t u r n a l a r 1

turnalar
ULUSLARARASI HAKEML‹ TÜRK D‹L‹,
EDEB‹YAT VE ÇEV‹R‹ DERG‹S‹

71
2
turnalar
K › b r › s - B a l k a n l a r - A v r a s y a
ULUSLARARASI HAKEML‹ TÜRKTD‹L‹,
Sahibi
KIB ATEK
[Kıbrıs, Balkanlar, Avrasya Türk Edebiyatları Kurumu]Vakfı
adına
İsmail Bozkurt
• ‘KIRLANGIÇ ÇIĞLIĞI’: VİCDANI YİTİRMEK NELERE YOL AÇAR?
Genel Yayın Yönetmeni
Metin Turan
• YAŞAR KEMAL’IN INCE MEMED ROMANLARI ÜZERINDEN
Yayın Koordinatörü
Hüseyin Ezilmez
Yayın Yönetmen Yardımcıları
Orkun Bozkurt - Dervişe Kutlu
• SÜLEYMAN ULUÇAMGİL’İN ŞİİRLERİNDE ÖZGÜRLÜK VE MİLLİ KİMLİĞİN İNŞASI
Kapak Fotoğraf: Mahmut Turgut
• BAUDELAİRE ŞİİRİ IŞIĞINDA NURİ BİLGE CEYLAN SİNEMASINDA MELANKOLİ
AKADEMİK DANIŞMA VE HAKEM KURULU
Dr. A. Alper Akçam - Doç.Dr. Ümüt Akagündüz
Prof. Dr. Sevim Akten- Prof. Dr. Ayten Ar
Prof. Dr. Tülin Arseven - Doç. Dr. Apollanaria Avrotina
Prof. Dr. Gürsel Aytaç- Prof. Dr. Fuat Bozkurt
Doç.Dr. Suzan Canhaşi- Prof. Dr. Serpil Aygün Cengiz
Doç. Dr. Reyhan Çelik- Doç. Dr. Mehmet Çevik
Prof. Dr. Ayten Er- Prof. Dr. Tuna Ertem
Prof. Dr. Birsen Karaca- Prof. Dr. Ayten Kaplan
Dr. Seval Kasımoğlu-Prof. Dr. Ayla Kaşoğlu
Prof. Dr.Kurtuluş Kayalı-Yrd. Doç.. Dr. Nazan Kahraman
Doç. Dr. Galina Miskinina- Doç.Dr. Betül Mutlu
Prof. Dr. Tuğrul İnal- Prof. Dr. Eunkyung Oh
Prof. Dr. Melahat Pars- Prof. Dr. Medine Sivri
Prof. Dr. Vagıf Sultanlı- Prof. Dr. Aysıt Tansel
Doç. Dr. Devrim Topses- Prof. Dr. Cengiz Tosun
Prof. Dr. Nazan Tutaş- Yard. Doç. Dr. Hatice Köroğlu Türközü
Prof. Dr. Ali Yakıcı- Doç Dr. Grayzna Zajac
•
Yönetim ve Yazışma
KKTC -İsmail Bozkurt
Naim Efendi Sokak Suriçi Gazi Mağusa/KKTC
Tel: (0542) 852 78 15 E-mail: kibatek@gmail.com
• Çeviri: Tahereh Mirzayi ........................................................................................................104
TÜRKIYE
Konur Sokak 36/13 • Tel: (0.312) 425 39 20
Fax: (0.312) 417 57 23 Kızılay - Ankara
E-mail: kibatek@gmail.com www.kibatek.com.tr
Abone Bedeli: 120.-TL
Öğrenci ve öğretmenlere %50 indirimlidir.
Abone bedeli ve katkılarınızı
Kıbrıs Balkanlar Avrasya Türk Edebiyatları Kurumu’nun
Türkiye İş Bankası, 4213-0734181 numaralı hesabına yatırıp,
kibatek@gmail.com adresine bilgi veriniz.
•
Baskı:
Başkent Klişe &Matbaacılık, ,Bayındır Sokak. 30/E, Ankara
Yerel Süreli Yayın
Baskı Tarihi: 25 Temmuz 2018
ü r k E d e b i y a t l a r › V a k f
EDEB‹YAT VE ÇEV‹R‹ DERG‹S‹ ı
Y›l:20 Sayı:71 Temmuz-Ağustos-Eylül 2018 Üç Ayda Bir Yay›mlan›r
İçindekiler
Yayın Yönetmeninden ............................................................................................................................ 3
Metin Turan
INCELEME
ONUR BILGE KULA .............................................................................................................6
MAKALE
BIR SOSYAL COĞRFAYA ÇALIŞMASI
CEREN KAHRAMAN ...........................................................................................................14
TÜRKİYE’DE FOLKLOR ARAŞTIRMALARI
SEVAL KASIMOĞLU ...........................................................................................................28
GÖKŞEN YILDIRIM ............................................................................................................44
CANAN DOMURCAKLI.......................................................................................................56
ŞİİRSEL SİNEMA BAĞLAMINDA ANGELOPOULOS VE TARKOVSKİ
BERKEN DÖNER ................................................................................................................67
DENEME
Öykü Yazmanın Ders Notları-4
EDEBİYATTA ÜSLÛP
NIHAT TAYDAŞ .................................................................................................................101
BELLEK
VAR/YOK EDİŞİN ENVAİ ÇEŞİDİ OLARAK HEYKEL FOLKLORU
SERPIL AYGÜN CENGIZ .....................................................................................................78
ÖYKÜLER
SÜT GÜLÜ
AZAD KARADERELI ...........................................................................................................64
ÇOCUK HAÇLILAR
AHMET YILDIZ ...................................................................................................................96
KORKU
BIRSEN KARACA..............................................................................................................100
ADALETSİZLİK CİNAYET TİR
ADNAN GERGER ..............................................................................................................108
PERUK
NAHID TABATABAYI
SASA’NIN TEŞEKKÜRÜ
YUSUF SAĞLAM ...............................................................................................................113
ŞIIRLER
HAYDAR ÜNAL .....................................................................................................................4
DONYA MIRZAYI ................................................................................................................13
SALIH BOLAT .............................................................................................................. 43
SÖYLEŞI
HEYKELTRAŞ NEVZAT ATALAY İLE SÖLEŞİ
ONUR AKKAYA - MELTEM AYDIN- METIN ARGUNHAN- SERPIL AYGÜN CENGIZ-
SÜLEYMAN ULUSCU..........................................................................................................84
ETKINLIK/ YAYIN TANITIM
KAĞIDIN ANISINDAKİ ESİNTİDİR REMZİ İNANÇ
TAHSIN ŞIMŞEK ...............................................................................................................109
OĞUZ TANSEL’İN “MAVİ GELİN” MASALI VE KAHRAMANIN SONSUZ YOLCULUĞU
SERPIL AYGÜN CENGIZ ...................................................................................................117
28 K › b r › s - B a l k a n l a r - A v r a s y a T ü r k E d e b i y a t l a r › V a k f ı

Türkiye’de Folklor Araştırmaları*

MAKALE

Seval Kasımoğlu**

12

ÖZET

Bu makalenin amacı 19. yüzyılda bir bilim dalı olarak ortaya çıkan folklorun Türkiye’deki seyrini ortaya
koymaktır. Türkiye’de Türkçülük ikriyle bağlantılı olarak ortaya çıkan folklor çalışmaları, bu ilk dönemde Ziya
Gökalp, Fuat Köprülü ve Rıza Tevik’in folkloru tanıtıcı mahiyete kaleme aldıkları makaleler, 1927’de kurulan
Türk Halk Bilgisi Derneği, halkbilimiyle ilgili dergiler, Halkevleri, 1947’den itibaren Ankara Üniversitesi’nde
folklorun akademik bir disiplin olarak yer bulması gibi pek çok çalışmayla sürdürülmüştür. 1966’da Milli Folk-
lor Enstitüsü’nün kuruluşu ile folklor derleme/araştırma çalışmaları devletin bugüne kadar kesintisiz desteğini
almıştır. 1980 sonrasında da folklor çalışmalarının Türkiye’de önemli bir disiplin olarak gelişmeye devam etiği
görülmektedir. 1980 sonrası çalışmalarda dikkati çeken en önemli husus, folklor çalışmalarının gerek Kültür
ve Turizm Bakanlığı gerekse üniversitelerde yoğun ve yaygın bir biçimde sürdüğüdür. Eşdeyişle bu dönem
sonrasında folklorla ilgili çalışmaların gözle görünür bir hızla artmasıyla birlikte, yapılan çalışmalar toplumun
bütününe daha çok mâl olmuştur. Bu bağlamda makalenin amacı Türkiye’deki folklor hareketlerinin günümüze
kadarki seyrini panoramik bir bakışla gözler önüne sermektir.

Anahtar Kelimeler: Halkbilim, Halkevleri, Folklor, Milli Folklor Enstitüsü, Somut Olmayan Kültürel Miras.

ABSTRACT

FOLKLORE RESEARCHES IN TURKEY

The purpose of this study is to reveal the path of folklore in Turkey, which emerged as a branch of science
in the 19th century. Emerging in connection with the idea of Turkism in Turkey, folkloric studies during those
early periods have continued through many activities such as the articles penned by Ziya Gökalp, Fuat Köprülü
and Rıza Tevik promoting folklore, the Turkish Folklore Foundation established in 1927, magazines on folklore,
community centres, and folklore becoming an academic discipline in Ankara University in 1947. By establishing
the National Folklore Institute in 1966, folklore collection/research activities received uninterrupted state
funding ever since. It is also apparent that after 1980 folklore studies continued to develop as an important
discipline in Turkey. The most important issue taking atention in the post-1980 period is the fact that folklore
studies continue in a very intense and widespread manner both in the Ministry of Culture and Tourism and in
universities. In other words, after this period, activities related to folklore have increased in a noticeably rapid
manner, hence those activities have been spread to the whole of the country. In this sense, the purpose of the
study is to panoramically reveal the route of folklore movement in Turkey up to this date.
Keywords: Folklore, Community Centres, National Folklore Institute, Intangible Cultural Heritage.

