daha vardır:
1- Anahtarın üzerini bir kez tıklayın. Anahtarın rengi değişecek yani seçili hale
gelecektir. Bundan sonra CTRL+L tuşlarına basın. Label diyalog kutusu ekrana ge-
lir. Bu kutu aracılığıyla anahtara bir ad verebilirsiniz.
2- Anahtarın üzerini tıklayıp seçili hale getirin. Cfocuit menüsünden Label ko-
mutunu tıklayın. Yine ekrana Label diyalog kutusu gelecektir ve buradan anahta--
ra bir ad verebilirsiniz.
DİKIV\.1' Öl"ı'EM.Ü NOT: Diyalog kutularında gerekli işlemleri sonra

üzerinde "OK" veya "Accept" yazılı düğmeleri tıklamanız gerekir. "OK" "tamam",
"Accept" "kabul" demektir. Bazı diyalog kutularında "OK" bazılarında da "Accept"
yazılı düğme vardır. Aynca her iki durumda ENTER tuşuna basmanız da yeterli-
dir. İşlem ancak böyle tamamlanır.
Diyalog kutularında bir de "Cancel" düğme vardır. "Cancel" iptal de-

mektir. Diyalog kutusunda yaptığınız işlemi ederek diyalog kutusunu
mak istiyorsanız "Cancel" yazılı düğmeyi tıklamalısımz. Klavyedeki ESC tuşuna
basmakla da aynı sonuca ulaşabilirsiniz.
73
UYGUIAMA 7 - Bağlantı noktasına ad verilmesi.
Bağlantı noktalarına da ad vermeniz mümkündür. Bunun için Label diyalog

kutusu kullanılır. Noktayı çift tıklarsanız veya tek tıklayıp seçili hale getirdikten
sonra CTRL + L tuşlarına basarsanız Label diyalog kutusu ekrana gelir.
1- Passive adlı malzeme kutusunu açarak bir konnektör (bağlantı noktası) ve

iki direnci çizim alanına taşıyın. Bağlantı noktası ortada, dirençler yanlarda olmalı
dır. Daha sonra dirençleri bağlantı noktasına bağlayın (Şekil 2-31).
Şekil 2-31
2- Noktayı bir kez tıklayarak seçili hale getirin. CTRL + L tuşlarına basın. Ekra-
na bir diyalog kutusu gelecektir. Bu diyalog kutusundaki yaz alanına A yazıp
"OK" yazılı tuşu tıklayın ya da ENTER tuşuna basın (Şekil 2-32).
IAI
Şekil 2-32
3- Bağlantı noktasının hemen üzerinde A harfi yer alacaktır. Bağlantı noktaları

na ad vermekle devrenizi daha iyi anlatılabilir hale getirebilirsiniz. Öı~neğin "Volt-
metrenin + ucu A, - ucu B noktasına bağlanır" diyebilirsiniz.
Ayrıca, bir bağlantı noktası

bir çizginin başka bir çizgiye bağlanması sonucu
kendiliğinden oluşmuşsa, sonradan bağlanan çizgiyi geri çekip bağlantıyı iptal e-
derseniz bağlantı noktası ela kendiliğinden silinecektir. Ad vermekle bağlantı nok-
talarını kalıcı hale getirebilirsiniz (Bu söylediğimiz sadece otomatik olarak oluşan
bağlantı noktaları için geçerlidir. Malzeme kutusundan çizim alanına taşıdığınız
74
bağlantı noktalarının etrafındaki bağlantıları çözseniz bile bağlantı noktaları çizim

alanında kalırlar).
Diğer bir önemli nokta da şudur: Bir bağlantı noktasına ad olarak atanan ka-
rakter noktanın tam üzerinde yer alır. Eğer bu bağlantı noktasına üstten bir ilet-
kenle bağlantı yapılmışsa iletkenle noktaya verilen ad iletkenle üst üste gelecek,
ad net olarak görülemeycektir. Böyle noktalara ad verirken, diyalog kutusunda
ad olacak karakteri yazmadan önce birkaç kez boşluk tuşuna basılmalıdır. Böyle-
ce ad olarak atanan karakter noktanın üstünde ve biraz sağda yer alır, dolayısıyla
üstten gelen çizgiyle çakışmaz.
UYGULAMA 8 - Şekillerin düzeltilmesi (1)
Çizdiğiniz devrede elemanlar istediğiniz gibi bir hizada olmayabilir. Kullanılan

fare de hassas değilse taşıma yoluyla hizayı sağlamak zor olabilir. Bu uygulamada
malzemelerin hizalanmasını inceleyeceğiz.
1- Passive adlı malzeme kutusunu açarak bir DC güç kaynağıyla iki direnci çi-
zim alanına taşıyın.
2- Dirençler normalde yatay durumdadır. Dirençleri tek tek seçili hale getirin
ve CTRL + R tuşlarına basarak düşey pozisyona getirin. Ancak dirençler düşey
doğrultuda aynı hizada olmasınlar.
3- Devreyi Şekil 2-34'teki gibi bağlayın. Gördüğünüz gibi iki direnci birleştiren
çizgi kırık. Ancak hemen belirtelim ki bu çizginin kırık olmasının devrenin çalış
masına en küçük bir etkisi yoktur. Ancak estetik bakımından devre göze pek iyi
hitap etmiyor. O nedenle şimdi bu kırıklığı düzelteceğiz.
T'N
Şekil 2-34
75
ANALOG DEVRE·PROGRAMI İLE ÇALIŞMAK
4- Devrede altta bulunan direnci seçili hale getirin. Bunun için direnci bir kez
tıklamalısmız.Direnç seçili hale geldikten sonra birkaç kez sola ok tuşuna basm
(Klavyede dört tane ok tuşu var. Bunlar yanyana dururlar. Buradaki sola ok tu-
şundan bahsediyoruz). Sola ok tuşuna birkaç kez bastıktan sonra çizginin düzel-
diğini göreceksiniz (Şekil 2-35).
Şekil 2-35
5- Direnç hala seçili durumdadır. Seçili durumdan çıkarmak için çizim alanın-
da boş bir bölgeyi tıklayın. Nasıl, şekliniz böyle daha oldu, öyle değil mi?
Devrenizde yer alan bağlantı noktalarını da ok tuşlarını kullanarak hareket et-

tirmek mümkündür. Bunun için önce bağlantı noktası tıklanarak seçili hale getiri-
lir sonra da ok tuşlarına basılarak hareket ettirilir. Şimdi de ödeviniz şu: Şekil 2-
36'daki devrede voltmetrenin altındaki çizgi kırık. Bunu düzeltmenizi istiyoruz.
Önce devreyi çizelim.
Şekil 2-36
76
Devreyi çizdikten sonra kırık çizginin bağlandığı bağlantı noktasını tıklayarak

seçili hale getirin. Daha sonra yukarı ok tuşuna yeteri kadar basın. Çizgi düzele-
cektir.
Not: Devreyi çizerken kullandığınız malzemelerden DC gerilim kaynağını ve

dirençleri Passive malzeme kutusundan, Voltmetreyi ise Indic malzeme kutusun-
dan alabilirsiniz.
UYGULAMA 9 - Şekillerin düzeltilmesi (2)
Bu uygulamada, devredeki gerilim kaynağının yeri devrenin estetiğini boz-

maktadır.
Biz bu durumu düzelteceğiz.
1- Şekil 2-37'deki devreyi çizin. Malzemeleri ilk defa çizim alanına taşırken ge-
rilim kaynağını iki direncin karşısına ve biraz yukarı bırakıp bağlantıları yaparsa-
nız çizim Şekil 2-37'deki gibi olacaktır. Yani Workbench malzemelerin yerine mü-
dahale ederek gerilim kaynağını kendiliğinden ortalamaz. Siz malzemeleri nasıl
yerleştirirseniz bağlantıyı öylece yapar.
~'
----=~ 12V
1 1kQ
1
::ı-
1kQ
Şekil 2-37
2- Şekil 2-37'ye dikkatle bakarsanız gerilim kaynağının biraz yukarıda olduğu

nu göreceksiniz. Şimdi biz bunu biraz aşağıya hareket ettirerek devrenin daha gü-
zel görünmesini sağlayalım.
Önce gerilim kaynağını tıklayarak seçili hale getirin. Daha sonra birkaç kez
aşağı ok tuşuna basın. Gerilim kaynağının da aşağı doğru hareket ettiğini göre-
ceksiniz (Şekil 2-38).
77
1kQ
12V
1kQ
Şekil 2-38
Gerilim kaynağı hala seçili durumdadır. Seçili durumda olmaktan çıkarmak

için çizim alanında boş bir yeri tıklayın.
ÖNEMLİ NOT: Malzemeleri hareket ettirerek çizimi güzelleştirme işlemini ma-

us aracılığıyla da yapabilirsiniz. Bunun için maus okunu malzemenin üzerine gö-
türdükten sonra sol maus tuşunu basılı tutarak malzemeyi hareket ettirerek yapa-
bilirsiniz. Ancak unutmayın bu tip ayarlamalarda ok tuşlarını kullanarak daha ba-
şarılı olursunuz. Çünkü ok tuşları daima mausdan daha hassastır.
UYGULAMA 10 - Direnç değerinin değiştirilmesi.
Bu uygulamada direncin omik değerinin değiştirilmesini öğreneceğiz. Öncelik-

le direnç sembolünün çizim alanına taşınması gerekir. Ancak çizim alanındaki di-
rencin değeri değiştirilebilir. Direncin devreye bağlı olup olmaması ise önemli de-
ğildir.
1- Şekil 2-39' daki devreyi çiziniz.
C vı
Şekil 2-39
78
2- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırınız ve ölçü aletlerinin göster-

dikleri akım ve gerilim değerlerini not ediniz (Şekil 2-40).
12.0
Şekil 2-40
2- Devredeki direnci tıklayarak seçili hale getiriniz. CTRL + U tuşlarına basınız.

Ekrana Şekil 2-41 'deki diyalog kutusu gelir. Resistance yazısının yanındaki kutuya
100 yazınız. Diğer kutudaki biriminde Q olmasını sağlayınız. Bunun için kutunun
sağındaki aşağı-yukarı ok sembollerini tıklayınız. Birim Q olduğunda Accept yazı
lı düğmeyi tıklayınız.
Direncin üzerini çift tıklayarak da bu diyalog kutusunu açabilirsiniz. Yani önce

tek tıklayıp direnci seçili hale getirdikten sonra CTL-U tuşlarına basmak yerine di-
renci çift tıklarsanız da o direnci değerini değiştirebileceğiniz diyalog kutusu açı
lır.
Residarıce (A): ~11_0_0_ _ _~l J
Şekil 2-4i
4- Devrenizdeki direncin değerinin 100 Q olduğunu göreceksiniz. Çalıştırma

düğmesini tekrar tıklayarak devreyi tekrar çalıştırınız. Ölçü aletlerinin gösterdiği
akım ve gerilim değerlerini not ediniz. Sonuçları, direncin değerini değiştirmeden
önce elde ettiğiniz sonuçlarla karşılaştırınız (Şekil 2-42).
79
1 [ 120 m A il-
-=- 1 z.,; -ı 0052 uı
Şekil 2-42
Akımın arttığını göreceksiniz. Bunun nedeni devredeki direncin değerinin 1

KQ'da 100 Q'a düşmesidir. Direnç değerindeki 10 kat azalmaya karşılık devreden
geçen akım 10 kat artmıştır.
UYGULAMA 11 - DC gerilim kaynağının gerilimin değiştirilmesi
Şimdi yapacağımız uygulamada bir önceki uygulamadaki devreyi kullanacağız.

Ancak bu kez direncin değil devredeki gerilim kaynağının gerilimini değiştirece
ğiz.
1- Şekil 2-39'da görülen devreyi çizin. Ekranınızda çizili dummdaysa elbette

yeniden çizmenize gerek yok.
2- Devredeki gerilim kaynağı sembolünü seçili hale getirin. Daha sonra CTRL
+ U tuşlarına basın. Ekrana Şekil 2-43'teki diyalog kutusu gelir.
Şekil 2-43
Bu diyalog kutsunda Voltage yazısının yanındaki kutuya 20 yazın ve Accept

düğmesini tıklayın. Devredeki gerilim kaynağının geriliminin 20 Volt olarak ta-
nımlandığını göreceksiniz. Şimdi de çalıştırma düğmesini tıklayarak devrenizi ça-
lıştırın. Ölçü aletlerinin gösterdiği değerleri kaydedin ve bir önceki uygulamada
bulduğunuz değerlerle karşılaştırarak yorumlayın.
80
ANALOG DEVRE PROGRAMI İLE ÇALIŞMAI<
lJYGULAMA 11 - Dirençlerin adlandırılması.
Bu uygulamada devredeki dirençlere Rl, R2 .... gibi adlar verilecektir.
1- Şekil 2-44'teki devreyi çiziniz ve dirençlerin değerlerini şekildeki gibi tanım

layınız. (Dirençlerin değerlerini değiştirme konusu uygulama lO'da işlemiştik).
Şekil 2-44
2- Devrede 2Q değerindeki direnci bir kez tıklayarak seçili hale getirin ve

CTRL+L tuşlarına basın. Ekrana bir diyalog kutusu gelecektir. Bu diyalog kutusun-
daki bilgi kutusuna Rl yazın ve OK tuşunu tıklayın (Şekil 2-45).
Şekil 2-45
3- Aynı işlemleri 4Q ve 60 değerindeki dirençler içinde yapın ve bunlara sı

rayla R2 ve R3 adlarını verin (Şekil 2-46).
Şekil 2-46
81
4- Her direncin iki ucuna bağlantı noktaları yerleştirin. Bağlantı noktalarına sı
rayla a, b, c, el, e ve f harflerini ad olarak atayın. Bunun için ilgili bağlantı noktası
nı tıklayarak seçili hale getirdikten sonra CTRL + L tuşlarına basarak ekrana getir-
diğiniz diyalog kutularını kullanabilirsiniz. c ve el harflerini yazmadan önce iki de-
fa boşluk tuşuna basın. Yoksa bu harfler çizgiyle üstüste gelecek ve belirgin ola-
rak görünmeyecektir (Şekil 2-47).
F:i
a 2:;-2 b
~',N•,. e _f_._ c
j_
r"
F:2
1 'zv. ~~
\ı'ı/ı
:
Şekil 2-47
DİYALOG KUTIJLARINA İLİŞKİN UYARI
Not: Bu bölümü lütfen çok dikkatli okuyun.
Malzemelerin değerlerini değiştirirken, ad verirken veya modellerini ta-

nımlarken diyalog kutularından yararlanıyoruz. Bu diyalog kutularını açmanın
da birden fazla yolu var. Bu durumun bazı karışıklıklara yol açabileceğini dü-
şündüm ve burada genel bir açıklama yapma gereği duydum. Dirençten baş
layalım:
Direnç için iki işlem söz konusudur. Ya değerini değiştirirsiniz ya da di-

rence bir isim verirsiniz. Direncin cleğı:rini değiştirmek istiyorsanız Resistor
adlı diyalog kutusunu aktif hale getirmelisiniz. Bunun için:
1- Direnç sembolünü çift tıklarsanız Resistor adlı diyalog kutusu açılır.
2- Direnç sembolünü tek tıkladıktan sonra Circuit menüsünden Value ko-

mutumı çalıştırırsanız
Resistor adlı diyalog kutusu açılır.
3- Direnç sembolünü tek tıkladıktan sonra CTRL-U tuşlarına basarsanız
82
ANALOG DEVRE PROGRAM! iLE ÇALIŞMAI'\
Resistor adlı
diyalog kutusu açılır.
Gördüğünüz gibi direncin değerini değiştiren diyalog kutusunu açmak
için üç yol var. Bunlardan hangisi daha kolayınıza geliyorsa onu kullanabilir-
siniz. Bence en pratiği çift tıklama yöntemi.
Dirence ad verecekseniz bu kez önünüzde iki yol var.
1- Direnç sembolünü tek tıklayarak seçili hale getirdikten sonra Circuit

menüsünden Label komutunu çalıştırırsanız, dirence ad vereceğiniz diyalog
kutusu ekrana gelir.
2- Direnç sembolünü tek tıklayarak seçili hale getirdikten sonra CTRL-L

tuşlarına basarsanız
ela aynı diyalog kutusu açılacaktır.
Gördüğünüz gibi direnç değerinin değiştirilmesi için üç yol, ad verilmesi

için iki yol söz konusu. Çünkü direnç değerinin değiştirilmesi daha sık yapı
lan bir işlemdir. Onun için direnç sembolünü çift tıklama suretiyle direncin
değerini değiştirebileceğiniz diyalog kutusunu kolaylıkla açabilirsiniz.
Kondansatörler için de bu anlattıklarımız aynen geçerlidir.
Bağlantı noktalarına ise sadece ad verilebilir. Bağlantı noktasına herhangi

bir değer tanımlanamaz. Bunun için bağlantı noktasını çift tıklarsanız ekrana
gelen diyalog kutusundan bağlantı noktasına ad verebilirsiniz. Bağlantı nok-
tasına ad vermek için ayrıca iki yöntem daha var: (1) Bağlantı noktasını tek
tıklayarak seçili hale getirdikten sonra Circuit menüsünden Label komutunu
çalıştırırsanız bağlantı noktasına ad verebileceğiniz diyalog kutusu ekrana ge-
lir. (2) Bağlantı noktasını seçili hale getirdikten sonra CTRL-L uşlarına bastığı
nızda ela aynı diyalog kutusu ekrana gelecektir.
Diyot, transistör, transformatör gibi malzemelerde ise sembolün üzeri çift

tıklandığında bu elemanlara Model tanımlayabileceğiniz diyalog kutusu ekra-
na gelir. Bu malzemelerin değerleri değil modelleri söz konusudur. Model ta-
nımlayacağınız diyalog kutusunu ekrana getirmenin diğer yöntemleri ise şöy
ledir:
1- Sembolü seçili hale getirdikten sonra Circuit menüsünden JVIodel ko-

mutumı çalıştırmak.
2- Sembolü seçili hale getirdikten sonra CTRL-M tuşlarına basmak.
Bu malzemelere ad ela verebilirsiniz. Bunun için malzemeyi seçili hale ge-

tirdikten sonra Circuit menüsünden Label komutunu çalıştırabilirsiniz veya
CTRL + L tuşlarına basabilirsiniz.
83
Demek ki, bir malzemeyle ilgili hangi işlem en sık yapılıyorsa o malzeme
sembolünü çift tıkladığınızda sık yapılan işleme ilişkin diyalog kutusu ekrana
geliyor.
Uygulamalar sırasında aynı işlem için farklı yöntemlerin kullanıldığına

rastlayabilirsiniz. Örneğin kimi zaman direnci çift tıklayın diyeceğim, kimi za-
man ela direnç sembolünü seçili hale getirip CTRL+U tuşlarına basın diyece-
ğim. Bunun nedeni aynı somıca giden tüm yöntemleri göstermek ve bunu
yaparken de tekrara düşüp lafı uzatmamaktır. Aksi halele aynı somıca giden
birkaç yöntem varsa her seferinde tüm yöntemleri vermemiz söz konusu
olurdu ki, bu da gereksiz ve sıkıcı olurdu.
UYGULAMA 12 - Zaman gecikmeli devre
Control adlı malzeme kutusunda normal anahtardan başka bir de zaman ge-
cikmeli anahtar bulunmaktadır. Zaman gecikmeli anahtarın açıkken kapanma ve-
ya kapalıyken açılma süreleri diyalog kutuları aracılığıyla tanımlanabilmektedir.
Ton değeri açık anahtarın kapanma süresini, Toff değeri ise açılma süresini belir-
ler.
1- Şekil 2-48'deki devreyi çizin.
Şekil 2-48
2- Devredeki zaman gecikmeli anahtarın üzerini çift tıklayın. Ekrana gelen di-
yalog kutusundan Ton süresini 4 saniye olarak tanımlayın.
3- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreye enerji uygulayın. Çalıştırma düğme

sini tıkladıktan 4 saniye sonra devredeki anahtar otomatik olarak kapanacak ve
lamba yanacaktır. Lambanın yandığı renginin değişınesinden anlaşılır.
84
4s
) 1Cfvo/l12v'
Şel<il 2-49
UYGULAl\'lA 13 - Mültimetre kullanarak akım ölçmek
Devre akımının
ölçülmesinde şimdiye kadar panel tipi ampermetre kullanmış
tık. Şimdi
ise Cihazlar araç çubuğundaki Mültimetreyi kullanacağız. Mültimetre
AC ve DC gerilim ve akım değerleriyle direnç ölçmektedir. DC akım ve gerilim
ölçülmesinde + ve - uçlarını doğru bağlamak gerekir.
1- Passive adlı malzeme kutusundan bir DC güç kaynağı ve üç direnci çizim

alanına taşıyın. DC güç kaynağı sembolünü seçili hale getirdikten sonra CTRL + R
tuşlarına iki kez basarak iki kez 90 9 döndürün. Negatif uç üst tarafa gelecektir.
2- Cihazlar araç çubuğundan mültimetre simgesini çizim alanına taşıyın. Şekil

2-50'deki devreyi kurun. Mültirnetre bağlantılarını oluştururken mültimetrenin uç-
larından başlayın (Yani bağlantı çizgilerini çizerken, çizgiyi ınültimetrenin bağlan
tı terminalinden çizmeye başlayın).
r --'\•\•\.--_,,
1I_-121.1·_ LQ ~
_ı 1
Şekil 2-50
3- Mültimetre simgesini çift tıklayın. Mültimetrenin ön paneli büyütülmüş ola-

rak ekrana gelecektir. Akım ölçecefsiniz için mültimetreyi ampermetre konumuna
almanız gerekiyor. Bunun için panelde A yazılı düğmeyi tıklayın. DC akım ölçe-
85
ceğiniz için de panelde üzerinde düz çizgi bulunan düğmeyi tıklayın. Konum se-
çimleri tamamdır.
4- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreye enerji verin. Devre akımı mültimet-

renin panelinde görüntülenecektir (Şekil 2-51).
Şekil 2-51
Not: Devreye bağlı olan mültimetre simge durumundayken (yani çift tıklanıp
büyütülmeden önce) çalıştırma düğmesini tıklayıp devreye enerji uygularsanız
devreniz yine çalışacak ve mültimetre ölçme yapacaktır, ancak siz ölçme sonucu-
nu göremezsiniz. Ölçme sonucunu görmeniz için mutlaka mültimetre simgesinin
çift tıklanıp ön panel görüntüsünün büyütülmesi gerekir.
UYGULAMA. 14 - Mültimetre kullanarak gerilim ölçmek
Bu uygulamada mültimetre kullanılarak DC gerilim ölçülecektir. DC gerilim öl-

çüleceği için cihazın + ve - uçlarını ölçülecek gerilimin + ve - uçlarına doğru ola-
rak bağlanması gerekir.
1- Passive adlımalzeme kutusundan bir DC güç kaynağı ve iki direnci çizim

alanına taşıyın. DC güç kaynağı sembolünü seçili hale getirdikten sonra CTRL + R
tuşlarına iki kez basarak iki kez 90Q döndürün. Negatif uç üst tarafa gelecektir.
2- Cihazlar araç çubuğundan Mültimetre simgesini çizim alanına taşıyın. Şekil

2-52'deki devreyi kurun. Mültimetre bağlantılarını yaparken çizgileri mültimetre
terminallerinden başlatın.
86
Şekil 2-52
3- Mültimetre simgesini çift tıklayın. Mültimetrenin ön paneli büyütülmüş ola-

rak ekrana gelecektir. Gerilim ölçeceğiniz için mültimetreyi voltmetre konumuna
almanız gerekiyor. Bunun için panelde V yazılı düğmeyi tıklayıp seçili hale geti-
rin. DC gerilim ölçeceğiniz için de panelde üzerinde düz çizgi bulunan düğmeyi
tıklayarak seçili hale getirin.
4- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreye enerji verin. Direnç uçlarında dü-

şen gerilim mültimetrenin panelinde görüntülenecektir (Şekil 2-53).
Şekil 2-53
87
UYGULAMA 15 - Mültimetre kullanarak direnç ölçmek
Bu uygulamada Mültimetre kullanarak direnç ölçeceğiz.
1- Passive adlı malzeme kutusundan iki adet bağlantı noktası ve üç adet diren-
ci çizim alanına taşıyın. Balğantı noktalarına A ve B adlarını yazın. Diğer iki
bağlantı noktası çizgilerin birleştirilmesi sırasında kendiliğinden oluşacaktır. Cihaz-
lar araç çubuğundan Mültimetre simgesini çizim alanına taşıyın. Şekil 2-54'teki
devreyi kurun.
ffil_:~~--r··-ı
8 1i 3
Q
Şekil 2-54
2~ l\/Iültimetre simgesini çift tıklaym. A-B noktalarından görülen direnç ölçüle-

rek Iviültimetrenin panelinde görüntülenecektir (Şekil 2-55).
Şekil 2-55
88
UYGULAMA 16 - Buzzer deneyi
Bu uygulamada buzzer'in çalışması incelenecektir. Buzzer, Indk adlı malze-

me kutusunda bulunmaktadtr.
1- İlgili malzeme kutularından gerilim kaynağı, anahtar ve buzzer sembollerini

alanına taşıyarak Şekil 2-56'daki devreyi kurunuz.
·ı OOOH2
Şekil 2-56
2- Anahtara ad olarak A harfini atayınız. Çalıştırma düğmesini tıklayarak dev-

reye enerji uygulayınız. A tuşuna basarak anahtarı kapatınız. Bilgisayarınızın ho-
parlöründen bir düdük sesi işiteceksiniz.
3- Buzzer sembolünü çift tıklayın. Ekrana gelen diyalog kutusu aracılığıyla

buzzer'in ürettiği sesin frekansını değiştirebilirsiniz. 1000 Hertz normal bir düdük
sesi üretir. Daha düşük frekanslarda ses daha kalın (bas) olur. Daha yüksek fre-
kanslarda ise ses daha ince (tiz) olur. Aynı diyalog kutusundan buzzer'in çalışma
gerilimini de değiştirebilirsiniz.
UYGULAMA 17 - Kondansatörün şarjı
Bu uygulamada bir kondansatörün şarj eğrisi incelenecektir. Uygulamada

Cihazlar araç çubuğundaki osilaskop kullanılacak ve şarj eğrisi osilaskop ekranın
dan gözlenecektir.
1- İlgili malzeme kutularından gerekli malzemeleri çizim alanına taşıyınız. Şe

kil 2-57'deki devreyi kurunuz. Anahtara A harfini ad olarak atayınız. Gerilim kay-
nağının gerilimini 20 Volt, direncin değirini 1 KO, kondansatörün değerini de 330
µF olarak tanımlayınız. Bu tanımları yapmak için ilgili malzemenin sembolünü çift
tıkladıktan sonra ekrana gelen diyalog kutulan kullanılacaktır. Örneğin kondansa-
törün değerini 330 µF yapmak için kondansatör sembolünü çift tıklayın. Ekrana
89
ANALOG DEVRE PROGRAM! iLE ÇALIŞMAK
gelen diyalog kutusundan kondansatöre istediğiniz değeri verebilirsiniz (Biliyorsu-

nuz, kondansatör sembolünü tek tıklayıp seçili hale getirdikten sonra CTRL + U
tuşlarına bastığınızda da ekrana aynı diyalog kutusu gelir. Kondansatör sembolü-
nü tek tıklayıp seçili hale getirdikten sonra Circuit menüsünden Value kornutu ça-
lıştırırsanız yine aynı diyalog kutusu ekrana gelir ve kondanastöre değer tanımla
manızı bekler. Bu yöntemlerden hangisi kolayınıza geliyorsa onu kullanabilirsiniz.
Ancak bana kalırsa çift tıklama en pratik yöntemdir).
[,t.,]
çı- 1 ~;s-;::
o-------~,,__--~--ı.
T
Şekil 2-57
2- Cihazlar araç çubuğundan osilaskop simgesini çizim alanına taşıyın. Passive

adlı malzeme kutusundan bir şase simgesini ele çizim alanına taşıyın. Şekil 2-
58'cleki bağlantıyı yapın (Osilaskop simgesindeki bağlantıları dikkatli yapın. Ayrı
ca osilaskop bağlantılarını yaparken çizgileri osilaskop terminallerinden başlatın).
[.8.J
330µ.F
Şekil 2-58
90
3- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreye gerilim uygulayın. Ancak henüz

devrenizdeki A anahtarı açık olduğu için şarj işlemi başlamayacaktır. Önce osilas-
kop simgesini çift tıklayarak ön panel görüntüsünü büyütün. Sonra da A tuşuna
basarak devrenizi çalıştırın. Şarj eğrisini ekranda gözleyin (Şekil 2-59) .
...
ıu---~
. . .
. ..................................................... .
Şekil 2-59
4- Kondansatör simgesini çift tıklayın. Ekrana gelen diyalog kutusundan kon-

dansatörün değerini 1000 µF olarak tanımlayın (Şekil 2-60).
o- 1kQ
1000µ.F
T
I
Şekil 2-60
5- Devreyi tekrar çalıştırın. Osilaskop ekranındaki şarj eğrisini gözleyin (Şekil

2-61).
91
Şekil 2-61
İki şarj eğrisini karşılaştırın. Kondansatörün değeri olduğunda şarj eğrisi

daha dik çıkış yapıyor yani kondansatör daha hızlı doluyor. Boylan eşit genişlik
leri farklı olan ki kovaya, çaplan eşit iki borudan su akıtılsa hangi kova daha ça-
buk dolar? Su hangisinde daha hızlı yükselir? Bizim deneyimizdeki durum da hiç
farklı değil. Küçük kapasiteli kondansatör daha hızlı, büyük kapasiteli olan ise da-
ha yavaş doluyor.
Deney sırasında şarj eğrisinin başlangıçtaki çıkışını daha iyi gözlemek için
An.afaysis Options diyalog kutusundan Transient analys:i.s seçeneğini seçili ha-
le getiriniz.
NOT: Osilaskobu ve diğer test cihazlarını (örneğin mültimetre vb.) devreye

bağlayan çizgileri (yani problan gösteren çizgileri) test cihazlarının terminallerin-
den başlatmanızı tavsiye ederiz. Test cihazı terminali doğrudan doğruya bir mal-
zemenin ucuna bağlanıyorsa iletkeni malzemenin ucundan da başlatabilirsiniz.
Ancak bu deneyimizde olduğu gibi osilaskop probu biı çizgiye (yani kondansatö-
rü dirence bağlayan çizginin bir yerine) bağlanıyorsa, bağlantı iletkenini (yani osi-
laskop probunu) osilaskobun terminalinden başlatmanız gerekir.
5- Devredeki direncin değerini 3 KQ olarak değiştirin. Devreyi tekrar çalıştıra

rak şarj eğrisini gözleyin. Önceki şarj eğrisinden farklı mı? Farklı olması gerekir,
çünkü devrenin direnci arttığı için akım azalacak, böylece kondansatör daha ya-
vaş şarj olacaktır. Diıenç ve kondansatör değerlerini değiştirerek devreyi tekrar
çalıştırın. Gözlemlediğiniz sonuçlan yorumlayın.
92
UYGl.JLAMA 18 - Lissajou Eğrileri
İşte son derece zevkli ve öğretici bir deney. Osilaskobun iki kanalına iki ayn
sinyal kaynağından AC sinyal uygulandığında, frekansların birbirine oranına göre
çeşitli şekiller oluşur.
1- Passive malzeme kut·usundaki AC gerilim kaynağı sembolünü iki kez çizim

alanına sürükleyin. Cihazlar araç çubuğundaki osilaskop simgesini de çizim alanı
na taşıyın.
2- Şekil 2-62'deki bağlantıyı oluşturun. Gerilim kaynaklarının sembollerini çift

tıklayın. Ekrana gelen diyalog kutulan aracılığıyla gerilim ve frekans değerlerini
Şekil 2-62'de gördüğünüz değerlere getirin.
;t,) 120mV/1 kH2/00eg 120mV/2kH2/00eg
Şekil 2-62
3- Çalıştırma düğmesini devreye enerji verin. Osilaskop simgesini

çift tıklayın. Osilaskop ekranındaki şekli gözleyin.
Şekil 2-63
93
4- AC gerilim kaynaklarının frekans değerlerini eşitleyin (örneğin her ikisini de

1 Khz olarak tanımlayın). Devreyi tekrar çalıştırarak sonucu gözleyin.
5- AC gerilim kaynaklarından soldakinin frekansını 1 Khz, sağdakinin frekansı

nı 4 Khz. olarak tanımlayın. Devreyi çalıştırarak sonucu gözleyin.
6- Soldaki gerilim kaynağının frekansını 4 Khz, sağdakinin frekansını ise 1

Khz. yapın. Devreyi çalıştırarak sonucu gözleyin.
NOT: Uygulama süresince osilaskop ayarlarını Şekil 2-63'teki gibi tutun. Ayrıca
AC gerilim kaynaklarının gerilim değerleri de uygulama boyunca 120 mV olarak
kalsın.
UYGULAMA 19 - Yarım dalga doğrultucu
Bu deneyde yarım dalga doğrultucu devresi incelenmektedir. Yarım dalga

doğrultucu AC gerilimi DC gerilime çevirir.
1- Çeşitli malzeme kutularından gerekli malzemeleri çizim alanımı sürükleyin

ve Şekil 2-64'te görülen devreyi kurun. Devre çıkışına osilaskop bağlayın.
lCCJ~l
_ •C• -:!:-
_!t..
1
..1
-+~'.
~to_1
·-! ___ııı,I
ı;._--. ,,,__r~
-
l. ...--J) 220v'/50H;::ı'0Deg ~ (:--
~T .ı_:' (_ _ l =r 1 ~;S~! ~
1 1
Şekil 2-64
2- AC gerilim kaynağı sembolünü çift tıklayarak ekrana getirdiğiniz diyalog ku~

tusundan giriş gerilimini 220 Volt 50 Hz olarak tanımlayın.
3- Transformatör sembolünü çift tıklayın. Ekrana gelen diyalog kutusunda ilgili

yerleri kullanarak transformatör tipini "power", dönüştürme oranını ise 25 to 1
94
ANALOG DEVRE PROGRAM! İLE ÇAUŞMAI<
olarak tanımlayın. Tanımlamalardan sonra diyalog kutusundaki Accept düğmesini

tıklayın.
4- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırın. Osilaskop simgesini çift

tıklayın. Osilaskop ekranındaki şekli gözleyin (Şekil 2-65).
ıL/ . .
......... . . ..
. .......
Şekil 2-65
5- Devrenin çıkış uçlarına filtre kondansatörü takın. Kondansatörün değerini

100 µF olarak tanımlayın (Şekil 2-66). Devreyi tekrar çalıştırın.
Şekil 2-66
6- Çıkıştaki gerilimin filtre edilmiş olduğunu gözleyin. Ancak kondansatörün
değeri yüksek olmadığı için tepelerde hafif bir dalgalanma vardır (Şekil 2-67).
Şekil 2-67
7- Filtre kondansatörünün değerini önce 470 µF ve sonra da 1000 µF olarak

tanımlayın. Kondansatörün değeri yükseldikçe çıkış gerilimi düzelecektir.
95
UYGULAMA 20 - Tam dalga doğrultucu
Bu deneyde tam dalga doğrultucu devresi incelenmektedir. Tam dalga doğrul

tucu AC gerilimi DC gerilime çevirir.
1- Çeşitli
malzeme kutularından gerekli malzemeleri çizim alanına sürükleyin
ve Şekil2-68'de görülen devreyi kurun. Osilaskobun bir kanalı transformatör
çikışına (yani doğrultma işleminden önce, diğer kanalı ise devre çıkışına (yani
doğrultma işleminden soma) bağlanmalıdır.
Şekil 2-68
2- Gerilim kaynağı sembolünü çift tıklayın. Ekrana gelen diyalog kutusundan

giriş gerilimini 220 Volt 50 Hz olarak tanımlayın.
3- Transformatör sembolünü çift tıklayın. Ekrana gelen diyalog kutusu

aracılığıylatransformatör tipini "power", dönüştürme oranını ise 10 to 1 olarak
tanımlayın. Tanımlamalardan sonra diyalog kutusundaki Aıecept düğmesini tık
layın.
,
ı\ı~vvv:~ ~ .:. v
Şekil 2-69
96
ANALOG DEVRE PROGRAMI İLE
4- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırın. Osilaskop simgesini tık

layın. Giriş ve çıkış dalga şekilleri osilaskopta görülecektir (Şekil 2-69).
5- Osilaskobun devre girişine bağlı olan bağlantısını ortadan kaldırın. Devre

çıkışınada bir filtre kondansatörü takın. Kondansatörün değerini 22 olarak
tanımlayın (Şekil 2-70).
22µ.F
Şekil 2-70
6- Çalıştırma düğmesini tıklayıp devreyi çalıştırın. Osilaskop simgesini tıklayın.

Çıkış dalga şeklini gözleyin (Şekil 2-71). Çıkış geriliminde dalgalanma vardır.
Şekil 2-TI
7- Filtre kondansatörünün değerini 100 µF olarak değiştirin Dev-

reyi tekrar çalıştırın.
97
Şekil 2-72
8- çıkıştaki gerilimin şeklini gözleyin. Gerilimdeki dalgalanmanın azaldığını

göreceksiniz (Şekil 2-73).
Şekil 2-73
9- Filtre kondansatörünün değerini 1000 µF olarak değiştirin (Şekil 2-74). Dev-

reyi tekrar çalıştırın.
Şel<il 2-74
98
10- Çıkıştaki gerilimin şeklini gözleyin. Çıkış gerilimindeki dalgalanmanın yok

olduğunu ve tam bir DC gerilim elde edildiğini göreceksiniz (Şekil 2-75) .
. . . . .
····················································-··········
Şekil 2-75
UYGULAMA 21 - Köprü tipi tam dalga doğrultucu
Bu uygulamada hazır köprü kullanılarak köprü tipi doğrultucu çizilmiştir.
1- Şekil 2-76'daki devreyi çizin.
Şekil 2-76
99
2- Devreyi çalıştırın. Osilaskop simgesini çift tıklayın ve devre çıkışındaki dal-

ga şekillerini
gözleyin (Şekil 2-77).
Şekil 2-77
UYGULAMA 22 - Dimmer (ışık karartma) devresi
Işık karartma devrelerinde R-C zaman sabiti prensibi kullanılarak bir triyağın
tetiklenme açısı belirlenir. Devrede R direnci potansiyometre yapılırsa, bu potan-
siyometrenin değiştirilmesiyle triyağın tetiklenme açısı değişir. Böylece lambaya
beslenen etkin güç değeri değiştirilmiş olur ve lambanın parlaklığı değişir.
1- Şekil
2-78'deki devreyi kurun. Devredeki anahtara A harfini ad olarak
atayın. Daha soma A tuşuna basarak anahtarı kapatın.
Şekil 2-78
100
ANALOG DEVRE PR.OGRA!\tll iLE
2- Çalıştırma düğmesini tıklayın. Osilaskop simgesini çift Osilaskop

ekranında her iki kanala ait sinyalleri izleyip Tetikleme anı hakkında
fikir yürütün (Şekil 2-79).
Şekil 2-79
3-P tuşuna basarak potansiyometrenin değerini değiştirin (Şekil 2-80).
Şekil 2-80
4- Devreyi çalıştırın. Osilaskop ekranındaki şekilleri gözleyin 2-81).

