Halk Masallari

T.C.
ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2389

AIKRETM FAKLTES YAYINI NO: 1386
HALK MASALLARI
Yazarlar
Prof.Dr. Saim SAKAOLU (nite 1, 2, Ek Metinler)
Do.Dr. Zekeriya KARADAVUT (nite 3, 4, 5)
Editrler
Prof.Dr. Ali Berat ALPTEKN
Yrd.Do.Dr. idem KARA
ANADOLU NVERSTES
Bu kitabn basm, yaym ve satfl haklar Anadolu niversitesine aittir.
Uzaktan retim tekniine uygun olarak hazrlanan bu kitabn btn haklar sakldr.
lgili kurulufltan izin almadan kitabn tm ya da blmleri mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik kayt
veya baflka flekillerde oaltlamaz, baslamaz ve datlamaz.
Copyright 2011 by Anadolu University

All rights reserved
No part of this book may be reproduced or stored in a retrieval system, or transmitted
in any form or by any means mechanical, electronic, photocopy, magnetic, tape or otherwise, without
permission in writing from the University.
UZAKTAN RETM TASARIM BRM
Genel Koordinatr
Prof.Dr. Levend Kl
Genel Koordinatr Yardmcs

Do.Dr. Mjgan Bozkaya
retim Tasarmcs
Do.Dr. Cemil Ulukan
Grafik Tasarm Ynetmenleri

Prof. Tevfik Fikret Uar
r.Gr. Cemalettin Yldz
r.Gr. Nilgn Salur
lme Deerlendirme Sorumlusu

r.Gr. Uur Pifliren
Kitap Koordinasyon Birimi

Do.Dr. Feyyaz Bodur
Uzm. Nermin zgr
Kapak Dzeni
Prof. Tevfik Fikret Uar
Dizgi
Akretim Fakltesi Dizgi Ekibi
Halk Masallar
ISBN
978-975-06-1059-2
2. Bask
Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 12.400 adet baslmfltr.

ESKfiEHR, Ocak 2013
indekiler iii
indekiler
nsz ............................................................................................................ ix
Masal ......................................................................................... 2 1. NTE

MASAL NEDR? .............................................................................................. 3
MASALLARIN ZELLKLER.......................................................................... 4
fiekil zellikleri ............................................................................................. 4
erik zellikleri............................................................................................ 6
Masallarn Dier zellikleri .......................................................................... 10
MASALLARIN KKEN.................................................................................. 10
Mitolojik Grfl / Tarih ncesi Grfl / Kablettarih Nazariyesi ................ 10
Tarih Grfl / Hindoloji Okulu / Tarih Nazariye...................................... 11
Etnografik Grfl / Antropoloji Okulu / Etnografik Nazariye.................... 11
TP NEDR? .................................................................................................... 11
Masal Tipleri ve nemli Tip Kataloglar...................................................... 13
Trkiyede Yaplan Tip Snflamalar............................................................ 15
Eberhard-Boratavn Snflamas.............................................................. 15
Baz Masal Tiplerinin Tantm...................................................................... 16
Hayvan Masallar ..................................................................................... 16
Asl Halk Masallar .................................................................................. 17
Fkralar ..................................................................................................... 17
Zincirlemeli Masallar ............................................................................... 17
zet................................................................................................................ 19
Kendimizi Snayalm...................................................................................... 20
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar ............................................................ 21
Sra Sizde Yant Anahtar .............................................................................. 21
Yararlanlan Kaynaklar.................................................................................. 21
Motif, Sz Kalplar ve Masal Kitaplar......................................22 2. NTE

MOTF NEDR? ............................................................................................. 23
Masal Motifleri ve nemli Motif Kataloglar .............................................. 24
KALIP SZ / FORMEL NEDR? ................................................................... 24
Masallarn Kalp Szler / Formeller Asndan Yaps................................. 24
MASAL KTAPLARI ....................................................................................... 29
Asya lkelerinin nemli Masal Kitaplar ................................................... 29
Hint Masal Kitaplar ............................................................................... 29
Arap Masal Kitaplar .............................................................................. 30
ran Masal Kitaplar ................................................................................. 30
Avrupa lkelerinin nemli Masal Kitaplar ............................................... 31
BAfiLANGICINDAN XX. YZYILA KADAR TRK MASALLARI ................ 32
slamiyet ncesinin nemli Eserleri .......................................................... 32
Mevlnadan Giritli Aziz Efendiye Masallarmz ........................................ 33
Avrupada Trk Masal Kitaplar .................................................................. 35
Amerika Birleflik Devletlerinde Trk Kitaplar ........................................... 36
XX. YZYILDA TRK MASALLARI ............................................................ 37
lk alflmalar ................................................................................................ 37
Birinci Kuflak Masal alflmalar .................................................................. 40
kinci Kuflak Masal alflmalar ................................................................... 42
iv indekiler
TRK MASAL YAZARLARI .......................................................................... 44

Birinci Kuflak Masal Yazarlar ..................................................................... 44
kinci Kuflak Masal Yazarlar ....................................................................... 45
zet ............................................................................................................... 47
Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 49
3. NTE Fkra .......................................................................................... 52

FIKRA NEDR................................................................................................. 53
TRK FIKRALARININ ZELLKLER VE KONUSU .................................... 53
TRK FIKRALARIN SINIFLANDIRILMASI .................................................... 55
Lami elebi ve Olu Abdullahn Snflamas ............................................. 55
Dursun Yldrmn Snflamas ...................................................................... 55
Nevzat Gzaydnn Snflamas .................................................................... 56
Saim Sakaolunun Snflamas ..................................................................... 56
Yeni Bir Fkra Snflandrmas....................................................................... 56
Trk Dnyasnda Olduu Kadar Baflka lkelerde de Tannan Tipler:
Nasreddin Hoca....................................................................................... 57
Trk Dnyasnn Belirli Blgelerinde Tannan Tipler .......................... 57
Bir Topluluu veya Zmreyi Temsil Eden Tipler ................................. 61
Dar ve Genifl Blge Tipleri .................................................................... 62
Yerel Tipler.............................................................................................. 63
Aydn ve Sanat Fkra Tipleri ................................................................ 64
Yabanc ve Aznlk Fkra Tipleri ............................................................ 66
br Fkra Tipleri ................................................................................... 67
zet ............................................................................................................... 69
Kendimizi Snayalm ..................................................................................... 70
4. NTE Nasrettin Hoca Fkralar ......................................................... 74

TARHN SZGECNDE NASREDDN HOCA.............................................. 75
Nasreddin Hoca ve Yaknlarn Konu Alan Belgeler .................................. 75
Nasreddin Hoca ve Fkralarn Konu Alan Belgeler.................................... 76
Efsanaden Geree Nasreddin Hoca Kimdir?.............................................. 78
Nasreddin Hocay Hangi Adlarla Tanyoruz?.............................................. 78
Sivrihisarda Doup Akflehirde len Nasreddin Hoca............................... 79
Dier Nasreddin Hocalar .............................................................................. 80
HANG FIKRALAR NASREDDN HOCANINDIR?........................................ 81
Nasreddin Hoca Fkralar .............................................................................. 84
Hoca Adna Balanan Fkralar ..................................................................... 85
Mantk Asndan Nasreddin Hocaya Uymayan Fkralar ..................... 85
Din Asndan Nasreddin Hocaya Uymayan Fkralar........................... 85
Nasreddin Hoca ve Timur liflkisini Konu Alan Fkralar ...................... 85
Nasreddin Hocadan nce de Anlatlan Fkralar .................................. 86
NASREDDN HOCA FIKRALARININ KAYNAKLARI.................................... 88
NASREDDN HOCA FIKRALARI VE DER EDEB TRLER ..................... 89
indekiler v
Nasreddin Hoca Fkralar Ataszleri ve Deyimlerin Kayna Olabilir Mi?. 89

Nasreddin Hoca Fkralar Nazma ekilebilir Mi?......................................... 90
zet................................................................................................................ 92
Halk Anlatmalarnn Eitici Yn ve Sanata Yansmas ..... 98 5. NTE

HALK HKYELERNN ETMSEL fiLEV ............................................... 99
FIKRALARIN ETMSEL fiLEVLER ........................................................... 102
Nasreddin Hoca Fkralarnn Eitici Yn .................................................. 102
ncili avufl Fkralarnn Eitici Yn ......................................................... 105
Bekri Mustafa Fkralarnn Eitici Yn ...................................................... 105
MASALLARIN ETMSEL fiLEVLER .......................................................... 106
HALK ANLATMALARININ SANATA YANSIMASI ....................................... 109
Sinema Filmi ................................................................................................. 110
Tiyatro Eseri ................................................................................................. 110
fiiir ................................................................................................................. 111
Roman ve Hikye ........................................................................................ 113
Opera, Operet ve Bale ................................................................................ 114
zet................................................................................................................ 115
EK: METNLER ........................................................................ 121 EK METNLER

EK: METNLER ............................................................................................. 121
METN 1: HAYVAN MASALLARI ................................................................. 121
1.1. Ylanla Tilki ........................................................................................... 121
1.2. Krk Kelleli Ylan.................................................................................... 122
1.3. Kpekle Tilki ........................................................................................ 123
1.4. fienglm, finglm, Menglm ........................................................ 124
METN 2: ASIL MASALLAR .......................................................................... 126
2.1. Avc Mehmet ......................................................................................... 126
2.2. Hyardan fiemflem Gzeli ...................................................................... 130
2.3. Helvac Gzeli ....................................................................................... 134
2.4. Tamahkr Antikac ................................................................................. 137
METN 3: ZNCRLEME MASAL - YAPI 1 ................................................... 139
3.1. Yarm Horozun an ............................................................................ 139
3.2. Tilki le Nene Kar ................................................................................. 141
METN 4: ZNCRLEME MASAL - YAPI 2 .................................................... 142
4.1. Karnca .................................................................................................. 142
METN 5: MECMAL-LETFTEN GNMZE
YAfiAYAN MASALLAR .................................................................................. 143
5.1. Horoz ile Tilki (166 a-168b) ................................................................ 143
5.2. Aslan, Kurt ve Tilki (172 a-172b) ........................................................ 143
METN 6: BN SNA VE MASAL ................................................................. 144
METN 7: NCL AVUfi FIKRALARINDAN RNEKLER ............................ 147
vi indekiler
7.1. rade Bugn; Ama Vazife Senelik ................................................... 147

7.2. Yemek Memek ....................................................................................... 147
7.3. ncir......................................................................................................... 148
7.4. Marsk flyorum .................................................................................. 148
METN 8: BEKR MUSTAFA FIKRALARINDAN RNEKLER ...................... 148
8.1. Yaver Olur .............................................................................................. 148
8.2. Kelin Klah .......................................................................................... 149
8.3. Fatiha ..................................................................................................... 149
8.4. Hakl Bir tiraf ....................................................................................... 149
8.5. Terazi ve Dirhemler .............................................................................. 150
8.6. Buyurun Cenaze Namazna! .................................................................. 150
METN 9: KEMNE FIKRALARINDAN RNEKLER ..................................... 150
9.1. Ben De indeydim................................................................................ 150
9.2. Yorgun Gelen Misafirdir ........................................................................ 150
METN 10: ESENPULAT FIKRALARINDAN RNEKLER.............................. 151
10.1. Alt Polat st Polat ........................................................................... 151
10.2. Testin Senden Cimriymifl ..................................................................... 151
METN 11: AHMET AKAY FIKRALARINDAN RNEKLER ......................... 151
11.1. Buharnn Hakk .................................................................................. 151
11.2. Her Bir Kavgamz Byle Olsun ......................................................... 151
METN 12: MOLLA ZEYDN FIKRALARINDAN RNEK ............................ 152
12.1. Helal Kan-Haram Kan.......................................................................... 152
METN 13: KUYRUUK FIKRALARINDAN RNEK .................................... 153
Eflik Grmek .................................................................................................. 153
METN 14: BEKTAfi FIKRALARINDAN RNEKLER ................................... 153
14.1. Ahrette Cmbfl Var............................................................................. 153
14.2. Duas Makbul Deil ............................................................................. 153
14.3. Sefere kacam ................................................................................ 154
14.4. Lokma Bizimdir ................................................................................... 154
METN 15: ALDARKSE FIKRALARINDAN RNEKLER............................. 154
15.1. rn Paylaflm ..................................................................................... 154
15.2. Byle Ayakl Adam Aldatmak Olmaz ............................................... 154
METN 16: MEVLEV FIKRALARINDAN RNEK ........................................ 155
Sema Eden Sarhofl......................................................................................... 155
METN 17: TEMEL FIKRALARINDAN RNEKLER ..................................... 155
17.1. Konuflmam Yasakmfl ......................................................................... 155
17.2. Taksimetre ............................................................................................ 155
17.3. Servetimi .............................................................................................. 155
17.4. Dvmek ............................................................................................... 155
17.5. Sigara..................................................................................................... 156
17.6. Son Vagon ........................................................................................... 156
17.7. fieytana Antraman ................................................................................ 156
17.8. R Harfi ................................................................................................. 156
17.9. Temel ve Muz Kabuu ........................................................................ 156
METN 18: KAYSERL FIKRALARINDAN RNEKLER ............................... 156
18.1. Okumam Yazmam Yok Ama Kayseriliyim ....................................... 156
18.2. vnmek Gibi Olmasn Diye ............................................................ 156
METN 19: KARAKAYALI FIKRALARINDAN RNEKLER ........................... 157
19.1. Akll Gelin .......................................................................................... 157
19.2. Sakal Tm Tm Ederdi ...................................................................... 157
indekiler vii
METN 20: KONYALI TAYYB AA FIKRALARINDAN

RNEKLER ................................................................................................... 157
20.1. yleyse Daha ok Yorgan Geversin ................................................ 157
20.2. O leli ok Olmufltu, Ayan fiimdi Sallad ..................................... 158
20.3. Haberin Var m, fiimdi Bir de Fstki Renk kmfl ........................... 158
METN 21: fiAMLININ HACI BRAHM FIKRALARINDAN RNEK ............ 158
Sevapsa iyon ............................................................................................. 158
METN 22: MUTLU VT EMM FIKRALARINDAN
RNEKLER ................................................................................................... 158
22.1. Adam Kzdrmak ................................................................................. 158
22.2. Pirzola Yemek ..................................................................................... 159
22.3. Kei Kuyruu ...................................................................................... 159
METN 23: AINLI BK DAYI FIKRALARINDAN
RNEKLER ................................................................................................... 159
23.1. Azrail de Giremez ............................................................................... 159
23.2. Elmann ekirdei................................................................................ 159
23.3. Cennet Meyvesi ................................................................................... 159
METN 24: BOTSALI KARA KML FIKRALARINDAN
RNEKLER ................................................................................................... 160
24.1. Cngldakl Mevlt ................................................................................ 160
24.2. Sende Sarlktan Baflka Biraz da Enayilik Var .................................... 160
METN 25: BEHLL DN FIKRALARINDAN
RNEKLER..................................................................................................... 160
25.1. Ne Ekersen Onu Biersin ................................................................... 160
25.2. Sen de Benim Askerlerimdensin ........................................................ 161
METN 26: KADI KARAKUfi FIKRALARINDAN
RNEKLER..................................................................................................... 161
26.1. Nalbantn Yerine O Kafes Ustasn Asn ........................................... 161
26.2. Eziyet Etmeyin .................................................................................... 161
26.3. Peynir de Ekin .................................................................................... 161
METN 27: AZINLIK TPLER FIKRA RNE ........................................... 162
Biraz da Senin Uykularn Kasn ................................................................ 162
METN 28: MESLEK GRUPLARI TPLER FIKRALARINDAN
RNEKLER..................................................................................................... 162
28.1. Eski Reete .......................................................................................... 162
28.2. Yine Bir Kulak Bekliyor ...................................................................... 162
28.3. Avcnn Palavras ................................................................................. 162
METN 29: ALE BREYLER FIKRALARINDAN RNEK ............................ 163
Baflka Doktora Gidelim ............................................................................... 163
METN 30: KARAGZ FIKRALARINDAN RNEKLER ............................... 163
30.1. Ya Kendisi Gelseydi ........................................................................... 163
30.2. Beynim Olsayd ................................................................................... 163
METN 31: HASTALIKLI TPLER FIKRALARINDAN RNEKLER ................ 163
Siz Dflarda Ka Kiflisiniz ............................................................................ 163
METN 32: GEREK NASREDDN HOCA FIKRALARI ................................ 164
32.1. Ben Zaten necektim ........................................................................... 164
32.2. Hrszn Hi mi Suu Yok? ................................................................. 164
32.3. Damdan Dflenin Hlinden Damdan Dflen Anlar .......................... 164
32.4. Ben Senin Delikanlln da Bilirim .................................................. 164
32.5. Dnyann Merkezi Neresidir .............................................................. 165
viii indekiler
32.6. lmfl Bimifl Gidiyor ...................................................................... 165

32.7. Senin Gibilere Muhta Olmamak in ............................................... 165
32.8. Cennet ile Cehennem Dolana Kadar ................................................. 166
32.9. Hocam! Ayaklarmz Karflt ................................................................ 166
32.10. nden Buyur Yiidim ....................................................................... 166
32.11. Ona yi Bir Koca Bul ......................................................................... 166
METN 33: MANTIK AISINDAN NASREDDN HOCA FIKRALARI ........... 167
33.1. Yeter ki Dostlar Alflveriflte Grsn .................................................... 167
33.2. Akln Varsa Gle Kofl ......................................................................... 167
METN 34: DN AISINDAN NASREDDN HOCA FIKRASI ...................... 167
Beni Eski Mezara Gmn............................................................................. 167
METN 35: NASREDDN HOCA VE TMUR LfiKS
ZERNE FIKRALAR...................................................................................... 167
35.1. Pefltamala Krk Ake Paha Bimifltim ................................................ 167
35.2. Ya Ben, Ya Timur, Ya da Eflek lr ................................................. 168
35.3. Gznz Aydn, Filin Diflisi de Geliyor.............................................. 168
METN 36: NASREDDN HOCA VE ASOPOS............................................. 169
36.a. Baba le Kzlar ................................................................................... 169
36.b. Hocann ki Kz ................................................................................. 169
METN 37: NASREDDN HOCA VE BNBR GECE .................................... 169
37.a. Aflaya nseniz de Bir Grflsek ....................................................... 169
37.b. Allah Versin ......................................................................................... 170
METN 38: NASREDDN HOCA VE HNT FIKRALARI .............................. 170
38.1a. Hii Ver Bakalm ............................................................................... 170
38.1b. Hi....................................................................................................... 170
38.2a. Kapya Sahip Oldum Ya! .................................................................. 170
38.2b. Kapya Sahip Ol ................................................................................ 171
38.3a. Ben Kuflum ........................................................................................ 171
38.3b. Acemi Blbl .................................................................................... 171
METN 39: NASREDDN HOCA VE EBU NUVAS ....................................... 171
39.a. Onu Kad Efendiye Sorunuz .............................................................. 171
39.b. Uzaklardaki Iflk .................................................................................. 172
METN 40: NASREDDN HOCA VE fiEYOLU .......................................... 172
40.a. Aa Diken htiyar ............................................................................... 172
40.b. Bize Dua Ederler ................................................................................ 173
METN 41: NASREDDN HOCA VE CUHA.................................................. 173
41.a. nflaallah Ben Geldim ......................................................................... 173
41.b. nflaallah Ben Geldim ......................................................................... 173
METN 42: NASREDDN HOCA VE KARAKUfi .......................................... 174
42.a. Bunun Kulan Sen Isrdn ................................................................ 174
42.b. Kulak Isrma ......................................................................................... 174
METN 43: NASREDDN HOCA VE MEVLNA .......................................... 174
43.1a. Sesini Yarn Duyarsn ....................................................................... 174
43.1b. Onun Sesi Yarn kar ...................................................................... 175
43.2a. Eer Bu Kediyse Syle, Et Nerede? ................................................. 175
43.2b. Kedi-Cier........................................................................................... 175
nsz ix
nsz
Halk masal trnn size tantlmasnn amaland bu kitapta, tr drt ana
nitede incelemektedir.
Kitabn ilk nitesinde masal trnn genel bir tanm yaplmaktadr. Bu tan-
tm ana bafllk altnda yaplmfltr: Masaln, kelime kkeni, masal trnn biim
ve ierik zellikleri asndan; masal trnn dnyadaki oluflumu, kkeni ve ya-
ylfl asndan ve son olarak da masallarn tipleri asndan tantlmas.
Kitabn ikinci nitesi iki ksmdan oluflmaktadr. lk ksmda, masal metinlerini
oluflturan temel terimler olan motif ve sz kalplar hakknda bilgi verilmektedir.
kinci ksmda ise motiflerin kkeni ve yaylmasyla iliflkili olarak Asya, Avrupa l-
keleri ile slamiyet ncesinden 20. Yzyla kadar olan zaman srecinde Trklere
ait nemli masal kitaplar tantlmaktadr.
Kitabn nc nitesi, ilk nitede ifllenen masal tip kataloglarna uygun ola-
rak, fkra tipine ayrlmfltr. Bu nitede fkra kelimesinin kkeni verildikten sonra
Trk fkralarna odaklanlmaktadr. Trk fkralarnn genel niteliklerini, konu zel-
liklerini ve snflamasn bu nitede bulacaksnz.
Drdnc nitede fkra konusuna, biraz daha zelleflerek devam edilmektedir.
Bu nitede sadece Nasreddin Hoca ve fkralar incelenmektedir. Nasreddin Hoca
fkralar ile ilgili tarihi belgeler, Hocann gerek kimlii, Nasreddin Hoca fkralar-
nn kaynaklar, Hocayla iliflkilendirilen fkralar ve karakterler zerine ayrntl bil-
gilere, kitabn bu ksmnda ulaflacaksnz.
Kitabn son nitesi sadece masal ve fkra tr ile ilgili deildir. Genel olarak
halk edebiyat anlat trlerini temel alan bu nitede, anlatlardan eitimde ve mo-
dern sahne ve gsteri sanatlarnda yararlanma konusu ifllenmektedir.
Kitabn amac masal trn tantmak kadar siz rencileri halk masallar r-
nekleriyle de buluflturmak olduu iin kitabn Ek: Metinler ksmnda masal ve fk-
ra metinlerine yer verilmifltir.
Kitabn yazarlar ve editrleri olarak umuyoruz ki, geleneksel fantastik dnya-
mza bir kap aralayan bu kitap sizlerin akademik ufkunun genifllemesine araclk
eder.
HALK MASALLARI
1
Amalarmz
N
Bu niteyi tamamladktan sonra;
N
Masal tanmlayabilecek,
N
Masaln zelliklerini aklayabilecek,
N
Masaln kkeniyle ilgili tartflmalar zetleyebilecek,
Masal tiplerini betimleyebilecek bilgi ve becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Masal Tip
Kken
erik Haritas
MASAL NEDR?
MASALLARIN ZELLKLER
Halk Masallar Masal MASALLARIN KKEN
TP NEDR?
Masal
MASAL NEDR?
Halk anlatmalar adn verdiimiz trlerin ierisinde en eskisi hi flphesiz masal-
lardr. Dinleyiciyi inandrmak gibi bir iddias olmayan, yapsnda kalplaflmfl ifade-
ler bulunan, masal anas, masal ninesi ad verilen kadnlar tarafndan anlatlan
hayal rn anlatmalara masal denir. Aslnda masal, bir milletin aynasdr. Bu ay-
nada bir milletin folklorunu, kltrn, inanfln, hoflgrsn, maddi kltrn
bulabiliriz. Bylece de gemiflimizi anlatarak gelecee flk tutarz.
Masal kelimesinin asl Arapa meseldir. Kelimenin bugnk anlam almasnn
100-120 yllk bir gemifli vardr. XIX. yzyln baflna kadar bunun kssa, dstn,
hikye, vb. kavramlar kullanlmakta idi.
Trk dnyasnda masal karfll olarak daha ok drt kavram kullanlr. Bunlar,
Trkiye ve Balkanlarda, mesel, masal, hekt, hikye; Kuzey ve Gney Azer-
baycan ile Kafkaslarn byk bir ksmnda nal; Hazar Denizinin dousundaki
Trk lkelerinde (Trkmenistan, zbekistan, Kazakistan, Krgzistan, Uygur zerk
Cumhuriyeti) ise ertek, ertegidir.
Halk edebiyatnn anlatmaya dayanan trleri arasnda yer alan masallar, szl
kltrmzn en gzel rneklerindendir. Kitle iletiflim aralarnn fazla yaygn-
laflmad dnemlerde; hofla vakit geirmenin en iyi yolu idi. Bir anlatc, bir de
dinleyici kesimi olan masallar, farkna varmadan ahlak derslerini aldmz veya
verdiimiz anlatmalard. Bir varmflla baflladnda hayal olduuna inanlan, fa-
kat bir sre sonra gerekmifl gibi kabullenilen, uzun kfl gecelerinin bu tatl anla-
tlarnda, onlar ermifl... diye bafllayan son cmlesiyle ktlerin cezalandrld,
iyilerin dllendirildii grlrd. Masal anas veya masal ninesi ad verilen Zmrdanka: Anka ve
anlatclarn etrafna oturan dinleyiciler, bir taraftan ifllerini yaparlarken, bir taraf- Simurg adlaryla da bilen
tan da zmrdankann srtnda masal dnyasna doru yol alrlar; bazen yedi hayali Kaf Danda yaflayan,
ok parlak tylere sahip dev
bafll devle savaflrlar; bazen de padiflahn gzel kzna kavuflabilmek iin en zor kufl.
snavlardan geerlerdi.
flte, szl kaynaklar arasnda yer alan ve zel bir anlatc tarafndan, belli bir
gelenee bal kalnarak anlatlan masallarn kendine zg baz zellikleri vardr.
Bu zellikleri ana bafllk ve baz alt bafllklar hlinde deerlendireceiz.
ocukluk dnemimizden beri masal dinler, masal okuruz. Bylece bizde bir masal olgusu
SIRA SZDE SIRA SZDE
oluflmufltur. Masal nedir bafll altnda verilen bilgiler, sizdeki masal olgusuyla rtfl- 1
yor mu?
D fi N E L M D fi N E L M
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
4 Halk Masallar
MASALLARIN ZELLKLER
fiekil zellikleri
Masallarn flekline bal, dfl yapsyla ilgili zelliklerini flyle sralayabiliriz:
1. Masallar, bir destan veya halk hikyesi kadar olmasa da uzun metinlerdir. Az
da olsa anlatlmas birka gece sren masallar vardr. Ancak bu tr rnekler daha
ok asl halk masallar ve peri masallar dallarnda grlebilir. Bunlarn dflnda
kalan hayvan masallar ile zincirlemeli masallar daha ksadr. lerinde birka
dakikada anlatlp bitirilen masallar da vardr.
2. Masallar genellikle nesir fleklindedir. Ancak, ok az da olsa baz masallarn
nazm-nesir karflm olduu gzden kamamaktadr. Metnin manzum ksmlar
masaln aslnda vardr: Bac Bac Can Bac, Karafatma , fienglm, finglm,
Menglmgibi. Zaten szn ettiimiz masallar zgn klan unsurlar da bu man-
zum paralardr.
Bac bac can bac

Kolunda mercan bac
Krk bir bak bilendi
Grtlama dayand
Arap kz etime afl eriyor
kver kardefl, kver
(Boratav 1958: 81).
fienglm, flnglm, menglm,
A kapy ben gireyim
Azmda su getirdim
Boynuzumda ot getirdim
Mememde st getirdim
(Alptekin 2005: 173)
Atl atl arap atl
Arab yamflaklar
Grmz damflaklar
Biya evine varasnz
Allaha emek diyesiniz
Sa uzun selvi hatun
Boyu uzun minare hatun
Suya dflt diyesiniz
San pafla ulaflvere
(fiimflek II 2001: 8)
Bazen de metnin aslnda olmayan ancak kaynak flahs adn verdiimiz anlat-
clar tarafndan eklenen manzum paralar vardr. Bu bir tekerleme, mni, hatta bir
koflma, vb. olabilir.
Bunlarn dflnda, baz yazar ve flairler tarafndan nazma ekilen veya manzum
olarak yazlan masallar da vardr. (Ziya Gkalpn Alageyik, Behet Necatigil
Turunlar masallarnda olduu gibi)
3. Masallarn baflnda, ortasnda ve sonunda belirli grevleri olan ve formel
veya kalp sz ve tekerleme ad verilen sz bekleri vardr. lk 1963 ylnda,
Pertev Naili Boratav, 190 tekerlemeyi inceleyerek, Trk masallarndaki tekerleme-
lerin bir snflamas yaplmfltr (Boratav 2000). Snflama flyledir:
1. nite - Masal 5
1. Ksa Girifl Kalp Szleri

2. Girifl Tekerlemesi Biimindeki Ksa Maceralar
3. Tekerleme Biiminde Masallar
4. Ara ve Bitifl Kalp Szleri.
Formellerin kullanlfl, masal anlatcsnn ustaln da ortaya karr. yi bir an-
latc, uygun yerlerde belirli formelleri rahatlkla kullanrken, baz masallarda bafl-
lang ve bitiflin dflnda -bazlarnda bunlar da grlmez- formellere rastlanmaz.
Bu formellerin byk ounluu tekerleme fleklindedir.
Var varann, sr srenin, destursuz baa girenin hli budur padiflahm. Yol-
lar saak prek, kimi yalan, kimi gerek; hikyedir bunun ad, sylemeyle kar
tad. Eski zemanenin devrinde idareden aciz bir adam varmfl. Bu adam bir gn
ben ne yapaym, ne yapmayaym deyip stanbula gider. (Sakaolu 1973: 636).
Masallarn formel unsurlaryla bafllamasnn ana sebebi anlatcn dinleyiciyi
uyarmas olarak deerlendirilebilir. Bir varmfl bir yokmufl veya Evvel zaman
iinde, kalbur saman iinde... diye bafllamamzn ana esprisi dinleyiciyi uyarmak-
tr. Bakn, bu anlattklarmzn hibirisi gerek deildir; kendinizi buna gre hazr-
layn. diyerek anlatc ve dinleyiciler kendilerini buna hazrlar; ancak ok geme-
den hayalden geree geildii grlecektir. Masallarda formel unsurlarnn yerli
yerinde kullanlmasn bir baflka sebebi masalcnn ustalnn llmesi iindir.
Eer masal anlatcs formel unsurlarnn yerli yerinde ve ustalkla kullanabiliyorsa
bu iyi bir masal anlatcsdr. Bu kalp szleri yerli yerinde kullanamyorsa bu du-
rum anlatcnn masal anlatmadaki baflarszln gsterir.
4. Her masal bir tip olarak kabul edilir. Ancak baz anlatclar birka masal bir-
lefltirerek tek masalmfl gibi anlatrlar. Burada anlatc, konular arasnda balant
kurarak, bir masal bir baflka masala rahatlkla balayabilir. Bunda unutkanln ro-
ln de gz ard etmememiz gerekmektedir.
5. Masallarn dili, anlatld yrenin ve kaynak flahs adn verdiimiz anlatc-
snn dilidir. nk masallarn anlatcs da, dinleyicisi de halktan kifliler olduu
iin, anlatm dili olarak da halkn dili benimsenmifltir. Ancak eflitli blgelerde,
azlarn birbirinden farkllk gstermesi, masallarda da yerel szcklerin kullanl-
masna yol amfltr.
6. Bir masal metni ierisinde, halk edebiyatnn dier trlerinden (efsane, fkra,
dua, beddua, mni, trk, bilmece, at, atasz, deyim, vb.) rneklere rastlanabi-
lir. Bunlar; genelde masaln aslnda olmayp, anlatcnn bilgi ve kltrne bal
olarak sonradan eklenen paralardr.
...oradan eline geirdii bir krekle tilkinin baflna vura vura ldrr. Bir ta-
raftan da trk syler:
Elime aldm krei

Dolandrdm drt direi
Dflt tilkinin yrei
Ne hofl grdm tilki seni
Tilki kuyruun aladr
Yad yerler sana karadr
ok gezmek bafla beldr
Ne hofl grdm tilki seni.
(Alptekin 2005: 192).
6 Halk Masallar
Bu ylann lmesinden sonra Mollas ok ise kuzusu ziyan olur. diye bir ata-
sz sylenmifl. (Alptekin 2005: 75). yilik yapa denize at, balk bilmezse Halk
bilir, Vermeyince mabud, neylesin Sultan Mahmut, nsanoluna iyilik yara-
maz, Yazn glge hofl, kfln uval bofl, vb.
erik zellikleri
Masallarn ierik zellikleri de, flekil zellikleri kadar nemlidir. Zaten bir metnin
ana dokusunu ierik oluflturur. Masaln dfl yaps flekildir, i yaps ise ieriktir. Asl
verilmek istenilen mesajlar bu blmdedir.
1. Masallar, olaanstlkler zerine kurulmufltur. Olaanstlk masaln doa-
snda var olan bir fleydir. Sk karfllafltmz olaanstlklerden bazlar afladadr.
a. Daha ok efsane metinlerinde grdmz tayy-i zaman, tayy-i mekan
motifi masal metinlerinde de grlmektedir. Masalc belki de afllmas zor olan ba-
z engelleri, uzaklklar bu motifle ortadan kaldrabilmektedir.
b. fiekil deifltirme masallarn deiflmeyen motifi olup, burada bysel yapy-
la eflitli dnflmlere rastlanr. nsan; hayvana, bitkiye veya herhangi bir nesneye
dnflrken, bunun tam tersi de olabilmektedir.
c. Daha ok destanlarda karfllafltmz ldkten sonra dirilme motifinin rnek-
lerini masallarda da bulmaktayz.
. Masallarda hasta veya yaral kahramanlar, halk hekimliinden yararlanlarak
tedavileri yaplmaktadr. Aflaya bunlardan iki rnek alnmfltr.
Aa yaprayle tedavi: Neyise yilik, bu gonuflmalarn hepsini duyuyor. He-
men, maya yaprandan goparyor, tkrynen slyor, gzne alyor, gz a-
lyor. Bu ksna maya yapran dolduruyor afla iniyor. (fiimflek 2001: 50).
Aslan style tedavi: Kelolan ortaya knca aslan sorar:
Ey insanolu dilein nedir?
Kaynpederimizin gz iin aslan st gerekiyor.
Ben stm veririm ama benim tane yavrum var. Onlar raz olurlarsa veri-
rim. Yoksa sana zarar verirler. (zelik 2004: 434).
2. Masallarn kahramanlar da olaanst zelliklere sahiptir. Ancak masal kah-
raman deyince sadece insanlar dflnmemek gerekir. Bir masalda kahraman ola-
rak insanlarn dflnda, cinlere, perilere, hayvanlara, bitkilere, eflyalara ve soyut
kavramlara da rastlanr. Bu kahramanlarn her biri, masal dnyas iinde olaans-
t zellikler gsterir. Baz rnekleri flylece sralayabiliriz:
a. nsanlar: nsan kahramanlar ierisinde bazlar, halktan kiflilerin zelliklerini
gsterirken, bazlar da insanst zellikler gsterir. Bunlar arasnda; Yer Dinleyeni
(kulan yere dayad zaman istedii kiflinin konuflmasn dinleyen), Deniz Sm-
reni (denizdeki btn suyu ien), Prpr Uan (istedii yere bir uaktan daha hz-
l giden), mercimek veya parmak byklndeki ocuu, gldnde yananda
gller aan, aladnda gzlerinden inci mercan dklen, yrd yerde ayr i-
men biten kz, salarnn yars altn, yars gmfl olan delikanly sayabiliriz.
Masallarda kahramanlarn adlar pek sylenmez. Onlar genellikle padiflah, ve-
zir, padiflahn kars, padiflahn olu, padiflahn kz, turunlar, vb. gibi
adlarla anlr.
Bununla beraber az da olsa baz adlarla karfllaflrz. Hanmndan Korkan Os-
man Aa, Ahiretten gelen Sleyman Aa, vb.
Bu arada soyut kavramlar da unutmamak gerekir. eflitli masallarda, iyilik,
ktlk, gzel, irkin,akll, gibi tipler de dikkati eker.
1. nite - Masal 7
b. Hayvanlar: Masallarda geen hayvanlar iki grupta deerlendirebiliriz:

Gerek hayvanlar: Bunlar daha ok hayvan masallarnda grlr. Bu tr masal-
larda, eflitli hayvanlar birer simge olarak yer alr. nsanlara ders verme ama edi-
nildii iin de her hayvann sembolik bir anlam vardr. Tilki kurnazl; ay ahmak-
l; kurt gc, hrriyeti; kaplumbaa azmi, vb. temsil eder.
Bunun dflnda kahramanlara yardmc olan; at, kedi, kpek, kufl, balk, karn-
ca, vb. gibi hayvanlar da yer yer olaanst zellikler gsterir.
Hayvan grnmne giren dier varlklar: Genellikle, periler hayvan flekline
girerek, masallarda yer alrlar. Bunlar; insan gibi konuflup, insan gibi hareket eder-
ler. Bazen de insan klna girerler. Ayrca, by veya beddua ile hayvan flekline
giren insanlar da vardr.
Bunlarn dflnda, masallarda flekil deifltiren insan ve hayvanlarn, eflitli bitki
ve eflya flekline girerek de olaylara katld grlr. Ayrca, byc, cad kars,
dev, yamyam, cin, peri gibi tipler de masallar ierisinde yer almaktadr.
c. Olaanst kahramanlar
Devler: Olaanst kahramanlarn baflnda devler gelmektedir. Devler, Kaf Da-
nda yaflarlar. veya yedi baflldrlar. Onlar bir hamlede ldrlmedir. Ters bir
hamle devlerin lmszlne sebep olacaktr. Devler genellikle padiflahn kzla-
rn karrlar ve maaralarnda bululan nck boncuk dkknna hapsederler.
Masal metinlerinden rendiimize gre devlerin diflisi ve erkei vardr. Dflardan
gelen kahraman dev anasnn gsnden emebilirse onun evlad olur; olmazsa
lmlerden lm beenecektir.
Devler ok gl olmakla birlikte saflklaryla da dikkati ekmektedirler. Han-
mndan Korkan Osman Aa masalnda, eflinden korkan Osman pekmez derisinin
zerinde toplanan sineklerden krkn bir vuruflta ldrnce, bir kl yaptrr ve
zerine Bir vuruflta krk arslan, asln sorarsan Deli Osman diye yazdrr ve evden
ayrlarak bir am aacnn glgesine uzanr. Bir sre sonra uykuya dalan Osman
Aay devler uyandrrlar ve ellerine aldklar tafln ununu karrlar. Bu g gste-
risine Osman Aa bulduu bir tavuk yumurtasn skarak cevap verir. Devler Osman
Aann tafln suyunu kardn zannederler ve yerlerini yurtlarn terk ederler.
Grld gibi devlerin okur-yazar olduu da gzden kamamaktadr.
Cinler ve Periler: Cinler ve periler masallarn deiflmez kahramanlarndandr.
Daha ok masal formellerinde karfllafltmz cinler tekin olmayan yerlerde karfl-
mza karlar. Perilere gelince, onlar da masal kahramanlarna iyi ve kt zellik-
ler vermektedirler. Bunun en gzel rnei Muradna Nail Olmayan Dilber masaln-
da karflmza kmaktadr. Peri kzlar fakir bir kza taktklar bilezikten sonra onun
yrd yerde ayr imen bitecektir, gldnde yanaklarnda gller aacaktr,
aladnda gzlerinden inci mercan dklecektir. yle de olur... Oysa vey anne
bilezii kendi kznn koluna taknca bu zellikler kaybolmakta ve kzn yznde
yaralar kmaktadr.
Cadlar: irkin suratl, kazma diflli, burnu smkl, kpe veya sprgeye bine-
rek ok ksa bir srede uzaklara gidebilen cad tipi masallarda arabozucu olarak
karflmza kar. Masallara gre cadlarn elini att olaylarn byk ounluunda
cadlar galip gelmektedir.
3. Masallarn eflya ve aletleri de kendisi yapsna uygun olarak olaanstlk
gsterir. Hemen hemen btn eflyalar by ile deiflebilmektedir. Bunun en gzel
rnei insann eflyaya; eflyann insana dnflmesinde grlmektedir. Masallardaki
eflyalar sadece insanlar deil dier kahramanlar da (dev, cad, peri, vb.) kullana-
bilmektedirler.
8 Halk Masallar
4. Masallarda zaman gemifl zamandr. Masal anlatcs gemifl zaman kullana-

rak olaylarn hem gemiflte olduunu, hem de gerek olmadn bizlere hatrlat-
maktadr.
5. Masallarda soru cevap, tasvir ve tekrar yoluyla anlatm tarzlarnn zellikleri-
ni bulabilmekteyiz. Bilhassa masaln ortasnda iki varln karfllkl konuflmasnda
soru-cevap yoluyla anlatmn gzel rneklerini grebiliriz.
Yine masallarda bir kz veya erkein tasvirlerinde tasvir yoluyla anlatmn r-
neklerini bulmaktayz.
Sabrtafl, Genlikte mi htiyarlkta m gibi adlarla bilinen masallarda ise tekrar
yoluyla anlatmn rnekleriyle karfllaflmaktayz.
6. Masallarn olaylar, masal lkesi (Hint, Yemen, in-Main, Kaf Da, peri-
ler lkesi, devler lkesi, krler lkesi, hayvanlar lkesi, kufllar lkesi, yedi kat ye-
rin alt veya gkyz, vb.) adn verdiimiz yerlerde geer.
Burada yeri gelmiflken Kaf Dandan da sz etmekte yarar olduuna inanyo-
ruz. Hem mitoloji, hem de masallar iin ok nemli bir yeri olan Kaf Dann ne-
resi olduunu bilemiyoruz. Bildiimiz tek fley dnya gzellerinin devler tarafndan
Kaf Dana karlmasdr. Herkesin Kaf Dana gidebilmesine imkn yoktur.
Hazreti Sleyman, Hazreti Hamza, Hazreti Ali gibi kahramanlar Kaf Dana git-
mifller, devlerle savaflmfllar ve onlar ldrmfllerdir.
Masallarn hayal corafyasnn dflnda bir de gerek corafyas vardr. Bu co-
rafya dnyamzdr. Dnyamzn ise bazen bize ok yakn olan yerleri, bazen de
ok uzak olan kesimleri masal anlatcsnn dilinde flekillenir.
7. Masal kahramanlarnn dua ve beddualar gerekleflebilir:
-Kocakar, testisini kran gence Turunlarn hflmna urayasn! der ve
masal bu bedduaya bal olarak geliflir.
- ocuu olmayan anne; Allahm, bana bir ocuk ver de istersen kazan kafa-
l, kazma diflli olsun. der. Annenin, bu zelliklere sahip bir ocuu dnyaya gelir.
- Dev anas, bahesinden meyve karan gence; Kz isen olan, olan isen kz
ol! der. Bylece kahramann cinsiyeti deiflir.
8. Trk masalarnda herkesin duas kabul olmaz. Daha ok, Hzr, dervifl, pir,
yafll bir adam, vb. lerinin dualar gerekleflir.
9. Trk masallar arasnda sembollerin nemli bir yeri vardr.
Evlenme arzusunun karpuz gnderilerek bildirilmesi: Padiflahn kz evlen-
me arzularn babalarna gnderdikleri karpuz (kavun, gl, vb.)la bildirirler. Padi-
flah en byk kznn gnderdii karpuzu kestiinde yenilecek gibi olmadn g-
rr. Ortanca kzn karpuzu flyle byledir. En kk kzn gnderdii karpuz ise
yenilecek kvamdadr. Padiflah bunlarn sebebini sorduunda danflmanlar, Padi-
flahm, bunda bilinmeyecek bir fley yok, byk kznzn evlenme a gemifl; or-
tanca kznzn ise gemek zere; en kk kznzn ise tam zamandr. derler.
lm sembol kanl gmlek: ftiraya urayan gen kz erkek kardefli tarafndan
yce bir dan baflna gtrlr. Kardeflini ldrmeye kyamayan erkek kardefli
vurduu bir hayvann kanna ablasnn gmleine srer, daha sonra da babasnn
nne getirerek Namusumuzu temizledim! der. Bu gmlek Bams Beyrek hik-
yesinde de karfllafltmz lm sembol kanl gmlektir.
lm Sembol Kanl Bak: lm sembol kanl gmlein yerini zaman zaman
da lm sembol kanl bak alr. Kanl bak kimin cebinde karsa bebei onun
ldrdne hkmedilmesini de yine semboller arasnda deerlendirilebiliriz.
1. nite - Masal 9
Ne yapaym? Ne yapaym? diye iinde fesatlk kuruyormufl. Ev sahibinin beflik-

te ocuu varmfl. Gene herkes uyurken, gizlice odaya girip ocuu kesmifl. Kanl
ba da ocuun baflna koymufl. Sabah olmufl ev sahipleri ocuun yanna gi-
dince ldrldn anlamfllar.
Bu kadnn ne olduu belli deil. Acdk, evimize aldk, o da ocuumuzu kes-
ti. Kovalm gitsin. demifller. (nal 2008: 48).
10. Trk masallarnda eflitli formel unsurlar ierisinde deerlendirilen; 3, 7
ve 40 says dier halk anlatmalarnda olduu gibi masallarn da deiflmezleri ara-
sndadr. Dnlerimiz gn gece, yedi gn yedi gece veya krk gn krk ge-
ce yaplmaktadr. Yolculuklarmz yine gn gece, yedi gn yedi gece veya
krk gn krk gece srmektedir.
11. Masal kahramanlarndan bazlar sembolik tiplerdir ve karakteristik zellik-
ler gsterirler. Bunlarn bazlarn flyle sralayabiliriz:
Kelolan: fians, akl, zeky,
Kse: Hainlii, ktl,
En kk kardefl: Zeky, akl, flans, baflary, iyilii,
Byk kardefller: Kskanl ve ktl,
vey anne: Ktl ve zulm,
vey kz kardefl: Kskanl,
Yafll adam: yilii, yardm,
Teyze: Ktl ve kskanl sembolize eder.
12. Kahramanlar; genellikle olaanst yardmclarnn abalaryla baflarya ula-
flrlar: Bu yardmclar; kahramann at, kpei, kedisi, inei, vb. olabilecei gibi;
daha nce hayatn kurtard veya yardm ettii bir kufl, balk, karnca, ylan, vb.
de olabilir. Ayrca, kahramanlarn sahip olduu baz sihirli objeler de (sihirli yzk,
sihirli lmba, sihirli sofra, vb.) onlara yardmc olur.
13. Btn masallarda, dinleyicileri iyilie, gzellie, dorulua, drstle, a-
lflkanla sevk eden bir mesaj verilir. Bu sebeple her masaln sonunda iyiler m-
kfatlandrlr (muradna ererek, padiflah olarak; padiflahn kzyla evlenerek, krk
gn krk gece dn yaparak, vb.), ktler ise cezalandrlr (krk katr, krk satr
seimi ile, hile ile geldii yerden tekrar eski yerine gnderilerek, vb.).
14. Masallarn konusu eflitlidir. Bazlar olaanst motiflerle sslenirken, ba-
zlar gerek hayattan izler taflr.
15. Masallarda anlatcnn durumuna gre, din inanfllarla ilgili bilgiler de gr-
lr. Buna bal olarak, Anadolu sahasnda anlatlan masallarda slami inanfln h-
kim olduunu syleyebiliriz:
- Kahraman, bir ifle bafllarken, Besmele ekerse, o iflte hayr olur.
- Zorluklardan kurtulabilmek iin, belirli dualar okunur.
Ayrca, imamlk yapma, camiye gitme, abdest alma, namaz klma, hacca gitme
gibi din motiflere de sk sk rastlanr.
16. Bir masalda, anlatld blgenin kltr ve halk bilimi zelliklerine rastlanr.
Usta bir anlatc, masal cmle cmle ezberlemez. O bir baflkasndan dinledii ma-
sal hayalinde, kendisinde var olan kltrle yourarak yeniden flekillendirir. By-
lece, anlatc farknda olmadan, kendisine ve yaflad blgeye ait olan baz zel-
likleri masallar vastasyla dinleyicilere aktarr. Buna bal olarak, masalda yer alan
bir meyve aac, anlatld blgeye gre deifliklik kazanarak; elma, portakal; ka-
ys, vb. olabilir.
Ayrca anlatc, masalda geen bir doum, evlenme veya lm olayn da -far-
knda olmadan- kendi blgesinin gelenek ve grenekleri erevesinde anlatr.
10 Halk Masallar
Masallarn Dier zellikleri

1. Masallar zel anlatclar tarafndan dile getirilir. Destan ve halk hikyelerinde ol-
duu gibi masallarn da anlatclar vardr. Herkes masal dinler veya okur, fakat ay-
n gzellikte anlatamaz. Dinledii masal kendi bilgi ve kltryle yourarak, ye-
niden flekillendirdikten sonra kendi slubu ile anlatan kifliler usta anlatclardr ve
bunlara masal anas, masal ninesi veya masalc ad verilir. Masal anlatma da-
ha ok kadnlara zgdr. nk masallar ev ortamnda tandr, ocak ve soba ba-
flnda anlatlmaktadr. Oysa destan, halk hikyesi gibi anlatmalar ev ortamnn d-
flnda (kahve, ky odas, vb.) anlatlmaktadr. Ziya Gkalpn ifadesiyle masalclk
anadan kza, destanclk babadan ola gemektedir. Btn bu hususlar erkeklerin
masal anlatmad anlamna gelemez. Erkekler de masal anlatrlar ancak gerek
masalclar kadnlardr.
2. Masallar uluslararas olma zelliiyle destan ve halk hikyelerinden kolaylk-
la ayrlr. Bugn bir Arzu ile Kamber halk hikyesi ve Krolu destann benzerini
baflka lkelerde bulamayz. Oysa Helvac gzeli, Sabr tafl masallarn dnyann
drt bir yannda tespit edebiliriz.
3. Masallarda karfllafltmz uan at, sihirli seccade, sihirli kp, vb. modern
dnyamzn ok sonra keflfettii uaktr. Yine masallarda yer dinleyen adyla bi-
linip ok uzaklardan haber renebilme bugnk telefondur. lmek zere olan
gen kz sihirli aynasyla grmesi gnmz teknolojisindeki televizyondur. Al
sofram al denilmesi zerine bir anda eflitli yemeklerin gelmesi gnmzdeki
hazr yemekleridir. Al susam al denilmesiyle alan kaplarn modern ifl yerle-
rindeki otomatik kaplar olmas insanlarn bir zamanlar hayal ettiklerinin zamanla
gereklefltiinin grld gzel rneklerdir.
4. Trk masallarnda zorluk ekmeden, bir hner gstermeden, kifliliini ispat et-
meden baflarya ve mutlulua eriflmek mmkn deildir. Masal bu ynyle destan-
lara benzemektedir. Nasl ki Trk destannda kahramann 16 yaflna geldikten son-
ra, av avlayp kufl kuflladktan sonra toplumda itibar artyorsa, masal kahraman da
kahramanlk gstermese bile benzer engelleri aflarak mutlu sona ulaflmaktadr.
SIRA SZDE Masallarn eflitli zellikleri vardr. Bunlarn bazlarn, gemifl yllarda edindiimiz snr-
SIRA SZDE
2 l bilgilerle rtfltrebiliyoruz. Sizce masal konusundaki yeni bilgilerden hangisi daha faz-
la ilginizi ekti?
MASALLARIN KKEN
S O R U S O R U olduu gibi masal arafltrclarn meflgul eden konulardan biri-
Dier anlatmalarda
si masallarn kkeni konusudur. Pek ok masal arafltrcs bu konuyu arafltrmfl ve
DKKAT deiflik grfller
D K K ortaya
AT atmfllardr. Aflada bu grfller ksaca zetlenecektir.
Mitolojik Grfl / Tarih ncesi Grfl / Kablettarih
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Nazariyesi
Bu grfle gre masallarn kayna mitolojidir. Mitolojik grfl ortaya atanlardan
AMALARIMIZ G. Huete gre masallarn kkeni Hint mitolojsi (vedalar)nde aranmaldr. Bu g-
AMALARIMIZ
rfln temelini atanlar arasnda G. Grimm, Dasent, Max Mller, George Cox, vb. sa-
ylabilir. Biz de bu grfle katlyoruz. Ancak masaln tamam hibir zaman mitolo-
K T A P jiyle ilgili olamaz.
K T A Nitekim
P nl zmrdanka masalndan yerin yedi kat altnda su
baflnda bekleyen delikanlnn bir sre sonra ak ko yerine kara koa binmesi ze-
rine bir yedi kat daha yerin altna gitmesi, orada su bafln tutan ejderhay ldr-
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
1. nite - Masal 11
mesi, anka kuflunun srtnda yeryzne kmas mitoloji ile aklanabilir. Avc Ah-
met masalndaki peri kznn ylan fleklinde grlmesi ve Avc Ahmetin olunun
bunlar yaralamas, ylan padiflahnn olunun delikanly babasnn huzuruna g-
trmesi ve azna tkrlmesi zerine hayvan dillerinin renilmesi de mitolojik-
tir. Yars insan yars hayvan olan yaratklarn (flahmaran, deniz kz, vb.) da mito-
lojiyle olan ilgisini hatrlatmak isteriz.
Tarih Grfl / Hindoloji Okulu / Tarih Nazariye

Bu grfle gre masallarn kfl yeri Hindistandr. Bir baflka ifadeyle nl Hint ma-
sal kitaplar (Panatantra, Vetalapancavincati, akasaptati, vb.) masallarn
kaynan oluflturmaktadr. Grfln temsilcileri, masallarn Hindistanda doduu-
nu ve daha sonra Avrupaya yayldn dflnmektedirler. Masallarn Hindistandan
Avrupaya gidifli ise flekilde olmufltur:
X. yzyldan nce szl gelenek araclyla Avrupaya gemifltir.
X. yzyldan sonra slami etkiyle Bizans, talya ve spanya yoluyla Avru-
paya gemifltir.
Budist rnler ise daha ok Moollar araclyla in ve Tibet yoluyla Avru-
paya gemifltir.
Tarih grfln temsilcileri arasnda Sylvestre de Sacy, Theodor Benfey, Henry
Gaidoz, Josep Bediler, vb. saylabilir. SIRA SZDE SIRA SZDE
Etnografik Grfl / Antropoloji Okulu / Etnografik

Nazariye D fi N E L M D fi N E L M
Bu grfl savunanlara gre masallarn mitoloji ve Panatantra ile iliflkileri yoktur.
Masallar dorudan doruya gerek hayatn artklardr. Bu tr Smasallar
O R U byk l- S O R U
de gemifle ve dnemine ait kltrn izlerini taflr. Bu da byk lde halk bi-
limi ve etnografya unsurlaryla kendisini gsterir. Nitekim her masal okunduun-
DKKAT DKKAT
da motif ve tip ynnden benzerlik gstermesine karfllk iindeki kltrel unsur-
larnda farkllklar grlr. Demek ki masallarn tek kayna yoktur. Ayn kltr se-
N N
SIRA SZDE
viyesindeki toplumlarda ortak inan ve detlere sahip olduklarndan hareketle ma- SIRA SZDE
sallar farkl yerlerde birbirlerine benzerler.
Bu grfln temsilcileri arasnda A. Lang, Edward Tylor, M. Lennan gibi etnog-
AMALARIMIZ AMALARIMIZ
raflar saylabilir.
Bu konuda daha ayrntl bilgi edinmek iin Umay Gnayn Elaz Masallar
K T A PMetin-ncele- K T A P
me (Ankara: Atatrk niversitesi Yaynlar, 1975) ve Bilge Seyidolunun Erzurum Halk
Masallar zerinde Arafltrmalar (Ankara: Atatrk niversitesi Yaynlar, 1975) adl alfl-
malarna bakabilirsiniz. TELEVZYON TELEVZYON
Masallarn oluflumuyla ilgili olarak birden fazla grfl ileri srlmektedir.