* Türkiye’de folklor araştırmaları üzerine bu çalışmayı yapmam için beni yönlendiren Ankara Ünivesitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakül-
tesi Halkbilim Bölümü öğretim üyesi Prof. Dr. Serpil Aygün Cengiz’e ve ayrıca hazırladığım bu makaleyi okuyarak çok yönlü bakış
açısıyla metni derinleştirmemi sağlayan halkbilim alanının yaşayan en önemli uzmanlarından biri olan Nail Tan’a teşekkür ederim.
** Çankırı Karatekin Üniversitesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Dr. Öğr. Üyesi.
sevalkasimoglu@karatekin.edu.tr, sevalkasimoglu@gmail.com
t u r n a l a r
Giriş
Folklorun bir bilim dalı olarak ortaya çıkışı
Doğu’da ve Batı’da farklı seyretmiştir. Amerika’nın
keşinin ardından Batı’da çeşitli nedenlerle ortaya çı-
kan “soylu ilkel insan” (Başgöz, 2002: 2) tutkusu, bir
süre sonra kapsamına Doğu’yu da alan bir seyir izle-
miştir. “Soylu ilkel insana” ve Doğu’nun “mistik ve
sihirli” (Başgöz, 2002: 3) dünyasına olan bu merak bir
süre sonra Batı’nın kendi kültürü üzerine araştırmalar
yapmasını sağlamıştır.3 Türkiye’de ise folklorla ilgili ilk
çalışmalar 19. yüzyılda başlamıştır. Bu ilk dönem çalış-
malarında amaç, daha çok ülke siyasetinde çok önemli
bir yeri olan ve modern Türkiye Cumhuriyeti’nin ku-
rulumu için zorunlu olarak görülen Türkçülük hare-
ketini geniş kitlelere yayarak, millî bir dil oluşturmak-
tır. Eşdeyişle, Türkiye’de folklor araştırmalarının ilk
dönemki çalışmaları, Türkçülük hareketlerine paralel
ilerlemiş ve bu düşüncenin etkisiyle gelişebilmiştir. Bu
amaçla daha çok “halka doğru” bir siyaset izlenerek
halkın maddi manevi kültürel malzemeleri toplanarak
bir araya getirilmiştir.
1. Folklora İlk Yönelişler
Türkiye’de “halka doğru” prensibinin ortaya çıkış
kıvılcımlarını Tanzimat dönemine götürmek mümkün-
dür. Bu dönemde dilde sadeleşme faaliyetleri doğrul-
tusunda Ziya Paşa, İbrahim Şinasi ve Namık Kemal’in
çalışmalarının etkili olduğu görülmektedir. İbrahim
Şinasi, atasözlerini topladığı Durûb-u Emsal-i Osmani-
ye isimli çalışmasında; Ziya Paşa, “Şiir ve İnşa” isimli
makalesinde halka ve halk ürünlerine dikkat çekmiş-
lerdir. Bunların yanı sıra Ahmet Veik Paşa, Abdülhak
Hamit Tarhan, Ahmet Mithat Efendi, Nabızâde Nâzım
gibi pek çok yazar ve araştırmacının eserlerinde halk
ürünlerinden doğrudan yararlandığı görülmektedir.
Türk folklorunun ilk dönem çalışmalarının baş-
langıcı niteliğindeki en önemli kaynaklar çeşitli der-
gilerde yayınlanan makalelerdir. Bu makalelerden
özellikle üçü, Türkçülük düşüncesini “Halka Doğru”
yönelimiyle kültürel alana kanalize eden bir prog-
ramla hareket eden Ziya Gökalp’in düşüncelerinden
esinlenir. Bu makalelerden ilki ve mutlaka anılması
gerekeni Ziya Gökalp’in “Halk Medeniyeti 1” başlık-
lı yazısıdır. Fuat Köprülü’nün kaleme aldığı “Yeni Bir
İlim: Halkıyât Folk-lore” isimli makalesi ve Rıza Tevik
Bölükbaşı’nın “Folklor-Folklore” isimli makaleleri bu
ilk dönemdeki diğer önemli yazılardır. Bu yazıların en
önemli özellikleri üçünün de folkloru Türkiye’de tanı-
3 Bu konuda daha detaylı bir çalışma için Azadovski, Mark,
(2002), Sibirya’dan Bir Masal Anası, (Çev. İlhan Başgöz),
Kültür Bakanlığı, Genişletilmiş 2. Baskı, Ankara.
29
tan yazılar olmalarıdır. Bunun yanı sıra üçü de folklo-
run bilinirliğinin Avrupa’da daha fazla olduğunu söy-
leyerek bu bilim dalını tanıtmaya çalışır.
“Türk Yurdu Dergisi” tarafından ve Celal Sahir
Erozan müdürlüğünde 24 Nisan 1913-20 Nisan 1914
tarihleri arasında haftalık olarak çıkan Halka Doğru
dergisi toplamda elli iki sayı yayımlanmıştır. Türkçü-
lük hareketinin önemli bir teorisyeni olan Ziya Gökalp
ve arkadaşlarının kurmuş olduğu bu derginin ilk sayı-
sında Halide Edip Adıvar, Yusuf Akçuraoğlu, Ahmed
Agayef, Tevik Nureddin, Celâl Sâhir, Hüseyinzâde
Ali, Hamdullah Suphi, Âkil Muhtar, Abdülfeyyâz Tev-
ik, Ali Cânip, Ali Ulvi, Galip Bahtiyar, Kâzım Nâmi,
Köprülüzâde Mehmet Fuad, Gök Alp, Mehmet Emin,
Mehmet Emin Tevik, Memduh Şevket gibi isimler yer
almaktadır.
Türkçülük hareketleri açısından olduğu kadar
Türk folkloru bakımından da son derece önemli bir
yeri olan bu derginin 23 Temmuz 1913’te yayımlanan
on dördüncü sayısındaki “Halk Medeniyeti-I” başlıklı
yazısında Ziya Gökalp, ilk defa “halkıyât” kavramın-
dan bahsetmiştir. İlhan Başgöz’ün, “çökmekte olan bir
imparatorluğun kalıntılarından bir ulus şuuru yarat-
mak isteyen aydınlar için birleştirici bir çağrı” (Başgöz,
1998: 76) olarak nitelendirdiği Gökalp’in folklorla ilgili
görüşlerini Alman Düşünür J. G. von Herder’e benzet-
mesi de son derece önemlidir.
“Peyam Gazetesi”nin 5 Mart 1914 tarihli ve yir-
mi sayılı edebiyat ekindeki “Folklor-Folklore” başlıklı
yazısında Rıza Tevik Bölükbaşı (1868-1949), folkloru
“hikmet-i avam”ın bir karşılığı olarak ele almıştır. Ya-
zısında anonim halk edebiyatının örnekleri olan atasö-
zü ve türkülerin ortaya çıkışlarını ele alarak bunlarla
ilgili örnekler sunmuştur.
Türkiye’de “folklor” terimini ilk kez kullanan kişi
Fuat Köprülü’dür. İkdam Gazetesi’nin 6 Şubat 1914 ta-
rihli sayısında “Yeni Bir İlim: Halkıyât ‘Folk-lore’” baş-
lıklı yazısında Köprülü, millî bir devlet kurulması için
Gökalp’in “halka doğru” gidilmesi gerektiği yönünde-
ki ikirlerinin önemine işaret etmektedir. Folklordan
yararlanmanın siyasi arenada bir bakıma diğer millet-
lere karşı bir strateji olduğunun da altını çizmektedir.
1.1. Türkçü Dernekler
II. Meşrutiyet döneminde kurulan (1908) Türk
Dili Derneği’nin kurucuları; Yusuf Akçura, Necip
Asım (Yazıksız), Veled Çelebi (İzbudak), Rıza Tevik
(Bölükbaşı) ve İstanbul Üniversitesi profesörlerinden
Agop Boyacıyan’dır. Çalışmalarını daha geniş kitlele-
re duyurabilmek amacıyla “Türk Derneği Mecmuası”
isimli bir dergi yayınlayan derneğin kuruluş maksadı
30 K › b r › s - B a l k a n l a r - A v r a s y a
da dönemin siyasî işleyişinin bir özetidir. Derneğin ku-
ruluş amacı şu şekilde açıklanmaktadır:
“Türk diye anılan bütün kavimlerin mazi ve hal-
deki asar, ef’al, ahval ve muhitini öğrenmeye ve öğret-
meye çalışmak yani Türklerin asar-ı atikasını, tarihini,
lisanlarını, avam ve havas edebiyatını, etnografya ve
etnolojiyasını, ahval-i içtimaiyyesi ve medeniyet-i ha-
zıralarını, Türk memleketlerinin eski ve yeni coğrafya-
sını araştırıp taraştırıp ortaya çıkararak bütün dünyaya
yayıp dağıtmak ve dilimizin geniş ve medeniyyete el-
verişli bir dereceye gelmesine çalışmak ve imlasını ona
göre tetkik etmek “(Üstel, 2004: 35)
1913 yılına kadar toplam yedi sayı çıkan dergide
R. M. Fuat, Veled Çelebi, Necip Asım, Mehmet Emin,
Celal Sahir, Yusuf Akçura, Ahmet Hikmet, Muallim
Antuan Tıngır, Bursalı Mehmet Tahir, Akyiğitoğlu
Musa, Mehmet Çelebi, M. Zühdü, Zarif Beşiri, Ömer
Halis, Safvet, Mehmet Salih, Milaslı İsmail Hakkı, Ka-
zanlı Abbas, Ispartalı Hakkı, Mahmut Muin, Doktor
Karaçun, Vladimir Gordlevski gibi pek çok yerli ve ya-
bancı yazarların yazılarına yer verilmiştir.
“Genç Kalemler Dergisi” 11 Nisan 1911 tarihinde
Selanik’te, Ömer Seyfetin, Ali Canip, Ziya Gökalp ta-
rafından yayımlanmaya başlamıştır. Dergi toplamda
otuz üç sayı yayımlanmıştır. Ömer Seyfetin, Ali Ca-
nip, Ziya Gökalp, Kazım Nami Duru, M. Mermi, Ra-
sim Haşmet, Aka Gündüz, Nasimi Sarım, H. Hüsnü,
Muvafak Galib, Akil Koyuncu, Subhi Edhem derginin
sürekli kadrosu içinde yer almaktadır4. Derginin yazı
kadrosunu oluşturan bu yazarlar daha sonra “Türk
Yurdu Dergisi”ne geçmişlerdir.
Türk Derneği’nin ve Genç Kalemler Dergisi’nin
ardından 18 Aralık 1911 tarihinde yayımlanmaya baş-
layan “Türk Yurdu Dergisi”, Türk Yurdu Derneği’nin
yayın organıdır. Mehmet Emin Yurdakul’un önderlik
etiği derneğin kurucuları arasında Yusuf Akçuraoğ-
lu, Ahmet Ağaoğlu ve Hüseyinzade Ali Turan, Ahmet
Hikmet Müftüoğlu, Âkil Muhtar Özden gibi önemli
ikir adamları bulunmaktadır.
Füsun Üstel’in “İmparatorluktan Ulus-Devlete
Türk Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1913)” isimli
çalışmasında belirtildiği gibi “dernek sıfatıyla önemli
bir faaliyete bulunamayan Türk Yurdu Cemiyeti, ken-
di adıyla yayınladığı ve daha sonra Türk Ocağı’nın ya-
yın organı haline gelecek Türk Yurdu dergisiyle, Türk-
çülük akımını derinden etkilemiştir.” (Üstel, 2004: 42).
Dergide özellikle dil konusunda büyük bir hassasiye-
tin olduğu görülmektedir. Bu hassasiyet izlenmesi ge-
reken yayın politikasının ilk maddesinde “Risal Türk
4 http://www.islamansiklopedisi.info/dia/pdf/c14/c140008.pdf
adresinden 22.09.2017 tarihinde alıntı yapılmıştır.
T ü r k E d e b i y a t l a r › V a k f ı
Irkının mümkün olduğu kadar çoğunluğu tarafından
okunup anlanarak istifade olunacak bir tarzda yazıla-
caktır.” (Üstel, 2004: 44) denilerek ortaya konmaktadır.
1.2. İlk Türkiyat Enstitüsü: Türkiyat
Araştırmaları Enstitüsü
İstanbul Üniversitesi Darülfünun Fakültesi’ne
bağlı olarak kurulan “Türkiyat Araştırmaları Ensti-
tüsü” bu dönem halkbilim çalışmalarına bilimsel bir
ışık tutması açısından önemlidir. 12 Kasım 1924 ta-
rihinde kurulan bu enstitü, cumhuriyetin ilanından
sonra Mustafa Kemal Atatürk’ün Türk Dili, edebiyatı,
sanatı tarihi, etnografyası, coğrafyası alanlarında araş-
tırmalar yaparak bunların ilim âlemine duyurulması
amacını taşımaktadır. Enstitü müdürlüğüne ilk olarak
Prof. Dr. M. Fuat Köprülü getirilmiştir. 1925 yılından
itibaren “Türkiyat Mecmuası” çıkarılmaya başlamıştır.
1925’ten 1997’ye kadar 20 cilt yayımlanan Mecmua-
nın ilk iki cildi Arap harleriyle, diğer ciltleri ise Latin
harleriyle basılmıştır. Mecmuanın ilk altı cildi, Prof.
Dr. M. Fuat Köprülü’nün, VII-VIII. cilt Reşit Rahmeti
Arat’ın, IX-XIII. ciltler Cavid Baysun’un, XIV. cilt Fahir
İz’in, XV-XVII. ciltler Ahmet Caferoğlu’nun, XVIII. cilt
Mehmet Kaplan’ın, XIX. cilt Sadeddin Buluç’un ve son
olarak XX. cildi Kemal Eraslan’ın müdürlüğü döne-
minde hazırlanmıştır. 1997-2011 yılları arasında yayın
hayatına bir süre ara veren Mecmua, 2011 yılında Ke-
mal Yavuz’un müdürlüğü döneminde yayın hayatına
tekrar başlamış olup, bu tarihten itibaren senede iki
sayı olmak üzere yayımlanmaktadır.5 Derginin XXI. ve
XXII. ciltleri Kemal Yavuz’un, XXIII.- XXIV.-XXV. cilt-
leri Azmi Bilgin’in, XXVI-XXVII. ciltleri Fikret Turan’ın
müdürlüğü döneminde yayımlanmıştır. Derginin ilk
sayılarında, Fuat Köprülü başta olmak üzere M. Münir
Aktepe, Ahmet Reik Altınay, Reşit Rahmeti Arat, Ne-
cip Asım, Ahmet Ateş, Nihat Sami Banarlı, Ömer Lüti
Barkan, Cavit Baysun, Kilisli Rıfat, M. Kaya Bilgegil,
Pertev Naili Boratav, Sadetin Buluç, Ahmet Caferoğ-
lu, Nihad M. Çetin, Güzin Dino, Hasan Eren, Sema-
vi Eyice, M. Tayyip Gökbilgin, Abdülbaki Gölpınarlı,
Hikmet T. İlaydın, Abdülkadir İnan, Haluk İpekten,
Fahir İz, İbrahim Kafesoğlu, Mehmet Kaplan, Abdül-
kadir Karahan, Ercüment Kuran, Akdes Nimet Kurat,
Mecdut Mansuroğlu, Rıkı Melül Meriç, Necla Pekol-
cay, Osman Nedim Tuna, Zeki Velidi Togan, Osman
F. Sertkaya, Faruk Timurtaş,İsmail Hakkı Uzunçarşılı,
Hilmi Ziya Ülken, Ömer Faruk Akün, Ali Alparslan,
İnci Enginün, Kemal Eraslan, İsmail Erünsal, Ramazan
5 http://tmjot.istanbul.edu.tr/?p=6627 adresinden 25.08.2017
tarihinde alıntı yapılmıştır.
t u r n a l a r
Şeşen, M. Şerefetin Yaltkaya, Cavit Orhan Tütengil, M.
Çağatay Uluçay, Ali Nihad Tarlan, B. Batal Taymas,
Osman Turan, Faruk Sümer, A. Batal Taymas, Ali Ta-
noğlu, Fevziye Abdullah Tansel gibi yerli pek çok araş-
tırmacının araştırma, inceleme ve tanıtma yazılarına
yer verilmiştir.6
1.3. İlk Derlemeler
20. yüzyılın ilk dönemlerinde folklorla ilgili ça-
lışmaların en dikkat çekenlerinden biri derleme gezi-
leridir. “İstanbul Belediye Konservatuarı” tarafından
düzenlenen dört gezi bunların en dikkate değerlerin-
dendir. 31 Temmuz 1926 tarihindeki ilk derleme gezisi
Adana, Gaziantep, Urfa, Niğde, Kayseri ve Sivas çev-
resine düzenlenmiştir. Yusuf Ziya Demircioğlu, Rauf
Yekta ve Dürri Turan’ın yönetiminde gerçekleşen ge-
zide iki yüz elli kadar türkü derlenmiştir. İkinci gezi
16 Temmuz 1927 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Yusuf
Ziya Demircioğlu, Ekrem Besim Tektaş, Muhiddin
Sadak, Ferruh Arsunar’ın katıldığı bu gezide Konya,
Ereğli, Karaman, Alaşehir, Manisa, Ödemiş ve Aydın
civarından yaklaşık iki yüz elli türkü derlenmiştir. Bu
ikinci gezide “derlenen türküler arasında Genç Os-
man, Ger Ali, On İkidir Efeler, Gündüz Bey, Türkmen
Kızı, Boğaziçi gibi eserler yer almıştır” (Çek, 2002: 62).
Aynı kadro tarafından 1928 yılında Bursa, Kütahya,
Ankara, Çankırı, Eskişehir, Kastamonu ve İnebolu’ya
gerçekleştirilen gezide ise iki yüz kadar türkü derlen-
miştir. Bu gezide Sepetçioğlu Türküsü, Beyler Bahçe-
si, Geyik, Ilgazın Altında, Sarı Kız, Yıldız, Yaşlı Gelin,