Tetikleme süresi hakkında fikir yürütün.
5- P tuşuna basıldığında
potansiyometrenin değeri azalır, Shift + P tuşuna
basıldığında da değeri Çeşitli
potansiyometre değerlerinde devreyi çalıştırın
artar.
ve osilaskop ekranındaki şekilleri izleyin. Hangi durumda lambaya daha uzun
süre güç uygulanıyor? Hangi durumda lamba daha parlak yanar?
6- Şekil 2-82'deki devreyi çizip çalıştırın. Osilaskop ekranındaki şekilleri iz-
leyin.
101
Şekil 2-81
[Space]
o-
200\IJ/400\I
220V/50H2/0Deg
Şekil 2-82
Şekil 2-82'deki devrede çalışma gerilimi 220 Volt 50 Hz değerlerinde bir AC

kaynaktan sağlanmıştır. Çıkışa bağlanan lambanın çalışma gerilimi 400 Volt
civarında tanımlanmalıdır çünkü lambaların çalışma gerilimi maximum değer cin-
sindendir. 220 Voltluk AC gerilimin maksimum değeri 311 volttur. Buna göre bu
devrede çıkışa bağlanan lambanın çalışma gerilimi 311 Voltun altında tanımlanırsa
devre çalışmaz.
UYGULAMA 22 - Band geçiren filtre
Op-amp kullanılarak gerçekleştirilmiş olan band geçiren filtre çok dar bir
frekans bandını şiddetlendirir ve çıkışa iletir. Devrenin frekans spektrumunu (yani
hangi frekanslarda nasıl davrandığını gösteren eğri) Bade Plotter cihazı aracılığıyla
izleyebilirsiniz.
102
Bode plotter aracılığıyla frekans spektrumumı inceleyeceğiniz devrede mut-

laka Fonksiyon Jeneratörü de bulunmalıdır. Ancak devreye uygulanan giriş sin-
yali yine Bode plotter tarafından sağlanır. Bocle plotter devreye çeşitli frekanslar-
da sinyaller uygular ve bunlardan hangilerinin ne oranda çıkışa aktarıldığını izler.
Bode plotter'in iki giriş iki çıkış ucu vardır. Giriş uçlan devreye sinyal uygular,
çıkış uçları da devrenin çıkışındaki sinyalleri ölçer. Giriş ve çıkış uçlarından birer
tanesi canlı uç, birer tanesi de şase ucudur.
1- Şekil 2-83'teki devreyi kurunuz.
2Qe;Q
1 OOk" ı:\•'•/ 1 ~tF

',•\•\:_y~
=ı 1.5kl'"2 ısı
~\-•\"~·: _-_-1- '-·_: :·-·-._-.,_·:~- - - - - - - - - - _-_- -...j- _-_-_-_-·~·~·_:''~-T

--- _;.,........-....--
1
1 kSZ
Şekil 2-83
2- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırınız. Bode Plotter simgesini

çift tıklayınız. Bode Plotter ekranında oluşan frekans spektrumunu inceleyiniz.
'·'...,
~-----------
Şekil 2-84
"J03
----·--------- -----------------------
3- Bode Plotter ekranında sol tarafta ince bir dikey çizgi bulunmaktadır. Maus
işaretinibu çizginin üzerine götürdükten sonra sol rnaus tuşuna basın ve basılı
tutarak bu çizgiyi frekans spektrum eğrisinin tam tepe noktası hizasına taşıyın.
Bode Plotter ön panelindeki frekans bilgi kutusunda bu frekansın değeri
belirecektir.
UYGUIAMA 23 - Yüksek geçiren filtre
Op-amp kullanılarak gerçekleştirilmiş olan yüksek geçiren filtre,

frekansları geçirmez (bloke eder) buna karşılık
yüksek frekansları şiddetlen
direrek çıkışa iletir.
1- 2-85'teki devreyi kurunuz.
2rıF
Şekil 2-85
2- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırınız. Bode Plotter simgesini

çift tıklayınız. Ekrandaki frekans spektrumunu gözleyiniz.
Oluşan frekans spektrumunda sol tarafta düşük frekans değerleri, sağ tarafta
ise yüksek frekans değerleri vardır. Görüldüğü gibi yüksek frekanslarda devrenin
kazancı yüksektir. Düşük frekanslar ise çıkışa ulaşamamaktadır.
3- Bode Plotter ekranında sol taraftaki dikey çizgiyi maus aracılığıyla frekans
eğrisinin maksimum değere başladığı noktaya sürükleyin. Ön paneldeki frekans
bilgi kutusunda beliren frekans değerini okuyun. Devre bu frekanstan başlayarak
104
ANALOG DEVR.E PROGRAMI İLE ÇALIŞMAK
.
.
{
1
/(
·········~·················· ··················
Şekil 2-86
yükseltme yapmakta, daha düşük frekansları çıkışa aktarmamakta yani bloke et-
mektedir.
4- Devredeki 2 nF değerindeki kondansatörün değerini 10 nF olarak değiş

tiriniz (Şekil 2-87).
Şekil 2-87
5- Devreyi tekrar çalıştırıp frekans spektmmunu izleyiniz. Kondansatör değeri

büyüdüğü için eğri biraz sola kaymıştır. Böylece devre öncekine nazaran daha
düşük frekansları da geçirmektedir. Bilindiği gibi kondansatörlerin kapasiteleri
arttıkça daha düşük frekanslara gösterdikleri empedans düşmektedir (Şekil 2-88).
105
Şekil 2-88
106
.
TE El ELEKTRIK 11
"'
ElEKTR NIK
"'
DEVRE DENEYLERi
Elektrik-Elektronik devrelerinin kavranmasında son derece önemli olan ohm

kanunu, kirşof akım ve gerilim kanunları, teorik derslerde yer alıyor,
laboratuvarlarda da deneyleri yapılıyor. Bu deneyleri Workbench programını
kullanarak da yapabiliyoruz. Üstelik burada malzemelerin değerlerini kolaylıkla
değiştirebildiğimiz için bu deneyleri çok geniş bir değerler yelpazesinde
tekrarlamak ve böylece konuları tam anlamıyla kavramak mümkündür.
Bu bölümde ayrıca transistörlü devreler de anlatılmakta ve konuyla ilgili devre

analizi yapılmaktadır.
A- OHM KANUNU VE KİRŞOF KANUNLARI
Temel elektrik devresinde üç büyüklük vardır: Gerilim, akım ve direnç. Bu üç

büyüklük arasındaki ilişki Ohm kanunu ile ifade edilir. Ohm kanunu şöyledir:
Kapalı bir elektrik devresinde devreden geçen akım; devreye uygulanan gerilimle
DOGRU, devredeki dirençle TERS orantılıdır. Buna göre, devre direnci sabit
tutulur devreye uygulanan gerilim arttırılırsa devreden geçen akım da artar. Buna
karşılık, devreye uygulanan gerilim sabit tutulur devre direnci arttırılırsa devreden
geçen akım azalacaktır. Ohm kanunu deneylerinde bu olguları gözlemleyeceğiz.
UYGUIAMA 24 - Ohm kanunu deneyi (1)
1- Şekil 3-1 'de görülen devreyi kurunuz.
Gerilim kaynağının değerini 12 Volt, direncin değerini de 6 Q olarak

tanımlayınız.
2- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırınız. Devredeki gerilim ve

akım değerlerini okuyarak bir yere kaydediniz.
107
TEMEL ELEKTRİK-ELEKTRONİK DEVRE DENEYLERİ
Şekil 3-1
3- Direnç değeri 6 O olarak sabitken, devreye uygulanan gerilimi sırayla 9

Volt, 6 Volt ve 3 Volt olarak tanımlayınız. Her seferinde devreyi tekrar çalıştırarak
akım ve gerilim değerlerini de kaydediniz. Gerilim azaldıkça akımın da azalması
gerekir.
4- Direnç değeri 6 Q olarak sabitken devreye uygulanan gerilimi sırayla 12

Volt, 15 Volt, 18 Volt olarak tanımlaymız. Her seferinde devreyi tekrar çalıştırarak
akım ve gerilim değerlerini kaydediniz. Gerilim akımın da
göreceksiniz.
5- Bu kez de gerilim kaynağının değerini 12 Voltta sabit tutarak devredeki

direnci sırayla 8, 10 ve 12 i1 olarak tanımlayınız. Her defasında tekrar
çalıştırınız. Direnç diğeri arttıkça devreden geçen akımın azaldı.ğmı göreceksiniz.
6- Gerilim kaynağının değerini yine 12 Voltta sabit tutunuz. Devredeki direnci

sırayla4, 2 ve 1 fı olarak tanımlayınız. Her defasında devreyi tekrar çalıştırınız.
Direnç değeri azaldıkça devreden geçen akımın arttığım göreceksiniz.
108
UYGULAMA 25 - Ohm kanunu deneyi (2)
1- Şekil 3-2' de görülen devreyi kurunuz. Devredeki gerilim kaynağını 20 Volt,

devre direncini 10 K Q olarak tanımlayınız.
Şekil 3-2
2- Devreyi çalıştırınız. Devreye bağlı olan ampermetreden akım değerini,

voltmetreden de gerilim değerini okuyunuz. Ölçülen değerleri bir yere
kaydediniz.
3- Devre direncini sabit tutarken, devreye uygulanan gerilimi 2 voltluk

basamaklarla 30 volt değerine kadar çıkarınız. Her kademede devreyi tekrar
çalıştırınız. Gerilim arttıkça devreden geçen akım da artacaktır. Her kademede
ölçülen gerilim değerini o kademedeki akım değerine bölünüz. Sonuçta hep 10 K
Q değerini bulmanız gerekir.
4- Devre direncini sabit tutarken, devreye uygulanan gerilimi 2 voltluk

basamaklarla 10 volt değerine kadar düşürünüz. Her kademede devreyi tekrar
çalıştırınız. Gerilim azaldıkça devreden geçen akım da azalacaktır. Her kademede
ölçülen gerilim değerini o kademedeki akım değerine bölünüz. Sonuçta hep 10 K
Q değerini bulmanız gerekir.
5- Devre gerilimini yine 20 volt olarak tanımlayınız. Gerilim değerini sabit

tutarak, devre direncini 2 KQ artışlarla 20 KQ değerine kadar arttmnız. Her
kademede devreden geçen akımı ölçünüz. Devre direnci arttıkça devreden geçen
akım azalacaktır.
6- Devre gerilimini 20 voltta sabit tutarken direncin değerini 2 KQ'luk

basamaklarla 2 KQ değerine kadar düşürünüz. Her kademede devre akımını
ölçünüz. Devre direnci azaldıkça devreden geçen akım artacaktır.
109
UYGULAMA 26 - Ohm kanunu deneyi (3)
1- Şekil 3-3'te görülen devreyi kurunuz. Gerilim kaynağını 10 volt, direnci 10

KQ olarak tanımlayınız.
1.0üm A!ııı--------~
-=--;av 10kQ ·ıo.o uı
Şekil 3-3
2- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırınız. Devreye bağlı

ampermetreden akım değerini, voltmetreden gerilim değerini okuyunuz. Bu
değerleri kaydediniz.
3- Direnç değeri sabitken devre gerilimini 1 voltluk basamaklarla 15 volta

çıkarınız. Her basamakta devreyi tekrar çalıştırınız ve akım değerlerini
kaydediniz. Akımdaki değişimi yorumlayınız.
4- Direnç değeri
sabitken devre gerilimini 1 voltluk basamaklarla 5 volta kadar
düşürünüz. Her basamakta devreyi tekrar çalıştırınız ve akım değerlerini
kaydediniz. Akımdaki değişimi yorumlayınız.
5- Devre gerilimini tekrar 10 Volt değerine ayarlayınız. , Gerilimi bu değerde

sabit tutarken direncin değerini 1 KQ'luk artışlarla 20 KQ değerine kadar
çıkarınız. Her kademede devreyi çalıştırarak akım değerlerini kaydediniz.
Akımdaki değişimi yorumlayınız.
6- Devre gerilimi 10 volt değerindeyken 1 KQ'luk basamaklarla devrenin

direncini 1 KQ değerine kadar düşürünüz. Her kademede devreyi çalıştırarak
akım değerlerini kaydediniz. Akımdaki değişimi yorumlayınız.
1i o
UYGULAMA 27 - Kirşof akım kanunu (1)
Kirşof akım kanununa göre bir elektrik devresinde bir noktaya gırış yapan
akımların toplamı o noktadan çıkan akımların toplamına eşittir. Bu akademik
tanımdır. Bir de şöyle diyelim: Bir elektrik devresinde paralel kollardan geçen
akımların toplamı devrenin ana kol akımına eşittir.
Bu uygulamada kirşof akım kanuna deneyi gerçekleştirilecektir.
1- Şekil 3-4'teki devreyi kurnnuz. Devredeki gerilim kaynağının gerilimiyle

dirençlerin değerini şekildeki gibi tanımlayınız:
4Si:
\ı\ı\ 1.47 AJ
5~~
3. 23 A !----~· !~\ 1.17 AJ .-. • "'"?
.;) .ıt,_._ı Aj
10Q
587 m Al -s.
J
Şekil 3-4
2- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırınız. Devrede ana kolda bağlı

olan iki ampermetre ele aynı değeri gösteriyor. Ayrıca paralel kollardaki
ampermetrelerin gösterdikleri değerleri toplarsanız ana kol akımına eşit olduğunu
göreceksiniz.
3- Devreye uygulanan gerilimi değiştirip devreyi tekrar çalıştırınız. Sonuçları

gözleyerek yorumlayınız.
111
UYGUIAMA 28 - Kirşof akım kanunu (2)
Bu uygulamada ela kirşof akım kanunu incelenecektir.
1- Şekil
3-5'teki devreyi kurunuz. Bu devreyi kurarken özellikle bağlantıların
yapılmasında bazı zorluklarla karşılaşabilirsiniz. Bu nedenle ilk olarak bağlantı
noktalarını çizim alanına taşımanızı daha sonra da malzeme bağlantılarını bu
noktalan kullanarak yapmanızı tavsiye ederiz).
T'~
Şekil 3-5
2- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırınız. Devredeki

ampermetrelerin gösterdikleri değerleri okuyup kaydediniz (Şekil 3-6).
l 13.0
E
[J.oo -~ [ 4.oo :::=:IT] s.oo A]
Şekil 3-6
112
Dikkat edilirse paralel kollardan geçen akımların toplamı ana kol akımına
eşittir.
3- Devre gerilimini 24 volt olarak tanımlayınız. Devreyi tekrar çalıştırınız.

Ampermetrelerin değerlerini okuyarak yorumlayınız.
Paralel kollardan geçen akımları birbirleriyle karşılaştırırsanız büyük

dirençlerden geçen akımların düşük, küçük dirençlerden geçen akımların büyük
olduğunu göreceksiniz.
4- Her üç direncin de değerini 6 Q olarak tanımladıktan sonra devreyi tekrar

çalıştırınız.
Kol akımlarının birbirine eşit olduğunu göreceksiniz.
UYGULAMA 29 - Kirşof gerilim kanunu
Bir elektrik devresinde seri bağlı dirençlerde düşen gerilimlerin toplamı

devreye uygulanan gerilime eşittir. Bu uygulamada bunu gözleyeceğiz.
1- Şekil 3-7'de görülen devreyi kurunuz. Gerilim kaynağıyla dirençlerin

değerlerini şekildeki gibi tanımlayınız.
- E
i Zil
R2
2Q ıeii
__J
u]
R3 [].oo vı
3Q
Şekil 3-7
2- Çalıştırma düğmesini tıklayıp devreyi çalıştırınız. Dirençlere paralel bağlı

olan ve her direncin uçlarında düşen gerilimi gösteren voltmetrelerin gösterdiği
113
değerleri okuyun. Bu gerilimlerin toplamı, devreye uygulanan gerilime eşit

olacaktır.
3- Devreye uygulanan gerilimi 24 volt olarak tanımlayınız. Devreyi tekrar

çalıştırınız.
Voltmetrelerin gösterdiği gerilim değerlerini okuyunuz. Bu gerilimlerin
toplamı, devreye uygulanan gerilime eşit olacaktır.
Dikkat edilirse büyük değerli direnç uçlarında düşen gerilim büyük, küçük
değerlidirenç uçlarında düşen gerilim küçük olmaktadır. Bunun nedeni de şudur:
Seri devrede akım sabittir ve dirençlerde düşen gerilimler sabit olan devre
akımıyla direncin omik değerinin çarpımına eşittir.
114
B-TRANSİSTÖRLÜ DEVRE ANALİZİ
Transistörün DC analizinde beyz ve kollektör devreleri ayn ayrı ele alınır.

Beyz akımı transistörün g (Beta) değeriyle çarpılarak kollektör alnını hesaplanır.
Buradan da önce kollektör yük direncinde düşen gerilim hesaplanır, sonra da
kollektör-emiter uçlarındaki gerilim bulunur.
Workbench programında transistör sembolünü çizim alanına taşıdıktan sonra

sembolü çift tıklarsanız transistör modelini tanımlayabileceğiniz bir diyalog
kutusu ekrana gelir. Bu diyalog kutusundan transistör modelini belirleyebilirsiniz.
Örneğin biraz sonra yapacağımız uygulamada transistör modeli olarak 2N2222
tanımlanmıştır (Herhangi bir model tanımlamak zorunda değilsiniz).
Aynı diyalog kutusundaki Edit yazılı düğmeyi tıklarsanız ekrana başka bir
diyalog kutusu gelir. Bu kutudaki ilgili metin kutuları aracılığıyla transistörün bazı
parametrelerini (örneğin Beta değerini) kendiniz tanımlayabilirsiniz.
UYGULAMA 30 - Transistörlü devre analizi
1- Şekil 3-S'de görülen devreyi kurunuz.
180kQ
~-2N2222
-±-____.J
- 2W
T.___10V
Şekil 3-8
Devredeki transistörün sembolünü çift tıkladığınızda ekrana gelen diyalog

kutusunu kullanarak transistörü 2N2222 olarak tanımlayınız. Aynı diyalog
kutusunda bulunan Edit düğmesini tıkladıktan sonra açılan diğer diyalog
kutusundan transistörün g (Beta) değerini 100 olarak tanımlayınız.
115
2- Devreye Şekil 3-9'daki gibi bir ampermetreyle iki voltmetre bağlayın.
Şekil 3-9
Ampermetre beyz akımını, voltmetreler ise kollektör devresindeki gerilimleri

gösterecektir.
Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırın. Ölçü aletlerinin gösterdiği

değerleri okuyup kaydedin.
3- Transistöıiin Beta değerini

200 olarak tanımlayın. Devreyi tekrar çalıştırın.
Beyz akımının değişmemesine karşılık
kollektör devresindeki gerilim düşünıleri
değişmiştir. Bunnu nedeni Beta değerinin yükselmesine bağlı olarak kollektör
akımının artmasıdır. Böylece kollektör devresine bağlı olan direnç uçlarında
düşen gerilim artmış, kollektör-emiter uçlan arasında düşen gerilim azalmıştır
(Şekil 3-10).
~~ _-[,3 -1~ °0
_[ 1[5'1.7µ -:ın 180kQ

'W 2N 2222
~
V)
[ 11. O .
-=--- 1 (f',/
T~------·
Şekil 3-10
116
TEMEL ELEKTFıİK-ELEKTRONİ!-\ DEVRE DENEYLERİ
UYGULAMA. 31 - Parça listesi alma
W orkbench ortamında geliştirdiğiniz devrenin şemasını yazıcıdan alabilirsiniz.

Şemanın yanında devrede kullanılan malzemelerin listesini de alı:nanız
mümkündür.
1-- Şekil 3-ll'deki devreyi çiziniz. Devre elemanlarını şekildeki

tanımlayınız.
3-11
2- File menüsündeki Pdnt komutunu

kutusunda Pa:rts list yazısının onay kutusunu
koyun. Bu diyalog kutusundaki P:rint listesini tıklayın. Bilgisayarınıza
yazıcınızdan devre birlikte malzeme listesini de alacaksınız
3-12).
3-i 2
117
l EV.. E
llLE
LIŞ
Workbench programı analog devrelerde gösterdiği performansı dijital devre-

lerde de gösteriyor. Bu programı kullanarak dijital elektronik alanındaki hemen
hemen tüm devreleri kurabilir, çalıştırabilir, ihtiyaçlarınıza göre kendi özgün tasa-
rımınızı yapabilirsiniz.
A-DİJİTAL TEST CİHAZLARININ TANITILMASI

Workbench programının cihazlar adlı araç çubuğunda (yani cihazların durdu-
ğu rafta) 3 tane dijital test cihazı var. Bu üç cihaz, analog test cihazlarıyla yanyana
duruyor. Cihazlar araç çubuğunda soldan 4 cihaz analog, sağdaki 3 cihaz ise diji-
tal test cihazları. Şekil 4-1 'de dijital test cihazlarının simgeleri görülüyor.
Şekil 4-1: Dijital test cihazları
Cihaz rafında yer alan 3 dijital test cihazının adları şöyle: Soldan sağa; (1)
Word jeneratörü, (2) Lojik Analizör, (3) Lojik konvertör. Şimdi de bu cihaz-
ları tek tek tanıyalım.
1- Wordjeneratörü:
Word jeneratörünü dijital devrenizin girişlerine bağlayıp en fazla 8 bit genişli

ğinde dijital giriş sinyalleri uygulayabilirsiniz. Şekil 4-2'de çizim alanına taşınmış
word jeneratörü simgesi ve simgenin çift tıklanmasıyla ekrana gelen büyütülmüş,
ön panel görüntüsü görülüyor.
119
DİJİTAL DEVRE PROGRAM! İLE ÇALIŞIVIAK
Şekil 4-2: Word cleneratörü
Şekilde üstte word jeneratörü simgesi, altta da büyütülmüş ön panel görüntü-

sü yer alıyor.
Simgeyi, sürükle ve bu-ak yöntemiyle Cihazlar araç çubuğundan çızun

alanına taşıdıktan sonra devrenize bağlayabilirsiniz. Devreye ancak word jenera-
törünün simgesini bağlayabilirsiniz. Simgeyi çift tıklamakla da ön panel göıüntü
sünü büyütülmüş olarak ekrana getiriyomz. Ön panel görüntüsünden çeşitli ayar-
lamalar yapabiliyoruz.
\)Vord jeneratörünün ön panelinde solda 8 bitlik 16 tane satır vardır. Her satır
daki 8 bitlik bilgiyi istediğiniz gibi tanımlayabilirsiniz. Örneğin en üst satırda en
sağdaki biti 1 olarak tanımlamak önce o biti aktif hale getirin
soma da klavyedeki 1 tuşuna basın. Böylece en üstteki 8 bitlik bilgi 00000001
olacaktır. Bu, bütün satırlar ve bütün basamaklar için geçerlidir. Değiştirmek iste-
diğiniz biti tıklayıp aktif (seçili) hale getirin ve isteğinize göre 1 veya O
değerini verin.
Hangi satır aktif o satırdaki bilgi ön panelin en altındaki 8 termi-

nalden alınıp bir devrenin girişine . Elbette 8 terminalin tümünü kullan-
ma zorunluluğunuz örneğin isterseniz en sağdaki iki tanesini kullanarak iki
girişli bir dijital devresini sürebilirsiniz. Bu durumda word satırlarım da ona göre
ayarlamalısınız çünkü 8 bitlik satırların sadece en sağdaki 2 bitlik bölümleri çıkışa
uygulanacaktır. Diğer bitler çıkışa uygulanmayacağı için herhangi bir tanımlama
yapılması gerekmeyecektir.
Word jeneratörünün bir tetikleme palsi bulunur ve 16 satır bu palsin frekansı-
-120
DİJİTAL DEVRE PROGRAM! İLE ÇAUŞMAK
na göre sırayla çıkışa uygulanır. Tetikleme palsinin frekansını ön panelde FREQU-

ENCY yazısının altındaki metin kutusu aracılığıyla tanımlayabilirsiniz.
CLEAR düğmesi tıklanırsa, önceden yapılmış olan tanu:nlamalar silinix ve 16
satırın
tümündeki bütün basamaklarda O (sıfır) oluşur.
STEP düğmesi tıklanırsa, seçili durumdaki satır çıkışa uygulanır. STEP düğme
sini tıklayarak satırları tek tek çıkışa uygulayabilirsiniz.
BURST düğmesi seçili durumdaki satı.rdan sonraki satırdan başlana-
rak, satırlar sırasıyla çıkışa uygulanır.
CYCLE düğmesi tıklamrsa tüm satırlar sırayla çıkışa uygulanır ve dönüle-

rek işlem devam eder. İşlemi durdurmak için CTRL+T tuşlarına basılması gerekir.
NOT: BURST ve CYCLE düğmelerine basmakla bu düğmeleri seçili hale getir-

miş oluyoruz. Word jeneratörünün çalışabilmesi için yani çıkışa dijital bilgi uygu-
layabilmesi için Workbench'in çalıştırma düğmesi'nin tıklanması gerekir.
SAVE düğmesini tıklayarak ön panelin solundaki bilgi kalıbmı kaydedebilirsi-

niz.
LOAD düğmesi de, daha önce kaydetmiş olduğunuz bilgi kalıbını taşıyan dos-
yayı yükleyebilirsiniz.
Word jeneratörü ayrıcı bir tetikleme pal.si üretir ve bu palsi CLK yazılı tenni-
nalden alabilirsiniz. Bu palsi gerektiğinde dijital devrenizle word jeneratörü ara-
sında senkronizasyon sağlamak amacıyla kullanabilirsiniz.
\Xford jeneratörünü dışardan tetiklemek istiyorsanız, dışardaki bir devrenin
ürettiği tetikleme sinyalini TRIGGER kelimesinin sağında bulunan terminalden uy-
gulayabilirsiniz.
121
DİJİTAL DEVRE PROGRAM! iLE ÇALIŞMAK
2- Lojik Analizör:
8 kanallı lojik analizör devrenizin çeşitli noktalarındaki dijital sinyalleri görün-

tüler. Şekil 4-3'te lojik analizör simgesi ve büyütülmüş ön panel görüntüsü yer alı
yor.
Şekil 4-3: Lojik Analizör
Lojik analizör ön panelinin sol yarısında her kanaldaki dijital sinyal görüntüle-
nir. İzlemek istediğiniz dijital sinyalleri lojik analizör simgesinde yanyana görülen
terminallere bağlamalısınız. Her terminal bir kanal girişidir. İki dijital sinyali izle-
mek istiyorsanız bu terminallerden iki tanesine giriş yapmanız gerekir. En fazla 8
giriş yapabilirsiniz.
122
DİJİTAL DEVRE PROGRAMI İLE ÇALIŞMAK
3- Lojik k.onvertör (Lojik çevirici):
Çok kullanışlı ve yararlı bir dijital test cihazıdır. Lojik devrenizin doğruluk tab-
losunu çıkarmaktan, boolean ifadesi verilen lojik devreyi çizmeye kadar pek çok
iş yapar. Şekil 4-4'te lojik konvertör simgesi ve büyütülmüş ön panel görüntüsü
yer alıyor.
00000000·.o
~- A:B
Şekil 4-4: Lojik konvertör
Lojik konvertörün 8 giriş 1 de çıkış terminali vardır. Giriş terminallerinin tümü-

nü kullanma zorunluluğu yoktur. Giriş terminalleri A,B,C,D,E,F,G ve H olarak ad-
landırılmıştır. Çıkış terminalinde de OUT yazısı vardır.
Devrenin fonksiyonlarını seçmek için CONVERSIONS yazısının altında bulu-

nan 6 düğme kullanılır. Bu düğmelerden bir tanesini tıklayarak cihazın fonksiyo-
nunu seçebilirsiniz. Şimdi bu 6 düğmenin fonksiyonlarını açıklayalım. CONVERSI-
ONS yazısının hemen altındaki düğmeden başlayarak sırayla en alttaki düğmeye
kadar madde madde anlatacağız.
a) En üstteki düğme: Çizim alanındaki devrenizin doğruluk tablosunu çıka
rır.Devrenin girişleri cihazın giriş terminallerine, devrenin çıkışı ise cihazın OUT
yazılı terminaline bağlanır. Daha sonra bu düğme tıklanırsa ön panelde devreni-
zin doğruluk tablosu belirecektir.
b) Üstten ikinci düğme: Bir doğruluk tablosunu boolean ifadeye çevirir. Ör-
neğin 3 girişli bir doğruluk tablosuyla çalışmak istiyorsanız A,B ve C girişlerini
tıklamanız gerekir. Bu girişler tıklandıktan sonra ön panelde üç değişkenli bir
doğruluk tablosu belirir. Bu doğruluk tablosunun her satırının çıkışını tanımlaya
bilir yani 1 ya da O yapabilirsiniz. Bunun için OUT başlıklı kolonda ilgili pozisyo-
123
DİJİTAL DEVRE PROGRAM! İLE ÇALIŞMAK
nu tıkladıktan sonra 1 veya O yeterlidir. Bundan sonra üstten ikinci düğ-

me tıklamrsa ön panelin en alt bölümündeki bölgede boolen
nir.
c) Üstten üçüncü düğme: Doğruluk tablosunu sadeleştirerek boolean ifade-
ye çevirir. Bir önceki düğmeye benzer şekilde çalışır.
d) Üstten dördüncü düğme: Ön panelde en alttaki bölgeye ve uzun
yazı alanı) yazdığınız boolean ifadenin doğruluk tablosunu üretir.
e) Üstten düğme:
Ön panelde en alttaki bölgeye yazdığınız boolean
devreyi çizim alanına çizer.
Çizilen devre ön panel görüntüsünün arkasında kalmışsa göremeyebilirsiniz.
Devreyi görmek için lojik konvertör ön panel görüntüsünü başka bir yere sürük-
leyebilirsiniz.
f) En alttaki düğme: Ön panelin en altmdaki alana boolean ifade-
yi gerçekleştiren devreyi sadece NAND kapılarını kullamffak çizer.
124
B- DİJİTAL DEVF.E ELEMANLARININ TAN!TllJ\1ASI
Dijital devrelerde kullanılan malzemeler Gates, Comb'l, Seq'l ve IC adlı mal-

zeme kutularında bulunur. Bu malzeme kutularının simgeleri Mahemeler adlı
araç çubuğundadır. Malzemeler araç çubuğunda en sağdaki dört simge dijital
elektronikte kullanılan malzeme kutularının simgeleridir.
Şimdi bu malzeme kutularında bulunan malzemeleri inceleyelim.
1- Lojik kapılar:
Bu elemanlar GATES adlı malzeme kutusunda bulunurlar. Malzemeler araç çu-

buğunda soldan sekizinci (üzerinde NAND kapısı sembolü bulunan) simgeyi tık
larsanız ekranın sol tarafında lojik kapıların sembollerini göreceğiniz bir pencere
açılır. Şekil 4-5'te lojik kapılar (GATES) malzeme kutusu penceresi görülüyor.
Şekil 4-5: Lojik kapılar malzeme kutusu
Bu malzeme kutusunda bulunan malzemeler şunlafdır:
:[)· VE kapısı:
taşıdığınız
Bu kapı varsayım olarak iki girişlidir ancak çizim alanına
sembolün üzerini çift tıkladığınızda ekrana gelen diyalog
kutusunu kullanarak üç ve daha fazla girişli VE kapıları da elde edebi-
·125
DİJİTAL DEVRE PROGRAM! iLE ÇALIŞMAK
lirsiniz. Girişlerden tümü 1 olursa çıkış 1 olur. Diğer bütün olasılıklarda

çıkış O olur.
VEYA kapısı: Bu kapı da varsayım olarak iki girişlidir ancak çizim ala-
nına taşıdığınız sembolü çift tıkladığınızda ekrana gelen diyalog kutu-
sunu kullanarak üç ya da daha fazla girişli VEYA kapılan elde edebilir-
siniz. Tüm girişler O olursa çıkış O olur. Bunun dışındaki tüm olasılık
larda çıkış 1 olur.
İnvertör: Bir girişi bir de çıkışı vardır. Girişine gelen sinyali tersleye-
rek çıkışa aktarır. Girişi 1 olursa çıkışı O, girişi O olursa çıkışı 1 olur.
VEDEGİL kapısı: Bu sembolü de üç veya daha fazla girişli yapabilirsi-

niz. VEDEGİL kapısının tüm girişleri olursa çıkışı O olur. Bunun dışın
daki tüm giriş olasılıklannda çıkış 1 olur.
VEYADEGİL kapısı: Bu sembol de üç ya da daha fazla girişli olabil-

mektedir. Bu kapının tüm girişleri O olursa çıkışı 1 olur. Bunun dışın
daki tüm giriş olasılıklannda çıkış O olur.
ÖZELVEYA kapısı: Girişleri benzer olursa çıkışı O, girişleri farklı olur-

sa çıkışı 1 olur.
ÖZELVEYADEGİL kapısı: Girişleri benzer olursa çıkışı 1, girişleri fark-

lı olursa çıkışı O olur.
Buffer (Tampon): Giriş ve çıkış sinyalleri tamamen aynıdır. Lojik ka-

-!>- pıların çıkış kapasitesini (Fan out) arttırmakta kullanılır.
Kontrollu Buffer: Kontrol ucu lojik 1 seviyesindeyse giriş aynen çıkı
şa yansır. Kontrol ucu O seviyesinde olursa çıkış ucu çok yüksek em-
pedans gösterir yani pratik olarak bağlı olduğu devreden ayrılmış olur.
2- Komasyonal devre elemanları:
Bu devre elemanları Comb'l adlı malzeme kutusunda yer alır. Malzemeler

araç çubuğunda soldan dokuzuncu simgeyi tıklarsanız ekranın sol tarafında
Comb'l adlı malzeme kutusu penceresi açılacaktır.
126
DiJiTAL DEVRE PROGRAM! iLE ÇALIŞMAK
1-8 MUX
D7
D6
C6
,,
B
D4 c
D3 G
D2 :,,.
Di w-
00
1 8DEMUX
o
1
( G 2
-c
,,
B
3
4
5
6
7
BCD7DEC
D OA
08
§,,
8I
oc
OD
OE
LT OF
RBI OG
R80
13 8 DEC
~9
b
Şekil 4-6: Kombinasyonal devre elemanları penceresi
Kombinasyona! (Comb'l) devre elemanları penceresinde malzeme kutu-

sunda) şu elemanlar yer alır:
Yaır:ını toplay1cı: Yarım toplayıcıya bir de elde girişi ucu eklenmiş ve

tam toplayıcı geliştirilmiştir. A ve B giriş uçlarıdır. I ucu toplam, Co
ucu ise elde ucudur.
Tam toplayıcı: Yarım toplayıcıya bir de elde girişi ucu eklenmiş ve

tam toplayıcı geliştirilmiştir. A ve B uçları normal giriş uçlarıdır. I, ucu
toplam, Ci ucu elde girişi, Co ucu da elde çıkışı ucudur.
D7 Mültiplexer: Sekiz giriş ucuna uygulanan dijital bilgileri bir çı

c~.
C6 kış ucuna yönlendirir. Hangi girişteki bilginin çıkışa aktarılacağı
·- C<4
Cı3 ise A,B,C kontrol uçlarına uygulanan sinyale bağlıdır. G ucu
D2
Oi enable (izin) ucudur ve bu uç lojik O değerinde olmalıdır. G ucu
DO
127
Dİ,JİTAL DEVRE PROGRAMI İLE ÇAUŞMAK
1-SDEMl..ll< lojik 1 değerinde tutulursa giriş-çıkış bağlantısı kesilir. Y ucu

çıkış ucudur. W ucundan da Y ucundaki sinyalin tersini alabi-
lirsiniz.
Demilltiplexer: A,B,C uçlan bilgi seçici uçlardır. Normalde çı
kış uçlarının tümü lojik 1 seviyesindedir. G giriş ucundaki sin-
yal, A,B,C bilgi seçici uçlardaki değere göre çıkış uçlarından
birisine aktarılır.
Of'ı
D OB
c oc
8 OD
.....
8I OE Yedi segmentli display sürücü: A,B,C ve D girişlerindeki
OF
LT
RBI OG BCD sinyalini 7 segmentli display elemanını sürecek şekle ge-
ROCI
tirir. Devre elemanının sağ tarafındaki A,B,C,D,E,F ve G uçlan
çıkış uçlarıdır ve bu uçları 7 segmentli display'in ilgili segment-
lerine bağlanırlar. LT ucu 7 segmentli displayin tüm segmentle-
3-S DEC rini yakan test ucudur. BI ucu da 7 segmentli display'i karartır.
...B ::,00
::,01
~2
Bu uçlar lojik O değeriyle çalışırlar.
c S'3
Ei2A !=14
•::2B ::,05 3-8 dekoder: A,B,C girişlerine uygulanan seçici sinyal değeri
Gi !ıl6
~7 ne göre çıkışlardan birisi aktif olur.
128
DİJİTAL DEVRE PROGRAMI İLE
3-Ardışd (Sequential) devre elemanlru."ı:

Bu devre elemanları Seq'l adlı malzeme kutusunda yer alır. Malzemeler araç
çubuğunda soldan onuncu simgeyi tıklarsanız ekranın sol tarafında Seq'l adlı mal-
zenıe kutusu penceresi açılacaktır.
BIN C:TR
RO ( 1) D
R0(2) c:
CLKA B
CL«B A
Şekil 4-7: Ardışıl devre elemanları malzeme kutusu
Ardışıl (Seq'l) devre elemanları penceresinde (yani malzeme kutusunda) şu

elemanlar yer alır:
=JRQ}w R-S Flip-flop: R ve S uçlan giriş, Q ve Q' uçlan çıkış uçlarıdır.

-E._gj-
J-K Flip-flop: J ve K uçları normal girişlerdir. Üstteki uç preset, alttaki
uç reset ucudur. Preset ve reset uçları lojik 1 seviyesinde aktif olur. Q
ve Ql uçları çıkış uçlarıdır. Bu eleman negatif kenar tetiklemelidir.
J-K Flip-flop: Bir önceki flip-flop'tan tek farkı preset ve reset uçları
nın lojik O seviyesinde aktif olmasıdır.
129
D tipi flip-flop: Tetikleme palsi uygulandığında D girişindeki sinyal Q

çıkışma aktarılır. Ql çıkışında daima Q çıkışındaki sinyalin tersi bulu-
nur.
D tipi ffip-flop: Bir önceki flip-flop'tan tek farkı preset ve reset uçları
dır. Üstteki uç preset, alttaki uç ise reset ucudur. Bu uçlar lojik O sevi-
yesinde aktif olurlar.
Bina.ey sayıcı:
A,B,C ve D uçlan çıkış uçlarıdır. Tetikleme palsi A
girişinden uygulanırsa devre 4 bitlik sayıcı olarak çalışır. Tetikle-
me palsi B girişinden uygulanırsa devre 3 bitlik sayıcı olarak çalı
şır.
REG !<Caydırmalı kaydedici: Üniversal kaydırmalı kaydedici (shift re-

QA
QB
gister) entegresidir. Sol taraftaki uçlan paralel giriş uçla-
QC- rıdır, QA, QB, QC ve QD uçlan da çıkış uçlarıdır. SO ve Sl mod
QD
CLK kontrol uçlarıdır. CLR ucu reset, CLK ucu da tetikleme ucudur.
sor
Si -
Bilgi girişi SR ucundan yapılırsa devre sağa kaydırmalı, SL ucun-
dan yapılırsa da sola kaydırmalı olarak çalışır. Bu malzeme
74194 entegresinin özelliklerine sahiptir.
130
4-IC (Entegre devre elemanları) maheme kurusu:
Malzemeler araç çubuğunda soldan 11. (yani en sağdaki) simgeyi CHc.m~·'-"'""'"""

da ekranın sol tarafında IC adlı malzeme kutusu penceresi açilır.
f743xxl
f744x><J
f4xxx 1
Şekil 4-8: IC malzeme kutusu penceresi
Bu pencerede çeşitli entegreler vardır. Üzerinde 74XX sembol 74 rakam-

larıyla başlayan ve toplam 4 rakamlı entegreleri temsil eder. Bu sembolü
alanına taşıyıp üzerini çift tıklarsanız 7·4XX entegre serisini içeren bir diyalog ku-
tusu ekrana gelir.
7 400 ~4 2-lrı NANIJl . . .. . .. . 1!1*

..................Jl...................................... L ...............................................................................................,,..
1402 [i,! 2-ln NOR] ...
1404 [6 !NVERTER.j ..
.
7405 [6 INVERTERJ •
1406 Hi INVERTER mrn
Şekil 4-9: 74XX entegre serisi diyalog kutusu
i 31
DiJİTAL DEVRE PROGRAMI İLE ÇALIŞMAK
Bu diyalog kutusundaki herhangi bir entegre ismini mausla tıklayı.p seçili hale
getirdikten sonra Accept düğmesini tıldarsanız bu entegre çizim alanına gelir.
74XX entegre serisi diyalog kutusundaki 7404 (6 INVERTER) entegresi ismini

tıklayıpseçili hale getirdikten sonra Accept düğmesini tıklarsanız, 7404 entegresi
ekrana gelecektir (Şekil 4- 10)
Şekil 4-iO
CMOS serisi entegrelerle çalışmak istediğinde de önce malzeme kutusundaki

üzerinde 4XX'X: yazılı entegreyi çizim alanına taşımalısınız. Daha sonra entegre
sembolünü çift tıkladığınızda ekrana gelen diyalog kutusundan dilediğiniz enteg-
reyi seçebilirsiniz.
132
"'
1 L E
l
Bu bölümde çeşitli dijital elektronik devrelerini kurup Elbette bu

devrelerde ağırlıklı olarak dijital elektronik devre elemanları kullanılacak. Ancak
bu devrelerde daha önce analog devre elemanları bahsinde incelenen bazı malze-
meler de (örneğin anahtar) kullanılacak.
Dijital devre dizaynı, yani elemanların çizim alanına taşınması, iletkenlerle bir-
leştirilmesi,malzemelere ad verilmesi gibi hususlar tamamen analog devrelerde
olduğu gibidir. Bu nedenle ayrıca tekrar etmeyeceğiz.
lr'i"GlJIAMA 32- VEYA kapısı deneyi
Bu uygulamada iki girişli VEYA kapısı kullanılmıştır.

1- Şekil 5-1 'deki devreyi kurunuz. Devredeki anahtarları A ve B olarak adlan-
dırınız.
1_ 12v'
Şekil 5-1
2- A ve B anahtarları kapı girişlerine bağlı olduğunda bu girişlere lojik 1, bağlı

olmadıklarında da lojik O uygulanmış olacaktır.
133
DİJİTAL DEVRE UYGULAMALAR!
3- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreye enerji uygulayınız.
4- A ve B tuşlarına basarak her iki girişi de O yapınız. Çıkıştaki lamba sönük

durumda olacaktır.
5- Girişlerden herhangi birisi veya her ikisi 1 olduğunda çıkıştaki lamba yana-
caktır. Çıkış 1 olduğunda çıkıştaki lamba yanmaktadır.
6- Aynı deneyi diğer kapılarla da yapınız.
UYGULAı\fA 33- Kapılardan oluşan bir lojik devrenin doğruluk tablosunun çı
karılması (1)
1- Şekil 5-2'deki devreyi çiziniz. Girişleri A ve B, çıkışı ise Y olarak adlandırı-

nız.
Şekil 5-2
2- Cihazlar araç çubuğundan lojik konvertör simgesini çizim alanına sürükleyi-

niz. Lojik konvertörü, çizmiş olduğunuz devreye Şekil 5-3'teki gibi bağlayınız.
3- Lojik konvertör simgesini çift tıklayarak ön panel görüntüsünü büyütünüz.
Ön panelde CONVERSIONS yazısının hemen altındaki düğmeyi tıklayınız. Ön pa-
nelin sol bölümünde devrenizin doğruluk tablosu görüntülenecektir.
Şekil 5-3
134
UYGULl\.MA 34- Kapılardan oluşan bir lojik devrenin doğruluk tablosunun çı
karılması (2)
1- Şekil 5-4'teki devreyi çiziniz. Girişleri A,B ve C, çıkışı ise Y olarak adlandırı-
mz.
:-, -~· y
'------r-~_J
c
Şekil 5-4
2- Cihazlar araç çubuğundan Lojik konvertör simgesini çizim alanına sürükle-

yiniz. Lojik konvertörü, çizmiş olduğunuz devreye Şekil 5-S'teki gibi bağlayınız.
,l!.,
8
s ~~
~/. J/
'(
1
c ~-·
-r:::ı&ı.oı:ıı:ı.o-.::ı- _::(::ı
1 =[::ı-.+-1> .A: B 1
Şekil 5-5
3- Lojik konvertör simgesini çift tıklayarak ön panel görüntüsünü büyütünüz.

Ön panelde CONVERSIONS yazısının hemen altındaki düğmeyi tıklayınız. Ön pa-
nelin sol bölümünde devrenizin doğruluk tablosu görüntülenecektir.
135
UYGUIAIVIA 34- Boolean ifadesi verilen fonksiyondan hareketle lojik devreyi

r;izmek.
Bu uygulamada, gerçekleştirmek istediğiniz fonksiyonun boolean ifadesini ya-

zacaksınız.
Lojik konvertör de bu fonksiyonu gerçekleştirecek lojik devreyi çizer.
1- konvertör simgesini çizim alanına taşıyınız. Simgeyi çift tıklayıp ön pcı--

nel görüntüsünü büyütünüz.
2- Ön en alttaki bölüme AB+AC boolean ifadesini yazınız (Şekil 5-6)
Şekil 5-6
3- ön panelde CONVERSIONS yazısının altındaki düğmelerden üstten beşinci

sini tıklayınız. Workbench lojik devreyi çizecektir (Şekil 5- 7).
P.. B r·
00000000·•.•·0
=E:ı- *"i- fi: B
LjI-BI---'~-
Şekil 5-7
136
DİJİTAL DEVFIE UYGULAMALAR!
UYGULAMA 35- Doğruluk tablosundan hareketle boolean ifade çıkarmak ve

lojik devreyi çizmek
Bu uygulamada önce bir doğruluk tablosu düzenlenecektir. Daha sonra bu

doğruluk tablosunun boolean ifadesi karşılığını çıkaracağız. Ardından da lojik
çizeceğiz.
1- Lojik konvertör simgesini çizim alanına taşıdıktan sonra simgeyi çift tıklaya
rak ön panel görüntüsünü büyütünüz.
2- Ön paneldeki A,B ve C harflerinin üzerlerindeki düğmeleri Renk-

leri değişecektir. Aynca bu düğmelerin hemen altında da üç değişkenli bir doğru
luk tablosu oluşacaktır.
3- OUT yazısının altında her satıra ait çıkışlar bulunmaktadır. Bunlardan dile-
diklerinizi 1 yapabilirsiniz. Bunun için yapmanız gereken şey 1 yapacağınız po-
zisyomı tıklayıp aktif hale getirdikten sonra klavyeden 1 sayısını girmektir
5-8).
Şekil 5-8
4- CONVERSIONS yazısının altındaki düğmelerden üstten ikincisini tıklayınız.

Ön panelin en alt bölümünde, doğruluk tablosunun boolean ifadesi karşılığı beli-
recektir.
5- CONVERSIONS yazısının altındaki düğmelerden üstten beşincisini tıklayınız.

Workbench lojik devreyi çizecektir (Şekil 5-9).
i37
P,., 8 c
Şekil 5-9
UYGULAMA 36- Doğruluk tablosu verilen devrenin çizilmesi
Bu uygulamada da doğruluk tablosundan hareketle devre çizilecektir.