SIRA SZDEBu farklla SIRA SZDE
biz de katlyoruz. Bu durum bilimsel arafltrmalar iin kanlmazdr. Sizce, bunlarn d-
NTERNET 3 NTERNET
flnda yeni bir grfl ileri srlebilir mi?
TP NEDR?
S O R U
Asl, Latince typus olan tip kelimesinin; Benzer damgalar karmaya yarayan S O R U
damga., Benzerlerinin ana vasflarn kendisinde toplayan ideal rnek, rnek.,
Asl, gibi tanmlar yaplmfltr. Ancak bu tanmlarn hi birisi masallardaki
DKKAT tip ta- DKKAT
nmn karfllamamaktadr. Bir baflka ifadeyle halk anlatmalarnda dediimiz masal,
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
12 Halk Masallar
efsane, halk hikyesi ve fkradaki tiple, yukarda baz tanmlarn verdiimiz ve

gnlk hayatta kullandmz tip arasnda bir benzerlik yoktur. Bu sebepten nce-
liimiz konu ile ilgili kaynaklardan alntlar yapmak olacaktr.
nl masal arafltrcs Stitth Thompson The Folktale adl eserinde konuyu b-
tn incelikleriyle ele almfltr:
Tip, kendi baflna var olabilen geleneksel bir masaldr. Anlam bakmndan bir
baflka masala dayanmayan btnle sahip bir anlat tr olduu sylenebilir.
Gerekte bir baflka masalla birlikte anlatld grlebilir. Ancak tek baflna ortaya
kabilmesi gerei ona bamszlk kazandrr. Sadece tek bir motiften veya birok
motiften ibaret olabilir. ou hayvan masallar, fkralar, latifeler tek motifli tipler-
dir. Asl masallar ise (Sinderella, Karbeyaz gibi) ok motifleri olan tiplere rnek-
tir. (Thompson 1946: 415).
Thompson, nl folklor szl, Funk and Wagnals Standard Dictionary of
Folklore, Mithology and Legendda yukarda verdiimiz bilgileri geniflletir:
Bu terim gelenekte bamsz bir flekilde var olabilen geleneksel bir masaldr.
Ayr bir hikye (anlatfl) olarak sylenen, herhangi bir hikye ne kadar karmaflk
veya ne kadar basit olursa olsun bir tip olarak kabul edilebilir. Baz masallar
Grimm masallarnda olduu gibi uzun olabilirler. Bu tip masallar motif bak-
mndan zengindir. Bir ksm masallar ise hayvan masallarnda olduu gibi tek
motiflidir.
Bu sebepten tiplerin bamsz bir hikye tarz olduu kabul edilecek olursa ay-
r ayr kltrlerde bunlarn snrl bir saylar bulunduu aktr.
Genellikle belli bir hikyenin belli bir tipe ait olup olmad kolaylkla tespit edi-
lebilir. Fakat masal tipleri her zaman bamsz deildir. Bazen bir masal birden
fazla tipin karflm da olabilir
...
Gnmzde pek ok tip kataloglar hazrlanmfltr. Bunlarn baflnda da Avru-
pa ve Bat Asya lkeleri gelmektedir. Bafllangta her lke kendi masallarnn tip
kataloglarn hazrlamaldr.
Masal tipinin formle edilebildii tek yol tip varyantlarnn alfllmasdr. Bu ifl
bir dereceye kadar yaygndr. nk tipin varyantnn ne olduunu sylemek iin
tip hakknda bir fikir sahibi olmamz gereklidir. Pratikte bunun anlam arafltrc-
nn tek bir kategoriye yerlefltirdii ve gze arpan pek ok benzerlikleri bulunan
daha fazla masal bulunabilir. Bu gibi hllerde arafltrc bu benzerlikleri inceler,
ortak karakteristiklerini not alr. Daha sonra da mmkn olduu kadar bu karak-
teristikleri taflyan birok masal varyantlarn bir araya getirir. Sonunda alflt
masaln ierii zerinde doyurucu bir sonuca ulafllabilir.
Tip zerinde alflan arafltrclarn en byk problemlerinden birisi de tipin
hangi varyantnn esas alnaca konusudur. Hangi tipi, hangi ynleriyle iyi veya
kt olarak deerlendirebiliriz? Eer alflma yntemimiz, Tarih-Coraf Fin Yn-
temi ise masal iyi ve kt olarak ayrmamza imkn yoktur. (Funk and... 1972:
1137-1138).
O hlde masalda tip denildii zaman kendi baflna var olabilen bamsz bir
masal metni dflnlmelidir. Bir baflka ifadeyle her masal metni bamsz bir tiptir.
Bununla beraber masal tipleri bamsz olduu gibi, zaman zaman birka tipin ka-
rflmyla da oluflabilir. Bu husus da masal anlatcs adn verdiimiz kaynak flahs-
mzn hafzasyla ilgili bir sorundur. Zaten bir masal baflka bir masalla birlikte an-
latlsa bile tip zelliini kaybetmez.
1. nite - Masal 13
Aflada, zellikleri ve rneklerini vereceimiz hayvan masallar tek motiflidir.

Ayn zellii fkralar ve zincirlemeli masallar iin de syleyebiliriz. Oysa asl halk
masallar dediimiz masal metinleri motif bakmndan olduka zengindir.
Masal Tipleri ve nemli Tip Kataloglar

Masal tipleriyle ilgili olarak Antti Aarne ve Stith Thompson tarafndan hazrlanan
tip kataloglar son derece nemlidir. Birbirinin tamamlayc niteliindeki bu kata-
loglar ksaca tanttktan sonra Trkiyede Wolfram Eberhard ve Pertev Naili Bora-
tav tarafndan hazrlanan katalo zerinde durulacaktr.
1. Dnyadaki Tip Snflamalar
a. Antti Aarnenn Snflamas
Dnyada masal tiplerini konu alan ilk snflama Anti Aarnea aittir: 1910. Aar-
ne masallar ana bafllk altnda snflamfl daha sonra da bunlar alt blmlere
ayrmfltr:
I. Hayvan Masallar......................................(1-299)
1 - 99 : Vahfli Hayvanlar
100 - 149: Vahfli ve Evcil Hayvanlar
150 - 199: nsan ve Vahfli Hayvanlar
200 - 219: Evcil Hayvanlar
220 - 249: Kufllar
250 - 274: Balklar
275 - 299: teki Hayvanlar ve Nesneler
II. Asl Halk Masallar...........................(300 - 1199)
A. Sihir Masallar.....................................(300 - 749)
300 - 399: Tabiatst Rakip
400 - 459: Tabiatst veya Sihirli Koca/ Kar veya Dier lgili Kimseler
460 - 499: Tabiatst Grev
500 - 599: Tabiatst Yardmclar
600 - 649: Tabiatst Eflyalar
650 - 699: Tabiatst Muktedir Olma veya Bilme Hli
700 - 749: Dier Tabiatst Masallar
B. Efsane Tarzndaki Masallar................(750 - 849)
C. Ksa Hikye Tarzndaki Masallar.......(850 - 999)
D. Aptal Dev Masallar..........................(1000 - 1199)
III. Fkralar..............................................(1200 - 1999)
1200 - 1349: Edepsizlik
1350 - 1439: Evli Kimselerin Latifeleri
1440 - 1524: Kahraman Olan Bir Kadn (Kz) zerine Latifeleri
1525 - 1874: Kahraman Olan Bir Erk zerine Latifeler
1525 - 1639: Akll Adam
1640 - 1675: Tesadf Yoluyla Mutluluk
1675 - 1724: Aptal
1725 - 1874: Papazlarn Latifeleri
1875 - 1999: Yalan Masallar
(Aarne 1910: 65-66)
Aarnenn hazrlad tip katalogunda son numara 1999 olarak grlse de top-
lam tip says 500 civarndadr.
Anti Aarne, alflmasnda hayvan masallar ve fkralara daha ok yer vermesin-
den dolay buradaki metinlerin daha ok tek motiflidirler.
14 Halk Masallar
b. Stith Thompsonun Snflamas

Aarnenn vefatndan sonra bu snflama 10a yakn lkenin masallarna uygu-
lanmfltr. Snflamann genifl kitlelere ulaflmasnda Oscar Hackmann rol byk
olmufltur (Sakaolu 1973: 70).
Aarnenn rencisi olan Stith Thompson masal tip katalogundaki ana snfla-
may ten befle karmfltr. Ayrca her ana baflln altna yeni eklemeler yaparak
alflmaya milletleraras bir hviyet kazandrmfltr (Thompson 1964).
Thompson tip katalogunu hazrlarken Wolfram Eberhard ve Pertev Naili Bora-
tavn birlikte hazrladklar Typen trkischer Volksmrchen (TTV) tip katalogun-
dan da yararlanmfltr. Antti Aarne ve Stith Thompson kataloglar arasndaki ben-
zerlikleri ve ayrlklar daha yakndan grebilmek iin flimdi de Thompson tarafn-
dan hazrlanan kataloun ana bafllklarn aflada veriyoruz
I. HAYVAN MASALLARI............................(1 - 299)
1 - 99: Vahfli Hayvanlar
100 - 149: Vahfli Hayvanlar ve Evcil Hayvanlar
150 - 199: nsan ve Vahfli Hayvanlar
200 - 219: Evcil Hayvanlar
220 - 249: Kufllar
250 - 274: Balklar
275 - 299: br Hayvanlar ve Nesneler.
II. ASIL HALK MASALLARI...................(300 - 1199)
A. Sihir Masallar....................................(300 - 749)
Tabiatst Rakip
300 - 399: Devin Yenilifli
400 - 459: Tabiatst veya Sihirli Koca/Kar veya br Akrabalar
460 - 499: Tabiatst Grevler
500 - 599: Tabiatst Yardmclar
560 - 699: Sihirli Nesneler
700 - 749: br Tabiatst Masallar
B. Din Masallar......................................(750 - 849)
C. Romantik Masallar............................(850 - 999)
D. Aptal Dev Masallar.......................(1000 - 1199)
III. fiAKALAR VE ANEKDOTLAR........(1200 - 1999)
1200 - 1349: Mankafa Hikyeleri
1350 - 1439: Evli iftler Hakknda Hikyeler
1440 - 1524: Bir Kadn (Kz) Hakknda Hikyeler
1525 - 1874: Bir Erkek (Olan) Hakknda Hikyeler
1525 - 1639: Akll Adam
1640 - 1674: fiansl Kazalar
1675 - 1724: Aptal Adam
1725 - 1849: Papazlar ve Dini Tarikatler Hakknda flakalar
1850 - 1874: Dier Halk Gruplar Hakknda fiakalar
1875 - 1889: Yalan Masallar
IV. FORMLLE BAfiLAYAN MASALLAR........(2000 - 2399)
2000 - 2199: Zincirlemeli Masallar
2200 - 2249: Hileli Masallar
2250 - 2299: Bitmemifl Masallar
2300 - 2399: Dier Zincirlemeli Masallar
V. SINIFLAMAYA GRMEYEN MASALLAR (Thompson 1928)
1. nite - Masal 15
Yukarda da belirttiimiz gibi Thompson masallarn tip ana baflln ten befle
karmfltr. Daha nceleri hayvan masallar ierisinde ele alnan zincirlemeli masal-
lar drdnc grupta deerlendirilmifltir. Yine bu drt snflamaya da konulamayacak
olan masallarn beflinci bir bafllk altnda toplanmas da son derece yararl olmufltur.
Bu katalogda da son numara 2399 olarak gsteriliyorsa tip says bu rakamn
ok ok altndadr. Gelecekte bulunabilecek yeni tipler iin pek ok numara bofl
braklmfltr ki bu da bilimsel alflmann znde olmas gerekendir.
Trkiyede Yaplan Tip Snflamalar
Eberhard-Boratavn Snflamas
Trk masallaryla ilgili tip alflmalar 1940l yllarn ortalarnda bafllar. Wolfram
Eberhard ve Pertev Naili Boratavn asl kataloglarnn habercisi diyebileceimiz bir
alflmay 1947 ylnda tamamlayarak Almanca bir makale olarak yaymlarlar. Ma-
kalede sadece hayvan masallar ele alnmfl olup tip says 60tr. (Sakaolu 1973:
74-75; 2002: 56-57; Alptekin 2002: 57-58)
Resim 1.1
Ayn arafltrclar daha sonraki yllarda 2500 masaln
incelenmesi sonucunda 378 masal tipi ortaya karrlar Pertev Naili
Boratav (1907-
ve 1953 ylnda Typen trkischer Volksmrchen adyla 1998)
Wiesbadende Almanca olarak yaymlarlar.
Bu eserin yaymland gnden bu yana Trkiyede
masallar zerinde 40 yksek lisans, 20 civarnda da dok-
tora tezi yaplmfltr. Yksek lisans tezlerinde masal say-
s standart olarak verilmezken, doktora tezlerinde bu sa-
y 70tir. Yksek lisans ve doktora tezlerindeki masal sa-
ys 3000e yaklaflmfltr. Bunlara zellikle Atatrk, Frat,
Ege ve Seluk niversitelerinde yaplan lisans tezlerin-
deki masal metinlerini de eklersek saynn 7000in ze-
rinde olduu kolayca grlebilecektir. Bu sayya dergileri, Texas Tech, Seluk ve
Ege niversitesindeki arflivlerdeki masallar da eklediimizde saynn 10 000in
zerinde olduu grlecektir. Bu sebepten ncelikle Trkiye masallarnn, daha
sonra Trk soylu halklarn masal tip kataloglarnn hazrlanmasnda yarar olduu-
nu dflnyoruz. Ancak btn bu ifller bir ekip tarafndan yaplabilir. Elbette yu-
karda verdiimiz 10 000 says bamsz masal deildir, bunlarn birou varyant-
tr. Ayn tip masallar bir araya getirildiinde hem masal atlas hem tip katalou ha-
zrlanmfl olacaktr.
Aflada tabloda da grld gibi bu kataloun en byk eksii yeni buluna-
cak tipler iin bofl numaralarn braklmamfl olmasdr. Hem Aarne, hem de Thomp-
son yeni bulunacak masal tipleri iin bofl numaralar brakrlarken Eberhard-Bora-
tav bu yolu tercih etmemifllerdir. Oysa yukarda da belirttiimiz gibi Trk masalla-
rnn tip says bugn 800lere oktan ulaflmfltr.
Konunun daha iyi anlafllabilmesi iin Antti Aarne ve Stith Thompsonda oldu-
u gibi Wolfram Eberhard ve Pertev Naili Boratavn tip katalolarnn da ana bafl-
lklarn bir tablo hlinde vermek istiyoruz.
16 Halk Masallar
Tablo 1.1 Tipin hangi numaralar arasnda

Wolfram Eberhard Masal Tipinin smi:
ve Pertev Naili olduu
Boratavn tip Hayvan Masallar 1 - 22
katalounun ana
bafllklar Hayvan ve nsan 22 - 33
Hayvan veya Bir Ruh nsana Yardm Eder 34 - 82
Kaynak: Eberhard-
Boratav 1953: V-XI; Tabiatst Bir Ruh veya Hayvanla Evlenme 83 - 109
Sakaolu 1973: 74- yi Ruh veya Evliyalarla Yaflama 110 - 122
75; 2002: 57-58.
Kaderin Hakimiyeti 123 - 142
Rya 143 - 145
Kt Ruhlarla Yaflama 146 - 168
Sihirbazlar 169 - 184
Bir Kz Sevgili Bulur 185 - 196
Bir Erkek Sevgili Bulur 197 - 222
Fakir Kz Zenginle Evlenir 223 - 238
Kskanlk ve ftira 239 - 255
Hor Grlen Koca Kahraman 256 - 258
Zina ve Bafltan karma 259 - 280
Acayip craat ve Olaylar 281 - 289
Acayip Davalar 290 - 301
Realist Masallar 302 - 310
Acayip Tesadfler 311 - 316
Komik Hikyeler 317 - 322
Aptal ve Tembel Erkekler ve Kadnlar 323 - 338
Hrsz ve Dedektif 339 - 349
Akll Hilekr veya Cimri Erkek veya Kadnlar 350 - 378
Baz Masal Tiplerinin Tantm

Aflada Aarne-Thompson tip snflamasna gre her masal tipinin tanmlar ve
zellikleri ile Ek: Metinler blmnde, rnek metinler (bkz. Metin 1, 2) verilecek-
tir. Bylece tanm ve zelliklerle metinler arasnda bir ba kurulmufl olacaktr.
Hayvan Masallar
a. Tanm: Kahramanlar bazen hayvanlar; bazen de hayvan ve insan olan, ders ver-
menin ne kt, kssadan hisse karlan, ksa ve nesir fleklindeki halk anlatmala-
rna hayvan masal denilir (rnek masal iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 1.1.-4.).
b. zellikleri:
Dier masallara gre daha ksadr.
Genellikle formel unsurlarna rastlanmaz.
Olaylar, flahslarla hayvanlar arasnda geer, bazen de kahramanlarn tama-
m hayvan olabilir.
Masal metinleri birden fazla olay zerine kurulmufltur.
Genellikle olaanst kahramanlar (dev, cad, cin vb.) yoktur.
Olaylarda bir btnlk sz konusudur.
Hayvanlar sembolize edilerek insanlara ders verilir.
1. nite - Masal 17
Asl Halk Masallar

a. Tanm: Dinleyiciyi inandrmak gibi bir iddias olmayan, bnyesinde kalplafl-
mfl ifadeler (Formeller) bulunan, masal anas, masal ninesi, masal atas ad
verilen anlatclar tarafndan anlatlan, hayal rn anlatmalara asl halk masal ad
verilir (rnek masal iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 2.1.-4.).
b. zellikleri:
Bu tr masallar kalp ifadeler / formeller ynnden zengindir.
Olaylar flahslar, olaanst varlklar ve flahslar; bazen de insan yerine ge-
en hayvanlar arasnda geebilir.
Dev, fleytan, cin, cad gibi olaanst kahramanlar vardr.
Bu tr metinlerde birden fazla olay vardr.
Birbirine benzeyen olaylar olduu gibi, birbiriyle hi ilgisi olmayan olaylarla
da karfllaflabiliriz.
Dier halk anlatlarna gre daha uzun olabilir.
Genellikle hayal mahsul olup gerekle ilgileri yoktur.
Fkralar
Antti Aarne-Stith Thompson tip snflamasnn belki de en ok elefltirildii nokta-
lardan birisi de fkralarn masal gibi dflnlmesidir. Oysa gerek flekil, gerekse ie-
rik bakmndan bu iki tr birbirinden ok ayrdr. Ancak, snflama belirle anlatma-
lar esas alnarak yaplmflsa grflmz deiflebilir.
Masallar hayal, fkralar ise gerekidir. Masallarn bnyesinde kalp ifade (for-
mel) adn verdiimiz syleyifller vardr. Fkralarda bu tr kalp ifadelere rastlan-
maz. Fkra, bir fkra tipinin etrafnda teflekkl ederken, masalda byle bir husus
yoktur. Fkra gldrrken dflnmeyi, masal ise hayal etmeyi ve uyutmay ama-
lamaktadr. Masallarn byk bir blm daha ok ocuklara, fkralar ise bykle-
re yneliktir.
a. Tanm: Fkray, gnlk olaylar mizahn ve dflnmenin ortamnda youran
genelde ksa olan anlatmalardr diye tanmlayabiliriz.
b. zellikleri:
1. Fkralar, ksa anlatmalardr / metinlerdir.
2. Olaanst kahramanlar yoktur; kahramanlar gnlk hayattan alnabilir.
3. Fkralarn genelde gerekle ilgisi vardr.
c. rnek metinler: Bu tr hakknda daha fazla bilgi ve rnee 3. ve 4. nite-
lerde yer verilmifltir.
Zincirlemeli Masallar
a. Tanm: Hayal rn olup, olaylar birbirine zincirleme olarak balanan, olaa-
nst kahramanlar ve tekerleme unsurlarnn fazlaca grlmedii anlatmalara zin-
cirlemeli masal adn veriyoruz. ki farkl yaplanfl vardr. Birinde kahramann ba-
flna gelen olumlu ya da olumsuz tek olay yan karakterlere aktarlr ama masalda-
ki bir krlma noktasndan sonra geri dnfl biimde bir anlatma bafllanr. Bu de-
fa, masala eklenen son yan karakterden itibaren bafllanarak masal tersine ifllenerek
anlatlr (rnek masallar iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 3.1.-2). kinci yaplanflta
ise, yine kahramann baflndan geen olay yan karakterlere aktarlr ama giderek
artan yan karakterlerle masal bu tek olayn etkisiyle sonlandrlr (rnek masal iin
bkz. Ek: Metinler bl. Metin 4).
18 Halk Masallar
b. zellikleri:
Bu tr masallarda birden fazla kalp ifade yer alabilir.
Hayvan masallarnda olduu gibi, burada da flahslarla hayvanlar i ie olabilir.
Olaanst kahramanlar yok denecek kadar azdr.
Zincirlemeli masallarda olaylar i iedir.
Bu tr masallar asl masallara gre ksadr.
Zincirlemeli masallarn gerekle ilgisi olmayp hayal rndr.
SIRA SZDE Tip kelimesini

SIRAeskiden
SZDE beri biliyordunuz. Burada ise daha farkl bir anlamyla tanfltnz.
4 Sizce tip, bizim aklamalarmzda verdiimiz kelimelerin dflnda, daha baflka hangi keli-
melerle karfllanabilir.
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
1. nite - Masal 19
zet
N
A M A Masal Tanmlamak
bul eder, ancak kken olarak mitoloji yerine da-
1 ha sonraki dnemi esas alr. Hint masal kitaplar
Masal, anonim halk edebiyatnn en yaygn trle-
(Panatantra, Vetalapancavincati, Masal Nehirleri
rinin baflnda gelmektedir. Dinleyiciyi inandrmak
Okyanusu, akasaptati, vb.) Avrupa masallarnn
gibi bir amac olmayan masallar anlatmaya daya-
kaynadr. Son grfln temsilcileri ise masalla-
l trlerin en eskilerindendir. Profesyonel anlatc-
r gerek hayatn artklar olarak kabul eder.
N
lar yoktur; genellikle masal anas, masal ninesi
gibi adlar verilen kadnlar tarafndan anlatlr.
A M A Masal Tiplerini Betimlemek
Asl Arapa olan kelime iin Anadoluda masaln 4
Masal tipi sk sk masal kahramanyla veya ma-
yannda kssa, hikye gibi kavramlar da kullanl-
saldaki karakterlerle karfltrlmaktadr. rnein
mfltr. Trk dnyasnda ise masal karfll olarak
Kelolan, padiflah veya cad zaman zaman masal
ertek, ertei ve c comok gibi terimler kullanl-
tipi olarak adlandrlmaktadr. Oysa masal tipi
maktadr.
N
bir terimdir ve kendi baflna var olabilen bir ma-
saldr fleklinde tarif edilmektedir. Dolaysyla her
A M A Masallarn zelliklerini Aklamak
2 bir masal bir masal tipidir. Masallarn benzerlikle-
Masallar kalplaflmfl bir anlatm teknii ile anlat-
rini ve saylarn tespit etmek amacyla masal tip
lrlar. Bir edeb tr olarak gerek flekil, gerekse
tasnifleri ve tip kataloglar gelifltirmifllerdir. Dn-
ierik bakmndan kendine zg zelliklere sa-
yadaki nemli masal tip tasnifleri ve tip katalogu
hiptir. Masallar, bir iki gece sren rnekleri olsa
Antti Aarnenin tip katalogu, Stith Thompsonun
da, destan ve halk hikyesine nazaran ksa, nesir
motif tasnifidir. Trk masallarnn tip tasnifini ise
fleklindeki anlatmalardr. Baz masallarda man-
P. Naili Boratav ile S. Thompson yapmfltr.
zum ksmlar da bulunabilmektedir. Masallarn
Masallar konular ve kahramanlar gz nnde
baflnda, ortasnda ve sonunda eflitli amalar iin
bulundurularak snflandrlmaktadr. Buna gre
kullanlan ve formel ad verilen kalp szler var-
masallar; hayvan masallar, asl halk masallar,
dr. Masallarn dili, yerel kelimeler ierse de ko-
fkralar ve zincirlemeli masallar olarak eflitlen-
nuflma diline ok yakndr ve sadedir. Masallarn
mektedir. Hayvan masallar kahramanlar bazen
zaman ve mekn belli deildir. Olaylar, masal
hayvan, bazen hayvan ve insan olan ders verme-
zaman ve masal mekn denilen hayali zaman-
nin n planda tutulduu, genellikle ksa ve ma-
da ve meknda geer. Kahramanlar arasnda in-
sal formellerinin pek fazla yer almad masallar-
san, hayvan ve olaanst varlklar bulunabilir.
dr. Asl halk masallar ise masalla ilgili her fleyi
Masallar genellikle olaanstlkler zerine ku-
bnyesinde taflyan masallardr. Yani, motif bak-
rulmufltur. Bu olaanstlk masal meydana ge-
mndan zengindir. Daha ok masal anas denilen
tiren olayda, kahramanlarda ve eflyalarda grlr.
N
kifliler tarafndan anlatlr. Kahramanlar arasnda
insan, hayvan ve olaanst varlklar yer alabilir.
A M A Masaln Kkeniyle lgili Tartflmalar zetlemek
3 Zaman ve mekn hayalidir. Formel bakmndan
Masallarn mill olanlarnn yannda, evrensel
olduka zengindir. Fkralar, ayr bir nite olarak
olanlar da vardr. En azndan masal motiflerinin
deerlendirildii iin burada tekrar zetlenme-
pek ou uluslararasdr. zellikle Avrupallarn
mifltir. Zincirlemeli masallar hayal rn olayla-
masallarndaki benzerlikler masal arafltrclarn
rn zincirleme flekilde birbirine balanarak ms-
masallarn kkenini arafltrmaya yneltmifltir. Ko-
takil bir masal olarak ortaya kt masallardr.
nuyla ilgili yaplan alflmalarda masallarn kay-
Olaanst kahramanlarn ve tekerlemelerin az
na olarak grfl arlk kazanmfltr. Bunlar;
grld masallardr.
Mitolojik Grfl/ Tarih ncesi Grfl, Tarih G-
rfl/ Hindoloji Okulu ve Etnografik Grfl/ Antro-
poloji Okuludur. Mitoloji Grfl, masallarn k-
kenini Hint mitolojisine ve vedalara balar. Tari-
h Grfl de masallarn kfl yerini Hindistan ka-
20 Halk Masallar
Kendimizi Snayalm
1. Afladakilerden hangisi Trk dnyasnda masal kar- 6. Afladakilerden hangisi tarihi grfle kaynaklk eden
fll olarak kullanlan terimlerden biri deildir? eserlerden biridir?
a. Mesel a. Binbir Gece Masallar
b. Hekat b. Grim kardefllerin derlemeleri
c. Nal c. Panatantra
d. Ertek d. Binbir Gndz Masallar
e. Latife e. Mahabarata
2. Bir masal metninde, afladaki halk edebiyat rn- 7. lk masal snflamasn yapan masal arafltrcs afla-
lerinden hangisine yer verilmez? dakilerden hangisidir?
a. Dua a. Antti Aarne
b. Atasz b. Stith Thompson
c. Deyim c. Andrev Lang
d. Koflma d. Theodor Benfey
e. Beddua e. Henri Gaidoz
3. Afladaki masal kahramanlarndan hangisi dierle- 8. Trkiyede yaplan ilk masal tipi katalou afladaki
rinden farkldr? ikililerden hangisi hazrlamfltr?
a. Dev a. Wolfram Eberhard- lhan Baflgz
b. Dilber b. Pertev Naili Boratav- Mehmet Turul
c. Cin c. Pertev Naili Boratav-lhan Baflgz
d. Peri d. Wolfram Eberhard-Pertev Naili Boratav
e. Cad e. Wolfram Eberhard-Mehmet Turul
4. Afladaki masal kahramanlarndan hangisi ktl 9. Afladaki zelliklerden hangisi hayvan masallarnda
temsil etmez? grlr?
a. Byk kardefller a. Olaanstlklerle doludur.
b. Yafll adam b. Ksadr.
c. vey anne c. En az iki gecede anlatlr.
d. Teyze d. Hayvanlarla cinler bir arada grlr.
e. vey kz kardefl e. Formel unsurlar (kalp szler) asndan zengindir.
5. Mitolojik grfln benimsedii kken afladakiler- 10. Sadece asl halk masallarnda grlen zellik afla-
den hangisidir? dakilerden hangisidir?
a. Hindistan a. Kalp ifadeler vardr.
b. Mitoloji b. Hayal rndr.
c. Destanlar c. Devler, cinler, fleytanlar kahraman olarak grlr.
d. Gerek hayatn artklar d. Hayvan masallarna gre daha uzundur.
e. Efsaneler e. Formellere (kalp ifade) yer verilir.
1. nite - Masal 21
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

1. e Yantnz doru deilse, Masal nedir? blm- Sra Sizde 3
n tekrar okuyunuz. Bilim adamlar onlarca yldan beri bu konu zerinde
2. d Yantnz doru deilse, Masal nedir? blm- alflmfllardr. Ancak, bu alflmalarn bir dzen iinde
n tekrar okuyunuz. deerlendirilmesinin tarihi ikinci grfln ortaya kma-
3. b Yantnz doru deilse, Masal nedir? blm- sndan sonradr. Bylece, iki farkl grfl ortaya atlmfl
n tekrar okuyunuz. olmaktadr. Bu arada bilimsel arafltrmalarn geliflmesi,
4. b Yantnz doru deilse, Masal nedir? blm- incelenen masal saysnn artmas, incelemelerin derin-
n tekrar okuyunuz. lemesine geliflmesi gibi sebepler de yeni grfllerin ka-
5. b Yantnz doru deilse, Masallarn Kkeni b- psn aralamfltr. Btn bunlar gz nne alnca, XXI.
lmn tekrar okuyunuz. Yzylda, eskilerden btnyle farkl olmasa bile onla-
6. c Yantnz doru deilse, Masallarn Kkeni b- ra, zellikle sonuncusuna katk salayacak bir grfln
lmn tekrar okuyunuz. ortaya kmas/ ileri srlmesi sz konusu olabilir.
7. a Yantnz doru deilse, Masal Tipleri ve
nemli Masal Tip Kataloglar blmn tekrar Sra Sizde 4
okuyunuz. Tip, ilgili blmde eflitli kelime ve ifadelerle karfllan-
8. d Yantnz doru deilse, Masal Tipleri ve mfltr. Bunlara yenilerini eklemek sanld kadar kolay
nemli Masal Tip Kataloglar blmn tekrar deildir. Ancak, genlerin bu konularda grfl ileri sr-
okuyunuz. meleri srekli olarak gndemdedir. Onlarn masal ile il-
9. b Yantnz doru deilse, Masal Tipleri ve gili tip kavram iin ileri srebilecei farkl karfllklar
nemli Masal Tip Kataloglar blmn tekrar neler olabilir? Biri, farkllk diyebilir, bir baflkas deifl-
okuyunuz. ke, hatta benzerce, vb. karfllklar ileri srebilir. Ancak
10. c Yantnz doru deilse, Masal Tipleri ve bunlarn dilimizin kurallarna uymas, kk ile ekin uyum
nemli Masal Tip Kataloglar blmn tekrar salamasna baldr. Bunun sonucu olarak da son iki
okuyunuz. neri pek de doru deildir.
Sra Sizde Yant Anahtar Yararlanlan Kaynaklar

Sra Sizde 1 Aarne, A. (1910). Verzeichnis der Mrchen typen
Masal nedir bafll altnda verilen bilgiler, daha nce mit Hilfe von Faschgenossen Ausgearbeitet.
edinebildiiniz bilgilere yenilerini eklemifltir. Daha n- Helsinki.
ce edindiiniz snrl saydaki bilgiler zellikle temel Alptekin, A. B. (2002). Tafleli Masallar. Ankara: Aka
bilgiler olduu iin nemli lde rtflmektedir. Yeni Yaynlar.
bilgileri ise eski bilgilerinizi tamamlayan bilgiler olarak Alptekin, A. B. (2005). Hayvan Masallar. Ankara: Ak-
kabul ediyoruz. Bylece ncelere temel kavramlaryla a Yaynlar.
tandnz masal bir btn olarak ele alabilecek bir
Boratav, P. N. (1958). Zaman Zaman inde / Teker-
dzeye gelmifl oldunuz.
lemeler, Masallar. stanbul: Remzi Kitapevi.
Boratav, P. N. (2000). Tekerleme. stanbul: Tarih Vakf.
Sra Sizde 2
Eberhard W. - P. N. Boratav (1953). Typen trkischer
Masal konusunda elde edilen yeni bilgilerin ilginizi e-
Volksmrchen. Viesbaden.
keni kifliye gre deiflebilmektedir. Belki bazlarnz,
Funk and Wagnalls Standard Dictionary of Folklo-
zincirlemeli masal kavramyla ilk defa karfllafltnz.
re, Mythology and Legend (1972). New York:
Formel (kalp sz) kavram da ilk defa tanfltnz te-
rimlerden biridir. Ancak; devler, periler, cadlar ve cin- Sakaolu, S. (1973). Gmflhane Masallar Metin
ler daha nce de adlarn bildiiniz masal kahramanlar Toplama ve Tahlil. Ankara: Atatrk niversitesi
olmakla birlikte burada onlar daha farkl zellikleriyle Yaynlar.
tanmanz ilginizi ekmifl olabilir. Ayrca eflitli varlkla- Thompson, S. (1946). The Folktale. USA.
rn hayvan flekline dnflmesi, sonradan eski flekillerini Thompson, S. (1964). The Types of the Folktale.
almas, nceleri ska karfllafltnz olaylardandr. Helsinki.
2
HALK MASALLARI
Amalarmz
N
N
Motifi tanmlayabilecek,
N
Kalp sz / formeli tanyabilecek,
N
Asya ve Avrupadaki nemli masal kitaplarn listeleyebilecek,
N
Bafllangcndan XX. yzyla kadar Trk masal kitaplarn listeleyebilecek,
N
XX. Yzyldaki Trk masallaryla ilgili alflmalarn niteliini ifade edebilecek,
Trk masal yazarlar ve eserlerini tanyabilecek bilgi ve becerilere sahip
olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Motif Masal kitaplar
Formel
erik Haritas
MOTF NEDR?
KALIP SZ / FORMEL NEDR?
Motif, Sz Kalplar MASAL KTAPLARI
Halk Masallar BAfiLANGICINDAN XX. YZYILA
ve Masal Kitaplar
KADAR TRK MASALLARI
XX. YZYILDA TRK MASALLARI
TRK MASAL YAZARLARI
Motif, Sz Kalplar ve
Masal Kitaplar
MOTF NEDR?
Motif kelimesinin asl Latince motivumdur. Motif kavramn edebiyatn dflnda g-
zel sanatlarn dier dallar (musiki, resim ve nakfl, vb.)nda da sk sk kullanrz.
Bununla beraber motif terimi farkl disiplinlerde farkl ama iin kullanlmaktadr.
Musiki, resim ve nakfln dflnda halk anlatmalar dediimiz, destan, masal, efsane,
halk hikyesi ve fkrada bile motifin kullanlfl farkllk gsterir. zellikle halk an-
latmalarndaki bu dankl sezen Stith Thompson, alt ciltlik eserinde bu rn-
lerdeki motifleri sistemlefltirmifltir. rnek vermemiz gerekirse, A harfi ile gsteri-
len mitolojik motifler daha ok mitolojide ve destan metinlerinde grlmektedir.
B harfi ile gsterilen hayvanlarla ilgili motifler ise daha ok fabl adn verdiimiz
trde karflmza kmaktadr.
Anlatmaya dayanan trler zerindeki motif alflmalar XIX. yzyln sonlarnda
bafllamfltr. Bu zamana kadar da konuyla ilgili pek ok alflma yaplmfltr. Yap-
lan alflmalar ise daha ok tanmlar etrafndan oluflmufltur. Bu tanmlardan bazla-
r afladadr:
Max Lthi, Hikye etmenin en kk flekline motif ad verilir. demektedir.
Arthur Christensen, Canllklar ile kendilerini kabul ettiren, tarifi g bir psi-
kolojik kanuna gre dinleyiciyi avu iine alabilen ve iptida fikir silsilelerinden
yeni terkiplere girmek iin az veya ok paralara ayrlabilen unsurlardr. diye ta-
nmlamaktadr.
Stith Thompson ise, Eskiden beri yaflama kabiliyetine sahip olan masaln en
kk unsurudur.demektedir (Sakaolu 1980: 24).
Motif konusundaki yanlfllardan biri bu kavramn ne anlama geldiinin ak ola-
rak anlafllamamasdr. Konu lkemizde de yeterince akla kavuflturulamamfltr.
Eer, motif hikye etmenin en kk unsuru ise neler motiftir, neler motif deil-
dir; bunu belirlememiz gerekmektedir. ncelikle motif olabilmesi iin olaanst-
ln olmas flarttr. Bu olaanstlk; olayda, flahslarda, zamanda, meknda
kendisini gstermelidir. Padiflah olunun atna binip gitmesi motif deildir, ancak
padiflah olunun atna binip bir gz ap kapama sresince bir yerden baflka bir
yere gitmesi motiftir. Herhangi bir tasla su imenin hibir zellii yoktur, ancak ay-
n tastan su iildiinde insanda bir flekil deifliklii olursa o motiftir.
Bir motif farkl motif gruplarnn iinde de grlebilir. Mesela olaanst at
motifi, B harfiyle gsterilen Hayvanlar motif gurubunun dflnda, D harfiyle gs-
terilen By motif grubu ile H harfi ile gsterilen mtihanlar motif grubunda da
ele alnmaldr.
24 Halk Masallar
Masal Motifleri ve nemli Motif Kataloglar

Yukarda da belirttiimiz gibi halk anlatmalarnn motif katalogu Stith Thompson
tarafndan hazrlanmfltr. Motif Index of Folk-Literature ad verilen alt ciltlik alfl-
mann sonuncu cildi dizindir. Dier ciltlerde ise motifler kendi arasnda konular-
na gre ayrlmfltr. Stith Thompson her motif grubunu bir harfle gstermifltir. Ay-
n motif grubu ise daha sonra daha alt bafllklara ayrlarak incelenmifltir.
A. Mitolojik Motifler B. Hayvanlar
C. Yasak D. Sihir
E. lm F. Harikuladelikler
G. Devler H. mtihanlar
J. Aklllar ve Aptallar K. Aldatmalar
M. Gelecein Tayini P. Cemiyet
Q. Mkfatlar ve Cezalar R. Esirler ve Kaaklar
S. Anormal Zulmler T. Cinsiyet
U. Hayatn Tabiat V. Din
W. Karakter zellikleri X. Mizah
Z. eflitli Motif Gruplar.
lkemizde masallar zerine otuzdan fazla doktora, yzden fazla da yksek li-
sans tezi hazrlanmfltr. Bunlardan pek az (Mahmutgazi Ky Trk Halk Edebiya-
t, Gmflhane Masallar, Erzurum Halk Masallar, Elz Masallar, Kuzey-Dou
Anadolu (Kars) Trk ve Kuzey Britanya Halk Edebiyatnda Masallar, Tafleli Ma-
sallar, ukurova Masallar, Nide Masallar, Malatya Masallar, Kayseri Masalla-
r, Afyonkarahisar Masallar, vb.) yaymlanma flansn yakalayabilmifltir. Bu alfl-
malarda masal arafltrma yntemlerinden ikisi uygulanmfltr. Bunlardan, Tarih-
Corafi Fin Metodu yukardaki alflmalarn byk bir ksmna uygulanmfltr. Ya-
psalclk diyebileceimiz Propp metodu ise Trkiyede sadece Umay Gnay tara-
fndan Elaz Masallarna uygulanmfltr.
SIRA SZDE Motif kataloglar, masal incelemelerinde ne gibi yararlar salamfltr?

SIRA SZDE
1
KALIP SZ / FORMEL NEDR?
Masallarn yapsnda bulunan ve asl metinle ilgisi olmayan ancak onunla btn-
leflmifl olan ifadelere kalp sz / formel ad verilir. Baz arafltrclarn kalp ifade,
S O R U bazlarnn formel,
S O R U bazlarnn ise tekerleme adn verdii bu szler, anlatc ile dinle-
yici arasndaki iletiflimi salamaktadr. Ksacas anlatc ve dinleyici kesimine haz ve-
DKKAT
ren bu kalpDszlerdir.
KKAT
Ayrca bu szler anlatcnn ustaln da ortaya koymaktadr.
Masallarn Kalp Szler / Formeller Asndan Yaps
N N
SIRA SZDE
lkemizde SIRA SZDE
masallardaki kalp szlerle ilgilenenlerin baflnda Tahir Alangu (1943),
Mehmet Turul (1969: 81-82; 126-129), Pertev Naili Boratav (1963), Otto Spies
(1967), nci Akidil (1970: 36-47) gelmektedir. Ancak lkemizde konu ile ilgili a-
lflmalar, byk lde Saim Sakaolunun Gmflhane Masallar (1973: 250-264)
adl arafltrmas ve bir seminerde sunduu bildirisiyle (1974: 148-154) hz kazan-
K T A P
mfltr. Bugn, Sakaolunun alflmasndaki formel blmnden yararlanlarak
K T A P
hazrlanan pek ok doktora ve yksek lisans tezi vardr (Ahmet Ali Arslan, Mehmet
zelik, Esma fiimflek, N. Yaflar Bayatl, vb.) Bu alflmalarda, byk lde asl
halk masallar zerinde durulmufltur. Hayvan masallarnn kalp sz / formel ya-
TELEVZYON TELEVZYON
ps ise Ali Berat Alptekin tarafndan arafltrlmfltr.
NTERNET NTERNET
2. nite - Motif, Sz Kalplar ve Masal Kitaplar 25
Halk anlatmalarnn motif yapsn hazrlayan Stith Thompson, Motif Index of

Folk-Literature adl alflmasnda kalp ifadeler Z0-Z140 arasnda yer vermifl olup
nemli baz numaralar afladadr:
Z10.1. Bafllang formlleri
Z10.2. Bitifl formlleri
Z10.3. Geifl formlleri
Z11. Sonu olmayan formller
Z65. Renk formlleri
Z100. Sembolizm
Z140. Renk sembolleri ( 5. C., 1958: 540, 552, 559, 560).
Aflada, S. Sakaolu tarafndan Trk masallarnn formel yapsyla ilgili olarak
hazrlanan alflmann baflka kaynaklardan alnan rneklerle zenginlefltirilmifl flekli
ortaya konulmufltur. Her masal alflmasnda bu rneklere bol bol rastlanlaca
unutulmamaldr.
1. Bafllang (girifl) kalp szleri /formelleri: Masaln baflnda dinleyiciyi
masala hazrlamak iin sylenen kalp szleri, sade ve tekerlemeli kalp szler ol-
mak zere iki grup hlinde ele alabiliriz. Ancak asl halk masallarna gre, hayvan
masallar bu adan daha zayftr.
a. Sade girifl kalp szleri / formelleri: Bunlar; ksa, anlafllmas kolay daha ok
ocuk dinleyicilerin kavrayabilecei kalp szlerdir.
Bir varmfll bafllang kalp szleri: Bir varmfl, bir yokmufl, ok eski za-
manlarda bir ylan ile tilki yaflarmfl. (Alptekin 1991: 25).
Bir varmfl bir yokmufl, Allahtan baflka kimse yokmufl... Bir Beyolu varmfl.
(Sakaolu 2002: 437).
ok eski zamanl bafllang kalp szleri: ok eski zamanlarda bir kaplum-
baa, kaplumbaann yanna giderek... (Alptekin 1991: 42).
Evvel / Eski / Gemifl zamanl bafllang kalp szleri: Evvel zaman iinde,
kalbur saman iinde, ok byk bir ejderha var imifl. (Alptekin 1991: 234).
Evel varmfl, bir varmfl, ok sylemesi gnahmfl, zamann birinde bir hoca
varmfl. (fiimflek 2001: 83).
Gnlerden bir gn / Gnn birinde diye bafllayan bafllang kalp szleri:
Gnler byle gelip geerken, bir gn canlar seyahate kmak ister. Birlikte
yola dflerler. Bunlar gn gece yrdkten sonra nlerine bir su -
kar. (Alptekin 1991: 25-26).
Zamann birinde diye bafllayan bafllang kalp szleri:
Zamann birinde, bir tilki ile ay arkadafl olurlar. (Alptekin 1991: 5).
b. Tekerlemeli bafllang (girifl) kalp szleri: Bunlarda sade girifl kalp szlerin-
den genellikle nce olmak zere tekerleme havas taflyan bir takm manzum par-
alar sralanr. Burada ayrca masaln anlatmnda grlecek olan olaanstlkle-
re hazrlk amacyla pek ok akldfl olaylar ssl cmlelerle dile getirilir:
Bir varmfl, bir yokmufl, evvel zaman iinde kalbur saman iinde, develer tel-
lal iken, babam erkek, annem kz iken yatarak, kalkarak, kahve ttn ierek, lale
smbl bierek, vakitler geerken bir kurt, bir tilki arkadafl olurlar. (Alptekin1991:
50).
Var varann, sr srenin, destursuz baa girenin hli budur Fatmann! Bu
uzun gecelerde bir gzelle yatmann, var mdr bir zarar? Zaman zaman iinde,
kalbur saman iinde, deve tellal iken, horoz molla iken, anam eflikteyken, babam
beflikteyken, ben byle babayiit bir delikanl idim, bilmeyenler bilsin ha! Zaman
evelde... (Sakaolu 2002: 351).
26 Halk Masallar
2. Balayfl (geifl) kalp szleri: Bu kalp sz grubunda, daha ok, dinleyici-

nin dikkatini ekmek iin kullanlan kalp szler yer alr. Bunun dflnda masalda-
ki olayn getii yeri ve kahraman deifltirmek iin kullanlan balayfl kalp sz-
leri az da olsa karfllaflmaktayz. Bu blmde dikkatimizi eken nokta masaln or-
tasnda geifli salayan tekerlemelerin saysnn azmsanmayacak lde olmasdr.
Belirleyebildiimiz balayfl kalp szleri flunlardr:
a. Dinleyicinin dikkatini arttrmak iin sylenen balayfl kalp szleri:
Bir de bakar ki... ile bafllayanlar: Tilki bakar ki, aynn yavrular daha ok
yiyor, doymak nedir bilmiyor. (Alptekin 1991: 7).
Bakar ki ne baksn, baln karnnda bir tas... (Sakaolu 2002: 288).
Bir de bakar ki ne grsn... fleklinde bafllayanlar: Tavflan uyannca bakar
ki bir de ne grsn! Kaplumbaa bahsettikleri yere oktan varmfl. (Alpte-
kin 1991: 45).
Bir de ne grsn... fleklinde bafllayanlar: Sabana iyice yaklaflnca, bir de ne
grsn! Sabann yannda bir adam var. (Alptekin 1991: 93).
b. Uzun zaman ksaca ifade etmek iin kullanlan kalp szleri: Uzatmaya-
lm kameti /Kopartrz kyameti. (Sakaolu 2002: 290).
ok ifllerde hikyeler uzun gider, ustalar ksa balarlar. (Sakaolu 2002: 41).
c. Masal ortasnda geifli salayan tekerlemeler:
Az gitmekle bafllayan tekerlemeler: Az getmifller, uz getmifller, epiye buna-
rn garfllarndan, bir ihdiyar amca kmfl. (fiimflek 2001: 236).
Az gelmekle bafllayan tekerlemeler: Az gelirler ok gelirler, azn ounu Al-
lah bilir, alt ay bir gz gelirler; geri dnp bakarlar ki bir uvaldz boyu yol
gelmifller. (Sakaolu 2002: 421).
Az zaman (gn) ile bafllayan tekerlemeler: Aradan az zaman zor zaman
geer. (Sakaolu 2002: 515).
. Dierleri: Fakat arkasna dnp baktnda bir de grr ki, tilki de aslann
yanna geliyor. (Alptekin 1991: 20).
2. Benzer durumlarda kullanlan kalp szler: Farkl masallarda karflmza
kan benzer olaylar, benzer ifadelerle dile getirilir. Dinleyici / Okuyucu bu kalp
szler araclyla masallardaki motiflere de kolayca ulaflabilir.
a. ki varln karfllkl konuflmas:
Soru cevap fleklinde olanlar:
Ben mi gzel, kz m gzel, sininin zerindeki kurbaa m gzel, Arap m g-
zel? Gnl kimi severse gzel odur. (Sakaolu 2002: 476).
s misiniz, cis misiniz?
sim de cisim de ben dil gazcsym. (fiimflek 2001: 274).
Normal konuflma fleklinde olanlar: Dilinen mi syleyim, telinen mi syle-
yim? (fiimflek 2001: 237).
Dile benden dileini.
Ben bir fley istemiyorum. (Sakaolu 2002: 325).
b. Bir varln tarif ve tasviri ile bir hareketin yapldn anlatan kalp szler:
Bir varln tasviri.
Kadn aya benzetilir: Ayn nuru gibi bir kz. (Sakaolu 2002: 356).
Ayn on drd, gnn on befli gibi. (Sakaolu 2002: 51).
Ayn on drd gibi bir gz oluyor. (fiimflek 2001: 37).
Ay ile konuflmal benzetmeler: Aya Doma doarm, gne alma ala-
rm. diyor.(Sakaolu 2002: 40).
Ayn on befline, Sen doma, ben doacam. diyor.(Sakaolu 2002: 40).
Ayla konuflmal ve tasvirli benzetmeler: Ayn on drd gibi, kafllar kalem

gibi, gzler mhr gibi, salar srma gibi... (Sakaolu 2002: 67).
Bir hareketin tasviri: Kzlarn elleri ellerine, etekleri bellerine, keleri b-
zklerine deerek, sekerek dkerek geldiler, indiler. (Sakaolu 2002: 477).
c. Masal kahramannn herhangi birinin konuflmas da kalp sz olabilir:
fiimdi de stndeki kz ise olan, olan ise kz olsun. (Sakaolu 2002: 302).
tin nnde ot var, atn nnde et var. Onar birbirleriynen deifldir (fiimflek
2001: 69).
. Masaln ortasnda geifli salayan tekerlemeler:
Az gitmekle bafllayan tekerlemeler: Az gider, uz gider, dere tepe dz gider,
aradan epeyce bir zaman geer. Sonunda ormana varp bir geyii yakalar.
(Alptekin 1991: 18).
4. Bitifl kalp szleri: Daha nce masaln anlatc ve dinleyici kesiminin kalp
szlerin kullanlmasnda nemli olduunu belirtmifltik. Asl halk masallarnda bu
tr kalp sz unsurlaryla bolca karfllaflmamza karfllk hayvan masallarnda bu t-
rn rnekleri pek grlmez. Yazl kaynaklarda belirttiimiz hayvan masal metin-
lerinin sonu, alnmas gereken bir dersle biter. Kssadan hisse diyebileceimiz bu
zellikler nedense szl kaynakl olan hayvan masallarnda kendisini gsterme-
mektedir.
a. plak Bitifl:
Yiyip imek: Onlar yedi iti dnyadan gt, siz de yeyin iin dnyada se-
fa srn. (Sakaolu 1973:...; 2002: 346, 367).
Yiyip iip murada ermek: Onlar da yeyip iip muratlarna ererler. (Saka-
olu 2002: 278).
Bylece kurt ile tilki, rahata kavuflup, yiyip iip gzel vakit geirirler. (Alpte-
kin 1991: 96).
Murada ermek: Bunlar burada kavuflurlar, murat alp murat verirler. (Sa-
kaolu 2002: 355).
Onlar erer muradna, biz kalm tahtna. (Alptekin 1991: 162).
Sefa srmek: Onlar orada sefa srerken ben de braktm geldim. (Sakao-
lu 2002: 291).
Selamete ermek: Onlar orada selamete ererler, biz de burada selamete ere-
lim. (Sakaolu 2002: 370).
40 gn 40 gece dn yapmak: Krk gn krk gece ona dn ederler. te-
ki dn de tazelenir. Onlar orada muratlarna ererler, biz de burada ere-
lim. (Sakaolu 2002: 436).
Katr-satr seimi: Krk satr dflmanlarnn baflna olsun, krk katr isterim
ki binip memleketime gideyim. (Sakaolu 2002: 444).
b. Devam eden ileriye giden bitifl kalp szleri:
Onlar orada sefa srerken ben de braktm geldim. (Sakaolu 2002: 291).
c. zetleyen terkip eden bitifl kalp szleri:
Byklerden kalma bir sz vardr, eden, bir gn muhakkak bulur. (Sakao-
lu 2002: 287).
Zaten tilki balar; akal zer ... der. (Alptekin 1991: 23).
flte, bundan sonra tilkiye kurnaz demifller. (Alptekin 1991: 21).
. Ani bitifl kalp szleri:
Bu masal da burada biter. (Alptekin 1991: 31, 42, 58, 93, 141).
Masal da burada biter. (Alptekin 1991: 62, 95, 116).
d. fiahsi bitirifller:
28 Halk Masallar
Gkten elma dflmesi: Bir keyf /Bir ift tme /Bir angrma /Kuvvetli olur bir
arada /Al elmadan elmadan / Gkten dflen elmadan/ Hepsini yesin anla-
tan. (Alptekin 1991: 149).
Gkten elma dflt, ikisi dinleyenlere, birisi de syleyen boflboaza. (Saka-
olu 2002: 478).
Olay yerinden gelmek: Biz braktk geldik, onlara mesel, size salk; onlar
yedi iti, dnyadan gt, siz de yiyin iin dnyada sefa srn, Allah na-
sip etsin. (Sakaolu 2002: 346).
Anlatcnn kendisine veya dinleyenlere iyi dileklerde bulunmas: Onlar ye-
di iti, dnyadan gt, siz de yiyin iin, dnyada sefa srn, Allah nasip
etsin. (Sakaolu 2002: 346).
5. eflitli kalp sz geleri: Bu blmde, 3, 7, 40 saylar; renkler ve yer kalp
szleri zerinde durulacaktr. Bunlardan belirleyebildiklerimiz afladadr.
a. Saylar (3, 7, 40):
3 gnlk kz. (Sakaolu 2002: 332).
yleyse nce 3 kifliye danflalm. (Alptekin 1991: 27).
3 gn 3 gece hi uyumadan yatar. (Alptekin 1991: 62).
7 yldr sevdal. (Sakaolu 2002: 347).
7 gn 7 gece beklersin. (Sakaolu 2002: 475).
7 kz kardefl. (Sakaolu 2002: 441).
40 gn 40 gece dn. (Sakaolu 2002: 317, 524).
40 kifli. (Sakaolu 2002: 514).
Tuvalet de oraya 40 yllk yol imifl, gitmifl dndnde bir de ne grsn...
(Alptekin 1991:167).
b. Renkler (beyaz, siyah, krmz, yeflil):
Krmz elma. (Sakaolu 2002: 306).
Beyaz urba. (Sakaolu 2002: 15).
Siyah bayraklar. (Sakaolu 2002: 44).
Gel anacm gel toz torbasn baflma takmayaym, da baflna kar yeflil
amlarn arasnda keyfime bakarm. (Alptekin 1991: 49).
Gr bir ayrlkta, biri beyaz, biri siyah dieri krmz olmak zere 3 kz ot-
larmfl. (Alptekin 1991: 83).
Krmz kaytan takndm, / Krmz kaytan takndm. (Alptekin 1991: 162).
c. Zaman ve yer kalp szleri:
Zaman kalp szleri: 3er saat nbet. (Sakaolu 2002: 282).
3 gnlk kz. (Sakaolu 2002: 332).
7 gn sonra. (Sakaolu 2002: 394).
7 gn 7 gece. (Sakaolu 2002: 51).
40 gn 40 gece. (Sakaolu 2002: 317).
40 yl ekmek getirdi. (Sakaolu 2002: 332)
Yer kalp szleri (Hint): Hindistan (Sakaolu 2002: 411).
Yemen (Sakaolu 2002: 52).
Msr (Sakaolu 2002: 426).
stanbul (Sakaolu 2002: 520).
Hinte doru yol alrken bir de bakarlar ki bir ibibik kuflu karfldaki aacn ba-
flnda tp duruyor. (Alptekin 1991: 143).
... Hinte doru yola karlar. (Alptekin 1991: 144).
. Tekerlemeli bitifl kalp szleri: Sonunda gnefl denizi stmfl, deniz buhar-
lanmfl, bulut olmufl, bulut yamur olmufl. ayrda ot bitmifl. ayrdan otlar alp
inee vermifller, demirci balta vermifl, amdan sprge kesmifller. Harman spr-
mfller, tane almfllar, tavua vermifller, tavuk civciv vermifl. Civcivi doana ver-
mifller, doan da iflkembeyi geri vermifl, kadn da kocasndan dayak yemekten kur-
tulmufl. (Alptekin 1991: 173).
Sizce kalp szler/formeller bir masaln yapsnda ne gibi roller stlenebilir?