Efelerin Başı, Kar mı Yağdı Kütahya’nın Dağına, Ey
Serenler, Mustafam (Çek, 2002: 62) gibi eserlerin der-
lendiği görülmektedir.
Mahmut Ragıp Gazimihal, Yusuf Ziya Demircioğ-
lu, Ferruh Arsunar, Remzi Bey tarafından gerçekleşti-
rilen dördüncü gezide ise Erzurum, Erzincan, Bayburt,
Gümüşhane, Trabzon, Rize, Giresun ve Sinop’ta üç
yüze yakın halk türküsü derlenmiştir. Bu derlemeler-
den elde edilen materyaller konservatuar tarafından
yayımlanmıştır. Bunun yanı sıra Mahmut Ragıp Ga-
zimihal tarafından da ilk üç gezi “Anadolu Türküleri
ve Musiki İstikbalimiz” (1928) adlı kitapta; dördüncü
gezi “Şarki Anadolu Türkü ve Oyunları” adlı kitapta
kaleme alınmıştır (Coşkun Elçi, 2008: 43).
Yaptığı derlemelerle halkbilim çalışmalarında
doğrudan olmasa da önemli bir yeri olan bir diğer
kurum 12 Temmuz 1932 tarihinde kurulan “Türk Dil
Kurumu”dur. 1932 yılında yayımlanan “Söz Derleme
6 http://www.islamansiklopedisi.info/index.php?klme=Türkiy
at+Araştırmaları+Enstitüsü adresinden 25.08.2017 tarihinde
alıntı yapılmıştır.
31
Kılavuzu” esas alınarak yapılan ilk derlemeler (1932-
1934) “Söz Derleme Dergisi” adıyla yayımlanmıştır.
İkinci derleme gezisi ise 1952-1959 arasında yapılmış-
tır. Bu iki derlemeden elde edilenler “Derleme Sözlü-
ğü” isimli çalışmada bir araya getirilmiştir. “Türk Dil
Kurumu”, 1983 yılında Atatürk Dil ve Tarih Yüksek
Kurumu’na bağlanmıştır.
1.4. Folklorun Bağımsızlaşma Çabaları ve
Halk Bilgisi Haberleri Dergisi
Türkiye’de bağımsız statüde ve amacı sadece
Türk halk kültürü ürünlerini derlemek, tanıtmak ve
yayınlamak olan ilk dernek, 1 Kasım 1927 tarihinde
Ankara’da kurulan “Anadolu Halk Bilgisi Derneği”dir.
Adını daha sonra “Türk Halkbilgisi Derneği” olarak
değiştiren derneğin kurucuları İshak Refet Işıtman, Zi-
yaeddin Fahri Fındıkoğlu ve İhsan Mahvi’dir.
Dernek, Ankara’daki genel merkezinden başka
İstanbul’da da bir bilim merkezi oluşturmuştur. Bu-
nun yanı sıra Gaziantep, Bursa, Kastamonu, Kırklareli,
Konya, Muğla, Sinop, Antalya, Balıkesir, Isparta, Sivas,
Trabzon, Manisa, Kütahya, İzmir, Erzurum, Kayseri’de
de birer temsilcilik kurulmuştur. Bu temsilciliklerde
anket ve derleme işleri dağıtılıp, derlemeler yapıl-
dıktan sonra sonuçlar İstanbul’a gönderilmektedir.
Dernek ilk olarak 1928’de folklor derleyicileri yetiş-
tirmek ve onları yönlendirmek amacıyla “Halkbilgisi
Toplayıcılarına Rehber” isimli kitabı yayımlamıştır.
Rehber’in oluşumunda Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu
tarafından Alman folklorist Hofman Krayer’in eserle-
rindeki görüşleri ile Fransız folklorist Van Gennep’in
“Folklor” isimli yazısı esas alınmıştır. Rehberin içeri-
sinde yer alan ana başlıklar şu şekildedir: Muhite Da-
yalı Halk Bilgisi, Eve Dayalı Halk Bilgisi, Ev Eşyasına
Dair Halk Bilgisi Sanatlara ve Mesleklere Dair Halk
Bilgisi, Elbiseye Dair Halk Bilgisi, Gıdaya Dair Halk
Bilgisi, Adetlere Dair Halk Bilgisi, İtikatlara Dair Halk
Bilgisi, Bilgiye Dair Halk Bilgisi, Şiire Dair Halk Bilgisi,
Temaşaya Dair Halk Bilgisi, Hikâyeye Dair Halk Bilgi-
si, Musikiye Dair Halk Bilgisi, Raksa Dair Halk Bilgisi,
Hukuka Dair Halk Bilgisi. Aynı yıl yayımlanan “Halk
Bilgisi Mecmuası” 12 formalık bir cilt, 192 sayfa ve dört
bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler 1. Tetkik kısmı,
2. Anasır Kısmı, 3. Terbiye Kısmı, 4. Kitabiyat-ı Şuun
kısmıdır.
Aylık bir yayın organı olarak 1 Kasım 1929 tari-
hinde yayımlanmaya başlanan “Halkbilgisi Haberleri
Dergisi” ise amatör ve bilimsel bir anlayışla toplanan
halkbilgisi ürünlerini sunarak dönemi içinde önemli
bir boşluğu doldurmuştur. İstanbul şubesi tarafından
çıkarılan bu derginin yalnızca 19 sayısı dernek tarafın-
32 K › b r › s - B a l k a n l a r - A v r a s y a
dan yayımlanmıştır. Derginin yirminci sayısından baş-
lamak üzere (Nisan 1933 yılında) 121. sayısına kadarki
yayınları İstanbul Eminönü Halkevi tarafından çıkarıl-
mıştır. İlk serisi (ilk 19 baskısı) İzzet Adil yönetimin-
de çıkarılırken yirminci sayıdan başlamak üzere Halit
Bayrı yönetiminde çıkarıldığı görülmektedir. Eminö-
nü Halkevi Dil Tarih ve Edebiyat kolu tarafından 124.
sayıya kadar yayımlanan dergi, kimi anlaşmazlıklar
yüzünden kapatılmıştır (Alangu, 1983: 151)
Derneğin önemli etkinliklerinden biri de düzenle-
diği dört derleme ve araştırma gezisidir. Bilim encüme-
ni üyesi Abdulkadir İnan tarafından ilki 15 Ağustos-27
Eylül 1929 tarihleri arasında ve Trabzon, Gümüşhane,
Bayburt, Erzurum, Erzincan, Rize illerine gerçekleştiri-
len gezi “Birinci İlmî Seyahate Dair Rapor” adıyla 1930
yılında yayımlanmıştır. İkinci gezi 1931’in yaz ayında
Gaziantep, Nizip, Kilis’e gerçekleşmiştir. Ali Rıza Yal-
gın, Şakir Sabri Yener ve Abdulkadir İnan’ın katıldığı
bu gezi ilk gezide olduğu gibi kitaplaştırılamamıştır.
Halk Bilgisi Haberleri’nde geziye katılanların adlarıy-
la ayrı ayrı makaleler halinde yayımlanmıştır. Üçüncü
gezi yine 1931’de Müşika Abdülkadir (İnan) tarafın-
dan Maraş’a yapılmıştır. Bu gezinin bulguları da bir
öncekinde olduğu gibi dergide salt makaleler halinde
yayımlanmıştır. Dördüncü gezi Halit Bayrı öncülü-
ğünde ve Yusuf Ziya Demircioğlu ve Hikmet Turhan
Dağlıoğlu eşliğinde düzenlenerek Balıkesir, Sındırgı,
Dursunbey ilçelerine yapılmıştır. Bu gezinin sonuçları
Halit Bayrı tarafından “Halk Adetleri ve İnanmaları”
adı altında Eminönü Halkevi Neşriyatı’ndan çıkarıl-
mıştır.
1950 öncesi folklor çalışmalarında 1933 yılında
Eski Eserler ve Müzeler Genel Müdürlüğü tarafından
yayımlanmaya başlayan “Türk Tarih, Arkeologya ve
Etnografya Dergisi”nin de önemli bir yeri vardır. Türk
tarih ve kültürel mirasını tanıtan arkeoloji, sanat tarihi,
antropoloji, epigrai, etnografî gibi konuların yer aldı-
ğı bu dergi daha sonra iki farklı dergi olarak hizmet
vermeye devam etmiştir. “Türk Arkeoloji Dergisi” ve
“Türk Etnografya Dergisi”. Üç ayda bir çıkan “Türk
Etnografya Dergisi”nin ilk sayısında derginin çıkışı
Maarif Vekili Ahmet Özel tarafından şu şekilde oku-
yucu ile paylaşılmıştır: “Bu dergi 1933 yılında Maarif
Vekili Dr. Reşit Galip merhumun bir takdim yazısıy-
la çıkmış olan ‘Türk Tarih, Arkeologya ve Etnografya
Dergisi’nin yerine kaim olmak üzere ve halen neşre-
dilmekte bulunan Türk Arkeoloji Dergisi’ne muvazi
olarak çıkacaktır.” (Türk Etnografya Dergisi, 1956: 5).
Ayrıca bu ilk sayı UNESCO ve ICOM (Uluslararası
Müzeler Konseyi) tarafından hazırlanan ve 6-14 Ekim
1956 tarihleri arasında kutlanan Müze Haftasına bir
T ü r k E d e b i y a t l a r › V a k f ı
armağan olarak sunulmuştur. Son sayısı (20. sayısı)
1997’de yayımlanan dergide yer alan yazılar, daha çok
maddi folklorla ilgilidir. Maddi yetersizlikler ve dergi-
lere gönderilen makalelerin yetersizliği sebebiyle 2000
yılından itibaren bu iki dergi tekrar birleştirilerek Kül-
tür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü ta-
rafından “Türk Arkeoloji ve Etnografya Dergisi” adıy-
la yayımlanmıştır. Daha çok maddi kültür ve arkeolo-
jik araştırmaların yer aldığı yazılara yer verilmektedir.
2. Halkevleri
19 Şubat 1932 yılında Mustafa Kemal Atatürk’ün
isteği ile Halk Ocaklarının yerine Halkevleri kurul-
muştur. Sayıları 1945 yılına kadar 400’ü bulan Hal-
kevleri, (1) Dil, Tarih ve Edebiyat Şubesi, (2) Güzel
Sanatlar Şubesi, (3) Temsil Şubesi, (4) Spor Şubesi, (5)
İçtimai Yardım Şubesi, (6) Halk Dershaneleri ve Kurs-
lar Şubesi, (7) Kütüphane ve Neşriyat Şubesi, (8) Köy-
cülük Şubesi ve (9) Müze ve Sergi Şubesi olmak üzere
toplam dokuz kola ayrılmıştır. Bunların içinde folklor
ürünlerinin derlenmesi görevi Dil, Tarih ve Edebiyat
şubesine aitir. Bu derlemelerin büyük bir kısmı Hal-
kevi dergilerinde yayımlanmıştır.
Halkevlerinin bu ilk döneminde 37 farklı der-
gi çıkmıştır. Bu dergilerin bazıları şunlardır: Adana
Halkevi Dergisi (Görüşler), Afyon Halkevi Dergisi
(Taşpınar), Antakya Halkevi Dergisi (Hatay), Antalya
Halkevi Dergisi (Türk Akdeniz), Artvin Halkevi Der-
gisi (Çoruh), Bafra Halkevi Dergisi (Altun Yaprak),
Balıkesir Halkevi Dergisi (Kaynak), Bilecik Halkevi
Dergisi (Devrimin Sesi), Burdur Halkevi Dergisi (Ül-
ker), Bursa Halkevi Dergisi (Uludağ), Çorum Halkevi
Dergisi (Çorumlu), Denizli Halkevi Dergisi (İnanç),
Edirne Halkevi Dergisi (Üçsu), Elazığ Halkevi Dergisi
(Altan), Erzurum Halkevi Dergisi (Erzurum), Eşkise-
hir Halkevi Dergisi (Halkevi), Gaziantep Halkevi Der-
gisi (Başpınar), Isparta Halkevi Dergisi (Ün), İstanbul
Halkevi Dergisi (YeniTürk), İzmir Halkevi Dergisi (Fi-
kirler), Kayseri Halkevi Dergisi (Erciyes), Kars Halke-
vi Dergisi (Doğuş), Kastamonu Halkevi Dergisi (Ilgaz),
Konya Halkevi Dergisi (Konya), Malatya Halkevi Der-
gisi (Derme), Manisa Halkevi Dergisi (Gediz), Muğla
Halkevi Dergisi (Muğla), Merzifon Halkevi Dergisi
(Taşan), Niğde Halkevi Dergisi (Akpınar), Samsun
Halkevi Dergisi (19 Mayıs), Sivas Halkevi Dergisi
(Ortayayla-Dört Eylül)
Sinop Halkevi Dergisi (Dranas), Trabzon Halkevi
Dergisi (İnan), Tekirdağ Halkevi Dergisi (Marmara),
Urla Halkevi Dergisi (Ocak), Yozgat Halkevi Dergisi
(Bozok), Zonguldak Halkevi Dergisi (Karaelmas).
Halkevlerinin kuruluşundan kapatılmasına ka-
t u r n a l a r
darki on dokuz yılda (1932-1951) Ankara Halkevinin
yayın organı olan “Ülkü” dergisinin folklor çalışmaları
açısından son derece önemli bir rolü vardır. 1932–1949
yılları arasında yayımlanan ve ismini Mustafa Kemal
Atatürk’ün koyduğu derginin 41. sayısından itibaren
yönetimine Fuat Köprülü getirilmiştir. Birbirini izle-
yen üç seri halinde yayımlanan derginin ilk serisi 1941
yılında 102. sayıyla sona ermiştir. “Millî Kültür Der-
gisi” alt başlığıyla 15 günlük yayımlanan ikinci serisi
1946 yılında 126. sayıyla son bulmuştur. 127. sayıdan
itibaren “Halkevleri ve Halk Odaları” alt başlığıyla ya-
yımlanmaya başlayan üçüncü seri ise 1949 yılına kadar
devam etmiştir.
3. Dergici Devre (1939-1966)7
Türk folklor araştırmaları tarihi açısından İkin-
ci Dünya Savaşı’nın da son yılları olan 1950’li yıllar
önemli bir mihenk taşıdır. Halkevlerinin kapatılması-
nın (1951) ardından Millî Folklor Enstitüsü’nün kurul-
masına (1966) kadarki on beş yılda, 02 Eylül 1946’da
tekrar kurulan “Türk Halk Bilgisi Derneği”8 tarafından
17 Ağustos 1955 tarihinde düzenlen “İstişari Folklor
Kongresi” dışında genelde bir duraklamanın olduğu
görülmektedir. Bu kongreye Mahmut Ragıp Gazimi-
hal, Ahmet Kutsi Tecer, Ziyaeddin Fahri Fındıkoğlu,
Abdülkadir İnan, Vedat Nedim Tör, Behçet Kemal
Çağlar, Şerif Baykurt, Cahit Öztelli, Fahretin Kırzı-
oğlu, Ali Rıza Yalgın, Mehmet İhsan Hınçer, Sadi Ya-
ver Ataman, Halil Cemal Oğultürk, Sırrı Bilge, Haşim
Nezihi Okay, Enver Naci Gökşen, Raci Danacı, Kemal
Gündüz, Neşet Oktay, Sevgi Babaoğlu, Kebire H. Hın-
çer, Gündüz Dumlu, Necati Başara, Kenan Evginer,
Aydın Duru, Rezzan Ertan ve Etem Aydın (Evliyaoğlu,
Baykurt, 1988: 91) katılmışlardır.
Bu dönemdeki folklor çalışmaları genel ola-
rak dönemin iki büyük ve önemli dergisi aracılığıyla
sürdürülmüştür. Bunlardan ilki 15 Ekim 1944 tari-
hinde İstanbul’da yayımlanmaya başlayan “Folklor
Postası”dır. İhsan Hınçer, Kemal Akça, Muzafer Erdo-
ğan ve Ferit Uğur tarafından 19 sayı yayımlanan dergi
7 Bu başlık Prof. Dr. Dursun Yıldırım’ın Türk Folklor Araştırmaları-
nın Problemleri isimli makalesinde belirttiği Türk folklor araş-
tırmalarının gelişme devrelerinden dördüncü dönemin başlığıdır.
YILDIRIM, Dursun; Türk Bitiği, (1998), Akçağ Yayınları, Ankara.
8 Yeni derneğin kurucuları Murat Uraz, Ord. Prof. Dr. Ziyaeddin Fahri
Fındıkoğlu, Yusuf Ziya Demirci, M. Halit Bayrı, Ord. Prof. Dr. Sü-
heyl Ünver, Orhan Tuna, İbrahim Kafesoğlu, Safa Şevket Erkün ve
Prof. Dr. M. Fahrettin Kırzıoğlu’dur. Arzu Öztürkmen’in belirttiğine
göre dernek “ilk dönemindeki (1927-1932) canlılığı tekrar yakala-
yamasa da, bu kurum 1950’lerde folklorun “sahnelendiği” değil de
“araştırıldığı” nadir kurumlardan biri olmuştur.” (Öztürkmen, 2006:
195)
33
Aralık 1946’da son bulmuştur. Folklorla ilgili hem ta-
nıtıcı mahiyete yazılara hem de derlemelere yer veren
bu derginin ilk yazısı Millî Eğitim Bakanı Hasan Ali
Yücel’e ait olan “Halk Edebiyatının Kıymeti” adını ta-
şımaktadır.
Dergide, Kemal Akça başta olmak üzere, M. Şakir
Ülkütaşır, Hınçer, M. Halit Bayrı, Hasan Ali Yücel, Va-
hit L. Salcı, Fahretin Kırzıoğlu, M. R. Gazimihal, Ziya-
eddin F. Fındıkoğlu, Behçet Kemal Çağlar, Hayrünni-
sa Damgacı, Faruk Sümer, Rıza Yetişen, Ahmet Özcan,
Süheyl Ünver, Mehmet Önder, Ali Rıza Yalgın gibi pek
çok araştırmacının yazılarına yer verilmiştir.
Folklor Postası’nın kapanmasının ardından der-
gideki kadronun dağılmasını istemeyen İhsan Hınçer,
yaklaşık aynı kadro ile “Türk Folklor Araştırmaları