1- Lojik konvertör simgesini çizim alanına taşıyınız. Simgeyi çift tıklayıp ön pa-
nel görüntüsünü büyütünüz.
2- Bu uygulamada AB+AB boolean ifadesini gerçekleştirecek devreyi çizmek
istiyoruz. Ancak Workbench bir harfin üzerine yatay çizgi çizmemize izin vermi-
yor. Bu nedenle örneğin A veya B yazamıyoruz. Bunun yerine A'l veya B'l yazı
yoruz.
3- Ön panelde en alttaki bölüme AB'l+A'lB yazınız. (Böylece AB+.AB yazmış
oluyorsunuz).
4- CONVERSIONS yazısının altındaki düğmelerden üstten beşincisini tıklayınız.
Woı:kbenchlojik devreyi çizim alanına çizecektir (Şekil 5-10) .
•t!.. B
Şekil 5-10
138
UYGULAMA 37- 4 Bitlik yukarı sayıcı
Bu uygulamada D tipi flip-floplarla gerçekleştirilen 4 bitlik yukarı sayıcı ince-

lenecektir.
1- Şekil 5-ll'deki devreyi çiziniz.
Şekil 5-11
Flip-flop çıkışlarına lojik prob bağlanmıştır. Lojik prob Indic adlı malzeme ku-
tusundadır.
2- Fonksiyon jeneratörü düğmesini çift tıklayıp ön panel görüntüsünü büyütü-

nüz. Frekansı 1 Hz, DUTY CYCLE değerini 50, genliği 5 Volt olarak tanımlayınız
(Şekil 5-12).
Şekil 5-12
3- Çalıştırma düğmesini tıklayıp devreyi çalıştırınız. Devreniz çalışacak ve yu-

karı sayacaktır.Lojik probların sönük olma durumu O, yanık olma durumu l'dir.
Dört lojik probu izleyerek 4 bitlik yukarı sayma sürecini gözleyiniz.
139
UYGUIAMA 38- Yukarı sayıcı
Bu devre bir önceki uygulamaya çok benzer. Sadece bu devrede flip-flop çı
kışlarındalojik prob değil kod çözücülü 7 segmentli display bağlanmıştır. Kod
çözücülü 7 segmentli display In<lic adlı malzeme kutusundaclır.
1- Şekil 5-13'teki devreyi kurunuz.
Şekil s-·13
2- Fonksiyon jeneratörü simgesini çift tıklayıp ön görüntüsünü büyütü-

nüz. Fonksiyon jeneratörü ön paneldeki metin kutularını kullanarak frekansı 1
Hz, genliği 5 volt olarak tanımlayınız.
3- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırınız. Devredeki 7 segmentli

clisplay'i izleyiniz. Yukarı sayma işlemini göreceksiniz 5-14).
Şekil 5-14
140
DiJİTAL DEVRE UYGULAMALAR!
UYGlJLAMA 39- Word jeneratörü ve lojik analizör'ün kullanılması
Bu uygulamada worcl jeneratöıiinün ürettiği 8 bitlik satırlar 7 segmentli disp-

lay'i sürecek şekilde tanımlanmakta ve 0-9 arasında yukarı sayma yapılmaktadır.
1- Şekil 5-lS'teki devreyi kurunuz.
--
1
1
1110101 l
QQQQQQQO.h .fi
1
-
lbFJ~j
~QO;
T -
T
==::::J
-· 1
1
1
1 "'!' ~
~r=:
-~
7'
=:=:===-
ip--
Şekil 5-15
2- Word jeneratörü simgesını çift tıklayıp ön panel görüntüsünü büyütünüz.

Ön panelin sol bölümünde O numaralı satırdan 9 numaralı satıra kadar bütün sa-
tırları Şekil 5-16'daki gibi tanımlayınız. Bunun için maus kullanarak ilgili basamağı
tıklayıp aktif hale getirdikten sonra 1 veya O yazmanız gerekir.
Şekil 5-i 6
14 i
3- O (sıfır) nolu satırı tıklayıp seçili hale getiriniz. BURST düğmesini de tıklayıp
seçili hale getiriniz. Lojik analizör düğmesini çift tıklayıp ön panel görüntüsünü
büyütünüz.
4- Çalıştırma düğmesini tıklayıp devreyi çalıştırınız. Word jeneratörünün satır
ları sırayla çıkışına aktarılacak ve bu satırlardaki 1 ve O değerleri 7 segmentli disp-
lay'in segmentlerine uygulanacaktır. 1 uygulanan segmentler yanacak O uygula-
nanlar ise sönük kalacaktır. Yanık ve sönük segmentler displayde görüntülenecek
rakamı belirleyecektir.
5- Word jeneratör çıkışını aynı anda lojik analizör ekranından ela izleyebilirsi-
niz (Şekil 5-17).
Şekil 5-17
142
DİJİTAL DEVRE UYGULAMALARI
UYGULAMA 40-Toplayıcı devresi
Bu devrede tam toplayıcılar kullanarak word jeneratöründe üretilen sayılar

toplanmaktadır. Toplanan sayılar ve somıç görüntülenmektedir. Devrenin bağlan
tısı dikkatli yapılmalıdır.
1- Şekil 5-18'deki devreyi kurunuz.
Şekil 5-18
2- Devrede üç tane kod çözücülü 7 segmentli display kullanılmıştır. İlk ikisi

toplanan sayıları, diğeri ise toplam sonucunu görüntüler. Displaylerin arasına
noktalar koyup birinci noktayı +, ikincisini = olarak adlandırınız.
3- Word jeneratörü simgesini çift tıklayıp ön panel görüntüsünü büyütünüz.
Word jeneratörünün satırlarındaki soldan 6 bit toplama işlemine tabi tutulacaktır.
Bu 6 bitin, soldaki 3 tanesi toplanacak sayılardan birincisi, sağdaki 3 tanesi de
toplanacak sayılardan ikincisidir. Bu her satır için geçerlidir. Böylece her satırda
ayn iki sayı toplanacaktır. Bu sayılar üçer bitliktir (Şekil 5-19).
143
DİJİTAL DEVRE UYGULAMALARI
Şekil 5-19
3- Çalıştırma düğmesini tıklayarak devreyi çalıştırınız.Word jeneratörü ön pa-

nelindeki STEP düğmesini her tıkladığınızda sayılar toplanacak ve görüntülene-
cektir.
4- Yapmış olduğunuz deneyde kullandığınız devredeki mantığı kullanarak 4
bitlik iki sayıyı toplayan bir toplayıcı devresi geliştiriniz.
İPUCU:
1- 4 tane tam toplayıcı kullanılacaktır.
2- Kod çözücülü 7 segmentli display'lerin tüm girişleri kullanılacaktır.
3- Word jeneratöründe bir satırdaki 8 bitin soldaki 4 tanesi birinci sayı, sağdaki
4 tanesi ise ikinci sayı olacaktır.
144
UYClJLAMA 41-Transistörlü astable mültivibratör
Pratikte dijital devrelerin tetiklenmesinde entegre mültivibratörlerin yanında

transistörlü mültivibratörler de kullanılmaktadır. Bu uygulamada transistörlü as-
table mültiribratör devresi kurularak çalıştırılacaktır.
Şekil 5-20
2- Osilaskop simgesini çift tıklayıp ön panel görüntüsünü büyütünüz.
3- Çalıştırma düğmesini tıklayıp devreyi çalıştırınız. Devrenin ürettiği kare dal-

ga sinyalini osilaskop ekranında gözleyiniz. (Şekil 5-21)
Devrenin ürettiği kare dalga sinyalinin frekansı, devredeki iki kondansatör ve

47 KQ değerlerindeki dirençler tarafından belirlenir.
Devredeki elemanların simetrik olarak eşit olmaları gerekir. Ancak kondan-

satör değerlerinin çok az da olsa farklı olduklarını görüyorsunuz. Bu farklılık
pratiğe gönderme yapmaktadır. İki taraftaki malzemeler simetrik olarak tam bir-
birine eşit olsaydı, pratik yani gerçek malzemelerle yaptığımız mültivibratörler
çalışmazdı. Her iki transistör de aynı durumda bulunurdu. Gerçek malzemelerle
145
11 T1'1 /lJ
L,(l__J_J.L_ ..
.................... ................................................. .
Şekil 5-21
yaptığımız astable mültivibratörlerin çalışmalarının (yani transistörlerden birisinin

iletimde diğeri kesimde olması, bir sonraki aşamada da durumun tersine dön-
mesi) nedeni simetrik malzemelerin tam olarak eşit yapılabilmelerinin imkansız
oluşudur.
UYGULAMA 42- 555 entegreli astable mültivibratör
Bu uygulamada 555 entegresiyle gerçekleştirilen astable mültivibratör in-

celenecektir.
CZJ
<.·Cı
........ .·..·' . t _ '.·

' Q.Ç,ı,
555
G~m vccı-----------------:--~
TR:C DI·:.ı------~
THR ı-------. R1
CQN 6.:3k'.>2
C1
..:::ı=. i On F ~ R2
3.3kQ
lov'
,~.,
-=r=- o.1~.F
Şekil 5-22
146
2- Osilaskop simgesini çift tıklayınız. Ön panel görüntüsü büyüyecektir.

3- Çalıştırma düğmesini tıklayıp devreyi çalıştırınız. Devrenin iki noktasındaki
dalga şekillerini osilaskop ekranında gözleyiniz. (Şekil 5-23).
Şekil 5-23
4- Devredeki Rl direncinin değerini 4.7 K.Q olarak değiştirip devreyi tekrar

çalıştırınız (Şekil
5-24).
ı·
555
GND VCC ı-------~ıı--------:---..
TRI DIS ı--------.
OUT THRı------, R1
RE·::. COt·l 4. 7~S2
.r C1
10rıF ~ Fi2
::::.3k:l2
ı5v'
Şekil 5-24
Frekansın değiştiğini göreceksiniz (Şekil 5-25).
147
Şekil 5·25
5- Devredeki C2 kondansatörünün değerini 0.05 pF olarak değiştirip devreyi

tekrar çalıştırınız (Şekil 5-26).
Şekil 5-26
Devrenin frekansının arttığını göreceksiniz (Şekil 5-27).
Osilaskop ekranında iki ayrı dalga şekli vardı. Bunlardan birisi devrenin RC
zaman sabitine göre C2 kondansatörü uçlarında beliren üçgen dalgadır. Kare dal-
ga biçimindeki sinyal ise entegrenin (yani devrenin) çıkış sinyalidir. Üçgen şeklin
deki sinyal entegreyi tetikleyerek kare dalga sinyalinin frekansını belirler.
148
DUİTAL DEVRE UYGULAl\Jll\LARI
-----~---------
Şekil 5-27
149
p
A- PROGRAM VE DONANIM
Kitabın bu bölümünde elektronik devre şeması ve baskı devre çizimi

yapan Boordmaker adlı paket program anlatılmaktadır. Elektronik devre
şemaları birçok bilgisayar programı tarafından çizilmektedir. Ancak elekt-
ronik devrelerin baskı devre şemalarını çizen program sayısı daha azdır ve
gerçekte piyasada bu tip programlara daha çok ihtiyaç duyulmaktadır.
Elektronik devre şeması da çizebilmesine karşılık Boordmaker programı
daha çok baskı devre şeması çiziminde kullanılmaktadır. Bu nedenle prog-
ramın tanıtımına geçmeden önce baskı devre şemasından bahsetmek isti-
yorum.
Elektronik devre elemanlarının üzerine yerleştirildiği ve bu elemanlar
arasındaki elektriksel bağlantının bakırlı yüzde oluşturulan yollarla sağlan
dığı plakalara BASKI DEVRE PLAKETİ denir. Baskı devre plaketlerinde,
yalıtkan bir tabaka üzerine ince bir bakır tabakası güçlü ve dayanıklı bir
yapıştırıcı ile tutturulmuştur.
Baskı devrelerde bakır yüzeyin bir bölümü eritilerek bakır yollar mey-
dana getirilir. Baskı devre üzerine yerleştirilen devre elemanlarının bacak-
ları deliklerden geçirilir ve alt bölümdeki bakırlı bölgeye lehimlenir. Elekt-
ronik devre elemanları bu bakırlı yollar aracılığıyla birbirine bağlanır. Böy-
lece devre elemanları hem fiziki hem de elektriksel olarak devreye bağlan
mış olur.
Elektronik devrelerin baskı devre plaketleri üzerine yapılmasının sağla-

dığı faydalar şunlardır:
1. Elektronik devrelerin seri üretimi kolaylaşır.
2. Cihazların fiziki boyutları küçülür, ağırlığı azalır.
3. Seri üretimin artması sonucu cihazların fiyatları düşer.
4. Baskı devre plaketi malzemeleri toparlayacağından devre sadeleşir,
151
UYGULAMA PROGRA!VllNIN TAl\llTILMASI
yapırn ve onarımı kolaylaşır.
5. Tel şeklindeki iletkenler daha az kullanılacağından özellikle yüksek

frekanslı devrelerde (elektriksel gürültü) azalır.
Bu faydalarından günüınüzde küçük cep telefonlarından

televizyon cihazlarına kadar her baskı devre plaketi
üzerine monte edilmektedir.
Baskı devre sürecine elernanlann plaket üzerine yerleşim pla-
nı yapılarak Yerleşim planı yapılırken estetik görünüş yanında ba-
zı teknik özelliklere de dikkat etmek gerekmektedir. Elemanların plaket
üzerine yerleştirilmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar şunlardır:
1. Devredeki elemanların boyutları göz önüne alınmalıdır. Elemanların

bo)rutlan baskı devrenin büyüklüğünü de belıdeyecektir.
2. Transistör, tristör gibi elemanlar dik; direnç, diyot gibi elemanlar ya-
tık olarak monte edileceklerdir.
3. Transistör, tristör gibi üç bacakları arasındaki me-
safe çok fazla ya da çok az olmamalıdır.
4. Yüksek frekanslı devrelerde birden fazla bobin varsa bunlar yanya-

na yerleştirilmemelidir.
5. güçlü gibi elemanların soğutucuları da hesa-

ba katılmalıdır.
Bu hususlar dikkate alınarak baskı devre plaketinin boyutları hesapla-

nır. Bir kağıt i-'ızerine devrenin üst görünüşünün malzemelerin yer-
leştirilmiş olarak taslağını programın kullanılması esnasında kolay-
lık sağlayacaktır.
Program kullanılarak baskı

devre çizimi tanıamlanclıktan sonra bu çizim
aydınger kağıda aktarılır.Çizimin aydınger üzerinden bakırlı plakete akta-
rılması ise tamamen farklı bir Yani baskı devre şeması ay-
dmger kağıda aktarıldıktan sonra programın görevi sona ermektedir.
dilerseniz da Boardmaker programım çalıştırıcağımz
bilgisayarın özelliklerinden söz edelim.
BM programının çok yaygın kullanılmasının en önemli

rinden birisi en kısıtlı donanıma bilgisayarlarda bile çalışabilmesidir.
152
Şimdi programın çalışabilmesi için gerekli donanımı sayınca siz de bana

hak vereceksiniz.
1. Bilgisayarınız en az 8086 işlemciye sahip ve IBM uyumlu olmalıdır.
2. BM programı tek diskete sığabilmektedir. Bu nedenle bilgisayarınız

da disket sürücü varsa bu sürücüden programı çalıştırabilirsiniz. Bilgisaya-
rınızda harddisk mevcutsa, programı harddisk'e yükleyip oradan da çalış
tırabilirsiniz. Programı harddisk'ten çalıştırırsanız daha hızlı çalışacaktır.
3. Minimum 640 KB. RAM bellek. RAM bellek daha yüksek olursa prog-
ram daha hızlı çalışacaktır.
4. Fare. BM programı fare olmaksızın sadece klavye ile de kullanılabi
lir. Ancak fare kullanarak programı daha hızlı ve daha kolay olarak kulla-
nabilirsiniz.
5. Laser veya nokta vuruşlu (dot matriks) yazıcı. Laser yazıcı tavsiye edi-
lir.
6. İşletim sistemi olarak DOS ya da Windows 95. Programı doğrudan
doğruya DOS ortamından çalıştırabilirsiniz. Ayrıca DOS ortamından sonra
çalıştıracağınız Windows 3.1 gibi bir programın içinden de BM programını
çalıştırmanız mümkün. Bunlara ek olarak bilgisayarınızda Windows 95 iş
letim sistemi varsa, programı Windows 95 işletim sisteminde de çalıştırabi
lirsiniz. Biz programın çalışmasını anlatırken, programınızı DOS ortamın
dan çalıştırdığınızı varsayacağız.
Bilgisayarınızın donanımı
az önce saydığımız minimum konfigürasyon-
dan daha ileriyse program daha hızlı çalışacaktır. Örneğin programın çalış
ması için bilgisayarınızda en az 8086 mikroişlemcisi olmalıdır. Eğer işlem
ciniz 80286 ise program daha hızlı çalışır. Hele Pentium işlemcili bir bilgi-
sayar kullanıyorsanız daha da hızlı sonuç alacaksınız.
Aynı şeyler
bellek uzunluğu (RAM) için de geçerli. Bellek ne kadar
büyük olursa program o kadar hızlı çalışır.
Daha önce de belirtmiştik; BM programını bilgisayarınızın disket sürü-
cüsüne takacağınız disketten çalıştırabileceğiniz gibi harddisk'ten de çalış
tırabilirsiniz. Harddiskten çalıştırmanız halinde program daha hızlı çalışa
caktır.
153
B- PROGRAMIN ÖZELLİKLERİ
Boardmaker programı elektronik devrenin sembol şemasını (buna ge-

nellikle devre şeması denir) ve baskı devre şemasını çizmekte kullanılır.
Programın baskı devre çizen bölümü PCB Editor olarak adlandırılır.
PCB, Printed Circuit Board kelimelerinin ilk harflerinden oluşan bir kısalt
madır. Printed Circuit Board, baskılı devre plaketi demektir. (Printed: Bas-
kılı, Circuit: Devre, Board: Plaket). Tam çeviri yapılırsa "Baskılı devre pla-
keti" demek gerekirdi ancak Türkçe'de "Baskı devre plaketi" veya "Baskı
devre" ifadeleri kullanılmaktadır. "Edit" kelimesi de İngilizce'de "Düzenle-
me, değişiklik yapma" anlamına gelen bir kelimedir ve bilgisayar literatü-
ründe çok yaygın olarak kullanılmaktadır.
Programın PCB Editör bölümü, iki taraflı ve en fazla 8 katlı baskı dev-
reler hazırlamanızı sağlar. İki taraf malzemelerin yerleştirildiği katlardır. Bu
katlardaki malzemeler de 8 kata yerleştirilen bakırlı yollarla birbirine bağ
lanabilir. Bu programın en yüksek kapasitesidir ve kullanımı isteğinize
bağlıdır. Uygulamada 8 katlı devrelere sık rastlanmaz. Bu nedenle yapaca-
ğımız uygulamalarda, hazırladığınız devrenin bir tarafında elektronik dev-
re elemanları, diğer tarafında da bakırlı yollar olan bir plakete monte edi-
leceğini varsayacağız. Zaten piyasada da en çok bu tip devreler bulunmak-
tadır. Aksi takdirde anlatım çok karışık olurdu ve okuyucularımıza belki de
hiçbir zaman kullanmayacakları bilgiler vermiş olurduk. Bu da kaçınılmaz
olarak en gerekli konular üzerinde yoğunlaşmanızı önlerdi.
Programın diğer bölümü "Schematic Editor" olarak adlandırılır. Schema-
tic (şematik okunur) kelimesi "şema" anlamına gelir. Bu editörü kullanarak
elektrik ve elektronik devre şemaları çizebilirsiniz.
Programda bir de "Library Editor" bölümü vardır. "Libraıy", kütüphane
anlamına gelir. Bu bölüm kullanılarak, özgün semboller ve malzeme kılıf
şekilleri üretebilir ve bunları daha soma da kullanmak amacıyla saklayabi-
lirsiniz.
C- PROGRAMIN ÇALIŞTIRILMASI
Daha önce de belirttik, Boordmaker programı tek diskete sığmaktadır.

Bu itibarla, programı disket sürücünüzden de, harddiskten de çalıştırabilir
siniz.
154
Programı disketten çalıştıracaksanız disketinizi A sürücüsüne takın ve

bu sürücüyü aktif hale getirin. Daha sonra komut satırından BM yazıp EN-
TER tuşuna basın. Boordmaker programı çalışacaktır.
A: \>BM <ENTER>
Programınızı bilgisayarınızın harddiskinden çalıştıracaksanız benim

önerim önce harddiskinizde BM adında bir dizin oluşturup program dos-
yalarınızı bu dizinin içine kopyalamanızdır. Böylece Boardmaker progra-
mının çalışmak için gereksinim duyduğu dosyalar harddiskinizdeki diğer
dosyalarla karışmamış olur.
Program dosyalarını harddiskinizdeki BM altdizinine kopyaladıktan
sonra programı çalıştırmak için önce CD BM komutuyla BM dizinine girin.
Daha sonra komut satırından BM yazıp ENTER tuşuna basın. Programınız
çalışacaktır.
C: \>CD BM <ENTER>
C:\BM >BM <ENTER>
Programınızı harddiskten (yani C sürücüsü) çalıştırmanız halinde daha

hızlı çalışacaktır.
BM programını kullanarak ürettiğiniz şemaları diskete veya harddiske

kaydedebilirsiniz. Programı daha etkin olarak kullanabilmeniz için baskı
devre şemalarını, devre şemalarını ve sembolleri ayrı ayrı altclizinlere kay-
detmeniz gerekir. Tüm şemalar aynı dizinde bulunursa karışıklık olabilir.
En iyisi baskı devre şemaları, devre şemaları ve sembol kütüphanesi için
ayrı ayn altdizinler oluşturmak ve her gruba ait şemayı kendi altdizinine
kaydetmektir. Bunun için BM dizininde PCB, SCH ve LIB adlı üç altdizin
oluşturulmalı ve bu yapı programın Config adlı menüsü aracılığıyla da ta-
nımlanmalıdır. Bu konuya daha sonra ayrıntılı olarak değinilecektir.
Bu tanımlamalar yapıldıktan sonra programı kullanarak üretip kaydede-

ceğiniz baskı devre şemaları PCB adlı altdizine, devre şemaları ise SCH ad-
lı altdizine kaydedilecektir. Sembol kütüphanesindeki malzeme sembolle-
ri ise LIB adlı altdizinde bulunacaktır.
155
D- ANA MENÜNÜN TANITIMI
BM programı çalıştırıldığında Şekil 1-l'de görülen ana menü ekrana ge-

lir.
Copyright(c) Tsien (UK) Ltd 1988,89,90 Ali rights reserved Release 1.50
T S 1 EN
B O A R O M A K E R
PCB and Schematic Editor
=[Main men4]=
1 PCB Editor 1
Schematic Editor
Library Editor
Exitto DOS
t ,J,: To choose J :To select
Şekil 1-1 : BM programı ana menüsü
BM programının ana menüsünde 4 seçenek vardır. Herhangi bir anda

bu seçeneklerden sadece bir tanesi seçili durumdadır. Seçili durumda olan
seçeneğin üzerinde ışıklı bir band vardır. Başka bir seçeneği seçili hale ge-
tirmek için klavyedeki aşağı ve yukarı ok tuşlarını kullanabilirsiniz. Maus
kullanıyorsanız da mausu hareket ettirerek aynı sonuca ulaşabilirsiniz.
Ana menüdeki herhangi bir seçeneği çalıştırmak için o seçeneği seçili

hale getirip ENTER tuşuna basmak gerekir. Maus kullanıyorsanız sol maus
156
tuşuna basmalısınız. Sol maus tuşunun bir kez tıklanması ENTER tuşuna
basılması yerine geçer.
Örneğin ana menüdeki "PCB Editor" seçeneğini çalıştırmak istiyorsanız
önce klavyedeki ok tuşlarını veya mausu kullanarak ışıklı bandı "PCB Edi-
tor" yazısının üzerine getirin. Daha sonra da ENTER tuşuna basın veya sol
maus tuşunu tıklayın.
Şimdi de ana menüde yer alan seçenekleri inceleyelim.
1- PCB EDITOR
Bu seçenek baskı devre çıkarılmasında kullanılır. Bu seçeneği çalıştır

mak için önce maus veya ok tuşları kullanılarak "PCB Editor" seçeneği se-
çili hale getirilir, sonra da ENTER tuşuna basılır. Maus kullanılıyorsa ENTER
tuşuna basmak yerine sol maus tuşu da tıklanabilir.
PCB editör'de yeni bir baskı devre çizebilir, daha önce çizmiş olduğu
nuz baskı devre üzerinde değişiklikler yapabilirsiniz.
2- SCHEMATIC EDITOR
Bu seçenekle de elektronik devre sembol şeması çizebilirsiniz. Uygula-

mada bu şemalara "Devre şeması" denir. Devre şemalarında elektronik
malzemelerin sembolleri, bu sembollerin birbirine bağlantıları ve malze-
melerin adlarıyla özellikleri yer alır.
Schematic Editör seçeneğiyle yeni bir devre şeması çizebileceğiniz gibi
daha önce çizip kaydetmiş olduğunuz bir şema üzerinde değişiklikler de
yapabilirsiniz.
3- LIBRARY EDITOR
Boardmaker programı kendi kütüphanesinde birçok malzemenin sem-

bol ve kılıf şeklini içermektedir. Ancak kimi zaman bu kütüphaneye yeni
bir sembol veya kılıf şekli eklenmesi gerekebilir. Veya mevcut kılıf ya da
sembol şekillerinde değişiklik yapma ihtiyacı doğabilir. Böyle durumlarda
ana menüdeki "Library Editor" seçeneği çalıştırılır.
157
Ana menüdeki "Library Editor" seçeneği seçili hale getirilip ENTER tu-
şuna basılırsa
(veya sol maus tuşu tıklanırsa) yeni bir menü görüntülenir
(Şekil 1-2).
PCB library
Schematic library
Şekil 1-2: Library Editor alt menüsü
Library Editor alt menüsünde iki seçenek vardır: "PCB Library" ve

"Schematic Library". Baskı devre çizimlerinde kullanılmak üzere PCB kü-
tüphanesine yeni bir şekil (örneğin kılıf şekli) eklemek istiyorsanız veya
mevcut şekillerde değişiklik yapmak istiyorsanız "PCB Library" seçeneğini
çalıştırmalısınız.
Devre şemalarında kullanmak üzere yeni bir sembol tanımlamak veya

mevcut sembollerde değişiklik yapmak istediğinizde "Schematic Library"
seçeneğini çalıştırmanız gerekir.
4- EXIT TO DOS (DOS'A ÇIKIŞ)
Çalışma bitince programdan çıkmak için ana menüde bulunan "Exit to

DOS" seçeneği çalıştırılmalıdır.
Bu seçenek çalıştırılıp DOS'a çıkılmadan bilgisayar kapatılırsa çalış

tığınız dosyaların ve BM programının zarar görmesi ihtimali vardır.
Bu son anlattığımız husus, esasen, bütün programlar için geçerlidir.
Hangi programda çalışıyor olursak olalım çalışma sonunda usulüne uygun
olarak programdan çıkılmalı ve bilgisayar ondan sonra kapatılmalıdır. Ak-
si takdirde dosyalarımız zarar görebilir.
Not: Belki dikkatinizi çekmiştir, bazı İngilizce kelimeleri büyük harfle
ve küçük harfle yazarken farklı harfler kullanıyoruz. Örneğin "Editor"
kelimesini büyük harfle yazarken "EDITOR" biçiminde yazıyoruz. Bunun
nedeni İngilizce'de "ı" ve "İ" harflerinin bulunmamasıdır. Böylece İngiliz
ce'deki "I' karakteri küçük harfle yazılırken "i" biçiminde yazılmaktadır. "i"
karakteri de büyük harfle yazılırken "I" biçimini almaktadır.
158
SORULAR
1. Elektronik devrelerin baskı devre plaketleri üzerine yapılmalarının

sağladığı faydalar nelerdir?
2. Elemanlar baskı devre üzerine yerleştirilirken hangi hususlara dik-
kat edilmelidir?
3. PCB, hangi kelimelerden türetilmiş bir kısaltmadır?
4. "Edit" kelimesi ne anlama gelir?

5. Ana menüdeki "Schematic Editor" seçeneğiyle neler yapabilirsiniz?
6. Ana menüdeki "Library Editor" seçeneğiyle neler yapabilirsiniz?
7. BM programını disket sürücü yerine harddiskten çalıştırmanın
avantajı nedir?
8. BM programından çıkmak için ana menüdeki hangi seçenek çalış-
tırılmalıdır?
9. Ana menüdeki seçeneklerden herhangi birisini nasıl seçili hale

getirebilirsiniz?
10. Ana menüdeki seçeneklerden herhangi birisini nasıl çalıştırabilir
. . ?
smız.
·159
s RI
R 1
A- PROGRAM TASARIM EKRANI
Boardmaker (BM) programı kullanılarak baskı devre şeması ve devre

şeması çizilebilir, yeni sembol ve kılıflar üretilip mevcutları değiştirilebilir.
Bu çalışmaların yapıldığı ortam "Tasarım Ekranı" olarak adlandırılır. BM
ana menüsündeki ilk üç seçenekten hangisini çalıştırırsanız çalıştırın ekra-
na gelen ortam görüntü olarak birbirinin aynıdır. Sadece çalıştırılan fonk-
siyonun özelliğine göre altmenülerde küçük farklılıklar vardır.
Örnek vermek gerekirse ana menüdeki "PCB Editor" seçeneğini çalış
tırdığınızda ekrana gelen görüntüyle "Schematic Editor" seçeneğini çalıştı
rınca ekrana gelen görüntü aynıdır. Buna karşılık "PCB Editor" kullanılarak
baskı devre çizilir, "Schematic Editor" kullanılarak da sembol şeması çizi-
lir. İşte, bu farklı fonksiyonlardan dolayı altmenüler düzeyinde küçük fark-
lılıklar bulunur.
Şekil 2-l'de, BM programı tasarım ekranı görülmektedir.

Her üç seçenekte de aynı tasarım ekranının kullanılması BM programı
nın öğrenilmesini ve kullanılmasını kolaylaştıran bir etkendir. Şimdi de BM
programının tasarım ekranını daha yakından tanıyalım.
1- MESAJ SATIRI
Programın kullanılması sırasında geçersiz bir işlem yürütüldüğünde ek-

ranın sol alt köşesinde bulunan mesaj satırında bir hata mesajı görüntüle-
nir. Mesaj satırında sadece hata mesajları değil başka mesajlar da görüntü-
lenir. Örneğin kimi zaman kürsörü belli bir konuma getirmeniz veya klav-
yede bir tuşa basmanız gerekebilir. Bu yöndeki uyanlar da mesaj satırında
yer alır.
161
TASARIM ORTAMI
File Edit Add Tools Config Library ~Menüsatırı
Kürsör
- - ' - - - - - - - ! - - - ' > Çizim (tasanın) alanı
R +215.90, +215.90 MM Zoom 3
Durum satırı, satır editörii, mesaj satırı Mod bilgi satırı
Şekil 2-1: BM programı tasarım ekranı
Görüntülenen mesaj, mesaj satırında sürekli kalmaz. Mesajın ekranda

kalma süresi, kullanıcı tarafından tanımlanıp değiştirilebilir. Bu komı daha
ileride anlatılacaktır.
Program tarafından görüntülenen mesajlar İngilizce'dir. Ancak kullanı
lan kelimeler genellikle elektronikçiler için fazla yabancı olmayıp kısa bir
çalışmayla bu konudaki zorluklar giderilebilir. Örneğin bir çalışmayı kay-
detmeden yeni bir sayfa açmak istediğinizde mesaj satırında
"Clear drawing area? Confirm (Y/N)"
mesajı görüntülenir. Bunun anlamı şudur: "Çizim alanını silmek mi isti-
yorsunuz? Onaylayın (Y/N)"
Bu durumda cevabınız evet ise "Y" (YES), hayır ise "N"( No) tuşuna
basmalısınız. Mesajdaki kelimelerin anlamları şöyledir:
Clear: Silmek, temizlemek
Drawing: Çizim
Area: Alan
Confirm: Onaylamak
162
TASARIM ORTAMI
Görüldüğü gibi hemen hemen hepsi başlangıç seviyesinde öğretilen İn

gilizce kelimeler. Zaten işin mantığı gereği bu tip programlamlarda herke-
sin bilmediği kelimeler kullanılmaz. Dolayısıyla biraz çabayla mesajlar an-
laşılabiliyor.
2- SATIR EDİTÖRÜ
Programın çalışması sırasında kimi zaman klavyeden bilgi girmeniz ge-

rekir. Örneğin çalıştığınız dosyayı kaydetmek istiyorsunuz. Bu dosyaya bir
isim vermeniz gerekir. Dosyayı kaydetmek için gerekli menü seçeneğini
çalıştırdığınızda ekranın sol alt köşesinde
Enter file name:
mesajı belirir ve sizin bir dosya adı girmeniz istenir. Dosya adını yazdığı
nız yer satır editörü olarak anılır çünkü ancak bir satırlık bilgi yazabilirsi-
niz (Bir satır dediğimize bakmayın aslında yarım satırlık bir yerdir).
Dikkat edilirse mesaj satın ile satır editörü aynı yerdir. Dolayısıyla aynı
bölgede kimi zaman mesajlar belirir, kimi zaman da satır editörü olarak
kullanılır.
3- DURUM SATIRI
Mesaj satırı
ve satır editörü olarak anlatılan bölge aynı zamanda Durum
Satm'dır.Kürsörün o andaki modu, konumu hangi zoom (yaklaştırma) se-
viyesinde çalışıldığı Durum Satırında yazılıdır.
Herhangi bir anda bir mesaj görüntülenmiyorsa veya satır editörü ola-
rak kullanılmıyorsa ekranın sol alt bölgesi Durum Satın olarak kullanılmak
tadır.
Özetle; ekranın sol alt köşesi herhangi bir anda Durum Satın olarak iş
lev görmektedir. Ancak bir mesaj görüntüleneceği zaman aynı yer Mesaj
Satırı olarak çalışmaktadır. Klavyeden bilgi girişi yapılacağı zaman da Satır
Editörü olarak çalışmaktadır. Bu hallerde Durum satırındaki bilgiler geçici
olarak kaybolmakta ve diğer işlevler bittikten sonra yeniden ekrana gel-
mektedirler.
163
TASARIM ORTAM!
4- MOD BİLGİ SATIRI
Ekranın sağ alt köşesindeki bölgedir. Yaptığınız çalışmaya ilişkin bazı

bilgiler bu satırda görüntülenir. Örneğin kullandığınız çizgilerin kalınlık ve
seviye kodları, burada görüntülenmektedir.
Herhangi bir mod seçili değilse Mod Bilgi Satırı boş durumda olur.
5- ÇALIŞMA AIANI (TASARIM ALANI)
BM programı tasarım ekranında çizimlerin yapıldığı bölge çalışma alanı

veya tasarım alanı olarak adlandırılır. Kimi eserlerde bu alan çizim alanı
olarak da adlandırılmıştır.
BM programında çalışma alanının boyutları sabittir. Çalışma alanı kare
biçimindedir ve karenin bir kenarı 431.8 mm ( 43.18 cm) uzunluğundadır.
Şekil 2-2'de BM programında çalışma alanının boyutları ve köşe koordinat-
ları göıülmektedir.
Şekil 2-2'de de göıüldüğü gibi çalışma alanının koordinatları sol alt kö-
şe başlangıç noktası alınarak tanımlanmıştır. Buna göre sol alt köşenin ko-
0.00, 431.80
0.00, 0.00
431.80, 0.00
Şekil 2-2: Çalışma alanı ve ölçüleri
164
TASARIM ORTAMI
ordinatlan 0.00, O.OO'dır. Sağ alt köşe; 431.8 mm, O mm, sol üst köşe; 0.00,
431.8 mm, sağ üst köşe ise 431.8, 431.8 mm'dir.
Kürsör'ün çalışma alanındaki yerinin koordinatları ekranın sol alt köşe
sindeki durum satırında göıiintülenir. Kürsör hareket ettikçe koordinatlar
da değişecektir.
BM programında ölçüler alternatif olarak mm ve inç olarak verilmiştir.
İnç (yazılış inch) İngilizlerin kullandığı bir uzunluk birimidir ve 1 inç 2.54
cm'dir. Şekil 2-3'te ise çalışma alanının ölçüleri ve köşelerin koordinatları
inç olarak verilmiştir.
O, l 7 17, 7
0,0
17, o
Şekil 2-3: Çalışma alanının inç olarak ölçüleri
Kullanıcı; ölçüleri mm veya inç olarak tanımlayabilir. Milimetre bize da-

ha tanıdık, onu kullanmanızı öneriyoruz.
Çalışma alanının büyüklüğüsabit olmasına karşılık çeşitli zoom (yaklaş
tırma) seviyeleri tanımlanarak ekrandaki görüntü büyütülüp küçültülür.
Zoom ayarları çalışma alanının ve çalışma alanındaki çizimin gerçek bo-
yutlarını değiştirme sadece görüntünün boyutlarını değiştirir. Zoom ayarı
nı, bir cisme büyüteçle bakmaya benzetebiliriz. Cisim aynı cisimdir, ancak
biz büyüteci yaklaştırdıkça görüntü büyür dolayısıyla ayrıntıları daha iyi
165
TASARIM ORTAM!
görebiliriz. Büyüteci uzaklaştırdıkça da cismin görüntüsü küçülür ancak bu

kez de kuşbakışı görüş sağlanabilir.
BM programındazoom ayarı klavyedeki sayı tuşlarıyla yapılır. Zoom
ayarında 1-7 arasındaki tuşlar kullanılır .1 tuşu en büyük zoom (yaklaştır
ma) seviyesini tanımlar. Bu seviyede en büyük görüntü elde edilir. Detay-
lı çalışma isteyen bölgelerde bu seviye kullanılmalıdır.
7 tlışuna basıldığında ise en küçük zoom tanımı yapılmış olur. Bu sevi-

yede çalışma alanının tümü ekranın ortasında küçük bir alanda görüntüle-
nir. Bu seviyede çalışma alanındaki çizimin herhangi bir ayrıntısını görme-
niz olanaksızdır. Buna karşılık çiziminizin çalışma alanının hangi bölgesin-
de bulunduğunu görebilirsiniz.
1 ile 7 arasındaki diğer zoonı seviyeleri de en büyükle en küçük görün-
tü arasında çeşitli görüntü büyüklüklerini temsil ederler. Normal çalışma
larda 3 ve 4 numaralı zoom seviyeleri tercih edilmelidir.
Bir zoom seviyesinde çalışırken, çalıştığımız noktanın ekranın merkezi-
ne gelmesini istersek aynı zoom seviyesinin tuşuna basmalıyız. Örneğin 3
numaralı zoom seviyesinde çalışıyoruz ve çizdiğimiz devre ekranın sağ alt
köşesinde kaldı. Devreyi ekranın ortasına getirmek için kürsörü merkeze
almak istediğimiz noktaya konumlandırıp tekrar 3 tuşuna basarız. Kürsörü
konumlandırmış olduğumuz nokta tam ekranın ortasına gelecektir.
Önemli not: Zoom ayarlarında klavyedeki harf tuşlarının üst tarafında

bulunan sayı tuşları kullanılır. Klavyenin en sağındaki toplu sayı tuşları
(numeric keypad) zoom ayarında kullanılamaz.
6- ALT MENÜ SATifil
Tasarım ekranının en üstündeki satırda menü seçeneklerinin adları ya-

zılıdır. Bu satır
Alt Menü Satırı olarak adlandırılır. Tasarım ekranında çalı
şırken işinize yarayacak komutlar bu menü seçeneklerinde bulunurlar.
Alt menü satırındaki
isimlerin her biri bir Pull-down menünün başlığı
dır. Örneğin en soldaki Files seçeneği seçildiğinde dosyalarlailgili işlemle
ri yapmakta kullanacağınız komutları içeren bir pull-down menü açılır.
Alt menü satırındaki seçenekleri çalıştırmak için o ismin ilk tuşuna CTRL
tuşuyla birlikte basmak gerekir. Örneğin File menüsünü çalıştırmak (yani
bu başlığın altındaki Pull-down menüyü açmak) için CTRL-F tuşlarına ba-
166
TASARIM ORTAMI
sılmalıdır. Yani bir parmakla CTRL tuşu basılı tutulurken diğer bir parmak-
la da F tuşuna basılır.
BM programını fare aracılığıyla kullanıyorsanız File menüsünü açmak

için File kelimesinin üzerine bir kez tıklamanız gerekir. Bunun için fare işa
reti File kelimesinin üzerine götürülür ve sol fare tuşuna bir kez basılır.
Açılmış alan bir menüyü kapatmak için ESC tuşuna basılmalıdır. Sağ fa-
re tuşunu bir kez tıklarsanız da aynı sonuca ulaşabilirsiniz.
B- TASARIM EKRANI ALT MENÜLERİ
Her üç editörde de (PCB editor, Schematic editor ve Library editor) ta-

sarım ekranı alt menüleri aynıdır. Yani alt menü satırındaki menü isimleri
ve bunların açılmasıyla ekrana gelen pull-down menüler aynıdır. Sadece
Option menüsünün altındaki seçenekler, aktif olan modun durumuna gö-
re farklılık gösterir. Örneğin editör çizgi çizme modundayken Option me-
nüsünün altındaki seçenekler çizgiyle ilgilidir. Buna karşılık pad çizme rno-
dunda Option menüsünün altındaki seçenekler Pad çizimiyle ilgilidir.
Şimdi de tasarım ekranı alt menülerini teker teker inceleyelim.
1- FiLE MENÜSÜ
File, İngilizce "Dosya" anlamı

na gelir. "Fayl" olarak okunur. Load .6.lt+l
Dosyalarla ilgili tüm işlemler Sa ve Alt+S
bu menü aracılığıyla gerçekleşti
Dir *,PCB Alt+D
rilir. Alt menü satırındaki "File"
kelimesi tıklandığında (veya Restore Backup Alt+R
CTRL-F tuşlarına basıldığında) Fi-
Symboi Ubrıuy
le menüsü açılır. Şekil· 2-4'te File
menüsünün seçenekleri görülü- New Alt+N
yor. O ut put
File menüsündeki seçenekle-
Exit editor Alt+X
rin bazılarının karşısında o seçe-
neği çalıştırmak için kullanabile-
ceğiniz kısayol tuş kombinasyo- Şekil 2-4: File menüsü
167
TASARIM ORTAMI
nu yazılıdır. Örneğin Load seçeneğinin karşısında ALT+L yazılıdır. Bu de-

mektir ki, tasarım ekranındayken File menüsünü açmaksızın CTRL+L tuş
larına basarak Load seçeneğini çalıştırabilirsiniz.
File menüsündeki komutları (seçenekleri) çalıştırmanın normal yolu ise