SIRA SZDE SIRA SZDE
2
MASAL KTAPLARI
Gnmze gelinceye kadar eflitli corafyalarda masal kitaplar yaymlanmfltr.
S O R U yazmalar-
Ancak bu kitaplarn yaymlanma flekilleri farkldr. Biz, eski dnemlerin S O R U
n ayr bir bafllk altnda ele almak yerine onlar da bu ortak bafllk altnda deer-
lendirmenin uygun olduu grflnde birlefltik. Aflada bu alandaki
D K K A T yeni bir d- DKKAT
zenlemeye yer verilmifltir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Asya lkelerinin nemli Masal Kitaplar
Ktann nde gelen lkelerinin says sanldndan daha oktur. Ancak biz
nemli lke ile yetinmeyi uygun bulduk. AMALARIMIZ AMALARIMIZ
Hint Masal Kitaplar

Panatantra: Befl masal kitab anlamna gelmekte olup, Hint Kmasal T Akitaplarnn
P en K T A P
eskisidir. Eserin yazar hakknda bilgimiz yoktur. Girifl ksmnda, Viflnuflarman
adnda bir bilgin tarafndan padiflahn oluna anlatld yazlmaktadr. Pana-
tantra bir siyasetname ve devlet ynetimi kitabdr. Eser, Kemal
T E L Eadafl
V Z Y O N tarafndan TELEVZYON
Panatantra Masallar (Ankara 1959) adyla dilimize evrilmifltir. Eserin yeni bir
basks da yakn tarihlerde yaplmfltr: Vishenu Sharman (ev. Selin Akkaya), Pan-
atantra, stanbul 2005. eviride befl kitaptan farkl saylarda seilmifl 47 masal
metni yer almaktadr. NTERNET NTERNET
Kathsaritsgara: Trke, Masal nehirleri Okyanusu anlamna gelen Kath-

saritsgara, Hindistann kuzeyindeki Keflmir blgesinde yazlmfl bir masal kitab-
dr. Kath, masal, sarit nehir, sgara ise okyanus anlamlarna gelmektedir. Kitap,
Somadeva tarafndan 1070li yllarda yazlmfl ve Kral Anantann kars Suryavatiye
ithaf edilmifltir. Kitapta, Somadevann yazd zgn masallarn yannda, Hintlile-
rin byk masal koleksiyonlar olan Panatantradan, ve Vetlapanavimcatiden
masal metinleri, Mahabarata ve Ramayana destanlarndan alnmfl hikyeler ile
Veda mitlerinden paralar da yer almaktadr. Manzum olan eser, 22.000 beyittir ve
Labaka ad verilen 18 blmden meydana gelmektedir. Hint masal kitaplarnn en
by olup bu zelliinden dolay baflka dillere tam evirisi yaplamamfltr.
Hitopadea: Yazlfl tarihi bilinmeyen bu eserdeki masallarn byk bir ksm
Panatantradan alnmfltr. Daha ok fabl (hayvan masal) ve zdeyifl deerinde-
ki szlerin rneklerinin bulunduu bu eser Trkeye Faydal bilgiler olarak evri-
lebilir.
Vetalapancavincati: Vetalann 25 hikyesi anlamna gelen eserde 25 masal
bulunmaktadr. Eserde masal, bir cesette sakl kt bir ruh olarak aklanr. in
arafltrmalar bilgini Th. Benfey, kitaptaki masallar ok deerli bulur.
akasaptati (Sukasaptati): Dilimizde Tutiname bir papaann azndan an-
latlan 70 hikye diye bilinen eserin zgn metnidir. Dilimize ilk defa aktarlmas
30 Halk Masallar
ile ilgili olarak XV ve XVI. yzyllar ileri srlr. Derleme, lkemizde nce deiflik
tarihlerde tafl basmas olarak yaymlanmfltr: 1290, 1301 (240 s.). Yeni harflerimiz-
le yaplan eflitli basklar bulunmaktadr. Son olarak fi. Kutlu 1976da, D. Grlek
ise S. Tevfikin yaynn 2003te yaymlamfllardr.
Dier eserler: Yukardaki eserlerin dflnda da Hint masal klliyatlar vardr:
Kral Vikramaya 32 Hikye, Akll ile Deli, Sutralmakava, vb.
Arap Masal Kitaplar

Binbir Gece Masallar (Elf Leyle vel- Leyle): Kesin olarak ne zaman ortaya k-
t belli olmayan ancak XI. yzyldan itibaren anlatlan ve derlenen Binbir Gece
Masallarn Avrupaya ilk defa XVIII. yzylda Fransz arafltrc Antoine Galland
tantmfltr. Galland, stanbul ve Msr gezileri srasnda derledii hikyeleri yazya
aktarmfltr. Masallarn bilinen iki yazmas vardr. lki Msr (Kahire) yazmas, ikin-
cisi ise Asya yazmasdr. lkemizde her iki yazmann da evirileri yaplmfltr.
Binbir Gece Masallarnn kkeni olarak daha ok Hindistan ve Msr gsterilir.
Masaln kahramanlar fiehriyar adl bir flehzade ile fiehrazat adl eflidir. Masallarn
konusu ise fiehriyarn kadnlarn ihanetine uramas sonucu her gece sonunda bir
kadn ldrmesiyle bafllar. Eser, baflvezirinin kz fiehrazatn fiehriyar ile evlenip
kadnlar kurtarmak iin anlatt ve 1001 gece sren, sonunda fiehrazatn baflar-
syla sonulanan bir anlatmalar btndr. fiehrazatn anlatt masallarn konusu
ise mitolojik kkenli masallar, yaflamfl kiflilerin hayatlar etrafnda anlatlan hikye-
ler, hayvan masallar ve fkralar olmak zere ok eflitlidir.
Dilimize ilk evirisi, Cmasbnme adyla bir blm olarak Abd tarafndan ya-
plmfl ve II. Murada sunulmufltur. lk nemli evirisi ise Cezayirli Ahmed Nazif ta-
rafndan yaplmfltr. Drt cilt olarak dflnlen eser 1842 tarihini taflmaktadr. An-
cak baz kaynaklar Nazifin, bu eseri daha nce alt cilt olarak evirdiini de yazar-
lar. Klliyat, Cumhuriyet dneminde eflitli kiflilerce de dilimize aktarlmfltr. Sela-
mi Mnir Yurdatap, Raif Karada, vb. Son nemli evirisi lim fierif Onaran tara-
fndan Franszcasndan yaplan 16 ciltlik (sonradan sekiz cilt) evirisidir.
Anlatmann, Nasreddin Hocann adna bal olarak anlatlan fkrayla olan ya-
knln hatrlaynz.
Ferec Badefl- fiidde: Eser, X. yzylda yaflayan Tanh tarafndan kaleme aln-
mfltr. Farsaya da Tanhden evrilmifltir. Trk edebiyatndaki ilk evirisi XV.
yzyln sonlarnda yaplmfltr. lkemiz ktphanelerinde on kadar yazmas var-
dr. Yazmadaki 42 hikyeden seilen 12si Bilge Seyidolu ve Orhan Yavuz tarafn-
dan hazrlanan, Glkten Kolayla Kederden Sevince adyla 1990da yaymlan-
mfltr. Eseri ayrca Hasan Kavruk, Sleyman aldak ve Kazm Yoldafl 2000 ve 2004
yllarnda Malatyada, zgn adyla iki cilt olarak yaymlamfllardr.
ran Masal Kitaplar

Binbir Gndz Masallar (Elfn- Nehar ven- Nehar): Yazar ve yazlfl tarihi bi-
linmeyen bu eser deta Araplarn Binbir Gece Masallarna karfl karlmfl gibidir.
Binbir Gece Masallarnda kadnlarn, Binbir Gndz Masallarnda ise erkeklerin
vefaszlndan sz edilmektedir. Binbir Gece Masallar geceleri, Binbir Gndz
Masallar ise gndzleri anlatlr. Binbir Gndz Masallarndaki metinler Binbir
Gece Masallarna gre daha uzundur. Bu sebepten kitaptaki masal says Binbir
Gece Masallarna gre daha azdr. Binbir Gndz Masallarndaki baz masallar
bamsz kitap boyutunda da yaymlanmfltr: Seyflmluk, Rdvan fiah, vb. Klliya-
t, Ahmed Raflid drt cilt olarak Franszcasndan dilimize evirmifltir: 1867-1871.
Avrupa lkelerinin nemli Masal Kitaplar

Dnk ve bugnk Avrupada masallar konusunda yazma, derleme ve yaymlama
olarak nemli alflmalar yaplmfltr. Uzun yllar fliir diline aktarlarak yaplan ma-
sallar, derleme dneminden bafllayarak nesir olarak da verilir. Biz, nemli birka
adla yetineceiz.
Aisopos (Ezop): Aisopos (Ezop), M VI. yzylda yaflad varsaylan eski Yu-
nan masalcsdr. Kendi adyla anlan hayvan masallaryla nlenen Ezopun haya-
tyla ilgili bilgeler kesin deildir. M 620de doup M 560da ld de sylen-
mektedir. Onun doduu ve yaflad yerler de tartflmaldr. Bir sylentiye gre
Trakyada domufl, bir sre kle olarak Samos adasnda yaflamfltr. Serbest brak-
lnca yapt bir yolculuk srasnda ldrlmfltr. Baflka bir sylentiye gre de,
bugnk Emirda ilemizin yaknlarndaki Amorium kentinde doup orada by-
mfltr.
Aisoposun kendi adyla nl olan masallarn kendisinin yazd konusunda
elimizde gvenilir bir kant yoktur. Ona mal edilen masallarn bilinen en eski der-
lemesi, M VI. yzylda Phaleroslu Demetrius tarafndan hazrlanmfltr. Bu derle-
me daha sonra I. yzylda Latince ve Yunanca olarak yeniden yazlr. Aisopos ma-
sallarnn kitap hline getirilmesi ise XIV. yzyla rastlar. Maximus Planutes, Aiso-
pos masallarn gerek hayatn artklar olarak deerlendirir. Pertev Naili Boratav
ise Aisopos masallarnn kaynan Mezopotamya anlatmalarna balar. Kemal
adafl da Aisopos masallarnn kaynann Dou olduunu, buradan da Yunan-
caya evrildii dflncesindedir. Aisopos masallar, Batda Aristophanes, Socrates
ve Demetrius tarafndan eflitli flekillerde deerlendirilmifltir.
Aisopos dilimize Nurullah Ata tarafndan, Aisopos Masallar adyla (stanbul
1974) kazandrlmfltr. Aisoposla ilgili dikkati eken bir eviri de M I. yzylda
yaflayan Phaedrus (Fedr)un kendi diline yapt evirinin Trkeye aktarlmasdr.
Trkan Uzelin Ezop Masallar adyla evirdii eser, en iyi alflmalardan biridir.
Yeri gelmiflken flunu da ekleyelim: G. I. Phaedrus, ayn zamanda Aisopos gibi bir
masal flairidir.
Jean de La Fontaine: Fransa sahasnda yetiflen masalclarn baflnda Jean de La
Fontaine (1621-1695) gelmektedir. Baflkalar tarafndan hazrlanan ve fabl (hayvan
masal) trnde oluflan masallarn byk ounluu da ona balanarak anlatlmfl-
tr. Daniel Mornet, onun masallarnn kkenini Greklerin Aisopos ve Latinlerin
Pheadrusunda arafltrlmas gerektiini belirtir. La Fontainein masallar sadece o-
cuklara deil byklere de seslenmektedir. Bugn hemen hemen btn dnya dil-
lerine evrilmifltir.
Bizdeki ilk La Fontaine evirileri fiinasi ve Ziya Pafla ile bafllar.
La Fontaine masallarnn bir blm Orhan Veli Kank tarafndan, La Fontai-
nenin Masallar adyla (stanbul 1948) evrilmifltir. Masallarn tamamn ise Saba-
hattin Eybolu La Fontaine / Masallar adyla (stanbul 1969) evirmifltir.
Grimm Kardefller: Jakob Ludwig Karl Grimm (1785-1863) ve Wilhelm Grimm
(1786-1859) Kardefller, Alman masallarn derlemifller ve daha sonra ilk metinleri
iki cilt hlinde (1812, 1815) yaymlamfllardr. Bu kitaplar yaymlanncaya kadar
masallarn bilimsel olmad dflncesi yaygnken bu eserlerle birlikte masallarn
bilimsellii de gndeme gelmifltir. ocuklar iin pek ok evirisi yaplan Grimm
Kardefllerle ilgili en dikkati ekici Trke eviri, lk Tamerin fliir diliyle aktard-
fieytann Altnlar (stanbul 1970) adl masal kitabdr.
32 Halk Masallar
Alman Grimm Kardefller masallar derlemeyi bafllatr ve onlara bilimsel adan

yaklaflmay gelifltirirken yine Alman Johann Gottfried Herder masallarn eitici y-
n zerinde durmufltur. Theodor Benfey ise karfllafltrmal masal arafltrmalarn
bafllatr.
Hans Christian Andersen: 1805-1875 yllar arasnda yaflayan Andersen, nl
bir Danimarkal yazar olup roman, gezi kitab, biyografi ile fliir alanlarndan sonra
masal yazclnda karar klmfltr. Halktan dinlenilenlerin az da olsa ifllenerek ya-
zld bu masallar ilk defa ocuklara Masallar adyla (1835) yaymlanmfltr. Gn-
lk dili kullanarak genifl kitlelere ulaflan Andersen adna, lkesi her yl verilmek
zere bir de madalya sunma geleneini bafllatmfltr.
SIRA SZDE Avrupa masallar daha ilk alardan bafllayarak geliflmifl, yzyllarca anlatlan bu masallar
SIRA SZDE
3 ayn zamanda da yazya geirilmifltir. Ancak bu masallar hep elenmek veya ders almak
iin dinlenilmifltir. Acaba bu masallar baflka ne gibi bir grevi yklenebilirdi?
BAfiLANGICINDAN XX. YZYILA KADAR TRK

S O R U MASALLARI
S O R U
Atalarmzn, dorudan masal kitab olarak adlandracamz ilk kitaplarnn tarihi
olduka getir. lk kitaplar daha sonra girilen yeni dinlerle ilgili metinlerin eviri-
DKKAT DKKAT
lerinden oluflmaktadr.
N N
SIRA SZDE slamiyet
SIRAncesinin
SZDE nemli Eserleri
Bu blmde yer alacak olan eserlerin ounluunu din metinler oluflturmakta-
dr. Burada Trklerin kabul ettikleri dinlerin kitaplarnda yer alan ve insanlar iyi-
lik ve dorulua ynlendirmeyi amalayan hikyeler bir masal motifi zenginlii
ile verilmifltir.
K T A P K T A VIII-IX.
Altun Yaruk: P yzyla ait bir eser olup inceden Uygurcaya evrilmifl-
tir. Budann hayat ve menkbeleri ile Budizmin esaslarn reten bir eserdir. Ki-
tap, ilk defa, W. Radloff ve S. Malof tarafndan 1913-1917 yllar arasnda yaymlan-
TELEVZYON mfltr. Saadet
T E L E aatay
V Z Y O N eserin bir ksmn, Ceval Kaya ve Peter Zieme tam metnini
yaymlamfllardr. prens ve bir a parsla ilgili olarak anlatlan hikye masal zel-
liklerini gstermesi bakmndan deerlidir.
Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikyesi: X. yzyla ait olan eseri ilk
NTERNET defa C. Huart N T E(1914),
R N E T Trkiyede ise Hseyin Namk Orkun (1940) yaymlamfltr.
Kitab, James Russell Hamilton Franszcaya evirmifl, Vedat Kken de dilimize ka-
zandrmfltr. Hikye, Sanskrit kaynakl metinler arasnda en ok masal zellii ta-
flyanlar arasndadr.
Kuanfli im Pusar: Asl Sanskrite olup inceden Uygurcaya evrilmifltir. Ancak
evirinin ne zaman ve nerede yapldna dair elimizde bilgi yoktur. Metnin XIII.
yzyla ait olduu tahmin edilmektedir. Eser, ilk defa W. Radloff tarafndan 1911
ylnda yaymlanmfltr. Trke evirisini ise fiinasi Tekin yapmfltr (1960).Ses fli-
ten lah adl hikye soru-cevap yntemiyle anlatmn gzel bir rneidir. Hikye-
de, ruhani bir kahramann eflitli varlklara yardm etmesi konu edilmifltir.
Trkisch Turfantexte: Turfan kazlar sonucunda bulunan metinler, W. Bang,
A. von Gabain, R. Rachmeti (Arat) ve T. Kowalski tarafndan 10 cilt olarak yaym-
lanmfltr. Metinler arasnda fieytan Atavakann Burkanla (10. ciltte) olan savafln
anlatan para, masal zellikleri taflmaktadr. Sz konusu metin, von Gabain tara-
fndan yaymlanmfl olup Budizmin esaslarn anlatmaktadr.
Uigurica: Uygur dnemine ait Budist metinler Prof. F. W. K. Mller tarafn-

dan drt cilt olarak yaymlanmfltr. afltani Bey Hikyesi, Maymunlar Beyi Hik-
yesi, Dantapali Bey Hikyesi ve Mukaddes Tavflan Hikyesi masal zellikleri gs-
termektedir.
Trke Mani El Yazmalar: Yazmalar, Dou Trkistann Turfan ilinin Hoa
harabelerinde yaplan kazlar sonucunda bulunmufltur. A. von le Coq tarafndan
1919 ylnda yaymlanmfltr. Din (Maniheizmin esaslar) nitelikte bir eserdir. Yer
alan bir hikyedeki rpertici olaylar metne masal havasn vermektedir.
Mevlnadan Giritli Aziz Efendiye Masallarmz

Mevlna: Mevlnann 26300 beyitlik Mesnevisinde fkralarn yan sra hayvan ma-
salarna da yer verilmifltir. Bunlardan bazlar, baflta Mehmet nder ve Mehmet Se-
ren olmak zere deiflik kalemlerle yaymlanmfltr. Ayrca konuyla ilgili alflmalar
da yaplmfl olup bunlardan ikisini aflaya alyoruz:
zgn Baykal, hazrlad, Mevlnann Mesnevisindeki Hayvan Hikye ve Mo-
tifleri (Ankara 1959-1960) adl doktora teziyle ayn ad taflyan makalesi (fiarkiyat
Mecmuas, (5), 1964, 23-30) konumuzla ilgilidir.
Saim Sakaolunun, Mesnevideki Hikyelerin Kaynaklar ve Tesirleri (Sel-
uk niversitesi I. Mevlna Kongresi /Tebliler, 3-5 Mays 1985, Konya 1986, 105-
1113; Masal Arafltrmalar, Ankara 1999, 183-190) adl bildirisi de konuyla yakn-
dan ilgilidir.
Mesneviden aldmz masal; Panatantra, Kelile ve Dimne ve Aisoposta da
vardr.
Bir iftinin beli yaral, karn bofl, ark bir eflei vard. Gecelere kadar otsuz
kayalklarda dolaflr dururdu. Yakndaki bir ormanda da, ifli gc avlanmak olan
bir aslan vard. Artklaryla da baflka hayvanlar geinirdi. Aslan bir fil ile savafl-
mfl, zayf dflmflt. Bir tilkiye bir eflei kandrp getirmesini, ancak onun etiyle
iyileflebileceini, artanlaryla da kendilerinin doyacan syledi. Tilki hemen o
zayf eflein olduu yere gitti ve bin bir hile ile onu kandrp aslann yanna getir-
di. Eflein yaklafltn gren aslan heyecanlanp vakitsiz hcum edince eflek ka-
maya bafllad. Aslan ise ona yetiflemedi. O, tilkiye eflei tekrar getirmesini emretti.
Tilki eflein yanna varnca ondan ok ar szler iflittiyse de kurnazlk ve hilekr-
ln gstererek onu tekrar aslann yanna getirdi. Zaten alktan gc kalmayan
eflek byle lmektense yle lmek daha iyidir diyerek tilkinin vaat ettii yeflilliklere
geldi. Aslan hemen eflei paralayverdi. Biraz yedikten sonra su imek iin rma-
n kenarna gitti. Tilki de frsat deerlendirip eflein cieriyle yreini yedi. Aslan
dnflnde cier ile yrei bulamaynca ne olduunu tilkiye sordu. O da, eflekte
hi cier veya yrek olsayd buralara bir daha gelir miydi, diye cevap verdi. (Mes-
nevi V 1974: 191-236).
Dstan- Ahmed Harami: XIII. yzyln eserlerinden olduu tahmin edilmek-
tedir. Asl nshas kayp olup flairi de bilinmemektedir. Mesnevi tarznda yazlmfl
olup 816 beyittir. lk 26 beyitte Allah, Peygamber ve halifeler vldkten sonra asl
konuya geilmektedir. Eser alt meclisten oluflmaktadr.
Eser, Ahmet Talat Onay tarafndan Dstan- Ahmet Haram (1933 ve 1946) ve
Halis Akaydn tarafndan da Ahmet Harami Destan (1974) adlaryla yaymlanmfltr.
Bir yol kesici, eflkya olan Ahmed Harami, by ve ilm-i ncumda mahareti
olan birisidir. Hikyenin sonunda bafl kesilerek ldrlr. Trkiyedeki szl
anlatmalarda Haramibafl Ahmet adyla bilinmektedir. Eserden ksa bir para
afladadr:
34 Halk Masallar
Meer kim ol zamanda bir harm

Dirp devflrmflidi ok harm
[Meer o zamanlarda bir haydut, birok haram fleyi kendinde toplamflt]
zi grbz-durur yavlak bahdur

Bahdrlk yolnda gey bahdur
[Kuvvetli ve ok yiit kifli olunan, yiitliiyle de ok tannan bu haydut ]
Bilrdi sihr ilminden be-gyet

Ncm ilminde de kadirdi gayet
[Ayn zamanda sihirden de fazlasyla anlar ve yldz ilminde de kudretli bir kifli
saylrd]
Ger efsn okyup bir gez reydi

Olokdem ay gkden indreydi
[Eer efsun yapp bir kere fleseydi, ay bile hemen o dem gkten indirmee
gc yeterdi]
Ali Bu-sne ilminden bilrdi

fiehbddine ol hizmet klurd
[bni Sinann ilminden anlard, fiehabettine de o hizmet ederdi]
Kl salsa bin ere depineydi

Kaan aslan gibi kim apnayd
[Kl sallad zaman bin kifliyi yerde rpndran ve kkremifl aslanlar gibi h-
cum eden] (Akaydn 1974: 38, 39).
Lmi elebi: XVI. yzyln nde gelen divan flairi ve tezkire sahibi Bursal L-
mi elebinin (1472-1532) bafllayp olu Abdullahn tamamlad Mecmal-Let-
ifte halk anlatmalarnn deiflik rneklerine rastlanmaktadr. Eserin asl nemi hay-
van masallarnn yan sra, indekiler diye alglayabileceimiz bir listede, deta
bir snflama yaplyor olmasdr. Ancak bu durum basklarda grlmemekte blm
saylarnn altlarnda verilmektedir.
Letifnme olarak da bilinen eserin Atatrk niversitesi nshas zerinde Nur-
doan Savran tarafndan hazrlanan ve henz yaymlanmamfl olan bir yksek li-
sans tezi vardr. Eserdeki halk anlatmalarnn bazlar, Yaflar alflkan tarafndan,
Ltifeler (1978) adyla yaymlanmfltr. alflkan, daha sonra Latfeler adyla yaym-
lad yeni basklarnda (1994, 1997) drdnc blmdekilerden baz anlatmalar
ahlak dfll sebebiyle atlamak zorunda kalmfltr. Mecmal-Letifte bir birok
masal metni bulunmaktadr. Bunlardan gnmzde szl kaynaklarda hala yaflan-
lar da vardr (iki rnek iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 5.1.-2.).
bni Sina: bni Sinann hayatn konu alan anlatmalar arasnda masallaflmfl ve
halk hikyesi flekline girmifl olanlar da vardr. Konu ile ilgili ilk yazma XVI. yzy-
la, ilk basma nsha ise XIX. yzyln ortasna aittir (bir masal rnein iin bkz. Ek:
Metinler bl. Metin 6). Dervifl Hasan Mehdi tarafndan XVII. yzylda yazld tah-
min edilen Kssa-i Eb Sin ve Ebl-Hris (Esrar- Hikmet) adl nsha en eskisidir.
Eserin bafllang ksmnda bitirilifl tarihi olarak 1001 (1592) yer almaktadr.
Seyyid Ziyaeddin Yahyann Gencine-i Hikmet adl yazmas 1629 ylnda ta-
mamlanmfl olup, bir mukaddime, drt blm ve bir hatimeden oluflmaktadr.
Hz Hikyet-i Eb li Sn adn taflyan nc yazma da XVII. yzyla ait

olup mstensihi bilinmemektedir. Eserin, stanbul (1848, 1866, 1874, 1879, 1885)
ve Bulakta olmak zere ondan fazla basks yaplmfltr. Bunlarn hemen hemen
tamamnda Gencine-i Hikmetten yararlanlmfltr. 1873-1906 yllar arasnda Rus-
yada da alt; 1880 ve 1888 tarihlerinde de Arapa iki basks yaplmfltr.
Giritli Aziz Efendi: Giritli Aziz Efendi tarafndan yazlan Muhayyelat adl eser
her biri hayal adyla anlan uzun hikyeden oluflmaktadr. Eserin yazmas
ve ok sayda basma nshas bulunmaktadr. Bunlarn aslnn da Muhayyelat- Le-
dnn-i lahi adl yazma olduu dflnlmektedir. Muhayyelatn ilk basks 1852
ylnda yaplmfltr. Muhayyelattaki hayalden ikincisi, Gibb tarafndan The His-
tory of Jewad adyla ngilizceye de evrilmifltir. Ahmet Hamdi Tanpnarn Muhay-
yelatla ilgili deerlendirmesi son derece nemlidir. Dou ve Bat hikyelerinin de-
erlendirildii bu yaznn ilgili ksmn aflaya alyoruz:
Muhayyelatta Dou hikyeciliinin byk bir taraf olan ve Hindistandan
gelen hayvan hikyeleri bulunmad gibi, Arap halk hikyeciliinin en byk ta-
rafn yapan hilekr ve hrsz hikyeleri de yoktur. Daha ziyade tlsm, by ve ta-
biatst mahlklar etrafnda dolaflan nc hayalin tasavvuf eflnisi, bir dei-
fliklik getirir... Muhayyelat birka hususiyeti ile rneklerinden ayrlr. Bunlarn bi-
rincisi hikyenin hayallere taksimidir. [Baflka bir zellii de] az ok yerli olmas-
dr. Aziz Efendinin hikyelerinde, vaka nerede geerse gesin, sokak ve mahalle
ismi, rf ve det, giyim ve kuflam daima XVIII. asr stanbuludur. Konuflma ise,
bazen modern bir hikye hissi verecek kadar fleniyete yakn izgiler ile doludur.
(Tanpnar 1979:155-156).
Avrupada Trk Masal Kitaplar

M. Digeon: Fransa Kral XVI. Luinin sekreteri olan. M. Digeon tarafndan hazrla-
nan eser iki cilttir: Nouveaux Turc et Arabes. Nouveaux Turc et Arabes adl eser,
Trk bilim dnyasna Saim Sakaolu tarafndan tantlmfltr. Bu eser, Trk hayran-
lnn Trklere karfl uyanan merakn bir sonucu gibidir. Eserin birinci cildinde
halk anlatmalaryla ilgili rneklere yer verilmezken ikinci cildinde befl masal met-
ni bulunmaktadr. Bunlardan Trklere, ikisi ise Araplara aittir. Halil (1-54), Le
Dervische (Dervifl) (121-146), Le Marchand de Chirvan (fiirvanl Tccar) (161-164)
adl Trk masalar olduka uzundur. Alaeddin (55-120) ile Le Cady le Volnar (Ka-
d ile Volnar) (147-160) Araplara aittir.
Trk masallarnn batl bir devlet adamnn sekreteri tarafndan Franszcaya
evrilmesi olduka nemlidir. Bu metinleri, Batda yaymlanan Trk masallarnn
ilk rneklerinden sayabiliriz. Ancak, Recep Krknn yaymlad fiark Masallar
(stanbul 1992) adl derlemedeki bir notta (s. 17), Dervifl masalna benzeyen bir
masaln Kelile ve Dimnede de yer ald kaytldr.
F. Wilhelm Radloff: Rus Trkolou F. Wilhelm Radloff, Trk boylar arasnda
yapt halk edebiyat derlemelerini Proben der Volksliteratur der Trkischen
Stmme adl on ciltlik eserde toplar. Eserin birinci cildi 1866 ylnda yaymlanr.
Abakan Tatarlar ve Karagas boylarna ait derlemeleri iine alan sonuncu cilt ise
1907 ylnda bilim dnyasn hizmetine sunulur. Osmanl Trklerine ait olan seki-
zinci cilt ise rencisi Macar Trkolog Ignc Knos tarafndan 1899 ylnda yaym-
lanmfltr. Bu ciltte, halk hikyeleri, Nasreddin Hoca fkralar, trkler ve Karagz
oyunlarnn yannda bir tekerleme ve 25 masal metni de verilmifltir. Bu masallar ilk
derlemelerimiz olmas bakmndan nemlidir. Sekizinci cilt, Saim Sakaolu ve Me-
tin Ergun tarafndan gnmz Trk harflerine aktarlarak 1997 ylnda yaymlan-
36 Halk Masallar
mfltr. Probenin br ciltlerinin bazlarnda da masallara yer verilmifltir. Mesela 1.

ciltte sekiz, 3. ciltte on , 6. ciltte 12 masal yer almaktadr.
Ignc Knos: Trk masallar zerinde en ok alflan arafltrclardan birisi de
Ignc Knostur. Knos, Trkiyede bulunduu yllarda derlemelerin yan sra ko-
nu ile ilgili eflitli deerlendirmeler de yapar. Knos, Trkiyede yapt bu derle-
meleri daha sonra iki cilt hlinde yaymlar: Oszman-trk nepkltesi gyujtemeny I,
Budapeflte 1887, II, Budapeflte 1889.
Oszman-trk Nepmesek (Osmanl Trklerinin Nesirleri) adn taflyan birinci
cildin tamam masallara ayrlmfltr. Oszman-trk nepmesek es nepdalok (Osmanl
Trklerinin Nesirleri ve Nazmlar) adn taflyan ikinci ciltte ise 14 masal metninin
yan sra 278 bilmece, 401 mni, 151 trk, 19 katar hlinde beki mnileri yer al-
maktadr.
Knosun derledii masallar deiflik zamanlarda lkemizde de yaymlanmfltr.
Bunlardan ikisi hatrlatlacaktr: Trk Masallar (Gani Yener), stanbul 1987; Os-
manl Dnemi Trk Halk Masallar I (Meral Ozan), Ankara 2009.
Sebastian Beck: Beck, Trk halk anlatmasn kk kitaplar hlinde Al-
mancaya evirmifltir: Ahmeds Glck, 1917; Tscengi Dilaver, 1918; Die Geschichte
vom Rauber und dem Herrn Richter (Ugru ile Kad Hikyesi), 1920.
Kitaplarn hepsi Heidelbergde yaymlanmfltr. lk kitap 1912 ylnda K. D. im-
zasyla yaymlanan kitaptaki Ahmetin Saadeti adl masaldan alnmfltr.
Theodor Menzel: Menzel, Becke gre daha farkl kitaplar semifl, deta klli-
yat hazrlamfl gibidir: Billur Kschk (Der Kristall-Ksk),1923. Kitapta Trkede Bil-
lur Kflk Masallar adyla bilinen 14 masallk klliyat Almancaya evrilmifltir.
Der Zauberspigel, 1924. Bu alflmada yer alan 14 masal iin yazar ilk defa top-
lanmfl bilgisini veriyorsa da derleme bilgilerine yer vermemifltir.
Her iki eser de Hannoverde baslmfl olup Trkische Mrchen (Trk Masallar)
dizisinin birinci ve ikinci kitab olarak yaymlanmfltr. kinci eserdeki 14 masal
Menzel tarafndan derlenmifl olup kaynak kifliler hakknda bilgi verilmemifltir.
Otto Spies: Trkische Mrchen (Kln 1957). Eserde 60 masala yer verilmifltir.
Masal metinleri farkl kaynaklardan bir araya getirilmifltir: Billur Kflk, (stanbul
1341), Trk Masallar (K. D.), stanbul Masallar (N. Tezel), Evvel Zaman inde
(E. C. Gney), Yrkler ve Kyllerde Hikyeler Masallar (Y. Z. Demirciolu),
Anadolu Azlarndan Toplamalar (A. Caferolu), Dou llerimiz Azlarndan
Toplamalar (A. Caferolu).
Amerika Birleflik Devletlerinde Trk Kitaplar

Yeni Dnyada Trk masallarna karfl olan ilginin bafllama tarihi 1950li yllarn n-
cesine kadar gtrlebilir. Makaleler boyutunda bafllayan bu alflmalar daha ok
dnya masallaryla ilgili antolojilerle srp gitmifltir. Aflada bu antolojilerin en es-
kilerinden birini verip baz kiflilere geeceiz.
Milton Rugoff: A Harvest of World Folktales (New York 1946).
Arabian and Turkish bafll altnda (s. 134-178) verilen on befl masaln yedisi
(s. 165-168), Trk masallardr. Bu masallarn alts Tales from Turkey (Londra
1914)den alnmfltr.
Selma Ekrem: Turkish Fairy Tales ( Princeton 1964).
S. Ekrem, nl flair ve yazarmz Recaizade Mahmut Ekremin torundur. ocuk-
luunda byklerinden dinledii masallar yllarca sonra bir kitapta toplayarak k-
tadaki ilk Trk masallar kitabn yaymlar. Kitapta 12 masal yer almaktadr.
Warren S. Walker: Aslnda ngiliz edebiyat retim yesi olan W. Walker,

Trk meslektafl Ahmet Edip Uysal ile masal derlemelerine bafllar, kitaplar yaym-
lar, en nemlisi bir de arfliv kurar: Archive of Turkish Oral Narrative (Trk Szl
Anlatmalar Arflivi). Arfliv, Texas Eyaletinin Lubbock flehrindeki Texsas Tech Uni-
versitynin iinde yer almaktadr.
Tales Alive in Turkey (Cambridge 1966): W. Walkern A. E. Uysal ile birlikte ha-
zrlad eser yedi blmden oluflmaktadr. Kitapta 63 masal metninin yan sra fk-
ra metinlerine de yer verilmifltir. Ayrca masallarn tip, motif numaralar ile anlat-
clar hakknda da bilgi vardr.
More Tales Alive in Turkey (Lubbock 1992): Eser, dokuz blmden oluflmakta-
dr. Kitapta 41 masal, hikye, efsane ve fkraya yer verilmifltir.
A Turkish Folktale / The Art of Behet Mahir (Newyork-Londra 1996): Her ne
kadar kitabn adnda folktale (halk masal) kavram geiyorsa da Erzurumlu med-
dah Behet Mahirin hayat ve ondan alnan Hamzai Sahipkran Hikyesinin met-
ni yer almaktadr.
Barbara K. Walker: Efli Warren Walkern, meslektafl A. E. Uysal ile kurduu
arflivin mdrln yrtmfltr. Uzun yllar lkemizde masal derlemeleri yap-
mfltr. Kitaplarnn bazlar ocuklara yneliktir.
Once There was and Twice There wasnt (Chicago 1968): Kitapta yedi masal
metni yer almaktadr.
A Treasury of Turkish Folktales for Children (Ankara 1988): Kitapta 34 masal
metni yer almaktadr.
Turkish Folktales for Children (Ankara 1989): 41 masal metninin yer ald eser
ABDde hazrlanmfl, Trkiyede baslmfltr. Bunlarn ilk 30u fkra ve Kelolan ma-
sallar olup kalanlar ise Krolu destannn kollarnn zetidir.
The Art of Turkish Tale I (Lubbock 1990), II (Lubbock 1993): Birinci ciltte bir te-
kerleme ile 50 masal ve fkra, ikincisinde ise 81 masal ve fkra metni yer almaktadr.
Amerika Birleflik Devletlerinde Trk masallarna ilginin ge bafllamasn nasl aklayabi-

SIRA SZDE SIRA SZDE
lirsiniz? 4
XX. YZYILDA TRK MASALLARI

S O R U S O R U
lk alflmalar
. fiinasinin, Ziya Paflann, Namk Kemalin, Ahmet Mithat Efendinin,
D K K A T hatta Reca- DKKAT
izade Mahmut Ekremin masallarla ilgili kk yneliflleri vardr. Bu, biraz da ede-
biyatmzn Batya almasnn kanlmaz bir sonucudur.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
XX. yzyln bafllarnda, Trk Yurdu dergisinde yer alan birtakm yapma ma-
sallar da bu geliflmelere hz kazandrmasalar bile, zzet Ulvi Trk Masallar ve
Ahmetolu Kum, Yrk Masal bafllklar altnda yaymladklar rneklerle masal
kavramnn yerleflmesinde yardmc olmufllardr.
Ziya Gkalp: Aslnda bir sosyolog olan Ziya Gkalp, Trk kltr ve medeni-
yetiyle ilgili ok deerli eserler vermifltir. 48 yllk mrnde KTrk
T Amitolojisinden
P K T A P
halk hikyesine, geleneine, greneine kadar pek ok konu ile ilgilenmifltir.
Onun ilgilendii dallardan biri de masallarmzdr. Gkalpn masalclk cephesini
bafllk altnda toplayabiliriz: TELEVZYON TELEVZYON
1. Trk masallarn nazma ekmifltir: Byk lde mensur olan masal metin-
leri Ziya Gkalp tarafndan fliir diliyle yeniden yazlmfltr. Bylece okuyucunun
NTERNET NTERNET
38 Halk Masallar
masallara karfl olan ilgisi daha da artmfltr. Ayrca lkenin iinde bulunduu kar-
maflk durum Gkalpn masallar nazma ekmesinde de etkili olmufltur. Alageyik,
Polvan Veli, lker ile Aydn onun nazma ektii nemli masallardan bazlardr.
Gkalp bu tr masallar daha sonraki yllarda Kzlelma adl kitabnda bir araya ge-
tirmifltir.
2. Trkiyede rendii masallar yazmfltr: mr boyunca Trk halknn ara-
sndan hi kmayan Gkalp pek ok da masal derlemifltir. Hi flphesiz o, dinle-
dii masallar deftere yazmfl veya aklnda tutmufltur. nk onun dnemindeki
derleme imknlar ok snrldr. Gkalp derledii masallarn byk bir ksmn K-
k Mecmuada yaymlamfltr. Sz konusu masal metinlerinin ounluu Diyarba-
krdan, birka da Anadolunun deiflik blgelerinden derlenmifltir. Kelolan ve
Kk Hemflire bunlardan iki rnektir. O, daha ok yaknlarndan dinledii masal-
lar daha sonra kaleme almfltr. Kk Mecmuada yaymlad masallar aflada-
ki gibi snflandrabiliriz:
a. Manzum olanlar: Kk Hemflire, Kolsuz Hanm gibi.
b. Nazm-nesir karflk olanlar: Kelolan, Nar Tanesi yahut Dzme Kelolan,
Pekmezci Anne gibi.
c. Mensur olanlar: Tembel Ahmed, Kuular, Keflifl Ne Grdn, Ylan Bey ile Pel-
tan Bey gibi.
Ziya Gkalp Kk Mecmuada yaymlad masallar daha sonra Altn Iflk ad-
l kitabnda bir araya getirmifltir.
3. Gkalpn derleme ile ilgili grflleri: Halk edebiyat arafltrclar iin szl
kltrn nemi byktr. Yazl kltr deerleri baflna bir ifl gelmedii srece her
zaman deerlendirilebilme flansna sahiptir. Ancak szl kltr insanla gelmekte
ve onunla gitmektedir. Gkalp bu konuyu bildii iin derleme ile ilgili grfllerini
aklamaktan geri kalmamfltr. Kenneth Goldsteinin hazrlad, Ahmet Edip Uy-
saln Trkeye evirdii Sahada Folklor Derleme Metotlar adl kitapta verilen der-
leme bilgileriyle Ziya Gkalpnkiler arasnda hemen hemen hibir fark yoktur. O,
zellikle masallarn derlenmesine okuyucunun ilgisini ekmek ister. Konunun da-
ha iyi anlafllabilmesi iin ilgili blm aflaya alyoruz:
nk masaln kendine mahsus tabirleri, kendine mahsus lisan vardr. Ma-
sallar hususi tabirlerle, hususi flivesiyle nakleden ancak ocaktan yetiflme masalc-
lardr. Masalclar eski ozanln kadnlarda devam eden ksmdr. Ozanlk baba-
dan oula kald gibi, masalclk da anadan kza intikal eder. Erkek masalclar
varsa da, ekseriya masalclar kadn cinsindendir. Masalc, kendi sahasnda bir
nevi sanatkrdr. Azndan kan her kelime yerinde kullanlmfltr. Bu gibi ma-
salclarn bir kelimesini bile deifltirmemelidir. Masal azlardan nasl karsa ay-
nen zabtedilmelidir. Hakiki bir masalcnn iki masal baflkalarndan alnacak
binlerce masala mreccahdr [masaldan stndr]. Binaenaleyh halkyyatlar
bir hakiki masalcya tesadf ettiler mi, onun btn masallarn zabtederler [kay-
dederler]. Baflkalarndaki masallara kulak bile asmazlar.(Sakaolu 1999:38).
Grld gibi Gkalp derleme konusunda ok nemli bilgilere sahiptir. An-
cak bu dflncelerini arafltrma alannda uygulama imkn bulabilmifl midir? Soru-
nun cevabn yazsnn devamndan verelim:
Mecmuamzdaki masallar, maattessf [ne yazk ki] bu usule muvafk [uygun]
olarak toplanamamfltr. nk bir hakiki masalc bulamadk. Mamafih [bunun-
la birlikte] masallara renk veren ananevi ibareleri [geleneksel syleyiflleri], tesi-
rat- mahsuseyi [zel etkileri] aynen zabtettik.
Derleme yaplan kifliye yani kaynak flahsa sorulan sorular da nemlidir. Eer
kaynak flahsa soru sormaz ve sonucu olarak da cevap alamazsak masal derleme-
miz baflarl olamaz.
Bir masal zabteden, bunu hangi kasabann veya kyn ahalisinden ve han-
gi fertten zabdettiini kaydetmelidir. Bu adam, Trkmen mi, Yrk m, tak m,
yoksa bu gibi unvanlara haiz olmayan sadece Trk m? Eer henz boy ve il ha-
yat yaflayanlardansa, hangi ilden ve hangi boydan olduunu da gstermek lazm
gelir. Bunu anlayabilmek iin sormak usuln bilmeli. Mesela, ben Cerabluslu bir
Trkmen Beine ne olduunu sordum. btida [ncelikle] Trkmenim dedi.
Trkmenler arasnda sizi baflka Trkmenlerden ne adla ayrrlar? diye sordum.
Bize Bedilli derler. dedi. Anlaflld ki bunlar Ouzun Bedilli boyuna mensup-
tur. Masal zabteden, masalcnn ilinden, boyundan baflka ictimai [sosyal] vaziye-
tini, seciyesini [karakterini], hviyetini de deftere kaydetmelidir. Masalc masal
kimden almfl ve o da kimden almfl. Mmknse bunlar da zincirleme olarak yaz-
mal. Ta ki elde edilen bir masaln hangi zmreye mensup olduu ve hangi flahsi-
yetten geldii tamamiyle malum olsun. (Masallar, 11-12; Makaleler: 269-270).
Gkalpn derleme ile ilgili grfllerini maddelefltirirsek, gnmzde derleme
srasnda sorduumuz sorulardan hi farknn olmad grlecektir.
1. Kaynak flahsn ad ve oturduu idari birim,
2. Bu flahs Trkmen mi, yoksa Yrk vb. mi olduu,
3. Boy hayat yaflyorlarsa, hangi boya mensup olduu,
4. Kaynak flahsn,
a.ctimai durumu,
b. Seciyesi,
c. Hviyeti [ana ve baba adlar, doum yeri ve yl kastedilmifl olmal]
5. Kaynak flahs bu masal kimden dinlemifl ve o da kimden dinlemifl.
K. D.: Trk masallarn ilk derleyen, bunlar yazya geiren ilk Trk olan K. D.
adl hanmn kimliiyle ilgili bilgiler yok denecek kadar azdr. 1912 ylnda yaym-
lad Trk Masallar adl kitapta 13 masal metni vardr. Eser fade (n sz) ile
bafllamakta ve Hitam (son sz)la son bulmaktadr. Uzun sre elde edilemeyen
eser brahim Aslanolu tarafndan yeni harflerimizle yaymlanmfltr (1991). Dili ol-
duka ar olan kitaptaki baz masallar daha sonraki yllarda eflitli yerli ve yaban-
c bilginlerin antolojilerinde de yer alacaktr.
Hamit Zbeyr Koflay: Dokuz tkn ( stanbul 1929). Koflay, 1929 ylnda ya-
ymlad Dokuz tkn adl eserinde bir ksm efsane olan dokuz metne yer ver-
mifltir. Kitaba tkn adnn verilmesi onun dildeki sadeleflme arzusundan baflka
bir fley deildir. Burada flu noktay da belirtmeliyiz ki, tkn masaldan daha ok
anlat anlamna gelmektedir.
Ankara Budun Bilgisi (Ankara 1935): 1935 ylnda yaymlanan kitapta sekiz
masal metni bulunmaktadr.
Her iki eserin bir baflka zellii de derleme olmasdr. Koflay, bu kitabnda da
halk bilgisi yerine budun bilgisi diyerek dil konusundaki duyarlln gstermifltir.
Bahtaver Hanm: Trk Masallar (stanbul 1931).
1930 ylnda yaymlanan bu eserde dokuz masal metni bulunmaktadr. Ancak
bu metinlerin tespiti konusunda herhangi bir bilgi yoktur. Buradaki dokuz masa-
ln bir ksm yaygn bir flekilde anlatlrken ok az bir ksm da halk arasnda fazla
bilinmemektedir.
40 Halk Masallar
Masallardan ikisi Otto Spies tarafndan Almancaya evrilmifltir: Trkische

Mrchen, 1968.
Ali Rza Yalgn: Cenupta Trkmen Oymaklar I, II (1933-1939).
Gaziantepin Nurda ilesi ile Silifkenin Kzkalesi beldeleri arasnda daha ok
dalk kesimde gerler arasnda yaplan derleme alflmalar daha sonraki yllar-
da bu ad altnda befl kitap olarak; stanbul, Ankara ve Adanada yaymlanmfltr. Ki-
taplar 1977de Sabahat Emir tarafndan yeniden iki cilt olarak dzenlenerek bilim
dnyasna sunulur. Bunun da yeni basks 1993 ylnda yaplmfltr.
Eserde ukurovadaki gerlerin halk kltryle ilgili beflikten mezara kadar
olan btn rnlerini bulmamz mmkndr. Halk hikyesi, fkra, efsane, halk fli-
iri ve etnografyann yan sra masal metinlerine de yer verilir.
Yusuf Ziya Demirciolu: Yrkler ve Kyllerde Hikyeler - Masallar (stan-
bul 1934).
Trkiyede yaplan derleme gezilerine katlan, sahada tespit ettii eflitli rn-
leri daha sonraki yllarda kitap hline getirenlerden birisi de Yusuf Ziya Demirci-
oludur. Onun, anlan kitabnda 74 masal metni bulunmaktadr. Demirciolu ay-
rca derledii bu masallar kendi arasnda snflandrmfltr:
a. [Yrk ve Kyl Hikyeleri](28 metin),
b. Hayvan Hikyeleri (32 metin),
c. Masallar (14 metin).
Suat Salih Asral: z Trk Masallar (Mersin 1935). Mersin Tevfik Sr Gr Lise-
sinde Trke retmeni olarak alflan Suat Salih Asral, Anamur, Glnar, Mut, Silif-
ke, Erdemli, Tarsus ve Mersin merkezden okumaya gelen rencilerinden derledi-
i masallar 1935 ylnda z Trk Masallar adyla yaymlamfltr. Eserde 26 masal
metni bulunmaktadr.
Birinci Kuflak Masal alflmalar