Dergisi”ni çıkarmıştır. Derginin ilk cildinde; 1929-1942
yılları arasında 124 sayılık “Halkbilgisi Haberleri ”,
1945-1946 senesinin sonuna kadar 19 nüsha yayımla-
nabilen “Folklor Postası” ve Ülkü dışında derli toplu
bir çalışmanın olmaması, bu ihtiyacın karşılanabilmesi
ve memlekete folklora hizmet edenlerin bir dergi bün-
yesinde toplanması adına yola çıkıldığını belirtmiştir
(Hınçer, 1949, 6). 1949 yılının aralık ayında çıkarmaya
başladığı “Türk Folklor Araştırmaları Dergisi”, Nail
Tan’ın belirtiği üzere “Türk Folklorunun derlenme-
si, araştırılması konusunda bir okul rolü” (Tan, 1995:
69) oynamıştır. 1979 yılında kurucusu ve başyazarı
Hınçer’in vefatı ve ekonomik yetersizlikler sebebiyle
Ocak 1980’de 366. sayısı ile derginin yayın hayatı son
bulmuştur. 1980 yılına kadar, Türk halkbilimine çok
değerli katkılar sağlamıştır.
Dergide dönemin önemli folklor araştırmacıların-
dan M. Şakir Ülkütaşır, Mahmut R. Gazmıhâl, Hikmet
Dizdaroğlu, Nail Tan, Saim Sakaoğlu, Nevzat Gözay-
dın, Kemal Çilingiroğlu, M. Halit Bayrı, A. Süheyl Ün-
ver, Ayhan Doğanç, Celaleddin Kişmir, Cahit Öztelli,
Z. Fahri Fındıkoğlu, Mehmet Önder, Elatun Cem Gü-
ney, Sadi Y. Ataman, M. Gökalp Aladağ, Hilmi Ziya
Ülken, Ahmet Kutsi Tecer, Ali Rıza Yalgın gibi birçok
araştırmacının yazılarına yer verilmiştir. Özkul Çoba-
noğlu “Halkbilimleri Kuramları ve Araştırma Yöntem-
leri Tarihine Giriş” isimli eserinde de belirtiği üzere
1948-1968 yılları arasında yayımlanan bu derginin en
önemli özelliği “Türk Halkbilimi çalışmalarının deva-
mını sağlayan en önemli müesseselerden birisi ” (Ço-
banoğlu, 2015: 55) olmasıdır.
“Halk Kültürü Araştırmaları Kurumu”, 15 Mart
1955 tarihinde Fuat Köprülü, Orhan Aydın, Hamit Zü-
beyr Koşay, Abdülkadir İnan, Ahmet Adnan Saygun,
Mehmet Şakir Ülkütaşır, Suut Kemal Yetkin, Kemal
34 K › b r › s - B a l k a n l a r - A v r a s y a
Güngör, Ahmet Kutsi Tecer ve Halil Bedii Yönetken ta-
rafından “Türk Halk Sanatlarını ve Ananelerini Tetkik
Cemiyeti” adıyla kurulmuştur. 31 Mart 1959 tarihinde
adını “Türk Etnografya ve Folklor Cemiyeti” olarak,
1962 yılında “Türk Etnografya ve Folklor Derneği”,
1963 Eylül ayında ise genel kurul kararıyla, “Türk
Folklor-Etnografya ve Turizm Derneği” olarak değiş-
tirmiştir. 28 Mayıs 1972 tarihine kadar faaliyetlerini bu
ad altında sürdüren kurum, o tarihte toplanan genel
kurulun kararıyla, “Folklor Araştırmaları Kurumu”
olarak değiştirilmiş ve 2005 yılının sonuna kadar bu
ve kısaltılmış adıyla (FAK) bilinmiştir. Kültür Bakan-
lığı bünyesindeki ilgili birimin adı da “Halk Kültürle-
rini Araştırma ve Geliştirme” olarak değiştirilmiştir.
Böylece folklor sözcüğünün anlamı, halk kültürüyle
eşdeğerde tutulmuştur. 04 Şubat 2006 tarihinde kuru-
mun adı “Halk Kültürü Araştırmaları Kurumu” olarak
değiştirilmiştir. 9
1981 yılından itibaren Türk Folklor Araştırmaları
Kurumu tarafından folklor alanında başarılı hizmetleri
olan kişilere ve kurumlara “İhsan Hınçer Türk Folklo-
runa Hizmet Ödülleri” verilmektedir. Daha sonra bu
ödülün ismi “Türk Halk Kültürüne Hizmet Ödülü”
olarak değiştirilmiştir.
1955 yılındaki bir diğer kurum, Yapı Kredi
Bankası’nın Türk Halk Oyunlarını yaşatabilmek ama-
cıyla kurduğu “Türk Halk Oyunlarını Yaşatma ve Yay-
ma Tesisi”dir.
4. Milli Folklor Araştırma Enstitüsü10
20. yüzyılın ilk yarısından itibaren Türkiye’de
turizmin ilerleyişi konusunda gözle görülür bir artış
görülmektedir. Turizmin öneminin artmasına paralel
olarak Türk kültür dernekleri tarafından folklorun
özellikle halk müziğine, halk oyunlarına, el sanatlarına
dayalı uygulamalı konuları üzerinde bir yoğunlaşma
olmuştur. Bu dönemde kurulan derneklerin neredeyse
hemen hepsinin isminde “turizm”, “kültür” ve “folk-
lor” ibareleri geçmektedir. Nasreddin Hoca ve Turizm
Derneği (1959), Malatya Kültür ve Turizm Derneği,
gibi. Bu dernekler “doğrudan ‘turistik’ bir kitleye ses-
lenmekten çok, ulusal sınırlar içinde yerel tanıtım işle-
vi görüyorlardı.” (Öztürkmen, 2006: 194).
27 Mayıs ihtilalinin ardından Halkevlerini yeni-
den açma ikri ön plana çıkmıştır. Ancak bu ikir 12
Nisan 1961 tarihinde UNESCO’nun önerisi ile açılan
9http://www.halkkulturu.org/?pnum=8&pt=HAKKIMIZDA
den 22.09.2017 tarihinde alıntı yapılmıştır.
10 Millî Folklor Araştırma Enstitüsü’nün kuruluşu, gelişimi ve yaptığı
çalışmalarla ilgili TAN, Nail, (2016/1), Türkiye’de Kamu Yönetimin-
de Halk Bilimi Biriminin Kuruluşunun 50. Yılı, Folklor/Edebiyat,
cilt: 22, Sayı: 85.
T ü r k E d e b i y a t l a r › V a k f ı
Türk kültür dernekleriyle gerçekleştirilmeye çalışıl-
mıştır. Tüzüğü, Halkevi birikimi ile açılan bu dernek-
ler, Halkevlerinden kalan boşluğu doldurmaya çalış-
mışlardır. 1963’te “Halkevleri” adını alan dernekler
1980’de kapatılır. Bu dönemki halkevleri teşkilatında
eskisinde olmayan bir bölüm vardır: Turizm ve Se-
yahat. Dönemin halkbilim çalışmalarının bir örneği
olarak yeni Halkevlerinde de “folklor şubelerinin ak-
tiviteleri genelde o yıllarda başka kurumlara da hâkim
olan halk oyunları faaliyetleriyle sınırlı” dır (Öztürk-
men, 2006: 209).
Türkiye’de 1960’lardan itibaren folklorla ilgili pek
çok dernek kurulur. 20 Ekim 1961 tarihinde Ankara’da
kurulan “Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü” de
bunlardan biridir. 1960 ihtilalinin hemen ardından ku-
rulan enstitünün başında Cemal Gürsel bulunur. Ens-
titü; “Türk Kültürü Araştırmaları”, “Türk Kültürü”,
“Cultura Turcica” isimli dergileri çıkarmıştır.
1962’de yayımlanmaya başlayan “Türk Kültürü
Araştırmaları Dergisi”, içerisinde Türk kültürü, Türk
dili ve edebiyatı, Türk tarihi, Türk sanatı gibi Türklük
bilimini ilgilendiren çeşitli konularda kaleme alınmış
akademik yazıların, tanıtmaların ve çevirilerin yer al-
dığı hakemli bir dergidir. Bahar ve güz olmak üzere
yılda iki kez yayımlanan dergi, Ahmet Caferoğlu, Re-
şid Rahmeti Arat, Oktay Aslanapa, Halil İnalcık, Şerif
Baştav, Muharrem Ergin, Faruk Kadri Timurtaş, Cen-
giz Orhonlu, Emel Esin, Yaşar Önen, Ercüment Kuran,
Nihat Nirun, Necati Öner, Müjgân Cumbur gibi alanın
önde gelen araştırmacılarının yazılarına yer vermiştir.
2017 yılında da varlığını Prof. Dr. Dursun Yıldırım
başkanlığında devam etirmektedir.
“Yüksek Tahsil Gençliği Türk Folklor Enstitüsü
Kurma Derneği” 12 Aralık 1964 yılında kurulmuştur.
Bu kurumun temel amacı bir folklor enstitüsü kurmak-
tır. 6 Kasım 1966’da başta Kenan Özbel, Elatun Cem
Güney, Ayhan Doğanç, İhsan Hınçer, Cahit Öztelli,
Muhitin Güven ve diğer kurucu üyelerin önerileri
ile ismini “Türk Folklor Kurumu” olarak değiştiril-
miştir. 22.11.1972 tarihinde ise 1630 sayılı Dernekler
Yasası’nın 53. maddesi hükmüne dayanarak tüzük
değişikliği kongresini yapmış ve “Folklor Kurumu
Derneği” adını almıştır. Dernek 1969 ile 1971 yılları
arasında “Folklor” dergisini yayımlamıştır. Türk halk-
bilimiyle ilgili pek çok inceleme, anket, derleme çalış-
malarına yer vermiştir.
Folklor Kurumu Derneği’nin de çalışmaları neti-
adresin-
cesinde “Millî Folklor Araştırma Enstitüsü” 16 Mayıs
1966 tarihinde kurulmuştur. İlk olarak Millî Eğitim
Bakanlığına bağlı olarak kurulan Enstitüsü, Kültür Ba-
kanlığına bağlanmasının ardından sırasıyla Millî Folk-
t u r n a l a r
lor Araştırma Dairesi (1973), Halk Kültürünü Araş-
tırma Dairesi (1989), Halk Kültürlerini Araştırma ve
Geliştirme Genel Müdürlüğü (1991) adlarıyla hizmet
vermiştir. Millî Folklor Enstitüsü, folklorun doğrudan
devlet eliyle ve sistematik olarak çalışıldığı son derece
önemli bir kurumdur.
Enstitünün kuruluşundan sonra müdürlüğüne
Cahit Öztelli getirilmiştir. Öztelli başkanlığında bağış,
satın alma, yayın değişimi gibi yollarla kurulan “Folk-
lor İhtisas Kütüphanesi”, 1998 yılında ismini değiştire-
rek “Pertev Naili Boratav Halk Kültürü İhtisas Kütüp-
hanesi” adını almıştır. Ayrıca başta öğretmenler olmak
üzere pek çok gönüllü katılımcının yardımı ile çeşitli
derlemeler düzenlenmiştir. 1973’te Araştırma Dairesi-
ne dönüştürülmesinden sonra daire başkanlığına Nail
Tan getirilmiştir. 1974 yılında itibaren “Türk Folklor
Araştırmaları Yıllığı-Belleten”i yayımlanmaya başla-
mıştır. Ancak dört yıl yayımlandıktan sonra maddi
yetersizlikler sebebiyle yayımına son verilmiştir (Tan,
1995: 11). 1981 yılında “Türk Folklor Araştırmaları”,
1986 yılında “Türk Folklorundan Derlemeler”, 1992
yılından itibaren ise “Anayurtan Atayurda Türk Dün-
yası Dergisi” ile “Halk Ozanlarının Sesi” isimli süreli
yayınları çıkarmaya başlamıştır.
“Folklora Doğru”, ilk olarak Robert Koleji Türk
Folklor Kulübü sonra da Boğaziçi Üniversitesi Folklor
Kulübü11 tarafından çıkarılmıştır. İlk sayısı 1969 yılın-
da ve aylık olarak yayımlanmaya başlanan dergi, son-
radan üç ayda bir çıkmaya başlamıştır. Derginin Şubat
2017’de Üsküp ve Diyarbakır alan araştırmalarını içe-
ren 71. sayısı yayımlanmıştır.
“Sivas Folkloru”, Şubat 1973 yılında çıkmaya
başlamıştır. İbrahim Aslanoğlu yönetiminde Sivas’ta
yayımlanan dergi Türkiye’deki yöresel nitelikteki ilk
dergi olma özelliğini göstermektedir. İlk sayısının
“Takdim” kısmında derginin en özlü takdimini bizzat
derginin adının yaptığını ve derginin konusunun ta-
mamen sınırlı bir şekilde Sivas ili folklorunu derlemek
ve yayınlamak olduğu söylenmektedir (Sivas Folkloru,
1973: 3). Dergide başta Aslanoğlu olmak üzere Müjgan
Üçer, Doğan Kaya, İsmail Hakkı Acar, Vehbi Cem Aş-
kun, Yavuz Bülent Bakiler, Halil Dumluca, Hüseyin
Candan, Cahit Öztelli, İrfan Ünver Nasratınoğlu, Ca-
fer Aşıtepe, Mehmet Güner Demiray, Mustafa Turan,
Emin Kuzucular, Cafer Aşıtepe, Abdulkadir Sarısözen,
Sabri Koz, Kutlu Özen, Aşık Seil Selimi, Aşık Hasan
Gültekin gibi pek çok araştırmacının derlemelerine
11 Şerif Baykurt’un belirttiğine göre bu kulüp tarafından Folklora
Doğru dergisinin yayımlanmaya başlamasından kısa bir süre sonra
Boğaziçi Üniversitesinde folklor seçmeli bir ders olarak verilmeye
başlanmıştır. Bu dersleri ise Tahir Alangu vermiştir (Baykurt, 1976:
104)
35
ve yazılarına yer verilmiştir. 1976 yılında Erman As-
lanoğlu yönetiminde çıkmaya başlayan dergi ismini
“Türk Folkloru” olarak değişmiştir. Temmuz 1979’daki
78. sayısından sonra belirli aralıklarla yayınını sürdü-
ren dergi, Mayıs 1999 yılında yayımlanan 96. sayısı ile
yayınına son vermiştir .
1960’lı yıllarda gerçekleştirilen önemli çalışma-
lardan biri de TRT’nin gerçekleştirdiği derlemelerdir.
Bu derlemelerin ilki 1-5 Eylül 1967 tarihleri arasında
Gaziantep, Burdur, Van, Erzurum, İzmir, Trabzon,
Balıkesir’e gerçekleştirilmiş ve yaklaşık 1738 halk şar-
kısı toplanmıştır.
5. 1980 Sonrası Halkbilim Çalışmaları
5.1. Folklorun Yeni Dönemi: UNESCO ve
SOKÜM
İkinci dünya savaşı sonunda, 1946 yılında, ku-
rulan UNESCO (United Nations Educational, Scienti-
ic and Cultural Organization), Birleşmiş Milletler’in
Eğitim, Bilim ve Kültür Teşkilatı’dır. Genel merkezi
Paris’te bulunmaktadır. UNESCO tarafından 17 Ekim
2003 tarihinde Paris’te düzenlenen 32. Genel Konfe-
ransında, “Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korun-
ması Sözleşmesi” kabul edilmiştir. Türkiye 19 Ocak
2006 tarihli ve 5448 sayılı “Somut Olmayan Kültürel
Mirasın Korunması Sözleşmesinin Uygun Bulunduğu-
na Dair Kanun”la bu sürece dâhil olmuş ve 27 Mart
2006 tarihinde resmen taraf olmuştur.12
“Somut Olmayan Kültürel Mirasın Korunma-
sı Sözleşmesi” ifadesini incelerken iki başlık halinde
ele almak önemlidir. Bu kavramlardan ilki “Somut
Olmayan Kültürel Miras” (SOKÜM)’tır. İkincisi ise
“koruma”dır.
“Somut Olmayan Kültürel Miras”, UNESCO tara-
fından “toplulukların, grupların ve kimi durumlarda
bireylerin, kültürel mirasının bir parçası olarak tanım-
ladıkları uygulamalar, temsiller, anlatımlar, bilgiler,
beceriler ve bunlara ilişkin araçlar, gereçler ve kültürel
mekânlar” biçiminde tanımlanmaktadır.13 Bu tanım-
la birlikte somut olmayan kültürel mirasın kapsama
alanı şu şekilde belirlenmiştir: 1. Somut olmayan kül-
türel mirasın aktarılmasında taşıyıcı işlevi gören dille
birlikte sözlü gelenekler ve anlatımlar (destanlar, efsa-
neler, halk hikâyeleri, atasözleri, masallar, fıkralar ve
benzeri); 2. Gösteri sanatları (Karagöz, meddah, kukla,
halk tiyatrosu ve benzeri ); 3. Toplumsal uygulamalar,
12http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR,50837/somut-olmayan-
kulturel-mirasin-korunmasi-sozlesmesi-hak-.html adresinden
25.08.2017 tarihinde alıntı yapılmıştır.
13http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR,50837/somut-olmayan-
kulturel-mirasin-korunmasi-sozlesmesi-hak-.html adresinden
25.08.2017 tarihinde alıntı yapılmıştır.
36 K › b r › s - B a l k a n l a r - A v r a s y a T ü r k E d e b i y a t l a r › V a k f ı