şudur: Alt menü satırındaki File seçeneği çalıştırıldığında ekrana açılan Fi-
le menüsü penceresinde dosyalarla ilgili komutlar alt alta sıralanmıştır.
Bunlardan birisinin üzerinde ışıklı bir band vardır yani o seçenek seçili du-
rumdadır. Işıklı band bir seçeneğin üzerindeyken ENTER tuşuna basılırsa
o seçenek çalışır.
Işıklı bandı menü seçenekleri üzerinde hareket ettirmek için ok tuşları
nı kullanabilirsiniz. Aşağı ok tuşuna basıldığında ışıklı band bir alta iner,
yukarı ok tuşuna basıldığında da ışıklı band bir üstteki seçeneğe gider.
BM programını maus aracılığıyla kullanıyorsanız komut seçimi ve çalış

tırılması işlemlerini mausu kullanarak da yapabilirsiniz. Mausu aşağı yuka-
rı hareket ettirirseniz ışıklı band menü seçenekleri üzerinde aşağı yukarı
hareket edecektir. Herhangi bir menü seçeneğini çalıştırmak için, o seçe-
nek seçili durumdayken sol maus tuşunu tıklamak gerekir.
Menü penceresinde bazı seçeneklerin karşısında da yanyana üç nokta
( ... )bulunmaktadır. Karşısında yan.yana üç nokta bulunan seçenekler çalış
tırıldığında başka bir menü penceresi açılır. Bu tip menülere "Basamaklı
Menü" adı verilir.
Örneğin File menüsündeki Output komutunun karşısında yanyana üç
nokta bulunmaktadır. Buna göre Output seçeneği çalıştırıldığında bu seçe-
nekle ilgili başka komutları içeren bir menü penceresi açılacaktır.
Dilerseniz şimdi de File menüsündeki seçenekleri (yani komutları) sı
rayla inceleyelim:
Load komutu:
Bu komutu çalıştırmak için ışıklı bandı bu satıra getirip ENTER tuşuna
basmanız (veya sol maus tuşunu tıklamanız) gerekir. Ayrıca Alt+L tuş kom-
binasyonuna basarak da bu komutu çalıştırabilirsiniz.
Load komutunun görevi daha önce kaydetmiş olduğunuz bir dosyayı
editöre yüklemektir. Daha önce kaydettiğiniz bir dosya üzerinde çalışacak
sanız Load komutunu kullanarak diskette veya harddiskte bulunan dosya-
yı editöre yükleyebilirsiniz.
168
TASARIM ORTAMI
Load komutu çalıştırıldığında ekranın sol alt bölümünde bulunan mesaj

satırında
"Enter file name:"

mesajıgörüntülenir ve sizden çalışacağınız dosyanın adını girmeniz istenir.
Dosyanın adını yazıp ENTER tuşuna bastığınızda dosyanız editöre yükle-
necek yani ekrana gelecektir.
Yüklemek istediğiniz dosyanın adını hatırlamıyorsanız "Enter file na-
me:" mesajını alınca dosya adı yazmadan doğrudan doğruya ENTER tuşu
na basınız. Bu durumda disket veya harddiskte kayıtlı olan dosyaların ad-
larını içeren bir pencere gelecektir ekrana. Ok tuşlarını kullanarak bu pen-
ceredeki isimler üzerinde dolaşabilirsiniz. Işıklı bandı yüklemek istediğiniz
dosyanın isminin üzerine götürüp ENTER tuşuna basarsanız (veya sol ma-
us tuşunu tıklarsanız) dosyanız editöre yüklenecektir.
Load komutunu "PCB editor" içinden çalıştırırsanız program sizin daha
önce kaydetmiş olduğunuz bir baskı devre şemasını yüklemek istediğinizi
varsayar. Yani PCB editörde Load komutuyla sadece baskı devre şemaları
nı (PCB uzantılı dosyalan) yükleyebilirsiniz. Load komutunu Schematic
editor' den çalıştırdığınızda ise ancak devre şemalarını (yani SCH uzantılı
dosyaları) yükleyebilirsiniz.
Load komutunu Library editör'den çalıştıramazsınız. Çünkü Library edi-

tör' de baskı devre şeması ya da devre şeması üzerinde çalışmaz sadece
sembol ve kılıf şekilleriyle ilgili çalışmalar yapılabilir. Load komutunu Lib-
rary editör ortamından çalıştıracak olursanız mesaj satırında "Not available
within libraıy editor" yani "Bu komut libraıy editörde mevcut değil" hata
mesajı görüntülenir.
Save komutu: Tasarım alanındaki baskı devre veya devre şemasını bir
dosya halinde diskete veya harddiske kaydetmekte kullanılır.
Save komutunu çalıştırmak için ya File menüsündeki Save seçeneği se-
çili hale getirildikten sonra ENTER tuşuna basılır veya doğrudan doğruya
ALT+S tuşlarına basılır. Programı maus aracılığıyla kullanıyorsanız File me-
nüsündeki Save seçeneğini seçili hale getirdikten sonra sol maus tuşunu
da tıklayabilirsiniz.
Bilgisayar ortamında veriler dosyalar aracılığıyla saklanır ve dosyaya ad
vermek kullanıcının görevidir. Save komutunu çalıştırdığınızda program
sizden dosyaya bir ad vermenizi isteyecektir. Save komutu çalıştırıldığında
169
TASARIM ORTAMI
ekranın sol üst köşesindeki mesaj satırında
"Enter file name: NONAME.X:XX"

mesajı görüntülenir. Bu durumda yapmanız gereken şey önce NONA-
ME.XXX yazısını silmektir. Bunun için de önce sağa ok tuşuyla yazının en
sağına gidilir sonra da yazı tümüyle silinene kadar Backspace (geriye boş
luk) tuşuna basılır. NONAME.XXX yazısı silindikten sonra kaydedeceğimiz
dosyaya bir ad veririz. Dosyaya ad verilirken bu konudaki DOS kuralları
na uyulması gerekir. Örneğin dosyanın adı en fazla 8 karakterden oluşma
lı, dosya adında boşluk bulunmamalıdır. Zorunlu olmamakla birlikte dos-
ya adı anlamlı olursa iyi olur.
Dosya adının uzantı bölümü BM programı tarafından otomatik olarak
verilir. Bu programın görevidir. Kaydettiğiniz dosya baskı devre editörün-
de hazırlanmışsa o dosyaya otomatik olarak PCB uzantısı verilir. Dosya,
schematic editör'de hazırlanmış bir devre şemasıysa otomatik olarak SCH
uzantısını alır.
Daha önce isim verilmiş olan bir dosyayı değişiklik yaptıktan sonra tek-
rar kaydetmek için yine Save komutunu çalıştırmanız gerekir. Bu durum-
da "Enter file name:" mesajının yanında daha önce vermiş olduğunuz ad
görüntülenir. ENTER tuşuna basarsanız dosya aynı adla fakat yeni biçimiy-
le kaydedilir.
Daha önce isim vererek kaydetmiş olduğunuz bir dosyada değişiklikler
yaptıktan sonra başka bir isimle kaydetmek istediğinizde ise Save komutu-
nu çalıştırınca ekrana gelen "Enter file name:" mesajının yanındaki eski is-
nıi silip yeni bir isim girmeniz gerekir.
Dir komutu:
Daha önce isim verip kaydetmiş olduğunuz
dosyaların isimlerini görüntüler. Dir komutu
PCB editörden çalıştırılırsa PCB uzantılı baskı DEVRE1.PCB
devre dosyalarının isimleri görüntülenir. Bu ko- DEVRE2.PCB
mut Schematic editörden çalıştırıldığında ise
DEVRE3.PCB
devre şemalarını içeren SCH uzantılı dosyaların
isimleri görüntülenir. Kısaca, Dir komutunu DEVRE4.PCB
hangi editörden çalıştırırsanız o editörde üret-
miş olduğunuz dosya isimleri görüntülenecek-
tir. Şekil 2-5: Dir komutu
170
TASARIM ORTAMI
Dir komutuyla sadece dosyaların isimlerin görüntülenir, başkaca bir iş

lem (örneğin dosyanın editöre yüklenmesi, silinmesi vb.) yapılamaz.
Şekil 2-5' de Dir komutu çalıştırıldığında ekrana gelen görüntü görül-
mektedir.
Restore Backup komutu:

Bu koınutu çalıştırmak için yapılması gerekenler de diğer komutlarda
olduğu gibidir. Ya seçili hale getirildikten sonra ENTER tuşuna basılır ya da
doğrudan doğruya ALT+R tuşlarına basılır (Yani bir parmakla ALT tuşu ba-
sılı tutulurken diğer parmakla R tuşuna basılır).
Backup kelimesi "Yedekleme" anlamına gelir. Restore de "Önceki hale

getirme" anlamına gelmektedir. Restore Backup komutunu anlayabilmek
için yedeklemenin ne anlama geldiği bilinmelidir.
Birçok bilgisayar programında daha önce bir ad verilip kaydedilmiş
olan dosyalarda değişiklik yapılıp yeniden kaydedilirken önceki biçimleri
de yedek olarak kaydedilir. Daha sonra ihtiyaç duyulması halinde önceki
biçimler tekrar yüklenip kullanılabilir. Böyle bir yönteme gerek duyulma-
sının nedeni kullanıcıların bir dosyada değişiklik yapıp yeniden kaydettik-
ten sonra pişman olup dosyanın önceki halini elde etmek istemeleridir.
Konuyu somut örnekle açıklayalım. A dosyasında üç direnç resmi var
ve dosyayı bu biçimde kaydettiniz. Ertesi gün A dosyasını açarak üç di-
rençten iki tanesini sildiniz ve iki kondansatör çizdiniz. Dosyayı tekrar ay-
nı isimle kaydettiniz. Şimdi BM programı dosyayı yeni biçimiyle kaydede-
cek en son kayıt işleminden bir önceki biçimini ise (yani üç dirençli biçi-
mi) yedek olarak kaydedecektir. Eğer yaptığınız değişiklikten pişman olup
önceki halini elde etmek isterseniz yedeklenmiş dosyayı çağırabilirsiniz.
Bunun dışında BM programı üzerinde çalıştığınız dosyayı kaydetmeniz
için belirli aralıklarla sizi uyarır. Bunun nedeni olası elektrik kesintilerine
karşı hazırlıksız yakalanarak çalışmalarınızı kaybetmenizi önlemektir. Ör-
neğin üzerinde iki saat çalışıp belli bir noktaya getirdiğiniz çiziminizi ani-
den bir iki saniyelik bile olsa bir elektrik kesintisinde kaybedebilirsiniz.
Böyle bir durumla karşılaşmamanız için BM programı belirli aralıklarla si-
zi uyararak dosyayı kaydetmenizi ister. Uyan süresini Config menüsünde-
ki "Backup Setting" seçeneğinden tanımlayabilirsiniz. Aynı seçenekten kaç
tane yedekleme yapabileceğinizi de tanımlayabileceksiniz. Bunlara daha
171
TASARIM ORTAM!
sonra, Config seçeneği anlatılırken ayrıntılı olarak değinilecektir.
BM programı yedek dosyalan 1, 2, 3 diye adlandırır. 1 numaralı dosya

en son yedektir yani yedekler içinde en güncel olanıdır. Başka deyişle or-
jinal dosyanın bir önceki kaydedilmiş halidir. Diğer yedekler de sırayla gi-
der. En fazla 9 yedekleme yapılabilir ve bu sayıyı da Config menüsündeki
Backup Setting seçeneğinden tanımlayabilirsiniz.
Restore Backup seçeneği çalıştırıldığında önce hangi dosyanın yedeği
ni yükleyeceğiniz sorulur. İlgili dosya ismini girince bu defa ekrana
"Restore from which backup: 1, 2, 3 .... ?"
sorusu gelir. Kaç numaralı yedeği elde etmek istiyorsanız o rakamı gi-
rip ENTER tuşuna basmanız gerekir. Tekrarlayalım; en güncel yedek 1 mı
maralı yedektir.
Symbol Library:
Bu seçenek çalıştırıldığında başka bir menü penceresi görüntülenir. Ye-
ni menü penceresinde Sembol kütüphanesindeki malzemelerin listesini
görmenizi, yeni çizdiğiniz bir sembolü kütüphaneye eklemenizi sağlayan
komutlar bulunur.
Sembol Library seçeneğini çalıştırdığınızda ekrana gelen menü pence-
resiyle, Alt menü çubuğundaki Libraıy seçeneğini çalıştırdığınızda ekrana
gelen menü pencereleri aynıdır. Bu pencerede yer alan komutlar Library
seçeneğinde ayrıntılı olarak anlatılacaktır.
Nıew komutu:
Çalışma alanında
yeni bir sayfa açılması amacıyla kullanılır. ALT+ N tuş
kombinasyonuyla da bu seçeneği çalıştırabilirsiniz.
Bir dosya üzerinde çalışırken bundan vazgeçip yeni bir sayfa açıp yeni
bir çizime başlarken bu seçenek çalıştırılır.
Yeni sayfa açıldığında önceki çalışma ekrandan ve RAM bellekten sili-
neceği için önceki çalışmada yapılan değişikliklerin kaybolmaması amacıy
la ekranda görüntülenen
"Clear drawing area? confirm (Y/N)"
mesajıyla kullanıcı uyarılır.Bu mesajın anlamı şudur: "Çizim alanı silini-
yor, onaylıyor musunuz?" Bu mesajdan sonra "Y" tuşuna basarsanız yaptı-
i72
TASARIM ORTAM!
ğınız değişikliklerkaybedilmeden ekrandaki şekiller silinir ve yeni bir boş

sayfa açılır. "N" tuşuna basarsanız eski çalışma ekranda kalmaya devam
eder. Böylece eski çalışmayı kaydetme imkanı bulabilirsiniz.
BM programı açılan her boş sayfaya NONAME ismini verir. NONAME,
isimsiz anlamına gelir. Çalışmalarınızı NONAME adlı dosyada yapabilirsiniz
ancak dosyayı kaydederken başka bir isim vermelisiniz. Aksi halde, yani
yaptığınız bir çizimi NONAME adıyla kaydederseniz her yeni sayfa açılışın
da boş bir sayfa yerine sizin çizdiğiniz çizim ekrana gelecektir.
Aynca BM programı ilk defa çalıştırılıp PCB Editor veya Schematic Edi-
tor seçenekleri çalıştırıldığında da ekrana boş bir sayfa gelir ve bu sayfala-
rın ismi de NONAME'dir.
Output komutu:
Bu komut isminin yanında da yanyana üç nokta vardır ve bu demektir
ki, bu komut çalıştırıldığında ekrana başka bir menü penceresi gelecektir.
BM programını kullanarak yaptığınız çizimler kuşkusuz hep program
dosyalan olarak kalmayacak ve bu çizimler normal veya aydınger kağıda
aktarılacaktır, esas amaç budur.
Output seçeneği çalıştırıldığında ekrana gelen menü aracılığıyla yaptığı

nız çizimlerin hangi çıkış aygıtı aracılığıyla elde edileceğini tanımlayabilir
siniz.
Çıkış aygıtı genellikle bir yazıcıdıı-. Bu bir laser yazıcı olabileceği gibi
nokta vuruşlu (dot matrix) yazıcı da olabilir. Baskı devre şemalarında ve
devre şemalarında laser yazıcı daima daha iyi sonuç verir.
Çıkış aygıtı plotter (çizici) veya NC drill (Nümerik kontrollu matkap) da

olabilir. Tüm bu tanımlamalar output seçeneğinin çalıştırılmasıyla ekrana
gelen menü aracılığıyla yapılabilir.
Bu tanımlamalar Config menüsü anlatılırken daha ayrıntılı olarak açık
lanacaktır.
Exit Editoı·:
Bu komutu çalıştırmak için menü seçeneklerinin çalıştırılmasına ilişkin

genel yöntemleri kullanabilirsiniz. Bunun dışında ALT+X tuş kombinas-
yonlarıyla da bu komutu çalıştırabilirsiniz.
173
TASARIM ORTAMI
Exit Editor komutu tasarım ekranından çıkıp

ana menüye dönmek ama-
cıyla kullanılır. Tasarım ekranındaysanız ve çalışmayı sona erdirip prog-
ramdan çıkmak istiyorsanız önce ana menüye çıkmanız gerekir.
Tasarım ekranındayken Exit Editor komutu çalıştırıldığında ekranın sol
alt köşesindeki mesaj satırında
"Exit? Please confirm (Y/N)"

mesajı göıüntülenir. Bunun anlamı şudur: "Çıkış işlemini lütfen onayla-
yın" Bu mesajdan sonra "Y" tuşuna bastığınızda çıkmadan önce yapılan ça-
lışmayı kaydetmeniz için ikinci bir uyarı görüntülenir:
"Artwork not saved! Abondon (Y/N)"
Bu uyarının anlamı da şudur: Çizdiğiniz şekil kaydedilmedi. Çıkmak is-
tiyor musunuz?
Bu uyarıdan sonra da "Y" tuşuna basarsanız ana menüye dönülür. "N"
tuşuna basıldığında ise editör ortamında kalmaya devam edilir.
Not: Son mesajda "Artvvork" kelimesi geçiyor. "Artwork" sanat eseri an-
lamına gelir. BM programı çizdiğiniz çizimleri bir sanat eseri olarak adlan-
dırıyor.Gerçekten de bir devre şemasının sadece çalışabilir olmasının (ya-
ni teknik olarak doğru bağlantılar içermesinin) yanında estetik görünüşü
nün de önemi vardır. Bu çalışmalarda bilim, teknik ve sanat içiçe geçmiş
tir.
2- EDIT MENÜSÜ
Ekrandaki track (çizgi-hat), pad, text (yazı) ve sembollerin büyüklükle-

rinin değiştirilmesi, yerlerinin değiştirilmesi, silinmesi vb. işlemler Edit me-
nüsü aracılığıyla yapılır. Şekil 2-6'da Edit menüsü görülüyor.
Track F1
Pad F2
Text F3
Symbol F4
Şekil 2-6: Edit menüsü
174
TASARIM ORTAMI
Edit menüsündeki seçenekleri çalıştırmak için ya o seçeneği seçili hale

getirip ENTER tuşuna basmak ya da komut isimlerinin karşılarındaki fonk-
siyon tuşlarına basmak gerekir.
Örneğin Edit menüsündeki Track komutunun karşısında Fl yazılıdır.
Buna göre Fl tuşuna basarak Track seçeneğini çalıştırabilirsiniz.
Çizim alanındaki bir çizginin kalınlığını değiştirmek istediğinizi varsa-
yalım. Bunun için önce Edit menüsündeki Track seçeneğini çalıştırmanız
gerekir. Bu seçenek çalıştırıldığında mesaj satırında hangi çizgiyle ilgili iş
lem yapacaksanız o çizgiyi seçmeniz gerektiği bildirilir. Çizgiyi seçili hale
getirmek için ya ok tuşlarını kullanarak kürsörü o çizginin üzerine getirip
ENTER tuşuna basmalısınız veya mausla kürsörü o çizginin üzerine taşıdık
tan sonra sol maus tuşunu tıklamalısmız. Böylece çizgi seçili hale gelir ve
artık o çizgiyle ilgili işlemlere geçebilirsiniz.
Çizgi seçili hale geldikten sonra o çizgiyle ilgili yapabileceğiniz işlemler

Option menüsünün altında bulunmaktadır. Çizgiyi seçili hale getirdikten
sonra Alt menü satırındaki Option menüsünü çalıştırırsanız çeşitli işlemle
rin yer aldığı bir menü penceresi açılacaktır. Bu pencereden istediğiniz ko-
mutu seçip işlemi gerçekleştirebilirsiniz.
Edit menüsünde seçtiğiniz her komut için süreç aynıdır. Ancak seçtiği
niz komuta göre Option menüsünün içeriği değişir. Örneğin Edit menü-
sünden Pad komutunu çalıştırdığınızda hangi pad'ı değiştireceğiniz sorulur
ve üzerinde çalışacağınız pad'ı aktif (seçili) hale getirmeniz istenir. Pad'ı
seçili hale getirdikten sonra Option menüsünü çalıştırırsanız ekrana gelen
menü penceresindeki komutlar, Track/Option seçeneğindeki komutlardan
farklıdır. Çünkü çizgiye ilişkin yapılacak değişikliklerle pad'a ilişkin deği
şiklikler farklı farklıdır. Bu konu Option menüsü anlatılırken daha ayrıntı
lı biçimde ele alınacaktır.
Edit menüsündeki bir seçenek çalıştırılıp gerekli işlemler yapıldığında

program aynı modda olmaya devam eder. Örneğin bir çizgiyi seçili hale
getirip istediğiniz değişiklikleri yapıp bitirdikten sonra başka bir çizgiyi se-
çili hale getirip onu da değiştirebilirsiniz, yeniden Edit/Track komutlarını
çalıştırmanız gerekmez. Ancak bir çizgiyi seçip değiştirdikten sonra bu kez
de bir pad'ı seçip değiştirecekseniz önce Edit/Pad seçeneklerini çalıştırma
nız gerekir.
i 75
TASARIM ORTAMI
3- ADD MENÜSÜ
Tasarım alanına çizgi (track), pad, sembol, text (yazı) eklemekte kulla-
nılır. Şekil 2-7'de Add menüsü görülüyor.
Track F5
Pad F6
Text F7
Symbol F8
Şekil 2-7: Add menüsü
Add menüsündeki seçenekleri çalıştırmak için ya ok tuşlarıyla ilgili se-

çenek seçili hale getirilip ENTER tuşuna basılmalı ya da maus kullanılarak
seçili hale getirildikten sonra sol maus tuşu tıklanmalıdır. Ayrıca her seçe-
neğin karşısında yazılı olan fonksiyon tuşuna basmakla da o seçeneği doğ
rudan doğruya çalıştırabilirsiniz.
Tasarım alanına bir çizgi çizmek istiyorsanız önce Add menüsünden
Track seçeneğini çalıştırmanızgerekir. Bundan sonra size kürsörü çizgiyi
başlatacağınız yere konumlandırmanız istenir. Kürsörü istediğiniz noktaya
götürüp ENTER tuşuna basarsanız (veya sol maus tuşunu tıklarsanız) çiz-
ginin başlangıç noktasını belirlemiş olursunuz. Bundan sonra ok tuşlarına
basarak (veya mausu sürükleyerek) çizgiyi çizebilirsiniz. Çizginin sonunu
da ENTER tuşuna basarak (veya sol maus tuşunu tıklayarak) tanımlamanız
gerekir. Son olarak da ESC tuşuna basarak (veya sağ maus tuşunu tıklaya
rak) çizgiyi tamamlarsınız.
Add menüsünde herhangi bir seçenek çalıştırılıp ilgili işlem tamamla-
nınca da program aynı modda kalmaya devam eder. Örneğin Add/Symbol
seçeneğini çalıştırıp ekrana bir sembol çizerseniz program yine
Add/Symbol modunda kalmaya devam eder. Buna göre peşpeşe sembol-
ler çizebilirsiniz. Elbette aynı şey Add/Track, Add/Pad, Add/Tex modları
için de geçerlidir.
176
TASARIM ORTAM!
Buna karşılık farklı çizimler yapılacaksa ilgili seçeneklerin sırayla seçil-

mesi gerekir. Sözgelişi önce bir çizgi sonra da bir pad çizilecekse önce
Add/Track komutları çalıştırılıp çizgi çizilir, daha sonra da Add/Pad seçe-
nekleri çalıştırılıp pad çizilir.
4- TOOLS MENÜSÜ
Tasarım alanıyla ilgili çeşitli tanımla

malar yapmanızı sağlayan komutlar bu Hilight F9
menüdedir. Örneğin kürsörün biçimini
Block F10
değiştireceğiniz komut da bu menüde-
dir programdaki ölçüleri milimetre ya Zoom
da inç olarak tanımlamanızı sağlayan Unzoom
komut da burada yer almaktadır. Şekil
Pan
2-S'de Tools menüsü görülüyor.
Şimdi de Tools menüsündeki ko- Set origin
mutları tanıyalım.
Goto origin
Hilight komutu: Çizimdeki unsurla-
Rubberband
rın (çizgi, pad vb.) bağlantılarının tam
olarak yapılmadığının saptanmasında Quasi-track
kullanılır. Hilight "Işıklandırma" anla-
Auto pan
mına gelir.
Grid on/off
Bu komut çalıştırıldığında kürsörü
bağlantıları kontrol edilecek çizginin Angle assist
üzerine götürüp ENTER tuşuna basma-
Grid snap
nız (veya sol maus tuşunu tıklamanız)
gerekir. Bu işlemden sonra o çizgiyle Cursor mode
(track) bağlantılı olan tüm çizgiler ışık Cursor type
lanır. Böylece gerçek bağlantı olup ol-
madığının kontrolu gözle daha rahat
Units
yapılabilir. Bu. seçenek aynca çizgilerin Compressor
ve diğer elemanların birbirine yeterli
uzaklıkta olup olmadığını da kontrol
eder. Elemanların arasında yeterli me- Şekil 2-8: Tools menüsü
safe varsa "No violation found" mesajı
görüntülenir.
177
TASARIM ORTAMI
Block komutu:
Block komutunu kullanarak birden fazla elemanı bir grup olarak tanım
layabilirsiniz. Bundan sonra kullanacağınız bazı komutlar o blok içindeki
tüm elemanlar için geçerli olur, örneğin bloktaki elemanların tümünü bir
komutla silebilirsiniz.
Block komutunu çalıştırmak için Tools menüsündeki Block seçeneği se-
çili hale getirildikten sonra ENTER tuşuna basılmalı veya sol rnaus tuşu tık
lanmalıdır. FlO fonksiyon tuşuna basarsanız bu prosedüre hiç gerek kal-
maksızın Block komutu çalışır.
Block komutu çalıştırıldığında mesaj satırında görüntülenen bir mesaj

aracılığıyla kürsörü blok olarak tanımlayacağınız bölgenin köşesine götür-
meniz istenir. Bu işlemden sonra ok tuşlarına basarsanız (veya mausu sü-
rüklerseniz) ekranda bir dörtgenin oluştuğunu ve ok tuşlarıyla boyutları
nın değiştiğini gözlersiniz. İstediğiniz bölge dörtgenin içinde kaldığında
ENTER tuşuna basarsanız (veya sol maus tuşunu tıklarsanız) blok tanım
lanmış olur. Blok tanımlı durumdayken Option menüsünü çalıştırırsanız
ekrana gelen menü penceresindeki komutlar tüm blok için geçerli olur.
Zoom komutu:
Tasarım alanındaki çizimi büyütme amacıyla kullanılır. Daha doğrusu
gerçek boyutlar sabit kalır, sanki bir büyüteçle bakıyormuş gibi daha ay-
rıntılı ve büyük bir görüntü elde edersiniz.
Ancak daha önce de belirtmiştik, aynı işi klavyedeki 1-7 arası tuşlara
basmakla da yapabiliyoruz. Klavyedeki tuşlara basmak çok daha pratiktir.
Unzoom komutu:
Biraz önce incelediğimiz zoom komutunun tersini yapar yani ekranda-
ki çizimi küçültür. Elbette bu küçültme işlemi sonucunda gerçek boyutlar
aynı kalır ancak çizimin uzaktan görünüşü ekrana yansır. Böylece kuşba
kışı görüş sağlanır.
Zoom komutunda da belirttiğimiz gibi klavyedeki 1-7 arası sayı tuşları

zoom-unzoom fonksiyonlarını yerine getirir.
1 tuşuna basarsanız en büyük görüntüyü, 7 tuşuna basarsanız da en kü-
çük görüntüyü elde edersiniz. Diğer tuşlar da seviye seviye büyütür veya
küçültür.
178
TASARIM ORTAM!
Detaylı çalışma yaparken ekrandaki şekli büyütmek gerekir. Ekrandaki

şekil büyükse çizgilerin, pad'ların temas edip etmediklerini daha iyi göre-
bilirsiniz.
Pan komutu:
Bu komut kürsörün bulunduğu noktayı ekranın merkezine yerleştirme
nizi sağlar. Örneğin çizim sırasında ekranın en sağına gelindi ve daha da
sağa doğru çizü11in devam etmesi gerekiyor. Daha sağa gidemeyeceğinize
göre o bölgenin ekranın ortasına gelmesi gerekiyor. İşte bu durumda Fan
komutunu çalıştırmanız gerekir.
Aynı işlemi 1-7 arası
zoom tuşlarıyla da gerçekleştirebilirsiniz. Bunun
için kürsörü ekranın ortasına almak istediğiniz noktaya götürüp çalışmak
ta olduğunuz zoom seviyesinin sayı tuşuna basarsanız da o bölge ekranın
ortasına gelecektir. Örneğin, 3 numaralı zoom seviyesinde çalL<şıyorsunuz.
Herhangi bir bölgenin ekranın ortasında görüntülenmesini istiyorsanız ön-
ce kürsörü o bölgeye götürüp sonra yine 3 tuşuna basarsanız o bölge ek-
ranın ortasında görüntülenecektir.
Set origin komutu:

Boardmaker programı tasarım alanında orijin (başlangıç) noktası kare
biçimindeki alanın sol alt köşesidir. Kürsörün bulunduğu koordinatlarla di-
ğer şekillerin başlangıç-bitiş noktalarının koordinatları hep bu noktaya gö-
re tanımlanmıştır. Sol alt köşe 0,0 noktasıdır ve Absolute origin (Mutlak
başlangıç noktası) olarak anılır.
Bununla birlikte kullanıcı da koordinatlar için bir başlangıç noktası ta-

nımlayabilir. Set origin komutunu kullanarak ekranın herhangi bir noktası
nı başlangıç noktası olarak tanımlayabilirsiniz.
Ekranın herhangi bir noktasını başlangıç noktası (origin) olarak tanım

lamak için önce Set origin komutu çalıştırılır. Daha sonra kürsör origin (ori-
jin okunur) olarak tanımlamak istenen noktaya götürülüp ENTER tuşuna
basılır. Böylece kullanıcı tarafından bir origin noktası tanımlanmış olur.
Kullanıcı tarafından tanımlanan origin noktası

"Relative origin" olarak
adlandırılır. Relative origin noktası tanımlandıktan sonra tasarım alanında
ki yerlerin koordinatları bu yeni origin noktasına göre belirlenir.
Herhangi bir tasarım ekranında o an geçerli olan originin hangisi oldu-
i 79
TASARIM ORTAMI
ğu (yani Absolute origin mi yoksa Relative origin mi olduğu) ekranın sol

alt köşesindeki mesaj satırında belirtilmektedir. Mesaj satırında "A" harfi
varsa başlangıç noktası Absolute origin, "R" harfi varsa başlangıç noktası
"Relative origin"dir.
Goto origin komutu:

Bu komut çalıştırıldığında
kürsör Set origin komutuyla tanımlanmış olan
başlangıç noktasına (Relative origin) konumlanır.
Rubberband komutu:
Bu seçenek ya ON ya da OFF dummundadır. ON durumundayken ça-
lıştırırsanız
OFF durumuna geçer, OFF durumundayken çalıştırırsanız da
ON durumuna geçer (unutmadan belirtelim, ON ve OFF yazılarını göre-
mezsiniz. Belki de şöyle demek gerekir: Rubberband komutu çalıştırıldı
ğında bulunduğu konumdan diğer konuma geçer).
Rubberband seçeneği ON konumundayken (yani aktifken) çizilen çiz-

gileri çizim esnasında görebilirsiniz. Yani çizgiyi çizmek için ok tuşlarına
basarken çizginin giderek uzadığını görebilirsiniz. Rubberband seçeneği
OFF konumunda ise çizgi tamamen bitmeden yani çizim esnasında göre-
mezsiniz. Bu durumda ancak çizginin sonuna gelinip ENTER tuşuna bastı
ğınızda çizgi görünür.
Quasi-Track:
Rubberband seçeneği ON durumundayken Quasi-Track seçeneği etkili-
dir. Quasi-Track ON dummundaysa çizgi (track) çizimi sırasında oluşan
rehber görüntü çizginin normal kalınlığında olur. Quasi-Track seçeneği
OFF konumunda olursa rehber çizgisi yine görüntülenir ancak çok incedir.
Çizilen çizgi ancak tamamlanınca normal kalınlığına gelir. Tekrar belirte-
lim, Rubberband seçeneği OFF konumundayken Quasi-Track seçeneğinin
hiçbir etkisi yoktur.
Grid on/off:
Tasarım ekranında küçük küçük noktaların bulunduğunu farketmişsi
nizdir. Bu noktalar malzemelerin hizalanmasında, çizgilerin düzgün çizil-
mesinde size yardımcı olurlar. Bununla birlikte bu noktalardan kurtulmak
180
TASARIM ORTAMI
isterseniz Grid on/off seçeneğini çalıştırmanız gerekir.

Noktalar kaybolduktan sonra tekrar getirmek isterseniz Grid on/off ko-
mutunu bir kez daha çalıştırmanız gerekir.
Angle assist:
Tasarım ekranında çizgi (track) çizerken kırılma açısını tanımlamanıza
yarar. Angle assist komutu çalıştırıldığında Şekil 2-9'daki pencere ekrana
gelir.
Assist off
45°, 90° only
90° only
Şel~il 2-9: Angle assist menü penceresi
Görüldüğü gibi bu menüde "assist off", "45°, 90° only" ve "90° only"ko-
mutları vardır.
"Assist off" komutu çalıştırılırsa çizdiğiniz hatların (track) köşelerini is-

tediğiniz açılarda belirleyebilirsiniz. Örneğin çizgiyi başlattıktan sonra sağa
ok tuşuna basarsanız çizgi sağa doğru oluşacaktır.
Bu arada birkaç kez de
aşağı ok tuşuna basarsanız çizgi sağ-aşağı doğru bir açıda oluşacaktır. EN-
TER tuşuna basıp çizgiyi sabitleyene kadar ok tuşlarına basarak çizginin is-
tediğiniz açıda sapmasını sağlayabilirsiniz.
"45° ,90°" only seçilmişse çizgi sadece 45° ve 90° sapmalar yapar. Örne-
ğin başlatılan bir çizgi, sağa ok tuşuna basılarak sağa doğru ilerletilir. En-
ter tuşuna basılmadan aşağı ok tuşuna basılırsa çizgi tam 45°'lik bir açıyla
aşağı yöne sapacaktır.
"90° only" komutunu seçtiğinizde ise çizgi sadece 90°'lik açılarla sapar.
Yani tüm köşeler 90° olur.
G:rid snap:
Çizim yapılırken kürsörün ilerleme birimini tanımlamamızı sağlar. İler-
18i
TASARIM ORTAMI
leme kademeleri thou cinsinden belirtilmiştir. Thou, inç'in yüzde biri uzun-
luğundaki askatıdır. Yani 1 inç-100 thou'dur (Thou, do biçiminde okunur).
Grid snap komutunu çalıştırdığınızda ekrana gelen menü penceresinde

1/10 thou, 1/20 thou ... 1/80 thou gibi seçenekler görüntülenir. Bunlardan
hangisini seçerseniz, çizim sırasında kürsör ok tuşlarına her basılışta o ka-
dar ilerler. Daha hassas ilerleme istiyorsanız aynı menü penceresindeki
"freehand" seçeneğini seçmeniz gerekir.
NOT: Çizim yaparken ok tuşlarını kullandığınızda kürsörün ilerlemesi-
ni iyice yavaşlatmak istiyorsanız klavyedeki "Num Lock" düğmesine bası
nız. (NumLock düğmesi varsayım olarak basılı yani Num Lock ışığı yanık
durumdadır. Buna göre Num Lock düğmesine bastığınızda Num Lock ışı
ğı sönecektir. Bu durumda kürsörün hareketi iyice yavaşlar).
Cursor Mode:
Daha önce (Set origin komutunu anlatırken) sözü edildiği gibi kürsör
iki modda bulunur. Bunlardan birisi Absolute (mutlak) diğeri ise Relative
(göreli) olarak adlandırılır.
Kürsör Absolute modundayken koordinatların başlangıç noktası olarak
tasarım alanının sol alt köşesi alınmıştır. Kürsör Relative modunda olursa,
koordinatların başlangıç noktası olarak, kullanıcı tarafından tanımlanmış
olan origin noktası koordinatların başlangıç noktası durumuna gelir.
Kürsör Absolute modda ise sol alt köşede "A", Relative modda ise de
sol alt köşede "R" harfi görüntülenir.
Kürsörü bir moddan diğerine geçirmek için Cursor Mode seçeneğini ça-
lıştırmak gerekir.
Cursor type:
Bu komutu kullanarak kürsörün tipini değiştirebilirsiniz. Kürsör için iki
tip söz konusudur. Bunlardan birisi küçük bir "+", diğeri ise çizim alanını
tümüyle kaplayan büyük bir "+" şeklindedir. Cursor type seçeneğini her
çalıştırdığınızda kürsörün tipi birisinden diğerine geçer.
Kürsörün küçük "+" biçiminde olanının büyüklüğüne ilişkin bazı tanım

lamalar da Config menüsünde yer alan Cursor settings yer alır. Buradaki
seçeneklerle de küçük "+" biçiminde olan kürsörün boyutlarını tanımlaya-
182
TASARIM ORTAMI
bilirsiniz. Ayrıca çizim sırasında kürsörün merkezinde bir kutu şekli oluş
masını da bu menüden sağlayabilirsiniz.
5- OPTION MENÜSÜ
Option (opşın okunur), ''seçenekler" anlamına gelir. BM programı her-

hangi bir çizim modunda değilken Option menüsü çalıştırıldığında Option
menüsü seçenekleri görüntülenmez, sadece "Herhangi bir mod seçili de-
ğil" anlamına gelen "No mode selected" mesajı görüntülenir. Şekil 2-lO'da
bu mesaj penceresi görülüyor.
No
Modıe
Seiected
Şekil 2-·ı O: No mode selected
Daha önce de belirtmiştik. Option menüsünün içeriği bir moddan diğe

rine değişiklik gösterir. Örneğin Option menüsünün seçenekleri çizgi çi-
zerken ve pad çizerken farklı farklıdır. Bu nedenle Option menüsünün se-
çeneklerini her mod için ayn ayrı inceleyeceğiz.
Şimdi önce çizgi (track) ile ilgili işlemleri yaparken çağrılan Option me-
nüsünün seçeneklerini inceleyeceğiz. Ancak bundan önce Track (çizgi-hat)
kavramını yakından tanımakta fayda var, aksi halde Option menüsündeki
komutların pek çoğunu anlayamayız.
TRACK KAVRAMI
BM programında tasarım alanındaki semboller, kılıf şekilleri, padlar bir-

birine çizgiler (track) aracılığıyla bağlanır. Çizgi düz bir doğru parçası ola-
bileceği gibi çeşitli açılarla birleşmiş doğru parçalarından da oluşabilir. Çiz-
giler (track) çeşitli kalınlıklarda olabilir. Şekil 2-11 'de çeşitli çizgiler görü-
lüyor.
183
TASARIM ORTAMI
Çeşitli hatlar
(Track)
(a)
Home
End
2
3
(b)
6
2
~-3_ _ _
End
4
Home
Hat parçası (Track segment)
(c)
Şekil 2-11: Çeşitli çizgiler
Şekil 2-11-(a)' da farklı kalınlıkla üç çizgi (track) görülüyor. Bunların her

biri doğru parçası şeklindedir.
Şekil 2-11-(b)'de de bir çizgi görülüyor. Bu çizgi ise birbirine 90° açıy
la bağlı iki doğru parçasından oluşuyor. Ancak bu da tek bir çizgi. Bu çiz-
184
TASARIM ORTAMI
gi çizilirken 1 numaralı noktadan baş

lanmış, 2 numaralı noktada 90° dönüş lnsert ! move lns
yapılmış, 3 numaralı noktada da çizgi Home node
bitirilmiş. Çizgilerdeki başlangıç, bitiş
Batik a node
ve kırılma noktaları Node (Nod oku-
nur) olarak adlandırılır. Başlangıç nodu !End node
"Home Node", bitiş nodlı da "End No-
Arc I circle
de" olarak adlandırılmaktadır. Aradaki
kırılma (dönüş) noktaları da sırayla mı Current node
maralandırılır.
Delete node
Şekil 2-11-(c)'de ise daha uzun bir
All layer
çizgi görülüyor. Bu çizgide 6 tane nod
bulunuyor. Nod'ların numaralandırılma Segmerıt layer
sını şekilde daha iyi görebiliyorsunuz.
Allwidth
Çizgi birden fazla çizgi parçasından
meydana gelebilir. Teknik tanımlama Segmeııt width
yapmak gerekiyorsa iki nod arasında Split
kalan çizgi parçası (Track segment) ola-
rak adlandırılır. Çizgi parçası (Track Repeat
segment) önemli bir kavramdır, çünkü lnvert order
sadece bunlarla ilgili işlemler yapabile-
Shift trac:k
ceğiniz komutlar vardır. Dolayısıyla BM
programının bazı komutları çizgi parça- Kill
larını (track segment) bağımsız bir ele-
Nearest pad
man gibi kabul edip işlem yapabilmeni-
zi mümkün kılar. layer pair SPACE
Şimdi de program track modunday-

ken Option menüsünü çalıştırdığınızda
karşımıza gelen seçenekleri görelim. Şekil 2-12:
BM programı iki şekilde Track moduna Track modunda Option menüsü
girer:
(1) Yeni bir çizgi çizerken yani Add/Track komutları çalıştırıldığında; (2)
Daha önce çizilmiş olan bir çizgiyi değiştirmek için yani Edit/Track komut-
ları çalıştırıldığında. Aynca her iki durumda da çizgi aktif durumda olmalı,
bundan sonra Option menüsü çalıştırılmalıdır.
Insert/move: Track/Edit modunda kullanılır. Bu seçenek bir kez çalış-
185
TASARIM ORTAM!
tınlmakla Insert veya move modlanndan birinden diğerine geçilir. Insert