Trk masallarna bilimsel yaklaflm, Ziya Gkalpla bafllatabiliriz. O belki bir nc
deildir. Ama bu alana nclk edenlere yol gsterici olarak kabul edebiliriz.
Pertev Naili Boratav: Dier halk edebiyat rnlerinde olduu gibi Trk ma-
sallarnn derlenmesi ve yaymlanmas konusundaki en nde gelen arafltrclardan
birisi de Pertev Naili Boratavdr. O, ayn zamanda Trk halk edebiyatnn ilk dok-
toru, Trk halk edebiyatnn ilk ders veren hocas, Trk halk edebiyat ile ilgili ilk
arflivin kurucusu ve bu sahada yaymlanan bilimsel kitaplarn ilk temsilcisidir.
Typen trkischer Volksmrchen (Wiesbaden 1953): Bir masal tipleri katalou
olan bu alflmann hayvan masallaryla ilgili ksm 1947 ylnda hazrlanmfltr. 1-66
numaralar iine alan bu ksm daha sonra hazrlanacak olan kataloun da atsn
oluflturmaktadr. Daha ok Boratavn Dil ve Tarih-Corafya Fakltesindeki ren-
cilerinin derlemeleriyle ortaya kan bu katalog, 2500 masaln incelenmesi sonu-
cunda ortaya kmfltr. Katalogdaki masal tip says 378dir. Boratavn, hocas Wol-
fram Eberhardla birlikte hazrlanan bu alflma Trk masallarn dnyaya tantma-
s bakmndan nemlidir. Kataloun elefltirilebilecek tek yn ise yeni bulunacak
masal tipleri iin boflluklarn braklmamasdr.
Zaman Zaman inde (stanbul 1959): Masallarn byk bir ounluunu Bo-
ratavn rencilerinin derlemeleri oluflturmaktadr. Masallar derlendii yrenin
az zellikleriyle deil Trkiye Trkesiyle verilmifltir. alflmann girifl ksmna
masaln dflnda tekerlemelerin tarihesi, zellikleri ve rnekleri de alnmfltr. Ma-
sallarn tip numaralar ise kitabn sonuna eklenmifltir. Eserde 21 tekerleme ve 22
masal metnine yer verilmifltir.
Az Gittik Uz Gittik (Ankara 1969): Kitaptaki metinlerin byk bir ksm Bora-
tavn annesi Hayrnisa Boratavdan derlenmifltir. Masallar derlendii yrenin az
zellikleriyle deil Trkiye Trkesiyle verilmifltir. Kitabn sonunda Masallarmz
zerine adn taflyan blmde Mevlnadan bafllanarak eserin yaymland yla
kadar olan masal alflmalar eflitli ynleriyle deerlendirilmifltir. Son ksma ayrca
Karatepeli Hikyeleri ad altnda 19 fkra metni de eklenmifltir.
Contes Turcs (Paris 1955): Bu masal kitabnda bir tekerleme ve 21 masal metni
bulunmaktadr.
Trkische Volksmrchen (Berlin 1967): Kitapta 40 masal metnine yer verilmifl-
tir. Buradaki masallarn byk ounluu Boratavn annesi Hayrnisa Boratavdan
derlenmifltir.
Boratavn Arflivinden Masallar 1 Uar Leyli (stanbul 2001): Boratavn arflivin-
den Muhsine Helimolu Yavuz tarafndan seilen 70 masaln yer ald bir eserdir.
Le Tekerleme (Paris 1963): Bu alflmann nemi pek ok tekerleme metnine
yer vermesinin yannda tekerlemelerin tip katalounu da vermesinden kaynaklan-
maktadr.
Boratav, alannda ilk olan Enzyklopdie des Mrchens (Masal Ansiklopedisi)de
maddesi olan birka Trkten biridir.
Folklor Arflivi ve Boratav: Yukarda da belirttiimiz gibi, Boratav ilk folklor ar-
flivinin kurucusudur. Boratav Fransaya giderken arflivindeki metinleri de oraya g-
trmfltr. Boratavn vefatndan sonra arflivin byk bir ksm Trkiyeye getiril-
mifltir.
Mehmet Turul: Edebiyat retmeni olan Turul, lkemizde halk edebiyat
alannda doktora yapan ilk bilginlerdendir.
Mahmutgazi Kynde Halk Edebiyat (stanbul 1969): 1946 ylnda tamamla-
nan bir doktora alflmas olup anlan ky Denizli ilimize baldr. Menkabe, halk
hikyesi ve fkralarn yannda 105 masal metni de yer almaktadr. Bu alflmada
masal metinleri iki farkl flekilde snflandrlmfltr.
a. Masallar kahramanlarna gre snflandrlmfltr: Burada masallar alt dal-
da incelenmifltir.
b. Masallar genel niteliklerine gre snflandrlmfltr: Burada masallar iki dal-
da incelenmifltir.
alflmadaki halk anlatmalarnn toplam 158dir.
Malatyadan Derlenmifl Masallar (Ankara 1946): Kitapta 12 masal metninin ya-
n sra konu, flahs, motifler, evre, yaflayfl, flekil ve dil, anlatfl, yaylma ve deiflme-
ler ile karfllafltrmalar ve kaynak flahslar hakknda bilgiler verilmifltir.
Tahir Alangu: Edebiyat arafltrcs olan Alangu, aslnda ok ynl bir kiflilie
sahiptir. Onun bu ynlerinden biri de masallarla ilgilenmesidir.
Masal Arafltrmalar Sahasna Toplu Bir Bakfl ve Trk Halk Masallarnn Ya-
ps ve Kahramanlar zerinde Bir Deneme (stanbul 1943): alflma, Alangunun
bitirme tezidir.
Billur Kflk Masallar (stanbul 1961): 14 hikyeden oluflan eserin en eski bas-
ksnn zerinde tarih olmamasndan dolay ilk defa ne zaman yaymland hak-
knda bilgimiz yoktur. Billur Kflk Masallar zerinde yapt alflmalaryla tand-
mz Tahir Alanguya gre, stanbul ktphanelerindeki en eski nsha 1876 yl-
na kadar gtrlebilmektedir.
Billur Kflk Masallarnn dili Tahir Alangu tarafndan sadelefltirilerek 1961 yln-
da yaymlanmfltr. Eserin bu basksnda Kahveci Gzeli adl masal karlarak ye-
rine baflka bir masal alnmfltr.
42 Halk Masallar
Tahir Alangunun kitap alflmalarnn dflnda Billur Kflk Masallaryla ilgili

olarak Pertev Naili Boratav ve Saim Sakaolunun ansiklopedi maddelerindeki de-
erlendirmeleri dikkat ekicidir.
Kelolan Masallar (stanbul 1967): Kitapta 18 Kelolan masalna yer verilmifl-
tir. Ayrca Kelolan Masallar zerine Bir nceleme bafll altnda konu ile ilgili
masallar bilimsel olarak da deerlendirilmifltir.
Ahmet Edip Uysal: Ankara niversitesi Dil ve Tarih-Corafya Fakltesi ngiliz
Dili ve Edebiyat Blm retim yesi olan Prof. Uysal, Amerikal meslektafl
Prof. Dr. Warren S. Walkerla birlikte kurduklar Archive of Turkish Oral Narrative
(Trk Szl Anlatmalar Arflivi)i kurmufltur. Onunla ve efli bayan Barbara K. Wal-
kerla Anadolunun eflitli blgelerini dolaflmfl ve derlemeler yapmfltr. Bu derleme-
lerinden bazlarn Prof. Walkerla Amerika Birleflik Devletlerinde iki cilt olarak ya-
ymlamfllardr. Onun ayrca lkemizde yaymlanan birka masal kitab daha vardr.
kinci Kuflak Masal alflmalar

niversitelerimizdeki halk edebiyat derslerinin Atatrk niversitesinde gndeme
getirilmesinden sonra, bu kurum pek ok retim yesi yetifltirmifltir. 70li yllarda
tamamlanan ilk masal doktoralarnn yneticisi, o derslerin Erzurumda almasn
salayan, stanbul niversitesi Edebiyat Fakltesi retim yesi Prof. Dr. Mehmet
Kaplandr. Aflada bu dnemin ilk masal doktorlar hakknda ksa bilgi verildik-
ten sonra biri onlarn rencisi olan 80li kuflan doktorlarna geilecektir.
Saim Sakaolu: Konusu dorudan masal olan ilk doktora tezi Saim Sakaolu
tarafndan hazrlanmfltr. Gmflhane Masallar/ Metin Toplama ve Tahlil (Ankara
1973): Kitapta hayvan masal, 64 asl halk masal, iki fkra, bir zincirlemeli ma-
sal vardr. Eserde; masallarn kkeni, masallar zerine yaplan alflmalar, 70 masa-
ln motif sras, tip yaps, formel yaps vb. konular ele alnmfltr. Girifl ksmnda
masallarn derlenmesi ve kaynak flahslar hakknda bilgi verilmifltir. Bayburtun il
olarak Gmflhaneden ayrlmas ve kitaptaki masallarn 35 kadarnn Bayburttan
derlenmifl olmas, alflmann yeni basksnda bir ad deiflikliini gerekli klmfltr:
Gmflhane ve Bayburt Masallar (Ankara 2002).
Trk ocuklarna Masallar (Ankara 1977): Kltr Bakanl tarafndan 60 bin
adet olarak baslan bu derleme, bir tekerleme ve 19 masaldan oluflmaktadr. Ma-
sallar stanbul Trkesiyle verilmifltir.
Kbrs Trk Masallar (Ankara 1983, 1986): Kltr Bakanl tarafndan yaym-
lanan eserde Kbrstan derlenen bir tekerleme ve 21 masal metnine yer verilmifltir.
Trkmen Halk Masallarndan rnekler (Ankara 1991): Kltr Bakanl tara-
fndan yaymlanan eserde 42 masal metni bulunmakta olup eser Sakaolu ile -
rencisi Metin Ergun tarafndan hazrlanmfltr. Masallar hem Trkmen Trkesi hem
de Trkiye Trkesiyle verilmifltir. Ayrca kitabn girifl ksmnda Trkmenistan halk
masallar hakknda aklayc bilgi de yer almaktadr.
Masal Arafltrmalar (Ankara 1999, 2003, 2007): Sakaolunun masal konulu
makale ve bildirilerini iine alan bir eserdir. Eserin bafllangcnda masallarn kke-
ni konusu ele alnmfltr. Ayrca tip, motif, kalp sz / formel gibi masal asndan
son derece nemli olan kavramlar hakknda bilgi verilmifltir. alflmann sonuna
Trkiyeden ve Trk lkelerinden derlenen masal metinleri de eklenmifltir. Masal-
lar (Ankara 2002). Trk Dnyas Ortak Edebiyat / Trk Dnyas Edebiyat Tarihi,
C. 2, 131-312.
Sakaolu, alannda ilk olan Enzyklopdie des Mrchens (Masal Ansiklopedi-
si)de (Berlin 1994, C. 8, 2-3, 466-468) maddesi olan birka Trkten biridir.
Bilge Seyidolu: Erzurum Halk Masallar zerinde Arafltrmalar (Erzurum

1975): Kitapta 72 masal metnine yer verilmifltir. kinci basks 1998de Erzurum
Masallar adyla yaplmfl olup burada sadece masal metinleri bulunmaktadr. Ma-
sallardan 60 Erzurum merkezinden derlenmifl, 12si ise renci tezlerinden aln-
mfltr. Metinler Erzurum azyla verilmifltir. Masallara, Tarih-Corafi Fin Metodu
uygulanmfltr.
Umay Gnay: Daha nce Atatrk niversitesinde grev yapan (1968-1974)
Gnay, daha sonra Hacettepe niversitesi Edebiyat Fakltesi Trk Dili ve Edebi-
yat Blmne geti. Bir ara Gazi niversitesinde de grev yaptktan sonra tekrar
dnd Hacettepe niversitesinden emekli oldu (1999). Kuzey Kbrs Trk Cum-
huriyetinde YDAK yesidir.
Elaz Masallar (nceleme-Metin) (Erzurum 1975): Kitapta ou Elz merke-
zinden derlenen 70 masal metnine yer verilmifltir. Doktora tezi olan bu alflma
Propp metoduna gre hazrlanmfltr. Ayrca masallarn motif sras ve tip yaps da
arafltrlmfltr. Eserin Girifl ksmnda masallarn kkeni konusu aklamal bir flekil-
de incelenmifltir.
Ali Berat Alptekin: Bilim hayatna Atatrk niversitesinde bafllayan Alptekin,
oradan Frat niversitesine gemifltir. fiimdi ise Seluk niversitesi Ahmet Keleflo-
lu Eitim Fakltesi Trk Dili ve Edebiyat Eitimi Anabilim Dalnda profesr olarak
grev yapmaktadr.
Tafleli Masallar (Ankara 2002): 1982 ylnda Tafleli Platosu Masallarnda Motif
ve Tip Arafltrmas adyla hazrlanan doktora tezinde; Anamur, Bozyaz, Glnar,
Mut, Ermenek ve Silifkeden derlenen 70 masal metnine yer verilmifltir. alflmada
masallarn tip yaps ve motif sralamas da ele alnmfltr. Ayrca masallarn motif
yaps Thompsonn Motif Index of Folk-Literature adl eserine gre deerlendiril-
mifltir.
Hayvan Masallar (Ankara 1995, 2005): inde 79 masal metni bulunan kitabn
yeni basksnda bu say 101e karlmfltr. Ayrca hayvan masalnn tanm, zellik-
leri, nemli hayvan masal kitaplar, hayvan masallarnn eitici yn bu baskda
ele alnmfltr.
Eser, Trkiye ve Trk dnyasndan masallar iine almaktadr.
Bu eserden alnan 20 kadar masal metni Maiya Leontic tarafndan Makedonca-
ya evrilmifltir (Turski Prikazni Za Jivotnite - Trk Hayvan Masallar (skp 2009).
Kitabn birinci ksm ise Aziz Nesinin konu ile ilgili hikyelerinden semeleri iine
almaktadr.
Kazak Masallarndan Semeler (Ankara 2003): Kitap, Kazak Trkesiyle ya-
ymlanan 46 masaln Trkiye Trkesine aktarlmfl fleklidir. Girifl ksmnda Kazak
masallar zerinde durulmufl, metinlerin motif ve tip yaplar da ele alnmfltr.
Ziyat A. Akkoyunlu: Bin Bir Gece Masallarnn Trk Masallarna Tesiri: He-
nz basl olmayan bu doktora tezinde Trk masallar iin nemli bir kaynak olan
Arap sahas masal klliyat eflitli alardan deerlendirilmifltir. Tez, 1982 ylnda ta-
mamlanmfltr.
nci Akidil: Formelhafte Wendurgen in deutschen und turkistchen
Volksmrchen Eine Studie zur vergleichenden Mrchenjorschung (Marburg 1986).
Akidil, bu alflmada bir blm Trkiyede yaymlanan befl kitapta yer alan kalp
szleri incelemifltir:
Esma fiimflek: Yukarukurova Masallarnda Motif ve Tip Arafltrmas. (Anka-
ra 2001): Kadirli, Osmaniye ve Kozandan derlenen 70 masaln incelemesine daya-
nan alflmaya Tarih-Corafi Fin Metodu uygulanmfltr. alflmada; masal tanmla-
44 Halk Masallar
r, zellikleri, dier trlerle (destan, efsane, fkra, halk hikyesi) iliflkisi, masallar
zerine yaplan alflmalar, ukurova masallarnn derlenme flekli, masallarn tip,
motif, kalp sz yaplar ile metinler, szlk ve kaynaka verilmifltir. Tez 1990 y-
lnda tamamlanmfltr.
SIRA SZDE Ziya Gkalp,SIRA

TrkSZDE
masal anlatma geleneinde nemli bir yere sahiptir. Niin?
5
TRK MASAL YAZARLARI
Bu bafllk altnda yer vereceimiz arafltrclar masal konusunun tantlmasnda
S O R U azmsanmayacak
S O R Uemekleri olan yazarlarmzdr. Bunlar ayn zamanda masallarn
flekillenmesinde, onlarn yeni bir kimlie brndrlmesinde emei geen derle-
DKKAT
yici/yazarlardr
DKKAT
Birinci Kuflak Masal Yazarlar
N N
SIRA SZDE
Naki Tezel:SIRA BirSZDE
devlet memuru olan Tezel, zamanla genel mdrle kadar yk-
selen bir masal derleyicisidir.
AMALARIMIZ Kelolan Masallar (stanbul 1936): Naki Tezelin Halk Bilgisi Haberleri dergi-
AMALARIMIZ
sinde yaymlad masallar bu bafllk altnda bir kitapta toplanmfltr.
stanbul Masallar (stanbul 1938): Kitapta 72 masal metni bulunmakta olup
K T A P bunlar stanbul
K T ve A evresinden
P tespit edilmifltir. Ayrca kitaptaki masallardan baz-
lar bat dillerine de evrilmifltir:
a. Margery Kent, Fairy Tales from Turkey, Londra 1948.
TELEVZYON b. NakiT ETezel,
L E V Z Y Contes
ON Populaires Turcs, stanbul 1953.
Naki Tezelin stanbul Masallar adl kitab daha sonraki yllarda iki cilt hlin-
de Trk Masallar adyla yaymlanmfltr. Eserde 54 masal metni bulunmaktadr. Bu
kitabn ksaltlmfl basklar da vardr.
NTERNET N T E R N E T sadece ocuklar ilgilendirdii grflne karfl karak her ke-
Tezel, masallarn
siminin masaldan yararlanabilmesi gerektiini anlatr. nemli grdmz iin il-
gili ksm aflaya alyoruz:
Bu masallar ocuklar okusun, zevk alsn, ocuk muhayyilesini inkiflaf ettirsin
diye toplanmfl, yazlmfl ve neflredilmifl deildir. Halk masallar birer folklor unsu-
ru, halk bilgisi maddesi ve btn dier folklor malzemeleri gibi birer mafleri mah-
sl olmak itibariyle toplanmfllardr. Asl kymeti bu noktada toplanan masallar,
birer ifllenmemifl cevher olup bunlardan terbiyeciler, edebiyatlar, tarih ve itima-
iyatlar kendi bakmlarndan istifade edebilirler. (Tezel 1938:?).
Eflatun Cem Gney: Masal derleyiciliinden daha ok masal yazar diyebile-
ceimiz Eflatun Cem Gney pek ok masal kitab yaymlamfltr. Bunlardan bazla-
r az sayfal ocuk kitaplardr. Ancak pek ok masala yer veren kitaplarnn says
da pek oktur.
En Gzel Trk Masallar (1948), Al Sofram Al (1949), Bir Varmfl Bir Yok-
mufl (1956), Evvel Zaman inde (1957), Gkten Elma Dflt (1960), Az Gittim
Uz Gittim (1961), Dede Korkut Masallar (1958), Masallar (1982). Bu kitap daha
nceki masallarn bir blmnn bir araya getirilmesinden oluflmaktadr.
Danimarkadaki zel bir kurum her yl nl masal yazarlarndan birine dl
vermektedir. Gney de, Hans Christian Andersen Medal Kurumunun 1956 yln-
daki dln Al Sofram Al adl masal kitabyla kazanmfl, Anderson Payesi
fieref Diplomas ve Dnya ocuk Edebiyat Sertifikas ile dllendirilmifltir. O, ay-
n dle 1960 ylnda da masal olarak iflleyip ortaya koyduu Dede Korkut Masal-
lar adl eseriyle de bir defa daha layk bulunmufltur.
Ouz Tansel: Trke retmeni olan Tansel, zellikle ocuklar iin yeniden
kaleme ald masallaryla tannr. Dost Yaynlarnn ocuk kitaplar dizisinde bir-
ka yazarla birlikte bafllatlan ocuk masallar yayn arasnda yer alan Altn Kzlar
(1962) ilk kitaplarndandr.. Tansel ayn dnemde deiflik yaynevlerince yaymla-
nan; Yedi Devler (1960), Kzlar (1963) ve Mavi Gelin (1966) ile masal yaynla-
rn kald yerden srdrr.
Tansel, anlan kitaplarndan setii baz masallara ekledii yeni masallar All
ile Frfr (1976) adyla, iki cilt olarak yaymlar. Bu eseri ona Trk Dil Kurumu d-
ln kazandrr. Onun konumuzla ilgili en nemli alflmas ise merkezi Finlandi-
yann baflflehri Helsinkide bulunan Folklore Fellow Communiations dizisinde yer
alan bir kitabdr: Les histoires dous en Anatolie (Helsinki 1955). alflma, 1954 y-
lnda Konyada derlenen halk anlatmalarnn incelenmesinden oluflmaktadr. Dost
Yaynevinin br kitaplarndan drd lhan Dumanolu, birer tanesi de Mmtaz
Zeki Taflkn ve Tezel Amca (Naki Tezel) imzalarn taflmaktadr.
kinci Kuflak Masal Yazarlar

Son otuz krk yldan beri niversite dflnda grevli baz masal sevdallarnn da ko-
nuya eildikleri grlmektedir. Aflada bunlardan bazlar tantlacaktr.
Hasan Latif Saryce: Saryce ocuklar iin masal yaymlayan yazarlarmz-
dandr. Daha nce yaymlad iki ciltlik Anadolu Masallar (1983) adl alflmas
Trkiye fl Bankasnn 1991 Edebiyat Byk dln ocuk Edebiyat dalnda
alnca, geniflletilmifl olarak 1994 ylnda yine iki cilt olarak yaymlamfltr. Onun ay-
rca Ayakl Olak adl bir masal kitab daha vardr. Sarycenin kitaplarna ver-
dii Anadolu Masallar ad baflka arafltrclarca da kullanlmfltr: fierif Oktrk (s-
tanbul 1982), Meliha Grgze (stanbul 1997).
Numan Kartal: Uzun yllar negl-Bursada grev yapan Kartal, daha ok Ke-
lolan konulu masal kitaplar yaymlamfltr. rnein; Kelolann All Gelini (stan-
bul 1976); Aslan Kelolan (stanbul 1977, 1987); Kelolan Geldi (stanbul 1978,
1984).
Nuri Taner: Masal Arafltrmalar/ Folktale Studies I (stanbul 1988). Nuri Taner
tarafndan hazrlanan kitapta, masallar konu alan 18 yazarn yazlar yer almakta-
dr: M. Trker Acarolu, lhan Baflgz, Pertev Naili Boratav, M. Gner Demiray,
Ertan Er, Hayrettin vgin, Saim Sakaolu, Bilge Seyidolu, Nuri Taner, H. Ayhan
Doan, Mehmet Gler, Ali Berat Alptekin, Musa Seyirci, Mustafa Duman, Hlya
Adal.
Dere Tepe Dz Gitmifl (stanbul 1988): Kitapta, 16 masal metni bulunmaktadr.
Yalova Masallar (stanbul 1995): Kitapta, Yalova ve evresinden derlenen 19
masal metnine yer verilmifltir.
1984 ve 1985 yllarnda Bir Varmfl Bir Yokmufl serisinden de ok sayda masa-
l yaymlanmfltr: Ay Anann Gn Babann Kz, Alev ile Atefli Kurtaran fiehzade-
nin Masal, Kelolan Masallar, Su Atefle Ne Dedi, Atefl Suya Ne Dedi, Kurbaa Ge-
lin, Deniz Dibi Devi ile Balk, Gl ile Sinann Masal, Yedi Bafll Dev ile Kz, Mer-
cimek ocuk, lolu ile Krk Peri.
Ayrca Nuri Tanerin 1986 ylnda Az Gitmifl Uz Gitmifl serisinde ok sayda ma-
sal kitab yaymlanmfltr: Padiflah Olan Kz, Kula Kz, Krk Gvercinin Saray, Pe-
ri Kznn Gmlei, Kafdandaki nci, Kle ile Deirmenci, Avc ile Ylanlar fiah,
Yer Altndaki Saray, Kufl Olan fiehzade, Kelolan.
46 Halk Masallar
mit Kaftancolu: Tek Atl Tekin Olmaz (stanbul 1973): Kitapta, 24 masal
metnine yer verilmifltir.
lk nal: Kartallar Padiflah (Ardanu Halk Masallar) I (Ankara 2001)Ki-
tapta, Ardanu ve evresinden derlenen 32 masal metni bulunmaktadr.
Ardanu-Ahska Masallar ve Halk Hikyeleri (Ankara 2004): Kitapta, Ardanu
ve Ahskada Masal Anlatma Gelenei adl bir yaz ile masal, efsane ve halk hik-
yesi metinlerine yer verilmifltir.
Edebiyatmzda ocuklara ynelik yaynlarda ilk ad olabilmifl yazarlarmz var-
dr. Kemalettin Tucu hikye ve romanda ne kan addr. Bunun yannda, deta
iki farkl kufla temsil eden iki yazarmz da bu alanda ne kmfllardr. Belki do-
rudan alanmza girmeseler bile onlarn, lkemizin en ok okunan yazarlar olarak
anlmas gerektii grflndeyiz.
Mustafa Ruhi fiirin: 1955 doumlu olan fiirinin alflmalar btnyle ocuk-
lara yneliktir. O, bir yandan hikye, deneme, fliir yazarken bir yandan da masal
yazmay srdrmfltr. Mevlna, Sadi gibi flair ve yazarlardan masal uyarlamalar
yapmfltr. O, bu arada yeni bir masal anlayflyla ocuk kitaplar da kaleme almfl-
tr: Mavi Ryalar Gren ocuk, Kar Altnda Bir Kelebek, Blbl ile Leylek, vb.
SIRA SZDE Baz masal yazarlarmzn

SIRA SZDE flhreti masal arafltrclarmzn flhretinin ok zerindedir.
6 Sebebi sizce ne olabilir?
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
zet
N
A M A Motifi Tanmlamak NA M A Bafllangcndan XX. Yzyla Kadar Trk Masal
1 4
Edebiyat ve gzel sanatlarn dier dallarnda sk Kitaplarn Listelemek
sk karflmza kan motif kavram, halk anlatma- Altun Yaruk, Prens Kalyanamkara ve Papamka-
larnda en ksa tanmyla; gelenekte varln de- ra Hikyesi ve Kuanfli im Pusar iinde masal me-
vam ettiren, halk anlatmalarnn en kk unsu- tinleri de bulunan, ince ve Sanskrite gibi dil-
ru olarak tarif edilmektedir. Motif merkezli alfl- lerden Uygur Trkesine evrilmifl ve Budizmin
malar uzun zamandan beri halk anlatmalarnda retilerini anlatan kitaplardr. Ayrca, Mevl-
bir inceleme yntemi olarak kullanlmakla birlik- nann Mesnevisi, XIII. yzylda yazld sanlan
te, zaman zaman motifin ne olduunun iyi anla- mesnevi tarzndaki Dstan- Ahmed Harami, de
fllamad grlmektedir. iinde masal metni bulunan kaynak kitaplarmz-
N
dandr. Bursal Lmi elebinin (1472-1532) Mec-
A M A Kalp Sz / Formeli Tanmak mal-Letif adl eseri, ierdii basit snflama ile
2 zelleflmektedir. bni Sinann hayatn konu alan
Masal, halk hikyesi ve ksmen de destanlarn ya-
psnda bulunan, asl metinle dorudan ilgisi ol- efsanevi eserlerin ilk yazmas XVI. yzyla, ilk
mamakla birlikte eflitli grevler slenen kalp- basma nshas ise XIX. yzyln ortalarna aittir.
laflmfl. metin dfl unsurlarn bir ksmna formel Giritli Ali Aziz Efendinin Binbir Gece Masallar
adn veriyoruz. Formeller masallarn bafl ksm- tarznda yazd Muhayyelat- Lednn-i lahi
larnda, ortalarnda ve sonlarnda bulunabilir. Bu- (Muhayyelat) da masallarmz iin nemli bir
lunduklar yerler ve yaptklar grevlere gre de kaynaktr. Dou hikye tarznn temel teknikleri-
terimsel adlar alrlar: Bafllang veya girifl forme- nin kullanld eserde hikye iinde hikye yer
li; balayfl veya geifl formelleri; bitifl formelleri. almaktadr.
Avrupada XVIII. yzyldan itibaren Trk masal
N
A M A
Asya ve Avrupadaki nemli Masal Kitaplarn metinleri grlmeye bafllar. M. Digeon; F. Wil-
3 Listelemek helm Radloff, Ignc Knos, Sebastian Beck,
Avrupal bir ksm masal arafltrcs Avrupa ma- Theodor Menzel, Otto Spies Avrupada Trk ma-
sallarnn kaynan Hint masallarnda arafltrma- sallaryla ilgilenen kiflilerden ilk akla gelenlerdir.
ya bafllarlar. Hint masallarnn dnya masal gele- Amerika Birleflik Devletlerinde de Trk masalla-
neine etkiden eden en nemli kitaplar Pana- ryla ilgilenenler olmufltur. Milton Rugoff, Selma
tantra, Kathsaritsgara, Hitopadea, Vetala- Ekrem, Warren S. Walker bu kiflilerdendir. Ayr-
pancavincati ve akasaptati (Sukasaptati)dir. ca, Walkern Archive of Turkish Oral Narrative
Asya ktasnn nemli masal klliyatndan iki (Trk Szl Anlatmalar Arflivi) adn taflyan ar-
Arap; Binbir Gece Masallar ve Ferec Badefl- flivi, Texas Eyaletinin Lubbock flehrindeki Tex-
fiidde (Glkten Kolayla Kederden Sevince), sas Tech Universitynin iinde yer almaktadr.
N
dier ise Binbir Gndz Masallar (Elfn- Ne-
har ven- Nehar) adl ran masal kitabdr. XX. Yzyldaki Trk Masallaryla lgili alflma-
A M A
Avrupa masal yazma, derleme ve yaymlama a- 5 larn Niteliini fade Etmek
lflmalar M VI. yzylda yaflad varsaylan Yu- Trk masallarna karfl Trklerin ilgileri . fiinasi,
nan masalcs Aisopos (Ezop) ile bafllar ve XIX. Ziya Pafla ve Namk Kemal gibi yazar ve flairleri-
yzylda Alman Grimm Kardefllerin alflmalary- mizden itibaren hissedilmeye bafllar. Trk Yurdu
la doruk noktasna ulaflr. Ayrca, fiinasi, Ziya Pa- dergisinde yaymlanan yapma masallar da bu il-
fla ve Orhan Veli Kank gibi flairlerimiz tarafndan ginin habercisi gibidir. Bu dnemin ilk ciddi a-
Trkeye de kazandrlan Fransz Jean de La Fon-
lflmas Ziya Gkalpla bafllar. K. D. ksaltmalar-
tainen La Fontaine Masallar ve Danimarkal
n kullanan bir hanm da masallarmz derleyip
Hans Christian Andersenn masallar da Avrupa
yaymlayanlardan biridir. Hamit Zbeyr Koflay,
masal alflmalarnda nemli bir yere sahiptir.
Bahtaver Hanm, Ali Rza Yalgn, Yusuf Ziya De-
48 Halk Masallar
mirciolu ve Suat Salih Asral da kitaplarnda ma-

sallara yer vermifllerdir.
Trk masallaryla bilimsel olarak ilgilenenlerin
baflnda Pertev Naili Boratav gelir. Boratav, Eber-
hard ile 2500 masal inceleyerek Trk masallar-
nn tip katalounu hazrlamfltr. Mehmet Turul,
halk edebiyat alannda doktora yapan ilk kifli
olup bir masal snflamas da yapmfltr. Tahir
Alangu, konusu masal olan bitirme tezi hazrla-
mfltr. Bu blmn son temsilcisi Ahmet Edip
Uysaldr. Uysal, Walkerlarla birlikte Amerikada
Archive of Turkish Oral Narrative (Trk Szl
Anlatmalar Arflivi)ini kurmufltur.
Trk masallaryla ilgili bilimsel arafltrmalara Sa-
im Sakaolu, Bilge Seyidolu ve Umay Gnayn
alflmalaryla Atatrk niversitesi nclk et-
mifltir. Ali Berat Alptekin, Ziyat Akkoyunlu ve
Esma fiiflek gibi bu alflmalar devam ettiren aka-
demisyenlerin bazlardr.
N
A M A Trk Masal Yazarlar ve Eserlerini Tanmak
6
Trk masallar, halktan derlendii flekliyle incele-
melerin konusu olabilirken baz yazar ve flairleri-
miz tarafndan da yeniden edebi bir slupla ya-
zlmfllardr. Bu tr yazarlarmzn baflnda Naki
Tezel ve Eflatun Cem Gney gelmektedir. Bu
grupta Ouz Tansel, Hasan Latif Saryce, Nu-
man Kartal, Nuri Taner, mit Kaftancolu, lk
nal ve Mustafa Ruhi fiirin de yer almaktadr.
Kendimizi Snayalm
1. Motifi, hikye etmenin en kk flekli diye tanm- 6. Hayal terimi hangi yazar veya flairimizi hatrlatmak-
layan bilgin afladakilerden hangisidir? tadr?
a. Stith Thompson a. Lmi elebi
b. Max Lthi b. bni Sina
c. Saim Sakaolu c. Mevlna
d. Umay Gnay d. Aziz Efendi
e. Arthur Christensen e. Abdullah
2. Afladakilerden hangisi kalp sz / formel ile ilgi- 7. Afladaki masal yaymlayclardan hangisi Avrupal
lenmemifltir? deildir?
a. Tahir Alangu a. Teodor Menzel
b. nci Akidil b. Barbara Pflegerl
c. fikr Elin c. Otto Spies
d. Mehmet Turul d. M. Digeon
e. Pertev Naili Boratav e. Warren S. Walker
3. Afladaki eserlerden hangisi Hint masal kitaplarn- 8. Ziya Gkaln Kk Mecmuada yaymlad masal-
dan biri deildir? lar belirli bir zelliine gre kaa ayrarak snflandra-
a. Hitapadaa biliriz?
b. Kathsaritsgara a. 6
c. Panatantra b. 5
d. akasaptati c. 4
e. Ramayana d. 3
e. 2
4. fiinasi ve Ziya Pafla hangi Avrupal masal yazarnn
masallarn dilimize aktarmfllardr? 9. Afladakilerden hangisi Trk masallarn inceleyen
a. Grimm Kardefller ikinci kuflakta yer alan arafltrclardan biri deildir?
b. Hans C. Anderson a. Bilge Seyidolu
c. Aisopos b. Saim Sakaolu
d. La Fontaine c. Pertev Naili Boratav
e. Antti Aarne d. Umay Gnay
e. nci Akidil
5. Prens ile A Pars Hikyesi afladaki ilk Trke
yazmalardan hangisinde yer alr? 10. Halk Bilgisi Haberleri dergisine yaymlad masal-
a. Altun Yaruk lar Kelolan Masallar adyla kitap haline getiren masal
b. Kuansi im Pusar yazar afladakilerden hangisidir?
c. Uigurica a. Naki Tezel
d. Turkisch Turfantexte b. Mehmet Turul
e. Prens Kalyanamkara ve Papamkara Hikyesi c. Eflatun Cem Gney
d. Saim Sakaolu
e. Ziya Gkalp
50 Halk Masallar

1. b Yantnz doru deilse, Motif nedir? blm- Sra Sizde 3
n tekrar okuyunuz. Avrupa ktasnda yazya geirilen masallarn incelen-
2. c Yantnz doru deilse, Kalp sz/ formel ne- mesinden sonra ortaya konulabilecek sonular vardr.
dir? blmn tekrar okuyunuz Bunlarn baflnda, bu masallarn alar aflarak daha son-
3. e Yantnz doru deilse, Asya lkelerinin raki dnemlere ulaflmasnda ne gibi yapsal deiflmele-
nemli Masal Kitaplar blmn tekrar oku- re urad gelmektedir. Gerekten de Aisopostan La
yunuz Fontainee gelinceye kadar masallarn yapsnda nem-
4. d Yantnz doru deilse, Avrupa lkelerinin li deiflmeler olmufltur. Bunlarn en nemlisi masallarn
nemli Masal Kitaplar blmn tekrar oku- vermeyi amalad hedefler olmaldr. Belki de her ma-
yunuz. sal yazcs/aktarcs, biraz da kendi dnemine seslen-
5. a Yantnz doru deilse, Trklerin nemli Ma- mek istemifl olabilir.
sal Kitaplar blmn tekrar okuyunuz.
6. d Yantnz doru deilse, Trklerin nemli Ma- Sra Sizde 4
sal Kitaplar blmn tekrar okuyunuz. Amerika Birleflik Devletlerinde baz syleyifllerde de
7. e Yantnz doru deilse, Avrupada Trk Masal dile getirildii zere, Yeni Dnyadr. Eski bir tarihi ve
Kitaplar ve Amerika Birleflik Devletlerinde Trk kltr olan, medeniyetler oluflturan Aztek, nka, vb.
masal Kitaplar blmlerini tekrar okuyunuz. topluluklarn Avrupay bile tanmadklar dflnlrse,
8. d Yantnz doru deilse, XX. Yzylda Trk Ma- Amerika Birleflik Devletlerinde de Trk masallaryla il-
sallar blmn tekrar okuyunuz. gili alflmalarn gecikmesi de akla kavuflmaktadr.
9. c Yantnz doru deilse, Trk Masal Yazarlar 1776da kurulan Birleflik Devletlerin toparlanmas, n-
blmn tekrar okuyunuz. ce Avrupayla sonra da bizimde iinde bulunduumuz
10. a Yantnz doru deilse, Trk Masal Yazarlar corafyayla tanflmas olduka getir.
ve Eserleri blmn tekrar okuyunuz.
Sra Sizde 5
Ziya Gkalpa gelinceye kadar gereklefltirilen alflma-
Sra Sizde Yant Anahtar lar iki yolda geliflmifltir: Yazma ve evirme (aktarma).
Sra Sizde 1 Oysa Gkalp bunlar bir adm daha ileri gtrerek ma-
Masallar motifler zerine kurulur. zellikle asl halk sallar derleme yntemini ortaya koymufltur. O, bu g-
masallar pek ok motiften oluflur. Bu motiflerin says rfl ileri srerken de derleyicilerin nelere dikkat etme-
binlerce olabilir, ancak bunlarn da pek ou birbirine lerinin gerektiini aka belirtmifltir ki bu grfller g-
benzeyebilir. Bu tr benzer motiflerin hangi masallarda nmzde de geerliliini korumaktadr.
yer aldn da motif kataloglarndan renebiliriz. By-
lece, bir Trk masalndaki A motifinin baflka hangi l- Sra Sizde 6
kelerin masallarnda yer aldn grmek son derece Bilim adamlarnn alflmalarna konu olan masallar, ge-
kolay olacaktr. nellikle anlatcnn azndan kt gibi yazya aktarla-
rak metinleflen anlatmalardr. Bilinmeyen kelimeler var-
Sra Sizde 2 dr, az zellikleri vardr, cmle kurulufllar pek de sa-
Kalp szler formeller, masallarda eflitli grevler stle- lkl deildir, vb. Aslnda bu masallar ocuklar iin de-
nebilir. Onlar, en azndan genelde fliir diliyle sylendik- ildir. Oysa masal yazarlarnn, bilinen masallar yeni-
leri iin dinleyicinin dikkat ve ilgisini eker. Ayrca o- den kaleme alanlarn yapt bir ifllem vardr: Masallar
unun zel grevleri de vardr. Uzun zaman ksaca an- her ynyle dzeltme ve dzenlemedir. Bunu yapar-
latlverir, bir gzellik bu tr bir szle aka dile getiri- ken de ss unsurunun katlmas, duygularn eklenmesi
lir. Ayrca, anlatlmad zaman bir eksiklik hissedilme- de okuyucuya ilgi ekici gelecektir.
yen bu tr szler masala canllk getirir.
Yararlanlan Kaynaklar
Akaydn, H. (1974). Ahmet Harm Destan. Ankara:
Tercman 1001 Temel Eser.
Akidil, . (1977). Alman ve Trk Masallarnda Formel
fadeler, Hacettepe Sosyal ve Befleri Bilimler
Dergisi, 2 (1), Mart 197, 36-47.
Akkoyunlu, Z. A. (1982). Binbir Gece Masallarnn
Trk Masallarna Tesiri. Ankara: (Yaymlanmad.)
Alptekin, A. B. (2002). Tafleli Masallar. Ankara: Aka
Yaynlar
Alptekin, A. B. (2005). Hayvan Masallar. Ankara: Ak-
a Yaynlar
Gnay, U. (1975). Elaz Masallar (nceleme-Metin).
Erzurum: Atatrk niversitesi Yaynlar.
Luthi, M. (1962). Mrchen, Stuttgart:
Propp, V. (1970). (ngilizceye tercme eden: Laurance
Scatt) Morphology of the Folktale. USA.
Sakaolu, S. (1973). Gmflhane Masallar /Metin
Toplama ve Tahlil. Ankara: Atatrk niversitesi
Yaynlar.
Sakaolu, S. (2002). Gmflhane ve Bayburt Masalla-
r. Ankara: Aka Yaynlar.
Sakaolu, S. (1974). Formel Kavram ve Trk Masalla-
rnda Benzer Durumlarda Kullanlan Formeller, I.
Uluslararas Trk Folklor Semineri Bildirileri /
14 Ekim 1973. Ankara: 148-154.
Sakaolu, S. (1999). Masal Arafltrmalar. Ankara: Ak-
a Yaynlar.
Seyidolu, B. (1975). Erzurum Halk Masallar ze-
rinde Arafltrmalar. Ankara: Atatrk niversitesi
Yaynlar.
Spies, O. (1967). Trkische Mrchen, Duesseldorf.
fiimflek, E. (2001). Yukar ukurova Masallarnda
Motif ve Tip Arafltrmas. Ankara: Kltr Bakanl-
Yaynlar.
Tanpnar. A. H. (1979). Aziz Efendi, slm Ansiklo-
pedisi C. 2. stanbul: Milli Eitim Basmevi.
Thompson, S. (1946). The Folktale. New York.
Thompson, S. (1955-1958). Motif Index of Folk-Lite-
rature. 6 C., USA: Indiana University
Thompson, S. (1964). The Types of the Folktale. Hel-
sinki.
Turul, M. (1969). Mahmutgazi Kynde Halk Ede-
biyat (Menkabe, Hikye, Masal, Fkra). stanbul:
Mill Eitim Bakanl Yaynlar.
3
HALK MASALLARI
Amalarmz
N
N
Fkra trn tanmlayabilecek,
N
Trk fkralarnn zellikleri ve konusunu anlatabilecek,
Trk fkralarn snflandrlmasn ifade edebilecek bilgi ve becerilere sahip
olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Fkra Gndelik fkra tipleri
Fkra tipi Trk dnyasnda tannan fkra
Mahalli fkra tipi tipleri
Topluluk veya zmre tipi Yerel tipler
Blge ve yre tipleri Aydn ve sanat tipler
erik Haritas
FIKRA TR VE TRK
FIKRALARININ ZELLKLER
Halk Masallar Fkra
TRK FIKRALARININ KONUSU
TRK FIKRALARININ
SINIFLANDIRILMASI
Fkra
FIKRA NEDR
Fkra olarak alglayabileceimiz iki kelime, Dvn Lgatit-Trkte, klt ve k-
ln fleklinde ve halk arasnda ortaya kp, insanlar gldren fley, halk ara-
snda gln nesne (Atalay I: 327) olarak gemektedir. Eserde fkra rnei yok-
tur. Trk edebiyatnda Dvn Lgatit-Trkn dflnda hibir kaynakta karflmza
kmayan klt ve kln kavramnn yerine daha ok latife ve onun bozulmufl
flekilleri kmaktadr. Bugn de Trk dnyas adn verdiimiz corafyada; latife
(letife) (Azerbaycan, Krm Tatarlar, Trkmenistan, Uygur zerk Blgesi, Baflkur-
distan, Tataristan), florta sz, yomak, deiflme (Trkmenistan), ertegi, engime, anz
engim (Kazakistan, Karakalpakistan, Krgzistan) kavramlar fkra karfll olarak
kullanlmaktadr (Ercilasun 1992: 224).
XIX. yzyldan itibaren edebiyatmzda fkra kelimesinin kullanlmaya bafllanl-
dn gryoruz. Ayn yzyln ikinci yarsndan itibaren, gerek kiflilerle ilgili ola-
rak retilen kk ve gldrc hikyelere de anecdot denilmeye bafllanmfltr. Masal Snflamas: Finli
Antti Aarnenin bafllad,
Halk arasnda, dier anonim halk edebiyat nesir trlerinde olduu gibi fkra- Amerikal Stith Thompsonun
nn da karfll hikyedir. Ksacas kaynak flahs adn verdiimiz anlatcnn gzn- gelifltirdii, Avrupadan
Hindistana genifl bir
den masal, efsane, halk hikyesi ve fkrann ortak karfll, hikyedir, hekttr. corafyann masallarn
Fkra konusunda zerinde durulmas gereken bir baflka nokta, Antti Aarne ve temel alarak yaplmfl
geleneksel masal tip
rencisi Stith Thompsonn yapt gibi, masal snflamasndaki nc sray snflamas. Bu snflama
fkralar m ayracaz? Bir baflka syleyiflle fkra masaln bir alt dal mdr? Bize g- sistemi, Alman Hans-Jrg
re masal ile fkra birbirlerinden ok farkl olan iki trdr. Fkrann gereki, ksa, Uther tarafndan yeniden
dzenlenerek baslmfltr
nesir ve tek motifli olma zellii bu tr masaldan kolaylkla ayrmamz salar. (The Types of International
Ayrca fkra bir tr olma zelliiyle de masaldan ayrlabilir. Bu sebeplerden dolay Folktales - A Classification
and Bibliography).
fkra ile masal birbirinden ayrmal, fkray masaln bnyesinden ayr olarak ele al-
malyz.
Fkrann tanmnn yannda yerine geebilecek farkl kavramlar da SIRA SZDE

vardr. Siz yeni bir ta- SIRA SZDE
nm yapsaydnz, hangi zelliklerini ne alrdnz? 1
TRK FIKRALARININ ZELLKLER VE KONUSU
Trk fkralarnn zellikleri de, baflka kltrlerdeki fkralarn zelliklerini taflmak-
tadr. Aradaki nemli fark, fkra tiplerinin / kiflilerinin farkl Solmasdr.
O R U
Aflada S O R U
Trk fkralarnn belli bafll zellikleri verilecektir.

DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
54 Halk Masallar
Fkralar nesir fleklindeki anlatmalardr.

Fkralarn ounluu gereki bir karakter gsterir.
Fkralarda kat bir alay, ince bir mizah da sz konusu olabilir.
Fkra metni kk bir tiyatro eseri gibidir. ounluunda bafloyuncularn
yannda alt oyuncular da bulabiliriz.
Bir fkra metni, tpk roman ve hikyede olduu gibi ksmdan (serim, d-
m, sonu) oluflabilir.
Fkralarda hikye etme ve buna bal olan tasvirlere fazlaca yer verilmez.
Masal, halk hikyesi gibi dier anonim halk nesri metinlerinde kalplaflmfl
ifadelere yer verilirken fkralarda bu tr ifadeler grlmez.
Fkra okunduktan veya anlatldktan sonra eer glme, hiciv, hikmetli bir
sz yoksa bu fkrann anlatflnda veya yazlflnda sorun vardr.
Fkralarn flahs kadrosunda her kesimden insanlar grlr. Cumhurbaflka-
nndan iflisine, siyasi parti genel baflkanlarndan aydnlara, eflitli meslek
gruplarndan sradan insanlara kadar her kesimden insan fkralarn kahra-
man olabilir. Bazen de flahsn yerini, bir afliret, bir din grup, vb. alabilir.
Her fkrann kahramanlar genelde olumlu ve olumsuz olmak zere ikiye
ayrlabilir. Bu iki tipin yanna bir de dinleyiciyi eklememizde yarar vardr.
Fkralarda olayn getii zaman genellikle belli deildir. Baz fkralarda ise
zaman belli gibi grnrse de bunda yanlabileceimiz de gzden kama-
maldr.
Fkralarn mekn belirsiz olduu gibi kk bir ky, bir ev, bir ifl yeri de
olabilmektedir.
Fkralarn amac gldrrken dflndrmektir.
Fkralarn dili, anlatld corafyann dil zelliklerini gsterir. Ancak fkralar
yazl kaynaklardan alnmflsa yazld yzyln dil zelliklerini korur.
Fkralarn deiflmez kahraman insandr.
Fkralar bir deyimin, atasznn hatta kalp ifadenin aklamas olabilir.
Yorgan gitti kavga bitti, Ya aatan teye yol giderse, Ben senin genli-
ini de bilirim, El elin efleini trk ara ara arar, Sen de haklsn,
Paray veren dd alar, Ye krkm ye, pe un sermek, Buyurun
cenaze namazna, vb.
Bazen bir fkra atasznn aklamas gibidir.
Odunlar baltay dava edeceklermifl, sap iimizden diye vazgemifller.
Oynamasn bilmeyen geline, Kalk oyna. Demifller; Yerim dar. demifl; ye-
rini bollafltrmfllar, Yenim dar. Demifl.
Kurda,Niin boynun kaln? demifller; Kendi iflimi kendim grrm de
ondan. demifl.
Yengece, Neden yan yan gidersin? demiflle, Serde kabadaylk var. Demifl.
Fkralarmzn konusunu da flu flekilde zetleyebiliriz:
Fkralar, konusunu byk lde hayattan alr. Nasreddin Hoca, ncili a-
vufl, Bekri Mustafa, Konyal Tayyip Aa, Sivasl Niyazi Dede, Anl bik Da-
y, Mutlu ivit Emmi, Botsal Kara Kmil, Silifkeli Hac Kiya, Harputlu Dal-
diklinin Osman Aa da bizim gibi insanlard. Onlarn bizden ayrlan yn
gnlk olaylara nkte penceresinden bakabilmifl olmalardr.
Fkralar genelde bir olay zerine kurulurlar, ancak az da olsa olay saysnn art-
t fkralar da vardr.
Fkra tipi: Fkrann asl
kahramanna fkra tipi
Fkralarn merkezinde insan ve onun ayrlmaz paras olan toplum vardr.
denir. Toplum hayatndaki atflmalar, ztlklar, kavgalar fkra tipi adn verdiimiz
flahsn etrafnda birka cmlede anlatlmaktadr.
3. nite - Fkra 55
Genellikle fkralarn konusu ynetenle ynetilen arasnda geer.

Fkralarda din hayat da ifllenebilir.
Fkralarda, iktisadi ve siyasi grfl ayrlklarndan doan atflmalar da ifllen-
mifltir.
Halk hikyesi ve masallarn zelliklerini renmifl bulunmaktasnz. Fkralar

SIRA SZDE hangi zel- SIRA SZDE
likleriyle bu iki trden ayrlmaktadr? Neler syleyebilirsiniz? 2
TRK FIKRALARIN SINIFLANDIRILMASI D fi N E L M D fi N E L M
Fkralarmzla ilgili olarak birka nemli snflandrma alflmas yaplmfltr. Az sa-

yda fkraya bal kalnarak yaplanlarn dflndakilerden nemliS Oolanlarn
R U aflaya S O R U
alyoruz.
DKKAT DKKAT
Lami elebi ve Olu Abdullahn Snflamas
Trk fkra ve masallarndan oluflan anlatmalarn yer ald Mecmul-Letif adl
N N
SIRA SZDE
eserlerinde Lmi elebi ve olu Abdullah derlediklerini eserlerinin bafl tarafnda, SIRA SZDE
deta iindekiler diye alglanabilecek bir biimde sunarlar. Ancak bu ok genifl
ereveli bir deerlendirmedir. Babann bafllayp oulun tamamlad
AMALARIMIZ
eserdeki bu AMALARIMIZ
adlandrma bugnk dille afladaki gibidir:
ocuklar zerine hikyeler
Deliler zerine hikyeler K T A P K T A P
eflitli baflka insanlar zerine hikyeler
Kar koca zerine hikyeler
Hayvan masallar TELEVZYON TELEVZYON
Cansz fleyler zerine hikyeler (Boratav 1969: 306-407).
Ancak baz yazmalarda (Atatrk niversitesi Seyfettin zege Ktphanesi Agh
Srr Levend Yazmalar nu: 321) blm says befl olup son iki bafllkta yer alanlar
bir arada verilmifltir. NTERNET NTERNET
Dursun Yldrmn Snflamas

Trk fkralarnn tiplerine gre ilk snflamasn Dursun Yldrm yapmfltr. Trk
edebiyatnda ister szl ister yazl gelenekte olsun btn fkralar flu veya bu flekil-
de halkn yaratt herhangi bir fkra tipine bal olarak anlatlr. Fkralarn temel
hususiyetlerinden biri de budur. Fkra tipi fkrann bir kahramandr, ama tek
kahraman deildir. nk fkrada yer alan baflka kahramanlar da bulunabilir.
Fkrada yer alan tek tip de olmadna gre, halkn kendini temsil etme gcn
verdii bu flahs kimdir? flte bu durumu ak bir flekilde ortaya koyabilmek iin fk-
ralardaki ana tipe fkra tipi adn veriyoruz. (Yldrm 1976: 16) diyen arafltrc-
mz fkray tiplerine gre flu flekilde snflandrmfltr.
I. Ortak fiahsiyeti Temsil Yetenei Kazanan Ferd Tipler
A. Trkenin Konuflulduu Corafi Alan inde ve Dnyada n Kabul Edilen
Tipler: Nasreddin Hoca
B. Trk Boylar Arasnda Tannan Tipler: ncili avufl, Bekri Mustafa, Esenpo-
lat, Kemine, Ahmet Akay.
C. Trk Boylar Arasnda Halkn ve Zmrelerin Ortak Unsurlarnn Birlefltiril-
mesinden Doan Tipler: Bektafli, Aldar Kse.
. Aydnlar Arasnda kan Tipler: Haflmet, Koca Ragp Pafla, Keecizade zzet
Molla, Mirali, Nasreddin Tusi, vb.
D. Mahalli Tipler
E. Belli Bir Devrin Kltr inde Yaratlan Tipler: Karagz.
56 Halk Masallar
II. Zmre Tipleri: Mevlevi, Yrk, Terekeme, Tahtac, Kyl, vd.