ritüeller ve şölenler (Nişan, düğün, doğum, Nevruz
ve benzeri kutlamalar); 4. Doğa ve evrenle ilgili uy-
gulamalar (geleneksel yemekler, halk hekimliği, halk
takvimi, halk meteorolojisi); 5. El sanatları geleneği
(dokumacılık, nazar boncuğu, telkâri, bakırcılık, halk
mimarisi).
SOKÜM açısından “koruma” kavramı “somut
olmayan kültürel mirasın yaşanabilirliğini güvence al-
tına alma”14 anlamına gelmektedir. Bu kavram ayrıca
kimlik saptanması, belgeleme, araştırma, muhafaza,
koruma, geliştirme, güçlendirme ve özellikle okul ya
da okul dışı eğitim aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktar-
ma, kültürel mirasın değişik yanlarının canlandırılma-
sını da ifade etmektedir.
Somut olmayan kültürel mirasın korunması mis-
yonu bağlamında oluşturulan çalışmalar genel olarak
“envanter” olarak adlandırılmıştır. Türkiye’nin iki çe-
şit ulusal envanteri bulunmaktadır. Bunlar:
1. Yaşayan İnsan Hazineler (YİH) Ulusal Envan-
teri
2. Somut Olmayan Kültürel Miras (SOKÜM)
Ulusal Envanteri
1. Yaşayan İnsan Hazineler (YİH) Ulusal En-
vanteri
SOKÜM’ün önemi ve korunması çerçevesinde
düzenlediği envanterlerden biri olan “Yaşayan İnsan
Hazineleri (YİH) Ulusal Envanteri”, Somut Olmayan
Kültürel Miras’ın belirli unsurlarının icra edilmesi ve
yeniden yaratılması için gerekli bilgi ve beceriye yük-
sek düzeyde sahip kişileri tanımlamaktadır. Adayların
belirlenmesi için ilk envanter çalışması 2008 yılında ya-
pılmıştır. İki yıl süren çalışmaların ardından ilk isimler
14 Ocak 2010 yılında; ikincisi 26 Kasım 2010 yılında;
2012 yılında ise üçüncü liste açıklanmıştır. “Yaşayan
İnsan Hazineleri” (YİH) isimli çalışma doğrultusunda
bu zamana kadar 30 kişi belirlenmiştir. Bu sistem kap-
samında,
2008 yılında Yaşayan İnsan Hazinesi olarak seçi-
len kişiler;
(Ödül Tarihi-14 Ocak 2010)
Karagöz Ustaları – Tacetin Diker, Orhan Kurt,
Metin Özlen
Çini Ustası - Sıtkı Olçar
Keçe Ustası – Mehmet Girgiç
Âşık – Şeref Taşlıova
Çam Düdüğü Ustası – Hayri Dev
2009 Yılında Yaşayan İnsan Hazinesi olarak se-
çilen kişiler;
(Ödül Tarihi- 26 Kasım 2010)
Hortlatma Kaval-Dilli/Dilsiz Kaval Ustası ve İcra-
cısı – Yaşar Güç
Dokumacılık ve Doğal Boyama Ustası – Emine
Karadayı
Zakirlik – Zakir Veli Aykut ―Dertli Divani
Bağlama Yapımı Ustası – Bekir Tekeli
Klasik Kitap Sanatçısı – Uğur Derman
Hüsn-ü Hat Sanatçısı – Hasan Çelebi
Çini Sanatçısı – Mehmet Gürsoy
Ebru Sanatçısı – Fuat Başar
Abdallık Geleneği–Halk Ozanlığı – Neşet Ertaş
2010 Yılında Yaşayan İnsan Hazinesi olarak se-
çilen kişiler;
(Ödül Tarihi- 14 Kasım 2012)
Ahşap Baskı-Yazma Ustası – Cemil Kızılkaya
Nazar Bocuğu Ustası – Mahmut Sür
Ahlat Yöresi Taş Ustası – Tahsin Kalender
Kıspet Ustası – İrfan Şahin
2015 Yılında Yaşayan İnsan Hazinesi olarak seçi-
len kişiler;
(Ödül Tarihi- 03 Kasım 2016)
Celal Yılmaz- Mersiyehan
Mehmet Acet (Âşık Sefai)- Âşık, Zakir
Cahide Keskiner- Minyatür Sanatçısı
İslam Seçen- Klasik Kitap Sanatçısı
Salih Balakbabalar- Sedekâr
Muammer Semih İrteş-Kalemişi
Ahmet Yaşar Kocataş- Keçe Ustası
İsmail Nar-Âşık
Osman Efendioğlu-Şair (Atma Türkü)
Macahel Yaşlılar Korosu (Çoksesli Şarkı Söyleme
Geleneği)- Çoksesli Şarkı Söyleme Geleneği olarak be-
lirlenmiştir15.
2. Somut Olmayan Kültürel Miras
(SOKÜM) Türkiye Ulusal Envanteri
“Somut Olmayan Kültürel Miras Türkiye Ulusal
Envanteri” kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlığı ve
Somut Olmayan Kültürel Miras İhtisas Komitesi’nin
işbirliği ile yapılan çalışmalardan biri sözleşmenin 16.,
17. ve 18. maddelerine göre oluşturulan “Somut Olma-
yan Kültürel Miras Listeleri”dir. Bu listeler şunlardır:
1. İnsanlığın Somut Olmayan Kültürel Mirası
Temsili Listesi
2. Acil Koruma Gerektiren Somut Olmayan Kül-
türel Miras Listesi