"Araya girme", move "taşıma" anlamına gelir.
Insert modunda, aktif yapılan nod ile bir sonraki nod arasına yeni bir
çizgi parçası (track segment) eklenir.
Move modunda ise aktif yapılan nod'un yeri değiştirilir. Böylece çizgi
parçasının duruşu değiştirilmiş olur.
Menüden Insert/move seçeneğini çalıştırmak yerine klavyedeki INS tu-
şuna basmakla da Insert ve move seçeneklerinin birisinden diğerine geçe-
bilirsiniz.
Home node:
Home node "başlangıç nodu" demektir. Bu seçeneği çalıştırırsanız baş
langıç nodu aktif olur. Aktif olan nod, kürsörün bulunduğu noddur.
Back a node:
Herhangi bir nod aktif durumdayken bu komut çalıştırılırsa bir önceki
nod aktif olur. Sözgelişi 4 numaralı nod aktifken Back a node komutu ça-
lıştırılırsa 3 numaralı nod aktif olur.
Nextnode:
Next, "bir sonraki" anlamına gelir. Herhangi bir nod aktif durumdayken
Next node komutu çalıştırılırsa bir sonraki nod aktif olur.
Örneğin 3 numaralı nod aktif durumdayken Next node seçeneği çalış
tırılırsa 4 numaralı nod aktif olur.
End node:
End "Son" anlamına gelir. Son nod, çizginin bitiş noktasıdır. End node
komutu çalıştırıldığında Son nod aktif (seçili) hale gelir.
Arc/drde:
Arc "Yay", circle "daire" anlamına gelir.
Bu komut kullanılarak
düz bir çizgi (track) yay parçasına veya daireye
dönüştürülür. Düz çizgi, daireye dönüştürüldüğünde dairenin çapı çizginin
uzunluğuna eşit olur.
186
TASARIM ORTAM!
Current node:
Current "Aktif, seçili, yürürlükte" anlamlarına gelir. Bu komut çalıştırıl
dığında,kürsör daha önce aktif konuma getirilmiş olan nod'un üzerine ko-
numlanır.
Delete :node:
Aktif (seçili) durumdaki nodu siler. Bu seçenek çalıştırıldığında nodlar-
dan biri silindiği için çizgi parçalarından birisi ortadan kalkar. Ancak kalan
çizgi parçalan arasındaki bağlantı devam eder.
All layer:
Daha önce de belirtmiştik, BM programını kullanarak 8 katlı baskı dev-
re şeması çizebilirsiniz. Bu seçeneği çalıştırarak birden fazla kattan oluşan
çizimlerde bir çizginin katını (yer aldığı katı) değiştirebilirsiniz.
Config menüsünde (bu menüyü daha sonra inceleyeceğiz) her katın
çizgi rengini tanımlayabileceğiniz bir seçenek bulunmaktadır. All layer ko-
mutunu çalıştırıp bir kat numarası girdiğinizde çizginin katıyla birlikte ren-
gi de değişir yani çizgiyi hangi kata taşımışsanız o kata ait çizgi rengini alır.
Segment layer:
Çizginin tümünün değil, seçili olan çizgi parçasının (track segment) ka-
tını değiştirir. Çizgi parçasının katı değişince rengi de değişir.
All width:
Seçilen bir çizginin (track) tamamının kalınlığının değiştirilmesinde kul-
lanılır.
Çizgi (track) kalınlıkları Config menüsünden tanımlanır (Config menü-

sünde çizgi kalınlıklarının tanımlanması daha sonra Config menüsü anlatı
lırken açıklanacaktır). Burada şu kadarını söyleyelim: Config menüsünü
kullanarak 8 ayn çizgi kalınlığı tanımlayabilirsiniz. Bu çizgi kalınlakları
l'den 8'e kadar numaralar alırlar. Örneğin 1 numaralı çizgi kalınlığı başka,
2 numaralı çizgi kalınlığı başka olabilir. Böylece kalınlıkları mm olarak gir-
mek yerine daha pratik olarak kod numarasıyla girebilirsiniz.
Bir çizginin kalınlığını değiştirmek için önce Edit/Track komutları çalış-
187
TASARIM ORTAMI
tırılır
ve çizgi seçili hale getirilir. Daha sonra Option menüsünde All wiclth
seçeneği çalıştırılır.
Bu seçenek çalıştırıldığında ekranın sol alt köşesindeki
mesaj satırında
Enter width number for the whole track:

mesajı görüntülenir. 1-8 arası bir sayı yazılıp ENTER tuşuna basıldığında
çizginiz, girilen sayının tanımladığı kalınlığa geçer.
Segment width:
Bu komut çalıştırıldığında çizginin tamamı değil seçili olan parçasının
(track segment) kalınlığı değişir. Beliıtilen bu husus hariç All width komu-
tu için anlatılanlar bu komut için de geçerlidir.
Split:
Bir çizgiyi iki parçaya ayırır. Split "ikiye ayırmak" anlamına gelir. Çizgi,
aktif (seçili) noddan ikiye ayrılır. Çizginin ayrılması fiziksel bir ayrım değil
dir. Sadece birbirine temas halinde iki ayrı çizgi elde edilmiş olur.
Bu komut çalıştırıldığında "Split track please confirm (Y/N)?" mesajı gö-
rüntülenerek ikiye bölme işlemi için onayınız istenir. "Y" tuşuna basarsa-
nız işlem gerçekleşir.
Repeat:
Seçili durumdaki çizginin ekranın başka bir yerine kopyalanmasını sağ
lar. Seçili durumdaki çizgi birden fazla yere kopyalanabilir.
Repeat "tekrar etmek" anlamına gelir. (Repeat kelimesi Ripiid olarak te-
laffuz edilir).
Bordmaker programı kopyalama işlemleri için Repeat kelimesini kullan-
mıştır. Bu komutu diğer menülerde de göreceğiz.
Invert order:
Çizgi çizilirken ilk nokta Home node, son nokta ise End node olur. Bu
tanımlamaları program kendiliğinden yapar. Invert order komutu nodların
sıralamasını tersine çevirir. Home node End node olur, End node de Ho-
me node.
188
TASARIM ORTAMI
Sh.ift track:
Seçili durumdaki bir çizginin ekranın başka bir yerine taşınmasını sağ
lar.Taşınmak istenen çizgi seçilip Option/Shift track seçenekleri çalıştırıl
dığında ekranın sol alt köşesindeki mesaj satırında, kürsörü çizgiyi taşımak
istediğiniz yere komımlandırmamz mesajı görüntülenir. Kürsörü çizgiyi ta-
şımak istediğiniz yere götürüp ENTER tuşuna bastığınızda (veya sol maus
tuşunu tıkladığınızda) çizgi yeni yerine taşınacaktır.
Shift (şift okunur) "kaydırma" anlamına gelir. Boardmaker programında

move (yani taşıma) işlemi bu kelimeyle ifade edilmiştir.
Kill:
Seçili durumdaki bir çizginin (track) silinmesi amacıyla kullanılır. Önce
Edit/Track komutu çalıştırılır. Daha sonra Option/Kill komutu çalıştırıldı
ğında sol alt köşedeki mesaj satırında
Please confirm, Type (Y)es or (N)o

mesajı görüntülenerek silme işlemini onaylamanız istenir. "Y" tuşuna
basarsanız silme işlemi tamamlanır.
Edit/Track komutlarından sonra bir çizgiyi seçili hale getirdikten sonra
"K" tuşuna bastığınızda da silme işlemi gerçekleşir. Bu durumda da sol alt
köşedeki mesaj satırında silmeye onay istenecektir.
Nearest pad:
Bir çizgiyi (track) kürsöre en yakın durumdaki pad'a bağlamak amacıy
la kullanılır.
Layer pair:
Bu komut çok katlı baskı devre çizimlerinde kullanılır. Çok katlı baskı
devre çizimlerinde iki kat birbiriyle eşlenebilir. Eşleme işlemi Config me-
nüsündeki Layer/Via setup seçeneğiyle gerçekleştirilir.
189
TASARIM ORTAMI
PADKAVRAMI
Pad'lar kılıfların bağlantı uçlarının dışında, BM kullanıcısı tarafından çi-

zime eklenen bağlantı noktalandır.
BM programında kullanılan kılıf şekillerinde pad bulunmaktadır. Sözge-
lişidirenç malzemesinde direncin iki ucunda birer pad bulunur. Bunların
dışında devreye dilediğiniz yere pad ekleyebilirsiniz.
BM programı çeşitli biçimlerde pad'lar sunar, bunlardan dilediğinizi kul-

lanabilirsiniz. Şekil 2-13'de çeşitli pad şekilleri görülüyor.
•
1111
--
il
1
1 •
Şekil 2-13: Çeşitli pad'lar
Şekil 2-13'de görüldüğü gibi pad'lar çeşitli biçimlerdedir. Devrenizde

birden fazla tipte pad kullanabilirsiniz. Ayrıca pad'ların büyüklüklerini de
değiştirebilirsiniz. Padların boyutlarıyla ilgili tanımlamaları Config menü-
sündeki Track and pad sizes seçeneğinden yapabilirsiniz.
Devreye pad eklemek için Add/Pad komutlarının çalıştırılması gerekir
(Bunun anlarrn şu: Önce Add menüsü çalıştırılır, daha sonra da bu menü
penceresindeki Pad komutu çalıştırılır).
Add/Pad komutları çalıştırılınca, ekranın sol alt köşesindeki mesaj satı
rında kürsörü pad'ı yerleştirmek istediğiniz yere konumlandırmanız istenir.
Kürsörü pad'ı yerleştireceğiniz yere götürüp ENTER tuşuna basarsanız (ve-
ya sol maus tuşunu tıklarsanız) o noktaya bir pad konacaktır. Son olarak
ESC tuşuna basarak işlemi tamamlamanız gerekir.
Çizim alanındaki bir pad'a ilişkin değişiklikler yapmak istediğinizde ise
önce Edit/Pad komutlarını çalıştırmanız gerekir. Edit/Pad komutlarını çalış
tırdığınızda, ekranın sol alt köşesindeki mesaj satırında hangi pad'i değiş-
190
TASARIM ORTAMI
tirmek istiyorsanız kürsörü o pad'ın üzerine götürüp ENTER tuşuna basma-

nız istenir. Böylec~ üzerinde işlem yapacağınız pad'ı seçili hale getirirsiniz.
Programın genel mantığı da böyle, herhangi bir elemana ilişkin değişiklik
yapacaksanız, önce o elemanı seçili hale getirmeniz gerekiyor.
Üzerinde işlem yapacağınız pad'ı seçili hale getirdikten sonra Option

menüsünü çalıştırırsanız bu menünün altındaki seçenekleri gösteren bir
pencere açılır. Bu pencerede pad'la ilgili çeşitli işlemleri yapmakta kulla-
nacağınız komutları göreceksiniz. Şekil 2-14'de, herhangi bir pad seçili du-
rumdayken Option menüsünü çalıştırdığınızda ekrana gelen seçenekler
görülüyor.
Anfü::lockwise
Currerıt
Delete
layer
Width
Slıape
Repeat
Mirror
Nearest node
MaTrix
Kili
Şekil 2-14: Pad modunda Option menüsü
Şimdi de Pad modunda Option menüsünün seçeneklerini inceleyelim.
An.tidockwise:
Bu kelime "saat ibresinin tersi yönü" anlamına gelir. Bir pad'ı seçili ha-
le getirdikten sonra Option menüsünden Antidockwise komutun çalıştırır
sanız seçili durumdaki pad saat ibresinin tersi yönünde 90° döner.
TASARIM ORTAMI
Daire biçimindeki pad'lann 90° dönüştürülmesi herhangi bir somıç do-

ğurmayacaktır. Ancak oval veya dikdörtgen biçimindeki pad'lan 90° dön-
dürürseniz yerleşim biçiminin değiştiğini göreceksiniz.
Seçili durumdaki pad'ı 180° döndürmek isterseniz Anticlockwise komu-
tunu iki kez çalıştırmanız gerekir.
Current:
Edit/pad komutunu çalıştırırsanız hangi pad'ı aktif (seçili) duruma getir-
mek istediğiniz sorulur. Kürsörü seçili hale getirmek istediğiniz pad'ın üze-
rine götürüp ENTER tuşuna basarsanız (veya sol maus tuşunu tıklarsanız)
o pad seçili hale gelir. Bir pad'ı seçili hale getirdikten sonra kürsörü baş
ka bir yere götürmüşseniz Options menüsündeki Current komutunu çalış
tararak kürsörün tekrar seçili durumdaki pad'ın üzerine konumlanmasını
sağlayabilirsiniz.
Delete:
Seçili durumdaki bir pad'ı siler. Önce Edit/Pad komutları çalıştırılır. Siz-
den hangi pad'ı seçili hale getirmek istediğiniz sorulur. Silmek istediğiniz
pad'ı seçili duruma getirip Options/Delete komutlarını çalıştırırsanız pad
silinecektir.
Layer:
Birden fazla bakır yüzeyli kattan oluşan baskı devre çizimlerinde pad'la-
rın ait olduğu katı belirlemekte kullanılır.
Bu komut çalıştırıldığında, ekranın sol alt köşesindeki mesaj satırında
"Please enter the layer number"

mesajı görüntülenir ve baskı devre kat numarası girmeniz istenir. 1-8 ara-
sında gireceğiniz numara pad'ın ait olacağı katı belirler.
Width:
Seçili durumdaki pad'ın genişliğini (dolayısıyla büyüklüğünü) değiştir
menizi sağlar. Bu seçenek çalıştırıldığında ekranın sol alt bölümündeki me-
saj satırında
192
TASARIM ORTAMI
"Please enter the width number"

mesajı görüntülenir. Bu mesajla sizden genişlik kodu girmeniz istenir. Ge-
nişlik kodları 1-16 arasıda olup bu aralıktaki rakamlardan birisi girildiğin
de o koda ait ölçüler pad'a uygulanır.
Pad'ların genişlik kodları Config menüsünden tanımlanırlar. Pad'ların
genişlik kodlarının nasıl tanımlanacağı Config menüsü anlatılırken açıkla
nacaktır.
Option/Width komutunu sık sık kullanacaksınız. Bunun bir kısa yolu da

var. Herhangi bir pad'ı Edit/Pad komutlarıyla seçili hale getirdikten sonra
klavyedeki "W" tuşuna basarsanız "Width" komutu doğrudan doğruya ça-
lışacaktır.
Shape:
Seçili durumdaki pad'ın şeklini değiştirmekte kullanılır. Bu komutu kul-
lanarak, örneğin daire biçimindeki bir pad'ı dikdörtgen biçimine dönüştü
rebilirsiniz.
Önce Edit/Pad komutları çalıştırılır ve şekli değiştirilecek pad seçili ha-
le getirilir. Bundan sonra Options/Shape komutları çalıştırıldığında ekrana
çeşitli pad şekilleri bulunan bir menü penceresi gelir. Işıklı bandı bu pen-
ceredeki pad şekillerinden birisinin üzerine getirip ENTER tuşuna basarsa-
nız seçili durumdaki pad'ın şekli değişecektir.
Repeat:
Bir pad'ın kopyalanması amacıyla bu komut kullanılır. Önce kopyala-
nacak pad Edit/Pad komutlarıyla aktif (seçili) hale getirilir. Daha sonra Op-
tion menüsündeki Repeat komutu çalıştırılır. Ekranın sol alt köşesindeki
mesaj satırında
"Position cursor and press [Return]"
mesajı görüntülenir ve kürsörü pad'ı kopyalayacağmız yere götürüp EN-
TER tuşuna basmanız istenir. Kürsörü pad'ı kopyalayacağınız yere götürüp
ENTER tuşuna basarsanız (veya sol maus tuşunu tıklarsanız) pad'ı kopya-
lama işlemi tamamlanmış olur.
Kopyalama işleminden sonra mesaj satırında
"Copied item is now current item"
193
TASARIM ORTAM!
mesajı görüntülenir ve yeni pad'ın aktif (seçili) durumda olduğu belirtilir.

Buna göre option menüsündeki komutları çalıştırarak bu pad'la ilgili baş
ka işlemler de yapabilirsiniz. Pad'ı seçili durumdan çıkarmak için ESC tu-
şuna basılmalıdır.
Not: BM programındaki birçok mesajda RETURN kelimesi geçiyor, ör-

neğin PRESS RETURN deniyor. RETURN kelimesi ENTER tuşunun diğer bir
adıdır ve bu durumlarda ENTER tuşuna basmanız istenmektedir.
Mirror:
Pad'ın
görüntüsünü tersyüz eder. Bu komut simetrik durumdaki pad'lar-
da herhangi bir anlam ifade etmez. Ancak pad simetrik yapıda değilse (ör-
neğin pad'ın sağ tarafı düz sol tarafı oval ise) pad'ı yatay pozisyonda ters-
yüz eder.
Nearest node:
Seçili durumdaki bir pad'ın en yakın nod üzerine konumlandırılması
amacıyla kullanılır. "Nearest node" İngilizce'de "En yakın nod" anlamına
gelir.
Bir pad'ı
en yakındaki nod üzerine konumlandırmak için önce Edit/Pad
komutları çalıştırılır
ve pad seçili (aktif) hale getirilir. Daha sonra Opti-
on/Nearest node seçenekleri çalıştırılır, Ekranın sol alt köşesindeki mesaj
satırında
"Position the cursor and press return"
mesajı görülür. Bu mesajda kürsörü pad'ı yerleştireceğiniz nod'a yaklaştı

rıp ENTER tuşuna basmanız istenmektedir. Bu yapılınca Pad, nod'un üze-
rine yerleşir. Ancak pad hala seçili durumdadır. İşlemi tamamlamak ve
pad'ı seçili durumdan çıkarmak için ESC tuşuna basılmalıdır.
Matrix:
Birden fazla pad'ın düzenli biçimde yerleştirilmesiyle elde edilen toplu-
luğa "pad matrix" denir. Şekil 2-lS'de 25 paddan oluşan bir pad matrix gö-
rülüyor.
194
TASARIM ORTAM!
Şekil 2-15: Pad matrix
Bu pad matrix SxS pad'dan oluştuğu için toplam 25 pad bulunuyor. Ya-
tay ve dikey pad sayısı farklı olabilir yani matrix dikdörtgen biçimde de
olabilir.
Pad matrix oluşturmak için önce Add/Pad komutları çalıştırılarak tasa-
rım alanına bir pad eklenir. Tasarım alanında mevcut olan bir pad'dan ha-
reketle bir pad matrix oluşturmak istiyorsanız bu da mümkündür. O tak-
dirde de önce Edit/Pad komutlarıyla o pad'ı seçili hale getirmeniz gerekir.
Özetle her iki durumda da tasarım alanında bir pad'm bulunması ve bu
pad'ın seçili durumda olması gerekir.
Pad seçili durumdayken Option menüsündeki Matrix komutu çalıştırıl

dığında ekranın sol altındaki mesaj satırında
"Please enter X pitch:"

mesajı görüntülenir. Bu mesajda yatay dizilecek pad'lar arasındaki mesafe-
yi girmeniz istenmektedir. Mesafeyi girip ENTER tuşuna bastığınızda da
"Please enter X total:"
mesajı yla yatay dizilecek pad sayısı sorulur. Yatay dizilecek pad sayısını
girip ENTER tuşuna bastığınızda ise aynı sorular dikey dizilecek pad'lar
arasındaki mesafe ve dikey dizilecek padların sayısı için sorulur.
"Please enter Y pitch:"

Bu mesajla dikey dizilecek pad'lar arasındaki mesafe sorulmaktadır. Me-
safeyi girip ENTER tuşuna bastığınızda da
195
TASARIM ORTAM!
"Please enter Y total:"

rnesajı ıyla dikey dizilecek pad sayısı sorulur. Bu sayıyı da girip ENTER tu-
şuna bastığınızda pad matrix oluşur.
ALIŞTIRMA
Şimdi bir pad matrix oluşturalım. Bunun için izleyeceğimiz işlem basa-
makları şöyledir:
1. PCB editörü çalıştırın.
2. Add/Pad komutlarını çalıştırarak tasarım alanına bir pad ekleyin.

3. Edit/Pad komutlarıyla pad'ı seçili duruma getirin.
4. Option menüsündeki Matrix komutunu çalıştırın.
5. Mesaj satırında peşpeşe gelen dört soruya karşılık şu girişleri yapın:
"Please enter X pitch:" 10 <ENTER>

"Please enter X total:" 6 <ENTER>
"Please enter Y pitch:" 10 <ENTER>
"Please enter Y total:" 4 <ENTER>
Bu işlemin sonunda yatay 6, dikey 4 pad sırasından yani toplam 24
pad'dan oluşan bir pad matrix oluşacaktır.
Kili:
Seçili durumdaki bir pad'ı silmek amacıyla bu komut kullanılır. Önce
Edit/Pad komutları çalıştırılarak silinecek olan pad seçili duruma getirilir.
Daha sonra Option menüsündeki Kill komutu çalıştırılır. Bu durumda ek-
ranın sol alt köşesindeki mesaj satırında
"Please confirm. Type (Y)es or (N)o"

mesajı görüntülenir. Bu mesajda silme işlemi için onay istenmektedir. "Y"
tuşuna basarsanız pad silinir. Silme işleminden vazgeçmek için de "N" tu-
şuna basılmalıdır.
Bir pad'ı silmek için, seçili hale getirdikten sonra "K" tuşuna basılrnası
da yeterlidir. Böylece kısa yoldan Option/Kill komutlarını çalıştırma
dan) pad'ı silebilirsiniz. Ancak onay işlemi bu durumda da sözkonusudur.
Yani bu durumda da işlemin tamamlanması için onayınız istenir.
Şimdi de Option menüsünü yazı (Text) modunda inceleyeceğiz. Yazı
196
TASARIM ORTAl\111
(Text) modunda Option menüsünün içeriği aynı menünün Track ve Pad

modundaki içeriklerinden farklıdır. Text modunda Option menüsünü çalış
tırırsanız açılan menü penceresinde yazıyla ilgili işlemleri yapabileceğiniz
komutlar görüntülenecektir. Önce biraz yazı (Text) kavramından bahsede-
ceğiz.
YAZI (TEXT) KAVRAMI
Gerek baskı devre şemalarında gerekse devre şemalarında kılıf şekli,

sembol, pad, track dışında yazılar da yer alabilir. Örneğin devre şemaların
da malzemelerin sembollerinin yanında malzemenin adı, değeri yer alabi-
lir. Keza baskı devre hazırlayan bir kişi baskı devrenin bakırlı yüzüne adı
nı yazabilir. Bu yazıların tümü text modunda yazılır.
Yazı yazılması işlemi her üç editörde de aynıdır. Yani bu konuda PCB

editor için anlatılanların tümü Schematic Editor ve Libraıy Editor için de
geçerlidir.
Tasarım alanına yazı eklemek için Add/Text komutları çalıştırılır.
Add/Text komutlarını çalıştırınca mesaj satırında
"Position cursor and press [return]"

mesajı görüntülenir. Bu mesajla kürsörü yazının yazılacağı yere goturup
ENTER tuşuna basmanız istenir. Kürsörü yazının yazılmasını istediğiniz ye-
re konumlandırıp ENTER tuşuna bastığınızda ekranın sol alt köşesinde
"Editing text:"
yazısı görüntülenir ve yazıyı yazıp ENTER tuşuna basmanız beklenir. İste
diğiniz yazıyı yazıp ENTER tuşuna basarsanız bu yazı tasarım ekranına ya-
zılır. Ancak yazı hala seçili durumdadır. Yazıyı seçili olmaktan çıkarmak ya-
ni işlemi tamamlamak için ESC tuşuna basılmalıdır.
Yazdığınız yazıda Türk alfabesinde bulunduğu halde İngiliz alfabesinde
bulunmayan harfler yer almamalıdır. Buna göre yazıda "İÖÜŞÇGıöüşçğ"
harfleri yer alamaz.
Yazıyı yazarken yapılan hataları düzeltmek için de ok tuşlarıyla geriye
silme tuşu (ENTER tuşunun hemen üzerindeki tuş) kullanılmalıdır. Silme
işleminde DEL tuşu değil geriye silme tuşu kullanılır.
Değişik boyut ve kalınlıkta yazılar yazabilirsiniz, bu konuyu ileride an-

latacağız.
197
TASARIM ORTAM!
Cı.ımmt
Text conterıt
lm::rement
Decrement
la yer
Size
Width
Anticlockwise
Mirrnr
Repeat
Km
Şekil 2-16: Text modunda Option menüsü.
Tasarım alanındaki bir yazıyla ilgili değişiklikler yapmak için (yani ya-
zıyıedit yapmak için) önce Edit/Text komutlarıyla yazı seçili hale getirilir.
Daha sonra da Option menüsü çalıştırılır. Option menüsündeki komutlar
yazdığınız yazıyla ilgili çeşitli işlemleri yapabilmenizi sağlarlar.
Edit/Text komutlarını çalıştırınca mesaj satırında oluşan bir uyarıyla

hangi yazıyı seçili hale getirmek istiyorsanız kürsörü o yazının üzerine gö-
türüp ENTER tuşuna basmanız istenir. Kürsörü ilgili yazının üzerine götü-
rüp ENTER tuşuna basarsanız (veya sol maus tuşunu tıklarsanız) yazı seçi-
li hale gelir. Bu durumda option menüsünü çalıştırırsanız Şekil 2-16' da gö-
rülen menü penceresi ekrana gelir.
Şimdi ele Text mocluncla Option menüsünün içindeki komutları tek tek
inceleyelim.
Current:
Kürsörün seçili (aktit) durumdaki yazı (text) üzerine konumlanmasını
sağlar.
Bir yazı seçili hale getirilip kürsörün başka bir yere taşınması müm-
198
TASARIM ORTAMI
kündür. İşte bu komut başka yerde olan kürsörü seçili durumdaki yazıya
konumlandırır.
Text Content:
Seçili durumdaki yazının satır
editöründe görüntülenrnesini sağlar. Ta-
sarım alanındaki yazıda değişiklikler yapmak istiyorsanız (örneğin bir harf
daha ekleyecekseniz) öncelikle yazıyı satır editörüne aktarmanız gerekir.
Text Content komutunun görevi budur.
"Text Content" İngilizce "Yazının içeriği" anlamına gelir. Dolayısıyla an-
cak yazının içeriğini değiştirecekseniz bu komutu kullanmalısınız. Örneğin
yazıya ekleme yapmak, yazıdan kelime veya harf çıkarmak veya bir keli-
meyi değiştirmek bu kapsama girer. Buna karşılık yazının kalınlığının de-
ğiştirilmesi bu kapsama girmez.
Tasarım alanındaki bir yazının içeriğini değiştirmek

için önce Edit/Text
komutları kullanılarak yazı seçili hale getirilir. Daha sonra Option menü-
sündeki Text Content komutu çalıştırılır. Böylece değişiklik yapacağınız ya-
zı ekranın sol alt köşesindeki satır editöründe görüntülenir. Gerekli deği
şiklikler yapılıp ENTER tuşuna basılır. Son olarak da yazıyı seçili olmaktan
çıkarmak için ESC tuşuna basılır ve işlem tamamlanmış olur.
Increment:
Yazı
modunun kullanım amaçlarından birisi şemada yer aıan malzeme-
lere isim vermektir. Örneğin bir şemada dört tane transistör varsa bunlar
sırayla Tl, T2, T3, T4 olarak adlandırılırlar. T harfi Transistör kelimesinin
ilk harfidir. T harfinin yanındaki rakam ise transistörün indis numarasıdır
yani transistör grubundan bir tanesini işaret eder. Bu rakam "indis" olarak
adlandırılır. İndis, bir harf de olabilir.
Increment komutu yazının en sağdaki karakterini bir arttırır. Yani en
sağdaki karakter 2 ise 3 yapar, A ise B yapar. Yazı tek karakterden oluşu
yorsa sadece bu karakteri bir arttırır.
İndisi bir arttırmak için önce Edit/Text komutu kullanılarak yazı seçili
hale getirilir. Daha sonra Option menüsündeki Increment komutu çalıştırı
lır.
Daha sonra yazıyı seçili halden çıkarmak için ESC tuşuna basılmalıdır.
199
TASARIM ORTAMI
Decrement:
Increment komutunun tam tersini yapar. Seçili durumdaki yazının son
karakterini bir azaltır. Son karakter 4 ise 3'e indirir, d ise c yapar.
Layer:
Yazının ait olduğu katı değiştirmenize yarar.
Bu komut sadece PCB editörde geçerlidir. Yazı seçili hale getirilip Op-
tion menüsündeki Layer komutu çalıştırılırsa yazıyı hangi kata taşımak is-
tediğiniz sorulur. 1-8 arasındaki rakamlardan hangisini girerseniz yazı ora-
kamın belirlediği kata taşınır.
Size:
Bu komutu kullanarak yazının yüksekliğini değiştirebilirsiniz. Bu, yazı
lar için 8 farklı yükseklik tanımlanmış ve bu yükseklikleri 1-8 arasındaki
rakamlarla kodlanmıştır. Bu kodlar ve karşılık geldikleri yazı yükseklikleri
şöyledir:
Kod Yazı yüksekliği (mm)

1 0.63
2 1.27
3 1.90
4 2.54
5 3.81
6 5 08
7 7.62
8 10.16
Tasarım alanındaki bir yazının yüksekliğini değiştirmek
için önce
Edit/Text komutlarıyla yazı seçili hale getirilir. Daha sonra Option menü-
sünden Size komutu çalıştırılır. Bu durnmda ekranın sol alt köşesinde
"Please enter text size number, Cl-8):"
mesajı görüntülenerek yazı yüksekliğinin kodunu girmeniz istenir. 1-8 ara-
sında bir rakam girdiğinizde yazı yüksekliği girilen kodun belirlediği bo-
yuta gelir. Son olarak ESC tuşuna basılarak yazı seçili durumda olmaktan
çıkarılarak işlem tamamlanır.
200
TASARIM ORTAMI
Menüden gitmek yerine, yazıyı seçili hale getirdikten sonra klavyedeki

"S" tuşuna basarak da yazı yüksekliğini belirleyebilirsiniz. "S" tuşuna bas-
makla Option/Size komutlarını kısa yoldan çalıştırmış olursunuz. Bu du-
rumda yine yazının yükseklik kodunu girmenizi isteyen mesaj görüntüle-
nir.
Width:
Tasarım alanındaki bir yazının kalınlığını değiştirmek için bu komut
kullanılır.
BM, yazılar için 4 farklı kalınlık tanımlanmış ve bu kalınlıkları 1-
4 arasındaki rakamlarla kodlamıştır. Bu kodlar ve karşılık geldikleri yazı
kalınlıkları şöyledir:
Kod Yazı kalınlığı (mm)

1 0.05
2 0.26
3 0.48
4 0.69
Tasarım alanındaki bir yazının kalınlığını değiştirmek için önce

Edit/Text komutlarıyla yazı seçili hale getirilir. Daha sonra Option menü-
sünden Width komutu çalıştırılır. Bu durumda ekranın sol alt köşesinde
"Please enter the width number (1-4)"

mesajı görüntülenerek yazı kalınlığının kodunu girmeniz istenir. 1-4 arasın
da bir rakam girdiğinizde, yazı kalınlığı girilen kodun belirlediği boyuta ge-
lir. Örneğin 2 rakamı girilirse yazı kalınlığı (yazının çizgi kalınlığı) 0.26
mm. olur. Son olarak ESC tuşuna basılarak yazı seçili durumdan çıkarılır ve
işlem tamamlanmış olur.
Yazıyı
seçili hale getirdikten sonra klavyedeki "W" tuşuna basarak da
yazı kalınlığını tanımlayabilirsiniz.
"W" tuşuna basmakla Option/Width ko-
mutlarını kısa yoldan çalıştırmış olursunuz. Bu durumda yine yazının ka-
lınlık kodunu girmenizi isteyen mesaj görüntülenecektir.
Antklockwise:
Seçili durumdaki yazıyı saat ibresinin tersi yönünde 90° döndürür. Ay-
nı komutu iki kez çalıştırırsanız yazıyı 180° döndürürsünüz.
201
TASARIM ORTAM!
Mirror:
Seçili durumdaki yazıyı tersyüz eder. Bunun için önce Edit/Text komut-
larıyla yazı seçili hale getirilir. Daha sonra Option menüsünden Mirror ko-
mutu çalıştırılırsa seçili durumdaki yazı yatay doğrultuda tersyüz edilir. ESC
tuşuna basılarak yazı seçili durumda olmaktan çıkarılır ve işlem sona erdi-
rilir.
Repeat:
Seçili durumdaki yazıyı tasarım alanının başka bir yerine kopyalar. Bu-
nun için önce Edit/Text komutlarıyla yazı seçili hale getirilir. Daha sonra
Option menüsünden Repeat komutu çalıştırılır. Yazıyı nereye kopyalamak
istiyorsak kürsörü o noktaya taşıyıp ENTER tuşuna basarsak (veya sol ma-
us tuşunu tıklarsak) yazı kopyalanacaktır. Son olarak ESC tuşuna basılır ve
işlem tamamlanır.
Kill:
Seçili durumdaki yazının silinmesinde kullanılır. Önce Edit/Text komu-
tuyla yazı seçili hale getirilir. Daha sonra Option menüsündeki Kill komu-
tu çalıştırılır. Bu durumda mesaj satırında
"Please confirm. Type (Y) es or (N)o"
mesajıgörüntülenerek silme işlemini onaylamanız istenir. "Y" tuşuna ba-
sarsanızsilme işlemi tamamlanır. "N" tuşuna bastığınızda ise silme işlemin
den vazgeçmiş olursunuz.
SEMBOL MODUNDA OPfION MENÜSÜ
Boardmaker programı "PCB editor" modunda malzemelerin kılıflarını,

"Schematic editor" modunda ise malzemelerin sembollerini kullanmanızı
sağlar. Ancak "PCB editor" modunda da kılıf şekilleri sembol (Symbol) ola-
rak adlandırılmıştır. Bu bölümde BM programı sembol modundayken Op-
tion menüsünün altındaki seçenekleri anlatacağız.
Tasarım alanında bulunan bir sembolle ilgili çeşitli işlemleri (örneğin
kopyalama, silme vb.) yapmak için Option menüsünün altındaki komutlar
kullanılır. Şekil 2-17' de Sembol modunda Option menüsü görülmektedir.
202
TASARIM ORTAMI
Current
Anticloclkwise
Mirıror
Repeat
Kili
Şekil 2- i 7: Sembol modunda Option menüsü
Şimdi de bu menüdeki komutların görevlerini sırayla açıklıyoruz.
Current:
Kürsörün seçili (aktif) durumdaki sembol üzerine konumlanmasını sağ
lar. Kürsör tasarım alanının başka bir yerindeyken Option menüsündeki
Current komutunu çalıştırırsanız kürsör seçili durumdaki sembolün üzeri-
ne konumlanır.
Antidockwise:
Seçili durumdaki sembolü saat ibresinin tersi yönünde 90° döndürür.
Aynı komut peşpeşe iki kez çalıştırılırsa sembol saat ibresinin tersi yönün-
de 180° döner.
Bu komutu çalıştırmak için önce Edit/Symbol komutları çalıştırılarak
sembol seçili hale getirilir. Daha sonra da Option menüsündeki Antidock-
wise komutu çalıştırılarak sembol döndürülür. Son olarak ESC tuşuna ba-
sılarak işlem sona erdirilir.
Mirıror:
Seçili durumdaki sembolü tersyüz eder. Bunun için önce Edit/Symbol

komutları çalıştırılarak sembol seçili hale getirilir. Bundan sonra Option
menüsündeki Mirror komutu çalıştırıldığında seçili olan sembol yatay doğ
rultuda tersyüz olur. Yani sağı sola, solu da sağa döner. Son olarak da ESC
tuşuna basılarak sembol seçili durumdan çıkarılır.
203
TASARIM ORTAMI
Repeat:
Tasarım alanındaki sembollerin kopyalanmasında Repeat komutu kulla-
nılır.
Önce Edit/Symbol komutlarıyla kopyalanacak sembol seçili duruma ge-

tirilir. Daha sonra Option menüsündeki Kill komutu çalıştırıldığında silme
işlemi için onayınız sorulur. Mesaj satırındaki bu onay sorusuna karşılık "Y"
tuşuna basarsanız silme işlemi tamamlanır. "N" tuşuna basarak silme işle
minden vazgeçebilirsiniz.
Sembolü seçili hale getirdikten sonra klavyedeki "K" tuşuna basarak da
silme işlemini gerçekleştirebilirsiniz. Bu durumda Option/Kill komutlarını
kısa yoldan çalıştırmış olursunuz.
BLOCK MODUNDA OPI'ION MENÜSÜ
Daha önce belirtilmişti, Tools menüsündeki Block komutunu kullana-

rak birden fazla elemanı bir grup olarak tanımlayabiliriz. Bu durumda Op-
tion menüsü çalıştırıldığında blok içindeki elemanların tümü için (track,
pad, sembol) geçerli olabilecek bazı işlemleri yapabileceğiniz komutları
Block origin
Shift
Repeat
Clockwise
Arıticlock
Mirror
Print block
Perıplot
Km
'--~~~~~~---F-lo_o_d_f_m~~~~~-~~~-~~~
JIblock
Şekil 2-18: Block modunda Option menüsü
204
TASARIM ORTAM!
içeren bir menü ekrana gelir. Şekil 2-18'de Block/Option menüsünün se-
çenekleri görülüyor.
Bu menüdeki komutlar genel bazı komutlardır ve bloğun tümü için ge-
çerli olur. Örneğin bu menüde çizgi (track) kalınlığını değiştirebileceğiniz
bir komut yoktur, çünkü blokta sadece çizgiler değil pad, sembol gibi di-
ğer elemanlar da bulunabilir.
Başka bir açıdan değerlendirilirse bu menüdeki komutların bir kısmı da-
ha önceden bildiğimiz komutlardır. Örneğin Repeat, Kill gibi komutları
Track, Pad ve Text modlannda incelemiştik. Buradaki fonksiyonları da ta-
mamen aynıdır sadece etkilerini bloğun tümünde gösterirler. Şimdi Block
modunda Option menüsünün seçeneklerini inceleyelim.
:Block origin:
Blok içinde bir başlangıç (orijin) noktası tanımlanmasında kullanılır. Da-
ha önce tüm tasarım alanı için geçerli olacak bir başlangıç noktası oluştu
rulmasında kullanılan "set origin" komutunu incelemiştik. Block origin ko-
mutunun çalışması ve görevi de tamamen "set origin" komutu gibidir. Tek
fark burada tanımlanan başlangıç noktasının (origin) sadece blok için ge-
çerli oluşudur.
Shift:
Bloğun tasarım alanının bir noktasından başka bir noktasına kaydırılma
sında (taşınmasında) kullanılır.
Repeat:
Bloğun kopyalanmasında kullanılır.
Clockwise:
"Clockwise" kelimesi İngilizce "Saat ibresinin yönü" anlamına gelir. Bu
komut çalıştırıldığında blok saat ibresi yönünde 90° döner.
Antidockwise:
Bu komut bloğu saat ibresinin tersi yönünde 90° döndürür.
205
TASARIM ORTAMI
Mirror:
Bloğu yatay doğrultuda tersyüz eder.
Print block:
Bloğun printer çıktısının alınmasında kullanılır.
Normal olarak BM prog-
ramının kağıttan çıkış alma komutu File menüsündeki Output komutudur.
Output komutu çalıştırıldığında tasarım alanındaki şeklin tümü kağıda ak-
tarılır. Eğer tasanın alanındaki çizimin tümü değil sadece bir kısmı kağıda
aktarılacaksa o kısım önce blok olarak tanımlanmalı daha sonra da Opti-
on/Print block seçenekleri çalıştırılmalıdır.
Penpfot block:
Bloğun plotter (çizici) aracılığıyla kağıda aktarılmasında bu komut kul-
lanılır.
Kill:
Bloğun
silinmesinde kullanılır. Çalışması, diğer modlarda anlatılan "Kill"
komutunun aynısıdır. Bu komut çalıştırıldığında bloktaki tüm elemanlar si-
linir.
Flood :fill:
Bloğun bir bölgesinin bakır hatlarla doldurulması amacıyla kullanılır.
Baskı devrede şase alanının genişletilmesinde bu komut kullanılabilir.
6- CONFIG MENÜSÜ
BM programının en önemli menüsü Config menüsüdür. Config kelime-

si İngilizce "Configuration" kelimesinin ilk altı harfinden oluşmuştur. "Con-
figuration" (Konfigürasyon) yapılandırma, biçimlendirme anlamına gelir.
Bu menüyü kullanarak programın genel yapısında değişiklikler yaparak
kullanım amacınıza ve ihtiyaçlarınıza uygun hale getirebilirsiniz. Bu menü
kullanılarak yapılan değişiklikler global değişikliklerdir ve programın tü-
münü kapsar.
206
TASARIM ORTAM!
Config menüsünü kullanarak hangi global tanımlamaları yapabileceksi-

niz? Örneğin çizgi kalınlık kodlarını bu menüden tanımlarsınız ve bundan
böyle çizeceğiniz çizgilerin kalınlıkları belirlenmiş olur. Varsayım (default)
olarak çalışacağınız altdizinleri de bu menüden tanımlayacaksınız. Kulla-
nacağınız yazıcı, baskı ölçeği vb. tanımlamalar da Config menüsünden ya-
pılır. Şekil 2-19'da Config menüsü görülüyor.
~--[· Status .1----~ Options

File name : NONAME.PCB Track and pad sizes
library : SYMBOL.LL Layer selection
Edit mode : PCB Layer I Via setup
Edit option : EDITOR
Block options
Mouse settings
Printer settings
. . - - - [ · Usage . r---.....,
Backup settings
Mernory used : 1% Message timer
Total tracks :7 Cursor settings
Total pads :4 Directory setup
Total text :2 Design rules
Total symbol :2 Keyboard setup
Option auto save on
Save options
. - - - 1 Last error message
No pad can be found within range
İl :To choose : Select ESC: Exit
Şekil 2-19: Config menüsü
Şekil 2-19'da da goruyorsunuz, Config menüsünde dört tane pencere

var. Şimdi bu pencerelerdeki satırları kısaca açıklayalım.
207
TASARIM ORTAMI
Status:
Tasarım ekranındaki dosyayla ilgili bilgiler verir ve Config menüsü ça-
lıştırıldığı anda programın hangi modda olduğunu gösterir.
Usage:
Editörde yüklü olan dosyanın bellekte kapladığı alan, tasarım alanında
ki çizimde bulunan toplam çizgi (track), pad, yazı (text) ve sembol sayıla
rı da bu pencerede görüntülenir. Kısaca tasarım alanındaki çalışmayla ilgi-
li genel bilgileri bu pencereden edinebilirsiniz.
Last error message:

"Last error message" İngilizce "Son hata mesajı" anlamına gelir. Progra-
mın kullanımı sırasında çeşitlihata mesajları görüntülenmektedir. Bu pen-
cerede en son görüntülenen hata mesajı yer alır.
Options:
"Options" İngilizce "Seçenekler" demektir. Daha önceki üç pencerede
programa ilişkin bilgiler verilmişti. Options penceresindeki seçenekler ise
sizin programın kullanımına ilişkin yeni düzenlemeler yapmanızı yani
programı şekillendirmenizi sağlarlar.
Options penceresindeki seçeneklerin birçoğu basamaklı menü şeklinde

düzenlenmiştir. Yani Options penceresindeki seçeneklerden birisi çalıştırıl
dığında genellikle karşınıza başka bir menü penceresi çıkacaktır ve sizden
belirli tanımlamalar yapmanız istenecektir. Şimdi sırayla Options menüsün-
deki seçenekleri inceleyeceğiz.
1. Track and pad sizes:

Daha önce de belirtildiği gibi, BM programında sembolleri birleştiren
çizgiler "track", bağlantı noktaları ise "pad" olarak adlandırılır. Bu seçenek
kullanılarak çizgiler ve pad'lar için global olarak geçerli olacak ölçüler ta-
nımlayabilirsiniz.
Çizgi için kalınlık sözkonusudur ve çeşitli kalınlıklara bir sayı kodu ve-
rilerek bu kalınlıklar kodlanır.
Pad'larda ise iki ölçü sözkonusu olur. (1) Dış çap, (2) İç çap. Dış çap
208
TASARIM ORTAMI
User configuration options
. - - - - - - - - [Track and pad sizes Jı-------,
Track widths Pad widths (MM)

(MM) Outside inside
1. 0.69 1. 0.90 0.58

2. 0.90 2. 1.96 1.0i
3. 1.01 3. 2.70 1.32
4. 1.53 4. 3.55 1.53
5. 5.
İl+-~ :To choose + 1-: Change size U: Change Units ESC:

Exiı
Şekil 2-20: Track and pad sizes
pad'ın büyüklüğünü, iç çap ise pad içindeki deliğin büyüklüğünü belirler.

Options menüsündeki Track and Pad sizes seçeneğini çalıştırmak için
ışıklı bandıbu seçeneğin üzerine götürüp ENTER tuşuna basmanız gere-
kir. Maus kullanıyorsanız ışıklı bandı aynı seçeneğin üzerine götürdükten
sonra sol maus tuşunu tıklamanız gerekmektedir.
Track and pad sizes seçeneği çalıştırıldığında, Şekil 2-20'de görülen bir
pencere ekrana gelecektir.
Bu pencere aracılığıyla çizgi kalınlıklarını (Track widths) ve pad'ların
dış ve iç çaplarını (Pad widths-Outside-Inside) tanımlayabilirsiniz.
Şekil çok büyük olmasın diye hepsini çizmedim, ancak siz ekranınıza
bakarsanız Track widths başlığı altında 8 satır, Pad widths başlığı altında
ise 16 satır olduğunu göreceksiniz.
209
TASARIM ORTAMI
Önce Track widths başlığı altındaki rakamları ele alalım. Önce hemen
belirteyim ki sizin ekranınızdaki rakamlarla Şekil 2-20'deki rakamlar farklı
olabilir, çünkü bu rakamları kullanıcı değiştirebiliyor. Track width başlığı
nın altında 1-8 arası kodlanmış 8 tane satır var. Soldaki rakam kod, sağda
ki ise o kodun karşılığı olan track (çizgi) kalınlığıdır. Örneğin Şekil 2-20'de
Track width başlığı altındaki ilk satırda 1 kod numarasına karşılık 0.69 sa-
yısı görülüyor. Buna göre 1 kod numaralı çizgi kalınlığı 0.69 mm. olarak
tanımlanmış demektir. 1 kod numaralı çizgi kalınlığını yeniden tanımlama
rıız mümkündür. Bunun için önce ok tuşlarıyla 0.69 (yani değiştirilecek ra-
kam) seçili hale getirilir. Daha sonra "+" tuşuna her basılışta rakam bir ka-
deme yükselir. "-" tuşuna her basılışta ise bir kademe azalır.
Track widths başlığı altındaki 8 kod rakamının her birisinin değerleri ay-
n ayrı değiştirilebilir ve her birisi ayrı bir kalınlık ölçüsüne getirilebilir. Her
bir satırdaki rakam 128 ayrı değer alabilmektedir. Ancak her satırdaki ra-
kamların minimum, maksimum değerleriyle artış ve azalış kademeleri ay-
nıdır. Örneğin minimum çizgi kalınlığı 0.05 mm., maksimumçizgi kalınlığı
ise 13.49 mm'dir. Her bir satırdaki kod numarasına bu iki değer arasında
bir kalınlık değeri tanımlayabilirsiniz.
Tanımlamaları yaptıktan sonra ESC tuşuna basılarak Config menüsün-
den çıkılmalıdır.
Tasarım alanında bulunan çizgilerin bir kalınlık kodu bulunmaktadır.