III. Aznlk Tipleri: Yahudi, Rum,
IV. Blge ve Yre Tipleri: Kayserili, emiflgezekli, Andavall, Karadenizli,
Konyal, vd.
V. Yabanc Tipler: Behll, Karakufl
VI. Gndelik Tipler: Ana-baba, kar-koca, kaynana, baba-ocuk, anne-o-
cuk, vd.
A. Aile Fertleriyle Alakal Tipler
B. Mariz ve Kt Tipler: deli, hasis, hrsz, dolandrc, pinti, kr, topal, dil-
siz, bkn vb.
C. Sanat ve Meslekleri Temsil Eden Tipler: Ressam, flair, doktor, avukat, ha-
kem, bezirgan, vd.
VII. Moda Tipler (Yldrm 1977: 21-28).
Nevzat Gzaydnn Snflamas

Nevzat Gzaydn, fkralar karakter diye de adlandrabileceimiz tiplerine gre
drde ayrmaktadr:
Eflitleyici tip
Ktlefltirici tip
Gerginlefltirici tip
zmleyici veya aklayc tip (Gzaydn 1977: 204-207).
Saim Sakaolunun Snflamas

Saim Sakaolu da fkralar Yldrmdan biraz daha farkl olarak snflandrmfl ve
Resim 3.1
Saim Sakaolu dala ayrmfltr:
(1939-...) Tarihte yaflamfl flahslar etrafnda teflekkl eden fkralar
Bir topluluu temsil eden tipler etrafnda teflekkl eden fkralar
Efl kahramanl fkralar
Bunlardan ilk dal iki, ikinci dal ise alt dala ayrlmaktadr (Sakaolu 1976: 86-87).
Yeni Bir Fkra Snflandrmas

Bugne kadar deiflik dnemlerde ve deiflik bilim adamlarnca eflitli fkra snf-
lamalar yaplmfltr. Bunlarn her birinin dnemine gre bir grevi yerine getirdii
flphesizdir. Bir konudaki snflamann son fleklini kolay kolay alamayaca hepi-
mizce bilinmektedir. Biz de birikimimizin sonucu olarak burada yeni bir snflama
ile yola kmak istiyoruz. Bu snflama, incelendii zaman grlecektir ki, nceki-
lerin bazlaryla herhangi bir yaknl olmayan snflamadr. Aslnda ortak kavram-
lardan hareketle yaplacak snflamalarda da baz ortak noktalarn olaca kanl-
mazdr.
Sekiz basamakl yeni snflamamz afladadr:
Trk Dnyasnda Olduu Kadar Baflka lkelerde de Tannan Tipler: Nas-
reddin Hoca.
Trk Dnyasnn Belirli Blgelerinde Tannan Tipler
Bir Topluluu veya Zmreyi Temsil Eden Tipler
Dar ve Genifl Blge Tipleri
Yerel Tipler
Aydn ve Sanat Fkra Tipleri
Yabanc ve Aznlk Fkra Tipleri
br Fkra Tipleri
3. nite - Fkra 57
Trk Dnyasnda Olduu Kadar Baflka lkelerde de Tannan Tipler:

Nasreddin Hoca
Bu blme sadece Nasreddin Hoca girmektedir. Konu, 4. nitede etrafl bir flekil-
de ele alnacandan burada deerlendirilmemifltir.
Trk Dnyasnn Belirli Blgelerinde Tannan Tipler

Bunlar, genifl bir corafyadan daha ok Trklerin yaflad farkl corafyalarda s-
nrl lde tannan tiplerdir. Genellikle hepsini bir corafyada bir fkra tipi olarak
gremeyiz. Ancak bazlar ayn corafyay paylaflabilirler. ncili avufl ile Bekri
Mustafann Anadolu corafyasnda birlikte tannmfl olmalar gibi. Aflada bunlar-
dan bazlar haklarnda bulunabilen bilgilerle tantlacak, nktelerinden rnekler
verilecektir.
a. ncili avufl: I. Ahmed (1603-1617) ve IV. Murad (1623-1640) dneminde
yaflad sanlmakta olup saray musahiplerindendir. Doum tarihi bilinmemekte-
dir; lm tarihi olarak ise 1042 (1632-1633) kabul edilmektedir.
Kaynaklardan rendiimize gre asl ad, ncili Mustafa avufltur. Ad, baz
kaynaklarda Mehmed olarak da grlr. Ona, ncili avufl denmesinin eflitli se-
bepleri vardr.
Dergh- lide [padiflah kaps] avufl olduu iin bu ad verilmifltir.
Kavuuna inci takt iin bu ad verilmifltir.
O, rincil kynde domufltur, zamanla rincil ad deiflmifl ve nciliye d-
nflmfltr.
Ona Artvinliler (Ardanuun An ky), Sivasllar, Diyarbakrllar (rincil ky),
Kayserililer (Travfln ky), Kocaeliler (Kandrann Bakr ky), Ispartallar, vb.
yerler ev sahiplii yapmak istemektedirler (Beysanolu 1982: 54; Turan 2008: 7).
nciliyi konu alan kaynaklardan ve anlatlan fkralarndan rendiimize gre,
Arapa ve Farsay bildiini, iyi bir eitim aldn syleyebiliriz.
ncili avuflla ilgili snrl saydaki kaynan dflnda onun hayat ve fkralar
hakknda fazlaca bir bilgimiz yoktur. Onun, fkralarnda kendisi ve yakn evresin-
den sz edilmez.
ncili avuflun fkralar saray ve evresine bal olarak oluflan fkralardr. Onun
fkralarnda mstehcenlie rastlanmaz. O, fkralarnda saray ve evresini eflitli
ynleriyle alaya alan, aksaklklar ortaya koyan bir fkra tipidir.
Onun fkralarna hem yazl, hem de szl kaynaklarda rastlanlmaktadr.
Padiflahn nedimi [arkadafl] ve musahibi [sohbet arkadafl] olduu iin ncilinin
hayatnn byk bir ksm sarayda gemifltir. Bu sebepten onun yakn evresini sa-
ray erkn, yani sadrazam, vezirler, silahtar aa, fleyhlislam, kzlar aas gibi dev-
let bykleri oluflturur.
ncili avuflu dier fkra tiplerinden ayran en nemli zellii, dflifllerinde g-
rev alarak rana eli olarak gitmesi gelmektedir (Konyal 1950: 77).
Btn bunlarn yannda ncili ile adafl olan ve elilik grevi yapan bir Musta-
fa avufl daha vardr. Ylmaz ztuna ve Akdes Nimet Kurata gre Mustafa avufl,
rann dflnda Venedik, Krm, Londra ve baflka lkelerde de elilik grevi yapmfl-
tr (Turan 2008: 13).
Trkiyenin pek ok yerleflim merkezi kendi snrlar ierisinde mezarnn oldu-
unu iddia ediyorlarsa da onun mezar, stanbul Edirnekapdadr. Mezar taflnda
Merhum ncili Mustafa avufl ruhiycn Fatiha sene 1042 yazldr.
ncili avufl fkralarnn konusu onun kendi hayatdr. O, hayatnn byk bir
ksmn sarayda geiren, padiflaha daima yakn olan, zeki, hazrcevap ve iyi bir
58 Halk Masallar
nktedandr. ncili, nedim ve musahip olmasnn yan sra iyi de bir diplomattr.
Padiflahn emriyle eliliklerde bulunmufltur. Btn bunlar fkralara konu olmufltur.
Bu sebeple ncili avufl fkralarnn byk ounluunda saray ve evresiyle, top-
lum yapsyla Osmanl Devletindeki sosyal hayat anlatlmfltr.
ncili avufl fkralarnda konu olarak padiflah elendirmek iin anlatlan olay-
larn dflnda, toplumdaki yanlfllklarn, beceriksiz ve cahil yneticilerin de alayl
bir flekilde elefltirildii grlr.
ncili avuflun fkralarndan sarayn yan sra sarayn dflndaki halk da fkrala-
rnn konusunu oluflturur. Kendisinden yardm isteyenlerin sorunlarn zeksyla
zer. Toplumdaki dzenbazlarn, dalkavuklarn, ktlarn karflsnda durur,
madurlara yardm eder.
Fkralarda Osmanl toplumunun zelliklerini deiflik ynleriyle grmek mm-
kndr. Trk hamam kltrnden bimarhanelere, bimarhanelerden kahvehanele-
re kadar Osmanl toplumunun hayat tarz fkralarda yer alr. Fkralarn bazlarnn
konusunu bimarhanelerdeki akl hastalar, hamamlar ve hamamclar, flklar kah-
vehanesi, esrarkefller kahvehanesi, hizmetkrlar kahvehanesi gibi eflitli trleriyle
kahvehaneler oluflturur.
ncili avuflun fiziki grnts de fkralarnda konu olarak ifllenmifltir. ncili
avufl kara kuru, irkin bir kiflidir. Onun irkinliiyle alay eden fkralar da grlr.
ncili avufl fkralarnda ele alnan konularda biri de rya ve ncilinin oyunla-
rdr. Genellikle ncili grd ryalar padiflaha anlatr. ncili avufl evresindeki
insanlara padiflah elendirmek veya sohbet meclislerinde anlatlp dinleyenleri
gldrmek amacyla oyunlar oynar.
ncili avufl fkralarndaki bir dier konu da eitimdir. O, bazen bir eitici; ba-
zen de bilgisizlie, eitimsizlere ders verici olarak karflmza kar.
Sonu olarak ncili avuflun fkralarnda, Osmanl Devletinin sosyal yapsn,
devlet ynetimini, diplomasisini, zellikle saray ve evresini, dnemin ahlaki g-
rntsn, din inanlarn ve eitimini bulabiliriz. Elbette bu saydmz noktalar
onun hayatyla btnleflerek anlatlmfltr.
Fkralarnn Nitelii: ncili avufltan seilen fkralara Ek: Metinler blmnde
(bkz. Metin 7.1.-4.) yer verilmifltir. Fkralarn seimi srasnda yukarda szn etti-
imiz hususlar dikkate alnmfltr. Eer afladaki fkralar dikkatli bir flekilde oku-
nursa onun fkralarnn zellikleri kolaylkla karlabilir. Onun fkralarnn Nasred-
din Hoca, Karadenizli Temel ve Bektafliye gre daha uzun anlatmlar olduu gz-
den kamamaktadr. Yine fkralarda bir devlet adamnn vasflar gerei mstehcen-
lie kalmad da gzlenmektedir. Fkralarn flahs kadrosunda saray ve evresin-
den olduu gibi, halktan kifliler de grlmektedir. Mekn ise yine saray ve evre-
siyle, eli olarak gittii ran padiflahnn saraydr. Trk halk hikyelerinin deiflmez
kahraman fiaholu fiah Abbasn ncili avuflun fkralarna da girmesi anlamldr.
b. Bekri Mustafa: Bekri Mustafann doum ve lm tarihleri hakknda bilgi-
miz yoktur. Ancak onun XVII. yzylda IV. Murad (1623-1640) dneminde stan-
bulda yafladn syleyebiliriz. IV. Muradn nedimi olduunu syleyenlerin (Him-
metzade 1922: 3) yannda, bunun tersini ileri srenlerin de varl gzden kama-
maktadr (Efe: ?, 56).
Bekri Mustafayla ilgili belirsizlikler, ailesi iin de geerlidir. Hatta onunla ilgili
olarak anlatlan fkralarda bile anne, baba, kardefl, efl ve ocuklarndan hemen hi
sz edilmemektedir. Birka fkrasnda efli ve ocuklarndan sz edilirse de bunlar
onun hayatn aydnlatacak zellikte deildir.
Bekri Mustafann eitim durumuyla ilgili de elimizde yeterli bilgi yoktur.
3. nite - Fkra 59
Asl mesleinin baba meslei olan yorganclk olduunu, iki imeye baflladk-
tan sonra hibir iflle ilgilenmediini syleyebiliriz.
Fkralarndan hareketle onun yakn evresini baflta Agop olmak zere meyha-
neciler, mahalle halk ve iki meclisindeki arkadafllar oluflturmaktadr.
Bekri Mustafa, IV. Muradn iki ve ttn yasana karfl bir tepki olarak ortaya
kmfltr. Bunun sonucu olarak da kad ve yenieriyle daima karfl karflya kalmfl-
tr. Bekri Mustafa sertlie karfl hoflgry savunan bir insandr. Onun ikiye dfl-
kn olmasnn sebebi bir tepki sonucudur diyebiliriz.
Onun fkralar sk sk Bektafli fkralaryla karfltrlr. O, ayrca Karagz oyunu-
nun da karakterlerinden birisidir. Bekri Mustafann hem yazl hem de szl kay-
naklarda fkralarna rastlanmaktadr. Fkralarn tafld mstehcenlikten dolay bel-
li bir evrede sevilirken toplumun bir kesimi tarafndan hofl karfllanmamfltr.
Onun hayat etrafnda Osman Cemal Kayglnn bir roman hazrladn biliyoruz.
Mezar da stanbuldadr.
Bekri Mustafa fkralarnn konusunu onun sarhoflluu oluflturur. Ancak onun
sarhoflluunun altnda ince bir nkte, sert bir ikaz vardr. Yaver Olur adl fkra-
snda sadece fiziki grnfllerinden dolay saraya eleman alnmasn elefltirir. Bir
sre sonra bu elefltiriler ifle yarar ve ynetim, yapt hatann farkna vararak geri
adm atar. Her ne kadar Bekri Mustafann su yerine iki itiinden, hayatnn ta-
mamn sarhofl geirdiinden sz edilirse de o, drstlk ve doruluktan yana
olup kesinlikle yalan sylemeyen bir tiptir.
Bekri Mustafa fkralarnda grlen bir baflka konu da sosyal hayatn izleridir.
Osmanl Devletinin toplum yaps, toplumdaki aksaklklar, Trk gelenekleri ve
detleriyle ilgili birok konu fkralarda ifllenmifltir. Fkralarnda Bekri, toplumun
sorunlaryla yakndan ilgilenmifl, kibirli, gururlu, haflin insanlara haddini bildirmifl,
ou zaman onlar cezalandrmfl; kabaday flahsiyeti, zeks ve hazrcevapllyla
hakszlklarn karflsnda yer almasn bilmifltir.
ki yasa ve bu yasaa uymayanlara verilen sert cezalara karfllk, o hayatnn
hibir dneminde ceza almamfltr. nk o, iine dflt zor durumdan hazrce-
vapll ve zeksnn yardmyla kurtulmufltur. Btn bu noktalar da onun fkrala-
rnn konusu oluflturmufltur.
Fkralarnn Nitelii: Bekri Mustafa fkralarndan seilmifl rneklere Ek: Metin-
ler blmnde (Bkz. Metin 8.1.-6.) yer verilmifltir. Bekri Mustafann fkralarnn bir
zellii de metinlerin uzun olmasdr. Elbette ksa fkralar da vardr, ancak konu
Nasreddin Hoca ile karfllafltrldnda aradaki fark kolaylkla grlebilmektedir.
Daha nce de belirttiimiz gibi Bekri Mustafann fkralaryla Bektafli fkralar karfl-
trlmfltr. Bununla beraber onun fkralarna baflka fkra tiplerinde karfllafltmz
rneklerin varl da gzden kamamaktadr: Buyurun cenaze namazna bunun
gzel bir rneidir.
c. Kemine: Trkiye dflndaki fkra tiplerinden olup 1770 ylnda Trkmenis-
tann Sarahs flehri yaknlarnda domufl ve 1840 ylnda da vefat etmifltir. Tpk
Esenpolat, Karr Ata gibi Trkmenler arasnda ok sevilen bir nktedandr. O ayn
zamanda Trkmen klasik edebiyatnn nde gelen flairlerindendir ve Mahtumku-
lunun rencisidir. Talib ve fibende vb. gibi dneminin nde gelen flairleriyle
yaknl olan Keminenin fliirlerinde sosyal konular arlkl olarak grlr. Eserle-
rindeki halk dili nktelerine de yansmfltr (rnek fkralar iin bkz. Ek: Metinler
bl. Metin 9.1.-2.). Kat davranfllar ve zenginlii tenkit etmesiyle fkralar Nasred-
din Hoca ile karflmfltr (TDTEA 10 TTE, Ankara 1998: 462).
60 Halk Masallar
. Esenpulat: Hayat hakknda kesin bir bilgiye sahip deiliz. Ne zaman ve ne-
rede doup yaflad kesin olarak belli deildir. Ancak Trkmenistan limler Akade-
misinin Golyazmalar arflivinde bulunan belgelerden onun hayat hakknda baz
bilgiler edinebiliyoruz. Bu bilgilere gre Esenpolat, Trkmenlerin Teke kolunun Ga-
rayrme tiresindendir. fi. Halmuhammedova gre 1826 ylnda doup 1874 ylnda
lmfltr. Ancak babasnn adn bilebiliyoruz: Crli. Hi ocuu olmayan nkteda-
nmz hayatnn son dnemlerini Aflgabatta geirmifltir. A. K. Kekilova gre XVIII.
yzylda yaflamfltr. Eldeki fkralarndan karabildiimize gre o fakir biridir. Ayr-
ca fkralarnda rana kadar gittii de grlr. Fkralarnda Nasreddin Hoca nktele-
rinin havas sezilir (rnek fkralar iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 10.1.-2.).
d. Ahmet Akay: Krm Trkleri arasnda tannan bir fkra tipidir. Gerek haya-
t hakknda hibir bilgiye sahip deiliz. Ancak fkralarndan edindiimiz bilgileri de
flpheyle karfllamamz gerekir. Fkralarndaki olaylarn ounlunun Yalta yaknla-
rndaki zenbafl kasabasnda getiine baklrsa orada doduu veya uzun sre
orada yaflad kabul edilebilir. Hakkndaki ilk yaynn tarihinin 1875 olmas yafla-
d dneme flk tutmaktadr. Fkralarndan anlaflldna gre Ayfle fierfe adl bir
hanm ve Eyp adnda da bir olu vardr. Akay, imamlk yapt zenbaflta ayr-
ca bahe iflleriyle uraflr, bir mollayla ortak ifl yapar.
Sele kaplan atn ters ynde Kkzenbafla doru aramas, Bahesaray han
ile olan mcadeleleri, fkralarnn Nasreddin Hoca fkralaryla olan yaknlna ifla-
ret etmektedir.
Akay, kurnaz ve insanlar aldatabilecek bir sz ustasdr. O ayn zamanda ken-
disine akl danfllan bir kimsedir. Onun bir baflka yn ise halkn temsilcisi olma-
sdr (rnek fkralar iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 11.1.-2.).
Fkralar daha ok Nasreddin Hoca fkralar ile karflmfltr. Aflaya aldmz iki
rnekte de grld zeri onun fkralar Nasreddin hocaya gre biraz daha
uzundur.
e. Molla Zeydin: in Halk Cumhuriyetinin batsnda yaflayan Uygur Trkleri-
nin Seley akkan ile birlikte en nde gelen fkra tiplerinden biridir (rnek fkra
iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 12). Turfan vilayetinin yerleflim birimlerinden olan
Lknde domufltur. Doum ve lm tarihleri bilinmemekle birlikte, XIX. yzyl-
da yaflad kabul edilir. Kk olaylarn onun dilinin ve kvrak zeksnn birlefl-
mesiyle nkteye dnd grlr. O, dneminin btn sevimsiz olaylarn diline
dolar ve yanlfl yapanlarn kim olduuna bakmakszn hepsiyle ilgili nktelerini s-
ralayverir. Hakkndaki ilk kitap 1984 ylnda yaymlanmfltr: Molla Zeydin Hekki-
de Kisse.
f. Kuyruuk (Kudaybergen): Asl ad Kuyruuk (Kudaybergen) mrzak Uu-
lu olan tipimiz Krgz mizah sanatnn en gl temsilcilerinden biridir. Kuyruuk,
1866 ylnda Narn vilayetinin Cumgal blgesindeki Kzl Tuu kynde domufltur.
Kk yaflta annesini kaybetmifltir. Babas ok fakir biridir. Raflitizm hastalndan
dolay zn sre ayaa kalkamamfl ve ok ge yrmfltr. Hayatn zenginlerin
yannda obanlk ve hizmetilik yaparak geirmifltir. ektii skntlar onun nkte-
dan ve hazrcevap biri olmasnda hazrlayc olmufltur. Kuyruukun fkralarnda
hemen herkes konu edilmifltir. O, dier pek ok fkra tipi gibi, hakszl ve adam
kayrmacl, cimrilii, hasislii fkralarnda tenkit etmifltir. Kuyruuk, ak szl
ve dflndn olduu gibi syleyiveren biridir (rnek fkra iin bkz. Ek: Metin-
ler bl. Metin 13).
3. nite - Fkra 61
Bir Topluluu veya Zmreyi Temsil Eden Tipler

Bu bafllk altnda topladmz tipler; kendi dnya grflleriyle, kendi yaflama bi-
imleriyle ve yafladklar ortamla btnleflmifl fkralarn konusunu olufltururlar: a.
Bektafli, b. Aldarkse, c. Mevlevi, . Temel, Terekeme, e. Tahtac, f. Yrk, g. Efe.
lerinde din hayatn derin izlerini taflyanlarnn yannda, krsal kesimin engin
geniflliini yanstanlar da vardr. Bu tiplerin arasna, belki de, henz yeterince ta-
nyamadmz corafyann insanlaryla ilgili nkteler de girmektedir. lerinde en
ok tannan ve hakknda en ok fkra oluflturulan Bektaflidir. Aflada bu tip ar-
lkl olarak tantlacak, brlerinden de bir iki rnek verilecektir.
a. Bektafli: Tip, belirli bir kimsenin flahsnda oluflmamfl, farkl karakterlerin
birlefltirilmesinden oluflmufltur. Onun bafllca zellii kat tutumlara karfl hoflgr-
y savunmasdr. Bu tipe bal fkralarn ounluu XIV. yzylda yaflayan Hac
Bektafl Velinin hoflgrsnden hareketle ortaya kan fkralardr. Bektafli fkrala-
rnda dier fkralarda olduu gibi gldrme n plandadr. Bununla beraber Bekta-
fli fkralarnn asl amac gldrrken retmedir. Ona gre Allah korkulacak bir
varlk deildir. Fkralardan hareketle Bektaflinin zeki, bilgili, saduyulu, nktedan
ve hazrcevap birisi olduunu syleyebiliriz (rnek fkralar iin bkz. Ek: Metinler
bl. Metin 14.1.-4.).
b. Aldarkse: Bu fkra tipimizi baz arafltrclar, Bektafli tipine benzer (Yld-
rm 1976: 26) olarak gsterirlerse de, fkralarndan byle bir tip olduunu karma-
mz pek de kolay olmayacaktr. Aldarkse, Asya Trk dnyasnn pek ok coraf-
yasnda tannan ve sevilen bir tiptir. Kazakistan, Krgzistan, zbekistan, Trkme-
nistan, Tacikistan, Karakalpakistan Trkleri arasnda tannan ve fkralar szl kay-
naklarda anlatlan bir tiptir. Fkralarnda toplum hayatndaki arpklklar, atflma-
lar ve befler kusurlarn elefltirisi sergilenmektedir (rnek fkra iin bkz. Ek: Metin-
ler bl. Metin 15.1.-2. Onun bir zellii de insanlar aldatmak ve bu yolla hayatn
srdrmektedir 1976: 26).
c. Mevlevi: Hz. Mevlnann lmnden sonra geliflen Mevlevilik, bir yerden
sonra dnemin aydnlarnn bir blmn de etrafna toplamfltr. Onlarn gnlk
hayatnda zl szlerden szlen nkte prltlar da grlr. zellikle Mevl-
nann olaylara bakfl belki de nkteden daha ok ders verici bir zellik taflr (r-
nek fkra iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 16).
. Temel: Belli bir corafya zerinde yaflayan insanlar temsil eden ve bal ol-
duklar meknla adlandrlan fkra tipleri vardr. Bu fkralar o yrenin insannn ha-
yat izlerini ve olaylar karflsnda taknd tavr yanstr (rnek fkralar iin bkz. Ek:
Metinler bl. Metin 17.1.-9.). Bu tiplerden biri de Karadenizli veya Temel tipidir.
Karadeniz insannn baflndan geen olaylara veya iinde bulunduu durumla-
ra bir tepki olarak doan Karadeniz fkralar, eflitli sebeplerle son zamanlarda n-
l bir tip olan, Temele bal olarak anlatlmaktadr. Halk tarafndan ortaya karl-
mfl olan Temel tipi, ayn zamanda blge insannn da temsilcisi olmufltur. Her ne
kadar yaflamamfl olsa da, Karadeniz insannn kltrel deerlerini ve zelliklerini
bnyesinde toplayarak fiziki ve ruhi portre kazanmfl bir tiptir. Onun fkralarnda
blge insann ruhi ve fiziki zelliklerini, kvrak zeksn, olaylara ve durumlara
farkl bir bakfl asyla yaklaflp doru yorumlar getirdiini grrz. Bu bakmdan
Trk mizah edebiyatnda zel bir yeri vardr.
Temel, Dou Karadeniz Blgesinin fkra tipi olmakla birlikte, fkralar lkemi-
zin her tarafnda sevilerek anlatlr. Onun fkralarnn bu kadar yaygn olmasnn ve
anlatlmasnn sebeplerinden biri, konu bakmndan zenginliidir. Trk fkralarnn
62 Halk Masallar
en temel zelliklerinden biri, konularn gerek hayat sahnelerinden almalardr.

Temel fkralar da konularn blge insanlarnn hayatndan alr. Dou Karadeniz
insannn gnlk hayatta baflndan geen olaylar ve durumlar Temel fkralarnn
konularn oluflturur. Gnlk hayatta karfllafllan her olay ve durumla ilgili bir Te-
mel fkras kolaylkla bulunabilir.
Bu zellikleri dikkate aldmzda, sosyal hayatta karfllafltmz hemen her ka-
rakter ve mizacn, her meslek ve sosyal problemin Temel fkralarnda ifllenmifl ol-
duunu grrz. Temel, birbirinden farkl yzlerce karakteri ve mizac canlandran
bir aktr gibidir. Onu her fkrada farkl bir meslein, mizacn ve davranfln mensu-
bu olarak grrz. Bazen doktor, hkim, savc, komutan, retmen, imam, hoca,
retim yesi, mhendis, ifl adam, kaymakam, belediye baflkan, vali gibi, eitim
seviyesi yksek ve toplumun st kademesini oluflturan kiflileri, bazen de, yolcu, ifl-
i, balk, gurbeti, flofr, beki, renci, asker gibi, eitim seviyesi dflk ve daha
ok toplumun alt katn oluflturan kiflileri temsil eden rollerde karflmza kar.
Son zamanlarda Temel tipinden etkilenen baz aileler ocuklarna bu ad koy-
mamaktadr. Ayrca ad koyma oran byk lde azalrken mahkeme kanalyla
Temel adn deifltirme de gndemden dflmemektedir.
Dar ve Genifl Blge Tipleri

Bu bafllk altnda bir araya getireceimiz tipler kimliklerini bilmediimiz ancak,
ky ve kasaba gibi son derece dar, iller gibi daha genifl, blgeler gibi son derece
genifl coraf birimlerimizde ortaya kan temsilci tiplerdir. Bunlar; Andavall ve
Eitseliler gibi kyller; emiflgezek ve Kandral gibi ileliler; Kayserili ve Konya-
l gibi il temsilcileri ile Karadenizliler gibi blge temsilcileridir.
Bu fkralarda baz tipler saf olarak gsterilirse de, bu zellik onlara daha ok
komflu ky ve kasallarca taklmfltr. Hatta komflu iki ky, kasaba ve ilenin tem-
silcileri ayn fkray birbirlerinin aleyhine olacak flekilde anlatrlar. Ancak baz fk-
ralarda da akll olmak motifi n plandadr.
a. Karadenizli: Yakn zamana kadar, Karadenizlinin Biri... diye bafllayan pek
ok fkra anlatlrd. Ancak bu fkralar son yllarda adeta Karadenizin temsilcisi ola-
rak grlmeye bafllanan Temelin adyla anlr olmufltur. Burada ayrca Karadeniz-
li tantlmayacak, Temele gndermede bulunmakla yetinilecektir.
b. Kayserili: Trk glge oyunu ve orta oyununda da tip olarak yer alan Kay-
serili, fkralarmzda da blge fkra tipi olarak karflmza kar. Bu tipin zellikleri-
ni flyle sralayabiliriz: Kayseri azyla konuflur, uyanktr, aldatr, aldanmaz, tica-
rette ok baflarldr, ifl bitiricidir, eli skdr (rnek fkralar iin bkz. Ek: Metinler
bl. Metin 18.1.-2.).
Kayserili fkra tipinin rakipleri Yahudi ve Karadenizlidir. Fkralarda Kayserili,
her iki tipi de alt etmifl olarak gsterilir.
c. Karakayal: Karakaya, Silifkenin kylerinden biridir. Bu tr fkralarda daha
ok kyllerin saflklar dile getirilir. Fkralarn kahramanlar ky muhitindendir.
Yafladklar yerler kapal bir toplumdur. Grdkleri en byk yer bal bulunduk-
lar ile merkezidir (rnek fkralar iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 19.1.-2.).
Saflklarn giderebilmek iin zaman zaman da dflardan gelin alrlar. Bazen tar-
laya ektikleri tuzu yiyeni bulabilmek iin, saflklarndan dolay, kendi arkadafllar-
n ldrebileceklerinin farkna bile varmazlar.
3. nite - Fkra 63
Yerel Tipler
lkemizin hemen her blgesinde kendi adlaryla anlan nktedanlarmz, mahal- Mahalli fkra tipi: Sadece
li fkra tiplerimiz, yetiflmifltir. Bunlarn gnmzde de yaflayan rneklerini biliyo- yafladklar evrede tannan
tiplere verilen addr.
ruz. Belirli zellikleriyle tannan, hatta farkl yapdaki adlaryla da dikkatimiz eken
bu tipler bazen birka fkrasyla, bazen de bir kitab dolduracak kadar ok sayda-
ki fkrasyla gnmze kadar gelebilmifllerdir. Tannma corafyalar doup by-
dkleri il, ile ve kyle snrldr. Ancak onlar tanyan hemflerileri fkralar her yer-
de anlatrlar.
a. Konyal Tayyib Aa: 1300/1884 ylnda Konyada doar. Bir sre medrese-
ye devam ederse de, eitimini yarda brakarak bakkallk yapmaya bafllar. 1948 y-
lnda iflini kardefline brakr ve dost ziyaretleriyle gnlerini geirir. Tayyip Aa, 15
Mays 1968 tarihinde vefat etmifl olup ler Mezarlna gmlmfltr.
Tayyip Aann hayat Aziziye Camiinin karflsndaki bakkal dkkn ile evi ara-
snda gemifltir. O, kfllar flehir merkezinde, yazlar Meramda geiren tipik bir
Konyaldr. Tayyip Aa devrin alflma Bakan Sadi Irmak, milletvekili Kazm Hs-
n Bey, Vali Cemal Bey ve Profesr Nuri Karahykl ile sohbetleri olan bir halk
adamdr. Onun en samimi dostu ise bisiklet tamircisi Mustafa Kaynaktr. Tayyip
Aann fkralarnda bu adlarn dflnda halktan pek ok kimseyi de bulabiliriz.
Tayyip Aa fkralarnda blge insannn problemlerini dile getirmifltir. Onun
fkralarnda bilinen nkteler tekrarlanmamfltr, bu sebepten fkralar zgndr
(rnek fkra iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 20.1.-3.). O, fkralarnda kendisi de
dhil olmak zere, pek ok kifliyi elefltirmifltir.
b. fiamlnn Hac brahim: Bolunun Gerede ilesinden olup 92 yaflnda vefat
etmifltir. Gezmeyi ok seven nktedan ve hazrcevap biri idi. Onun da tpk Nas-
reddin Hocannki gibi bir eflei vard. Kiremidi ezip tahtakurusu ve bit ilac olarak
satacak kadar evresinin uyank olmasn salamaya alflr (rnek fkra iin bkz.
Ek: Metinler bl. Metin 21).
c. Mutlu ivit Emmi: 1320 / 1904 veya 1324 /1908 ylnda Mersin ilinin Mut il-
esinde domufltur. Biri kz olmak zere befl ocuu vardr. Yeni harflerimizi son-
radan renen ivit Emmi eski harflerimizi de okuyabilmektedir. O, Btn hayat-
n Mut ilesinde geirmifltir. Fkralarndan hareketle ticaret amacyla Muta komflu
olan Karaman iline ve Mersinin Silifke ilesine gittiinden sz edebiliriz. Onun
yapt ifller arasnda at arabacl, bulgurculuk, peynircilik ve kamyonculuk say-
labilir. Fkralarnda orta, Hatem Osman ve ahbab Tevfik Hocadan ok sk sz
edilmektedir. Bunlarn dflnda fkralarnda hkim, savc, mfettifl, vb. gibi flehrin
ileri gelenleri de konu edilmifltir. ivit Emmi, 20 Eyll 1971 tarihinde ilesinde ve-
fat edip Mut mezarlna defnedilmifltir.
ivit Emminin fkralarnda sze dayananlarn yannda harekete dayanalar da
vardr. Bu tr fkralarda konuflmann yerini hareket almfltr. Onun fkralar nkte
asndan zengindir (rnek fkralar iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 22.1.-3.). Bu-
nun nktelerine n hazrlkl nkteler diyebiliriz. Bu tr nktelerde nkte olay
annda patlatlmaz; onun nkteleri deta bir hikyenin zm noktas gibidir.
Olaylar ivit Emminin karflsndakini g durumda brakmas zerine kurulmufltur.
. Anl bik Day: Asl ad brahim olan bik Day, 1867 ylnda Elaz ilinin
An ilesinde domufltur. ocukluk ve genlik ylarn ayn yerde geirdikten son-
ra daha iyi hayat flartlar yakalama arzusuyla stanbula ger. Yafll Anllarn an-
lattna gre stanbulda belediyede alflan bik Day oradan emekli olmufltur.
bik Day, Venk kynden Emine hanmla evlenmifl, ancak iftin ocuklar olma-
64 Halk Masallar
mfltr. Eflinin lm zerine tekrar memleketi Ana dnmfl ve kalan mrn

burada geirmifltir. Bu arada bik Day bir emekli gibi kflesine ekilmemifl, ifti-
lik, ipekbcekilii, hayvanclk gibi ifllerle de uraflmfltr. Anl bik Day, 1943
ylnda Anda vefat etmifl olup mezar ayn yerdedir.
bik Daynn fkralarnn tamam An ve evresini konu almaktadr. Fkralarn-
da karflsndaki ikinci derecedeki flahs flaflkna evirmesiyle dikkatleri zerinde
toplamaktadr. Kendisini akll sanan flahslar onun karflsnda zor durumda kal-
maktadrlar. Onun fkralarnda glme ile birlikte karfldakiyle alay ettii de grlr
(rnek fkralar iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 23.1.-3.).
d. Botsal Kara Kmil: 1300 /1881 ylnda Konya ili Meram ilesine bal Bot-
sa (Gneydere) kynde domufltur. Daha ocukluunda nktedanln gster-
meye bafllayan Kara Kmil yapt oyunlarla aile fertlerini bile korkutur. Yapt
muziplikler arasnda, cevizin kabuunun ierisine katran dkerek kedinin ayana
geirmesi ve imam olan babasn korkutmas; kpee elbise giydirmesi anne ve
babasn bayltmas; askerde, deli numaras yaparak hava deiflimi almas, bunlar-
dan birkadr. Hi okula gitmemifltir. 23 fiubat 1975 tarihinde Konya il merkezin-
de vefat etmifl ve Hacfettah Mezarlna defnedilmifltir (rnek fkralar iin bkz.
Ek: Metinler bl. Metin 24.1.-2.).
e. Silifkeli Hac Kiya: 1887 ylnda Silifkede dnyaya gelmifltir. stiklal madal-
yas sahibidir. Kfllar Silifkenin Taflucu beldesinde, yazlar Sertavulda geiren Ha-
c Kiya, vatani grevi sebebiyle zmire gitmifltir. Bunun dflnda onun hayat byk
lde Silifke, Mut, Sertavul ve Karamanda gemifltir. Silifke Folklor ekibiyle bir-
likte Bulgaristan ve o zamanki adyla Yugoslavyaya gitmifltir. Dnlerin, elen-
celerin, festivallerin en bafl davetlilerindendir. Bakkal dkkn iflletmiflse de pek
baflarl olamamfltr. Hac Kiya 1973 ylnda trafik kazasnda hayatn kaybeder.
Silifkenin Akren kyne gnlne dne giden Hac Kiya, gelin alma
treninden sonra kyllere dner ve;
Aldk kznz,
fieytan (it) yalasn yznz. der.
Bu sz duyan kyller Hac Kiya ve br davetlilere saldrr. Durumun kt-
ye gitmekte olduunu gren Hac Kiya kyllere dner ve;
Aldk kznz,
Melek yalasn yznz,
Tekrar nasip etsin izinizi dedim. Siz bize saldryorsunuz, derdiniz nedir? der.
Bunun zerine kyller;
Hac Emmi, kusura bakma, biz senin sylediklerini yanlfl anlamflz derler.
Bylece baflta Hac Kiya olmak zere olan taraf dayak yemekten kurtulmufl olur
(Alptekin 1993: 30-32).
Aydn ve Sanat Fkra Tipleri

Aydnlar arasnda ortaya kan fkra tipleri olup devletin st dzeyindeki ynetici-
lerin yan sra yazarlar, flairler, dflnrler de bu daln iinde deerlendirilebilir. Ali
fiir Neva, kz Mehmet Pafla, Keecizade zzet Molla, Koca Ragp Pafla, fiair Hafl-
met, Namk Kemal, Neyzen Tevfik, Mehmet kif Ersoy, Sleyman Nazif, Yahya Ke-
mal Beyatl, Cemal Nadir Gler, vb.
Bu tiplerin baz nkteleri genifl kitlelere mal olmufl dillerden dflmemifltir. Be-
lirli olaylara bal kalnarak oluflturulan nkteler anlan olaylarn bilinmesi halinde
daha da anlaml olacaktr. Bu kiflilerin nkteleriyle ilgili olarak eflitli kitaplar ya-
ymlanmfltr. 50-60 yl ncesinde Hilmi Ycebafl tarafndan deta bir dizi olarak
3. nite - Fkra 65
yaymlanan, Btn Cepheleriyle... kitaplarna konu olan aydn ve sanatkarlarn

nktedanlklar da genifl bir flekilde ele alnmflt. zellikle Yahya Kemal ile ilgili
olan kitapta flairimizin pek ok nktesine yer verilmifltir. Daha sonraki yllarda bu
nkteler Yahya Kemali anma gnlerinde bildiri konusu bile olmufltur.
mparatorluk dnemine olduu kadar, Cumhuriyet dneminde de aydnlar ve
sanatlar zaman zaman birbirlerinin hakknda hofl olmayan szler sylemifl, yaz-
lar yazmfllardr. Bunun sonucu olarak da karfl taraf kmseyen ve nktenin g-
cyle beslenen yazlar ve fliirler kaleme alnmfltr. Bu konuda zaman zaman aflr-
ya kalmfl, nktenin dozu hakarete kadar varmfltr.
Son 50 yln baz adlar da kfle yazlaryla, radyo ve televizyon sohbetleriyle
gndemde yer almfltr. Bunlar arasnda zellikle Bal Mahmut (Baler) ve Aydn
Boysan sayabiliriz.
Aflada; fiair Haflmet, Sleyman Nazif, Yahya Kemal, Mehmet kif Ersoy ve Ce-
mal Nadir Gleri konu alan fkralar bulacaksnz. Bunlarn dflnda her fln, fla-
irin, yazarn hakknda onlarca fkra tretilmifltir.
a. fiair Haflmet: XVIII. yzyln flairlerinden Haflmet nkteleriyle de tannr.
Onun baflka bir zellii de kendince aptalca ifller yapanlarn adlarn kaydettii bir
defter tutmasdr. evresindekilerin ahmaklklarn, aklszlklarn grnce hemen
defterine kaydeder. Dnemin padiflah III. Mustafa bu defterden haberdar olur ve
onu elde etme arzusuna kaplr. Elde eder de... Adlar birer birer incelerken kendi
adna da rastlamaz m... Hemen Haflmet huzura getirtilir.
Bre flair, nedir bu kstahlk. Sen kim oluyorsun da benim adm bu aptallarn
arasna alyorsun?
Haflmet bakar ki padiflah gazaba gelmek zere. Hemen alttan alarak padiflaha
niin byle yaptn aklamaya alflr.
Sultanmz, ltfen hiddet buyurmaynz. zin veriniz aklayaym. Siz geenler-
de bir Arap at almak istediniz ve baflseyisinize de ykl bir para vererek Arabis-
tana gnderdiniz. O kadar paray alan adam hi geri gelir mi?
Sultan biraz rahatlamfl olarak flaire seslenir:
Ya Haflmet, ya baflseyis atm da alp geri gelirse?
Haflmet artk nkteyi patlatacak ve kendisini kurtaracak olan an yakalamfltr:
Onun da kolay var efendimiz, hemen defterden sizin adnz siler, onunkini
yazveriririm.
b. Sleyman Nazif: Sleyman Nazif, bir gn Abdlhak Hmitin yannda ok
irkin ve kiflilii olduka tartflma gtrr bir kadn grmfl. Kadn hi sevmedii
gibi, Hamitin byle bir kadnla dolaflmasna da zlmfl.
Hamiti yalnz baflna grd bir gn yanna sokulmufl ve flyle demifl:
stad, Fatma Hanm ld, Makberi yazdnz. nflallah bu kar da lr, bir
Mezbele yazarsnz (Ural 1983: 20-21).
c. Mehmet Akif: Bir toplantda genlerden biri Mehmet kifi kk dflrmek
iin sormufl:
Beyefendi siz baytar msnz?
kifin cevab pek keskin olmufl:
Evet, bir yeriniz mi aryordu? (Akbulut 2006: 61).
. Yahya Kemal Beyatl: stad Yahya Kemalin nasl bir kvrak zekya sahip
olduunu yakn dostlar iyi bilirler. O, bu zellii ile her zor durumdan kurtulma-
sn bilmifltir.
Bir gn Mehmet Akif Ersoy ile oturmufl sohbet ediyorlard. Konunun en heye-
canl yerinde yanlarndan gemekte olan birisi lafa karflr. Yahya Kemal bakar ki
66 Halk Masallar
lafa karflan adam tand patavatszn biridir. Tam bir patavatszlk rnei sergile-
yerek;
stad byle Akifi karflnza almfl ne yalanlar sylyorsunuz bakalm?
Akif ve Yahya Kemal bu mnasebetsiz soru karflsnda hafif bir rperme gei-
rirler ama stad hi bozuntuya vermeden dostu Akifi de rahatlatmak istercesine
adamn beklemedii cevabn veriverir:
stad, dorusunu sylemek gerekirse Akif Beye seni methediyordum.
d. Cemal Nadir Gler: nl karikatristimiz Cemal Nadir Gler, fotoraflarn-
da da grld gibi pek az glmseyen bir sanatmz... Karikatrleriyle bir d-
nemin insanlarn krp geiren Cemal Nadire bir yakn sorar:
stat, yahu senin soyadn gya Gler, ama biz seni hi glerken grmedik.
Karikatristimiz yaknn gzlk camlarnn zerinden szdkten sonra kendi-
ne yakflan cevabn verir:
Dostum, doru sylyorsun, soyadm Gler... Ama unutma ki ben Nadir G-
lerim.
Yabanc ve Aznlk Fkra Tipleri

lkemizde fkralar anlatlan fkra tiplerinin arasnda uzun yllar kltr bamz bu-
lunan gney ve dou komflularmzn nktedanlar ile yzyllardr birlikte yaflad-
mz ve Lozan Anlaflmasndan beri aznlklar olarak kabul edilen vatandafllarm-
za bal olarak anlatlan fkralarn nemli bir yeri vardr. lk daldakilerin belirli ki-
fliler olmasna karfllk ikinci daldakiler temsili adlardr. Cuha, Kad Karakufl, Ebu
Numas vb. yaflamfl kifliler olarak kabul edilirken Miflon, Moiz, Salamon vb. temsi-
l kifliler olarak kabul edilir. Bunlardan bafltakiler zamanla ya unutulma yoluyla, ya
da nktelerini bizim fkra tiplerimize kaptrma yoluyla yerlerini pek koruyamamfl-
lardr. Buna karfllk aznlklarla ilgili tiplerin canll srmektedir.
a. Behll Dn: Asl ad Ebu Vheyb b. Amr Sayrfdir; aslen Kfeli olup ha-
yatnn byk bir ksmn Badatta geirmifltir. Dnnn kelime anlam bilge, bil-
gin demektir. zellikle Trk szl geleneinde Bu adn dflnda Behll Divane,
Pehll Bir Dne gibi adlarla da bilinmektedir. Baz kaynaklar onu halife Harunre-
flidin kardefli olarak kabul ederlerken bazlar da halifenin danflman olduunu
yazarlar. Ancak fluras bir gerek ki Behll Dn ile Harunreflid adafltrlar. mam
Cafer Sadkn talebelerinden olan Behll Dn fkh ve hadis eitimi grmfltr.
Trk edebiyatnda nkte, fkra ve vecizeleriyle tannan Behll Dn daha ok ta-
savvuf konulardaki fkralarn kahraman olarak grlr. Trk fkralar arasnda an-
latlan Behll Dn fkralarnn ikinci nemli kahraman Harunreflidtir; bu tr fk-
ralarda daima Behll galip gelir.
Behlle ait olduu sylenen fkralar komik olmasnn yan sra dflndrc-
dr (rnek fkralar iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 25.1.-2.). Zaman zaman ona
ait olduu sylenen fkralar arasnda mstehcen olanlaryla karfllaflyorsak da bun-
lar ona ait deildir. Behlln baz fkralar Nasreddin Hoca fkralar ile karflmfltr.
Ancak Behll fkralarnn genifl konulu ve uzun olmas; Nasreddin Hoca fkralar-
nn tek konulu, ksa, komik ve ince bir alay ifllemesi bu iki fkra tipini birbirinden
ayrmamza yardmc olur.
Behll, akll ve becerikli birisidir. nat kifliliiyle her iflin stesinden gelir.
Behll, aflalanan, hor grlen, yoksul olan kimselerin yanndadr. Bu sebepten
yoksul kesimden derdi olan herkes onun kapsn alar.
b. Kad Karakufl: Doum tarihi bilinmemektedir, lm tarihi ise eflitli kaynak-
larda 1201 olarak verilir (rnek fkralar iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 26.1.-3.).
3. nite - Fkra 67
Kad Karakufl fkra tipi iin slm Ansiklopedisinde ok ksa bilgi verilmifltir: Bu de-
virde ahmakln mflahhas timsali olarak flhret kazanmfl bir Karakufl vardr. Ki-
tb al-fflfl f ahkm Karkfl adndaki eserde birok sama hkmleri anlatlr. K-
tip elebiye nazaran bu eserin mellifi bn Mammtdir. (Sobernheim, 1956: 309).
c. Aznlk Tipleri: Bu arada aznlk tipleri olarak karflmza kan kahramanlar
daha ok stanbul ve yakn evresinde yaflayan vatandafllarmzla ilgilidir. Fkralar-
da onlarn toplumda braktklar izler ifllenmifltir. Nkteler bazen iki Yahudi, bazen
bir Trkle bir Yahudi arasnda geebilir (rnek fkra iin bkz. Ek: Metinler bl.
Metin 27). Fkralarda aznlklar daima kendi az zelliklerine bal kalnarak Trk-
e konuflturulur.
br Fkra Tipleri
Buraya kadar yedi dal olarak verdiimiz fkra tiplerimizin daha ok dallara ayrma-
mak amacyla kalanlar ortak bir bafllk altnda toplamay uygun buluyoruz. Bunlar
adlarndan anlafllaca zere toplumlumuzun deiflik kesimlerinde ve kendilerine
zg zellikleriyle ilgimizi eken tiplerdir. Nkteler onlarn belirli zellikleri ze-
rine kurulmufltur.
Aflada baz bafllklar verilecek, onlardan da bazlarnn rnekleri yer alacaktr.
a. Meslek Gruplar Tipleri: lkemizde bir meslek sahibi olan insanlarmzn
alflma alanlaryla ilgili nktelerine ska rastlarz. Hatta avc ve doktor fkralar bi-
rer kitap dolduracak kadar oktur. Bu arada berber, din adam, asker, vb. meslek-
leriyle fkralarmzda yer alanlarn baflnda gelir. Ancak bu tr fkralarn bir blm
farkl topluluklarn uydurup ortaya sald karalayc rneklerdir. Ek: Metinler b-
lmnde, bu meslek gruplarnn bazlaryla ilgili fkra rneklerine yer verilmifltir
(bkz. Metin 28.1.-3.).
b. Aile Bireyleri: nsanlar, mrlerinin byk bir blmn ev ortamnda ge-
irirler. Bunun sonucu olarak da; anne ile baba, anne ile ocuk, baba ile ocuk,
kardefller, nine, gelin-kaynana vb. hep bu tr fkralarn kahraman olarak grlr-
ler. ocuklarn yaramazlklar ile byklerin farkl zellikleri bu tr fkralar olufl-
turur (rnek fkra iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 29). yle ki bu fkralarn zel-
likleri baflka dallarnkilerle de rtflebilir.
c. Moda Tipler: Bunlar, lkemizde ve dfl lkelerde ksa sreli olarak gndem-
de kendilerine yer bulabilen tiplerdir. Ancak zamanla unutulur yerlerini baflkalar-
na brakrlar. XX. yzyln ilk yarsnn sonlarndaki Bopsitiller, Cimdalllar unutu-
lup gitmifltir. Daha sonra btn lkelere yaylan Hippiler de unutulmaya yz tut-
mufltur. lkemizde baz tiyatro ve sinema oyuncular belli bir dnemdeki konufl-
malaryla dikkati ekmifl, zellikle yetiflme andaki genler tarafndan da taklit
edilmifllerdir. Bu taklit hareketten daha ok sze dayaldr. Lorel Hardi, Ferid Tay-
fur (dublaj sanats), ztrk Serengil, Sadri Alflk gibi adlar bu arada saylabilir.
Bu tipler arasnda belki de en uzun mrl ve bir dereceye kadar kalc olan
Karagzdr. Onunla ilgili bamsz bir fkra kitabnn varl bu grflmz kuv-
vetlendirmektedir.
Karagz: Trk halk temaflas ierisinde deerlendirdiimiz Karagz belli bir
devrin kltrn yanstmaktadr. Bu konu etrafnda da Karagz fkralar oluflmufl-
tur (rnek fkralar iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 30.1.-2.). Bunun sonucu olarak
onun etrafnda oluflturulan pek ok fkra eflitli gazetelerde yaymlanmfltr. Ancak
bu fkralarn glge oyunu kahraman Karagz ile bir ba yoktur. Fkralar bir ki-
tapta toplayan Burhan Cahit Morkayann yer verdikleri arasnda Nasreddin Ho-
cadan, Bektafliden evrilme fkralar da vardr. Bu da halk tarafndan ok sevildii
68 Halk Masallar
ve perdede izlendii dnemlerde elde edilen flhretin bir fkra tipi olarak karflm-
za karlmasndan baflka bir fley deildir. Baz fkralarda Hoca fkrasndaki hanmn
yerini Hacivat almaktadr. Ksacas biz perdedeki Karagz gazete sayfalarna bir
fkra tipi olarak indirirken ona aslnda olmayan zellikler yklemifl bulunuyoruz.
. Hastalkl Tipler: Hemen her toplumda grlen ruhsal ve bedensel ynler-
den farkl yaplar sergileyen insanlarn oluflturduu tiplerdir. Bafllcalar; deli, hasis,
cimri, pinti, hrsz, dolandrc, eflkya, yankesici, bkn, vb.dir. Bunlardan bazlar
yafladklar dnemin nemli tiplerini oluflturmufllar, zamanla eski flhretlerini kay-
betmifllerdir. Mesela, Konya ilimizde otuz krk yl ncesine kadar hemen herkesin
dilinde davranfllar ve szleriyle kendini kabul ettirmifl zeka zrl insanlar vard:
Sabile, Selahattin, Salma Helil, Mustafa, Gcgc vb. Benzer tipleri lkemizin her
yerinde bulmak mmkndr.
Bir zamanlar stanbulda Galata Kprsn ve Galata Kulesini satan doland-
rclar hakknda anlatlanlar hl hatrlanmaktadr. Beden zrllerin ise bu kusur-
larndan kaynaklanan pek ok fkra bilinmektedir. Cimri ve hasislerle ilgili fkralar
ise daha ok stanbulda anlatlmaktadr (rnek fkra iin bkz. Ek: Metinler bl.
Metin 31).
SIRA SZDE Dnemlere gre fkralarmzn snflamas yaplmfltr. Her birinin doruluk pay tafld
SIRA SZDE
3 tartfllmaz. Sizce, bizim bu kitapta denediimiz snflamasnn bafllca zellii nedir?
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
3. nite - Fkra 69
zet
N
A M A Fkra Trn Tanmlamak
Dursun Yldrm fkra tiplerini esas alarak snfla-
1 ma yapmfltr. Ona gre Trk fkralar; Ortak flah-
Fkra, Trk halk edebiyatnn anlatmaya dayal
siyeti temsil yetenei kazanan ferd tipler st bafl-
trleri arasnda en yaygn olandr. Bir szlk
l altnda snflandrmakta ve Trk boylar ara-
maddesi olarak Trke Szlkte; ksa ve zl
snda tannan tipler olarak devam etmektedir.
anlatm olan, nkteli, gldrc hikyecik ola-
Bu ikinci gruba ncili avufl, Bekri Mustafa, Ke-
rak tarif edilmektedir. Bir edebiyat tr olarak
mine, Esenpulat, Ahmet Akay ve Kuyruuk gibi
ele alnd zaman ise tarif flekil ve muhteva bak-
Trkiye ve Trk dnyasnn eflitli blgelerinde-
mndan kendine has karaktere sahip bir tr ola-
ki tipler girmektedir.
rak adlandrlmaktadr.
ncili avufl, Anadolulu bir fkra tipidir. I. Ahmet
Fkra kelimesi dilimize Arapadan gemifltir ve
ile IV. Murat dneminde yaflad sanlmaktadr.
XIX. yzyldan itibaren de edebiyatmzda kulla-
Padiflahn sohbet arkadafllarndan olduu sy-
nlmaya bafllanmfltr. Dvn Lgatit-Trkte k-
lenmektedir.
lt ve kln fkra terimi yerine kullanlan Trk-
Bekri Mustafa da Trkiyeli bir fkra tipidir. IV.
e kelimelerdir. Ancak, Dvn Lgatit-Trkn
Murat dneminde yaflad ve padiflahn nedimi
dflnda baflka bir yerde gremeyiz. Trk edebi-
olduu sylenmektedir.
yatnda fkra yerine daha ok latife kelimesi kul-
Kemine, Esenpulat Trkmenistan; Ahmet Akay,
lanlmfltr. Gnmz Trk dnyasnda ise lati-
Krm Tatarnn; Kuyruuk ise Krgzlarn nemli
feyle birlikte florta sz, yomak, deiflme, ertegi,
bir fkra tipidir. Edebiyatmzda zmre tipleri ola-
anz engime gibi kelimeler kullanlmaktadr.
rak da Bektafli, Aldarkse, Mevlevi, Temel, Tere-
N
keme, Tahtac, Yrk, Efe vb. saylabilir.
Trk Fkralarnn zellikleri ve Konusunu An-
A M A lkemizin baz ky, kasaba ve flehirlerinde yafla-
2 latmak
yanlar birtakm zelliklerinden dolay dier bl-
Fkralar, genellikle bir fkra tipine bal anlatma-
ge sakinlerinden ayrlrlar. Bazen de komflu ky
lardr. Ve tiplerin pek ou da yaflamfl kiflilerdir.
ve kasaballar birbirlerinin saflklaryla, cimrilik-
Buna bal olarak da, fkralarn konusunun yafla-
leriyle, kurnazlklaryla ve dier baz hofl grl-
nlan gerek hayatn bir paras olduunu syle-
meyen zellikleriyle ilgili fkralar anlatrlar. By-
mek mmkndr. Gnlk hayatn her trl ola-
lelikle ortaya o blgeyi temsil eden fkra tipleri
y fkralarn konusu olur.
kar. lkemizde Karadenizli, Kayserili ve Kara-
Fkralar, ksa nesir fleklinde anlatmalardr. Kalp-
kayal bu grubun nde gelen tipleridir.
laflmfl bir flekilleri yoktur. Fkra metinleri sanat
Mahall fkra tipleri dar blgede bilinen fkra tip-
endiflesi taflman ksa ve yaln bir flekilde anlat-
leridir. Tannmfllklar yafladklar yerlerle snrl
lr. zel anlatcs yoktur. Ancak, iyi fkra anla-
kalmfltr. Hemen hemen her blgenin bir fkra
tanlar vardr. ou fkralarda mizahn yannda
tipi vardr. Yazl edebiyatmza kazandrlan ma-
ince bir hiciv bulunur. Toplumdaki herkes veya
hall tiplerimizden bazlar flunlardr: Birader Ka-
eflitli topluluklar fkralarn konusu ve kahrama-
sm (Bursa), bik Day, (Elaz), ivit Emmi (Mut-
n olabilir.
Mersin), Niyazi Dede (Sivas), Murtaza (Kastamo-
N
nu), Avradn Hasan Aa (Kayseri), Tayyip Aa
Trk Fkralarnn Snflandrlmasn fade Et-
A M A (Konya), Kayac Koca Mustafa (Denizli-Mula).
3 mek
Aydnlar da fkralara konu olmufl kimselerdir.
Fkralar kimi zaman tiplerine gre, kimi zaman da
Bunlar st dzey yneticiler, flairler, yazarlar, d-
konularna gre snflandrlmaktadr. Trk fkrala-
flnrlerdir. Bu tipin en nlleri arasnda devlet
ryla ilgili ilk snflandrmay, dorudan fkralar ko-
adam olarak kz Mehmet Paflay, flairler ve
nu almamakla birlikte, Lmi elebi ve olu Ab-
yazarlar arasnda da Keecizade zzet Mollay,
dullahda grrz. Daha sonraki dnemlerde Dur-
ve Namk Kemali, sayabiliriz.
sun Yldrm, Saim Sakaolu ve Nevzat Gzaydn
gibi arafltrclar fkralarmz snflandrmfllardr.
70 Halk Masallar
Kendimizi Snayalm
1. Divan Lgatit Trkte fkra yerine kullanlan terim 6. Kemine, afladaki lkelerden hangisinde yaflamfltr?
afladakilerden hangisidir? a. zbekistan
a. Latife b. Kazakistan
b. Yomak c. Krgzistan
c. Anekdot d. Tacikistan
d. Klt e. Trkmenistan
e. Engimi
7. Afladakilerden hangisi Asyada yaflamamfltr?
2. Afladakilerden hangisi fkralarmzn zelliklerin- a. Kemine
den biri deildir? b. Ahmet Akay
a. Nesir fleklinde anlatlr. c. Seley akan
b. Deiflmez kahraman insandr. d. Molla Zeydin
c. Fkralar hayali hikyelerdir. e. Kuyruuk
d. Bir deyim ve atasznn aklamas olabilir.
e. Dili, anlatld blgenin zelliklerini gsterir. 8. Afladaki tiplerden hangisi Temelle ayn bafllk al-
tnda toplanmfltr?
3. Trk fkralarnn ilk bilimsel snflamasn yapan ki- a. Aldarkse
fli afladakilerden hangisidir? b. Esenpolat
a. Fikret Trkmen c. Bekri Mustafa
b. Saim Sakaolu d. ncili avufl
c. Ali Berat Alptekin e. Kuyruuk
d. Umay Gnay
e. Dursun Yldrm 9. Afladakilerden hangisi yerel tipler arasnda yer
almaz?
4. Afladakilerden hangisi ncili avuflu sahiplenen a. bik Day
yrelerimizden biri deildir? b. ivit Emmi
a. Ardanu c. Kara Kamil
b. Tavflanl d. Temel
c. Kandra e. Hac brahim
d. Sivas
e. Isparta 10. Afladakilerden hangisi aydn ve sanat fkra tiple-
rinden biri deildir?
5. Bekri Mustafa adafl olan Osmanl sultan a. Sleyman Nazif
afladakilerden hangisidir? b. Cemal Nadir Gler
a. IV. Murad c. skender Pala
b. III. Murad d. Mehmet Akif Ersoy
c. III. Mahmud e. Yahya Kemal Beyatl
d. II. Osman
e. IV. Mehmed
3. nite - Fkra 71
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Sra Sizde Yant Anahtar
1. d Yantnz doru deil ise, Fkra Nedir blm- Sra Sizde 1