14http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR,50837/somut-olmayan- 15http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR,12929/yasayan-insan-hazinele-
kulturel-mirasin-korunmasi-sozlesmesi-hak-.html adresinden ri-ulusal-envanteri.html adresinden 25.08.2017 tarihinde alıntı ya-
25.08.2017 tarihinde alıntı yapılmıştır. pılmıştır.
t u r n a l a r
3. En İyi Uygulama Örnekleri Listesi.
“Somut Olmayan Kültürel Miras Ulusal Envante-
ri Unsur Listesi”nde 2017 yılı itibariyle 114 unsur yer
almaktadır. Bu unsurlardan on dördü Dünya Kültür
Miras Listesi’nde yer almıştır. Bu unsurlar şunlardır:
Meddahlık Geleneği (2008), Mevlevi Sema Törenleri
(2008), Âşıklık Geleneği (2009), Karagöz (2009), Gele-
neksel Sohbet Toplantıları (Yâren Meclisleri, Sıra Ge-
celeri, Barana Sohbetleri, Oda Geleneği ve diğer, 2010),
Kırkpınar Yağlı Güreş Festivali (2010), Alevî- Bektaşî
Ritüeli Semâh (2010), Geleneksel Tören Keşkeği (2011),
Mesir Macunu Festivali (2012), Türk Kahvesi ve Gele-
neği (2013), Ebru: Türk Kağıt Süsleme Sanatı (2014),
İnce Ekmek Yapımı ve Paylaşımı Geleneği: Lavaş, Kat-
rıma, Jupka, Yuka (Azerbaycan, İran, Kazakistan, Kır-
gızistan ve Türkiye ile ortak dosya) (2016), Geleneksel
Çini Sanatı (2016), Nevruz (Afganistan, Azerbaycan,
Hindistan, İran (İslam Cumhuriyeti), Irak, Kazakistan,
Kırgızistan, Pakistan, Tacikistan, Türkmenistan, Özbe-
kistan, Türkiye ile ortak dosya) (2016).16
5.2. Halkbiliminin Akademik Yükselişi ve
Üniversiteler
Türkiye’de halkbilimle ilgili bir bölüm ilk defa
“Türk Halk Edebiyatı ve Folkloru Kürsüsü”, olarak
Prof. Pertev Naili Boratav’ın önerisiyle başlayan süre-
cin sonunda Ankara Üniversitesi Senatosu kararıyla
Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi’nde 7 Nisan 1947’de
kurulmuştur. Kürsü, 1948’de Boratav’ın görevden
uzaklaştırılması nedeniyle kendiliğinden kapanmış ve
uzun bir aradan sonra 1980’de “Halkbilim Kürsüsü”
olarak Prof. Dr. Sedat Veyis Örnek tarafından yeniden
kurulmuştur. Halkbilim Kürsüsü, 1980’lerin başlarında
YÖK kararıyla Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne Halk-
bilim Anabilim Dalı olarak bağlanmış, 1993’te yeniden
bağımsız bir bölüm olmuştur.17 Almanya’da etnoloji
ve dinler tarihi doktorası yapan Prof. Dr. Sedat Veyis
Örnek’in18 DTCF’de 1980’de Halkbilim Kürsüsü’nü
kurmasının ardından erken vefatıyla Bölümün ikinci
Başkanı olan Prof. Dr. Orhan Acıpayamlı’nın da aka-
16http://aregem.kulturturizm.gov.tr/TR,12240/unesco-insanligin-
somut-olmayan-kültürel-mirasi-temsil-html adresinden 25.08.2017
tarihinde alıntı yapılmıştır.
17Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türk Halk Ede-
biyatı ve Folkloru Kürsüsü’nün 7 Nisan 1947’de kuruluşuna iliş-
kin Ankara Üniversitesi Senato Kararı’nın da yer aldığı AÜ DTCF
Halkbilim Bölümü’nün görsel tarihçesi üzerine https://www.youtu-
be.com/watch?v=hv14G68br5U adresinde bulunan (Elvan Ulusoy,
Serpil Aygün Cengiz ile Ozan Gülşen’in hazırladığı) fotobelgesel
izlenebilir.
18 Sedat Veyis Örnek’in gerek akademik çalışmaları gerekse yaşamı
üzerine ayrıntılı bilgi edinmek için http://sedatveyisornek.humanity.
ankara.edu.tr/ adresine bakılabilir. Bu web sitesinde Sedat Veyis
Örnek’in tüm kitapları, makaleleri, fotoğraları, kısa ilmleri ile sa-
natsal çalışmalarına ücretsiz-şifresiz ulaşılabilmektedir.
37
demik kariyerinin Sedat Veyis Örnek’inki gibi etnoloji
eğitimine dayalı olması sonucunda Ankara Üniversi-
tesi DTCF’de antropolojik halkbilim eğitimi kurumsal-
laşmıştır. Halkbilime bu yaklaşımın izlerini bölümün
uygulanan tüm ders programlarında görmek olanaklı-
dır.19 Bölümün 2016-2017 yılı lisans ders programında
bulunan dersleri şunlardır: “Mitoloji ve Sözlü Anlatım-
lar”, “Halkbilim, Edebiyat ve Sinema”, “Psikanalitik
Folklor”, “Somut Olmayan Kültürel Miras ve Koruma
Yaklaşımları”, “Anadolu Göçer Kültürü”, “Kültürel
Miras ve Müzecilik”, “Folklor ve Kültür II”, “İnsanlık
ve Kültür Tarihi”, “Sağlık ve Kültür”, “Etnograik Oku-
malar II”, “Beslenme ve Mutfak Kültürü”, “Toplumsal
ve Kültürel Kuramlar”, “Tarih ve Kültür”, “Görsel Et-
nograi”, “Halkbilimde Görüntüyle Belgeleme”, “Söz-
lü ve Yazılı Kültür”, “Cinsiyet ve Kültür”, “Çevre ve
Kültür”, “Anadolu’nun Etno Kültürel Yapısı”, “Bilim
ve İnsan”, “Ekonomi ve Kültür”, “Halkbilim: Öncüler
ve Kuramlar”, “Türkiye’de Halkbilim Çalışmaları”,
“Etnograik Metin Yazımı”.
Türkiye’de 1980 sonrası özellikle yazınsal halkbi-
lim çalışmaları için önemlidir. Bu dönemde Prof. Dr.
Dursun Yıldırım “Yükseköğretim Kurulu’na Folklor
Hakkında Genel Bilgiler ve Folklor Bölümünün Üni-
versitelerimizde Kurulmasına İlişkin Düşünceler” baş-
lığıyla Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı’na bir rapor
sunmuştur (Çobanoğlu, 2015: 49). Bu raporun sunul-
masından sonra 1982’de Hacetepe Üniversitesi’nde
Türk Halkbilimi Anabilim Dalı kurulmuş ve ardından
Yükseköğretim Kurulu Başkanlığı tarafından Ankara
Üniversitesi DTCF Halkbilim Kürsüsü kapatılarak bu
bölüm AÜ DTCF Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü’ne
Halkbilim Anabilim Dalı olarak bağlanmıştır. AÜ
DTCF TDE Halkbilim Anabilim Dalı 1993’te, Hacete-
pe Üniversitesi TDE Türk Halkbilimi Anabilim Dalı ise
2012’de bağımsız bölüm olmuşlardır.
Hacetepe Üniversitesi Türk Halkbilimi
Bölümü’nde klasik derslerin yanı sıra “Halk Tiyatro-
su”, “Türk Halk Dansları”, “Türk Halk Müziği”, “Be-
den Folkloru: Davranışın Etnografyası”, “Karşılaştır-
malı Kültür Bilimi Araştırmaları”, “Geleneksel Kültür
ve Medya”, “Türk Kadın Kültürü ve Folkloru”, “Türk
Çocuk Kültürü”, “Kültür Değişmeleri, Çocuk Oyunla-
rı ve Oyuncakları”, “Halk Hayatı ve Kurum Kültürü
Araştırması”, “Türk Spor ve Oyun Kültürü”, “Türk
Mizah Kültürü”, “Türk Eğlence Kültürü”, “Türk Sine-
ması ve Halk Kültürü”, “Kültürel Semboller ve Sistem-
ler”, “Türk Aile Kültürü ve Folkloru”, “Halk Felsefesi
ve Gündelik Yaşam”, “Görsel Halk Bilimi ve Etnog-
19 AÜ DTCF Halkbilim Bölümü’nde yapılmış olan yüksek lisans ve
doktora tez çalışmaları incelendiğinde de Bölümün halkbilime
antropolojik yaklaşımı açıkça görülmektedir (bkz.:http://sedat-
veyisornek.humanity.ankara.edu.tr/au-dtcf-halkbilim-lisansustu-
mezunlari/).
38 K › b r › s - B a l k a n l a r - A v r a s y a
raik Film”, “Kültür Turizmi ve Müzecilik”, “Kültür
Ekonomisi ve Yönetimi”, “Tanıtım, Halkla İlişkiler”,
“Reklam ve Kültür” gibi dersler de okutulmaktadır.
Gazi Üniversitesi bünyesinde 20.01.2004’te kuru-
lan Türk Halk Bilimi Bölümü’nde klasik çalışma alan-
ları şu başlıklar altında toplanabilir:
a) Halk edebiyatı,
b) Halk müziği ve oyunları,
c) Gelenek, görenek ve inançlar,
ç) El sanatları,
d) Halk bilgisi. (Tepeköylü, 2017: 315)
Bölümde “Kültürel Miras ve Koruma”, “Uygula-
malı Halk Bilimi Müzeciliği”, “Cönkler ve Mecmua-
lar”, “Halk Botaniği”, “Halk Gülmecesi”, “Edebi Me-
tin Çözümlemesi”, “Çalgıbilimi”, “Halk Resmi”, “İşa-
ret Dili”, “Adbilim”, “Halk Bilimi Turizm İlişkileri”,
“Halk Bilimi Medya İlişkileri”, “Ağız Araştırmaları”
gibi lisans dersleri verilmektedir.
Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesinde Türk
Halk Bilimi bölümü 2014 yılında kurulmuştur. 2016-
2017 eğitim öğretim döneminde ilk öğrencilerini alan
bölümde “Kültürel Antropoloji”, “Halk Bilimi Tarihi”,
“Türk Kültür Coğrafyası”, “Halk Bilimi ve Sosyolo-
ji”, “Türk Kültür Tarihi”, “Gelenek, Görenek ve Halk
İnançları”, “Klasik Türk Edebiyatı”, Âşık Edebiyatı”,
“Kültür Ekonomisi ve Yönetimi”, “Kültürel Animas-
yon ve Tasarımcılık”, “Türk Halk Mizahı”, “Türk Halk
Masalları”, “Türk Halk Hikâyeleri”, “Festivaller ve Şö-
lenler”, “Halk Bilimi ve Medya İlişkisi”, “Halk Dans-
ları”, “Çocuk Oyunları ve Oyuncakları”, “Geleneksel
Türk Tiyatrosu”, “Halk Hekimliği”, “Uygulamalı Halk
Mutfağı”, “Türk Yazı Sistemleri”, “Halk Müziği ve
Çalgıları”, “Halk Baytarlığı ve Botaniği”, “Halk Felse-
fesi ve Gündelik Yaşam”, “Sözlü Tarih Araştırmaları”,
“Türk Eğlence Kültürü”, “Alevilik ve Bektaşilik Araş-
tırmaları”, “Cönkler ve Mecmualar”, “Halk Biliminde
Proje Yazımı ve Yönetimi”, “Kültürel Miras ve Koru-
ma”, “Karşılaştırmalı Müzik Kültürü Araştırmaları”,
“Göç ve Kimlik”, “Halk Mimarisi”, “Halk Resmi”,
“Karşılaştırmalı Mitoloji Araştırmaları”, “Karşılaştır-
malı Şamanizm Araştırmaları”, “Etnofotograi ve Si-
nema”, “Halk Bilimi Siyaset İlişkileri”, “Halk Bilimsel
Drama Yazarlığı”, “Karşılaştırmalı Epik Destan Araş-
tırmaları”, “Kültür Değişmeleri”, “SOKÜM ve Yara-
tıcı Aktörler”20 gibi dersler verilmektedir. Üniversite
bünyesinde ayrıca “Kültürel mirası belirleme, koruma
ve yaşatma faaliyetlerine halkın katılımını sağlamaya
çalışmak, bölge genelinde ve toplumda kültürel miras
bilincini oluşturmak ve yaygınlaştırmak”21 amacıy-
20 : https://thb.nevsehir.edu.tr/ adresinden 25.08.2017 tarihinde alıntı
yapılmıştır.
21https://nevkam.nevsehir.edu.tr/tr/amaç adresinden 25.09.2017 tari-
T ü r k E d e b i y a t l a r › V a k f ı
la Nevşehir Hacı Bektaş Veli Üniversitesi Kapadokya
Araştırma ve Uygulama Merkezi (NEVKAM) kurul-
muştur.
Cumhuriyet Üniversitesi Türk Halkbilimi bö-
lümünde “Halk Mitolojisi ve Destanları”, “Gelenek,
Görenek ve Halk İnançları”, “Halk Mutfağı”, “Türk
Eğlence Kültürü”, “Halk Masalları”, “Halk hekimli-
ği”, “Kültürel Semboller ve Sistemler”, “Cönkler ve
Mecmualar”, “Sözlü Tarih Araştırmaları”, “Adbilimi”,
Halk Felsefesi ve Gündelik Yaşam”, “ Karşılaştırmalı
Kültürbilim”, “Halk Oyunları ve Sporları”, “Karşılaş-
tırmalı Türk Halkbilimi (Balkanlar)”, “Halk Müziği ve
Çalgıları”, “Yazılı Kaynaklarda Halkbilimi”, “Kültür
Ekonomisi ve Yönetimi”, “Sinema ve Halk Kültürü”,
“Kültür Değişmeleri”, “Çocuk Oyunları ve Oyuncak-
ları”, “Karşılaştırmalı Türk Halkbilimi (Kakaslar)”,
“El Sanatları”, “Halk Mimarisi”, “Halk Gülmecesi”,
“Halkbilimi Müzeciliği”, “Halk Tiyatrosu”, “Halkbi-
limi Spor İlişkileri”, “Halkbilimsel Belgesel Hazırla-
ma”, “Uygulamalı Halk Tiyatrosu”, “Uygulamalı El
Sanatları”, “Şamanizm Araştırmaları”, “Konuşmanın
Etnografyası”, “Karşılaştırmalı Türk Halkbilimi (Orta
Doğu)”, “Halkbilimi Medya İlişkileri”, “Halk Dans-
ları”, “Halkbiliminde Yaratıcı Yazarlık”, “Halkbilimi
Siyaset İlişkileri”, “Uygulamalı Halk Anlatıları”, “Uy-
gulamalı Halk Mutfağı”, “Uygulamalı Halk Müziği”,
“Göçmen ve Göçebe Folkloru”, “Beden Folkloru”,
“Halk Baytarlığı ve Botaniği”, “Kültürel Animasyon
ve Tasarımcılığı”, “Karşılaştırmalı Türk Halkbilimi
(Orta Asya)”, “Halkbilimi Turizm İlişkileri” gibi pek
çok zorunlu ve uygulamalı dersler verilmektedir.22
Erciyes Üniversitesi Türk Halk Bilimi bölümü
2009 yılında kurulmuştur. Kültürü ön plana alan di-
siplinler arası çalışmalara ağırlık veren bir yapıya sa-
hip olan bölüm henüz öğrenci almamıştır23.
Bu gelişmelerin ardından üniversitelerde bağım-
sız olarak Halkbilim Ana Bilim Dallarının kurulduğu
ya da halkbilim derslerinin verildiği görülmektedir.
DTCF, Hacetepe, Gazi, Cumhuriyet, Nevşehir Hacı
Bektaş Veli, Erciyes üniversitelerinde Halkbilimi, Türk
Dili ve Edebiyatı bölümünden bağımsız bir bölüm ola-
rak kurulmuştur ve kendi öğrencilerini mezun etmek-
tedirler. Bu noktada her geçen gün sayıları artmaya