Seçili durumdaki çizginin kalınlık kodu ekranın sağ alt tarafında yazılıdır.
Tasarım alanında bulunan çizgilerin kalınlık kodlarının gösterdiği değerle
ri Config menüsünden değiştirirseniz bu değişiklik hemen tasarım alanına
yansıyacaktır.
Sözgelişi tasarım alanında kalınlık kodları 2 olan 4 tane çizgi olsun. Bi-
zim örneğimizde 2 numaralı kod 0.90 mm. kalınlığı göstermektedir. Buna
göre tasarım alanındaki bu 4 çizginin her birinin kalınlığı 0.90 mm'dir. Siz
bu durumda Config menüsüne girip 2 numaralı kodun karşısındaki raka-
mı 1.01 yaparsanız ESC tuşuna basıp tasarım alanına döndüğünüzde bu 4
çizginin de kalınlıklarının değişip 1.01 mm olduğunu göreceksiniz. Bu iş
lem için çizgilerin seçili durumda olmasına gerek yoktur.
Tasarım alanında bulunan çizgilerin kalınlık kodları Config menüsünde-
ki Track widths tablosunda kırmızı renktedir. Örneğin tasarım alanındaki
bazı çizgilerin kalınlık kodu 3, bazılarının da 5 ise Track widths tablosun-
da 3 ve 5 kod numaralı satırlar kırmızı renkte olurlar. Böylece Config me-
210
TASARIM ORTAM!
nüsündeki Track widths tablosuna bakarak tasarım alanında hangi kalın

lıktaki çizgilerin bulunduğunu anlayabilirsiniz.
Şimdi de aynı penceredeki (yani Şekil 2-20'de görülen pencere) "Pad

widths" başlığı altındaki rakamları ele alalım. Burada iki sütun var. Outsi-
de sütununda pad'ın dış çapı, inside sütununda ise aynı pad'ın içindeki de-
liğin çapı tanımlanmıştır.
"Pad widths" başlığı altında toplam 16 satır bulunmaktadır ve her satı

rın başında o satırdaki ölçülerin kodu bulunmaktadır.
Örneğin Şekil 2-20'deki Pad widths başlığı altında 1 kod numaralı satır
da dış çap 0.90 mm. iç çap ise 0.58 mm. olarak tanımlanmıştır. Sizin ekra-
nınızdaki sayılar bunlardan farklı olabilir çünkü her kod numarasının gös-
terdiği rakamları değiştirmeniz mümkün.
Dış ve iç çaplara ilişkin rakamlar en küçük 0.05 mm. en yüksek 13.4

mm olabilir. Bunların değiştirilmesi de track kalınlıklarının değiştirilmesi
gibidir. Değiştirilecek değer seçili hale getirildikten sonra "+" tuşuna bası
larak sayı kademe kademe arttırılır veya "-" tuşuna basılarak kademe ka-
deme azaltılır. Bir kod rakamının belirlediği iç ve dış çap değerleri ayn ay-
rı değiştirilebilir. Burada dikkat ediln1esi gereken nokta şudur: Bir kod mı
marasmın gösterdiği pad'ın dış çapı daima iç çap değerinden büyük olma-
lıdır.
Tasarım alanındaherhangi bir pad seçili duruma getirilirse o pad'a ait

büyüklük kodu ekranın sağ alt tarafında görüntülenir. Tasarım alanındaki
pad'lann büyüklük kodlarının değerlerini Config menüsünden değiştirirse
niz bu değişiklik hemen tasarım alanına yansır.
Tasarım alanında bulunan pad'lann kalınlık kodları Config menüsünde-
ki Pad wiclths tablosunda kırmızı renktedir. Örneğin tasarım alanındaki ba-
zı padların büyüklük kodu 2, bazılarının büyüklük kodu 4 ise Pad widths
tablosunda 2 ve 4 kod numaralı satırlar kırmızı renktedir. Böylece Config
menüsündeki Pad wiclths tablosuna bakarak tasarım alanındaki pad'lann
büyüklük ölçülerini anlayabilirsiniz.
Tanımlama işlemlerini yaptıktan sonra ESC tuşuna basılarak Config me-
nüsünden çıkılmalıdır.
Tekrar belirtelim, sayılan seçili hale getirmek için ok tuşları kullanılır,

değerleri değiştirmek için de önce sayı seçili hale getirilir sonra da "+" ve-
ya "-" tuşlarına basılır. Ölçü birimi milimetre veya inç olabilir. Bunlardan
211
TASARIM ORTAM!
birisinden diğerine
geçmek için U tuşuna basılır. Çıkış için de ESC tuşuna
basılmalıdır. Bunların tümü ekranın en altındaki satırda yazılıdır (Bak Şe
kil 2-20). Oradaki İngilizce terimlerin anlamları şöyle:
To choose: seçmek
Change size: büyüklük değiştirmek
Change units: birim değiştirmek
Exit: çıkış
Son bir not daha belirtelim. Şekil 2-20'deki Pad widths başlığı altında 4
tane satır görüyorsunuz. Şekil fazla yer kaplamasın diye böyle yaptım Si-
zin ekranınızda 16 tane satır bulunmaktadır. Bunlardan ilk 15 tanesi nor-
mal pad büyüklüğü tanımlamalarında kullanılır.
16 kod numaralı satır ise Auto-via işlemi için ayrılmıştır. Bu işlemin ama-
cıbirden fazla bakırlı kattan oluşan baskı devre çizimlerinde katlar arasın
da gereken bağlantıları sağlamaktır. Via kelimesi İngilizce "geçiş" anlamı
na gelir.
2. Layer selectio:n
Bu seçenek PCB editörde mevcuttur. Yani PCB editörde çalışırken Con-
fig menüsü çağrıldığında options penceresinde "Layer selection" seçeneği
Upper silk screen

Copper iayer 1
Copper layer 2
Copper layer 3 Şekil 2-21:
Copper layer 4 layer
Copper layer 5 selection
Copper layer 6 penceresi
Copper layer 7
Copper layer 8
lower silk screen
212
TASARIM ORTAM!
görü tül enir.

Schematic Editörde çalışırken Config menüsü çalıştırıldığında ise "Layer
selection" seçeneği yerine "Schematic colours" seçeneği görüntülenir.
"Layer selection", "Tabaka, seviye seçimi" anlamına gelir. PCB editörde
8 kata kadar baskı devre çizimleri yapabileceğiniz daha önce belirtilmişti.
Birden fazla kata ait çizimlerin ekranda birbirine karışmaması için farklı
katlara ait çizimlerin farklı renkte olması çözümü bulunmuştur. Bu işlem
"Layer selection" seçeneğiyle gerçekleştirilir.
Config menüsündeki Option penceresinde bulunan Layer selection ko-
mutunu çalıştırdığınızda Şekil 2-2l'deki Layer selection penceresi ekrana
gelir.
Bu penceredeki "Upper silk screen" malzemelerin yerleştirildiği üst yü-
zeyi, "Lower silk screen" ise yine malzemelerin yerleştirildiği alt yüzeyi
gösterir. Yani birden fazla katlı çizimlerde bakır yüzeyli katlar 8 tane ola-
bilirken malzemeler en fazla iki yüzeyde yer alabilir. Bunlar plaketin iki dış
yüzüdür. İç yüzlerde ise bakır yollan taşıyan tabakalar yer alacaktır.
Copper Layerl, Copper Layer2 ... adlı tabakalar bakırlı yüzeyleri göste-
rir. Bu tabakalar için farklı renkler tanımlanarak eleman renklerinin farklı
olmaları sağlanır.
Herhangi bir kata bir renk tanımlaması yapmak için kürsör o katın hi-
zasında renk bandlanndan birisinin hizasına götürülür ve ENTER tuşuna
basılır.
Çizgilerin renkleri "Copper Layer" seçenekleriyle tanımlanırken sembol-

lerin renkleri "Upper silk screen" veya "Lower silk screen" seçenekleriyle
fjLines
Pads
Text
Lines in symbols
Pads in symbols
Text in symbols
Şekil 2-22: Schematic colours penceresi
213
TASARIM ORTAM!
tanımlanır.
Devre şeması çiziminde ise çok kat sözkonusu olmadığı için "Layer se-
lection" seçeneği yerine "Schematic colours" seçeneği sözkonusudur ve
"Schematic colours" seçeneği çalıştırıldığında Şekil 2-22'de görülen pence-
re ekrana gelir.
Bu pencerede de eleman isimleri ve renk bandlan yer alır. Bu pencere-
yi kullanarak çizgilerin, pad'ların, yazıların, sembolü meydana getiren çiz-
gilerin, sembolün ir;indeki pad'ların ve sembol yazılarının renklerini tanım
layabilirsiniz. Bu pencerenin sadece devre şeması çizim modunda Config
menüsü çağrıldığında ekrana geldiğini tekrar hatırlatalım.
3- Laye:r / Via setup:

Birden fazla bakırlı kattan oluşan baskı devre şeması çizimlerinde kat-
lar arası geçişin biçimini tanımlar. Geçiş deliği isteğe bağlı olarak otomatik
olarak yerleştirilebilir.
Layer / Via setup komutu çalıştırıldığında ekrana gelen pencerede en
üstte Auto via adlı bir satır bulunur. Auto via satırı seçili duruma getirilip
ENTER tuşuna basılırsa ON, NO CONFIRM veya OFF durumlarına alınabi
lir. ON durumunda kat değiştirilirken mesaj satırında uyarı mesajı görüntü-
lenir. Nü CONFIRM durumunda ise geçiş deliği otomatik olarak oluşturu
lur.
Auto via satırının altında ise Layer pair adlı seçenekler yer almaktadır.
Bu seçenekler birden fazla bakır yüzeyli baskı devre çizimlerinde katları
eşleştirmekte kullanılır. Çizim sırasında, eşleştirilen katlar arasında kolayca
geçiş yapılabilir. Örneğin 2 ve 4 numaralı katlar eşleştirilirse 2 numaralı
katta çizim yapılırken boşluk tuşuna (Space bar) basılırsa 4 numaralı kata
geçilir ve çizime bu kattan devam edilir.
4. Block options
Bir blok olarak tanımlanmış elemanların bazılarının çalıştırılan komut-
lardan etkilenmesini bazılarının da etkilenmemesini sağlamak için bu ko-
mut kullanılır.
Block options komutu çalıştırıldığında Şekil 2-23'de görülen menü pen-
ceresi ekrana gelir.
214
TASARIM ORTAM!
Karşısında PICKUP yazılı olan elemanlar blok için çalıştırılan komuttan

etkilenir, LEAVE yazılı olanlar ise etkilenmez. Bir malzemenin karşısındaki
LEAVE yazısı seçili hale getirilip ENTER tuşuna basılırsa PICKUP durumu-
na geçilir. Aynı şekilde PICKUP yazısı seçili hale getirilip ENTER tuşuna ba-
sıldığında ise LEAVE durumuna geçirilir.
Şekil 2-23'deki pencerede Track, Pads ve Symbols satırlarının karşısın

da PICKUP, Text satırında ise LEAVE vardır. Buna göre bir blok için Kill ko-
mutu çalıştırılırsa Tracks (yani çizgiler), Pads (yani pad'lar) ve Symbols (ya-
ni semboller) silinecek, Text (yani yazılar) ise silinmeyecektir.
Track PICKUP
Pads PICKUP
Text LEAVE
Symbols PICKUP
Capture mode
Block fiil setup
Şekil 2-23: Block options menü penceresi
Aynı penceredeki Capture mode seçeneği bloğun kaydırılması, tersyüz

edilınesi gibi işlemlerde bağlantıların kopup kopmamasını kontrol eder.
Block mı setup seçeneği çalıştırıldığında ise diğer bir menü penceresi
görüntülenir. Bu menü penceresindeki seçenekler kullanılarak, blokların
çizgiyle doldurulma biçimi tanımlanır. Bu menü aracılığıyla doldurulacak
blok katı, doldurma işleminde kullanılan çizgi kalınlıkları, çizgilerin yatay
veya dikey durumda olması, ızgara biçimindeki doldurmalarda ızgarayı
meydana getiren çizgilerin aralıkları tanımlanır.
Not." Block fili setup seçeneği sadece doldurma işlemine ilişkin tanım
lamalar yapmakta kullanılır. Blok doldurma işlemi Blok modunda Opti-
on/Flood fill komutlarıyla yapılır.
215
TASARIM ORTAMI
5. Mouse settings
Programı maus aracılığıyla kullanıyorsanız,
bu seçenekte mausa ilişkin
çeşitli tanımlamalar yapabilirsiniz. Mouse settings seçeneği çalıştırıldığında
ekranda Şekil 2-24'te görülen menü penceresi görüntülenir.
Sensitivity
Type
Şekil 2-24: Mouse settings menü penceresi
Bu menü penceresinde iki seçenek yer alıyor: Sensitivity ve Type. Sen-

sitivity seçeneğiyle maus hızını, Type seçeneğiyle de mausun tipini tanım
layabilirsiniz.
Sensitivity seçeneği çalıştırıldığında ekrana diğer bir menü penceresi ge-
lir. Maus hızı bu menü penceresindeki komutlarla tanımlanır. Şekil 2-25'de
Sensitivity seçeneği çalıştırıldığında ekrana gelen menü görülüyor.
Very fast
Fast
Medium
Slow
Very slow
Şef<il 2-25: Sensitivity menü penceresi
Bu penceredeki komutları kullanarak mausunuzu çok hızlı, hızlı, orta

hızlı, yavaş ve çok yavaş olarak beş farklı hassasiyet seviyesinden birisine
ayarlayabilirsiniz. Menü penceresindeki İngilizce terimlerin karşılıkları .;;öy-
le:
Very fast : Çok hızlı
Fast : Hızlı
216
TASARIM ORTAMI
Medium : Orta seviye

Slow : Yavaş
Very slow : Çok yavaş
Mouse settings penceresindeki Type komutunu kullanarak da mausu-

nuzun tuş sayısını bilgisayara tanıtırsınız. Mauslar iki veya üç tuşlu olmak-
tadırlar. Üç tuşlu mausların ortadaki tuşları BM programında herhangi bir
fonksiyona sahip değildir. Dolayısıyla üç tuşlu mausların sadece sol ve sağ
tuşları kullanılır. Bu nedenle biz komutları anlatırken mausunuz iki tuşluy
muş gibi (yani sadece sol ve sağ tuşları varmış gibi) anlatıyoruz.
Type seçeneği çalıştırıldığında ekrana Şekil 2-26'daki menü penceresi

gelir.
2 key mouse
3 key mouse
Şekil 2-26: Type menü penceresi
Bilgisayarınıza takılı maus iki tuşluysa "2 key mouse" seçeneğini, üç tuş
lu olması halinde ise de "3 key mouse" seçeneğini çalıştırmanız gerekir.
Böylece mau.s bilgisayara (BM programına) tanıtılmış olur.
Yeri gelmişken bir kez daha hatırlatalım: Sol maus tuşunun tıklanması
klavyedeki ENTER tuşuna basılması yerine geçer. Sağ maus tuşunun tıklan
ması ise klavyedeki ESC tuşuna basılması yerine geçer.
6. Printer Settings
Bu seçenek çalıştırılarak bilgisayarınıza bağlı yazıcı ile ilgili çeşitli ta-
nımlamalar yapabilirsiniz. Örneğin bilgisayarınıza bağlı olan yazıcının tipi,
çizimin yazıcıdan koyu veya normal alınması bu seçenekten tanımlanır.
Printer settings seçeneği çalıştırıldığında Şekil 2-27'de görülen menü
penceresi ekrana gelir.
İlk satırdaki Printer type seçeneğini çalıştırdığınızda ekrana gelen menü
penceresini kullanarak yazıcınızın tipini tanımlayabilirsiniz.
Bilgisayarınıza laser yazıcı bağlıysa bu menü penceresindeki Laser se-
217
TASARIM ORTAMI
Printer type
Printer width
Printout scale
Print mode
Output to LPT1
Laser scaiing
Şekil 2-27: Printer settings menü penceresi
çeneği çalıştırılır. Yazıcınız

nokta vuruşlu (dot matriks) ise pin sayısına bağ
lı olarak 9 pin veya 24 pın seçeneklerinden birisi çalıştırılmalıdır.
Printer settings menü penceresinde ikinci sırada Printer width (yazıcı
genişliği) seçeneği bulunmaktadır. Bu seçenek çalıştırıldığında 7 inç'ten 16
inç'e kadar çeşitli yazıcı genişliklerini içeren bir menü penceresi gelir ek-
rana. Bu listeden uygun olanı seçilmelidir. Uygun yazıcı genişliği seçilmez-
se, yazıcının kullanımı sırasında hata mesajı görüntülenir.
Printer settings menü penceresindeki Printout scale seçeneği, tasarım
alanındaki çizimin yazıcıdan belli ölçeklerde alınmasını sağlar, Laser yazı
cılarda sadece 1: 1 seçeneği kullanılabilir. Yani Laser yazıcıda çıkış alırken
dizimin tasarım alanındaki büyüklüğüyle kağıda aktarılan büyüklüğü eşit
olur.
Printer settings menü penceresindeki Print mode seçeneği, kağıda ak-
tarılan çizimin normal veya koyu olmasını tanımlamanızı sağlar. Print mo-
de seçeneği çalıştırıldığında ekrana gelen menü penceresinde Normal ve
9 pin
24 pin
Laser
Şekil 2-28: Printer type menü penceresi
218
TASARIM ORTAMI
Bold seçenekleri bulunur. Normal seçeneği çalıştırılırsa kağıtta normal ko-

yulukta çizim alınır. Bold seçeneği çalıştırılırsa koyu bir çizim elde edilir.
Printer settings penceresinde bulunan Output to seçeneği çıkışın gön-
derileceği portu belirlemekte kullanılır. Bu seçeneği üç tipte tanımlayabi
lirsiniz: LPTl, COMl, FILE. LPTl paralel port, COMl seri port, FILE ise dos-
ya demektir.
Çıkışı bilgisayarınıza bağlı bir yazıcıdan alacaksanız LPTl seçeneğini
seçmeniz gerekir.
7. Badrup Settings
BM programının olası elektrik kesilmelerine karşı tasanın alanındaki ça-
lışmalarınızı kaybetmemeniz için sizi çalıştığınız dosyayı kaydetmeniz ko-
nusunda belli aralıklarla uyardığı daha önce belirtilmişti. Bu uyarıların sık
lığı Backup settings seçeneğinden tanımlanabilir. Aynca BM programının
kaydedilen dosyalarda yedekleme (Backup) işlemi yaptığı da belirtilmişti.
Bununla ilgili bazı tanımlamaları ela Backup settings seçeneği aracılığıyla
yapabilirsiniz.
Backup settings seçeneği çahştmldığmda Şekil 2-29'da verilen menü
penceresi görüntülenir.
Backup timer
Backup copies 3
Şekil 2-29: Backup settings menü penceresi
Bu penceredeki Backup tüner seçeneğini kullanarak programın çalıştı

ğınız dosyayı kaydetmeniz için bizi hangi sıklıkta uyarması gerektiğini be-
lirtebilirsiniz.
Backup tüner seçeneği çalıştırıldığında Şekil 2-30'daki menü penceresi
görüntülenir. Bu menü penceresindeki Off seçeneği çalıştırılırsa program
kayıt için uyan yapmaz. 5 mimıtes seçeneği seçilirse her 5 dakikada bir ka-
yıt için uyarılırsınız. Daha doğrusu her 5 dakikada bir File/Save seçenek-
lerini program otomatik olarak çalıştırır ve bu seçeneklerin çalıştınlmasıy-
2i9
TASARIM ORTAM!
la mesaj satırına gelen mesajlar görüntülenir.

Uyarı süresi 5 dakika ile 30 dakika arasında tanımlanabilir.
Backup settings menü penceresindeki diğer seçenek Backup copies se-

çeneğidir. Daha önce de belirtmiştik, BM programı, tasarım alanında çalış
tığınız bir dosyayı çeşitli aşamalarda birden fazla kere aynı isimle kaydet-
tiğinizde daha önceki kayıtlı hallerini de yedek dosyalar biçiminde muha-
faza eder. Buradaki amaç değişikliklerden önceki duruma dönmenizi ko-
laylaştırmaktır.
Off
5 minutes
10 minutes
15 minutes
20 minutes
25 minutes
30 minutes
Şekil 2-30: Backup timer menü penceresi
Backup copies seçeneğiyle

son kayıttan önceki kaç kaydın yedeklene-
ceğini tanımlayabilirsiniz.
Yedekleme sayısı 1 ile 9 arasında tanımlanabi
lir. Backup copies seçeneğiyle Backup Tüner seçeneği birlikte düşünülme
lidir. Backup tüner seçeneğinde off seçeneği seçilmişse program yedekle-
me işlemi yapmaz.
8. Message timer
Bu seçeneği çalıştırarak tasarım alanındaki mesaj satırında
görülen me-
sajların ekranda bekleme sürelerini tanımlayabilirsiniz. Message timer se-
çeneği çalıştırıldığında Şekil 2-31'de görülen menü penceresi ekrana gelir.
Bu menü penceresindeki seçenekleri kullanarak mesajların ekranda

kalma sürelerini 0.5 saniye ile 3 saniye arasında tanımlayabilirsiniz.
220
TASARIM ORTAMI
Off
0.5 seconds
1.0 seconds
1.5 seconds
2.0 seconds
2.5 seconds
3.0 seconds
Şekil 2-31: Message timer menü penceresi
9. Cu.:rsor settings
Tasarım alanındaki kürsörün büyüklüğünü ve biçimini bu seçenek ara-
cılığıyla tanımlayabilirsiniz. Bu seçenek çalıştırıldığında Şekil 2-32'deki
pencere görüntülenir.
Cursor size MEDIUM

Cursor box OFF
Şekil 2-32: Cursor settings menü penceresi
Bu menü penceresindeki Cursor size seçeneğini ENTER tuşuna basarak

SMALL, MEDIUM, LARGE durumlarından birisine getirebilirsiniz. SMALL
durumunda kürsör küçük, MEDIUM durumunda orta boy, LARGE duru-
munda kürsör büyük olur.
Cursor box seçeneği ise ENTER tuşuna basılarak ON veya OFF yapıla
bilir. ON yapılırsa çizim sırasında kürsörün merkezinde bir kutu (kare) be-
lirir. OFF yapılırsa kutu görünmez.
221
TASARIM ORTAM!
10. Directory setup

Bu seçeneği kullanarak kaydedeceğiniz PCB, Schematic dosyalarla kü-
tüphane dosyalarının yer alacağı alt dizinleri tanımlayabilirsiniz. Alt dizin-
le birlikte sürücü adının belirtilmesi de gerekir. Şekil 2-33'de örnek bir ta-
nımlama görülüyor.
Current directory - C:\BM

PCB files - C:\BM\PCB
Schematic files - C:\BM\SCH
Librarys - C:\BM\UB
Şekil 2-33: Directory setup ile dizin tanımlama
Şekil 2-33'deki tanımlamalara göre BM program dosyalan C sürücüsün-

de (yani harddiskte) BM adlı bir alt dizinde bulunmaktadır. PCB editör kul-
lanılarak üretilen baskı devre dosyaları C sürücüsünde BM dizininin için-
de PCB adlı bir altdizindedir. Şematik editörde üretilip kaydedilen devre
şemaları ise BM dizinin altında bulunan SCH adlı altdizindedir. Kullanıcı ta-
rafından üretilmiş bulunan kılıf veya semboller ise BM altındaki LIB altdi-
zininin içindedir.
Bu tanımlamalara göre örneğin bir baskı devre şeması çizip kaydettiği
nizde bu dosya doğrudan doğruya BM dizininin altındaki PCB alt dizini-
nin içine kaydedilir. Yine PCB editörde Load komutu kullanılarak daha ön-
ce kaydedilmiş bir dosya yüklenmek istendiğinde doğrudan doğruya BM
dizininin altındaki PCB dizinine bakılır.
Bu tanımlamaları değiştirmekiçin ilgili satıra gidip ENTER tuşuna bas-
tığınızda bir satır
editörü ekrana gelir. Gerekli değişiklikleri yaptıktan son-
ra yine ENTER tuşuna basılmalıdır.
11. Design rnles

Tasarım alanında çizeceğiniz elemanlar arasındaki mınımum uzaklığı
(mesafeyi) tanımlamanıza yarar. Uzaklık thou cinsinden tanımlanır. Thou
(do okunur) inç'in yüzde birine eşit askatıdır. 1 Thou 0.025 milimetreye
222
TASARIM ORTAM!
eşittir.
Design rules seçeneğini çalıştırarak iki çizgi arasındaki bir çizgiyle bir
pad arasındaki ve iki pad arasındaki minimum uzaklıkları tanımlayabilirsi
niz.
12. Keyboaırd setup

Keyboard (kiybord okunur) klavye demektir. Klavyenizi BM programı
na tanıtmakta bu seçenek kullanılar. Keyboard setup seçeneğini çalıştırdı
ğınızda başka bir menü penceresi görüntülenir. Bu menü penceresinde iki
seçenek bulunmaktadır: Keyboard layout ve Countıy.
Keyboard layout seçeneğiyle klavye tipini XT veya AT olarak tanımla
yabilirsiniz. Günümüzde AT tipi kullanılmaktadır. ENTER tuşuna basarak
bir tipten diğerine geçilir.
Country seçeneğiyle de klavyenizin ülke koduna göre tipini tanınılaya
bilirsiniz. UK (İngilizce), GERMANY (Almanca), FRANCE (Fransızca) ta-
nımlamalarından birisi yapılabilir. Biz UK olarak tanımlıyoruz. Bir tipten di-
ğerine ENTER tuşuna basarak geçilebilir.
13. Opdon auto save

Config menüsü aracılığıyla yapılan tanımlamalar CONFIG.BM adlı bir
dosyaya kaydedilmektedir. Config menüsü aracılığıyla yaptığınız değişik
liklerin BM programından çıkarken otomatik olarak kaydedilmesini istiyor-
sanız Option auto save seçeneğini ON olarak tanımlamanız gerekir. Böy-
lece yaptığınız tanımlamalar programı yeniden çalıştırdığınızda da geçerli
olurlar.
Option auto save seçeneğini OFF olarak tanımlarsanız
Config menüsün-
de yaptığınız değişikliklerin kalıcı olması için sizin kaydetmeniz gerekir.
Bu kayıt işlemini de hemen şimdi inceleyeceğimiz Save options seçeneğiy
le gerçekleştirebilirsiniz.
14. Save options

Az önce incelemiş olduğunuz
Option auto save seçeneği OFF olarak ta-
nımlanımşsa, Config menüsündeki değişikliklerin kalıcı olması yani CON-
FIG .BM dosyasına kaydedilmesi için, tanımlama işlemleri bitip Config me-
nüsünden çıkmadan önce Save Options seçeneği çalıştırılmalıdır.
223
TASARIM ORTAMI
Option auta save seçeneği ON olarak tanımlanmışsa değişiklikler oto-

matik olarak kaydedileceğinden, tanımlamalar bitince Save options seçe-
neğini çalıştırmaya gerek yoktur.
7. LIBRARY MENÜSÜ
BM programında mevcut sembollerin adlarının görüntülenmesi, sem-
bollerin görüntülenmesi, yeni bir sembol üretilip kütüphaneye eklenmesi
gibi seçenekler bu menüde yer alırlar.
Tasarım ekranında CTRL-L tuşuna basıldığında Şekil 2-34'de görülen
menü penceresi ekrana gelir.
View library
Browse libraries
Add to library
Erase symbol
Update symbols
Export symbol
Rename symbol
Şekil 2-34: Library menüsü
Bu seçenekler, Library menüsünü PCB editör veya Schematic editör ta-

sarım alanından çalıştırdığınızda ekrana gelen menü penceresinde mevcut-
tur. Library menüsünü, Library editör ortamından çalıştırırsanız ekrana ge-
len menü penceresinde sadece View Library, Browse Libraries, Add to Lib-
raıy ve Erase symbol seçenekleri bulunur.
Şimdi sırasıyla Library menüsündeki seçenekleri inceleyelim.
View library:
Bu seçeneği kullanarak sembol kütüphanesindeki sembollerin adlan lis-
telenir. View library seçeneği seçili hale getirilip ENTER tuşuna basılırsa
ekranın sol alt köşesinde bulunan mesaj satırında
224
TASARIM ORTAM!
Enter library file name:SYMBOL.LL

yazısı görüntülenir. ENTER tuşuna bastığınız takdirde kütüphanedeki sem-
bollerin isimleri listelenir. "Print Screen" tuşuna basarak listeyi kağıda ak-
tarabilirsiniz.
Browse Ubrary:
Sembol isimlerini dikey bir pencerede listeler. Herhangi bir sembol is-
minin üzerindeyken ENTER tuşuna basarsanız sembol görüntülenir. Bun-
dan sonra ENTER tuşuna her basışınızda bir sonraki sembol görüntülenir.
"N" tuşuna basarak da bir sonraki sembolü görüntüleyebilirsiniz. "B" tuşu
na basılırsa bir önceki sembol görüntülenir. ESC tuşuna basarak listeye ge-
ri dönebilirsiniz.
Add to Library:
Bu seçenek ancak Library editor tasarım alanında çalışır. Sembol kütüp-
hanesine yeni bir sembol eklemek amacıyla kullanılır.
Bu seçeneğiPCB editor veya Schematic editor tasarım ortamından ça-
lıştırırsanız mesaj satırında
"Only ovailable within library editor"
mesajı görüntülenerek, seçeneği sadece Library editor ortamında çalıştıra-
bileceğiniz bildirilir.
Erase symbol:
Sembol kütüphanesinde bulunan bir sembolü silmek amacıyla kullanı
lır. Bu seçenek de sadece Library editor ortamında çalışır.
Update symbols:
Bir sembolün değişiklikler yaparak yeniden kaydedilmesi amacıyla kul-
lanılır.
Export symbol:
Tasarım alanında bulunan bir devredeki bir sembolü sembol kütüpha-
nesine katmak için kullanılır.
225
TASARIM ORTAMI
Rename symbol:
Sembol kütüphanesindeki bir sembolün ismini değiştirmek amacıyla
kullanılır.
SORULAR
1. BM programında tasarım alanının boyutları ne kadardır?
2. Dosyalarla ilgili işlemler tasanın alanının hangi menüsü aracılığıyla
gerçekleştirilir?
3. File menüsündeki Load komutunun görevi nedir?

4. File menüsündeki Save komutunun görevi nedir?
5. Tasarım ekranındaki Edit menüsünü kullanarak hangi işlemler yapı
lır?
6. Tasarım alanına eleman (track, pad, sembol) eklemek için hangi me-
nü çalıştırılmalıdır?
7. Tools menüsünde bulunan Zoom komutunun görevi nedir. Bu ko-

mutun yaptığı işlemler başka türlü de yapılabilir mi?
8. Tools menüsündeki Set Origin komutunun görevi nedir?
9. Tools menüsündeki Angle assist komutunun görevi nedir.
10. Tasarım alanındaki kürsörün şekli nasıl değiştirilebilir?
11. Tasarım ekranındaki Options menüsünün diğer menülerden farkı
nedir?
12. Config menüsündeki "Track and pad sizes" seçeneğinin görevi ne-
dir?
13. Config menüsündeki "Mause settings" seçeneğinin görevi nedir?
14. Bilgisayarınıza bağlı yazıcıya ilişkin tanımlamalar Config menüsü-
nün hangi seçeneği aracılığıyla yapılır 7
15. BM programının bulunduğu ve üretilen dosyaların kaydedileceği di-
zinlere ilişkin tanımlamalar Config menüsündeki hangi seçenek aracılığıy
la yapılır'
16. Tasarım ekranındaki Library menüsünün altındaki "Browse Library"
komutunun görevi nedir?
226
E
LI L
A. TRACK MODE (ÇİZGİ MODU)
Bu bölümde BM programını kullanarak tasarım alanına çizgi (track),

pad, yazı, sembol eklenmesi, bunların değiştirilmesi Cedit) konulan incele-
necektir. Konular işlenirken daha önce görmüş olduğunuz menüler kulla-
nılacaktır.
Konular uygulam~alarla açıklanacaktır. Bu bölümün bilgisayar başında

uygulamalı olarak çalışılmasını tavsiye ederiz.
Uygulamalarda herhangi bir komutu çalıştırmanız istenirken o komuta
ulaşmanız için gereken basamaklar da verilecektir. Bu süreç bilgisayar ki-
taplarında çok sık karşılaşılan bir formatta verilmektedir. Sözgelişi tasarım
ekranında bulunan bir çizginin (track) edit edilmesi (değişiklikler yapılma
sı) için önce menü satırındaki Edit kelimesinin çalıştırılması, daha sonra da
açılan menü penceresinden Track komutunun çalıştırılması gerekir. Bu sü-
reç anlatılırken
Edit/Track
biçiminde yazılacaktır. Bunun anlamı şu: Track komutunu çalıştırmak için

önce Edit menüsünü çalıştırıp menü penceresi açılır, sonra da bu pencere-
deki Track komutu çalıştırılır.
SORU: Add/Pad biçimindeki yazım ne anlama gelir?
CEVAP: Önce menü satırındaki Add menüsü açılacak, sonra da açılan

menüden Pad seçeneği çalıştırılacaktır.
BM programındaki tüm editörlerde (PCB editor, Schematic editor ve

Library editor) çizgi (track) çizebilirsiniz. Devre şeması çiziminde Schema-
227
PROGRAM MODLARI VE ALIŞTIRMALAR
tic editor, baskı devre çiziminde ise PCB editor kullanılır.
Schematic editor (yani devre şeması editörü) ortamında çizdiğiniz çizgi-

ler malzeme sembollerini ve pad'lan birbirine bağlar. Çizdiğiniz devre şe
ması büyük bir ihtimalle başka bir süreçte kullanılmayacaktır. Sadece
elektronik devrenin iyi görünüşlü, düzgün bir şemasını elde etmiş oluyor-
sunuz. Elle çizilmiş bir şemadan çok daha iyi.
Oysa PCB editörü kullanarak üretmiş olduğunuz baskı devre şeması bü-
yük bir ihtimalle devrenin baskı devresinin çıkarılması sürecinde kullanıla
cak. İşte PCB editörde çizmiş olduğunuz çizgiler sonradan elde edeceğiniz
baskı devredeki bakırlı yollar haline gelecek. Bir ayrım yapmış gibi olma-
yayım ama, PCB editördeki çizimler çok daha önemliymiş gibi geliyor bi-
ze.
Birazdan çizgilerle ilgili çalışmalara başlayacağız. Ancak daha kolay an-
laşabilmemiz için önce lütfen Config menüsünü kullanarak çizgi kalınlık
larını Şekil 2-20'deki gibi tanımlayın. Böylece benim bilgisayarımdaki de-
ğerlerle sizinkiler aynı olacak ve uygulamaları izlemeniz kolaylaşacak. Bu
işlemi nasıl yapacağınızı tekrar hatırlatayım: Config menüsünden Track
and Pad Sizes seçeneğini çalıştırın. Daha sonra ekrana gelen pencerede
Track width başlığının altında bulunan ilk dört satırdaki değerleri Şekil 2-
20' deki gibi tanımlayın. Böylece örneğin 1 kod numaralı çizgi kalınlığı 0.69
mm, 3 kod numaralı çizgi kalınlığı 1.01 mm olsun. 5 ve daha yukarı kod
numaralı çizgileri dilediğiniz gibi tanımlayabilirsiniz, biz örneklerde onları
kullanmayacağız.
1. Çizgilerin (track) yapısı
Daha önce de bahsedilmişti, çizgiler bir doğru parçasından meydana

gelebileceği
gibi çeşitli açılarla birleşen birden fazla doğru parçasından da
meydana gelebilir.
Çizgi birden fazla doğru parçasından meydana geliyorsa bu doğru par-
çalarınınher birisi çizgi parçası (track segment) adını alır.
Çizgilerin başlangıç ve bitiş noktalarıyla çizgi parçalarının birleşme (kı
rılma da denebilir) noktalan da nod olarak adlandırılır. Bu konuda Şekil 2-
1 l'e bakabilirsiniz. Ayrıca aynı sayfada TRACK kavramI başlığı altında bu
konuda ayrıntılı açıklamalar yer almaktadır.
228
2. Track mode option menüsü

Option menüsünün diğer menülere göre farklı olduğunu çünkü prog-
ramın farklı modlannda option menüsünün içeriğinin değiştiğini belirtmiş
tik.
Kısaca
tekrarlamak gerekirse program track modundayken option me-
nü penceresinde çizgilerle ilgili tanımlamalar ve işlemler yapabileceğiniz
komutlar yer alır. Buna karşılık program pad modundayken option menü-
sü çalıştırılırsa bu kez de padlarla ilgili tanım ve işlemler yapabileceğiniz
komutları içeren bir menü penceresi görüntülenir. Track nodundaki Opti-
on menüsü ikinci ünitede geniş olarak anlatılmıştı. (Bu konuda Şekil 2-
12'ye bakınız ve aynı sayfalardaki Track modunda Options menüsüyle il-
gili açıklamaları okuyunuz).
B. TRACK MODE İLE İLGİLİ ALIŞTIRMALAR
1. Track yerleştirme
Şimdi PCB editor tasarım alanına bir track (çizgi) eklenecektir. Önce BM
programını çalıştırın.
Ana menüden PCB editor seçeneğini çalıştırın. Kür-
sörü ekranın ortasında
bulunan kare biçimindeki tasarım alanının ortala-
rında bir yere götürün ve klavyedeki 3 tuşuna basın. Böylece 3 numaralı
zoom (yaklaştırma) seviyesine geçmiş bulunuyorsunuz. Şimdi ilk çizgiyi çi-
zeceğimiz uygulamaya başlıyoruz.
O UYGULAMA 1. Tasarım alanına çizgi çizilmesi (1)

Tasarım alanına çizgi çizilmesinde şu işlem basamakları izlenmelidir:
1. Add/Track komutlarını çalıştırın.
2. Mesaj satırında "Position cursor and press [Return]" mesajı görüntüle-

necektir. Kürsörü, çizeceğiniz çizginin başlangıç noktasına götürün ve EN-
TER tuşuna basın (veya sol maus tuşunu tıklayın).
3. Sağa ok tuşuna basarak (veya mausu sürükleyerek kürsörü sağa doğ
ru hareket ettirin).
4. Yeterli uzunluğa geldiğinizde ENTER tuşuna basarak çizgi sonunu
belirleyin (Sol maus tuşuna da basabilirsiniz).
5. Çizgi hala seçili durumdadır. İşlemi sonlandırmak için ESC tuşuna ba-
sın (Veya sağ maus tuşunu tıklayın). İşlem tamamlanmıştır.
229
Bu işlemler sonucunda Şekil 3-l'deki gibi bir çizgi elde edilmiş olmalı
dır. Doğal olarak sizin çizinıinizde A ve B harfleri yoktur. Ben başlangıç ve
bitiş noktalarını açıklayabilmek için bu harfleri yazdım. A noktası çizgini-
zin başlangıç noktası, B noktası ise bitiş noktasıdır.
A•
Şekil 3-i: Çizgi çizilmesi
Bir çizgi (track) çizdikten ve işlemi tamamladıktan sonra program çizgi

ekleme (Add/Track) modunda kalmaya devam eder. Yani ikinci bir çizgi-
ye başlamak için yeniden Add/Track komutlarını çalıştırmanıza gerek yok-
tur. Doğrudan doğruya çizeceğiniz çizginin başlangıç noktasına gidip EN-
TER tuşuna basarak çizime başlayabilirsiniz. Çizgi çizdikten sonra başka
bir moda geçerseniz (örneğin Add/Pad komutlarını kullanarak pad çizme
moduna geçerseniz) bu kez de diğer bir moda geçene kadar yeni modda
kalırsınız.
O UYGULAMA 2. Tasarım alanına çizgi çizilmesi (2)

Bu uygulamada ise birden fazla çizgi parçasından oluşan bir çizgi çize-
ceğiz Bu çizgide kırılma noktaları olacak. Kırılma noktaları ENTER tuşuna
basmakla (veya sol maus tuşunu tıklamakla) oluşacak. Bu işlerni yaparken
Şekil 2-3'den yararlanın.
C D
Şekil 3-2: Çizgi çizilmesi
İşlem basamakları:
230
2. Kürsörü çizginin başlangıç noktasına konumlandırıp ENTER tuşuna

basın (veya sol maus tuşunu tıklayın).
3. Sağa ok tuşuna basarak (veya mausu sürükleyerek) kürsörü sağa
doğru bir miktar hareket ettirin.
4. ENTER tuşuna basın (veya rnl maus tuşunu tıklayın). Böylece I3 nok-
tasını tesbit etmiş oldunuz.
5. Aşağı
ok tuşuna basarak (veya mausu sürükleyerek) kürsörü aşağı
doğruyürütün. Bir miktar ilerledikten sonra ENTER tuşuna basın (veya sol
maus tuşunu tıklayın). Böylece C noktasını da tesbit etmiş bulunuyorsu-
nuz.
6. Sağa ok tuşuna basarak (veya mausu sağa doğru sürükleyerek) kür-
sörü bir miktar sağa doğru yürütün. ENTER tuşuna basın (veya sol maus
tuşunu tıklayın). Böylece D noktası da tesbit edilmiş oldu.
7. Çizgi hala seçili durumdadır. Yani işlem henüz tamamlanmamıştır.

ESC tuşuna basarak (veya sağ maus tuşunu tıklayarak) çizgiyi seçili olmak-
tan çıkarın. Böylece işlem tamamlanmıştır.
Bu işlem sonucunda ortaya çıkan çizgi üç çizgi parçasından (track seg-

ment) oluşmaktadır. Bu çizgide A başlangıç nodu (Home node), D ise bi-
tiş nodudur (End node).
NOr~ Dikkat edilirse ilk iki uygulamada çizim sırasında kürsörün hare-
ketinin yönetilmesinde hem klavye hem de maus kullananlar için ayn ay-
rı açıklamalar yapıldı. Örneğin "Sağa ok tuşuna basın veya mausu sağa
doğru sürükleyin" denildi. Bundan sonraki uygulamalarda ise lafı uzatımı
nıak için bu gibi durumlarda sadece kürsörün hareketi anlatılacak. Örne-
ğin "Kürsörü sağa doğru hareket ettirin" denilecek. Bunun nasıl yapılaca
ğını ilk iki uygulamadan öğrenmiş olduğunuz varsayılacak.
O UYGUIAMA 3. Çizgi Çizilmesi (3)

Bu uygulamada çeşitli geometrik şekiller çizilerek çizgi çizme becerisi
pekiştirilecektir.
2. Şekil 3-3'deki çizimleri gerçekleştirin.
231
Şekil 3-3: Çeşitli çizimler
Şimdiye
kadar yapılan uygulamalarda hep aynı kalınlıkta çizgi kullanıl
clı.
Oysa biliyorsunuz çeşitli kalınlıklarda çizgi çizmemiz de mümkün. Bu-
nun dışında mevcut çizgilerin kalınlıklarını da değiştirebiliyoruz. Şimdi de
bu konuda uygulamalar yapacağız.
2. Track (çizgi) kalınlığının ayarfan.ması

Çizgi kalınlıkları
Config menüsünden tanımlanır. Sekiz farklı kalınlık ta-
nımlanarak 1-8 arası rakamlarla kodlanır. Daha önce Config menüsünde
çizgi kalınlıklarının (Track widths) tanımlanmasını anlatırken 1-4 kod mı
maralı çizgilerin kalınlıklarını şöyle tanımlamıştık:
Kod numarası Çizgi kalınlığı (mm)

1 0.69
2 0.90
3 1.01
4 1.53
Şimdi bu kod numaralarını kullanarak çizgi kalınlıklarını değiştireceğiz.
232
PROGRAM MODLARI VE AUŞTIRMALAR
O UYGULAMA 4. Çizgi kalınlığının ayarlanması

Bu uygulamada kullanılmak üzere dört tane paralel çizgi çizelim (Şekil
3-4).
Şekil 3-4: Paralel çizgiler
Şimdi de bu çizgilerin kalınlıklarını değiştireceğiz. İşlem basamakları

şöyle:
1. Edit/Track komutlarını çalıştırın.