n tekrar okuyunuz. Yeni bir tanm iin ncelikle flu zelliklere yer verirdim:
2. c Yantnz doru deil ise, Fkra Nedir blm- a. Ksa olmas
n tekrar okuyunuz. b. Bir nkteye sahip olmas
3. e Yantnz doru deil ise, Trk Fkralarnn S- c. Bir yandan elenirken br yandan eitici olmas
nflandrlmas blmn tekrar okuyunuz. Not: Bu sralama veya sralamaya alnmayan zellikler
4. b Yantnz doru deil ise, Trk Dnyasnn Be- rencinin kendi bilgi ve kavrama dzeyine gre dei-
lirli Blgelerinde Tannan Tipler blmn tek- flecektir.
rar okuyunuz.
5. a Yantnz doru deil ise, Trk Dnyasnn Be- Sra Sizde 2
lirli Blgelerinde Tannan Tipler blmn tek- Halk anlatmalarnn zelliliklerinin benzer ynleri ol-
rar okuyunuz. makla birlikte, farkllklar da vardr. Fkralar, gereki.
6. e Yantnz doru deil ise, Trk Dnyasnn Be- Ksa ve bir tipin etrafnda oluflmasyla dier trlerden
lirli Blgelerinde Tannan Tipler blmn tek- ayrlr.
rar okuyunuz.
7. c Yantnz doru deil ise, Trk Dnyasnn Be- Sra Sizde 3
lirli Blgelerinde Tannan Tipler blmn tek- Bizim snflamamzn bafllca zellii ayrntya girmesi-
rar okuyunuz. dir. Bir snflamada ayrntya girilmesinin yeri nedir, tar-
8. a Yantnz doru deil ise, Bir Topluluu veya tfllabilir. Ancak, bizim snflamamzn zellii toplu-
Zmreyi Temsil Eden Tipler blmn tekrar mun her kesiminde yer alan insanmza, bazen tek ba-
okuyunuz. flna, bazen birkana yer vermesidir.
9. d Yantnz doru deil ise, Yerel Tipler bl-
mn tekrar okuyunuz.
10. c Yantnz doru deil ise, Aydn ve Sanat Fk-
ra Tipleri blmn tekrar okuyunuz.
72 Halk Masallar
Alptekin, A. (1993). Silifkeli Fkra Tipi: Hac Kiya, Er- Karadavut, Z. (2005). Krgz Fkra Tipleri ve Nasreddin
ciyes, 16 (188), Austos: 30-32. Hoca, I. Uluslararas Akflehir Nasreddin Hoca
Akbulut, M. (2006). Nkteler Kitab. stanbul: [m.y.] Sempozyumu (Bilgi fileni) Bildirileri, 6-7 Tem-
Akten S., N. Tan, H. vgin (hzl.) (2008). Trk Halk Ede- muz 2005. 244-265. Akflehir. Akflehir Belediyesi Kl-
biyatnda Karakufl Kad Fkralar, Ankara: Kltr tr Yaynlar.
Ajans Yaynlar. Karadavut, Z. (2009). Nasreddin Hoca Fkra Dairesi ve
Atalay, B. (1985). Dvn Lgatit-Trk Tercmesi, zenbafll Ahmet Akay, 21. Yzyl Nasreddin
Ankara: Trk Dil Kurumu Yaynlar. Hoca le Anlamak/Uluslararas Sempozyum-Ak-
Azmun, Y. (1966). Trkmen Halk Edebiyat Hakkn- flehir, 8-9 Mays 2008/Bildiriler. Ankara: Atatrk
da, Reflit Rahmeti Arat in. Ankara. Kltr Merkezi Yayn.
Bafllangcndan Gnmze Kadar Trkiye Dfln- Konyal, . H. (1950). ncili avufl Fkralar, Tarih
daki Trk Edebiyatlar Antolojisi (hzl.: K. Cuma- Hazinesi, 1 (1), Aralk: stanbul.
ev vd.), C. 10 (1998). Ankara: Kltr ve Turizm Ba- zkan, . (1992). ki Uygur Fkra Tipi: Molla Zeydin ve
kanl Yaynlar. Seley akkan, Milli Folklor, 2 (16), Kfl, 15-19.
Beysanolu, fi. (1982). ncili avuflun Kimlii, II. Sakaolu, S. (1976). Trk Folklorunda Ahmak Fk-
Milletleraras Trk Folklor Kongresi Bildirileri, ralar, Uluslararas Folklor ve Halk Edebiyat
II. Cilt: Halk Edebiyat. Ankara: Kltr Bakanl Semineri Bildirileri, 27-29 Ekim 1975 Konya. An-
Yaynlar. kara, 85-97: Konya Kltr ve Turizm Vakf Yaynla-
Boratav, P. N. (1969). Az Gittik Uz Gittik. Ankara: Bil- r.
gi Yaynevi. Sakaolu, S. (1992). Trk Fkralar ve Nasreddin Ho-
Cumaev, K. vd. (1996). Trkiye Dflndaki Trk Ede- ca. Konya: Seluk niversitesi Yaynlar.
biyatlar Antolojisi 10/Trkmenistan Trk Ede- Sakaolu, S. (1996). Trkmen Fkra Tipleri ve Fkrala-
biyat. 73-75. Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar. rndan rnekler, Trk Kltr Arafltrmalar,
elik, Y. (1999). Hanerli Hanm / Hikye-i Garibe- 32 (1-2), 320-332.
si. Ankara: Aka Yaynlar. Sakaolu, S., Alptekin, A. B. (2009). Nasreddin Hoca.
Doan, M. S. (2005). Eski Konyadan nsan Manzara- Ankara: Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar.
lar Nkteleriyle Tayyip Aa ve Dierleri. Kon- Tan, N. (2007). Derlemeler / Makaleler 4: Halk Gl-
ya: Romantik Kitap. mecisi (Mizah), Halk Tiyatrosu. Ankara:
Ercilasun, A. B. vd. (hzl.) (1991). Karfllafltrmal Trk Turan, F. A. (2008). Trk Kltrnn Mizah Burcu:
Leheleri Szl. Ankara: Kltr Bakanl Ya- ncili avufl. Ankara: Gazi Kitapevi.
ynlar. Ural, Y. (1983). Yergi, Nkte ve Fkralaryla Sley-
Faik Reflad (1998). Klliyat- Letaif (hzl. N. Ahmet man Nazif. Ankara: Milliyet Yaynlar.
zalp), stanbul: Kitapevi Yaynlar. Yldrm, D. (1976). Trk Edebiyatnda Bektafli Tipi-
Gkflen, C. (2002). Temel Fkralar zerine Bir Arafl- ne Bal Fkralar. Ankara: DS Yaynlar.
trma. Konya: Seluk niversitesi Sosyal Bilimler
Enstits Yaynlamamfl Doktora Tezi.
Gzaydn, N. (1977). Trk Fkralarnn Tasnifi zeri-
ne Baz Dflnceler ve Bir Tasnif Denemesi, Ulus-
lararas Yunus Emre, Nasreddin Hoca, Karama-
nolu Mehmet Bey ve Trk Dili Semineri Bildi-
rileri. Ankara, 204-207. Konya Kltr ve Turizm
Vakf Yaynlar.
Halc, F. (1981). Konya Fkralar. Konya.
Himmetzade (1922). Bekri Mustafa. stanbul 1922.
vgin, H. (2005). Deli Grnfll Akll Behll D-
nende. Ankara: Yurt Kitap Yayn.
4
HALK MASALLARI
Amalarmz
N
N
Nasreddin Hoca ve yaknlar hakkndaki tarih belgeleri listeleyebilecek,
N
Nasreddin Hoca fkralarnn zelliklerini ifade edebilecek,
N
Nasreddin Hoca fkralarnn kaynaklarn tanyabilecek,
Nasreddin Hoca fkralarnn dier edeb trlerle ilgisini anlatabilecek bilgi ve
becerilere sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Nasreddin Hoca Ezop
Fkra Telmih
Atasz Timur
erik Haritas
TARHN SZGECNDE
NASREDDN HOCA
HANG FIKRALAR NASREDDN
Nasrettin Hoca HOCANINDIR?
Halk Masallar Fkralar NASREDDN HOCA FIKRALARININ
KAYNAKLARI
NASREDDN HOCA FIKRALARI VE
DER EDEB TRLER
Nasrettin Hoca Fkralar
TARHN SZGECNDE NASREDDN HOCA
Nasreddin Hoca ve Yaknlarn Konu Alan Belgeler

Nasreddin Hoca arafltrclarnn en ok zorland konulardan birisi onun hayat-
dr. nk onunla ilgili belgeler yok denecek kadar azdr. Ayrca bu belgeler hak-
kndaki yorumlarn da ne kadar salkl olduu yine tartflma konusudur. Aflada
onunla ilgili belgeler hakknda ksaca bilgi verilecektir:
1. Bayezidin Sipahisi Mehmedin Mezar Tafl: Nasreddin Hocann trbesin-
de I. Bayezid (1389-1402)in sipahilerinden Mehmede ait yedi satrlk kitabede; ya-
znn baki, mrn geici, insanlarn gnahkr, Tanrnn bafllayc olduundan
sz edilmektedir. Daha sonra mezar tafln yaptrann Yldrm Bayezidin askerle-
rinden Mehmed adnda birisinin olduuna yer verilmifltir.
El hatt- bk vel- mr-i fn
Vel- abd- i s vel- Rabb-i f
Ketebetl hakr
Mehmed an cemaat-i spah- Hazret-i
Yldrm Bayezid
Bu tarihte vki sene 796.
(Konyal 1945: 472, Kabacal 2000: 8).
2. Nasreddin Hocann Trbesi ve Mezar Tafl: Nasreddin Hocann mezar-
nn baflucuna sonradan eklendiini zannettiimiz mezar taflnda 386 / 696 tarihi
bulunmaktadr. Bu da bize gsteriyor ki mezar tafl sonradan yaplmfltr, nk o
tarihte henz Trkler Anadoluya gelmemifllerdi. Bir ksm Nasreddin Hoca araflt-
rcs da tarihin 386 deil 683 olmas gerektiini, byle bir tersliin Hocann nk-
tedanlnn bir sonucu olduunu ileri srerler.
Kitabede Nasreddin Hocann ad gememektedir.
Hziht- trbetl merhm
El mafr il abdehu
El gafr Nasrud- dn
Efendi ruhuna
Ftiha sene 386
Bu kitabenin Trkesi flyledir: Bu trbe merhum ve mafur affedici kuluna
(muhta) Nasreddin Efendinindir. Ruhuna Fatiha. Sene 386. Burada Hoca affedici
76 Halk Masallar
olarak gsteriliyor ki bu doru deildir. fadedeki abdehu kelimesi Rabbihu olma-

l ve el mafur kelimesinden sonra da el muhtac kelimesi gelmeliydi (Sakaolu-
Alptekin 2009: 6).
3. Nasreddin Hocann Kz Ftma Htunun Mezar Kitabesi: Nasreddin
Hocann kzlarndan Ftma Htuna ait olduu zannedilen mezar kitabesi 1957 y-
lnda Sivrihisardaki bir mezarlkta bulunmufl, daha sonra zaman aralklaryla ve s-
rasyla; Eskiflehir, Konya ve Akflehire gnderilmifltir. Mezar taflnn gnmz harf-
leriyle okunuflu afladaki gibidir.
Hve Allahl- Bk
Ftma Htun binti Hce Nasruddin
Nusrat
Tegammadahallhu bi gufranihi
Sebatu ve iflriyne ve sebamie
Tarihi, nder, 726/1326 olarak verirken, Ceran ve Duman ise 727/1327 olarak
vermifllerdir (Ceran 1965: 3807; nder 1971: 66; Duman 1992: 15).
4. Nasreddin Hocann Kz Drr Melek Htunun Mezar Kitabesi: Nas-
reddin Hocann Drr Melek adndaki kznn mezar tafl Akflehirde Nasreddin
Hocann trbesinin ayakucunda bulunmufl olup kitabenin gnmz Trk harfle-
rine aktarlfl afladaki flekildedir:
nteklet
El merhume
Drr Melek binti Nasreddin
(Ceran 1965: 3808; nder 1971: 68).
5. 881/1476 Tarihli lyazc Defteri: 1476 ylnda Akflehirin genel evkaf ve
emlak yazm yaplr. Nasreddin Hoca ile ilgili bilgilerde ise Hocann trbesinin es-
kidii, bu sebepten onarlmas gerektiinden sz edilir. Ayrca Fatihin lyazcs
Mevlna Muslihiddinin verdii bilgiler arasnda Nasreddin Hoca vakflarnn gelir-
leri de yer almaktadr: Tur Ali Bahesi, Hac Nebi (Bibi) ve Musa olu balar ile To-
pal Yakubun biraderinin elinde bulunan medrese zemini (Konyal 1945: 461-462).
Nasreddin Hoca ve Fkralarn Konu Alan Belgeler

Trkiyedeki genel kanaate gre Nasreddin Hocann fkralar daha ok szl kay-
naklarda yaflamfltr. Oysa tarih kaynaklar arafltrldnda durumun hi de yle ol-
mad grlmektedir. Bu belgelerden en eskisi 1480 tarihini taflmaktadr.
1. Ebul- Hayr- Rm ve Eseri: Fatih Sultan Mehmetin kk olu Cem Sul-
tann istei zerine Ebul- Hayr- Rm tarafndan 1480 tarihinde yazlan Saltukn-
mede, Sar Saltukun kerametlerinden sz edilirken bir de Nasreddin Hoca fkras-
na yer verilmifltir.
2. Mehmed Gazal ve Eseri: Bursal Mehmed Gazalnin, Dafil-Gumm Ra-
fiul Humm adl eserinde bir ksm mstehcen olan fkralar vardr. Yazar, Nasred-
din Hocadan sz ederken, onun fkralarnn ok bilindiini, genifl bir corafyaya
yayldn, bu sebepten fkra antolojisi diyebileceimiz kitabna almadndan sz
etmektedir.
3. Gvhnin Eseri: XVI. yzylda yaflayan Gvhinin t verici szlerini
iine alan Pendnme adl eserinde Nasreddin Hoca fkrasna (Akl yoktu ki...,
Ye krkm ye, Peflin paray grdn de...) yer verilmifltir. Burada flu hususu da be-
lirtelim ki, yukardaki fkralardan ikinci ve nc fkralar Nasreddin Hocaya ait
olmamakla birlikte onunla nlenmifltir.
4. nite - Nasrettin Hoca Fkralar 77
Akl Yoktu ki...

Dimifller Nsrddin Hceye h
Dflben olun uss gitdi ngh
...
Bir olancuk ifldn bir harife
Cevab ile ne hofl gemifl ltife (Hengirmen 1983: 172).
4. Basr ve Eseri: II. Bayezid dnemi Osmanl flairlerinden Basrnin (l.
1534-1435), Letif adl eserinde iki Nasreddin Hoca fkras bulunmaktadr.
5. Lmi ve Olu Abdullahn Eseri: Bursal flair Lmi elebinin bafllayp o-
lu Abdullahn tamamlad Mecml- Letif adl hikyeler klliyatnda eflitli halk
anlatmalarnn yannda, Nasreddin Hoca ile ilgili befl fkra metnine de yer verilmifltir.
a. Nasreddin Hoca ile yzyln nl flairi fieyyad Hamzay bir arada gsteren fkra,
b. Timurun futasnn (pefltemal) deeri ile ilgili fkra ki Hocann yerini Ahme-
d alr.
c. Nasreddin Hocann torunlarndan olduunu ileri sren daniflmendin fkras,
. Kabirden gezmeye kan l fkras,
d. Sen de gr kayfl ne ekermifl fkras.
6. Bayburtlu Osman ve Eseri: Bayburtlu Osmann 1581 ylnda tamamlanan
Kitb- Mirt- Cihn adl eserinde 784 velinin arasnda Nasreddin Hocann da
ad saylr. Eserde, Nasreddin Hoca fkras bulunmamaktadr.
7. Tafllcal Yahynn Eserleri: Tafllcal Yahynn Gencine-i Rz adl mes-
nevisinin 29. blmnde, Nasreddin Hocann kadl ve rflveti konu alan bir fk-
ras manzum olarak verilmifltir. Onun Usl-nme (Kitb- Usl) adl mesnevisinde
de, Nasreddin Hoca ile birlikte bir de fkras (Rflveti kad ve bal mlei) anlatl-
mfltr.
8. Muhy-i Glflen ve Eseri: Muhynin Menkb- brahim-i Glflen adl ese-
rinde Nasreddin Hocann bir fkrasna yer verilmifltir (Duman 1996: 65).
9. Nevizde Aty ve Eseri: Aty, Sohbetl- Ebkr adl mesnevisinde Nasred-
din Hocann Az tkanmfl olan musluk fkrasna yer verir.
10. Evliya elebi ve Eseri: XVII. yzyln nl seyyah Evliya elebi Akflehiri
anlatrken Hoca ve mezarnn dflnda Timuru kk dflren Sen befl para etmez-
sin fkrasn da anlatr:
fiehrin kble tarafndaki aalklarn iinde din bilginlerinden ve velilerden
olan Nasrettin Hocann mezar vardr. Kendisi Akflehirlidir. Gazi Hdavendi-
gra yetiflip, Yldrm Han zamannda yaflamfltr. Fazilet ve keramet sahibi olup,
hazr cevap, din ve dnya ifllerinde doru, ulu bir kiflidir.
Timur ile bir araya gelmifltir.
Timur Han, Nasrettin Hocann sohbetinden hoflland iin, onun hatrna
Akflehiri yama ve tahrip etmemifltir. Btn dillerde bu bilgili Hocann nasihat ve
flakalar atasz hline gelmifltir. Bunlardan biri flyledir:
Bir gn Timur, Hoca ile hamama girer. Pefltemal ile ykanrken sz arasnda
Timur:
Hoca Efendi, ben ki cihangir flanl bir padiflahm. Satlmam gerekse beni ka
akaya alrsn? der.
Hoca:
Ancak krk akaya alrm. cevabn verince Timur:
Yahu hocam, benim flu pefltemalm krk aka eder.
78 Halk Masallar
Hoca:
Esasen ben de krk akaya bu pefltemal alyorum. Yoksa senin gibi bir Mool
parasn ne yapacam? Bir mangr bile etmezsin. deyince, Timur, Nasrettin Ho-
cann hazr cevaplndan ok hofllanr ve ona eflitli hediyeler verir.
Daha binlerce flkrkrbe (deve ile kedi; iyi, kt; karflk anlamlarna gelir.)
flakalar vardr ki, dillere destandr. Yldrm Hann vefatndan sonra, elebi Sul-
tan Mehmet zamannda lmfl olup, Akflehirdeki kubbe ve trbesine gmlmfl-
tr. Bu kubbenin drt taraf parmaklktr. Allah rahmet eylesin (Alptekin 2005:
161; Kahraman-Dal 1999: 14).
Ayrca Seyahatnamenin onuncu cildinde Cuhadan sz edilirken Nasreddin
Hocann da ad anlr: Kabr-i fiehy Cuh yan Nasreddn Hoca misilli: Arab Urb
[n] blh nedm-i hs kimes ne imifl. Ebil-mel ile bir yerde medfnlardr, kuddi-
se srruhu. Ve, (Kahraman-Dal-Dankoff 2007: 295).
11. Kaygusuz Abdal ve Budalanme: Kaygusuz Abdaln Budalanme adl
eserinde Nasreddin Hocann iki fkrasna (Bilenler bilmeyenlere retsin, Dnya
bir koca kardr) telmihte bulunulmaktadr.
12. Niyz-i Msr: Niyz-i Msrnin hatralarnn anlatld yazmada Nasred-
din Hocann bir fkrasna (Rflvet yiyen kad) yer verilmifltir.
13. Riyz Mehmed Efendi: Riyz Mehmed Efendi tarafndan yazlan Riyz-
fiuar adl tezkirede kafiye geirmek deyiminden sz edilirken Nasreddin Ho-
cann da ad anlr.
Met- ilm irfnun flk olup tezkiretfl-fluar imls kaydna mbtel ol-
mfllar idi. Lkin infllar Nasrd-n Hcenn kfiye germemesinden nm-
dr olman dflvr-pesendler yannda cy-gr-i hz-i itbr olmamfld. (Akgz
2005: 223).
14. Yusuf Nbi: Urfal olan Yusuf Nbi, Tuhfetl-Haremeyn adl eserinde
...Letif-i meflhre-i muhtemels-sdki devair-i fki nmdr kala-i kahkaha
eyleyen Hce Nasreddin... demektedir (Sakaolu 1992: 141).
15. flk elebi: flk elebi, Meflairfl- fiuara adl eserinde nl pefltamal fk-
rasnn Ahmed ile Timur arasnda getiinden sz eder ve fkra metnini de verir
(Kl 1994: 123den zkan 1999a: 21).
Efsanaden Geree Nasreddin Hoca Kimdir?

Yukarda Nasreddin Hoca, kzlar ve fkralarnn bulunduu yazl kaynaklar ver-
dik. Bunun yannda Trkiye ierisinde ve dier Trk devletlerinde Nasreddin Ho-
ca sahiplenilmektedir. Elbette bir Nasreddin Hoca vardr, dierleri onun nnden
yararlanmak iin ortaya karlmfl tiplerdir. Trk flk edebiyatnn en byk so-
runlarndan birisi mahlaslardr. Bugn ayn mahlas kullanan Karaca Olanlar,
Emrahlar, Zihniler vardr. Nasl onlarn fliirleri karfltysa ve ayklanmasnda zor-
luklar ekiliyorsa, birden fazla olan Nasreddin Hocalarn fkralar da karflmfltr. Bu
sebepten ncelikle gerek Nasreddin Hocay tespit etmemiz gerekmektedir.
Nasreddin Hocay Hangi Adlarla Tanyoruz?

Nasreddin Hoca Trk dnyasnn dflnda dnyada da tannan bir tiptir. Bu sebep-
ten onun tannd corafyalarda hangi adlarla anldnn bilinmesinde yarar var-
dr. Nasreddin Hocann hem Trk dnyas hem de dier dnya lkelerindeki ad-
larnn verilmesinin yararl olaca kanaatindeyiz.
A. Trk Dnyasndaki Adlar

1. Dou Trkistan: Afandi, Nasirdin Efendi, 2. Kazakistan: Koca Nasr, Hoca
Nesir, Kuja Nasr, 3. Krgzistan: Apendi, 4. zbekistan: Nasriddin Afandi, Molla
Nasraddin, Hoca Nasraddin, Apandi, Afandi, 5. Trkmenistan: Ependi, Nasreddin
Ependi, 6. Azerbaycan: Molla Nesreddin, 7. Karaay: Nasr Hoca, 8. Kumuklar: Ho-
ca, Molla Nasreddin, Nasridin, 9. Tatarlar: Huca Nasretdin, Munla Nasreddin, 10.
Kuzey Kbrs Trk Cumhuriyeti: Nasreddin Hoca, (Rumlar arasnda Nusreddin Ho-
ca, Gasdani Hoca ve Aslan Hoca adyla bilinmektedir), 11. Bat Trakya: Nasred-
din Hoca 12. Irak Trkmenleri: Molla Nasreddin.
B. Dnya lkelerindeki Adlar

1. Tacikistan: Efendi, 2. Bangladefl: Nasiruddin Hojjga, 3. Pakistan: Molla Nasi-
rudin, Molla Nasruddin, Hoca Nasreddin, 4. ran: Molla Nasreddin, 5. Rusya: Ho-
ca Nasreddin, 6. eenistan: Nasaret, 7. Macaristan: Nasreddin Hodzsa, 8 Roman-
ya: Nasratin Hogea, 9. Bulgaristan: Nasraldi, 10. Yunanistan: Anastratin, 11. Ma-
kedonya: Nasradin Hoca, Strandilhoca, Stradin Hoca, 12. Bosna-Hersek: Nasru-
din Hodza, 13. Arnavutluk: Nastru, Nastroya, 14. Srbistan: Nasrudin Hodza, Nas-
radin Hoca, 15. Almanya: Hoscha Nasreddin, Hodscha Nasreddin, 16. Fransa: Nas-
reddin Hodja (Sakaolu-Alptekin 2009: 27-28).
Sivrihisarda Doup Akflehirde len Nasreddin Hoca

Henz elimizde yeterince bilgi olmamakla birlikte genel kanaat Nasreddin Hoca
ve ailesinin Sivrihisarl olduudur. Sivrihisar mfts Hasan Efendinin yarm kalan
Mecmua-i maarif adl eserinde Babas Abdullah efendi karye [ky] imamyd de-
nilmektedir. Demek ki Nasreddin Hocann babas Hortu (Nasreddin Hoca)lu olup,
ayn yerde imamlk yapmaktadr.
Nasreddin Hocann annesi ile ilgili bilgiler de salkl deildir. nk Hocann
annesiyle ilgili bilgiler fkra metinlerinden yararlanlarak ortaya konulmufltur. Hat-
ta baz Nasreddin Hoca kitaplarnda daha da ileri gidilerek Hocann annesinin ad-
nn Sdka olduu bile iddia edilmifltir. Bu bilgiler de belgelere gre deil, szl
anlatmalara gre karlmfltr, bu da doru deildir. Hocann kardeflleriyle ilgili
olarak anlatlanlar da doru deildir. Baz fkra anlatclar kz kardeflinin olduun-
dan sz ederlerse de konuya ihtiyatl yaklaflmakta yarar olduuna inanyoruz.
Hocann hanm ile ilgili bilgiler de bilinmezlerle doludur. Fuad Kprlnn
Hocann zevcesi [efli] Akflehir flehrinin Kozaa karyesi [ky ] mezarlnda med-
fun [gml ] imifl cmlesinin dflnda elimizde yeterli bir bilgi yoktur (Sakaolu-
Alptekin 2009: 29).
Fuad Kprl ve fiinasi Altunda Sivrihisar mfts Hasan Efendinin mecmu-
asndaki bilgiden hareketle onun 1208 ylnda Eskiflehir ilinin Sivrihisar ilesinin
Hortu (Nasreddin Hoca) kynde doduundan sz etmektedirler. Yine Fuad
Kprl ve fiinasi Altunda gibi arafltrclar Sivrihisar Mfts Hasan Efendinin
mecmuasndaki bilgiden hareketle 1237 (veya 1238) ylnda daha iyi bir eitim ala-
bilmek amacyla Akflehire gtn iddia ederler. Grld gibi gn birinci
sebebi Hocann eitimidir. O yllarda Seyid Mahmut Hayran ve Hoca Ahmet Fa-
kihin n artmfltr. Herkes ondan ders almak istemektedir. kinci sebep, babas-
nn Akflehire gmesidir.
Nasreddin Hoca ailesinin iki kz ve bir olundan sz edilmektedir. Belki elde-
ki mezar tafllarndan hareketle Drr Melek ve Fatma hakknda salkl bir bilgiye
ulaflabiliriz. Ancak onun olu ile ilgili olarak anlatlanlar fkra metinlerine bal bil-
gilerdir ki, yukarda da belirttiimiz gibi bunlarn doruluu tartflma konusudur.
80 Halk Masallar
Fuad Kprl ve fiinasi Altunda gibi arafltrclar Nasredin Hocann 1284 veya
1285 ylnda Akflehirde ldnden mezarnn da bu ilede olduundan sz et-
mektedirler. Bu grfle hemen hemen btn Nasreddin Hoca arafltrclar katl-
maktadrlar. Sovyetler Birlii dneminde Trk dnyasndaki Nasreddin Hoca arafl-
trclar onu Azerbaycanl, zbekistanl gsterirlerken bugn bu fikirlerinden vaz-
gemifl gibidirler.
Baz arafltrclar bir fkrasndan hareketle Nasreddin Hocann Hallac- Mansur
ve Seyyid Nesim ile adafl olduundan sz ediyorlarsa da, bu bilgiler belgeye da-
yanmayp efsaneye gre dzenlenmifltir.
Nasreddin Hocann eitimi ile ilgili bilgiler de bilinmezlerle doludur. Nasred-
din Hoca arafltrclarna gre o ilk eitimini babasndan almfltr. Akflehire gtk-
ten sonra Konyada, Seyyid Mahmud Hayran ve Hoca Fakih gibi nllerden ders-
ler almfltr.
Nasreddin Hocann ifli konusunda anlatlanlar da fkralarndan karlmfltr.
Buna gre o, kaddr, kad yardmcsdr, imamdr, pazarcdr, balkdr, iplik sa-
tcsdr, zeytin satcsdr, bakkaldr. Bunlarn dflnda Hocann bir masal anlatc-
s, hatta flairliinden bile sz edilmifltir. Ancak btn bu hususlar elimizdeki fkra-
lardan hareketle ortaya atlmfl grfllerdir, bunun da salkl olmadn yukarda
belirtmifltik.
Dier Nasreddin Hocalar

1. Kastamonulu Nasreddin Hoca: smail Hami Daniflmend, Nasreddin Hoca
Kimdir? (Cumhuriyet Gazetesi, Konya, Yeni Adam, Tarih Corafya Dnyas, Trk
Folklor Arafltrmalar) adl makalesinde Paris Mill Ktphanesinde bulunan Fars-
a Seluknmeye dayanarak Kastamonulu bir Nasreddin Hocann varlndan
sz etmektedir. Yazar belli olmayan Seluknmeye gre, Nasreddin Mahmud,
Sultan II. Mesudun dneminde yaflamfl, mstevfilik (maliye grevlisi) hizmeti
grmfl olup Kastamonu Beyi Yavlak Arslann oludur. Yine bu Seluknmeden
rendiimize gre, Nasreddin Hoca Mool hkmdar Geyhatu ile bir araya gel-
diinden Akflehir ve Konya Mool istilasn pek az zararla atlatmfltr (Daniflment
1959: 348-350).
2. Kayserili Nasreddin Hoca: Naci Kum, Kayseri Mzesindeki arafltrmalarn-
da mezar tafllar arasnda 1408 numarada kaytl olan ayak ucu krk bir lahdin ze-
rinde Nasreddin Hoca adnn kaznmfl olduunu tespit eder. Ona gre Nasred-
din Hoca Sivrihisarda domufl, Akflehire g etmifl, Konya medreselerinde oku-
mufl ve mrnn sonunda Kayseriye gelmifl ve burada vefat etmifltir (Kum 1940:
1977).
3. Akflehirli Nasreddin Hoca: Akflehirliler Nasreddin Hocann doma by-
me Akflehirli olduunu ileri srmektedirler. brahim Hakk Konyal, bir arafltrma-
snda; Akflehirin Karabulut kynn yannda eskiden bir Sivrice yg ky
vard. Daha Kanun zamannda bu kyn halk Karabuluta yerleflmiflti, sonra
ky, adn oradaki bir tepeye brakarak tamamen yok olmufltur. (Konyal 1945:
732) demektedir.
4. Sivrihisarl Nasreddin Hoca: Pertev Naili Boratav, Nasreddin Hocann Es-
kiflehir ilinin Sivrihisar ilesinin Hortu (Nasreddin Hoca) kynden / beldesinden
olduunu maddede toplar:
a. Fatih Sultan Mehmedin hocas Hzr Bey ve olu Sinan Pafla Sivrihisarl olup
Nasreddin Hoca ile ayn soydandrlar.
b. Nasreddin Hocann byk kz Ftmann mezar tafl bu ilede bulunmufltur.

c. Pertev Naili Boratavn tespit ettii bir yazmada Sivrihisar ad oka gemek-
tedir (Boratav 1996: 19).
5. Krflehirli Nasreddin Hoca: Ahi Evren fieyh Nasird-din Mahmud: Mikil
Bayrama gre Nasreddin Hoca diye birisi yaflamamfltr. Ona gre Ahi Evren Nas-
reddin Hocann ta kendisidir.
Kitabn alt bafllklarndan biri, Ahi Evren Hace Nasrd- din Mahmud, Nasred-
din Hocadr (Bayram 2001: 33).
6. Azerbaycanl Nasreddin Ts: Azerbaycanl arafltrclar Nasreddin Hoca
ile astronomi bilgini Nasreddin Tsnin ayn kifliler olduunu iddia etmektedirler.
7. Buharal Nasreddin Hoca: zbekistan Trkleri Nasreddin Hocann Buha-
ral olduuna inanrlar. Onun Buharal olmas konusunda o kadar ileri gidilmifl ki,
o bir fkra kahramanndan daha ok olaanst flahslarla ilgili mitin kahraman
hline gelmifltir.. Rivayete gre testi, mlek, saks iflleriyle uraflan fiermamatn
hanmnn ocuu olmaz. Bunun zerine kadn sabahlara kadar dua eder. Sabah-
leyin, testi, mlek, sakslarn zbekistan pazarna gtren fiermamat, byk bir
mlein ierisinde diflleri kmfl bir erkek ocukla karfllaflr. zbek inanlarna
gre aznda difliyle doan ocuk gelecekte ya bir han, ya da itibarl bir kimse ola-
caktr. Bu durumda mlein ierisinde bulunan ocuun kime ait olduunun tes-
pit edilmesi gerekmektedir. Doksan gn boyunca ocuun anne ve babas aranr-
sa da bulunamaz ve ocua Nasreddin ad verilerek bytlr. Zeki, alflkan, sz
cambaz Nasreddin, pazarda mlekilik yaparak hayatn devam ettirir (Cabbarov
1996: 47; zkan 1999: 20; Fedakar 2008).
Yukardaki anlatmdan da anlafllaca gibi Buharal olarak bilinen Nasreddin
Hoca mitolojik bir tiptir. Hoca olarak bilinen tipin saksnn ierisinde bulunmas,
annesi ve babasnn bilinmemesi, aznda diflleriyle domas olaanst flahslarla
ilgili mitlerin btn zelliklerini gstermektedir.
Trkistan corafyasnda bu eflit tiplerle bolca karfllaflmaktayz. Rivayete gre
Cengiz Han, Manas, vb. kahramanlar avularnda kan phtsyla domufllardr. Kan
burada sembolik bir mit olup gelecekte, kan dkc olmann, cihangir olmann
iflaretidir. Gerekten de bu iki kahraman gelecekte byk cihangir olmufllar, tafl tafl
stnde brakmamfllardr.
Nasreddin Hoca hakknda yeterli bilgi ve belgeye sahip deiliz; ancak

SIRA az saydaki belge
SZDE SIRA SZDE
ile yetinmek zorundayz. Bu belgeler bize, Nasreddin Hocay ne dereceye kadar tanta- 1
bilmektedir?
HANG FIKRALAR NASREDDN HOCANINDIR?

S O R U S O R U
Nasreddin Hoca fkralar zerinde alflanlarn karfllaflt en nemli problemler-
den birisi de Nasreddin Hocaya ait olduu sylenen fkralarn ona ait olup olma-
d meselesidir. Trkiye ierisinde 1555, Trkiye dflnda 3000lere
D K K varan
AT Nasred- DKKAT
din Hoca adna anlatlan her fkra onun mudur? Eer her fkra onun deilse lt-
lerimiz ne olacaktr? Bu hususta yaplan alflmalar dorultusunda bir ayklama ya-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
pabilecek miyiz? Bu konu gemiflten gnmze tartfllmaya devam etmektedir.
fikr Kurgan, Samim Kocagz, Fikret Trkmen, Gnay Kut, lhan Baflgz, Alpay
Kabacal, Saim Sakaolu, Mehmet Aydn, vb. arafltrclar alflmalarnda
AMALARIMIZkonuyu ir- AMALARIMIZ
delemifller, hatta baz ltleri de teklif etmifllerdir. Bu nerilerin ilki fikr Kur-
gana attir.
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
82 Halk Masallar
1. Sarhoflluk veya iki ile ilgili fkralar onun deildir; nk o Snn Msl-
manlarn temsilcisidir.
2. Hocay ahmak ve budala gsteren fkralar onun deildir; ancak bir sknt-
dan kurtulmak, zeky gizlemek gibi sebeplerle ilgili olanlar Hocanndr.
3. Hocay mal mlk sahibi, klesi ve cariyesi olan biri gibi gsteren fkralar
onun deildir; nk o mr boyu sren bir yoksulluk iinde yaflamfltr.
4. inde apknlk, iffetsizlik ve kadn ihaneti bulunan fkralar da ona bala-
namaz.
5. Hocann hasis olarak gsterildii fkralar onun deildir; nk onun fkra-
larnda hasislik yerilmektedir.
6. Hocann madd kuvvetle gl bir insan, evik bir delikanl olarak gsteril-
dii fkralar da onun olamaz; nk o glkleri kol kuvvetiyle deil akl ile zer.
7. inde dalkavukluk, iki yzllk ve karclk olan fkralar ile onu bir pafla
veya byk adamn emrinde gsteren fkralar da ona yakfltramayz.
8. Hocann dik bafll, dilediini zorla yaptrabilen bir kiflilikte gsterildii fkra-
lar da onun deildir. nk o; gsz, fukara ve yoksul insann simgesidir.
9. Tasavvuf, ezel, ebed gibi sorunlarn anlatld fkralar Hocaya balana-
maz. nk Hoca tasavvufa ilgisiz olup mutasavvf geinenlerin karflsndadr.
10. Bir fkra uzunsa, anlatlmas dakikalar alyor, metni sayfalarca sryorsa
o da Hocaya balanamaz. nk onun fkralarnn zellii ksa olufludur (Kur-
gan 1996: 76-77; Sakaolu 2005: 25-26).
fikr Kurgann bu deerlendirmesini dikkatle inceleyecek olursak bu grfl-
lerden bazlarna katlmadmz grlecektir.
a. Biz birinci maddenin ilk ksmna katlyoruz. Ancak biz Nasreddin Hocann
bir kesime balanmas grflne katlmyoruz. nk Nasreddin Hoca top-
lumda ayrmclk yapan birisi olmayp toplumun her kesimini kucaklamak-
tadr. Zaten onun dneminde yaflayan Hac Bektafl Velinin hayat tarzyla
Nasreddin Hocannki arasnda bir farkn olduunu sanmyoruz.
b. nc maddedeki yoksulluk dflncesine de katlmadmz belirtmek is-
teriz. Trk milleti tarih boyunca toplum nderlerini yerlerde srndrme-
mifl, kendisi giymemifl, giydirmifl; yememifl, yedirmifltir.
c. Dokuzuncu maddedeki Hocann tasavvufla ilgisinin olmamasna da katl-
madmz belirtmek isteriz. Aslnda Nasreddin Hocann yaflad XIII. yz-
ylda tasavvuf, insan hayatnn bir paras gibidir. Bunun dflnda o, baflta ba-
bas olmak zere Seyyid Mahmud Hayran, fieyh brahim gibi limlerden
ders almfltr. (Nasreddin Hocadan ilk defa sz eden Saltuknmede bile
onun tasavvuf ehli bir kifli olduunu anlayabiliyoruz.) Hatta bu konuyla il-
gili kitap, makale ve bildiriler yaymlanmfltr.
. Onu, ... gsz, fukara ve yoksul insanlarn simgesi olarak da gremeyiz.
Onun adna balanan bu tr fkralar da elbette ayklamak zorundayz (Sa-
kaolu -Alptekin 2009: 122-124).
Yazar Samim Kocagz de Nasreddin Hocaya ait olan ve olmayan fkralar ayk-
lamann yntemlerini gelifltirerek bunlar drt bafllk altnda sralamfltr. Kocagz
konuya farkl bir pencereden bakt iin onun grfllerini de burada vermenin ya-
rarl olaca grflndeyiz.
a. XIII. yzyln tarihsel ve toplumsal yaflantsna uygun dflmeli fkralar.
b. Nasreddin Hoca, espri ya da flaklabanlk yapmak iin hibir zaman ne olay
hazrlar, ne de dflnr.
c. Hocann dehas, ulusumuzun zeksnn, esprisinin, hayat grfl yetenei-

nin -bu yetenek btn Halk Edebiyatmzda vardr- bir semboldr. Onun
fkralarn bayalafltrmayalm.
. En nemlisi, Nasreddin Hocann yaflamfl kifliliinden, yaflayan kifliliini
ayrmak taraflsym (Kocagz 1970: 288; 1972: 10-11).
Biz de byk lde Kocagzn grfllerine katlyoruz.
Fikret Trkmen ve arkadafllar saha arafltrmas sonucunda elde ettikleri 300 fk-
radan hareketle bir deerlendirme yapmaktadrlar. Daha sonra da, Nasreddin Ho-
caya atfedilen fkralarn gereinden ayrlmas ise zor deildir. Hocann fkras
ikili bir mecliste geiyorsa, asla Hoca orada bulunmamfltr. Hoca hibir zaman
gerek fkralarda aptal veya ahmak durumuna dflmemifltir. Onun malda, mlk-
te gz olmad gibi iffetsizlik, aldatmaca varsa, Hoca cimri gsteriliyorsa bu fk-
ralarn Hocaya ait olmas dflnlemez. (Akn 1992: 5).
Gnay Kut daha ok Nasreddin Hoca kitab hazrlayanlarn dikkat etmeleri ge-
reken hususlar tespit ederek sorunu tipoloji konusunda deerlendirmektedir.
lhan Baflgz, gerek Nasreddin Hoca fkralarnda aranmas gereken hususlar
Nasreddin Hoca adl kitabnda drt bafllk altnda ele almfltr:
1. Nasreddin Hoca hikyelerinin 500 yllk bir tarihi derinlii var. Aradan ge-
en uzun zaman iinde Hoca fkralar, dil, biim ve konular bakmndan byk
deiflmelere uramfl. leride bu deiflmenin ne byk boyutlara vardn grece-
iz. Hoca hikyeleri bu tarih derinlii iinde incelenecektir. Bugn yaflayan hik-
yeler zerine arafltrma binalar kurmak; yahut, basma Hoca kitaplarna daya-
nan incelemeler yapmak eksikli kalacaktr. nk onlar, eflitli nedenlerle baz hi-
kyeleri yok sayyorlar, yahut yaynlayamyorlar.
2. Fkralarn btnnde beliren Nasreddin Hoca tipi, tek bir karakter izgisi
yanstmaz. Onun adna balanan hikyelerin bir blnde Hoca akll, hazr-
cevap, nkteci bir tiptir; tekilerde bn ve aptal olarak karflmza kar; daha bafl-
kalarnda ise Hoca, bir sosyal elefltirici veya kltr kahramandr. Bu hikyeler-
den bir ksmn Hocaya yakfltrp benimsemek, bir ksmn ise dfllamak, sadece
kendi hayat grflmz, ideolojimizi ve ahlak kurallarmz yanstr; bilim ada-
mnn tarafszl ile badaflmaz. Nasreddin Hoca bunlarn hepsidir veya bunla-
rn hepsinde Nasreddin Hocann deiflik yzleri belirir. Bu hikyelerin kaynak-
lar, hangi yzyllarda Hoca klliyatna karflt ve kimler veya hangi gruplar ta-
rafndan Hocaya yakfltrld arafltrlabilir. Ancak bunlarn hepsi Nasreddin
Hoca hikyesidir.
3. Hoca fkralarnn, belki de hibirini, Nasreddin Hocann kendisi yaratmfl
yahut sylemifl deildir. Bu fkralarda beliren zellikleri, Hocann tarihsel kiflilii-
ne balamamak gerekir. Bir fkrada hrszlk yaplmas, birinde kadnlara satafll-
mas, daha baflka birinde eflek dzlmesi veya kadna kfredilmesi Hocann by-
le bir adam olduunu gstermez. Nasreddin Hoca bir hikye anlatcsdr. Halk-
mz, eflitli nedenlerle syleyip dinlemek istedikleri hikyeleri Nasreddin Hocann
dilinden syletmifltir. Bu hikyeler Hocann adna balanmfl bir gldr edebi-
yat oluflturur; Trk halknn gldr gelenei.
4. Nasreddin Hoca fkralarna eflitli yorumlar yaplmfltr. Bunlarn en eski ve
srelisi dinsel yorumdur. Byle bir yorumun daha 15. yzylda yapld anlafll-
yor. (Baflgz 1999: 12-13).
Konuyla ilgili bir baflka deerlendirmeyi Alpay Kabacal yapmfltr.
Hoca fkralarnda heyecan ve dramatik gerilim yoktur. Bu, fkralarn biim ve
ierik zelliindendir. Ayrca hepimiz Hoca fkralarnn nasl bittiini zaten biliriz.
84 Halk Masallar
Olumsuzluk rgeninde sralanan olaylar ne denli kt olursa olsun dramatize edi-

lemez, dinleyicide acmaya, duygusalla, gzyaflna yol aamaz. Aksine gldrr
ve bu gldrmenin sonucu halkn kendisini elefltirdiini, yargladn, dflnme-
ye ve denemeye itildiini grrz. Hoca hibir zaman kahraman deildir. Ne ka-
dn dinleyicinin, genlii, yakflkll, fizik gc, erkeklii, parlak szleri karflsn-
da hayran kalaca, dalp gereklerden uzaklaflaca birisidir. Hoca; ne de erkek
dinleyicinin kendisiyle zdefllefltirecei, eflitli servenler yaflayan... ktleri, kt-
lkleri bileinin gcyle yenen olaanst bir yaratktr. (Kabacal 2000: 36-38).
Hatrlanaca zere Nasreddin Hoca Trkiyede deil, btn dnyada tannan
bir fkra tipidir. Bu sebepten Nasreddin Hoca fkralarnn zelliklerini karrken
baflka ltleri de gelifltirmemiz gerekmektedir.
1. Sadece Trkiyedeki deil Trkiye dflndaki Nasreddin Hoca fkralar da de-
erlendirilmeye alnmaldr.
2. Yazma, basma ve szl kaynaklardaki Nasreddin Hoca fkralarnn bir tip
katalou hazrlanmaldr. Bu katalogda yeni bulunacak tip numaralar iin, Aar-
ne-Thompson Katalounda olduu gibi, bofl numaralar braklmaldr.
3. Nasreddin Hocann bir Trk nderi olduu gz nne alnarak onun yap-
sna uymayan fkralar, Sakaolunun yapt gibi, ayr bafllklar altnda deerlen-
dirilmelidir (Sakaolu-Alptekin 2009: 130).
Bu alflmada Saim Sakaolunun Nasreddin Hoca fkralarn iki ana, befl alt
bafllk altnda ele alan deerlendirmesi esas alnmaktadr:
I. Nasreddin Hoca Fkralar
II. Hoca Adna Balanan Fkralar
A. Mantk Asndan Hocaya Uymayan Fkralar
B. Din Asndan Hocaya Uymayanlar
C. Hoca ve Timur Fkralar
D. Nasreddin Hocadan nce de Anlatlan Fkralar
E. Ahlk Asndan Hocaya Uymayan Fkralar (Sakaolu 2005: 31-235).
Nasreddin Hoca Fkralar

Bugn Trkiyede yaymlanan en son Nasreddin Hoca kitabnda 1555 fkra metni
bulunmaktadr. Yazar Mustafa Duman ierisinde Nasreddin Hoca geen btn fk-
ralar kitabna almfltr. Bilindii gibi Nasreddin Hocann fkralar Trkiye dflndan
(Cuha, Aisopos, Karakufl Kad, Behll Dn, Ahmet Akay, Aldar Kse, Kemine,
vb.) ve Trkiye iinden (Bektafli, ncili avufl, Bekri Mustafa, Temel, vb.) pek ok
fkra tipiyle karflmfltr. Karflmay normal karfllamamz gerekir. nk Nasreddin
Hoca yerine baflka bir tipin adn sylediimiz veya yazdmz zaman fkra baflka
bir tipin olabilmektedir. Bu ve buna benzer sebeplerden dolay ierisinde Nasred-
din Hoca geen her fkray ona balayamayz. Trkiye ierisinde fkra says 1555
iken Trkiye dflnda ok daha fazladr. Bugn zbekistanda Nasreddin Hoca ad-
na balanan fkralarnn says 3000nin zerindedir.
Eer bugn Trk dnyasnda ierisinde Nasreddin Hoca ad geen her fkray
bu blmn ierisine alacak olursak problemin zm daha da zorlaflacaktr. Bi-
ze kalrsa fikr Kurgan, Samim Kocagz, Fikret Trkmen, Alpay Kabacal, Saim
Sakaolu gibi arafltrclarn konu ile ilgili ltleri dikkate alnarak bir ayklama ya-
plmas gerekmektedir. Bylece kesin olmasa bile kesine yakn sayda Nasreddin
Hoca fkralar bir araya getirilmifl olacaktr. Biz konuya bu gzle baktmzda ger-
ek Nasreddin Hoca fkralarnn saysnn 120-130 kadar olduunu syleyebiliriz
(rnek iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 32.1.-11.).
Hoca Adna Balanan Fkralar
Mantk Asndan Nasreddin Hocaya Uymayan Fkralar

Her anlatmann bir mant vardr. Bu sebepten Nasreddin Hoca fkralarn deer-
lendirirken bir de Nasreddin Hoca mant ile fkralara yaklaflmamz gerektiine
inanyoruz. Kitabmzn bu blmnn deiflik yerlerinde de belirttiimiz gibi,
Nasreddin Hoca; kltrl, hakk, hakikati bilen, anneye, babaya sayg duyan biri-
sidir. Onun mantnda ksa yoldan kfle dnme yoktur. Onun mantnda alma,
gasp etme de yoktur. Onun mant aptal bir insannkine hi benzememektedir.
Ksacas, Hocann fkra mantnda aptallk, alma, gz boyama, gn kurtarma
yoktur. Bu sebepten bu tr fkralarn adnda Nasreddin Hoca ad gese bile bun-
larn Nasreddin Hocaya ait olmas konusunun zerinde dflnlmelidir. Biz fkra-
larn seimi iflleminde nce Nasreddin Hoca mantn ortaya karmak, daha son-
ra da onun mantna uymayanlar bu blmde deerlendirmek istedik (rnek
iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 33.1.-2.).
Din Asndan Nasreddin Hocaya Uymayan Fkralar

Nasreddin Hocaya bal olarak anlatlan fkralardan bazlar din asndan Nasred-
din Hocaya uymamaktadr. Nasreddin Hocann hayat blmnde de belirttiimiz
gibi, o bir din adamdr, kaddr, kad yardmcsdr. Btn bunlarn tesinde ge-
miflten gnmze Trk halknn tamam tarafndan sevilen hoflgr semboldr.
Al Abdestini Ver Pabucumu, Bilenler Bilmeyenlere Anlatsn, Bugn Rama-
zann Otuz Befli fkralar da bu tipin ierisinde deerlendirilmelidir.
Nasreddin Hoca, Allahn evi olan camide nasl davranacan bilen birisidir.
Oras flakalaflma, bilgi yarflmas yaplan bir yer deildir. Yine kpn ierisinde at-
lan tafl sayarak Ramazann kanc gnn bilmeyecek kadar alk birisi olamaz.
Suya dnp intikam alrcasna yellenmesi ise hi dflnlemez (rnek iin bkz.
Ek: Metinler bl. Metin 34).
Nasreddin Hoca ve Timur liflkisini Konu Alan Fkralar