devam eden halkbilim bölümleriyle birlikte bu alanda
daha ilmî ve profesyonel çalışmaların ortaya çıkmaya
hinde alıntı yapılmıştır.
22 http://ubs1.cumhuriyet.edu.tr:8890/ects/ders_programi_detay.
jsp?p_BolumKodu=179&dil_kodu=TR adresinden 25.08.2017
tarihinde alıntı yapılmıştır.
23 Konu hakkında bilgi veren Erciyes Üniversitesi Türk Halk Bilimi
bölümü başkanı Doç. Dr. Ali Selçuk’a ve Arş. Gör. Saim Örnek’e
teşekkür ederim.
t u r n a l a r
başlandığı görülmektedir. Üniversitelerde açılan bu
altı Halkbilim bölümü haricinde çeşitli üniversiteler-
de de Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü içinde halkbilimi
çalışmaları yürütülmektedir. Böylece gerek Halkbilimi
Bölümleri gerekse Türk Dili ve Edebiyatı Bölümleri
bünyesindeki Halkbilimi Anabilim Dallarında pek çok
lisans ve lisansüstü çalışma ile alana son derece önemli
katkılar sunulmaktadır.
Halkbilim çalışmalarının yine üniversiteler bün-
yesinde açılan Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama
Merkezleri tarafından da sürdürüldüğü görülmekte-
dir. 2017 yılına kadar açılan bu merkezler şunlardır:
Gazi Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uy-
gulama Merkezi (THBMER), Afyon Kocatepe Üniver-
sitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama Merke-
zi, İstanbul Üniversitesi Türk Halkbilimi Araştırma ve
Uygulama Merkezi, Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi
Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi, Es-
kişehir Osmangazi Üniversitesi Halkbilimi Araştırma
ve Uygulama Merkezi (HAMER), Anadolu Üniver-
sitesi Halkbilim Araştırmaları Merkezi, Kastamonu
Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygulama
Merkezi, Kars Kakas Üniversitesi Türk Halkbilimi
Uygulama ve Araştırma Merkezi (TÜRKMER), Ar-
dahan Üniversitesi Türk Kültürü Uygulama ve Araş-
tırma Merkezi, Adıyaman Üniversitesi Kent Kültürü
Uygulama ve Araştırma Merkezi, Selçuk Üniversitesi
Türk Kültürü Uygulama ve Araştırma Merkezi, Abant
İzzet Baysal Üniversitesi Bolu Halk Kültürünü Araş-
tırma ve Uygulama Merkezi (BAMER), Pamukkale
Üniversitesi Denizli Yöresi Halk Kültürü Araştırma
ve Uygulama Merkezi (BAMER), Sakarya Üniversitesi
Kültürel Çalışmalar Uygulama ve Araştırma Merkezi,
Erzincan Üniversitesi Türk Halk Bilimi Araştırma ve
Uygulama Merkezi.
THBMER (Türk Halk Bilimi Araştırma ve Uygu-
lama Merkezi) Gazi Üniversitesi Rektörlüğüne bağlı
olarak 2003 yılında kurulmuştur. Türk halk kültürü-
nün araştırılması, derlenmesi, tanıtılması ve gelecek
kuşaklara aktarılarak sürdürülebilirliğinin sağlanması
amacıyla kurulmuştur. Bu amaçlarla Somut Olmayan
Kültürel Miras (SOKÜM) sözleşmesinde tanımlanan
‘somut olmayan kültürel miras’ kavramını çalışma
alanı olarak benimsemiştir.24 Merkez, 4 tanesi ulus-
lararası olmak üzere 6 sempozyum, 2004 yılından bu
yana Türkiye’nin yaşayan kültür mirasının derlenip
bilimsel yayına dönüştürülmesinden oluşan 21 kitap
yayımlamıştır. Bu kitaplar şunlardır: 1. “Türkiye’de
Halkbilimi Müzeciliği ve Sorunları Sempozyum Bil-
dirileri” (Editörler: M. Öcal Oğuz, Tuba Saltık Özkan,
24htpp://thbmer.gazi.edu.tr adresinden 25.08.2017 tarihinde alıntı
yapılmıştır
39
2003), 2. “Türkiye’de 2003 Yılında Yaşayan Geleneksel
Mimari” (Editörler: M. Öcal Oğuz, E. Metin, F. Mor-
menekşe, 2004), 3. “Somut Olmayan Kültürel Miras,
Yaşayan Karagöz Sempozyumu Bildirileri” (Editörler:
M. Öcal Oğuz, Yeliz Özay, 2004), 4. “Somut Olmayan
Kültürel Mirasın Müzelenmesi Sempozyum Bildirile-
ri” (Editörler: M. Öcal Oğuz, Tuba Saltık Özkan, 2004),
5. “Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Geleneksel Mes-
lekler” (Editörler: M. Öcal Oğuz, T. Saltık Özkan, E.
Aydoğan, N. Aytuzlar, 2005 ), 6. “Türkiye’de 2004 Yı-
lında Yaşayan Geleneksel Çocuk Oyunları” (Editörler:
M. Öcal Oğuz, Petek Ersoy, 2005), 7. “Türkiye’de 2005
Yılında Yaşayan Geleneksel Kutlamalar” (Editörler: M.
Öcal Oğuz, Seval Kasımoğlu, 2005), 8. “Miten Med-
daha Türk Halk Anlatıları Uluslararası Sempozyumu”
(Editörler: M. Öcal Oğuz, Tuba Saltık Özkan, 2005),
9. “Kentler ve İmgesel Yemekler” (Editörler: M.Öcal
Oğuz, N. Aykanat, A. Karagöz, 2006), 10. “Kentler ve
İmgesel Yemekler 2” (Editörler: M. Öcal Oğuz, N. Ay-
kanat, A. Karagöz, 2006), 11. “Türkiye’de 2005 yılında
Yaşayan Taş Kesilme Efsaneleri” (Editörler: M. Öcal
Oğuz, P. Ersoy, 2007), 12. “Türkiye’de 2005 yılında Ge-
leneksel Tarım Aletleri” (M. Öcal Oğuz, K. Genç, 2008,
(e-kitap)), 13. “Türkiye’de 2004 Yılında Yaşayan Halk
İnanışları Nesneler ve Uygulamalar” (Editörler:M.
Öcal Oğuz, Z. Oral, 2008, (e-kitap)), 14. “Kuzey Kıbrıs
Türk Cumhuriyeti’nde 2008 Yılında Yaşayan İmgesel
Yemekler” (M. Öcal Oğuz, E.Tutsak, K. Genç, 2010), 15.
“Türkiye’de 2010 Yılında Yaşayan Ramazan ve Kurban
Bayramı Geleneksel Kutlamaları” (Editörler: M. Öcal
Oğuz, M. Kösemek, T. Yıldız, 2010), 16. “Somut Ol-
mayan Kültürel Miras Yaşayan Âşıklık Sanatı Ulusla-
rarası Sempozyum Bildirileri” ( Editör: M. Öcal Oğuz,
2011), 17. “1960’lardan Günümüze Türk Sinemasının
Çocuk Oyunları” (Editör: M.Öcal Oğuz, 2011), 18.” El
Yapımı Geleneksel Oyuncaklar” (Editör: M.Öcal Oğuz,
2012), 19. “Ankara’nın Somut Olmayan Kültürel Mi-
rası” (Editör: M. Öcal Oğuz, 2013). Ayrıca THBMER
kapsamında “Örgün ve Yaygın Eğitimde Somut Olma-
yan Kültürel Miras UNESCO Kürsüsü” kurulmuştur.
Belçika, Meksika ve Portekiz’deki kürsülerin ardından
dünyadaki dördüncü somut olmayan kültürel miras
kürsüsü, “somut olmayan kültürel mirastan örgün ve
yaygın eğitimde daha aktif ve etkin şekilde istifade edi-
lebilmesi ve bu hususta uluslararası düzeyde bilimsel
araştırmalar yürütülebilmesi doğrultusunda sivil top-
lum kuruluşları, gelenek taşıyıcıları, yerel yönetimler,
yükseköğretim kurumları, öğrenciler, müzeler ve ilgili
devlet organları arasında koordinasyonun sağlanması-
nı da hedelemektedir” (Aral, 2016: 221).
16 Ekim 2009 tarihinde kurulan İstanbul Üniversi-
tesi Türk Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi,
40 K › b r › s - B a l k a n l a r - A v r a s y a
“özellikle İstanbul Folkloru alanında yoğunlaşmakla
birlikte”25 Türk Halkbilim genel çatısı altında çeşitli
seminerler, derleme faaliyetleri, bibliyografya çalışma-
ları düzenlemektedir. Merkez, üniversitenin Türk Dili
ve Edebiyatı bölümüyle işbirliği halinde çalışarak elde
edilen veriler elektronik olarak kaydedilmektedir.
SOKÜM ve çeşitli üniversitelerin işbirliği çerçe-
vesinde gerçekleştirilen projeler de halkbiliminin ge-
lişmesi adına bu dönemdeki çalışmaların başlıcalarını
oluşturmaktadır. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi
Halkbilimi Araştırma ve Uygulama Merkezi (HAMER)
tarafından, “Eskişehir Somut Olmayan Kültürel Miras
Envanterinin Çıkarılması ve Turizme Kazandırılma-
sı” adıyla yürütülen projeye Bursa, Eskişehir, Bilecik
Kalkınma Ajansı (BEBKA) destek vermiştir. Eskişehir
merkezli somut olmayan kültürel mirasımızın tespiti,
derlenmesi ve gelecek kuşaklara aktarılarak yaşayan
kültürün bir parçası haline getirilmesini amaçlayan bu
projenin daha sonra Odunpazarı’nda kurulması plan-
lanan Somut Olmayan Miras Müzesi’ne de alt yapı
oluşturabileceği düşünülmektedir.
UNESCO-Kültür ve Turizm Bakanlığı ve Kakas
Üniversitesi tarafından yürütülen “Doğu Anadolu’da
Kültür Turizmi İçin İtifaklar Projesi” kapsamında ve
Kars ilinin somut olmayan kültürel miras unsurlarının
öncelikle tespiti ve haritalandırılması amacıyla “Somut
Olmayan Kültürel Miras, Korunması ve Tanıtımı/Yerel
ve Ulusal Envanterlerin Hazırlanması Çalıştayı” Kars
Üniversitesi ev sahipliğinde 23 Haziran 2009, 08 – 09
Ekim 2009 tarihleri ile 12 Aralık 2009 tarihinde olmak
üzere üç ayrı çalıştay olarak yapılmıştır.
Çeşitli üniversitelere bağlı olarak kurulan Türk
Dünyası Araştırmaları Enstitüleri veya Türkiyat Ens-
titüleri de halkbilimi ile ilgili çalışmalarda son dere-
ce önemlidir. Bugün İstanbul Üniversitesi, Hacetepe
Üniversitesi, Atatürk Üniversitesi, Marmara Üniversi-
tesi, Selçuk Üniversitesi, Ege Üniversitesi, Çankırı Ka-
ratekin Üniversitesi’nde olmak üzere toplam yedi tane
üniversiteye bağlı Türkiyat Enstitüsü bulunmaktadır.
Yunus Emre Vakfı’na bağlı olarak 2009 yılında kurulan
Yunus Emre Enstitüsü de “Türk dilinin, edebiyatının,
tarihinin, kültürünün ve sanatının tanıtılması, Türkiye
ile diğer ülkeler arasındaki dostluğun ve kültürel bağ-
ların pekişmesi” 26 yönündeki çalışmalarıyla bu alana
önemli hizmetlerini sürdürmektedir.
1961 yılında ODTÜ’nün ilk topluluklarından biri
olarak kurulan Orta Doğu Teknik Üniversitesi Halk-
bilimi Topluluğu’nun da halkbilim çalışmalarında
önemli bir yeri vardır. Topluluğun öncelikli amacı
25http://turkhalkbilimi.istanbul.edu.tr/?page_id=6378 adresinden
25.08.2017 tarihinde alıntı yapılmıştır.
26 http://www.yee.org.tr/tr/yunusemreenstitusu adresinden 08.10.2017
tarihinde alıntı yapılmıştır.
T ü r k E d e b i y a t l a r › V a k f ı
halk kültürü öğelerinin çağdaş ve bilimsel yöntem-
lerle çözümlenmesi ve yorumlanmasıdır. Ayrıca bu
çalışmalarla elde edilen bulguların çeşitli etkinlikler-
le yakın çevreye ve halk bilimi camiasına iletilmesine
çalışılmaktadır. Bu amaçla 1997 yılının aralık ayından
itibaren Halkbilimi günleri düzenlenmiştir. 27 Nisan
1998 tarihinde başlayan, AÜ DTCF Halkbilim öğren-
cileriyle birlikte gerçekleştirilen ve dört gün süren I.
Türk Halkbilimi Haftası’nda halk bilimini bir bilim
dalı olarak daha iyi tanıtmak ve gelişmesine katkıda
bulunmak amaçlanmıştır.27 15 Mart 1999’da düzenle-
nen II. Türk Halkbilimi Haftası beş gün sürmüştür. Bu
hafta münasebetiyle birçok panel, konser ve gösteri ya-
pılmıştır. 28 Şubat 2000- 3 Mart 2000 tarihleri arasında
3. Halk Bilimi Haftası, 28, 29, 30 Mart 2001 tarihlerinde
4. Halk Bilimi Günleri; 18, 20, 22 Mart 2002 tarihlerinde
5. Halk Bilimi Günleri; 17, 19, 21 Mart 2003 tarihlerinde
6. Halk Bilimi Günleri ve 14, 16, 18 Mart 2005 tarihinde
de 7. Halk Bilimi Günleri düzenlenmiştir28.
Çalışmalarında halk oyunlarına çokça yer veren
topluluğun her akademik dönem sonunda gerçekleş-
tirdiği geleneksel halk oyunları gecesi de hem toplu-
luğun hem de ODTÜ’nün klasikleşen etkinliklerin-
den biri haline gelmiştir. Bunun yanı sıra topluluğun
Halk Oyunları Tiyatrosu, Halk Oyunları Şenliği, Halk
Oyunları Sempozyumu, Orta Oyunu, Halk Tiyatrosu
Günleri, Anadolu Müziği Günleri, Bağlama Günleri,
Koro Konseri gibi etkinliklerle faaliyetlerine devam et-
tiği görülmektedir.
Topluluk, “Halkbilimi” isimli bir dergi de yayım-
lamıştır. Dergi 15 Ekim 1973’den 1979 Haziranına ka-
dar aylık periyotlar şeklinde 52 sayı çıkmıştır. Yayın
hayatına 12 Eylül darbesi nedeniyle ODTÜ içerisinde
yer alan diğer topluluklarla beraber THBT`nin de ka-
patılmasıyla ara veren dergi, 1996 yılında tekrar yayın
hayatına başlamıştır. 1996-2011 yılları arasında 22 sayı
çıkan derginin yedi yıllık bir duraklamanın ardından
2017 yılı güz döneminden itibaren yeniden yayımlana-
cağı bilinmektedir. Başlangıçta iki ayda bir yayımlanan
dergi daha sonra ayda bir yayımlanmaya başlamıştır.
Bu dönemde özellikle iki halkbilim dergisinin ön