2. Kürsörü en üstteki çizginin üzerine taşıyıp ENTER tuşuna basın. En
üstteki çizgi seçili hale gelecektir.
3. Option/All width komutlarını çalıştırın ("W" tuşuna basarak Opti-
on/All width komutlarını kısa yoldan çalıştırabilirsiniz).
4. Mesaj satırında
"Enter width number for the whole track:"
mesajınıgörünce 1 sayısını girin. Bu çizginin kalınlığı 0.69 mm olacaktır.

Çünkü 1 kod numaralı çizgi daha önceden 0.69 mm olarak tanımlanmıştı.
S. Kürsörü 2. çizginin üzerine taşıyıp ENTER tuşuna basın. Böylece 2.
çizgi seçili duruma gelecektir.
6. 3 ve 4 numaralı maddelerdeki işlemleri tekrarlayarak çizginin kodu-
mı 2 olarak tanımlayın. Bu çizginin kalınlığı da 0.90 mm olacaktır.
7. 3. ve 4. çizgilerin kalınlıklarını da 3 ve 4 kod numaralarıyla tanımla
yın. Çizgi kalınlıklarının değiştiğini göreceksiniz (Şekil 3-5).
Not: Herhangi bir çizgi seçili durumdayken ekranın sol alt tarafında o
çizgiyle ilgili bilgiler yer alır. Örneğin çizginin hangi katta olduğu, çizgi ka-
lınlığı, aktif nod vb. belirtilir.
233
Şekl 3-5: Farklı kalınlıklarda paralel çizgiler
Örneğin son çalışmanız olan Şekil 3-S'deki paralel çizgilerden üstten

ikinci çizgiyi seçili hale getirirseniz (Bunun için Edit/Track komutlarını kul-
lanabilirsiniz) ekranın sağ alt bölgesinde
Layer=l Width 2 (0.90)
yazılarını
göreceksiniz. Layer=l; çizginin birinci kata ait olduğunu gösterir.
Width 2 (0.90) mesajındaki 2; seçili çizginin kalınlık kodunu, 0.90 ise bu
koda karşılık gelen kalınlığı yani seçili çizginin kalınlığını gösterir.
ÇOK ÖNEMLİ NOT.· Çizgi kalınlıklarının değiştirilmesinde az önceki

uygulamalardaki yöntem izlenir. Ancak burada değinmemiz gereken bir
konu daha var. Tasarım alanındaki çizgilerin kodlarına karşılık gelen kalın
lıklar Config menüsünden değiştirilirse o kod numarasına sahip çizgilerin
kalınlığı da değişir.
Örneğin tasarım alanında üç tane çizgi bulunsun. Bu üç çizgiden ilk iki-

si 1 kod numaralı kalınlığa, üçüncüsü ise 2 kod numaralı kalınlığa sahip
olsun. Benim yaptığım tanımlamalara göre 1 kod numaralı çizgi kalınlığı
0.69 mm. 2 kod numaralı kalınlık ise 0.90 mm idi. Bu durumda Config me-
nüsünü çalıştırıp Track and Pad sizes seçeneğinden 1 kod numarasının
karşısındaki sayısı 2.70 yaparsak, tasarım alanındaki ilk iki çizginin kalın
lıkları 2.70 mm. olacaktır. Çünkü 1 kod numarasının gösterdiği kalınlık
2.70 mm olarak değiştirilmiştir.
234
3. Track paı·çasının kalınlığının değiştirilmesi

Şimdi de çizgi parçasının (track segment) kalınlığının değiştirilmesini
göreceğiz.
O UYGULAMA 5. Çizgi parçasının (track segment) kalınlı

ğının değiştirilmesi
Bir çizgi bir doğru parçasından oluşabileceği gibi değişik açılarla kınlan
birden fazla doğru parçasından da oluşabilir. Bu takdirde doğru parçaları
nın her birisi çizgi parçası (track segment) olarak adlandırılır.
Bazı durumlarda bir çizgiyi meydana getiren parçalardan birisinin diğer

lerine göre daha ince veya daha kalın olması istenebilir. Bu durumda çiz-
gi kalınlığının değiştirilmesi işlemi yapılır.
1. Add/Track komutlarını çalıştırınız. U biçiminde bir çizgi çizin (Şekil
3-6).
Şekil 3-6
2. Edit/Track seçeneklerini çalıştırın. Çizgiyi seçili hale getirin. "W" tu-

şuna basıp çizginin kalınlık kodunu 4 olarak girin. Çizginin tümü 4 kod
numaralı kalınlık olan 1.53 mm kalınlığında olacaktır.
3. U harfinin tabanındaki çizgiyi seçili hale getirin. Option/Segment

width komutlarını çalıştırın. Çizgi kodu olarak 1 sayısını giriniz. U harfinin
tabanını oluştum çizgi 1 kod sayısının karşılığı olan 0.69 mm kalınlığına
gelecektir (Şekil 3-7).
235
Şekil 3-7
4. Track katının değiştirilmesi

Çizilen baskı
devre şeması birden fazla bakırlı yüzeyden oluşuyorsa ta-
sarım alanındaki çizgilerin hangilerinin hangi kata ait olduğunun belirlen-
mesi gerekir. Daha önce de belirtmiştik, baskı devre katlarına ait çizgilerin
birbirine karışmaması için katlar (layer) farklı renklerde tanımlanmıştı. Bu
tanımlamayı da Config menüsündeki "Layer selection" seçeneğiyle yapabi-
liyorduk.
Tasarım alanındaki bir çizginin ait olduğu katı değiştirmek için önce o
çizgi seçili hale getirilir. Daha sonra Option/All layer seçenekleri çalıştırı
lır. Bu durumda ekrana
"Enter layer far the whole track"

mesajı göıiintülenir.Bu durumda 1-8 arasında bir sayı girilirse track (çizgi)
o kata ait hale gelmiş olur. Çizgi, kod numarasını girdiğimiz kata ait hale
gelince o kata ait rengi de alır.
O UYGULAMA 6. Track katının değiştirilmesi
1. PCB editör tasarım alanına yatay olarak birbirine paralel 4 çizgi çizin.
2. Edit/Track komutlarını çalıştırın. En üstteki (birinci) çizgiyi seçili ha-
le getirin.
3. Option/All layer komutlarını çalıştırın. "Enter layer far the whole
track" mesajının yanına 1 sayısını girin. Çizginin renginin değişip değişme-
236
diğini gözleyin.
4. 2. ve 3. maddedeki işlemleri sırayla diğer çizgiler için de gerçekleşti
rin. "Enter layer for the whole track" mesajından sonra çizgiler için sırayla
2, 3 ve 4 rakamlarını girin. Çizgilerin renklerinin değişip değişmediğini
gözleyin.
NOT: Bu uygulamadan önce Config menüsündeki "Layer selection" se·-

çeneği çalıştırılıp Copper layer 1, Copper layer 2, Copper layer 3 ve Cop- ·
per layer 4 katlan farklı renklerde tanımlanmalıdır.
5. T:rack çizim açısının ayarlanması

Tools menüsünden Track çizim açıları ayarlanabilir. Çizim açılan "90°",
"45°, 90°" ve "Assist off' seçeneklerinden birisiyle tanımlanabilir.
Tools/Angle assist seçeneğinden "90°" seçeneği seçilirse bundan böyle
çizeceğiniz çizgilerde çizgi parçalan arasındaki köşe açılan 90° olur.
"45°, 90° only" seçeneği seçilirse köşe açıları 45° veya 90° olur. Bunu
ok tuşlarıyla kürsörü yürüterek belirleyebilirsiniz.
"Assist off" seçeneği seçildiğinde ise köşe açılarını serbest olarakbelir-

leyebilirsiniz.
6. Bir çizginin (track) tekrarlanması

Diğer programlarda kopyalama olarak bilinen işlem BM programında
"tekrarlama" (repeat) olarak belirtilmiştir. Şimdi yapacağımız uygulamada
bir çizginin tasarım alanında başka bir yere kopyalanması işlemi yapılacak
tır.
O UYGULAMA 7. Bir çizginin tekrarlanması (Kopyalama)
İşlem basamaklaı·ı:
1. Tasarım alanına bir çizgi çizin.
2. Çizgiyi seçili hale getirin.
3. Option/Repeat komutlarını çalıştırın.
4. Mesaj satırında "Position cursor and press return" mesajını görünce

kürsörü çizgiyi kopyalayacağmız yere götürüp ENTER tuşuna basın (veya
237
sol maus tuşunu tıklayın). Çizginin kopyalandığını göreceksiniz.

5. Yeni çizgi hala seçili durumdadır. İşlemi sonlandırmak için ESC tuşu
na basın. İşlem tamamdır.
7. Bir çizginin (track) silinmesi

Bu da çok sık yapılan işlemlerden birisidir.
O UYGULAMA 8. Bir çizginin silinmesi
İşlem basamak.lan:
1. Tasarım alanındaki bir çizgiyi seçili hale getirin. Bunun için
Edit/Track komutlarını çalıştırıp kürsörü silinecek olan çizginin üzerine gö-
türüp ENTER tuşuna basılmalıdır.
2. Çizgi seçili hale gelince Option/Kill komutlarını çalıştırın.
3. Mesaj satırında " Please confirm. (Y)es or (N)o" mesajını göreceksi-

niz. "Y" tuşuna basınız. Çizgi silinecektir.
Not: Çizgi seçili durumdayken "K" tuşuna basıldığında da aynı mesaj

görüntülenir. Böylece Option/Kill komutlarını çalıştırmaksızın, kısayoldan
bir çizgiyi silebilirsiniz.
8. Bir çizginin (track) kaydırılması

Diğer programlarda taşıma (move) olarak adlandırılmış olan işlem BM
programında shift (kaydırma) olarak adlandırılmıştır. Bir çizginin yerini de-
ğiştirmek istediğimizde bu işlemi yaparız.
O UYGULAMA 9, Bir çizginin kaydırılması
1. Edit/Track komutlarını kullanarak tasarım alanındaki bir çizgiyi seçi-
li hale getirin.
2. Option/Shift komutlarını çalıştırın.
3. Mesaj satırında, kürsörü çizgiyi kaydırmak istediğiniz yere götürüp
238
ENTER tuşuna basmanızı isteyen bir yazı görüntülenecektir. Kürsörü, çiz-

giyi taşımak istediğiniz yere götürüp ENTER tuşuna basın. Çizgi yeni yeri-
ne gidecektir.
4. Çizgi hala seçili durumdadır. ESC tuşuna basarak çizgiyi seçili olmak-
tan çıkarın.
C. DOSYA KAYDETME
Tasarım alanına çizilen şemanın daha soma tekrar yüklenip kullanılma

sı gerekebilir. Bunun için tasarım alanındaki çalışmanın kaydedilmesi ge-
rekir.
Bilgisayarlar bilgileri dosya biçiminde saklarlar. Dosyaların saklanması
işlemi "kaydetme" kelimesiyle ifade edilir. Bir çalışma ilk defa kaydedili-
yorsa bir dosya ismi verilmesi gerekir. Dosya ismi verilmesinde DOS işle
tim sisteminin kural ve sınırlamaları geçerlidir.
İsim verilip saklanan bir dosya başka bir zamanda tekrar yüklenip, ge-
rekiyorsa değişiklikler
(ekleme, çıkarma vb.) yapılabilir. Değişikliklerin ka-
lıcı olması için dosyanın tekrar kaydedilmesi gerekir. Ancak bu kez yeni
bir isim vermek gerekmez, dosya aynı isimle kaydedilebilir. Bununla bir-
likte değişikliklerden sonra dosyayı başka bir isimle kaydetmek de müm-
kündür. O takdirde farklı iki dosyamız bulunacaktır.
Şimdi yapacağımız uygulamada tasarım alanındaki bir çalışmanın dosya
biçiminde saklanması yani kaydedilmesi işlemi yapılacaktır.
O UYGULAMA 10. Dosya Kaydetme
1. Tasarım alanına çeşitli çizgiler çizin.
2. File/Save komutlarını çalıştırın.
3. Mesaj satırında "Enter file name: Noname. PCB" mesajını göreceksi-

niz. Bir dosya adı girmeniz isteniyor.
239
4. Sağa ok tuşuna basarak kürsörü Noname.PCB yazısının en sağına gö-

türün. Geriye boşluk (Back space) tuşuna basarak Noname. PCB yazısını
silin.
5. DENEME yazıp ENTER tuşuna basın. Yaptığınız çalışmayı DENE-
ME.PCB adlı bir dosya şeklinde kaydetmiş bulunuyorsunuz. Sadece adı siz
verdiniz, uzantı ise otomatik olarak verilmiş bulunuyor. Eğer şema editö-
ründe çalışıyor olsaydınız otomatik olarak SCH uzantısı verilecekti.
NOT: Dosyanızın kaydedileceği süıücü ve dizin Config menüsündeki

Directory setup seçeneği aracılığıyla tanımlanır. Bu konuda, Config menü-
sü anlatılırken ayrıntılı bilgi verilmişti.
D. PADMODU
1. Pad'lann yapısı
Daha önce de (Option menüsü anlatılırken) değinilmişti, pad'lar baskı
devre şemalarında eleman ayaklarının baskı devreye bağlandığı delikleri
çevreleyen bakır bölgelerdir. Devre şemalarında da sembollerin ayakları
pad biçiminde belirtilir. Her iki tip devre çiziminde de sembol veya kılıf
ayaklarının bulunmadığı yerlere de pad konulabilir. Örneğin bir devrenin
giriş ve çıkış pinleri için pad'lara ihtiyaç vardır. Keza, atlama iletkenleri
Oumper) için de pad'lar gereklidir.
BM program değişik şekillerde pad'lar sunmuştur, bunlardan dilediğini
zi kullanabilirsiniz. Bir çizimde farklı şekillerde pad'lar yer alabilir. BM
programının sunduğu pad şekilleri Şekil 2-13'de görülmektedir.
Pad'lar da tıpkı çizgiler gibi çeşitli boyutlarda olabilir. Pad'ların büyük-

lükleri Config menüsünde bulunan "Track and pad sizes" seçeneğindeki
"Pad widths" başlığı altındaki rakamları değiştirmekle ayarlanır. Bu konu-
da Şekil 2-20'ye bakınız ve Config menüsünün anlatıldığı bölümde "Track
and pad sizes" başlığı altındaki yazıyı okuyunuz.
2. Pad mode option menüsü

Tasarım alanında herhangi bir pad seçili durumdaysa program pad mo-
dunda demektir. Program pad modundayken Option menüsü çalıştırılırsa
Option menü penceresinde pad'larla ilgili işlemleri gerçekleştirebileceği-
240
miz komutlar yer alır.
Option menüsü anlatılırken pad modunda option menüsü seçenekleri

ayrıntılı biçimde anlatılmıştı. Bu bölümde ise uygulamalara yer verilecek-
tir.
E. PAD MODE İLE İLGİLİ ALIŞTIRMALAR
1. Pad yerleştirme
Tasarım alanına pad yerleştirme (pad ekleme) işlemi Add/Pad komutla-
rını çalıştırmak suretiyle yapılır.
O UYGULAMA 11. Tasarım alanına pad yeırleştirme
1. BM programında PCB editörü çalıştırın.
2. Add/Pad komutlarını çalıştırın.

3. Kürsörü pad yerleştirmek istediğiniz yere götürüp ENTER tuşuna ba-
sın. Bir pad oluşacaktır.
4. ESC tuşuna basarak pad'ı seçili olmaktan çıkarıp işlemi sonlandırın.

5. Kürsörü başka bir yere götürüp ENTER tuşuna basın. Yeni bir pad
daha oluşacaktır. ESC tuşuna basıp bu işlemi de sonlandırın.
6. Üç pad daha oluştuıun. Pad'lann biçimlerinin aynı olduğunu gözle-
yeceksiniz.
2. Pad şeklini değiştirme

BM programı çeşitli şekillerde pad'lar sunmaktadır. Bir pad'ı seçili hale
getirdikten sonra Option/Shape komutlarını kullanarak şeklini değiştirebi
liriz.
O UYGULAMA 12. Pad şeklini değiştirme
1. Bir önceki uygulamada (11. uygulama) çizdiğiniz pad'lardan birisini
241
seçili hale getirin. Bunun için Edit/Pad komutlarını çalıştırın ve kürsörü se-
çeceğiniz pad'ın üzerine götürüp ENTER tuşuna basın.
2. Option/Shape komutlarını çalıştırın.
3. Ekrana çeşitli pad şekillerini gösteren bir pencere gelecektir. Işıklı

bandı bu pad şekillerinden birinin üzerine götürüp ENTER tuşuna basın.
4. Pad'ın şeklisizin seçtiğiniz biçimde değişecektir. ESC tuşuna basarak

pad'ı seçili olmaktan çıkarın ve işlemi sonlandırın.
3. Pad ölçüsünü değiştirme

Pad'larda iki tip ölçü sözkomısudur: Dış çap ve iç çap. Bu ölçüler Con-
fig menüsünde "Pad widths" başlığı altındaki rakamlar aracılığyla tanımla
nırlar. Burada 16 satır vardır, her satırdaki ölçüler bir kod numarasıyla ta-
nımlanır.
Hatırlayacaksınız,Config menüsünde biz gerekli tanımlamaları yapmış

tık. Buna göre örneğin 1 kod numaralı satırda dış çap ölçüsü 0.90 mm, iç
çap ölçüsü ise 0.58 mm olarak tanımlanmıştı. Buna göre 1 kod numaralı
pad'ın dış çapı 0.90 mm, iç çapı ise 0.58 mm olacaktır.
Tasarım alanındaki bir pad'ı seçili hale getirdiğinizde ekranın sağ alt ta-
rafında o pad'a ilişkin ölçü bilgilerini de görebilirsiniz. Ölçü bilgileri
"Width" kelimesinin sağında yer alır.
width=l (0.90) Hole (0.58)
Bu yazıdaki 1; pad'ın kod numarasını, parantez içindeki 0.90 pad'ın dış

çapını, Hole kelimesinin sağındaki 0.58 ise pad'ın iç çapını gösterir.
Şimdi ricamız, Config menüsünde "Tracka and pad sizes" seçe-
sizden
neğini çalıştırın
ve "Pad widths" başlığı altındaki rakamları Şekil 2-20'de
gördüğünüz gibi tanımlayın. İlk dört kodu tanımlamanız yeterli.
Bu tanımlamadan sonra 1-4 arasındaki kod numaralı pad'ların iç ve dış
çapları şu şekilde olacaktır:
Kod no Outside (Dış çap) inside (İç ça~)

1 0.90 mm 0.58 mm
2 1.96 mm 1.01 mm
3 2.70 mm 1.32 mm
4 3.55 mm 1.53 mm
242
Şimdi pad ölçüsünü değiştirme uygulamasına geçebiliriz.
O UYGULAMA 13. Pad ölçüsünü değiştirme.
1. Tasarım alanına bir pad çizin.
2. Edit/Pad komutuyla pad'ı seçili hale getirin.
3. Option/width komutlarını çalıştırın.
4. Mesaj satırında 1-16 arasında bir sayı girmeniz istenecektir. 3 sayısını

girin. Pad'ın büyüklüğü değişecektir. ESC tuşuna basarak pad'ı seçili ol-
maktan çıkarın.
5. Pad'ı
bir kez daha seçili hale getirin. Option/width komutlarını çalış
tırın. 4 rakamını girin. Pad'ın ölçüleri yine değişecektir. ESC tuşuna basa-
rak pad'ı seçili olmaktan çıkarın.
4. Pad mat:rix oluşturma

Yatay ve dikey biçimde sıralardan oluşmuş pad grubu pad matrix ola-
rak adlandırılır. Böyle bir pad matrix oluşturmak için önce bir başlangıç
pad'ı oluşturulur. Daha sonra bu pad başlangıç noktası alınarak pad mat-
rix oluşturulur.
O UYGULAMA 14. Pad matrix oluşturma
1. Add/Pad komutlarını çalıştırarak bir pad oluşturun.
2. Pad seçili durumdayken Option/Matrix komutlarını çalıştırın.
3. Mesaj satırındaki sorulara karşılık sırasıyla şu cevaplan girin:
"Please enter X pitch:" 10 <ENTER>

"Please enter X total:" 15 <ENTER>
"Please enter Y pitch:" 10 <ENTER>
"Please enter Y total:" 5 <ENTER>
Bu işlemler sonunda tasarım alanında
pad matrix (pad'lar grnbu) oluşa
caktır. İlk çizmiş olduğunuz pad, pad matrix'in sol alt köşesindeki pad'dır.
243
5. Pad'ların ters yön görüntüsünün alınması

BM programında bir eleman veya bloğun yatay doğrultuda tersyüz edil-
mesi "mirror" kelimesiyle ifade edilmiştir.
Şimdi yapacağımız uygulamada bir pad'ın görüntüsü yatay doğrultuda
tersyüz edilecektir.
O UYGULAMA 15. Pad'ların ters yön görüntüsünün

alınması
1. Add/Pad komutlarını kullanarak tasarım alanına bir pad çizin.
2. Tersyüz edilme işleminin görülebilmei için pad'm şeklinin daire veya
kare biçiminde (yani yatay olarak simetrik) olmaması gerekir. Pad daire ve-
ya kare (yani yatay olarak simetrik) olursa yatay doğrultuda yapılan ters-
yüz etme işleminin anlamı olmaz.
3. Edit/Pad komutlarıyla pad'ı seçili hale getirin.
4. Option/Shape komutlarını kullanarak pad'ın şeklini sol tarafı düz, sağ
tarafı oval olacak biçimde değiştirin.
5. Pad seçili durumdayken Option/Mirror komutlarını çalıştırın. Pad ya-

tay doğrultuda tersyüz olacaktır. Sağ tarafı düz, sol tarafı oval duruma ge-
lecektir.
E. TEXT MODU (YAZI MODU)
Gerek baskı devre şemalarında gerekse sembol devresi şemalarında kı

sa da olsa yazılar da yer alır. Örneğin baskı devreyi çizen kişinin adı, ge-
rilim pinlerinin yanında kutup işaretleri ( + ve -), sembol şemalarında mal-
zemelerin değerleri hep yazılarla belirtilir. Yazılar Text modunda yazılır.
Text; yazı, metin anlamına gelir.
Yazı işlemleri
her üç editörde de aynı şekildedir. Bu bakımdan PCB edi-
tördeki yazı modu için anlatılanların tümü diğer editörler için de geçerli-
dir.
Tasarım alanındaki herhangi bir yazı seçili durumdayken Option menü-
sü çalıştırıldığında açılan menü penceresinde yazının editasyonu (çeşitli
244
değişiklikler yapılması) ile ilgili komutlar yer alır.
Bu bölümde yazıyla ilgili uygulamalar yer alacaktır.
O UYGULAMA 16. Tasarını alanına yazı. ekleme
1. Add/Text komutlarını çalıştırın.
2. Mesaj satırında "Position cursor and press [return]" mesajını görünce,

kürsörü tasarım alanında yazıyı yazacağınız yere götürüp ENTER tuşuna
basın.
3. Ekranın sol alt köşesinde "Editing text:" yazısı göıiilecek ve kürsör de

orada bekleyecektir. Buraya "9 Volt" yazıp ENTER tuşuna basın.
4. Tasarım alanında oluşan yazı hala seçili durumdadır. ESC tuşuna ba-
sarak yazıyı seçili olmaktan çıkarın ve işlemi sonlandırın.
Ekranın sağ alt bölgesindeki bilgi satırında yazıya ilişkin bilgiler yer alır.
Daha önce Text modunda Option menüsü anlatılırken de değindiğimiz gi-
bi yazı karakterlerinin yükseklikleri ve kalınlıkları kodlarla belirtilmiştir.
Yazı yükseklikleri 1-8 arasındaki rakamlarla, yazı kalınlıkları ise 1-4 arasın
daki rakamlarla kodlanmıştır.
Yazı seçili durumdayken, bilgi satırında Width kelimesinin yanındaki sa-
yılar kalınlık kodunu ve mm. olarak yüksekliği verir. Örneğin Width=2
(0.26) biçimindeki bilgide 2 sayısı yazının kalınlık kodunu, parantez için-
deki 0.26 sayısı ise bu koda karşılık gelen kalınlık miktarını verir.
Bilgi satırında Size kelimesinin sağındaki sayılar da yazının yükseklik
kodunu ve mm. olarak yüksekliğini verir. Örneğin Size=3 (1.90) biçimin-
deki bilgide 3 sayısı yazının yükseklik kodunu, parantez içindeki 1.90 ise
bu koda karşılık gelen yüksekliği verir.
O UYGULAMA 17. Yazının kopyalanması

Bu uygulamada tasarım alanındaki bir yazı başka bir bölgeye kopyala-
nacaktır. BM programının kopyalama işlemini Repeat (tekrarlama) olarak
adlandırdığını biliyoruz.
245
1. Add/Text komutlarını çalıştırın. Tasarım alanına "DC POWER
SUPPLY" yazın.
2. Edit/Text komutlarıyla yazıyı
seçili hale getirin. Edit/Text komutları
nı çalıştırdığınızda,
mesaj satırında hangi yazıyı seçili hale getirecekseniz
kürsörü o yazının üzerine götürüp ENTER tuşuna basmanız istenir. Bu iş
lemi yaptığınızda yazı seçili hale gelir.
3. Option/Repeat komutlarını çalıştırın. Kürsörü yazıyı kopyalamak is-
tediğiniz yere götürüp ENTER tuşuna basmanız istenecektir. Kürsörü yazı
yı kopyalamak istediğiniz yere götürüp ENTER tuşuna basın. Yazı kopya-
lanacaktır.
4. Yeni yazı seçili durumdadır. ESC tuşuna basarak (veya sol maus tu-
şunu tıklayarak) işlemi sonlandırın.
O UYGUIAMA 18. Yazının içeriğinin değiştirilmesi

Yazdığınız yazının içeriğinin değiştirilmesi (yani kelimelerin veya sayı
ların değiştirilmesi) işlemi için yazının önce seçili hale getirilip satır editö-
rüne aktarılması gerekir. Bu işlem için Option menüsündeki Text Content
komutu kullanılır.
1. Add/Text komutlarını kullanarak "BC237" yazın.
2. Yazıyı
seçili hale getirdikten sonra Option/Text Content komutlarını
çalıştırın.
Seçili olan yazı (yani BC237) ekranın sol alt köşesindeki satır edi-
töründe görüntülenecektir. Klavyeyi kullanarak yazıyı BC238 olarak değiş
tirip ENTER tuşuna basın. Tasarım alanındaki BC237 yazısının BC238 ola-
rak değiştiğini göreceksiniz.
3. ESC tuşuna basarak işlemi sonlandırın.
O UYGULAMA 19. Yazı yüksekliğinin değiştirilmesi
1. Edit/Text komutlarını kullanarak tasarım alanına yazmış olduğunuz
yazılardan birisini seçili hale getirin. (Yazı yoksa Add/Text komutlarıyla ya-
246
zm).
2. Option/Size komutlarını çalıştırın. "Please enter text size number, (1-
8):" mesajını görünce 4 sayısını girin. Yazının yüksekliği değişecektir.
4. Yazıyı
tekrar seçili hale getirin. Option/Size komutlarını tekrar çalış
tırın. Bu kez yazı yüksekliği için 7 sayısını girin. Yazı yüksekliğinin yine
değiştiğini gözleyin.
9 IJolt
9 Uolt
9 Uolt
DC POWER SUPPLY
Şekil 3-8: Yazı yüksekliğinin değiştirilmesi çalışmaları
O UYGULAMA 20. Yazı kalınlığının değiştirilmesi
İşlem basamaldarı:
1. Edit/Text komutlarını kullanarak tasarım alanına yazmış olduğunuz
yazılardan birini seçili hale getirin (Yazı yoksa Add/Text komutlarını kul-
lanarak yazın).
247
2. Option/Width komutlarını çalıştırın. "Please enter the width number

Cl-4)" mesajını görünce 2 sayısını girin. Yazının kalınlığında değişiklik olup
olmadığını gözleyin. ESC tuşuna basarak işlemi sonlandırın.
3. Yazıyı tekrar seçili hale getirin. Option/Width komutlarını çalıştırın.

Bu kez yazı kalınlığı için 4 sayısını girin. Yazının kalınlığı tekrar değişecek
tir. ESC tuşuna basarak işlemi sonlandırın.
9 lJolt
9 Uolt
9 Uolt
DC POWER SUPPLY
Şekil 3-9: Yazı kalınlığının değiştirilmesi çalışmaları
NOT: Yazının yüksekliğini ve kalınlığını birlikte düşünmekte fayda var-

dır. Böylece yazının görünüşünde bir uyumsuzluk olmaması sağlanır.
O UYGULAMA 21. Yazının döndürülmesi

Add/Text komutlarını kullanarak yazacağınız yazı tasarım alanında ya-
tay pozisyonda yer alacaktır. (Zaten normali de bu değil mi, deftere de
böyle yazmıyor muyuz?). Ancak kimi durumlarda yazının dikey pozisyona
getirilmesi istenebilir. Bu durumlarda Option menüsündeki Anticlockwise
komutu kullanılır.
248
1. Tasarım alanındaki yazılardan birisini seçili hale getirin. (Edit/Text)
2. Option/Anticlockwise komutlarını çalıştırın. Yazı saat ibresinin tersi
yönünde 90° dönerek dikey konuma geçecektir.
O UYGUIAMA 22. Yazının ters görüntü.sünün alınması
1. Yazılardan birisini seçili hale getirin.
2. Option/Mirror komutlarını çalıştırın.
3. Yazı tersyüz olacaktır. ESC tuşuna basarak işlemi sonlandırın.
jloU e
jlolJ e
jloU e
YJ99U2 ~3W09 JO
Şekil 3-10: Tersyüz edilmiş yazılar
249
O UYGULAJVIA 23. Yaz:muı silinmesi
1. Yazılardan birini seçili hale getirin.
2. Option/Kill komutlarını çalıştırın. (Veya doğrudan doğruya K tuşuna
basın).
3. Mesaj satırında "Please confirm. Type (Y)es or (N)o" mesajını görün-

ce "Y" tuşuna basarak silme işlemini onaylayın.
4. Yazının silindiğini gözleyin.
F. SEMBOL MODU
BM programında PCB editörü kullanıyorsanız sembol modunda elekt-

ronik malzemelerin kılıflarıyla ilgili işlemler yapabilirsiniz. Buna karşılık
Schematic editörü (yani şema editörünü) kullanıyorsanız elektronik malze-
melerin sembolleriyle ilgili işlemler yapabilirsiniz. Buna k3rşılık biz kılıf şe
killerine de sembol diyeceğiz. Zaten BM programı da konuyu o şekilde ele
almış.
PCB editörde çalışıyorsanız Add/Symbol komutlarını kullanarak tasarım

alanına çeşitli elektronik malzemelerin kılıflarını ekleyebilirsiniz. Bir kılıf
şekli seçili durumdayken Option menüsünü çalıştırırsanız o kılıfla ilgili çe-
şitli işlemler yapabilirsiniz.
Schematic editörde çalışıyorsanız Add/Symbol komutlarını kullanarak

tasarım alanına çeşitli elektronik malzemelerin sembollerini ekleyebilirsi-
niz. Bir sembol seçili durumdayken Option menüsünü çalıştırırsanız o
sembolle ilgili çeşitli işlemler yapabilirsiniz.
Bu bölümde sembol moduyla ilgili uygulamalar yer alacaktır. Uygula-
malarda PCB editör kullanılmıştır.
1. Sembol yerleştirme
BM programının gerek PCB editöründe gerek Şema editöıünde (Sche-
matic editor) zengin bir sembol kütüphanesi mevcuttur. Her bir editör ken-
di kütüphanesini kullanır. PCB editörün sembol kütüphanesinde kılıf şekil-
250
leri, şema editörünün sembol kütüphaneside ise semboller yer alır.

Gerek kılıfların gerek sembollerin adları da vardır. Ancak kılıf ve sem-
bol adlan yaygın olarak bilinmez. Belki çok sık kullanılan kılıf veya sem-
bol adlarını aklında tutanlar vardır. Ancak tasarım alanına kılıf veya sem-
bol eklemek için adlarını bilmeye gerek de yoktur. Kılıf veya sembol ek-
leyeceğimiz zaman ekrana bir menü penceresi gelir, ENTER tuşuna basılır
sa kılıf veya sembol şekilleri sırayla görüntülenir.
O UYGULAMA 24, Kılıf şekillerine göz atmak

Bu uygulamada PCB editörün sembol kütüphanesi hakkında fikir sahi-
bi olacağız.
1. PCB editör ortamında Add/Symbol komutlarını çalıştırın.
2. Mesaj satırında "Position cursor and press [Return]" mesajını görünce
kürsörü tasarım alanında rasgele bir yere götürüp ENTER tuşuna basın.
3. Mesaj satırında "Symbol name:" yazısı görüntülenecektir. Sembol ad-
larını hatırlamak zordur. Bu nedenle ENTER tuşuna basarak ad listesinin
görCıntülenmesini sağlayın.
4. Ekrana gelen bir pencerede alt alta sembol adlan sıralanmıştır. En üst-
teki ad seçili durumdayken ENTER tuşuna basın. Sembol görüntülenecek-
tir. Ayrıca sağ alt bölümde sembolün adını da okuyabilirsiniz.
5. "N" tuşuna basarak bir sonraki sembolü göıüntüleyin. "N" tuşuna ba-
sarak kütüphanedeki sembolleri sıraya girebilirsiniz. ("N", Next kelimesi-
nin ilk harfidir. Next, bir sonraki demektir).
6. Herhangi bir sembol görüntüdeyken "B" tuşuna basın.
Bir önceki
sembolün görüntülendiğini gözleyeceksiniz. ("B", Back kelimesinin ilk
harfidir. Back, geri anlamına gelir. Burada "bir geriye gitmek" anlamı var-
dır.)
O UYGULAMA 25. Tasarım alanına sembol eklemek
1. Add/Symbol komutlarını çalıştırın.
2. "Position cursor and press [Return]" mesajını görünce kürsöıii tasarım

alanının sol tarafında bir bölgeye götürüp ENTER tuşuna basın.
3. "Symbol name:" mesajını görünce yine ENTER tuşuna basın.
4. Sembol listesi görüntülendi ve ilk sembol ismi seçili durumda. Yine

ENTER tuşuna basın. İlk sembol görüntülendi.
5. "N" tuşuna yeteri kadar basarak Şekil 3-ll'de en soldaki sembolün
görüntülenmesini sağlayın.
oO o
lllD.
o
o
o
o .
o
o
il
o
o o
o @
Şekil 3-11: Çeşitli kılıf şekilleri
6. Şekil 3-ll'de en soldaki kılıf şekli görüntülenince ENTER tuşuna ba-

sın. Bu kılıf şekli tasarım alanına eklenecektir. Ancak henüz seçili durum-
dadır. ESC tuşuna basarak kılıf şeklini seçili olmaktan çıkarın ve işlemi son-
landırın.
7. Hala sembol ekleme (Add/Symbol) modundasınız. Kürsörü, önceki

sembolün biraz sağına konumlandırıp ENTER tuşuna basın. Yine "Symbol
name:" mesajını göreceksiniz. 3. maddeden itibaren işlemleri tekrarlayarak
Şekil 3-ll'de görülen kılıfları tasarım alanına ekleyin.
NOT: Tasarım alanına eklediğiniz kılıfların adları şöyledir:

Soldan itibaren
DIODE0.3 (Diyot kılıfı)
DIP14 (14 bacaklı entegre kılıfı)
DIPS (8 bacaklı entegre kılıfı)
ELEC0.95 (Elektrolitik kondansatör kılıfı)
LED0.25 (LED kılıfı)
TOS (Metal transistör kılıfı)
252
Sizin kullandığınız BM versiyonunda bu kılıflardan bazılarının isimleri

farklı olabilir. Aynca bir malzemenin birden fazla kılıf şekli de vardır. Ör-
neğin transistörlerin birden fazla kılıf şekli vardır.
Tasarım alanına eklediğiniz kılıfların renkleri Config menüsündeki La-

yer selection seçeneği aracılığıyla değiştirilebilir. Kılıf renkleri "Upper silk
screen" hangi renkteyse o renkte olur. Çünkü malzemeler "Upper silk scre-
en"de yani baskı devrenin üst katında yer alırlar.
Kılıflar malzemelerin fiziki boyutlarını temsil ederler. Örneğin TOS tran-
sistör kılıfı, piyasada mevcut transistör kılıf tiplerinden TOS'e tamamen uy-
gun fiziki ölçülere sahiptir. TOS, metal transistör kılıfıdır. Baskı devre şe
masını kullanarak baskı devre üretildiğinde, transistörü baskı devreye le-
himlerken transistör bacaklarıyla kılıfın delikleri arasında bir boyut uyum-
suzluğu olmayacaktır. Aynı şey dirençler, diyotlar, kondansatörler, entegre-
ler ve diğer kılıflar için de geçerlidir.
Kılıf şekillerinde malzemelerin bacaklarının bağlanacağı pad'lar bulu-
nur. Pad'ların rengi sembol (kılıf) renginden farklıdır. PCB editörde yapı
lan çalışma normal veya aydınger kağıda aktarıldığında kılıf şekilleri değil
kılıfların pad'ları görüntülenir. Zaten baskı devrede kılıfların görünmesi ge-
reksizdir.
O UYGULAMA 26. Bir sembolün taşınması

Bir sembolü bulunduğu noktadan başka bir yere taşımak, çok gerekli,
bir o kadar da kolay bir işlemdir.
İşlem basamaldarı:
1. Edit/Symbol komutlarını çalıştırın.
2. Hangi sembolü taşımak istiyorsanız kürsörü o sembolün üzerine ta-
şıyıp ENTER tuşuna basın. hale gelecektir.
3. Kürsörü, sembolü taşımak istediğiniz yere götürün. ve-
ya mausu kullanabilirsiniz).
't. ENTER tuşuna gözleyeceksi-
niz. ESC
253
O UYGULAMA 27. Bir sembolün kopyalanması
1. Tasarım alanındaki sembollerden birisini seçili hale getirin.
3. Mesaj satırında "Position cursor and press [Retum]" mesajını görünce

kürsörü sembolü (kılıfı) kopyalayacağınız yere götürüp ENTER tuşuna ba-
sın.
4. Kılıf kopyalanmıştır. Ancak hala seçili durumdadır. ESC tuşuna basa-

rak işlemi sonlandırın.
O UYGULAMA 28. Bir sembolün döndürülmesi
Tasarım alanındaki bir kılıf şeklini (veya sembolü) döndürmek için Op-
tion/Antidockwise komutları kullanılır.
1. Tasarım alanındaki sembollerden (kılıf şekillerinden) birisini seçili
hale getirin.
2. Option/Antidockwise komutlarını çalıştırın. Sembol saat ibresinin ter-
si yönünde 90° dönecektir.
Not: Sembolü 180° döndürmek için Anticlockwise komutunun iki kez

çalıştırılması gerekir.
O UYGULAMA 29. Bir sembolün tersyüz edilmesi

Mirror komutu, seçili durumdaki bir sembolü yatay doğrultuda tersyüz
eder. Bu durumda sembolün rengi de değişir.
1. Tasarım alanındaki kılıf şekilerinden birisini seçili hale getirin.
254
3. Kılıf yatay doğrultuda tersyüz edilmiştir. Aynca rengi de değişmiştir.
O UYGULAMA 30. Bir sembolün silinmesi
1. Tasarım alanındaki sembollerden birisini seçili hale getirin.
2. Option/Kill komutlarını çalıştırın.
3. Mesaj satırında "Please confirm.Type (Y)es or (N)o." mesajını görün-

ce "Y" tuşuna basın. Sembol silinecektir.
4. "N" tuşuna basılsaydı silme işleminden vazgeçildiği anlamına gelecek
ve silme işlemi gerçekleşmeyecekti.
G. BLOKMODU
Tasarım alanındaki bir çizimi meydana getiren çeşitli elemanlar (örne-

ğin çizgiler, pad'lar, semboller, yazılar) bir blok olarak tanımlanabilir. Blok
tanımlaması yapıldıktan sonra ve blok seçili durumdayken Option menü-
sü çalıştırılırsa ekrana gelen menü penceresindeki komutlar tüm blok için
geçerli olur.
Bir grup elemanı veya bir şemanın tümünü blok olarak tanımlamanın
çeşitli
yararlan vardır. Örneğin şemanın tümünü tasarım alanının bir yerin-
den başka bir yerine taşımak için önce blok olarak tanımlamanız gerekir.
Aksi halde elemanları tek tek taşımak zorunda kalırdınız, bu da kuşkusuz
çok zahmetli bir iş olurdu.
Bir grup malzemeyi blok olarak tanımlamak için Tools menüsündeki
Block komutu çalıştırılır. Bu durumda ekranın sol alt köşesinde, kürsörü
blok başlangıcına götürmeniz istenir. Bu işlemden sonra ok tuşlarını kulla-
narak malzemeleri blok içine alabilirsiniz. Ekranda beliren dörtgen bloğun
sınırlarını tayin edebilirsiniz. ENTER tuşuna basılarak blok içine alma işle
mi sona erer. Artık blok seçili durumdadır. Bunu dikdörtgen biçimindeki
sınırların varlığından anlayabilirsiniz. Blok seçili durumdayken, Option
menüsünü çalıştırırsanız, tüm blok için geçerli olacak komutları görebilir-
siniz.
255
Blok tanımlamanındaha pratik bir yolu var. FlO fonksiyon tuşuna ba-
sarsanızblok içine alma süreci başlar. Bundan sonra ok tuşlarını kullana-
rak blok içine alma işlemini gerçekleştirebilirsiniz.
NOT: Blok içine alma işlemi sırasında ok tuşlarını kullanabileceğiniz gi-

bi maus da kullanabilirsiniz. Mausun sürüklenmesiyle blok dörtgeni geniş
letilebilir.
Bu bölümdeki uygulamalarda bloklarla ilgili işlemler yapacağız. Ancak

daha önce blok konusu olabilecek bir çizim yapacağız.
O UYGULAMA 31 . Blok için çizim
İşlem basamakları
1. PCB editör ortamına girin.
2. Add/Symbol komutlarını çalıştırın.
3. Sembol listesinden 14 bacaklı entegre kılıfını bularak (DIP14) tasarım

alanına ekleyin.
4. Aynı işlemi bir kez daha tekrarlayıp ikinci bir 14 bacaklı entegre so-
ketini tasarım alanında öncekinin biraz solundaki bir bölgeye ekleyin.
5. Add/Track komutlarını çalıştırarak iki sembolü Şekil 3-12'deki gibi
birbirine bağlayın.
6. Add/Text komutlarını çalıştırarak yazı ekleme moduna girin.
7. Soldaki entegrenin altına 7400, sağdakinin altına da 7408 yazın.
8. Track kalınlıklarıyla yazı boyutlarını serbest biçimde değiştirerek Şe-
lll[I
o
o()
O
O."''
«l!tU . .
''M
@i
OMri*
1 Si
'}O
\iıf$it@
Mi'
ifı\b\iliil!l!O
itl!l>O
o
D@
o@
@
o ttwwwww i MiMi-- @
7 00
Şekil 3-12
256
kil 3-12'dekine en yakın görüntüyü elde etmeye çalışın.
Herhalde oldu. Bundan sonra blok moduyla ilgili uygulamalarda Şekil

3-12'yi esas alacağız.
O UYGULAMA 32. Biır bloğun taşınması
1. Kürsörü Şekil 3-12'deki soldaki entegrenin sol-üst tarafına konumlan-
dırın.(Kürsör entegrenin hem biraz yukarısında hem de biraz solunda ol-
sun).
2. Flü fonksiyon tuşuna basın aşağı ve sağa ok tuşlarına basarak çizi-
min tümünün bir dikdörtgen tarafından sınırlan belirtilen alan içinde kal-
masını sağlayın. ENTER tuşuna basın. Şimdi blok tanımlanmış ve seçili ha-
le gelmiştir.
3. Option/Shift komutlarını çalıştırın.
4. "Position cursor and press [Return]." mesajını görünce kürsörü bloğu

taşımak istediğiniz yere götürüp ENTER tuşuna basın. Blok yeni yerine ta-
şınmış olacaktır.
5. ESC tuşuna basarak bloğu seçili halde olmaktan çıkarın.
Not: Blok içine alma işlemi sırasında dikdörtgen şeklindeki alanı geniş
letirken ok tuşları yerine mausu da kullanabilirsiniz.
O UYGULAMA 33. Bir bloğun kopyalanması
1. Şekil 3-12'deki devreyi blok içine alın.
3. "Position cursor and press [Retum]." mesajını görünce kürsörü

kopyalamak istediğiniz yere götürüp ENTER tuşuna basın.
4. Blok kopyalanmış durumdadır. ESC tuşuna basarak
nn.
257
O lNGULAMA 34. Bfr bloğun saat ib:resi yönünde

döndüriilmesi.
1. Şekil 3-12'deki devreyi blok içine alın.
2. Option/Clockwise komutlarını çalıştırın.
3. Blok saat ibresi yönünde 90° dönecektir.

o UYGULAMA 35. Bloğun saat ibresinin tersi yönünde

döndürülmesi
1. Şekil 3-12'deki devreyi blok olarak tanımlayın.
2. Option/Anticlockwise komutlarını çalıştırın.
3. Blok saat ibresinin tersi yönünde 90° dönecektir.