Nasreddin Hoca-Timur iliflkisini konu alan fkralar Trk dnyasnn tamamnda
anlatlmaktadr. Ancak lkelere ve blgelere gre fkralarn saysnda farkllklar
grlecektir.
Konuyu arafltrrken mutlaka tarihe baflvurmamz gerekmektedir. Nasreddin
Hoca 1208 ylnda Eskiflehir ilinin Sivrihisar ilesinin Hortu (Nasreddin Hoca) k-
ynde domufl, 1236 ylnda Akflehire g etmifl ve 1284 tarihinde ayn yerde ve-
fat etmifltir. Timur ise 1336 ylnda Keflte domufl, 1370 ylnda tahta gemifl, 1405
ylnda vefat etmifltir. 1370 ylndan lm tarihi olan 1405 ylna kadar seferden se-
fere koflmufl, pek ok zafer kazanmfltr. Bu arada 1402 ylnda Ankarann ubuk
Ovasnda yaplan savaflta Yldrm Bayezidin savafl kaybetmesi zerine Osmanl
mparatorluuna Fetret Devrini yaflatmfl ve yklma noktasna getirtmifltir.
Bu duruma gre Nasreddin Hoca ile Timurun adafl olmas imknszdr. Nas-
reddin Hocann lm tarihi ile Timurun doum tarihleri arasnda elli yllk bir za-
man dilimi vardr. len adam dirilmeyeceine gre Nasreddin Hoca ile Timurun
ayn dnemde yafladklarna dair fkralarn da gerekle ilgisi yoktur.
Btn bunlara karfllk Nasreddin Hoca- Timur ikilisini konu alan fkralar yllar-
ca ders kitaplarna konulmufl, tiyatroda gsterilmifltir. Bu yanlflln en byk se-
bebi Evliya elebidir. elebi, Seyahatnamesinde Akflehiri anlatrken Nasreddin
86 Halk Masallar
Hocadan ve trbesinden sz etmifl, ardndan da nl pefltamal fkrasn eserine al-

mfltr. Arafltrclar bu bilginin doruluunu arafltrmadan Timur ve Nasreddin Ho-
cay ayn dnemde yaflamfl gstermifllerdir.
Burada flu hususu da belirtelim ki Timurla pefltamal hikyesi flair Ahmed ile il-
gili olabilir. fiair Ahmed ile Timur adafltrlar. Bu sebepten ikilinin bir araya gel-
mifl olma ihtimali yksektir (Kl 1994: 123den zkan 1999: 21).
Moollarla Seluklular 1243 ylnda Kseda Savafln yapmfllardr. Seluklular-
la karfllaflan Moollarn hkmdar Geyhatu/Keyhatudur. Geyhatu / Keyhatunun
Nasreddin Hoca bir araya gelmifl, hatta onun sohbetlerine katlma ihtimali vardr.
Btn bunlarn sonunda baflta Akflehir olmak zere baz yerleflim merkezleri Mo-
ol istilasn en az zararla atlatma flansn elde etmifl olabilir.
Btn bunlarn dflnda Trk halknn kendilerine byk eziyet eden Timurdan
intikam alma arzusunu da gz ard etmememiz gerekir. Gerekten Timur gittii ye-
re zulmetmifltir, bu arada Anadolu da bu zulmden nasibini fazlasyla almfltr. Zul-
mn dflnda 103 yllk Osmanl Devleti de dalma noktasna gelmifltir. Btn bun-
lar hesaba katldnda psikolojik savaflta Timurla Nasreddin Hoca karfl karflya
getirilmekte ve Timur mcadeleyi kaybetmektedir. Ksacas meydanda Osmanl sa-
vafl kaybederken Nasreddin Hocann flahsnda kazanmaktadr.
Yukarda da belirttiimiz gibi Trkiyede Timuru konu alan fkralarn says
epeyce faladr. Bazen de bu tr fkralar flair veya flklarn dilinde ifllenerek man-
zum duruma getirilmifltir (rnek iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 35.1.-3.).
Nasreddin Hocadan nce de Anlatlan Fkralar

a. Nasreddin Hoca ve Aisopos Masallar: Aisopos (Ezop) M 620-560 tarihleri
arasnda yaflamfltr. Onun Sisam Adasnda, Mezopotomyada, Msrda doduunu
ileri srenler vardr. Plutarkhosa gre Aisopos, irkin, kekeme, kambur olmasna
ramen ince bir zekya sahipti. Aisoposu nl yapan onun yazd fabllardr. An-
cak bu fabllarn tamam Aisoposa ait deildir. Byk bir ihtimalle adn bilmedii-
miz bir derleyici tarafndan bir araya getirilmifltir. Aisoposa ait olduu sylenen ma-
sallardan bir ksm Sokrates tarafndan nazma ekilmifltir. Latin edebiyatnda Phaed-
rus, btn ortaa masalclar ve La Fontaine bu masallardan yararlanmfllardr.
Yzyllardr ocuk edebiyat arafltrclar ve eitim bilimcileri Aisopostan yarar-
lanmfllardr. Bu cmleden olmak zere onun masallar hemen hemen btn dn-
ya dillerine evrilmifl, okul kitaplarna alnmfltr. Aslnda Aisopos masallaryla Ho-
cann fkralarnn karflmasn normal karfllamamz gerekir. nk halk anlatmala-
rnda, bir kahramann hatras zayfladka onun yerini baflka ve sevilen bir kahra-
man almaktadr. Bir dnem Anadoluda ok iyi bilinen Aisoposun hatras zayfla-
ynca, yerini Nasreddin Hocamza brakmfl olma ihtimali ok yksektir. Bu ifli ha-
fzas zayf olanlar da yapmfl olabilir (rnek iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 36).
Trk edebiyatnda Aisoposla ilgili ilk eviri XIX. yzylda karflmza karken;
ilk Trke bask da 1866 tarihini taflmaktadr.
b. Nasreddin Hoca ve Binbir Gece Masallar: Arap Yarmadasndan dnya-
nn drt bir yanna yaylan Binbir Gece Masallar, geceleri anlatlmakta olup konu-
su kadnlarn vefaszl zerine kurulmufltur. Masallarn ana konusu fiehriyarn
hanm tarafndan aldatlmasdr. Aldatlma olaynn ortaya kmasndan sonra fieh-
riyar kadnlardan intikam almak iin evlendii btn hanmlar ldrr. Daha faz-
la kendi cinsinin ldrlmesine katlanamayan fiehrazat bir yolunu bulur ve fiehri-
yarla evlenir. Ardndan da fiehriyara sabahlara kadar masal anlatr. Ancak hibir
gece masallarn sonu gelmez ve bir merak cmlesiyle ertesi akflama braklr. By-
lece de fiehrazat hem lmden kurtulur hem de Binbir Gece Masallarn olufltur-
mufl olur.
Binbir Gece Masallar, hkmdar fiehrazatn flahsnda klasik dou kltrnn
zelliklerini yanstan gzel bir eserdir. Muhtevasnn zenginliinden, olay rgsn-
deki ustalktan, hayal olaylarn bolluundan dolay ocuktan, gen ve yafllya ka-
dar her kesimin ilgisini eken bir eser olma zelliini korumaktadr.
Binbir Gece Masallar ok uzun anlatmalardr, bu sebepten onun bafltan sona
okunamayacana, eer okunursa okuyann leceine dair inanfllar bile halk ara-
snda yaylmfltr.
Bugn Anadoluda anlatlan baz masal ve halk hikyelerinin kaynan Binbir
Gece Masallar oluflturur. Bu metinlerden bir ksm unutulmufl olsa bile, byk bir
ksm szl kaynaklarda anlatlmaya devam etmektedir. Binbir Gece Masallar sa-
dece Anadolu masallaryla karflmamfl, zaman zaman fkralarla da karflmfltr. El-
bette bu karflma Nasreddin Hoca fkralarnda da grlr (Bu karflkln sonucun-
da ortaya kan bir metin iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 37.)
c. Nasreddin Hoca ve Hint Fkralar: Bilindii gibi halk anlatlar arasnda
nemli bir yeri olan masallar byk lde Hint kaynakldr. Son yllarda yaplan
arafltrmalarda (Somadeva, Kathasaritsagara) Hint fkralaryla Nasreddin Hoca fk-
ralar arasnda da benzerlikler olduu tespit edilmifltir. Bu husus fkralarn kkeni
ile ilgili arafltrmalar iin son derece nemlidir (rnek iin bkz. Ek: Metinler bl.
Metin 38.1.-3.).
. Nasreddin Hoca ve Ebu Nuvas: Ebu Nuvas bir Arap flairidir. Doum ve
lm tarihleri kesin olarak bilinmemektedir, Onun Ahvazda doduu ve Ba-
datda ld sylenir. Arap fliirinin her dalnda rnekler vermifltir. Abbas halife-
si Harunrreflid ile Ebu Nuvas arasnda esprili hikyelerin olufltuunu eflitli kay-
naklardan renmekteyiz. Ebu Nuvasn ad Bin Bir Gece Masallarnda da ge-
mektedir (Ritter 1964: 43). Onun Nasreddin Hoca ile karflan bir fkras, ncili a-
vufla bal olarak da anlatlmaktadr (alayan 1982: 38-42) (rnek iin bkz. Ek:
Metinler bl. Metin 39).
d. Nasreddin Hoca ve fieyholu (Marzubannme): Marzubannmenin asl
Hinte olup hayvan masalarn iine alan retici bir eserdir. fieyholu Sadruddin,
Marzubannmeyi Farsadan Trkeye evirmifltir. Eserin asl, rann kuzey bl-
gesinde ran kaynaklarnn Taberistan diye gsterdikleri Mazenderan blgesinde
hkm sren eski Bavend slalesi hkmdarlarndan Marzuban b. Rstema ait-
tir. (Sadruddin fieyholu-Korkmaz 1973: 67). 1973 ylnda Zeynep Korkmaz tara-
fndan yaymlanan bir eserde Nasreddin Hocada da olan bir metin tespit edilmifl-
tir (Bkz. Ek: Metinler bl. Metin 40).
e. Nasreddin Hoca ve Cuha: Cuha, bir Arap fkra tipidir. VII. yzyln sonu ile
VIII. yzyln ilk yarsnda yaflad sanlmaktadr. Cuhann babas Kufenin nl
tccarlarndandr. Baz kaynaklarda Cuhann 100 yldan fazla yaflad ve Halife
Eb Cafer el-Mansur (753-775) zamannda vefat ettiine dair bilgileri bulmaktayz.
Ksacas Cuha, Abbasi ve Emevi dnemlerinde yaflamfl ve bu dnemde hakknda
fkralar oluflmufltur.
Nasreddin Hocaya ait olduu sylenen pek ok fkrann Cuhaya bal olarak
da anlatlmas (Ye krkk ye, Dnyann dengesi, Neyini karmfl Acaba, vb.) ze-
rinde durulmas ve arafltrlmas gereken konulardan birisidir (rnek iin bkz. Ek:
Metinler bl. Metin 41).
88 Halk Masallar
f. Nasreddin Hoca ve Karakufl Kad: Karakufl Kadnn doum tarihi bilinme-

mektedir, lm tarihi ise eflitli kaynaklarda 1201 olarak verilir. Kad Karakufl fk-
ra tipi iin slm Ansiklopedisinde ok ksa bilgi verilmifltir: Bu devirde ahmakl-
n mflahhas timsali olarak flhret kazanmfl bir Karakufl vardr. Kitb al-fflfl f
ahkm Karkfl adndaki eserde birok sama hkmleri anlatlr. Ktip elebiye
nazaran bu eserin mellifi bn Mammtdir (Sobernheim, 1956: 309).
Ahmakln sembol Karakufl ile devlet adam Karakuflun hayatlar zaman za-
man birbirine karfltrlmfltr. Benzer bir karflklk Karakufl Kad ile Nasreddin Ho-
ca fkralarnda da grlmektedir (rnek iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 42).
g. Nasreddin Hoca ve Mevlna (Mesnevi): Mevlna, 1207 ylnda, bugnk
Afganistann Belh flehrinde domufltur. Daha sonra ailesiyle birlikte Niflabura g-
er ve burada Feridddin Attar ile tanflr. Mevlna ve ailesi bir sre sonra tekrar
ger ve bu defaki durak yeri Badattr. Kbeye gider ve hac olur. Pek ok yeri
(fiam, fianlurfa, Malatya, Erzincan, Sivas, Kayseri, Nide) dolafltktan sonra Laren-
de (Karaman)ye yerleflir. Yedi yl sonra Seluklu Sultan Alaeddin Keykubadn da-
veti zerine 3 Mays 1228 tarihinde Konyaya gelerek Altunaba (pliki) Medrese-
sine yerleflir. fiems-i Tebriz ile tanflr ve onunla ok iyi dost olur.
Mevlna, 17 Aralk 1273 tarihinde Konyada vefat eder. Onun lm gn Al-
laha kavuflma anlamnda fieb-i Arus olarak bilinir. Mevlna, 26300 beyitten oluflan
Mesnevisinde halk kltr unsurlar (ataszleri, fkralar ve hayvan hikyeleri,
vb.)ndan da yararlanmfltr. Aflaya aldmz Onun Sesi Yarn kar ve Kedi
Burada se Et Nerede, Et Burada se Kedi Nerede fkralar acaba kimindir? fiimdilik
bunu ayrmamz ok zordur, nk Mevlna Hazretleriyle Nasreddin Hoca adafl-
trlar, ayn corafyada yaflamfllardr, ayn kltr ikliminden beslenmifllerdir. Belki
de birlikte dost sohbetlerine katlmfllardr. Bilinen tek fley yukarda adlarn sayd-
mz fkralarn Hocayla nlendiidir. nk Nasreddin Hoca fkralar szl kl-
tr taflyclarnn yardmyla nesilden nesile aktarlmaya devam etmektedir. Oysa
Mevlannn Mesnevisinin okuyucusu aydn kesim arasnda skflp kalmfltr (r-
nekler iin bkz. Ek: Metinler bl. Metin 43.1.-2.).
SIRA SZDE Nasreddin HocaSIRA adna

SZDE balanp anlatlan veya yazya aktarlan fkralarn says 1500den
2 fazladr. Ancak bunun, belki de sadece yzde onu gerek Nasreddin Hoca fkrasdr. O hl-
de ncelikle Nasreddin Hoca fkralarnn zelliklerini bilmemiz gerekmektedir. Bu zel-
D fi N E L M D fi Nmusunuz?
likleri hatrlyor ELM
S O R U NASREDDN
S O R U HOCA FIKRALARININ KAYNAKLARI
Bu ksmda Nasreddin Hoca fkralar ile ilgili baz kaynaklarn bibliyografyas veri-
lecektir. Bilindii gibi Hocamzla ilgili yaynlar XV. yzyldan bu yana devam et-
DKKAT DKKAT
mektedir. Bunlarn tamamn verebilmemize imkn yoktur. Bununla beraber bilin-
mesi gereken kaynaklardan bir seme yaplacaktr.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
a. Yazmalar: Nasreddin Hoca ile ilgili Trkiyede devlet (Mill Ktphane, Dil
ve Tarih Corafya Fakltesi, Trk Tarih Kurumu, Konya Blge Yazma Eserler K-
tphanesi, Diyanet flleri Baflkanl Kitapl) ve flahs (sa zkan Kitapl, Musta-
fa Canpolat Kitapl, M. Sabri Koz Kitapl, Mustafa Duman Kitapl) ktphane-
lerinde yirminin zerinde yazma vardr.
K T A P Trkiye Kdflnda
T A PBerlin (3 yazma), Cambridge (1 yazma), Groningen (1 yazma),
Leiden (1 yazma), Londra (1 yazma), Oxford (5 yazma) Paris (7 yazma) ktpha-
nelerinde 19 Nasreddin Hoca yazmas vardr. Bunlarn dflnda zbekistandaki
TELEVZYON
zel bir ktphanede
TELEVZYON
bir yazma tespit edilmifltir.
NTERNET NTERNET
b. Matbu Metinler: Taflbasma Nasreddin Hoca kitaplarndan devlet ve zel

ktphanelerde 50 kadar tespit edilmifltir.
c. Szl rnler: Gemiflten gnmze Nasreddin Hoca fkralar szl kay-
naklarda anlatlmaya devam etmektedir. Kaynak flahs adn verdiimiz bu anlatc-
lar ou zaman Nasreddin Hoca fkra tipi ad altnda baflka fkralar da anlatmfllar-
dr. Bununla beraber yine de Nasreddin Hoca fkralar iin en nemli kaynak halk
arasndan toplanan szl metinlerdir. Bugn aydnndan obanna, siyasetisinden
retim yesine kadar hemen hemen herkes eflitli ortamlarda Nasreddin Hoca
fkralarndan yararlanmaktadr.
Nasreddin Hoca fkralar eflitli kaynaklardan szlerek gnmzeSIRA ulaflmfltr.

SZDE Siz, Nas- SIRA SZDE
reddin Hoca fkralar ile ilgili bir arafltrma yapacak olsanz, hangi kaynaklara bakarsnz? 3
NASREDDN HOCA FIKRALARI VE DER EDEB TRLER
Nasreddin Hoca Fkralar Ataszleri ve Deyimlerin

S O R U S O R U
Kayna Olabilir Mi?
Ataszn; atalarmzn uzun denemeleri sonucunda ortaya kan, bilgece dfln-
DKKAT DKKAT
celerinin, t verici ve kalplaflmfl flekilde ifade edilmesi olarak tanmlayabiliriz.
Tarih boyunca ataszleri, sav, mesel, emsal, durb-i emsal, darb- mesel, vb. gibi
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
adlarla anlmfltr. Gnmzde ise daha ok atasz, ataszleri, atalar sz kav-
ramlar kullanlmaya bafllanmfltr.
Mutlaka her atasz ve deyimin bir hikyesi vardr. Ancak bunlardan bazlar
tespit edilirken bazlar da zamannda derlenemedii veya yazya geirilemedii
iin unutulup gitmifltir. Bu hikyeler byk lde fkra tr ierisinde varlklarn
devam ettirmifllerdir. Bu konuyla ilgili olarak birka kitap ve makale
K T A de
P yaymlan- K T A P
mfltr: Bu konudaki ilk arafltrma Ziya Gkalpa ait olup o alflmasnda 40 kadar
atasz ve deyimin Nasreddin Hoca fkralaryla iliflkisi zerinde durulmufltur (1972:
41-44). TELEVZYON TELEVZYON
Bu konuya bilimsel adan yaklaflan bir baflka arafltrc da Nail Tandr. Tan,
atasz ve deyimlerle Nasreddin Hoca iliflkisini drt bafllk altnda deerlendirmifl-
tir. Aflada bu snflama verilmifl olup burada ataszleriyle deyimlerin karflt
gzden kamamaktadr. ok az bir rnei aflaya alyoruz. N T E R N E T NTERNET
A. Nasreddin Hoca Fkralarndan Kaynaklanan Ataszlerimiz
1. Da yrmezse abdal yrr.
2. Damdan dflen, damdan dflenin hlini bilir.
B. Nasreddin Hoca Fkralarndan Kaynaklanan Deyimlerimiz
1. lme efleim lme (yaz gelecek, yonca bitecek)..
2. Ya hi sopa yemedin, ya da say saymasn bilmiyorsun.
3. Ye krkm, ye.
4. Yok devenin bafl.
5. Yorgan gitti, kavga bitti.
C. Atasz, Deyim Olmadklar Hlde Gndelik Hayatmzda Sk Sk Kulland-
mz Nasreddin Hoca Fkralarndan Kaynaklanan Dier Szler
1. Sahibi lmfl eflei kurt yer.
2. fiuna demifl, buna dememifl.
3. Sen de haklsn.
4. Ya tutarsa? (Tan 2007a: 56-69; Tan 2007b: 26-27).
90 Halk Masallar
Ahmet Demirtafl da Nasreddin Hoca Fkralarndan Doan Birka Deyim ze-

rine adl makalesinde, Ye krkm ye, Paray veren dd alar, Yorgan gitti
kavga bitti, pe un sermek, Dostlar alflveriflte grsn, Tavflann suyunun suyu, Ma-
vi boncuk kimdeyse benim gnlm ondadr fkralarnn deyimleflmesi zerinde
durur (Demirtafl 2001: 141-143).
Bu alflmalarn dflnda konuyla ilgili olarak hazrlanan kitap ve makalelerde
ataszleri ve deyimler ele alnmfl olup bunlarn bazlar afladadr:
Mahmut Belenli, Baz Tabirlerimizin Tarihi ve Hikyeleri, stanbul 1964.
Yusuf Ziya Bahadnl, Deyimlerimiz ve Kaynaklar, stanbul 1971.
M. fiakir lktaflr, Bir Vakaya Dayanan Baz Halk Tabirleri, Trk Folklor
Arafltrmalar, 1 (3), Ekim 1949, 35-37; 1 (4), Ekim 1949, 61-62; 1 (5), Aralk 1949,
66-67; 1 (8), Mart 1950, 115-116; 5 (99), Ekim 1957, 1571-1572; 5 (110), Eyll 1958,
1760; 5 (116), Mart 1959, 1871-1872; 10 (209), Aralk 1966, 4272-4273.
Vehbi Cem Aflkun, Nasreddin Hoca Fkralarnn Ataszlerimiz ile liflkisi, Il-
gaz, (120), Eyll 1971.
Nasreddin Hoca fkralar ile atasz deyim iliflkisi sadece Trkiye ierisinde
kalmamfl, baflka lkelerin ataszleri ve deyimlerine kaynaklk etmifltir. ranl arafl-
trc, Al Ekber-i Dihhud (lm 1955), Emsl ve Hikem adl Farsa deyimler,
ataszleri ve vecizeleri bir araya toplad drt ciltlik eserinde Nasreddin Hoca
adyla baz deyim ve deyifllere yer vermektedir.
Yazar kitaptaki deyifl ve fkralar grupta toplandn syledikten sonra flu
bafllklar vermektedir: Molla Nasreddindir, Bindii eflei saymyor; Molla Nasred-
dinin bal danasdr; Molla Nasreddindir, bindii dal kesiyor (Karaismailolu
2001: 27-28).
Azerbaycanl arafltrc Naile Haczade, Hoca Nasreddin Fkralar ve Deyimleri-
miz adl bildirisinde Azerbaycan sahasndaki Nasreddin Hoca fkralarnda tespit
edilen deyimleri bir araya toplamfltr. Bunlardan birka tanesi afladadr.
1. Belesen ki azna dafl basblar
2. Belki oradan da yolum o yana dfld
3. Bilenler bilmeyenlere desin
4. Bir fley bilmeseler kamazlar (Haczade 2005: 214).
Nasreddin Hoca fkralarnn ataszleri ve deyimlere kaynaklk etmesi konusu-
nun arafltrlmasnn yaklaflk yz yllk bir gemifli vardr. Bir baflka ifadeyle Ziya
Gkalpla bafllayan bu alflmalar yeni bilgilerle, yeni kaynaklarla desteklenerek
anlatlmaya devam etmektedir. Nasreddin Hoca fkralarnda kullanlan atasz ve
deyimler, insanlara gldrrken t de vermektedir. Bylece de iki tr birleflerek
insanlarn eitilmesine yardmc olmaktadr.
SIRA SZDE Nasreddin Hoca

SIRA fkralarnn
SZDE br edeb trlerle yaknlklar vardr. Sizce bu yaknlklar
4 nelerdir ve hangi alanlarda grlmektedir?
D fi N E L M
Nasreddin
D fi NHoca
ELM Fkralar Nazma ekilebilir Mi?
Nasreddin Hoca fkralar Lamii elebiden itibaren nazma ekilmektedir. Ancak ba-
S O R U z kifliler Nasreddin
S O R U Hoca fkralarnn nazma ekilmesi meselesini tartflma konusu
yapmfllardr. Ziya Gkalp, Fuad Kprl ve Orhan Veli Kank fkralarn nazma e-
kilmesi taraftardr. Fkralarn nazma ekilmesine karfl olanlar da vardr; bunlar
DKKAT DKKAT
arasnda, Samim Kocagz, fikr Kurgan vb. saylabilir.
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
Ayrca, Nasreddin Hoca fkralar baz flairlerimiz tarafndan telmih unsuru ola-
rak (Urfal Nabi, Ataullah, Everekli Seyran, Refik ve Hday) kullanlmfltr. Gva-
h, Tafllcal Yahy, Nevizde Aty, Ataflzde Mehmet zzet Pafla, aylak Tevfik,
Ali Ekrem Bolayr, Seracettin Hasrcolu, Orhan Seyfi Orhon, Nurettin Sevin, Fazl
Hsn Dalarca, Ceyhun Atf Kansu ise baz fkralar nazma ekmifltir. Saylar
epey fazla olmakla birlikte (Sami Ergun, Halil Karabulut, Nejat Seferciolu ve Nz-
het Erman vb.) Nasreddin Hoca fkralarn kitap btnlnde ele almfllardr.
92 Halk Masallar
zet
N
A M A
Nasreddin Hoca ve Yaknlar Hakkndaki Tarihi N
A M A
Nasreddin Hoca Fkralarnn Kaynaklarn
1 Belgeleri Listelemek 3 Tanmak
Trk mizah edebiyatnn temel direi olan Nas- Nasreddin Hoca fkralar XV. yzyldan itibaren
reddin Hocann yaflayp yaflamad tartflma ko- edebiyatmzda grlmeye bafllar. Onun adndan
nusu olmufltur. Ancak pek ok tarihi belgede ve fkralarndan bahseden ilk kaynaklar yazma
Nasreddin Hoca ve yaknlar hakknda dorudan eserlerdir. Daha sonra basma eserler ve szl
veya dolayl olarak eflitli bilgiler bulunmaktadr. kaynaklar araclyla Hoca fkralar gnmze
Nasreddin Hoca fkralar daha ok szl olarak ulaflmfltr.
N
varln srdrmflse de, XV. yzyldan itibaren
yazl kaynaklarda da yer almaya bafllamfltr. Nas- Nasreddin Hoca Fkralarnn Dier Edeb Tr-
A M A
reddin Hoca ve fkralar hakknda bilgi veren 4 lerle lgisini Anlatmak
yazma kaynaklarn says 15 kadardr. Nasreddin Hoca fkralar 50 kadar atasz ve de-
Nasreddin Hocann gerek kimlii efsanelerle i yime; ayrca da Lamii elebiden Orhan Veliye
ie gemifltir. O, bir anda birbirinden olduka kadar yzlerce flairin fliirine ilham kayna ol-
uzak corafyalarda, hem Trkiye iinde, hem de mufltur. Ayrca, Nasreddin Hoca fkralar baz ata-
Trk dnyasnn en cra kflesinde, karflnza sz ve deyimlerimizin kayna olduu gibi kimi
yerli bir tip olarak kmaktadr. Kimi ona Nasred- flairlerimize ilham kayna da olmufltur. Ziya G-
din Hoca diyor; kimi, Afendi, Nasirdin Efendi; ki- kalp, Fuad Kprl ve Orhan Veli Hocann fk-
mi, Molla Nasreddin; kimi, Koca Nasr, Kuja Na- ralarndan bazlarn nazma ekmifllerdir. Ayrca
sr; kimi, Ependi; kimi, Nasr Hoca; kimi de Hu- baz flairlerimiz de Nasreddin Hocann fkralar-
ca Nasretdin olarak isim veriyor. Nasreddin Ho- n telmih unsuru olarak kullanmfllardr.
ca, dier baz lkelerde de hatr saylr bir flh-
rete sahiptir. Tacikistan, Bangladefl, ran, ee-
nistan, Macaristan, Romanya, Bulgaristan, Alman-
ya, Fransa bu lkelerden bazlardr.
NA M A
Nasreddin Hoca Fkralarnn zelliklerini fade
2 Etmek
Nasreddin Hocaya bal olarak anlatlan fkrala-
rn says her geen gn artmaktadr. Gnmz-
de bu say Trkiyede 1555e, yurt dflnda ise
3000lere ulaflmfltr. lk yazmalarda krk kadar
rneini grdmz Nasreddin Hoca fkralar-
nn gnmzde yukardaki saylara ulaflmas,
hangi fkralarn Nasreddin Hocaya ait olabilece-
i problemine dourmufltur. lkemizdeki baz
bilim insanlar bu problemden hareket ederek
Nasreddin Hocaya ait fkralarn zelliklerini tes-
pit etmeye alflan deerlendirmeler yapmfl, l-
tler koymufllardr. fikr Kurgan, Samim Ko-
cagz, Fikret Trkmen, Gnay Kut, lhan Bafl-
gz, Alpay Kabacal, Saim Sakaolu, Mehmet Ay-
dn bu bilim insanlarndan bazlardr. Nasreddin
Hoca fkralarnn zellikleriyle ilgili ilk deerlen-
dirmeyi fikr Kurgan yapmfltr. Kurgann l-
tlerinden bazlar flunlardr:
Kendimizi Snayalm
1. Nasreddin Hocann trbesi, afladaki yerleflim bi- 6. Afladaki zelliklerden hangisi Nasreddin Hoca fk-
rimlerinden hangisindedir? ralarnda bulunmaz?
a. Eskiflehir a. O, gsz ve yoksullarn yanndadr.
b. Kayseri b. O, dalkavukluk yapmaz.
c. Konya c. Cimri deil eli ak bir kimsedir.
d. Akflehir d. O, ahmak ve budala deildir.
e. Sivrihisar e. Ona balanan fkralarn konular arasnda tasav-
vuf ve ezel ebed konular da vardr.
2. Afladakilerden hangisi bir Nasreddin Hoca fkrasna
yer veren ilk eserdir? 7. Nasreddin Hocann adna balanp da onun olma-
a. Ebul- Hayr- Rmnin Dafil Gumum adl dklar ortaya konulan fkralar zerinde afladaki arafl-
eserinde trclardan hangisi durmufltur?
b. Bursal Mehmed Gazalnin Rafiul Humm adl a. Saim Sakaolu
eserinde b. Pertev Naili Boratav
c. Gvahinin Pendnme adl eserinde c. fikr Kurgan
d. Ebul- Hayr- Rmnin Saltuknme adl eserinde d. lhan Baflgz
e. Ebul- Hayr- Rmnin Rafiul Humm adl e. Mehmet Turul
eserinde
8. Nasreddin Hocadan nce yaflayan baz yabanc fk-
3. Bir babann bafllayp olunun tamamlad, iinde ra tiplerinin fkralar da Nasreddin Hocaya balanmfl-
Nasreddin Hocann en fazla sayda fkrasnn yer ald- tr. Afladakilerden hangisinin fkralar Nasreddin Ho-
ilk eser afladakilerden hangisidir? caya balanmamfltr?
a. Letif a. Ebu Nvas
b. Gencine-i Raz b. Cuha
c. Usl-nme c. Mevlna
d. Budalanme d. Kad Karakufl
e. Mecmal-Letaif e. fieyhi
4. Afladakilerden hangisi Nasreddin Hocaya ait 9. Nasreddin Hoca fkralarndaki atasz ve deyimler
isimlerden biri deildir? zerinde ilk defa kim alflmfltr?
a. Nasirdin Efendi a. Ziya Gkalp
b. Molla Nasreddin b. Nail Tan
c. Ependi c. Naile Haczade
d. Molla Nasreddin Hazretleri d. Pertev Naili Boratav
e. Nasr Hoca e. Adnan Karaismailolu
5. Nasreddin Hoca, pek ok lke, il, ile ve ky halk 10. Nasreddin Hoca fkralarn afladaki flair ve yazar-
tarafndan sahiplenilmektedir. Afladakilerden hangisi lardan hangisi nazma ekmemifltir?
Nasrettin Hocaya sahiplenen yrelerden biri deildir? a. Fuad Kprl
a. Buhara b. Orhan Veli Kank
b. Azerbaycan c. Nejat Seferciolu
c. Kayseri d. Halil Karabulut
d. Sivrihisar e. Yahya Kemal Beyatl
e. Manisa
94 Halk Masallar
Kendimizi Snayalm Yant Anahtar Sra Sizde Yant Anahtar

1. d Yantnz doru deilse, Nasreddin Hoca ve Sra Sizde 1
Yaknlarn Konu Alan Belgeler blmn tek- Nasreddin Hoca ile ilgili az saydaki belgeden yola -
rar okuyunuz. karak onun iin, eksikleri de olan bir hayat hikyesi ya-
2. d Yantnz doru deilse, Nasreddin Hoca ve zlabilir. zellikle onun adna balanan fkralar, Ho-
Yaknlarn Konu Alan Belgeler blmn tek- cann eskiliini gstermesi bakmndan nemlidir. Ay-
rar okuyunuz. rca, gelecekte bulunacak yeni belgelerle pekifltirilecek
3. e Yantnz doru deilse, Nasreddin Hoca ve olan eski belgeler o zaman daha deerli olacaktr.
Yaknlarn Konu Alan Belgeler blmn tek-
rar okuyunuz. Sra Sizde 2
4. d Yantnz doru deilse, Nasreddin Hocay Nasreddin Hocaya balanan fkralar arasnda onun
Hangi Adlarla Tanyoruz? blmn tekrar zellikleriyle rtflenleri belirleyebilmek iin bilginler
okuyunuz. eflitli ltler nermifllerdir. Bu bilginlerin baflnda fik-
5. e Yantnz doru deilse, Dier Nasreddin Ho- r Kurgan gelmektedir. Ancak onun baz noktalar bafl-
calar blmn tekrar okuyunuz. ka bilginlerce kabul grmemifltir. Son olarak Saim Sa-
6. e Yantnz doru deilse, Hangi Fkralar Nasred- kaolu-Ali Berat Alptekin ikilisinin hazrladklar Nas-
din Hocanndr? blmn tekrar okuyunuz. reddin Hoca adl kitapta yer alan ltler, Nasreddin
7. a Yantnz doru deilse, Hangi Fkralar Nasred- Hocaya en uygun olan zellikleri iermektedir.
din Hocanndr? blmn tekrar okuyunuz.
8. e Yantnz doru deilse, Nasreddin Hocadan Sra Sizde 3
da nce Anlatlan Fkralar blmn tekrar Nasreddin Hocann fkralaryla ilgili yaymlar XV. yz-
okuyunuz. yldan beri devam etmektedir. lk rneklerini yazmalar-
9. a Yantnz doru deilse, Nasreddin Hoca Fk- da grdmz Nasreddin Hoca fkralar 4 farkl kay-
ralarnn Dier Edeb Trlerle lgisi blmn naktan gnmze ulaflmfltr. Nasreddin Hoca konu-
tekrar okuyunuz. sunda arafltrma yapacak biri srasyla flu kaynaklara
10. e Yantnz doru deilse, Nasreddin Hoca Fk- bakmaldr: yazma kaynaklar, basma kaynaklar ve sz-
ralarnn Dier Edeb Trlerle lgisi blmn l kaynaklar.
tekrar okuyunuz.
Sra Sizde 4
Nasreddin Hoca fkralarnn bazlar; aslnda bir atas-
z veya deyimin aklanmas gibidir. pe un sermek
gibi. Hocadan ve onun fkralarndan haberdar olan
baz flair ve yazarlar da onun nktelerine telmihte (do-
kundurma) bulunabilirler. Ancak bu tr sanatlarda yer
alan motiflerin bazlar Nasreddin Hocaya ait olmayan
motiflerdir.
Akgz, N. (2005). Nasrettin Hoca Kafiye Geirmek etin, . (1997). Manzum Nasreddin Hoca Fkralar,
Deyimi ve Bir Klasik fiiir Elefltirisi rnei, I. Ulus- Uluslararas Nasreddin Hoca Bilgi fileni (Sem-
lararas Akflehir Nasreddin Hoca Sempozyumu pozyumu) Bildirileri/ zmir, 24-26 Aralk 1996.
(Bilgi fileni) 6-7 Temmuz 2005 Akflehir, [Anka- Ankara, 115-122: Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar.
ra], 223-228: Akflehir Belediyesi Kltr Yaynlar. Demirtafl, A. (2001) Nasreddin Hoca Fkralarndan
Akar, M. (1980-1981). Nasreddin Hocann Yahya Bey Doan Birka Deyim zerine, Yedi klim, 138-9,
Tarafndan Nazma ekilen ki Latifesi, Mill Kl- Eyll-Ekim, 141-143.
tr, 2 (6-7-8), Kasm-Aralk- Ocak, 45-48. Duman, M. (2001b). Nasreddin Hoca Fkralarnn Kay-
Akn, N. (1992). Nasreddin Hocaya Mal Edilen Fkra- naklar: Ezoptan Nasreddin Hocaya, Folklor /
larn ou Sahte kt, Tercman, 6 Ocak, 5. Edebiyat, 27, 101-104.
Akten, S.-Nail Tan-Hayrettin vgin (2008). Trk Halk Fuat, M. (2002). Nasrettin Hoca Fkralar. stanbul:
Edebiyatnda Karakufl Kad Fkralar. Ankara: Trkiye fl Bankas Yaynlar.
Kltr Ajans Yay. Glpnarl, A. ([1961]). Nasreddin Hoca. stanbul: Rem-
Alptekin, A. B. (2007). Gemiflten Gnmze Ebed zi Kitapevi.
Yaflayanlar: Byk Trk Dflnr Nasreddin Ho- Gvh (1983). Pend-nme (tler ve Ataszleri),
ca, Akpnar, Eyll-Ekim: 8-17. (hzl. Mehmet Hengirmen), Ankara: Kltr ve Tu-
[Atabeyli], Naci Kum (1940). Kayseri Mzesinde 1408 rizm Bakanl Yaynlar.
Numarada Kaytl Nasreddin Hoca Lahdi, Cumhu- Haczade, N. (2005). Hoca Nasreddin Fkralar ve De-
riyet, 26 Ocak 1940, 3. yimlerimiz, I. Uluslararas Akflehir Nasreddin
Baflgz, . (1999). Gemiflten Gnmze Nasreddin Hoca Sempozyumu (Bilgi fileni) 6-7 Temmuz
Hoca. stanbul: Pan Yaynlar. 2005 Akflehir, [Ankara], 212-211: Akflehir Belediye-
Bayram, M. (2001). Tarihin Iflnda Nasreddin Hoca si Yaynlar.
Kabacal, A. (1991, 2000). eflitli Ynleriyle Nasred-
ve Ahi Evren. Konya.
din Hoca(Tarih Kiflilii-Fkralar (dfl kapakta,
Binbir Gece Masallar (2007). (ev. Selami Mnir Yur-
Btn Ynleriyle Nasreddin Hoca(Hayat-Kifli-
datap), stanbul: Trkiye Yay.
lii-Fkralar). stanbul: zgr Yaynlar.
Boratav, P. N. (1996). Nasreddin Hoca. Ankara: Edebi-
Kahraman, S. A-Ycel Dal (1999). Evliya elebi Se-
yatlar Dernei Yaynlar.
yahatnmesi Topkap Saray Badat 305 Yaz-
Bozyiit, A. E. (1990). Nasreddin Hoca Fkralarnn fii-
masnn Transkripsiyonu-Dizini (III. Kitap). s-
ir Diliyle Anlatm, I. Milletleraras Nasreddin
tanbul: Yap Kredi Yaynlar.
Hoca Sempozyumu Bildirileri / 15-17 Mays
Kahraman, S. A.-Ycel Dal-Robert Dankoff (2007).
1989 Ankara. Ankara: 41-56: Kltr Bakanl Ya-
Evliya elebi Seyahatnmesi 10. Kitap. stanbul,
ynlar.
295: Yap Kredi Yaynlar.
Cabbarov, Tora mirzo (1996). Dnyann Olu zbek-
Kank, O. V. (1970). Nasreddin Hoca Hikyeleri. s-
Trk Nasreddin Hoca, Nasreddin Hocann Dn-
tanbul: Doan Kardefl Yaynlar.
yas/Unesco 1996 Nasreddin Hoca Yl (hzl. r-
Karabulut, H. (1995). Nasrattn Hoca, Trk Edebiya-
fan nver Nasrattnolu), Ankara, 45-49: Trkiye fl
t, (255), Ocak, 57.
Bankas Kltr Yaynlar.
Karaismailolu, A. (2001). Hikmet ile Nkte; Mevln
Ceran, Z. (1965). Nasreddin Hocann Kzna Ait kin-
ve Nasreddin Hoca, Yedi klim, 138-9, Eyll-Ekim,
ci Mezar Kitabesi, Trk Folklor Arafltrmalar, 9
27-29.
(192), Temmuz, 3807-3809.
Karako, B. (1979). Letif-i Ebun-Nevvas. Erzurum:
Civelek, Y. (2001). Ortak slm Kltrnn Bilge ve
Atatrk niversitesi Bitirme Tezi.
Mizah Kahraman Cuh El-Arabi: Araplarn Nas- Kaya, K. (1993). Nasreddin Hoca ve Hint Fkralar Ara-
reddin Hocas, Yedi klim, 138-9, Eyll-Ekim, 120- snda Benzerlikler, Abece, (8), Gz, 119-123.
125. Kaya, K. (2001). Hint-Trk-Avrupa Masallar. Ankara.
alayan, O. (1982). ncili avufl. Erzurum: Atatrk Kl, F. (1994). Meflirfl-fluara, nceleme, Tenkitli
niversitesi Bitirme Tezi. Metin. Ankara: Gazi niversitesi Yaymlanmamfl
Doktora Tezi.
96 Halk Masallar
Kocagz, S. (1970). Nasreddin Hoca, Trk Dili, 22

(226), fiubat, 287-300.
Kocagz, S. (1972). Nasreddin Hoca. stanbul: Yedite-
pe Yaynlar.
Konyal, . H. (1945). Nasreddin Hocann fiehri Akfle-
hir/Tarih- Turistik Klavuz. stanbul:
Koz, M. S. (hzl.) (2005). Nasreddin Hoca Kitab. s-
tanbul: Koza Yaynlar.
Kprlzde M. F. (1334/1918). Nasreddin Hoca (dfl
kapakta ayrca Manzum Hikyeler). stanbul: Ka-
naat Ktphanesi.
Kurgan, fi. (1986). Nasrettin Hoca. Ankara: Kltr ve
Turizm Bakanl Yaynlar.
Kurnaz, C. (1997). Divan fiiirinde Nasreddin Hoca,
Nasreddin Hoca Sempozyumu Bildirileri, Anka-
ra, 24-36: Kltr Bakanl Yaynlar.
nder, M. (1971). Nasreddin Hoca. stanbul: Trkiye
fl Bankas Kltr Yaynlar.
zkan, . (1999). Trkiye ve Tatar Trkesiyle Nas-
reddin Hoca Mezekleri-Nasreddin Hoca Fkra-
lar. Ankara: TKA Yaynlar.
Rado, fi. (1967). Karakufl Hkmler, Hayat Tarih
Mecmuas, 3 (1), fiubat, 5-8.
Sadruddin fieyholu (1973). Marzubannme Terc-
mesi, nceleme (hzl. Zeynep Korkmaz). Ankara:
Trk Dil Kurumu Yaynlar.
Sakaolu, S. (1992). Trk Fkralar ve Nasreddin Ho-
ca. Konya: Seluk niversitesi Eitim Fakltesi Ya-
ynlar
Sakaolu, S. (2005). Nasreddin Hoca Fkralarndan
Semeler. Ankara: Aka Yaynlar.
Sakaolu S.-A. B. Alptekin (2009). Nasreddin Hoca.
Ankara: Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar.
Seferciolu, N. (1981). Nasreddin Hoca Fkralar / fii-
ir Dili ile. Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
Sobernhaim (1956). Karakufl, slm Ansiklopedisi
VI. stanbul, 308-309.
Tan, N. (2007a). Derlemeler Makaleler 2 / Anonim
Edebiyat. Ankara.
Tan, N. (2007b). Derlemeler Makaleler 4 / Halk Gl-
mecesi (Mizah) Halk Tiyatrosu. Ankara.
Tokmakolu, E. (1981). Btn Ynleriyle Nasred-
din Hoca. Ankara: Kltr Bakanl Yaynlar.
Ziya Gkalp (1972). Halk Klasikleri I / Nasreddin
Hoca Latifeleri (eski yazdan bugnk dile evi-
ren: A[bdlsettar] Hayati Avflar), Diyarbakr.
HALK MASALLARI
5
Amalarmz
N
N
Halk anlatmalarnn eitici ynn saptayabilecek,
Halk anlatmalarnn sanata yansmasn ifade edebilecek bilgi ve becerilere
sahip olacaksnz.
Anahtar Kavramlar
Eitim Resim
Trke eitimi Sinema
ocuk eitimi Tiyatro
retim fiiir
renme Mzik
Terbiye Opera
erik Haritas
HALK HKYELERNN ETMSEL

Halk Anlatmalarnn fiLEV
Halk Masallar Eitici Yn ve Sanata FIKRALARIN ETMSEL fiLEVLER
Yansmas MASALLARIN ETMSEL fiLEVLER
HALK ANLATMALARININ SANATA
YANSIMASI
Halk Anlatmalarnn Eitici
Yn ve Sanata Yansmas
HALK HKYELERNN ETMSEL fiLEV

Halk hikyeleri gerek yap, gerekse de ifllev bakmndan ok ynl anlatlardr. Hi-
kyelerin bu bakmdan anlatc, dinleyici kesimi ve anlatma ortam gz nnde
bulundurularak deerlendirilmesi gerekir. Bu sebepten elence ve eitim halk hi-
kyelerinin ana ifllevlerindendir.
Atl gebe bir hayat tarznn sonucu olarak Trkler, kltr rnlerini yazya
geirmek yerine szl kltr ortamlarnda aktarmfllardr. Bu aktarma ifli nesilden
nesile geerek bir devamllk kazanmfltr. Bylelikle yzyllar ncesinde bilinen
kltr rnleri, gnmze ulaflmfltr. Ancak bu ulaflm, son iki yzyl dflnda yaz
yerine sz araclyla gerekleflmifltir. Bundan dolay halk hikyeleri hem toplu-
mun elence ihtiyacn karfllamfl, hem de eimlerine katk salamfltr.
Halk hikyeleri televizyon, radyo, vb. gibi kitle iletiflim aralarnn yaygnlaflma-
sndan nce halkn elence vastas olmufltur. zellikle Dou Anadolu ve Azerbay-
canda yaygn olarak bulunan flk kahvelerinde, halk hikyeleri icra edilmifltir.
Gnmzde de bu evrelerde halk hikyesi anlatma gelenei yaflatlmaktadr.
flklarn urak yeri olan bu meknlarda tamam erkek olan dinleyicilere, uzun kfl
geceleri boyunca anlatlmaktadr. Halk hikyeleri ounluu okuma yazma bilme-
yen bu dinleyici topluluunun, ufuklarnda farkl pencereler amfl ve yeni yeni
dnyalar tanmasna yardmc olmufltur.
Bir hikyenin anlatm bazen geceler boyunca srmfltr. Bu sayede Anadolu
halk, kfl gecelerinin skcln az da olsa azaltabilmifltir. Hikyelerin srkleyici-
lii iinde Keremle Aslnn peflinden diyar diyar dolaflmfl, Kroluyla birlikte k-
tlerle savaflmfl, Mecnunlaflp Leylann aflkyla llere dflmfltr. Gnmzn
dizileri ve arkas yarnlarnn yaratt heyecanlar, bu aflk ve kahramanlk hikye-
leri uyandrmfltr. flklarn gelenek kapsamndaki anlatmyla bu hikyeler, insan-
larn gnllerine ve dimalarna deta kaznmfltr. Dinleyiciler, szl kltr orta-
mnda dinledikleri anlatlar unutmamfllar ve dillerinin dndnce baflka insan-
lara aktarmaya devam etmifllerdir.
Halk hikyeleri nazm nesir karflm bir yapya sahiptir. Nesir ksmlarnda olay-
lar, nazm ksmlarnda ise duygular dile getirilir. Bu fliirlerde aflk, hasret, gurbet,
hastalk, dert, keder, vb. gibi duygular nesir ksmlaryla ilintili olarak ifllenmifltir.
Hikyeler ierisinde yer alan bu fliirler, trk formundadrlar ve saz eflliinde sy-
lenirler. Bu yzden dinleyici kesimi hikyenin nesir blmnde macera ve olay
unsuruyla, nazm blmnde ise trkyle elenmektedir. Anlatnn ierisine bir
mzik aletinin girmesi ise, elencenin dier bir boyutunu oluflturmaktadr.
100 Halk Masallar
Hikye anlatm ayn zamanda canl bir gsterimdir. Hikyenin anlatcs olan
flk veya meddah, anlatm srasnda deta bir tiyatro oyuncusu gibi rol yapar. An-
cak o bu gsterinin tek oyuncusudur. Hikyenin kahramanlarn ve onlarn konufl-
malarn canlandrrken; jest, mimik ve ses tonunu kullanr. Kt karakterleri ve
onlarn getii sahneleri anlatrken alayc ve kmseyen bir tavr taknr ve sesini
ona gre ayarlar. yi karakterleri ve zellikle de hikyenin bafl kahramanlar olan
sevgilileri ve onlarn konuflmalarn aktarrken, daha mflfik ve babacan bir tavra
brnr. Ayrlk sahnelerinde hznl, kavuflmalarda sevinli bir ses tonu hkim-
dir. irkin kahramanlar tasvir ederken abartl ve alayc, gzel kahramanlar tasvir
ederken ise yine abartl ve sevecen bir ses tonu kullanr. Hikyenin nazm ksm-
larnda eline sazn alarak, saz almasn bilmiyorsa bir sopay saz gibi tutarak tr-
klerini syler. Bunun iindir ki dinleyici, deta bir tiyatro salonunda gibidir. Hi-
kye anlatma olayna bu adan bakldnda, trn halkn tiyatro ihtiyacn da kar-
fllad sylenilebilir.
Halk anlatlarnn dier trleri gibi, halk hikyeleri de sadece elendirmez. E-
lencenin yannda eitmek ve ders vermek de bu trn ifllevlerindendir. Tr, bir za-
manlar byk bir ksm okuma yazma bilmeyen halkn roman ihtiyacn karfllamfl-
tr. Halk bu sayede kendi kltrne ait olan Erciflli Emrah ile Selvihan, Kerem ile
Asl, Tahir ile Zhre, Arzu ile Kamber, Yaral Mahmut ve Krolu gibi hikyelerin
yan sra, yabanc kltrlere ait olan Leyla ile Mecnun ve Ferhat ile fiirin gibi hik-
yeleri de renme frsatn yakalamfltr. Hem okuryazarlk oran, hem de toplumu-
muzun okuma alflkanl gz nne alndnda halk hikyelerinin bu anlamda
byk bir hizmet verdii grlmektedir.
Hikyelerde gelenek ve grenekler, grg kurallar ve tarihimizle ilgili birtakm
bilgileri bulabiliriz. Hikye anlatcs olan flk veya meddah, halk iinde yetiflmifl
ve halkla i ie olan bir kiflidir. Bu bakmdan mensubu olduu topluluu ve kl-
trel elerini ok iyi bilmektedir. Bu elere anlatt hikyelerde de yer vererek
bir tr halk kltrnn taflycl grevini stlenmektedir. Baz hikyelerde toplu-
mu derinden sarsan birtakm olaylarn yer aldn grrz. rnein, Erciflli Emrah
ile Selvihan Hikyesinde fiah Abbasn Van Kalesini kuflatmasnn hatralar, K-
rolu kollarnn zellikle Anadolu ve Azerbaycan anlatlarnda Celal Ayaklanmala-
rnn izleri vardr. Tabii ki bu olaylar, hikyelerde aslna birebir bal olarak deil,
anlatcnn ve halkn bu olaylar karflsnda aldklar tavrlarla flekillenmifl hliyle -
sosyal tarih- yer almaktadr. Bu sebepten halk hikyeleri iyi bir sosyal tarih reti-
cisidir.
Gemifl yzyllarn yaflam tarzyla ilgili birtakm bilgilere de halk hikyeleriyle
ulafllabilir. rnein Krolunun Bolu Beyi Kolunda gemifl yzyl yaflantsna ait
cariyelik kurumu hakknda baz bilgilere rastlyoruz.
Halk hikyelerinde baz din kurallarn retildii de olur. Anlatc bazen hik-
yede olaylarn akfln durdurarak, konuya paralel olarak baz bilgiler verir. rne-
in imann alt flartndan biri olan kadere iman konusunda Behet Mahir, Kro-
lunun Bolu Beyi Kolunda hikyenin uygun bir yerinde flyle bir bilgi verir:
Nihayet, bir adamn eceli eer dolmazsa, deryaya bile dflse, Cenab- Allah
onu o deryada saklar; atefle bile dflse, o ateflte onu yakmaz, gine saklar. nk
ehl-i dil demifl:
Bir kuluna Haktan yardm olursa
O kulu yok etmek haddi midir ki
Cihan ona dflman olsa fayda ne
Hakkn saklamas etin midir ki
5. nite - Halk Anlatmalarnn Eitici Yn ve Sanata Yansmas 101
Allah bir kulu saklarsa, btn dnya dflman olsa, yine saklar o. Lkin herkes
ettiini bulur, efler dfler, demifl. (Kaplan-Akaln-Bali 1973: 531).
Halk hikyelerinin konusu aflk veya kahramanlktr. Baz hikyelerde bu iki ko-
nu bir arada ifllenir. Bunun iin gnlk hayatta karfllaflabileceimiz olaylar, hik-
yelerde yer alr. Tr, konu edindii olaylarla, insanlara gerek hayattan kesitler su-
nar ve onlarn bunlardan ders almasn salar. Yani bir eflit insanlara hayat dersi
verir. Kzn sevdii gence vermeyen babann, kznn lmyle duyduu znt-
y hibir fley hafifletemez. Bize yzyllar ncesinden seslenen hikyeler, deta,
sevenleri birbirinden ayrmayn. demektedir. Tahir ile Zhre hikyesinde ayn
znty, Zhrenin babas yaflamfl ve anlatc dinleyici kitlesine bunu ibret alna-
cak bir durum olarak aktarmfltr.
Zhre hemen oradan kp Tahirin mezarnn bulunduu yere geldi. Bakt ki,
Tahir toz toprak iinde yatyor. O hli grnce bir kere ah etti ve ahu gzlerinden
gl yz zerine kanl yafllar aktt... Yarabbi benim dahi, bu dakika ruhumu
kabzeyle [al] diye dua etti. Derin bir ah ekti ve Tahirin topran kere kokla-
yp ruhunu teslim eyledi. flte bunun sebebi padiflahn ahdine sadk olmamasdr.
Akll olanlar bundan ibret almaldrlar. (Trkmen 1998: 247).
Bu trden metinlerde yine konuyla ilgili olarak, yeri geldike insanlara baz ko-
nularda nasihatlerde bulunulur ve hayat karflsnda almalar gereken tavrlar hak-
knda bilgi verilir. rnein Behet Mahir, Yaral Mahmut hikyesini anlatrken;
dinleyicileri iyi insanlarla arkadafl olmalar, ktlerden uzak durmalar konusunda
flu flekilde uyarr:
Beyefendi, bu gemifldeki hikyelerden ibret al. Bak ne diyor: Evet hirs ile otu-
ran, his [is] olur. Bir irsli demire el atarsan elin vurursan, elin his olmaz mi? Yahut
boyaga elin atarsan boyag olmaz mi? Olur, elbise de leke olur. Eger, bunnari bilir-
sense [bilirsen] hisli adam ile oturma. Hrhz ile vurucu, grc ile oturma. Onnar
ile dolanma. Onnar ile gonuflma. Onnar bir gn, seni de gendi gimin [gibi] eder.
Bu sebepden namuslu, hasiyetli olsun, yoksul olsun, yokluk ayp deildir, Al-
lahdandr. Allah bir anda var eder, bir anda yok eder, yalniz namusli, dogri ol-
sun, yoksulluga aldrma, dogruluga bak. (Sakaolu, vb. 1997: 225-226).
Hikyelerde zaman zaman anlatc baz hasletleri verek, insanlar bu ynde
davranmalar konusunda deta ynlendirir. Hikyeler bu bakmdan iyi bir ahlak
reticisidir. rnein Meddah Behet Mahir dinleyicisini iyilik ve doruluk konu-
sunda flu flekilde bilgilendirerek; verdii rneklerle onlar davranmalar hususunda
zendirir:
nk gemiflte olan hikyeler, bu szler ierisinde bir insan elinden geldii
kadar iyilikte bulunmal. nk iyilik yle bir haldir, ki dolanr, frlanr senin yo-
luna da gelmez ise, senin evladna yakn gelir. nk ktlk de yledir. Bunun
iin insanlar bu dnyada, mrnde iyilikten, baflka bir fayda gremeyeceini his-
seden insanlar daimi iyilik yolundan ayrlmazlar. (Kaplan-Akaln-Bali: 552).
nk doru bir adam hibir vakit huzurda da kzarmaz, ifli de belki flin git-
mez [rast gitmez]. Eri adam, nk muhakkak ki bir gn prz kar, yere ba-
kar; yz kzarr, ifli de zaten dzgn gitmez. Neden? Her ne kadar dil dost, kalbi
hayin ise, bir gn kalbindeki hayinlik eflkereye [aa] kar. (Kaplan-Akaln-Bali
1973: 520).
nk doru bir ifade verene asla kimse kzmaz, darlmaz, hilekar olan bir
kimseye herkes kzar. nk iflin dorusun sylemek, boyun eip durmak her va-
kit insanlar iin bir kemalden doar... (Kaplan-Akaln-Bali 1973: 558).
102 Halk Masallar
Halk hikyeleri yapsnda yer alan ataszleriyle de insanlara hayat dersi verir-
ler. Ataszleri, atalarmzn uzun sren denemeleri sonucunda ortaya ktklar iin
ders verici zellikleriyle ne karlar. Onlara, bilgece dflnce ve hayat karflsnda
alnan salam bir durufl ve tavr hkimdir. Ataszleri bu fonksiyonlarn mstakil
bir rn olarak yerine getirmenin yan sra, dier halk edebiyat rnleri iinde de
yer alarak gereklefltirirler. Bu yzden hikye anlatcs, olaylar aktarrken sk sk
toplumun ortak mal olan bu rnlere yer vererek, syleyeceini daha etkili ve
arpc bir flekilde dile getirir. Aflada ataszlerinin halk hikyelerinde kullanfl ile
ilgili rnekler verilmifltir:
Geme muhannet kprsnden koy sel aparsn seni. [Geme namert kpr-
snden, ko aparsn su seni.] (Kaplan-Akaln-Bali 1973: 530).
nsann yere bakanndan, suyun da yap [yavafl] akanndan kork. [Adamn
yere bakanndan, suyun yavafl akanndan kork.] (Kaplan-Akaln-Bali 1973: 529).
Kaann anas alamaz. [Kaann anas alamamfl.] (Kaftancolu 1979: 22).
Halk hikyelerinin dier bir eitici ifllevi ise dil ve dilin doru kullanmyla ilgi-
lidir. Yine okuma yazma oran dflk olan dinleyici kitlesini dikkate alrsak, bu tr-
den metinlerin iyi bir dil reticisi olduunu syleyebiliriz. Geri metinlerde anla-
tcya bal olarak az zellikleri deiflmekte veya blgesel az zellikleri korun-
maktadr. Bu sebeple dinleyici kitlesinin karfl karflya kald dil, yaz dili deil ko-
nuflma dilidir. Ancak bu dil her ne kadar konuflma dili de olsa, dinleyicilerin keli-
me daarcklarn gelifltirmeleri bakmndan nemli bir ifllevi stlenmektedir.
Sonu olarak diyebiliriz ki, halk hikyeleri metin olarak flklarn baflndan ma-
ceralar aktarmasnn ve insanlar elendirmesinin yan sra, eitici ifllevi de olan
rnlerdir. Bu eitici ifllevi kendisini dil ve dil retimi, sosyal tarih retimi, ah-
lak ve terbiye retimi gibi alanlarda gstermektedir.
SIRA SZDE Halk hikyeleri,