planda olduğu görülür. Bunlardan biri 1988 yılında
yayın hayatına başlayan “Millî Folklor Uluslararası
Kültür Araştırmaları Dergisi”dir. Dergide halkbilimi,
etnoloji, antropoloji, edebiyat ve kültür konularında
çalışmalara yer verilmektedir. Türker Eroğlu, Nejdet
İlhan, Murat Karabulut, M. Öcal Oğuz tarafından ku-
rulmuştur.
Halkbilimsel çerçevede hazırlanan diğer bir dergi
27 ODTÜ THBT ile AÜ DTCF HBT’nin birlikte düzenlediği etkinlere
ait görsellere http://sedatveyisornek.humanity.ankara.edu.tr/au-dtcf-
halkbilim-topluluk-belgeligi/ adresinden bakılabilir.
28 www.thbt.org. adresinden 25.08.2017 tarihinde alıntı yapılmıştır.
t u r n a l a r
olan “Folklor/Edebiyat” dergisinin ilk sayısı 1994 yı-
lında çıkmıştır. Metin Turan tarafından kurulan dergi,
Ankara’da yayımlanmaya başlanmıştır. 2008 yılından
itibaren Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi tarafından,
aynı periyotla üniversitenin akademik yayını olarak
düzenli olarak yayımlanmakta ve bilim çevrelerine
ulaştırılmaktadır.
5.3. “Hadi Gel Köyümüze Geri Dönelim” Nesli
ve Açık Hava Köy Müzeleri
Türkiye’de özellikle 2000 yılından itibaren şehir-
leşmenin artması ile birlikte çeşitli kamusal kurumlar
eşliğinde açık hava müzelerinin kurulduğu görülmek-
tedir. Bu tarz müzelerin kurulmasındaki temel amaç,
küreselleşme ile birlikte artık yok olmaya başlayan hal-
kı ve onun yegâne unsuru olan köylüyü bu küreselin
içine sokarak yeniden köy hayatını canlandırmaktır.
Bu amaçla düzenlenen sempozyumların bu mü-
zelerin kurulmasında önemli bir etkisi vardır. Bu
sempozyumlardan biri Kültür ve Turizm Bakanlı-
ğı ve ODTÜ işbirliği ile 1985 yılında gerçekleştirilen
“Folklor Açık Hava Müzelerinin Kurulma İmkânları
Sempozyumu”dur. 2002 yılında Gazi Üniversitesi
THBMER tarafından organize edilen “Türkiye’de Halk
Bilimi Müzeciliği ve Sorunları Sempozyumu” ve son
olarak yine 2004 yılında Gazi Üniversitesi THBMER,
Kültür ve Turizm Bakanlığı Araştırma ve Eğitim Ge-
nel Müdürlüğü ile UNESCO Türkiye Millî Komisyonu
tarafından düzenlenen “Somut Olmayan Kültürel Mi-
rasın Müzelenmesi Sempozyumu”nun bu müzelerin
açılmasında önemli bir akademik alt yapı oluşturduk-
ları söylenebilir29.
Türkiye’de açık hava müzeciliğinin ilk örnekle-
rinden biri Prof Dr. M. Öcal Oğuz tarafından 23 Eylül
2005 tarihinde Gazi Üniversitesi bünyesinde kurulan
“Somut Olmayan Kültürel Miras Müzesi”dir. Müzede
kültürel mirasın yok olmaya ve unutulmaya yüz tut-
muş birçok öğesi sergilenmekte ve gelen ziyaretçilere
rehber eşliğinde müzenin tanıtımı yapılmaktadır. Üç
bini aşkın obje ve arşiv belgesi araştırmacıların ve di-
ğer ziyaretçilerin ilgisine sunulmaktadır. Özellikle il-
köğretim düzeyindeki öğrencilerin toplu olarak okul-
ları vasıtasıyla ziyaret etikleri müzede somut olmayan
kültüre dair bilgiler edinmektedirler. Böylece mirasın
geleceğe aktarımını sağlayacak olan nesilde “koruma”
ile ilgili bir bilinç oluşturulmaktadır (Tepeköylü, 2017:
315). Müze, sözlü “gelenekler ve anlatımlar”, “gösteri
sanatları”, “toplumsal uygulamalar, ritüeller ve festi-
29 Bu konuyla ilgili daha detaylı bir bilgi için Demir, Sema. (2013).
Halk Bilimi Müzeciliğinde Deneysel Yaklaşımlar: Yaşayan Müze,
Turkish Studies-International Periodical For The Languages, Lite-
rature and History of Turkish or Turkic, Cilt 8/9, s. 1111-1125.
41
valler”, “halk bilgisi, evren ve doğa ile ilgili uygula-
malar”, “el sanatları” olmak üzere beş seksiyondan
oluşmaktadır.
THBMER, Altındağ Belediyesi ve Ankara Kal-
kınma Ajansı’nın işbirliği ile 15 Haziran 2013 tarihin-
de Ankara Hamamönü’nde “Ankara Somut Olmayan
Kültürel Miras Müzesi” kurulmuştur. Müze, kurulma-
dan önce Ankara’da yapılan derleme faaliyetlerinin bir
bakıma uygulama alanını oluşturan müzede Karagöz-
Hacivat, orta oyunu, meddah gösterileri, köy seyirlik
oyunları, çocuk oyunları müzenin sergilediği gelenek-
sel oyunlar arasındadır. Ihlamur Baskı ve Ebru sanatı
gibi el sanatları da müzenin etkinlikleri arasında yer
alır. Ayrıca; Ankara masalları, türküleri, hikâyeleri,
ninnileri, manileri, geleneksel sohbet toplantıları,
temsili kına gecesi, diş hediği, asker kınası gibi birçok
kültürel değer müzede uygulamalı olarak yaşatılmak-
tadır.
23 Nisan 2007 tarihinde Ankara Beypazarı’nda
kurulan “Yaşayan Müze” ise ilk özel açık hava köy mü-
zesidir. “İşitirim, unuturum; görürüm, hatırlarım; ya-
parım, öğrenirim.”30 felsefesinden hareketle Dr. Sema
Demir tarafından kurulan müzede kültürü sunmanın
yanı sıra ziyaretçilere bu kültürü uygulama ve yaşatma
olanağı verilmesi amaçlanmaktadır. Ayrıca Demir’in
belirtiğine göre “Yaşayan Müze”, “uygulamalı halk
bilimi müzeciliği olarak tanımladığı müzeciliğin Tür-
kiye’deki ilk örnekleri arasında yer alması bakımından
birçok deneysel müze çalışmalarına sahne olmuştur.”
(Demir, 2013: 4). Bu amaçla 2007 yılından bu zamana
kadar “Orta Asya’dan Getirdiklerimizden: Keçe Sa-
natı”, “Geleneksel Çocuk Oyunları ve Oyuncakları”,
“Hızır ve İlyas Buluşması: Hıdırellez”, “Hayâl Perdesi:
Karagöz ve Hacivat”, “Masal Diyarına Yolculuk: Ma-
sal Geceleri”, “Ihlamur Baskının Desenlerinde Kay-
bolmak”, “Türk Yazı Kültürü: Göktürkçeden Osman-
lıcaya”, “Sudaki Hâyâl: Ebru Sanatı”, “Atasözlerimiz,
Deyimlerimiz ve Öyküleri”, “Koç Boynuzu’ndan Eli
Belinde’ye Türk Kültüründe Motiler”, “Geç Osmanlı
Döneminde İlân-ı Aşklar”, “Gelin Kınan Kutlu Olsun”,
“Masal Masal İçinde, Masal Yaşayan Müze İçinde”,
“Millî Mücadelenin Kadın Kahramanları”, “Mitoloji-
den Tarihe Tufan ve Aşure” başlıklarını taşıyan sergi-
ler ve etkinlikler düzenlenmiştir. 31
2013 yılında kurulan “Ünye Yaşayan Kültürel Miras
Müzesi”, 6 Haziran 2016 tarihinde somut olmayan kül-
türel mirasın yaşatılması, turizm potansiyelinin artı-
rılması amacıyla “Yaşayan Kültürel Miras Müzesi”ne
30 http://yasayanmuze.net/page2.aspx adresinden 16.09.2017 tarihinde
alıntı yapılmıştır.
31http://yasayanmuze.net/page2.aspx adresinden 16.09.2017 tarihinde
alıntı yapılmıştır.
42 K › b r › s - B a l k a n l a r - A v r a s y a
çevrilmiştir. Hacetepe Üniversitesinde 21 Nisan 2016
tarihinde gerçekleştirilen “Yaşayan İdareler ve Halk
Bilimi Çalıştayı”nda örnek çalışma olarak değerlen-
dirilen müze, Unesco logosu kullanmaya yetkili Tür-
kiye’deki tek Yaşayan Kültürel Miras Müzesidir. Bu
çalıştayın akabinde Ünye Belediye Başkanı Ahmet
Çamyar’a Hacetepe Üniversitesi adına Prof. Dr. Özkul
Çobanoğlu tarafından Ünye Yaşayan Kültürel Miras
Müzesinin kuruluşundaki hizmetleri ve Türk Kültürü-
ne yapmış olduğu katkılardan dolayı “Türk Halk Kül-
türüne Hizmet Ödülü” verilmiştir. 19. yüzyıl Klasik
Osmanlı Mimarisinin özelliklerini taşıyan müze, ayrı-
ca 2013 yılı Tarihî Kentler Birliği tarafından, “Tarihî ve
Kültürel Mirası Koruma ve Uygulamalarını Özendir-
me Yarışması”nda ödüllendirilmiştir.
2015 Nisan ayında ziyaretçilerine kapılarını açan
“Altın Köy Açık Hava Müzesi”, hızlı kentleşme sonu-
cu yok olmaya başlayan köy kültürünü yaşatmak ve
gelecek kuşaklara aktarmak amacıyla Altındağ Beledi-
yesi tarafından kurulmuştur. Bu amaçla müzede gele-
neksel hale getirilen Bağbozumu Şenliği, Hasat Şenliği
gibi etkinliklere, Kaşık Kukla Oyunu, tel araba yapımı
gibi oyunlara, yöresel yemeklere de yer verilmektedir.
Ayrıca müzede Karabük ve Kastamonu’nun orman
köylerinden satın alınarak müzede tekrar bir araya ge-
tirilen on beş çantı ev sergilenmektedir. Bu çantı evlere
ek olarak “10 Bolu yayla evi, replika olarak hazırlan-
mış ve 5 toprak sıvalı köy evi de müze sergi mekânına
yerleştirilmiştir” (Demir, 2013: 155).
Ladik Kaymakamlığı tarafından 2010 yılında
yapımına başlanılıp 2013 yılında tamamlanan ve ilçe
merkezine 2 kilometre uzaklıktaki 13 bin 700 metreka-
re alana kurulan “Ambarköy Açık Hava Müzesi”, 25
tahıl ambarı, 1 köy konağı, su değirmeni, han, kapalı
müze, köy kahvesi, köy konağı ve bölgeden toplanan
tarihî taş ve ürünler bulunmaktadır.
Sonuç olarak bu çalışmada sınırlılıklar nedeniyle
Türkiye’de folklor çalışmalarından kısaca bahsedil-
miştir. Ancak Türkiye’de bir asrı geçen süre boyunca
varlığını devam etiren (Ziya Gökalp’in folklorla ilgili
yazısından itibaren yaklaşık 104 yıllık) folklor çalış-
malarının ayrı ve tek başına bir çalışmanın konusunu
oluşturacak kadar geniş ve ayrıntılı olduğu görülmek-
tedir. Folklor çalışmalarının 1947’de Prof. Dr. Pertev
Naili Boratav’ın kürsü kurması ve kısa bir süre sonra
kürsünün kapanmasının ardından 1966 yılında Millî
Folklor Enstitüsü’nün kuruluşu ve bu tarihten itibaren
devlet destekli kesintisiz sürdürülmeye devam etmesi,
1980 sonrası üniversitelerde anabilim dalı olarak yer
bulması ve 2006 sonrasında da UNESCO işbirliğinde
gerçekleştirilen çalışmalar, Türkiye’de bu bilimin ilk
T ü r k E d e b i y a t l a r › V a k f ı
ortaya çıkış zamanındaki kadar heyecan yaratığının
bir göstergesidir.
KAYNAKLAR
ALANGU, Tahir, (1983), Türkiye Folkloru Elkitabı, Adam Ya-
yınları, 1. Basım, İstanbul.
ARAL, Ahmet Erman, (2016), Gazi Üniversitesi ve Türkiye’de
Bir İlk: Örgün ve Yaygın Eğitimde Somut Olmayan
Kültürel Miras Kürsüsü, Millî Folklor Dergisi, Yıl 28,
Sayı 111, Sayfa 220-221.
ASLANOĞLU, İbrahim,(1973), Takdim, Sivas Folkloru, Sayı:1.
AZADOVSKİ, Mark, (2002), Sibirya’dan Bir Masal Anası, (Çev.
İlhan BAŞGÖZ), Kültür Bakanlığı, Genişletilmiş 2.
Baskı, Ankara.
BAŞGÖZ, İlhan, (1998), Türkiye’de Halk Bilimi Çalışmaları
ve Milliyetçilik, Folklor/Edebiyat Dergisi, Sayı:14, An-
kara.
BAYKURT, Şerif, (1976), Türkiye’de Folklor, Kalite Matbaası.
COŞKUN ELÇİ, Armağan, (2008), Tarihsel Gelişim Bağla-
mında Türk Halk Müziği Araştırmaları, Millî Folklor
Dergisi, Yıl: 20, Sayı: 78, Ankara.
ÇOBANOĞLU, Özkul, (2015), Halkbilimi Kuramları ve Araş-
tırma Yöntemleri Tarihine Giriş, 7. Baskı, Akçağ Yay.,
Ankara.
DEMİR, Zehra Sema, (2013), Türkiye’de Açık Hava Müzeleri
“Açıldı” Açılıyor Açık Hava Müzelerine Yeni Bir
Bakış, Millî Folklor, Yıl 25, Sayı 99.
DEMİR, Sema. (2013). Halk Bilimi Müzeciliğinde Deneysel
Yaklaşımlar: Yaşayan Müze, Turkish Studies-Internati-
onal Periodical For The Languages, Literature and His-
tory of Turkish or Turkic, Cilt 8/9, s. 1111-1125.
HINÇER, İhsan (1949), Türk Folklor Araştırmaları’nı Niçin
Çıkarıyoruz, Türk Folklor Araştırmaları Dergisi, Cilt 1,
Sayı 1.
ÖZTÜRKMEN, Arzu, (2006), Türkiye’de Folklor ve Milliyetçilik,
İletişim Yayınları, İstanbul.
TAN, Nail, (1995), Folklor (Halk Bilimi) Genel Bilgiler, 3. Baskı,
Kasım, İstanbul.
TAN, Nail, (2016/1), Türkiye’de Kamu Yönetiminde Halk Bi-
limi Biriminin Kuruluşunun 50. Yılı, Folklor/Edebiyat,
cilt: 22, Sayı: 85.
TAN, Nail, (2006), Kuruluşunun 80. Yılı Dolayısıyla Halk Bilgisi
Derneği, 1. Baskı, BRC Basım Mat., Ankara.
TEPEKÖYLÜ, İlke, (2017), Türkiye’deki Üniversitelerde Yeni
Dönem Halk Bilimi Çalışmaları, Uluslararası Bilimsel
Araştırmalar Dergisi, Cilt: 2, Sayı: 2, Sayfa: 313-319,
Güz.
Türk Etnografya Ve Folklor Derneği Tüzüğü, Ankara, 1956.
ÜSTEL, Füsun, (2004), İmparatorluktan Ulus-Devlete Türk
Milliyetçiliği: Türk Ocakları (1912-1931), İletişim Ya-
yınları, İstanbul.
YILDIRIM, Dursun; Türk Bitiği, (1998), Akçağ Yayınları, An-
kara.