O UYGULAMA 36. Bir bloğım tersyüz edilmesi
1. Şekil 3-12'deki devreyi blok içine alın. (Yani blok olarak tanımlayın).
3. "Position cursor and press [Retum]." mesajını görünce kürsörü tasa-

rım alanında yeni görüntünün oluşmasını istediğiniz yere götürüp ENTER
tuşuna basın.
4. Blok yatay doğrultuda tersyüz edilmiştir. Çizgilerde renk değişikliği

meydana gelmiştir. Çünkü çizgiler tabaka (layer) değiştirmiştir.
5. ESC tuşuna basarak işlemi sonlandırın. Bu işlem sonucunda Şekil 3-
13'deki görüntü oluşur.
258
~oı:ıımıııııııll!Ji.-®-:nıı..._"_
O ç:uıım lifi
o ™ b&
o Qııtiı •
88.P~ ~S.P~
~~~~~~~~~~~~J
Şekil 3-13: Tersyüz edilmiş blok
O UYGULAMA 37. Bir bioğun silinmesi
1. Şekil 3-12'deki devreyi blok olarak tanımlayın.
2. Option/Kill komutlarını çalıştırın.

3. "Please confirm. Type (Y)es or (N)o." mesajını görünce Y tuşuna ba-
sın.
4. Blok içindeki tüm elemanlar silinecektir.
O UYGULAMA 38. Bir bloğun yazdırılınası

File menüsündeki Output komutunu kullanırsanız tasarım alanındaki
tüm çizimleri yazıcıya aktarırsınız. Oysa kimi zaman tasarım alanındaki
tüm çizimlerin değil sadece belli bir bölgenin yazıcıya aktarılmasını isteye-
bilirsiniz. Bu gibi durumlarda önce yazıcıya aktaracağınız bölge blok ola-
rak tanımlanır, daha sonra da Option/Print block komutları çalıştırılır. Bu
durumda ekrana yazdırma seçeneklerini içeren bir menü penceresi gelir.
Bu menü penceresindeki "Start printing" seçeneği çalıştırılırsa seçili du-
rtımdaki blok içinde kalan çizim yazıcıya aktarılır.
259
SORULAR
1. Track segment ne demektir?

2. Tasarım alanına track (çizgi) yerleştirmek için hangi komutlar çalıştı-
rılmalıdır?
3. Tasarım alanındaki bir çizginin kalınlığı nasıl değiştirilir?
4. Tasarım alanındaki bir çizgi (track) nasıl silinir?

5. Tasarım alanındaki bir çizgi nasıl taşınır?
6. Pad ne demektir ve hangi amaçla kullanılır?
7. Tasarım alanına pad eklemek için hangi komutlar kullanılmalıdır?
8. Tasarım alanındaki bir pad'ın şeklinin değiştirilmesinde hangi komut-
lar kullanılır?
9. Pad'ın kaç çeşit ölçüsü vardır?
10. Tasarım alanındaki bir pad'ın ölçüleri nasıl değiştirilir?
11. Pad matrix oluştururken hangi komutlar kullanılır?
12. PCB editörde tasarım alznına kılıf şekli (sembol) eklemek için han-
gi komutlar çalıştırılmalıdır.
13. Tasarım alanında bulunan bir sembolün silinmesinde hangi komut-
lar kullanılır?
14. Tasarım alanına yazı eklemek için hangi komutlar çalıştırılmalıdır?
15. Tasarım alanındaki bir yazının yüksekliğini değiştirmek için hangi

komutlar çalıştırılmalıdır?
16. Tasarım alanındaki bir şemayı blok olarak tanımlamak bize ne gibi
yararlar sağlayabilir?
17. Tasarım alanındaki bir grup elemam blok olarak tanımlamak için
hangi işlemler yapılmalıdır?
18. Blok tanımlanan grup elemanı bloğu) silmek için

hangi komutlar çalıştırılmalıdır?
19. Bir bloğun saat ibresinin tersi han-

gi komutlar
20. Bir bloğun tasarım alanının başka bir
hangi işlemler yapılmalıdır?
260
ELE
E
.. .. Si
1 1
BM programının ana menüsünde bulunan "Schematic Editor" seçeneği

ni çalıştırdığınızda karşınıza gelen tasarım ekranını kullanarak elektronik
devre şemaları çizebilirsiniz.
Bilgisayarların yaygınlaşmasından önceki zamanlarda elektronikçiler bir
elektronik devre şeması çizmek istediklerinde ya cetvel, şablon vb. araç-
larla ya da bu araçların yardımı olmaksızın elleriyle çiziyorlardı. Bunu çok
iyi biliyorum, çünkü ben de öyle yapıyordum.
İtiraf etmek gerekir, elle şema çizmek oldukça pratik, fazla vaktinizi al-
mıyor. Ancak bazı sakıncaları da yok değil.
o- D
.J_
T
]il[ D-
Şekil 4-i: Devre elemanı sembolleri
261
ELEKTRONİK DEVRE ŞEMASI ÇİZİMİ
Bir defa şemalar okunaklı olmuyor ve herkes tarafından anlaşılamıyor.

Elektronik devre elemanlarının sembollerini herkes farklı çiziyor, bir stan-
dart oluşamıyor. Elemanların büyüklükleri iyi tutturulamıyor, şema orantı
sız olabiliyor.
Ayrıca çizdiğiniz devre şemasını ödev, tez benzeri titizlik isteyen dökü-
manlarda kullanacaksanız elle çizilen şemalar bu dökümanlara pek yakış
mıyor.
İşte bu noktada devre şemasını bilgisayarla çizmek büyük bir rahatlık

olarak ortaya çıkıyor. Günümüzde, teknik elemanların çalıştığı ortamlarda
bilgisayar kullanımının yaygınlığı düşünülürse, bilgisayarla devre şeması
çizmek neredeyse elle şema çizmek kadar pratikleşiyor.
BM programının şema editöründe (Schematic editor) hemen hemen
tüm elektronik devre elemanlarının sembolleri var. Şekil 4-l'de şema edi-
törünün sembol kütüphanesinde bulunan malzeme sembollerinin bazıları
görülüyor.
Bu bölümdeki uygulamalarda elektronik devre çizimleri yapacağız.
O UYGULAMA 39. Yarım dalga doğrultucu devre

şeması çizimi.
1. BM programı ana menüsündeki "Schematic editor" seçeneğini çalış
tırın.
2. Add/Symbol komutlarını çalıştırarak Şekil 4-2'cle görülen sembolleri

tasarım alanına ekleyin.
3. Sernbolleri, Şekil 4-2'de görüldüğü gibi konumlandırın. Bunun için

sembolleri taşımanız gerekebilir. Herhangi bir sembolün yerini değiştirmek
]\\[ o
Şekil 4-2
262
(taşımak) için o sembolü seçili hale getirdikten sonra Option/Shift komut-

larını kullanın.
4. Add/Track komutlarını çalıştırarak çizgi çizme modumı girin. Sembol-

leri Şekil 4-3'deki gibi çizgilerle birleştirin. Çizgi kalınlığını uygun şekilde
tanımlayın.
Şekil 4-3
5. Add/Pad komutlarını çalıştırarak devrenin giriş ve çıkış noktalarına

pad'lar yerleştirin. Böylece giriş ve çıkış uçlan belirginleşecektir. Pad bo-
yutlarını uygun şekilde ayarlayın.
6. Add/Text komutlarını çalıştırın. Malzemelerin yanlarına Şekil 4-4'de-

ki yazıları yazın. Çıkış uçlarını "+" ve "-" olarak tanımlayın.
220 I S U. Dl
Şekil 4-4
263
O lJYGULAMA 40: Köprü tipi tam dalga doğrultucu

devre şeması çizimi.
1. Add/Symbol komutlarını çalıştırın. Şekl 4-S'de görülen sembolleri ta-
sarım alanına ekleyin.
]il[
o
Şekil 4-5
2. Sembolleri Şekil 4-S'deki gibi yerleştirin. Bunun için gerekirse taşıma

(Shift) işlemi yapın. (Yeri değiştirilecek sembol Edit/Symbol komutlarıyla
seçili hale getirildikten sonra Option/Shift komutları çalıştırılır).
3. Add/Track komutlarını çalıştırın. Sembolleri Şekil 4-6'daki gibi çizgi-
lerle birleştirin.
4. Add/Pad komutlarını çalıştırın. Giriş ve çıkış noktalarına pad'lar yer-
leştirin. Böylece devrenin giriş ve çıkışı belirginleşecektir (Şekil 4-6).
5. Add/Text komutlarını çalıştırın. Malzemelerin yanına Şekil 4-6'daki

gibi yazılar yazın. Çıkış uçlarını "+" ve "-" olarak tanımlayın.
220 U / G U
Jll
Şekil 4-6
264
O UYGULAMA 41. Dijital elektronik devresi (1)

"Schematic editor" sembol kütüphanesinde dijital elektronik devre ele-
manlarının sembolleri de bulunmaktadır. Bu itibarla BM programını kulla-
narak dijital elektronik devre şemaları da çizilebilirsiniz.
1. Add/Symbol komutlarını çalıştırın. Tasarım alanına Şekil 4-7' deki
sembolleri ekleyin.
o-
o-
Şekil 4-7
2. Add/Track komutlarını çalıştırın. Sembolleri Şekil 4-8'deki gibi birleş

tirin.
3. Gerekirse çizgi kalınlıklarını ayarlayın. Bu uygulamayı yaparken ben
çizgi kalınlığını 0.05 mm olarak tanımladım.
Şekil 4-8
265
O UYGUIAMA 42. Dijital elektronik devresi (2)
1. Add/Symbol komutlarını çalıştırın. Tasarım alanına Şekil 4-9'daki
sembolleri ekleyin.
D D
Şekil 4-9
2. Add/Track komutlarını çalıştırın. Sembolleri Şekil 4-lü'daki gibi bir-

leştirin.
Şekil 4-10
3. Add/Text komutlarını çalıştırın. Şekil 4-lü'daki gibi devrenin giriş ve

çıkışlarına kelime ve harfleri yazın.
266
O UYGULAMA 43. Astable mültivibratör çizimi

Dijital elektronik devrelerinin önemli bir kısmı (örneğin sayıcılar, kay-
dırmalı kaydediciler) tetikleme sinyaliyle çalışırlar. Tetikleme sinyalleri kare
dalga biçimindedir ve astable mültivibratörler tarafından üretilir. Bu uy-
gulamada transistörlü bir astable mültivibratör devre şeması çizeceğiz.
1. Add/Symbol komutlarını çalıştırın. Tasarım alanına Şekil 4-ll'cleki
sembolleri ekleyin.
o o o o
*' i]~ ~D-+ *'
ğj ©
rrm
Şekil 4-i 1
2. Add/Track komutlarını çalıştırın. Sembolleri Şekil 4-12'cleki gibi bir-

leştirin.
3. Add/Text komutlarını çalıştırın. Sembollerin yanlarına Şekil 4-12'deki

gibi tanıtıcı harfleri yazın.
267
Rl R2 R2
c c
+ ı---~
T T
Şekil 4-12
268
il
BASKI EVRE "'

ŞE ASI ÇİZİ 1
111
il
Bu bölümde BM programını kullanarak baskı devreler üreteceğiz. Önce

basit uygulamalarla başlayacağız.
O UYGULAMA 44. Pad'ların çizgilerle birleştirilmesi (1)

Bu uygulamada önce bir pad matrix oluştunılacak, daha sonra da
pad'lar çizgilerle (track) birleştirilecektir.
1. Add/Pad komutlarını kullanarak tasarım alanına bir pad ekleyin.
2. Bu pad'ı seçili hale getirdikten sonra Option/Pad matrix komutlarını
kullanarak 5x4 ölçülerinde bir pad matrix oluşturun (Şekil 5-1).
o o o
o o
Şekil 5- i : Pad matrix
3. Add/Track komutlarını çalıştırarak çizgi ekleme moduna girin.

Pad'ları Şekil 5-2'deki gibi çizgilerle birleştirin.
269
BASKI DEVRE ŞEMASI ÇİZİMİ
o ı:ı a ı:ı o
o ı:ı o o o
o o o o o
o O== c o o
Şekil 5-2
NOT: Tasarım alanında çalışırken genellikle 3 veya 4 numaralı zoom

seviyelerini tercih ediyoruz. Ancak pad'larla çizgilerin birleştirilmesi
sırasında daha büyük bir görüntüye ihtiyaç duyarsanız 2 veya 1 numaralı
zoom seviyelerine geçebilirsiniz. Çizgiyi çizerken de zoom seviyesini
değiştirmek mümkündür. Bunun için klavyedeki harf tuşlarının hemen
üstünde bulunan sayı tuşlarına (1..7) basmanız yeterlidir.
O UYGUIAMA 45. Pad'ların çizgilerle birleştirilmesi (2)

Bu uygulamada pad'lar yine çizgilerle birleştiriliyor, ancak bu kez
çizgiler, çizgi parçalarından oluşuyor. Bu uygulamaya başlamadan önce
Tools menüsündeki Angle assist seçeneğini çalıştırın ve "45°, 90° only"
seçeneğini çalıştırın. Böylece bu uygulamadaki çizgilerde bulunan 45°'lik
açıları gerçekleştirebilirsiniz.
1. Add/Pad komutlarını çalıştırın. Tasarım alanına karşılıklı 5'er pad'dan
oluşan iki sıra meydana getirecek şekilde 10 pad ekleyin. Sağdaki sıra
soldakine göre biraz aşağıda olsun (Şekil 5-3).
2. Add/Track komutlarını çalıştırın. Pad'ları karşılıklı olarak çizgilerle
birleştirin.
Her bir çizginin iki kez 45 derecelik açılarla kırılmasını sağlayın.
Kırılma noktalarında ENTER tuşuna basılmalı, daha sonra çizgi ok
270
Şekil 5-3
tuşlarıyla veya mausla saptırılmalıdır. Unutmayalım, kırılma noktalarında

ENTER tuşuna basıyoruz veya sol maus tuşunu tıklıyoruz.
O UYGULAMA 46. Sembollerin bi:deşti:rilmesi

Baskı devre çiziminde önce semboller yerleştirilir, daha sonra birbiriyle
birleştirilecek sembol uçları çizgiler aracılığıyla birleştirilir.
Bilindiği gibi PCB (baskı devre) çizimlerinde semboller malzemelerin

kılıflarınıtemsil eder. Malzemeler baskı devrenin bir tarafında, bakırlı
yollar ise diğer tarafında olacaktır. Oysa çizim sırasında kılıflarla, bakır
yolları temsil eden çizgiler aynı yüzeyde görülecektir. Ancak gerçekte yani
baskı devre üretilip malzemeler monte edildiğinde ise malzemelerle bakırlı
yolların farklı iki yüzeyde olduğu görülecektir. Çizim sırasında aynı alanda
görünmeleri sadece kolay çizim yapma amacına yöneliktir.
Bu açıklamaların ışığında bir konuyu belirtmek istiyorum. Baskı devre
çizimi sırasında direnç, diyot gibi sembollerin altından çizgi geçebilir.
Bunun bir sakıncası yoktur. Çünkü, tekrar hatırlatalım ki malzeme bir
271
tarafta, bakır yol diğer tarafta olacaktır. Bu uygulamada böyle bir örnek
yapacağız.
1. Add/Symbol komutlarını çalıştırın. Tasarım alanına Şekil 5-4'deki gibi
üç tane direnç ekleyin. Dirençlerin konumları da Şekil 5-4' deki gibi olsun.
Şekil 5-4 Şekil 5-5
2. Soldaki direncin üst ucuyla (A noktası), sağdaki direncin üst ucunu

(B noktası) birleştireceğiz. Çizgiyi ortadaki direncin üzerinden geçirirsek
en kısa çizimi gerçekleştirmiş oluruz (Şekil 5-5).
Bu durumda çizgi ortadaki direncin üzerinden geçmesine rağmen bas-

kı devre tekniği açısından bir sakıncası yoktur. Çünkü üretilen baskı dev-
re şeması kağıda aktarılırken sadece bakırlı yollar çizilecektir.
O lNGULAMA 47. Yarını dalga doğrultucu

Bu uygulamada baskı devre çizimine geçmeden önce bir çizim
penceresi çizilecektir. Çizim penceresinin amacı baskı devrenin gerçek
boyutlarını tayin edip malzemelerin yerleştirilmelerini kolaylaştırmaktır.
1. Add/Track komutlarını çalıştırarak tasarım alanına 120 mm x 60 mm
boyutlarında bir dikdörtgen çizin. Mesafeleri tayin ederken ekranın sol alt
köşesinde kürsör koordinatlarını gösteren sayılardan yararlanabilirsiniz.
272
BASKI DEVRE ŞEMAS! ÇİZiMİ
o o
o o
Şekil 5-6
2. Dikdörtgenin köşelerinin iç taraflarına birer adet pad yerleştirin. Bu

pad'lann iç ve dış çap ölçüleri birbirine çok yakın olsun. Böylece montaj
deliklerinin yerleri tanımlanmıştır. Bu pad'lann bulunduğu yerler delinecek
ve buralara takılacak vidalarla baskı devre şaseye monte edilecektir.
3. Dikdörtgenin içine dört oval pad, bir direnç, bir kondansatör, bir
diyot sembolü (kılıfı) ekleyin.
4. İlk üç maddedeki işlemler için Şekil 5-6'ya bakın. Malzeme
sembollerini de buna göre yerleştirin.
5. Add/Track komutlarını çalıştırın. Sembolleri ve pad'lan Şekil 5-7'deki
gibi çizgilerle birleştirin.
o GUC KAYNAGI o
«Jı--~--cec::ı.c-~......~~~......~~4m-t
AC DC
o o
Şekil 5-7
273
6. Add/Text komutlarını kullanarak yazı ekleme moduna gırın.

Çerçevenin içine Şekil 5-7'deki yazılarla "+" ve "-" sembollerini ekleyin.
7. Çerçeve dahil çizimin tümünü blok olarak tanımlayın. (Biliyorsunuz,
bunu FlO tuşuna basıp ok tuşlarıyla şekli dikdörtgen içine alarak
yapabilirsiniz).
8. Tüm şekliblok olarak tanımladıktan sonra Option/Mirror komutlarını
çalıştırarak devre şemasını yatay doğrultuda tersyüz edin. Baskı devreniz
kağıda aktarılmaya hazırdır (Şekil 5-8).
o IuAV1YA>I JUtl o
Şekil 5-8
Pekiyi, neden tersyüz ediyoruz? Çünkü biz baskı devreyi çizerken

plaket malzemelerin bulunduğu taraftan (yani üstten) baktık, çizgileri öyle
çizdik. Tersyüz edilmiş şekilde ise bakırlı yüzeyin görüntüsü (yani bakırlı
yollar) ortaya çıkıyor. Bizim gerçek amacımız da bu görüntüyü yani bakırlı
yüzeydeki bakırlı yolların görüntüsünü elde etmek. Bunun için tersyüz
etme işlemini yapıyoruz.
Konuyu kaXanızda daha iyi canlandırmak için lütfen bir baskı devreye
önce malzemelerin bulunduğu taraftan, daha sonra da diğer taraftan bakın.
Not: Şekil 5-8'deki devrede çizgiler, pad'larla birlikte semboller de yer

alıyor.Çizimi kağıda aktardığımızda ise semboller yer almayacaktır. Bunu
çizimin kağıda aktarılmasını sağlayan menüler aracılığıyla yapıyoruz.
274
BASK! DEVRE ŞEMASI ÇİZİMİ
O UYGULAMA 48. Köprü tipi tam dalga doğrultucu
1. Add/Track komutlarını kullanarak tasarım alanına 120 mm x 60 mm.
boyutlarında bir dikdörtgen çizin. Bu dikdörtgen baskı devrenin
boyutlarını temsil ediyor.
2. Dikdörtgenin köşelerine iç tarafta birer pad yerleştirin. Bunlar montaj

delikleridir.
3. Dikdörtgenin içine dört diyot, bir elektrolitik kondansatör, bir diyot
ve dört tane pad ekleyin.
4. İlk üç maddeyi gerçekleştirirken Şekil 5-9'dan yararlanın.
o o
o Do
Şekil 5-9
oc::.Jc:ı
oC]o
oc=ıo
o Q
o
o o
o o
:9
Şekil 5-10
c
o
o o
275
BASK! DEVRE ŞEMASI ÇİZİMİ
5. Add/Track komutlarını çalıştırın. Pad'ları ve sembolleri Şekil 5-lO'daki

gibi birleştirin.
6. Çerçeve dahil şemanın tümünü blok olarak tanımlayın.
Option/Mirror komutlarını çalıştırarak yatay doğrultuda tersyüz edin. Baskı
devreniz kağıda aktarılmaya hazırdır.
o o
J
o
o o
Şekil 5-11.
NOT: 47. ve 48. uygulamalarda birer güç kaynağı çizdik ancak bu güç
kaynağı çizimlerinde transformatörler yer almadı. Bunun nedeni şu: Küçük
baskı devrelerde genellikle transformatörler baskı devre üzerinde yer al-
maz. Çünkü transformatör baskı devre boyutları gözönüne alındığında ağır
bir malzemedir. Ancak büyük boyutlu baskı devrelerde transformatörler de
yer alabilir.
276
llJ
LI 111
1 il
Library, kütüphane anlamına gelir. Bilgisayar programlarında kullanıcı

larınhizmetine sunulan sembol, resim vb. araçlar o programın kütüphane
olarak adlandırılan fonksiyonunda yer alır.
BM programında da çeşitli sembol ve kılıf şekillerinin yer aldığı sembol
kütüphanesi var. Daha doğrusu baskı devre editöıü için kılıf kütüphanesi,
devre şeması editörü için de sembol kütüphanesi var.
Standart pek çok sembol ve kılıf bu kütüphanelerde yer alıyor. Her iki
editörde de Add/Symbol komutlarıyla o kütüphanelerde mevcut olan sem-.
bol veya kılıfları alıp tasanın alanında kullanabilirsiniz.
Ayrıca Library menüsünde bulunan Browse Libraries ve View Libraıy
komutlarıyla kütüphanelerdeki sembollerin listesini de görebilirsiniz.
Bu bölümdeki konumuz ise biraz farklı. BM programının sembol kütüp-

hanesi oldukça zengin olmasına karşılık piyasaya yeni çıkan bir malzeme-
nin sembolü yer almayabilir. Ana menüdeki "Libraıy editor" seçeneği kul-
lanılarak yeni bir sembol veya kılıf şekli çizerek bunu sembol kütüphane-
sine kaydedebilirsiniz. Bir isim vererek kütüphaneye eklediğiniz bu sem-
bolü daha sonraki uygulamalarınızda kullanabilirsiniz.
Ana menüdeki "Library editor" seçeneğini çalıştırdığınızda ekrana baş
ka bir menü penceresi gelir. Bu menü penceresinde "PCB Library" ve
"Schematic Library" seçenekleri bulunur.
"PCB Libraıy" seçeneğini çalıştırdığınızda ekrana gelen tasarım alanını
kullanarak yeni bir kılıf tipi t~rnımbyıp buna bir ad vererek kılıf şekilleri
nin bulunduğu sembol kütüphanesine katabilirsiniz. Daha sonra bu yeni
kılıf tipini PCB editörde kullanabilirsiniz. Sizin üretip kütüphaneye kattığı
nız kılıf tipinin statüsü tıpkı BM programının kütüphanesindeki standart kı
lıf tipleri gibidir. Kendi ürettiğiniz kılıf tipini tıpkı standart kılıf tiplerini kul-
landığınız gibi kullanabilirsiniz.
277
LIBRARY EDITOR
"PCB Library" seçeneğini çalıştırdığınızda yeni bir kılıf çizip kütüphane-

ye eklemenin yanında kütüphanedeki standart kılıf şekillerinden birisini
değiştirip aynı veya farklı bir isimde kütüphaneye ekleyebilirsiniz. Yani bu
editörü kullanarak mevcut standart sembollerde değişiklikler de yapabilir-
siniz.
"Libraıy editor" menüsündeki "Schematic Library" seçeneğini çalıştırdı
ğınızda da ekrana bir tasarım alanı gelir. Bu tasarım alanını kullanarak da
yeni devre sembolleri çizip bunları sembol kütüphanesine kaydedebilirsi-
niz. Aynca mevcut sembollerde değişiklikler de yapabilirsiniz. "PCB Lib-
raıy" seçeneği için anlattıklarımızın tümü "Schematic Library" için de ge-
çerlidir.
Şimdi yapacağımız uygulamada "Schematic Libraıy" seçeneği kullanıla
rak yeni bir sembol üretilecek ve sembol kütüphanesine kaydedilecektir.
O lJYGULAMA 47. Şematik kütüphaneye

yeni bir sembol ekleme
1. BM programının ana menüsündeki '"Library editor" seçeneğini çalış
tırın. Ekrana gelen menü penceresindeki "Schematic Library" seçeneğini
çalıştırın.
2. Ekrana gelen tasarım alanını kullanarak çizgiler, pad'lar, yazılar ekle-

yebilir, istediğiniz çizimleri yapabilirsiniz. Bu editörün kullanımı tıpkı
"Schematic editor"ün kullanımı gibidir.
3. Add/Track komutlarını kullanarak Şekil 6-l'deki sembolü çizin.
805 3
Şekil 6-1
278
LIBRARY EDITOR
4. Add/Text komutlarını kulanarak sembol üzerine 6-l'deki gibi rakam-

lar yazın.
5. Menü satırındaki Libraıy seçeneğini çalıştırın. Açılan menü pencere-

sindeki Add to Library seçeneğini çalıştırın.
6. Mesaj satırında "Have you set the origin? (Y/N)" sorusunu Y tuşuna
basarak cevaplandırın.
7. Mesaj satırında "Enter symbol name:" sorusu görüntülenerek sembo-
le bir isim vermeniz isteniyor. Bu sembole 7805 adını vereceğiz. Bu neden-
le 7805 yazıp ENTER tuşuna basın.
8. Mesaj satırında
"Enter library name:" diye sembolü hangi kütüphane-
ye kaydedeceğiniz soruluyor. Varsayım olarak da "SYMBOL.SL" yazılı du-
rumda. ENTER tuşuna basarak bu ismi onaylayın. Böylece 7805 adlı sem-
bol diğer sembollerle aynı kütüphaneye kaydedilmiş oldu.
Artık
7805 adlı sembolü de şematik editörde diğer standart semboller
gibi kullanabilirsiniz. Aynca libraıy menüsündeki "View library" veya
"Browse libraries" seçeneklerini kullanarak 7805 adlı sembolün listeye ek-
lendiğini görebilirsiniz.
NOT: 7805 üç uçlu bir regüle entegresidir.
Ödev: Atelyenizde 7805 entegresi büyük ihtimalle mevcuttur. Şimdi de

siz "Libraıy editor" seçeneğinin altındaki "PCB Libraıy" seçeneğini kul-
lanarak 7805 entegresinin kılıf şeklini çizin ve bunu kütüphaneye kay-
dedin.
Çizim sırasında kılıf şeklinin ölçülerinin malzemenin ölçülerine (yani
bacaklar arasındaki mesafeye) uygun olmasına dikkat etmeniz gerekir.
Çizim sırasında Add/Track komutlarını kullanarak yatay ince bir dik-
dörtgen çizin. Bu dikdörtgenin içine de yanyana üç pad ekleyin. Böylece
7805'in bacaklarının gireceği üç tane delik oluşturmuş oluyorsunuz.
279
R
1 iŞ L
BM programında, özellikle de PCB editörde çizim yapılmasının asıl ne-
deni bu çizimi kağıda (aydmgere) aktarmak ve buradan da baskı devre çı
karma işlemlerinde kullanmaktır. Hal böyle olunca BM programında üreti-
len çizimlerin (baskı devre şeması veya devre şeması) yazıcıdan çıkışının
alınması özel bir önem taşımaktadır. Bu ünitede BM programında üretilen
şemaların yazıcıya aktarılmasını inceleyeceğiz.
A. PRİNTER ÇIKIŞI İLE İLGİLİ SEÇENEKLER
Tasarım alanında çizimi tamamladıktan sonra File menüsündeki Output

komutunu çalıştırdığınızda ekrana gelen menü penceresinde çıkışı ne çe-
şit bir aygıttan alacağınızı tanımlamanızı sağlayan seçenekler bulunur. Var-
sayım aygıt yazıcıdır (printer} Buna karşılık menü penceresinde seçenek
olarak Plotter (çizici) NC drill (nümerik kontrollu matkap) da bulunmakta-
dır.
Options
Layers to print
Printer settings
Output mode
Resist clearance
Group iayers TOGETHER
Print style NORMAL
Start printing
Şekil 7-1: Printer output options penceresi
281
PROGRAMDAN ÇIKIŞ ALMAK
Biz, çıkışı yazıcıdan (laser veya dot mitriks) alacağınızı varsayıyoruz, an-
latım ona göre olacak.
Tasanın ekranında File menüsündeki Output seçeneğini çalıştırdığınız
da ekrana gelen menü penceresinde en üstte bulunan "Print all" seçeneği
ni çalıştırdığınızda ekrana Şekil 7-1 'de görülen menü penceresi gelir ve bu
pencere aracılığıyla tasarım alanındaki çizimin yazıcıya aktarılmasıyla ilgili
tanımlamalar yapabilirsiniz. Şekil 7-l'de şemaların yazıcıya aktarılmasıyla
ilgili seçenekleri içeren menü penceresi görülüyor (Gerçekte ekrandaki
görüntüde üç farklı pencere bulunmaktadır. Ancak soldaki iki tanesi du-
rum raporu içeren pencerelerdir. Bizi en çok ilgilendiren "Options" başlık
lı soldaki penceredir. Şekil 7-l'de bu pencere görülüyor).
Pencere bu şekliyle PCB editörde mevcuttur. Yani PCB editörde File

menüsündeki Output komutunu ve bundan sonra ekrana gelen pencere-
deki "Print all" seçeneğini çalıştırırsanız Şekil 7-l'de görüntüye ulaşırsınız.
Şema editöründe (Schematic editor) aynı komutları çalıştırırsanız ekra-
na gelen pencerede Şekil 7-1 'deki seçeneklerden sadece ikisi bulunur:
Printer settings ve Start printing. Çünkü diğer seçenekler sadece baskı dev-
re çizimleriyle ilgilidir ve devre şeması çizin1Jerine uygulanamaz.
Şimdi sırasıyla Şekil 7-1 'de görülen penceredeki seçenekleri inceleye-
lim.
1. Layers to print:
Bilindiği gibi PCB editörde 8 bakır yollu katı bulunan ve iki tarafına da
elektronik malzemeler monte edilebilen devreler çizilebiliyor. Malzemele-
rin yerleştirildiği yüzeyler "Upper silk screen" ve "Lower silk screen" ola-
rak adlandırılıyor. Bakır yolların çizildiği katlar ise "Copper layer 1'', "Cop-
per la yer 2", "Copper layer 3" .. "Copper layer 8" olarak adlandırılıyor.
Çizdiğiniz baskı devre bir yüzünde malzemeler, diğer yüzünde ele bakır
yollar bulunan bir baskı devreyse işiniz kolay. Bu durumda malzemelerin
bulunduğu yüzey "Upper silk screen" olur. Bakır katlardan birisiyle de ba-
kırlı yollan çizerseniz, işiniz tamam olur. Somıçta da çizimi yaptığınız La-
yer'i yazıcıya aktarırsınız.
Çizdiğiniz devrede birden fazla bakır yüzey (kat) bulunacaksa bu kat-
ların kağıda aktarılması için "Layers to print" seçeneği aracılığıyla tanımla
manız gerekir. Ancak kitabın başlangıcında ela belirtmiştik, biz kullanıcıla-
282
nmızın büyük çoğunluğunun tek bakır yüzeyli devreler çizeceğini varsayı

yoruz. Bu nedenle çoklu yüzeyli devrelerin üzerinde uzun uzadıya durmu-
yoruz.
Çizdiğiniz baskı devrede çizgileri (track) 2 numaralı layer'e çizdiğinizi
kabul edelim. Bu durumda 2 numaralı Layer'deki çizgilerin kağıda aktarıl
ması için "Layers to print" seçeneğini çalıştırdığınızda ekrana gelen pence-
rede "Copper layer 2" yazısının karşısındaki değer ON konumuna getirilir.
Bunun için "Copper layer 2" seçeneği seçiliyken ENTER tuşuna basnıak ye-
terlidir. Karşısında OFF yazısı bulunan yüzeylerdeki çizgi ve diğer eleman-
lar yazıcıya aktanlmazlar.
"Upper silk screen" seçeneği OFF durumunda olursa kılıflar da kağıda
aktarılmaz. Bu seçeneği ON durumuna getirirseniz kılıf şekillerinin de ka-
ğıda aktarıldığını göreceksiniz. Ancak hemen belirtelim ki baskı devreler-
de kılıflar kağıda aktarılmaz.
2. Printer settings:
Bu seçeneği çalıştırmakla bilgisayarınıza bağlı yazıcınızla ilgili tanımla
malar yapabilirsiniz. Bu seçenek "Config" menüsünde ele aynen mevcut-
tu. "Printer settings" seçeneğini çalıştırdığınızda ekrana gelen "Printer
type", "Printer width" ... ve diğer seçenekler "Config" menüsünde anlatıl
mıştı. Lütfen ikinci ünitedeki Şekil 2-27'ye bakın ve o konuda yazılanları
okuyun.
3. Output mode:
Bu seçenek çalıştırıldığında ekrana başka bir menü penceresi gelir. Bu
menü penceresinde "Normal", "Drilling template" ve "Solcler resist mask"
olmak üzere üç seçenek vardır. "Normal" seçeneğini çalıştırırsanız çizimi
normal veya aydınger kağıda aktaracaksınız demektir. "Drilling template"
seçeneği seçilirse sadece şemanızdaki pad'lar çıkışa aktarılır. "Solder resist
mask" seçilirse pad'ların içindeki boşluklar dolar.
4. Resist dearance:
Bu komut çalıştırıldığında ekrana başka bir menü penceresi gelir. Bu
menü penceresindeki seçeneklerle pad'ların lehim dolgusu değiştirilebilir.
283
5. Group laye:rs:
Bu seçenek "TOGETHER" veya "SEPERATELY" olarak tanımlanabilir. İl
ki tanımlanırsa birden fazla katta bulunan çizgiler aynı kağıda basılır. İkin
cisi tanımlanırsa katlardaki çizimler ayn ayrı çizilir.
6. P:riııt style:
Bu seçenek de "NORMAL" veya "INVERTED" olarak tanımlanır. "NOR-
MAL" olarak tanımlanırsa zemin beyaz; çizgiler, pad'lar, semboller ve yazı
lar siyah basılır. "INVERTED" seçeneğinde ise bunun tersi olur. Yani zemin
siyah; çizgiler, pad'lar, semboller ve yazılar siyah olur.
Start p:rinting:
Tasarım alanındaki çizimi yazıcıya gönderen komuttur. Çizme işlemini
başlatır. Çizim sırasında ekranda "Çizimi durdurmak için ESC tuşuna basın"
mesajı İngilizce olarak yazılır. Buna göre çizim sırasında ESC tuşuna basa-
rak çizimi durdurabilirsiniz.
B. BİR BLOGUN KAGIDA AKTARILMASI
Dilerseniz tasarım alanındaki şemanın tümünü değil sadece bir bölümü-

nü de kağıda aktarabilirsiniz. Dahası tasarım alanında birkaç şema vardır,
siz bunlardan sadece birisini kağıda aktarmak isteyebilirsiniz. Bunun için
kağıda aktaracağınız bölümü önce blok olarak tanımlamanız daha sonra
da Option/Print block komutlarını çalıştırmanız gerekir.
Bu komutlar çalıştırıldığında ekrana yine Şekil 7-l'deki pencere gelir.
Bundan sonrası tamamen aynıdır. Bu pencerede gerekli tanımlamaları yap-
tıktan sonra Start printing seçeneğini çalıştırarak bloğu kağıda aktarabilir-
siniz.
C. DEVRE ŞEMASININ KAGIDA AKTARILMASI
Scheınatic editor kullanılarak devre şemaları çizilir. Kimi zaman bu

şemaları da kağıda aktarmanız gerekebilir. Elbette bu şemaları kağıda ak-
284
tarmak, baskı devre şemalarına göre daha kolay. Örneğin bu şemalarda

birden fazla kat yok, tünı elemanlar (semboller, çizgiler, pad'lar, yazılar)
aynı katta yer alıyor. Dolayısıyla bu çizimlerle ilgili olarak çok fazla tanım
lama yapmak zorunda değilsiniz.
"Schematic editor" tasanın alanında devre şemasını çizdikten sonra File

menüsüdeki Output modunu çalıştırırsanız ekrana gelen menü penceresin-
de sadec iki seçenek bulunur: Printer settings ve Start printing.
Printer settings seçeneğini kullanarak bilgisayarınıza bağlı yazıcıyla ilgili
tanımlamalar yapabilirsiniz. Start printing seçeneği ise çizimi başlatır. ESC
tuşuna basarak çizimi durdurabilirsiniz.
285

Bilgisayar Uygulamaları 1 - Nodrm

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Bilgisayar Uygulamaları 1 - Nodrm

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Windo s~

Metinler: 11 punto Garomond Türk

Baskı: Eylül 2005

(0212) 279 94 1o düzenleme : yüce a.ş.

A- ELEKTRONİK DEVRE ANALiZ PROGRAM!

l. Uygulama Programının Tanıtılması .. 13

3. Temel Elektrik - Elektronik Devre

4. Dijital Devre Programı ile

5. Dijital Devre Uygulamaları ........ 133

2. Tasarım Ortamı ................ 161

Bilgisayarı çalıştıran, diğer uygulama programlarını çalıştırmanızı sağ­

Piyasada bulunan bazı fareler iki, bazıları da üç tuşludur. Windows

Sağ fare tuşu

Sol fare tuşu

Fareyi üzerine koyduğunuz yüzey çok engebeli olursa fareyi rahat

Fareyi kullanırken en çok yapılan işlemlerden birisi fare imlecini bil-

Bilgisayarınızı açtığınızda Windows 98 programı otomatik olarak ça-

BİLGİSAYAR OTURUMUNUN KAPATILMASI

Windows işletim sistemiyle çalışan bilgisayarlarda, çalışma bittıkten

2- Başlat menüsündeki Bilgisayan Kapat seçeneğine tıklayın.

Windows kelimesi İngilizce'de "Pencereler" anlamına gelir. Windows

"(.:ızıcıl.:ır Denetim Çevirmeli .6.g

Pencerelerin en üst bölümünde başlık çubuğu vardır. Başlık çubuğu­

Simge Durumuna Küçült

Ekranı Kapla düğmesi Bir penceredeki Ekranı Kapla düğmesine

Önceki Boyut düğmesi: Bir pencere ekranı kaplamış durumdayken

Kapat düğmesi: Bu düğmeye tıkladığınızda açık olan pencere kapa-

Bir pencereyi masaüstünde bir yerden bir yere taşıyabilirsiniz. Bu-

Pencereyi büyütüp küçültrr1ek

Fare imlecini pencerenin dikey kenarlarından birisinin (sol veya sağ

Birden fazla pencereyle çalışmak

Windows 98 işletim sisteminde aynı anda birden fazla pencere açık

İnternet'inilk günlerinde sadece

buğunun koyu renkli olmasıdır. Şimdi inceleyeceğimiz resimde üç tane

Windows 98 tabanlı programlar menü sistemine göre çalışırlar. Prog-

Bu menü çubuğunda Dosya, Düzen, Ara ve Ya:rdını adlarında dört

Menüleri klavye kullanarak da açabilirsiniz. Dikkat ederseniz menü

Az önce de belirttim, iletişim kutulan bazı komutların

Bu kitapta, elektronik devre çızım, simülasyon ve analiz programı olan

Yeri gelmişken simülasyon kelimesi üzerinde de duralım. Simülasyon; taklit,

A- PROGRAMI ÇAllŞTm.MAK İÇİN GEREKLİ DONANIM VE

Workbench programı, Windows altında çalışır. Bu nedenle bilgisayarınızda

Bizim bilgisayarımızda workbench programı simgesi EWB adlı bir program

Şekil 1-1: Workbech programı simgesi

Workbench program simgesini çift tıklarsanız, şekil 1-2'deki görüntü ekrana

Şekil 1-2: Workbench programı

\J\Torkbench programının penceresinde, diğer windows uygulamalarında oldu-

Bu cihazların bazılarıyla çizdiğiniz

C-PROGRAM FONKSİYONLARININ TANITIMI

Workbench programını kullanarak üç temel işlem yapabilirsiniz: (1) Devre çi-

Workbench kullanarak Şekil 1-3'te gördüğünüz devre gibi devreler çizebilirsi-

Şekil 1-3: Astable Mültivibratör devresi

Gördüğünüz gibi devrede çeşitli devre elemanları var. Tüm bu elemanlar ve

Şekil i-4: Çalıştırma düğmesi

Çizim alanına çizdiğiniz

l~ you ~ne uslng:

Şekil 1-5: Hata mesajı

Şekil i -6: Devre analizi

Osilaskobun devreye bağlanması ve sinyallerin izlenmesi ilerde ayrıntılı olarak

D-PROGRAM ANA MENÜSÜ

Workbench programınm menü çubuğundaki ana menüde 5 tane seçenek bu-

Şekil 1-7: Workbench programı ana menüsü

Ana menüdeki seçenekler şunlardır: File, Edit, Circuit, Window ve Help.

Bilgisayarı çalıştıran, diğer uygulama programlarını çalıştırmanızı sağ

Pencerelerin en üst bölümünde başlık çubuğu vardır. Başlık çubuğu

Save: Yeni oluşturduğunuz ya da daha önceden oluşturup üzerinde değişik

Select Ali: Çizim alanındaki tüm malzemelerin ve çizimlerin seçilmesini sağ

Bu diyalog kutusunda connector kelimesini bulup seçtiı.11. Daha sonra sırasıy