SIRA genlerin
SZDE eitiminde bir ders materyali olarak kullanlabilir mi?
1
FIKRALARIN ETMSEL fiLEVLER
Bugn Trkiye iinde ve Trkiye dflnda anlatlan fkra tiplerine bal rneklerden
bazlar eitim asndan deerlendirilmifltir. Trkiyede fkralar eitim asndan
S O R U S O Rfkra
deerlendirilen U tiplerinin baflnda Nasreddin Hoca gelmektedir. Burada, Nas-
reddin Hocann yan sra ncili avufl ve Bekri Mustafa fkralar da eitim asn-
DKKAT dan ok ksaD olarak
K K A T deerlendirilecektir.
Nasreddin Hoca Fkralarnn Eitici Yn
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
Bugne kadar yaplan fkralarla ilgili alflmalarda daha ok Nasreddin Hoca fkra-
larnn eitici yn zerinde durulmufltur. Ayrca gerek Trke kitaplarnda gerek-
AMALARIMIZ se edebiyatAMALARIMIZ
kitaplarnda da fkra denildiinde daha ok Nasreddin Hoca akla gel-
mektedir.
Nasreddin Hoca fkralarndan hareketle onun ocuklarn ve yetiflkinlerin eiti-
K T A P mi konusu Kzerinde
T A P epeyce alflma yaplmfltr. Bunlar zaman zaman makale ve
bildiri, bazen yksek lisans, bazen de doktora tezleri boyutunda ele alnmfltr.
Nasreddin Hoca fkralarnn eitici yn ile ilgili olarak Nkhet Tr tarafndan
TELEVZYON hazrlananT Edoktora
L E V Z Y O Ntezinde 295 fkra incelenmifltir. Tr, daha sonra sunduu bir
bildirisinde 35 maddeyi ksaltarak dokuza indirmifltir.
1. yimserlik, hayata bal ve mitli olma,
2. zelefltiri yapabilme,
NTERNET NTERNET
3. Hoflgrl olma,
4. Tedbirli olma,
5. ki alflkanlnn ktl,
6. Dfl grnfle nem vermeme,
7. Grc usulyle evlenmenin sakncalar,
8. Birden fazla kadnla evlenmenin zararlar,
9. Evlilikte uyumlu davranma,
10. Din inanlar (Tr 1991: 24-30).
Tr, bildirisinin sonunda Nasreddin Hoca, fkralaryla ilgili olarak flu deerlen-
dirmeyi yapmfltr:
Eitim deerleri asndan Nasreddin Hoca fkralarn incelediimizde fkra-
larn yzde otuz befl kadarnn eitici deer tafldn grdk.
Fkralarda ortaya kan eitici mesajlaryla Hoca insan sevgisi, esneklik, zek
gibi adafl zellikler taflyan bir kiflilik izerek bafll baflna bir eitim deeri yarat-
maktadr. Hocay tm izgileri ve felsefesi ile insanmza, ocuklarmza tant-
mak; an ocuunu yetifltirme yollarndan biri olan, en iyi rnekleri gsterip
benimsetmek iin gereklidir. Kltrel deerlerimizin en nemlilerinden olan Nas-
reddin Hocay bir eitim konusu ve hazinesi olarak ele almal, her derecedeki oku-
lumuzda onu ifllemeliyiz, karikatre uygun izgileriyle Hocamz mill karikatr-
mzn esin kayna olmaldr. Ressammz resmini, heykeltraflmz heykelini
yapmal; hikyecimiz, romancmz hikyesini, romann yazmaldr. Tiyatromuz,
sinemamzla, televizyonumuz, gazetemizle el ele vermeli, Trk kltr kaynakla-
rna eilmeliyiz. (Tr 1991: 29-30).
Aflada Nasreddin Hoca ve fkralarnn eitici ynn daha alt bafllklara indir-
geyerek anlatmak istiyoruz.
1. Trke Eitiminde Nasreddin Hoca Fkralar: Trke eitimi uzman Mu-
rat zbay bu konuda grflleri tannan bilim adamlarnn baflnda gelmektedir. O
bu konuda bizim de katlacamz grfller ileri srmfltr. Ona gre, Trke ei-
timinin amac, rencilerimizin kelime hazineleri ile anlama ve anlatma becerileri-
ni gelifltirmek, onlara Trk kltrn aktarmaktr. Bu deerler; eitimin ve kltr
aktarmnn Trke retmenlerinin sorumluluk ve grevleri arasnda olduunun
da bir gstergesidir. Mill kltr deerlerini tantma ve sevdirme amacna da yer
veren program, bu ynyle, btn kltrel deerlerimizi de kucaklamay hedefle-
mektedir.
Yaps gerei eitim ve kltre ait unsurlar bnyesinde bulunduran Nasreddin
Hoca fkralar, bu ynyle Trke derslerinde kullanlabilecek malzemelerden bi-
ridir. Kltr aktarm ve deer kazandrma zellikleriyle fkralar, eitimin her kade-
mesinde seviye dikkate alnarak kullanlabilecek nemli aralardr. Nasreddin Ho-
ca fkralarn eitim mesajlar ynyle deerlendirdiimizde,
a. Hayata ve gelecee mitle bakma,
b. zelefltiri yapabilme,
c. Herkese karfl hoflgrl davranma,
d. Bir ifle bafllarken ve ifli yaparken tedbirli olma,
e. Kt alflkanlklardan uzak durma,
f. nsanlarn dfl grnflne nem vermeme,
g. Aile kurma ve bunu yaflatma
gibi zeliklerle karfllaflrz. Bunlar aslnda eitimin de hedefleri arasndadr.
Trke eitiminin her kademesindeki amalarndan biri olan, rencinin keli-
me daarcn zenginlefltirme alflmalarnda da Nasreddin Hoca fkralar nemli
104 Halk Masallar
grevler yklenebilecek niteliktedir. Hatta Nasreddin Hoca fkralar bazen tek

cmleyle ifade edilen sonularyla telmih unsuru olarak kullanlmakta, deyimlefl-
mifl anlam birlikleri nitelii taflmaktadr.
Nasreddin Hoca fkralarna deer, norm ve sosyal kontrol unsurlarnn aktarm
ve Trke retimi alarndan bakld zaman, bunlarn okullarmzda bol bol
kullanlabilecek rnler olduu grlr. zellikle Trke derslerinde Nasreddin
Hoca fkralar, dzenlenmifl nitelikli metinler olarak kullanlabilir. Baflta kltr ve
deer aktarm olmak zere konuflma ve yazma becerilerinin gelifltirilmesi, kelime
hazinesinin zenginlefltirilmesi, diyalog oluflturma, rnekleme ve kyaslama gibi an-
latmn temeli olan unsurlarn kazandrlmasnda bu rnleri ders kitaplarnda ve
dolaysyla snf iinde kullanmak mmkndr.
Nasreddin Hoca fkralarnn snf ii uygulamalarda yararlanlacak bir dier y-
n de oyunlafltrma (dramatizasyon) yntemine uygun olmalardr. Trke reti-
minde vazgeemeyeceimiz yntemlerden biri olan oyunlafltrma, ocuklar keli-
meleri doru telaffuz etmeye, sz doru ve dflnceye gre vurgulayp tonlandr-
maya, topluluk karflsnda konuflmaya, heyecan kontrol etmeye, vcudu ve yz
szn anlamna gre hareketlendirmeye alfltrr. Bylece ocukta oluflmaya baflla-
yan dil bilinci oyunla beslenmeye bafllar. Nasreddin Hoca fkralar konuflmaya da-
yal yaps ve ksal sebebiyle snf iinde uygulamaya imkn vermesiyle de kul-
lanfll birer oyunlafltrma metnidirler.
Sonu olarak diyebiliriz ki Nasreddin Hoca fkralarnn en gzel rnekleri, kl-
tr aktarm ve Trke retiminin temel aralar olarak ders kitaplarnda ve ret-
menlerimizin planlarnda yerini almaldr (zbay 2005: 312-317).
2. Konuflma Eitiminde Nasreddin Hoca Fkralar: Konuflma, eitim ve -
retim etkinliklerinin de temelinde yer alr. retmen-renci arasndaki bilgi alfl-
verifli, aklama, anlatma, deerlendirme en ok konuflma araclyla yaplr. Do-
ru ve etkili konuflma eitim ile elde edilen bir beceri olup, etkili ve gzel konufl-
ma eitiminin gelifltirilmesinde ve bireylerin toplum hlinde yaflamalarnda ok
byk neme sahiptir. Konuflma becerilerinin gelifltirilmesinde baflta Trke ret-
menleri olmak zere btn retmenlerimize byk sorumluluklar dflmektedir.
Nasreddin Hoca fkralarnn yardmyla konuflma eitiminde amalananlar afla-
daki flekilde sralayabiliriz:
a. rencilerin gnlk hayatta insanlarla etkili iletiflim kurmasn gelifltirmek,
b. Mizahla fliirin, anlatm glendiren ve gzellefltiren ynn keflfetmek,
c. Dramatizasyon alflmalarna metin salamak (Temizyrek 2005: 135-139).
3. Dier Baz zellikler: Nareddin Hocann olup olmadna baklmakszn
Trkiyede yaymlanan fkra says binlerle ifade edilmektedir. Elbette bu fkralarn
byk bir ounluu Nasreddin Hocaya ait deildir. Ancak onun ok bilinen ei-
tici fkralarndan bazlarn burada deerlendirmek istiyoruz.
Nasreddin Hoca fkralarndan ruhsal hastalklarn tedavisinde yararlanabili-
riz. Hocann fliir diliyle ve sanatkrane bir slupla anlatlan afladaki fkras sade-
ce doktorlara deil, hastalara da reete sunmaktadr. Bize gre, Trk halknn ta-
mam bu fkray nce renmeli, sonra ezberlemeli, son olarak da hayatnn bir
paras olarak dflnmelidir.
Nasreddin Hocaya sormufllar:
Hekimlik nedir?
O da en gzel cevab vermifl:
Ayan scak tut, bafln serin; gnln ferah tut, dflnme derin derin.(Sa-
kaolu-Alptekin 2009: 80).
Nasreddin Hoca fkralarnda manevi dnyamz ile yafladmz dnya barflt-

rlmfltr. Hoca fkralarnda ahiret ile dnya birlikte ele alnmfltr. Hoca, afladaki
fkrasnda manevi ilimle, adafl ilmi ayn kefenin iinde yourmufltur.
Nasreddin Hocaya gnn birinde keisi hasta olan bir komflusu gelir ve;
Hocam senin nefesin gldr, keim hastaland bir dua ediver deyince Hoca;
Komflu komflu ben senin keine dua edeyim ama sen ona pise [katran] yedir-
meyi de ihmal etme der.
Nasreddin Hoca fkralarnda konunun ezberlenmesi yerine dflnme tavsiye
edilmektedir. Hocann fkralarndaki cevab gizler, karflmzdaki insan dflnme-
ye ynlendirebilirsek baflarl olmamamz iin hibir sebep yoktur. Afladaki fkra-
larn sonu cmlesindeki birer blm rencilerimizin tamamlamas iin bofl bra-
klmfltr. Bu eflit fkralarn says Nasreddin Hoca da epeyce fazla olup bunlardan
birisini aflaya alyoruz:
Denizin Suyu Niin Tuzludur?
Gnn bir inde, Hocann da iinde bulunduu toplulukta yarenlik edilirken,
hazr bulunanlardan biri Hocay imtihan edercesine bir soru sorar:
Hocam denizlerin suyu niin tuzludur?
Aaaa, bunu bilmeyecek ne var,.................... (Sakaolu-Alptekin 2009: 172-
173)
ncili avufl Fkralarnn Eitici Yn

Nasreddin Hoca kadar nl olamasa da daha ok devlet adam zelliiyle tand-
mz ncili avuflun fkralarnn eitici yn zerinde bugne kadar hemen he-
men hi durulmamfltr. Onun incelemeye esas alnan 87 fkrasndan ancak yedi-
sinde eitim konusu ile ilgilendirebildiimiz rneklere rastlanlmfltr.
ncili avuflun fkralarnda sarayda bulunmasndan kaynaklanan sebeplere
bal olarak deta bir tr st eitim sz konusu olmaktadr. Mesela onun nktele-
ri devlet dzeninin iflleyiflindeki aksaklklardn giderilmesini hedef alr. O, nkte-
leriyle babas ve kardefli kadar kendisini de elefltirir. (Akar 2010)
Bekri Mustafa Fkralarnn Eitici Yn

Bekri Mustafa ile ilgili fkralarda daha ok iki ve sarhoflluktan sz edilir. Bunun
sonucu olarak da ilk bakflta onun fkralarnn eitici ynnn olamayaca dfl-
nlebilir. Bir arafltrcmzn zerinde alflt 111 Bekri Mustafa fkrasndan sekizi
konumuzla yakndan ilgilidir. Bylece bu fkralardan yola karak ocuklarn iki-
den ve meyhane gibi iki iilen yerlerden uzak durdurulmalar salanmfl olabilir.
Onun fkralarndan nci avuflunkine gre farkl bir insan kadrosu grlr. Kifliler
krsal kesimden gelmifl gibidir. Dolaysyla onlarn eitilmesi, flehir hayatnn olum-
suzluklarndan korunabilmesi Mustafann fkralaryla nlenebilir.
Bu arada konuyu tamamlarken lkemizin deiflik ynetim birimlerinde yafla-
yan yzlerce yre tiplerinin fkralarndan da yararlanabileceimiz hatrlatmak iste-
riz (Akar 2010).
Fkralar, sadece ocuk eitiminde mi eitim arac olarak kullanlr? Neler

SIRA syleyebilirsi-
SZDE SIRA SZDE
niz? 2
S O R U S O R U
DKKAT DKKAT
SIRA SZDE SIRA SZDE

106 Halk Masallar
MASALLARIN ETMSEL fiLEVLER

Masallar, elenmek ve hofla vakit geirmek iin genellikle masal analar tarafn-
dan anlatlan anlatmaya dayal trlerden biridir. Her ne kadar elenmek ve hofla
vakit geirmek iin anlatlyorsa da onu dinleyenler iin birok eitici ve retici
yn de vardr. Baz masal arafltrclar masallarn bu yn zerinde de durmufl ve
grfllerini dile getirmifllerdir.
Saim Sakaolu, Gmflhane ve Bayburt Masallar adl alflmasnda, Masalla-
rn nsan Kltr Bakmndan nemi (2002: 11-15) bafll altnda ilk olarak o-
cuklar in Masala yer verir. Sakaolu, burada eitimci ve dflnrlerden Ziya G-
kalpn, Sabri Esat Siyavuflgilin, Nesip Yamurderelinin ve Enver Naci Gkflenin
ocuk eitiminde masaldan yararlanma ile ilgili dflncelerini sraladktan sonra
kendi grfllerine yer verir: ... demek oluyor ki, eskiden ocuk iin zararl oldu-
u kabul edilen ve kendisine nder olarak Rousseau gibi bir de eitimci bulan bu
fikir, gnmzde tamamen terk edilmifltir. Bunun yerine, masaln ocuun terbi-
yesinde ve geliflmesinde nemli yeri olduunu kabul eden dflnce hkim olmufl-
tur. Bununla beraber baz masallarn ocuklar zerinde olumsuz etki yapaca
unutulmamaldr. ocuklara byle masallar yerine ahlk ve eitici deeri olan ma-
sallar okutmakta fayda vardr. (2002: 13).
Bilge Seyidolu, Masal ve Masal Anlatanlar adl makalesinde ocuk eitimin-
de masaln nemini flyle aklamaktadr: ocuklarn ok sevdii masallarla ei-
tim son derece etkili bir yoldur. Belirli bir yafla gelmeden ocua istenilen flekli ve-
rebilmek ok kolaydr. ocuu karflmza alp nasihat ederek flunu yap, bunu yap-
ma diye emir vermeye kalkarsak ocuk ya isyan eder veya bir kulandan girip ve
sylediklerimiz br kulandan kar. (1977: 48).
Umay Gnay ise, ocuk Eitimi ve Masallar adl makalesinde ocuklarn ma-
sallar dinleyerek bydn, onlarla sevmeyi ve sevilmeyi rendiini ve mill
kimlik kazandn belirtir: Binlerce ocuk masallar dinleyerek bymekte, iyiye
doruya ynelmekte, kendisine masal anlatan bykleriyle arasnda sevgi ba ge-
liflmekte, sevmeyi ve sevilmeyi renmektedirler. Gerek szl gelenekte yaflayan
masallar gerekse kitaplara aktarlmfl masallar muhteva ynnden tahlil edildi-
inde masallarn, sylendii ve sylenmekte olduu gibi, mcerret ve hayattan ko-
puk olmadklar kolayca anlafllr... (1979: 17).
Ali Berat Alptekin, Trk Masallarnda Din Eitim adl makalesiyle masallarn
farkl bir ynne deinmifltir. Burada Alptekin, masallarda geen dinle ilgili eflitli
unsurlar ele alp yorumlamfltr (1982: 15-16).
Esma fiimflek, Masallarn nsan Eitimi Bakmndan nemi adl makalesinde
ise, masallar befl bafllkta inceleyip yorumlamfltr. Bu bafllklar flyledir:
Masallarn;
1. ocuk Eitimi Bakmndan nemi
2. Sosyal Hayatn fllenifli Bakmndan nemi
3. Problemin Annda zm Bakmndan nemi
4. Halk Hekimlii Bakmndan nemi
5. Din nanfllarn Masallara Etkisi (1991: 20).
Eitim tarihi incelendiinde eitimcilerin ou, ocuklara masaln retilmesi-
nin gerektii, ocuun dnyasnn masalla zenginlefltirilebilecei dflncesini taflr-
lar. Bugn de ayn grfl devam etmekle birlikte masaln ocuklarda hayal ve duy-
gu gcn arttrd, zenginlefltirdii, ana dilin korunmas ve gelifltirilmesinde b-
yk pay bulunduundan sz edilmektedir. Pertev Naili Boratav, bu konu ile ilgili
flu nemli tespiti yapar: ocua anadilin, bir ifli elindeki alet gibi nasl kullanl-
dn reten, ona bu dilin trl hnerlerini, kvrakln, zenginliini, ilk gste-
ren, kifliye kendi dilini konuflmayanlardan uzaklafltrc, onu konuflanlara yakn-
lafltrc duyguyu -ninnilerin, tekerlemeleri, trklerin yan baflnda, ama herhl-
de onlardan daha genifl lde- ilk afllayan masallardr. (1998: 14-15).
ocukta ana dilin kavranmasna, geliflmesine byk bir hizmeti olan masal, ay-
n zamanda eflitli yararlar salayan bir sanat ve terbiye aracdr. Henz okuma
yazma bilmeyen okul ncesi andaki ocuklarn bafllca fikir ve duygu gdasn
masallar oluflturur. Masallar sayesinde ocuk kendi dilinin kelimelerini ve bu keli-
melerin kullanlfl flekillerini kolaylkla kavrar.
Masal anlatlrken flu konu da unutulmamaldr. Masal ocuu bilgilendirmek
iin deil, onun hofla zaman geirmesini salayarak, hayal ve dflnme gcn
arttrmak iin anlatlmal veya okunmaldr. Bylece ocuk ile kitap arasnda olu-
flan ba yardmyla ocuk kitap okumaya da ilgi duyacaktr. Ayrca masallarda yer
alan tekerlemeler de ocuun dil gelifliminde nemli bir yere sahiptir. zellikle
zengin bir i ahenge sahip olan tekerlemeler, ocua dili sevdirmenin yan sra,
sylemekte zorland szckleri bile dzgn syleyebilme yetenei kazandrr ve
ocuklarda estetik dflnceyi gelifltirir.
Buraya kadar verilen bilgilerle asl halk masallarnn, az da olsa hayvan masal-
larnn, ocuk eitiminde ne derece nemli olduu vurgulanmfltr.
ocuklarn ok sevdikleri masallar arasnda ilk sray hayvan masallar alr. Asl
halk masallarnn uzun olmas onlarn dikkatlerini datr, bu sebeple dikkatlerini
toplayabilecekleri daha ksa olan hayvan masallar anlatlr. Bu masallar byk bir
ilgi ile dinleyen ocuklar kendi hayatlar ile hayallerinde canlandrdklar hayat
birlefltirirler. Onlar alflkanln, doruluun, kahramanln dln; ktln,
tembelliin, ihanetin cezasn ilk olarak masallarda renirler. Hemen hemen b-
tn masallar, ocuklar iyilie, dorulua, alflkanla teflvik ederken; ktlkler-
den, ahlakszlklardan ve tembelliklerden de alkoyar.
Her masal, dinleyene ve anlatana ayr bir tat vermesinin yannda eflitli dersler
de verir. zellikle hayvan masallarnda ilk anda glme ve elenme esas gibi g-
rnse de asl ama eitimdir. Bu tr masallarda sadece ocuklarn deil, her yafl-
tan insann alaca dersler vardr.
nsan hayatnda eflitli ve nemli deerler vardr: Doruluk, drstlk, emane-
te ihanet etmeme, byklerin szn dinleme, iyilik etme, vb. Bu deerler ocu-
a afllanrken mutlaka kssadan hisse olan masallardan yararlanlr.
Bir ocuun yetifltirilmesinde ilk grev aileye dfler. Daha sonra okul ve evre
gelir. Arkadafl seimi ocuk iin son derece nemlidir. nk setii arkadafllar
onu hem iyi ynde hem de kt ynde etkileyecektir. Tilki ile Ay adl masalda
ay, tilkiyle arkadafl olur. Tilki, her frsatta saf ayya eflitli oyunlar oynar. Sonuta
kurnaz tilkinin son oyununda olduka fazla kum yiyen ay, tilkiyle birlikte tafln s-
tnden aflaya atlar ve canndan olur (Bakrc 2010: 435-436).
Masal kahramanlar hakszla urasalar bile hep geerlikteki yntemlerle ra-
kipleriyle mcadele ederler. Bu mcadele srasnda masal kahramannn en byk
silah akldr. Mesel, htiyar Aslan adl masalda aslan ok yaflland iin avlana-
maz ve hasta olur. Aslan, kendisini ziyarete gelen hayvanlar bir bir yer. Tilki de
aslann hastaln duyunca onu ziyaret etmek ister. Ancak tilki aslann maarasna
girmez. nk tilki, ine giren hayvanlarn bir daha maaradan kmadn izler-
den anlar. Bylece tilki akln kullanarak aslana yem olmaktan kurtulmufl olur (Ba-
krc 2010: 457-458).
108 Halk Masallar
Dostluk ve arkadafllk her millette olan bir kavramdr. Ancak Trk milletinde
dostluun ayr bir yeri ve nemi vardr. Dost ve arkadafl iin gz budaktan esirgen-
mez. Dostluk ve arkadaflln nemli olduunu ocuk, byklerinden grerek -
renir ve hayatnda uygular. Dost, her fleyden nce candr; cana can verilir. kara
dayal dostluk olmayaca gibi arkadafllk da olmaz. Hele hele dostuna ihanet eden
asla bafllanmaz. Ylan ile Tilkinin Arkadafll adl masalda, ylanla tilki arkadafl
olup yolculua karlar. ki arkadafl bir nehre varrlar. Ylan yzme bilmedii iin
arkadafl tilkiden yardm ister. Tilki de ylan boynuna dolayp nehri gemeye ka-
rar verir. Tam suyun ortasna gelince ylan, tilkinin boazn skp ldrmek ister.
Tilki, frsatn bulunca ylan baflndan yakalayp ldrr ve ylan kyya karp
dost doru uzattktan sonra flyle der; Arkadafl dediin byle dosdoru olmal-
dr. (Bakrc 2010: 478-480). Bylece ylan, arkadafl tilkiye ihanet etmesinin bede-
lini canyla demifl olur.
Asl halk masallar kltr unsurlar bakmndan hayvan masallarndan daha
zengindir. Asl halk masallarn okuyan veya dinleyen bireyler unutulmufl veya
unutulmaya yz tutmufl gelenekleri ve uygulamalar renir.
Bu kltrel yelpaze iinde geifl dnemleri (doum, evlenme, lm), halk he-
kimlii, misafirlik, harman, hamam detleri, deirmencilik, yaylaclk, obanlk, av-
clk, spor msabakalar (grefl, cirit, at yarfl, ok atma), hal dokuma, mlekilik,
semercilik, keecilik, adr yapm, ekmek yapma, vb. gibi konular yer almaktadr.
Asl halk masallarnda ifllenen baflka bir konu da doan ocua ad verilmesi-
dir. Anadoluda doan ocua ad, ya aile bykleri, ya anne baba ya da hoca ta-
rafndan verilir. Bu gelenek de okuyucuya veya dinleyiciye masallarda hatrlatlr.
Destanlarda ise kahramanlk yapan bir yiide adn genellikle dervifl verir. Ayn
flekilde masallarda da derviflin kahramana ad vermesi sz konusudur. Rastgele
adl masalda dervifl gelip olana Rastgele adn verir (Bakrc 2006: 341). Aslan
Mehmet adl masalda ise padiflahn oluna ad koymak iin yemekler yaplr, Ku-
ran ve mevlit okutulup dn bafllar, dervifl gelip ocuun adn Aslan Mehmet
koyar (Alptekin 2002: 233). Erkekler iin yaplan snnet trenleri de masallarmz-
da ifllenen konular arasndadr. Alayan Narla Glen Ayva adl masalda aslnda
kz olan kahraman babasna doduunda olan olduu sylenir. Bunun zerine
baba da olan olduu sylenen kz snnet ettirip ona dn yapmak ister (Saka-
olu 2002: 311).
Evlenme ana gelen delikanllara kz bulma ve onlar evlendirme anne baba-
nn en nemli grevlerinden biridir. Evlenmeyle beraber bafllk paras geleneine
de yer verilir. Bafllk parasnn dflnda det olduu zere kz tarafnn olan tara-
fnda eyiz istemesi de sz konusudur. Deirmenci ile Tilki masalnda tilki padi-
flahn kzn deirmenciye istemek iin dnrc gider (Sakaolu 2002: 276-277).
Kse adl masalda kadn (Kse) kasaplardan eyiz olarak yirmi cumhuriyet alt-
n ve otuz batman yn ister (Bakrc 2006: 323).
Masallarda lm detleri de ifllenerek okuyucuya bilgi vermektedir. Eski Trk
geleneinden biri olan lmden sonra yas tutma lm Derman Otu adl masal-
da da yer alr. Padiflah ve halk padiflahn kz iin karalar giyip yas tutar (Bakrc
2006: 274). Deli Zala adl masalda ise len kzn krk ve elli ikinci gecesi deer-
lendirilir (Bakrc 2006: 336).
Trk kltrnde misafirlik ve misafirperverlik nemli bir konudur. Trk masal-
larnda misafirlik ve misafire nasl davranlmas gerektii anlatlmaktadr. Tamah-
kr Antikac adl masalda masal kahraman Necip, gzel bir ev yaptrp gelen ge-
en yolcular evinde misafir eder (Bakrc 2006: 244-245). Sleyman fiah ve Karn-
ca adl masalda Hazreti Sleyman, karncaya misafirlie gider (Bakrc 2020: 679-
681).
Trk kltrnde yaplan bir kusurun affedilmesi iin kl altndan defa ge-
mek gerekir. Bu uygulama Glmez Padiflah adl masalda da vardr. Padiflahn
byk oullar kk kardefllerine karfl yanlfl yaparlar. Padiflah da onlar affetmek
iin kl altndan defa geirilmesini emreder (Alptekin 2002: 277).
Trk masallarnda dinle ilgili konular da yer almaktadr. Abdest alma, namaz
klma, ezan okuma, camiye gitme, hacca gitme, Kuran ve mevlit okuma gibi konu-
lar masallarmzda ska ifllenmifltir. slmn flartlarndan biri olan hacca gitme
Helvac Gzeli adl masalda ifllenmifltir (Sakaolu 2002: 445).
Baykufl adl masalda padiflah, baykuflun isteini yerine getirmek iin fleytan
arp gnefl flnlarndan bir ip yapmasn ister. Ancak fleytan, padiflahn isteini
yerine getirmez ve kap gider (Bakrc 2010: 800-802).
Sonu olarak masallar; sadece ocuklar uyutmak, elendirmek ve onlarn g-
zel zaman geirmelerini salamak iin anlatlan bir tr deildir. Ayn zamanda onu
dinleyenlerin eitiminde de nemli bir yere sahiptir.
Halk hikyesi, fkra, masal bafllklar altnda tantmaya alfltmz SIRA

Trk SZDE
halk anlatmalar, SIRA SZDE
dnyann sayl zengin kaynaklarnn baflnda gelmektedir. Bu niteye kadar konularla il- 3
gili olarak zengin bir bilgi daarc oluflturdunuz. Acaba, sizce bu son daln hangisi ei-
tim alannda daha nemli bir yere sahiptir?
HALK ANLATMALARININ SANATA YANSIMASI

S O R U S O R U
Halk hikyesi, fkra, masal ve efsane adlar altnda bir araya getirdiimiz halk an-
latmalar, baflka kltrlerde olduu gibi, bizim kltrmzde de sanatla kucaklafl-
DKKAT DKKAT
mfl, anlan trler sanatn deiflik dallarnda yeni ehreleriyle karflmza kmfltr.
Bir efsanenin sinema filmi, bir halk hikyesinin bale, bir fkra tipinin opera kahra-
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
man olarak karflmza karlmas elbette sevindirici birer olaydr. Sanatn her ala-
nnda grebileceimiz halk anlatlarnn izleri onlara yeni kimlikler kazandrmakta,
farkl ortamlardan karflmza kmalarn salamaktadr. AMALARIMIZ AMALARIMIZ
Kitabmzn bu son blmnde, gelecekte, belki de daha gzel ve baflarl r-
neklerini grebileceimiz sanat ifllemeleri belirli bir dzenle sunulacaktr. Belki
asl konudan (metinden) ifllemeye geilirken baz deifliklikler K yaplmfltr;
T A P ancak K T A P
bunlar doal karfllamamz, yadrgamamz gerekir. nk yansmaya yeni bir ruh
verecek olan sanatkra, bylesi bir yenilefltirme ve gzellefltirme hakk tanmamz
gerekir. Anlatmalar afladaki bafllklar altnda deerlendireceiz:
TELEVZYON TELEVZYON
1. Sinema Filmi
2. Tiyatro Eseri
3. fiiir
4. Roman ve Hikye NTERNET NTERNET
5. Opera, Operet ve Bale
Yukardaki dallarda belirleyebildiklerimizi ise; halk hikyesi, fkra ve masal r-
neklerinden yola karak vereceiz. Ancak anlan eserlerin hepsini grmemizin
ok zor olduunu takdir edersiniz. Baz adlarn bizleri yanltabilecei unutulmama-
ldr. Mesela, Burhan Felekin gezi yazlarna verdii Hint Masallar ad byledir.
Alayan Kaya, Bir Varmfl Bir Yokmufl, Evvel Zaman inde adlar iin de ayn fley-
leri syleyebiliriz.
110 Halk Masallar
Sinema Filmi
Halk anlatmalarnn en ok yansd dallardan biri, belki de ilki sinema filmleridir.
Filmler, hemen btn anlatma konularn iine almaktadr. Ancak, aflada da g-
rlecei zere, filmlerin ancak pek az asln btnyle yanstabilmektedir. Senar-
yolar ise, seyircinin istei gz nnde bulundurularak kaleme alnmfltr.
Halk hikyelerimizin ok bilinen ve sevilen birka filmlere konu olmufltur. Oy-
sa konusu gerei ok sevileceine inandmz baflka hikyelerimiz olduunu he-
pimiz biliyoruz. flk Karaca Olan ile kahraman Krolunun daha ok filme aln-
mas her ikisinin yzyllardan beri Anadolu halknn dilinden dflmemesi ile ilgilidir.
Konumuzla ilgili en eski film mer Ltfi Akatn Tahir ile Zhresi olup 1947 ta-
rihini taflmaktadr.
Trk filmlerine en ok konu olan hikye kahraman Kroludur. Onu konu
alan filmleri Refik Kemal Arduman-Mmtaz Ener (1945), Faruk Ken (1953), Meh-
met Dinler (1963), Atf Ylmaz (1968), vb., flk Karaca Olan Avni Dilligil (1955),
Atf Ylmaz (1959), Nuri Aknc (1966), vb. filme almfllardr. Bunlarn dflnda Arzu
ile Kamber, flk Garip, Kerem ile Asl ve Tahir ile Zhre hikyeleri, bazs birden
fazla olmak zere filme alnmfltr.
Fkralarmz ve fkra kahramanlarmz da sinema dnyasnn ilgisini ekmifltir.
zellikle Nasreddin Hoca birka kere filme alnmfltr. Konu ile ilgili ilk filmi Muhsin
Erturul (1940) ekmifltir. Daha sonra Talat Artemel (1954), Yavuz Yalnkl (1965),
Melih Glgen (1971), hep ayn adla, Nasreddin Hoca adyla filme ekmifllerdir. Fa-
ruk Kenin (1954) filmi ise Nasreddin Hoca ve Timurlenk adn taflmakta olup, son
filmin bafloyuncusu dneminin nl orta oyuncusu smail Dmblldr.
Bu arada mizah dnyamzn nl adlarndan ncil avufl da kendi adyla anlan
iki filmin konusu olmufltur: Semih Evin (1950), Niflan Haner (1968). smali Dm-
bll ilk filmi ile bafloyuncusudur. Bekri Mustafa da Suha Doann (1965) bir fil-
minin konusunu oluflturmufltur.
Masal dnyas ise bafll baflna bir zenginlik sunmaktadr. Bat masallar, Dou
masallar ve Trk masallar deiflik yllarda filme ekilmifltir. Dounun ve Batnn
filme alnan masallar genellikle herkese bilinen masallardr. Aladdinin Lamba-
s, Ali Baba ve Krk Haramilerin yannda Klkedisi ve Pamuk Prenses ve Yedi C-
celeri sayabiliriz. Bizim en ok Kelolan masallarmz filme alnmfltr. Bunlarnda
deta bir dizi gibi arka arkaya filme alnmas grd ilgilinin sonucudur. Ad Ke-
lolan olan ilk filmi Vedat rfi Beng (1948) ylnda ekmifltir. br Kelolan film-
lerinin tamamna yaknnda ikinci bir ad da yer almaktadr: Kelolan Aramzda,
Srr Gltekin (1971), Kelolan ile Yedi Cceler, Semih Evin (1971), Kelolan ile
Can Kz, Metin Erksan (1972), vb.
lk karton filmimiz Evvel Zaman inde ise 1951 ylnda hazrlanmfl ve negatif-
leri gnderildii ABDde kaybolmufltur.
Tiyatro Eseri
Tiyatronun evrensel konularnn yannda lkelere, hatta blgelere zg konular
da vardr. Halk anlatmalarmz arasnda konular tiyatro eseri olmaya uygun olan-
larn olduu da unutulmamaldr. zellikle halk hikyelerimizin, sinema filmlerin-
de olduu gibi, Krolu ile Karaca Olan ne karmas, yukarda dile getirilen
sevginin sonucu olarak kabul edilmelidir. Tiyatro eseri olarak ne kan dier bir
eserimiz de Tahir ile Zhredir. Bu oyunlarn yazlfl tarihleri ile oynanfl tarihleri
arasnda farkllklar grlmektedir.
Halk hikyelerimiz eflitli boyutlarda tiyatronun konusu olmufllardr: Sahneye

konulanlar, glge oyunu olarak sunulanlar, orta oyunu olarak oynananlar.
Tahir ile Zhre hikyesinin sahne eseri olarak oynanmasnn br oyunlara g-
re farkl bir zellii vardr. O, 19. yzyln ikinci yarsnda dnemin nde gelen ya-
zarlarnca yeniden kaleme alnmfl ve sahnelenmifltir. Bidar Efendinin yazp Dik-
ran Efendinin sahneledii Tahir ile Zhre Oyunu on yl (1869-1879) boyunca ara-
lklarla oynanmfltr. Oyunun ilgi grmesi Kk smailin (1887) ve Kel Hasann
(1888-1897) Tahir ile Zhreyi yeniden sahneye koymalarna yol aar. Hikyemiz
ayn zamanda glge oyunu ve orta oyunu olarak da oynanmfltr. Bu konuda Ha-
yali Kk Ali (Muhittin Sevilen) ve Cevdet Kudretin alflmalar vardr.
Bu arada Ferhat ile fiirin de hem sahne eseri hem glge oyunu hem de orta
oyunu olarak yazarlarmzca gereken ilgiyi grr.
Sahnelenen oyunlarn baflnda, Karaca Olan ve Krolu gelmektedir. Karaca
Olan Diner Smer (1983) ve Sabahattin Engin (1999) kaleme almfltr. Krolu
zerine eser ortaya koyanlarn baflnda Ahmet Kutsi Tecer (1941-1942), Muharrem
Grses (1945) ve Sabahattin Engin (1986) gelmektedir.
Dede Korkut Hikyelerimiz de 1933 ylndan gnmze kadar eflitli boyutlar-
da 20ye yakn oyunun konusu olmufltur. lk oyun ffet Halim Oruzun Burla (1933)
adl oyunudur. Bu Atatrkn izledii tek Dede Korkut konulu oyundur. ocuklar
iin kaleme alnanlarn yannda Suat Taflerin, Aflk ve Barfl (1961) ve Deli Dumrul
(1962), Gngr Dilmenin, Deli Dumrul (1990) Turan Oflazolunun Korkut Ata
(1998) adl eserlerini anmak isteriz.
Tiyatroya konu olan fkra tiplerinin baflnda Nasreddin hoca gelmektedir. Bun-
lar da genelde ocuk oyunu fleklindedir. Adnan akmakolu (1951), smail Hak-
k Sunat (1954), Aydn Su (1962) bu oyunlarn yazarlarndan bazlardr. Hocann,
kahramanlarndan biri olduu nemli bir eser vardr. Halide Edip Advar, Maske ve
Ruh (1945) adl oyununda Hocaya da nemli bir rol vermifltir.
Masallarmz, nedense br dallar kadar tiyatronun konusu olamamfltr. En se-
vilen iki masalmz bu arada anmak isteriz Necip Fazl Ksakrek, Sabr Tafl (1940)
ve Behet Necatigil, Turunlar (1970) adl masallarmz tiyatro eseri olarak ye-
niden kaleme almfllardr.
fiiir
Sanatn en ok ilgilenilen alan flphesiz fliirdir. fiairiyle ve okuyucusuyla durum
lkemizde de ayndr. Biz bu durumu baz nemli fliirleri sunmak, az da olsa rne-
iyle desteklemek istiyoruz.
Halk hikyeleri her zaman flk ve flairlerin ilgisini ekmifltir. Bazen bir fliir b-
tnyle hikye kahramanlarn ele almfl, bazen de bir benzetme unsuru olarak ve-
ya bir edeb sanat gsterimi iin kullanlmfltr. zellikle, halk hikyesi olarak da
flekillenen Leyla ile Mecnun ve Kerem ile Aslya ska yer verilmifltir. Baz hikye-
ler ise flairlerce fliir diliyle ve uzun soluklu olarak anlatlmfltr.
lhan Berk, Krolu (1955) adl kitabn tek bir konuya ayrmfltr. Halk Nihat
Pepeyi Trk Destanna Girifl (1934) ve Afflar Timuin Destanlar (1968) adl eserle-
rinin birer blmnde Tahir ile Zhreyi fliirlefltirmifllerdir. Mustafa Necati Karaerin
Kerem ile Asls da (1985), Behet Necatigile gre bir destandr.
112 Halk Masallar
oban eflmesi
Derinden derine rmaklar alar,
Uzaktan uzaa oban eflmesi.
Ey suyun sesinden anlayan balar,
Ne syler flu daa oban eflmesi?
Gnln firnin aflk sarnca
Yol almfl hayatn ufuklarnca,
O hzla dalar Ferhat yarnca
Bafllamfl akmaa oban eflmesi...
...
Vefasz Aslya yol gsteren bu,
Keremin sazna cevap veren bu,
Kuruyan gzlere yafl gnderen bu...
Szmad topraa oban eflmesi.
Leyla gelin oldu, Mecnun mezarda,
Bir susuz yolcu yok flimdi dalarda.
Ateflten kzaran bir gl arar da
Gezer badan baa oban eflmesi.
...
(Faruk Nafiz amlbel, Han Duvarlar, stanbul 1969, 15-16)
Nasreddin Hocamzn adna balanarak anlatlan fkralar da, onlarca defa naz-
ma ekilmifl, bunlarn byk bir ounluu kitap btnlnde bir araya getiril-
mifltir. En eski manzum Nasreddin Hoca fkralarnn tarihini XVI. yzyln bafllar-
na kadar gtrebiliriz. Bu uygulama XX. yzyln baflna kadar sayl fliirlerle srp
gider.
Nasreddin Hoca fkralarn bir kitap btnlnde ele alan ilk eser,
Kprlzade Mehmed Fuadn Nasreddin Hoca (1918) adl kitabdr. nl
flairlerimiz de konuya eilmifllerdir: Orhan Veli Kank, Nasreddin Hoca Hikyeleri
(1949), brahim Zeki Burdurlu, mrsn Nasreddin Hoca (1985), Nedim Uar, Di-
zelerle Nasreddin Hoca (1993), Nzhet Erman, pe Un Seren Adam / Nasreddin Ho-
ca (2000).
Fkralar, Balkan lkelerinde Trke ve o lkenin diliyle de yaymlanmfltr. Bafl-
ka dillere de ska evrilen fkralarn says da pek oktur.
Ortak fkra tipimiz Bektafli de eflitli flairlerimizce nazma ekilmifltir. Bunlar ara-
snda en bilineni Metin Elolu ile Ouz Tanselin fliirlefltirdikleri Bektafli Dedikleri
(1970) adl kitaptr.
Ziya Gkalpn Ala Geyik (1912) adl fliiri ise masal diliyle yazlmfl en gzel r-
neklerden biridir. Orhan Seyfi Orhonun Peri Kz ile oban Hikyesi de (1910) bu
alann en sevilen rneklerindendir.
Masal ve mitoloji motiflerini fliirlerde en ok kullanan flairlerimizin baflnda
Behet Necatigil gelmektedir. Necatigil, bir oyun olarak ele ald Turunlar ma-
saln bir de fliir diliyle kaleme almfltr. Uzun olan fliirin bafl ile sonunu alyoruz:
Turunlar
turunlara aflkm
nne geilmez oldu baktm
Yallah deyip atladm atma
fiehzadenin yaptn yaptm
Kflk, kflkn nnde eflme

Kurnann birinde kan akar, birinden rn
Her iki llesinden eflmenin
tim iince
Aslan, aslann nnde ot
At, atn nnde et
Otu ata, eti aslana verdim
Verince
ki kap kt karflma
Biri ak ardna kadar
Biri yllardr kapal
An kapadm
Atm kapal olan
Anca
...
Balar bir dflnce elini kolunu
Susuz olmaz bu ifl ahbap saklama
Masallarda flehzade
Muradna ermifl ama
nce bulmufl suyunu (Alangu 1966: 95-97).
Roman ve Hikye
Halk Anlatmalarnn roman ve hikyeye konu olmas, br dallar kadar olmasa bi-
le rnekleri grlen bir uygulamadr. zellikle halk hikyeleri ve fkralarn bam-
sz yaymlanmalar daha az grlr, ancak bunlar daha ok ifllenmifl ve ocuklarla
halk iin kaleme alnmfl yaynlardr.
Rus yazar M. Yu. Lermontov, daha 1837de flk Garipi bir hikye olarak yaz-
mfltr. Yaflar Kemalin Anadolu Efsanesi de, Necatigile gre destans romanlar
olarak alglanmaktadr.
Hseyin Rahmi Grpnarn Kokotlar Mektebi (1928) ve Utanmaz Adam (1934),
Halide Edip Advarn Zeynonun Olu (1928) adl romanlarnda Kerem ile Asl hi-
kyesine dokunan blmler vardr.
Fkra tiplerimizden Nasreddin Hoca, pek ok kitabn konusu olmufltur. Kema-
leddin fikr [Orbay], onun hayatn drt ayr kitapta, fkralarndan yola karak ki-
taplafltrmfltr. Hepsi 1930 ylnda yaymlanan bu roman tipi eserlerin ilk nde
onun hayat ayr dnemde ele alnmfl, drdncsnde ise Timurlenk ile yafla-
d ileri srlen olaylar bir eser olarak ortaya konulmufltur.
Burhan Felekin Nasreddin Hoca (1982) ve Nail Tann Nasreddin Hoca Senfo-
nisi (Roman) (2006) adl eserlerinde de Hocamz farkl yapdaki iki eserin kahra-
man olarak gryoruz.
Osman Cemal Kaygl, Bekri Mustafa (1944) adl bir roman kaleme almfltr.
Masallarn romana yansmasnn rnekleri yok denecek kadar azdr. Biz, bir ha-
trlatma ile yetiniyoruz. Reflat Nuri Gntekinin, Kzlck Dallar (1932) adl roma-
nnda vey annenin basksyla ormana terk edilen kardefllerle ilgili bir blm var-
dr ki bu olay masal dnyasndan Tn Tn Eden Kabacm adyla bilinir.
114 Halk Masallar
Opera, Operet ve Bale

Batl bestekrlarn eserlerinde bizi konu alan musiki rnleri az da olsa vardr.
Ancak sahne eseri olarak bizimle ilgili olanlarn says yok denecek kadar azdr. Bu
grflten yola kan bestekrlarmz da, bizim konularmz ele alan eserler ortaya
koymufllardr. Bu alanda en ok halk hikyelerimiz ele alnmfltr.
Metni Selahattin Batuya ait olan perdelik Kerem Operas Ahmet Adnan Say-
gunun eseridir. lk defa 1953 ylnda oynanmfltr.
Yaln Turann Karaca Olannn ilk temsili 1973tedir.
Blent Tarcann Deli Dumrul adl balesinin ilk temsili ise 1977de gerekleflti-
rilmifltir.
Metnini etin Iflkzl ile Gennady Malkhasyantsn yazdklar, Iflkzlnn
besteledii Emrah ile Selvihan hikyesi, bestelenmesinden (1989) ancak 17 yl son-
ra (2006) sahnelenebilmifltir.
Metni Selahattin Batuya ait olan perdelik Krolu Operas Ahmet Adnan
Saygunun bir eseridir. Opera, ilk defa 1973te stanbul Festivali iinde sahnelen-
mifltir.
Azerbaycan sahasndan da bir rnek vermek isteriz. Metni, smail Hebibova,
bestesi zeyir Hacbeyoluna ait olan befl perdelik Krolu Operas ilk defa 1937te
Bakuda sahnelenmifltir.
Nasreddin Hocay konu alan iki perdelik operetin konusu Glmser Kalen-
dere, bestesi Sabahattin Kalendere aittir. Eser ilk defa 1962de sergilenmifltir.
Metnini Tark Gnerselin kaleme ald Ali Baba ve Krk Haramiler adl eseri
ise Selman Ada 1989da bestelemifltir.
Yukarda anlanlarn dflnda baflka bestelerimizin de olaca unutulmamaldr;
biz burada, farkl konu ve alanlardan birka rnek vermekle yetindik.
SIRA SZDE Okunulan bu SIRA sonSZDEnite dikkatlice incelenirse, halk anlatmalarmzn ok farkl renk-
4 lerle karflmza kt grlecektir. Mesel bir halk hikyesi filme alnyor, tiyatro
oyunu olarak sergileniyor, onunla ilgili fliir yazlyor, baz romanlarda gndermelerde
D fi N E L M bulunuluyor,D son
fi N Eolarak
LM da opera ve operet gibi mzikli sahne oyunlarnn konusu ola-
biliyor. Demek ki halk anlatmalar hayatn her aflamasnda bizimle oluyor. Bu rtflme-
S O R U yi nasl yorumluyorsunuz?
S O R U
DKKAT DKKAT
N N
SIRA SZDE SIRA SZDE
K T A P K T A P
TELEVZYON TELEVZYON
NTERNET NTERNET
zet
N
A M A Halk Anlatmalarnn Eitici Ynn Saptamak
Fkralar da, ocuklarn ve yetiflkinlerin eitimin-
1 de, eitim arac olarak kullanlan edebi trler-
Halk anlatmalar, anlatc (sanat) ile dinleyiciyi
dendir. Pek ok fkra bu ama iin kullanlsa da,
ayn anda, ayn ortamda ve yzyze buluflturdu-
daha ok Nasreddin Hoca fkralarndan yararla-
u iin her iki grup da ok farkl grevleri olan
nlmaktadr. Hatta bu konuyla ilgili bir de dokto-
edebiyat trleridir. Yazl, grsel ve elektronik
ra tezi hazrlanmfltr. Hoca fkralar ocuk eiti-
kltr ortamndan nce, halk elendirme, heye-
minde; iyimserlik, hayata bal ve umutlu olma,
canlandrma, kltrlendirme, bilgilendirme, eit-
zelefltiri yapabilme, hoflgrl olma, tedbirli ol-
me ve onlarn hofla vakit geirmelerini salama
ma, iki alflkanlnn ktl, dfl grnfle
gibi pek ok grev halk anlatmalarnn ifllevleri
nem vermeme gibi eflitli alardan deerlendi-
arasndayd. Bu kitaba konu edilen halk hikye-
rilerek eitim arac olarak kullanlmfltr. Nket
leri sadece elendirmez, dinleyicinin eflitli alan-
Tr, bu ama iin inceledii Nasreddin Hoca fk-
larda bilgi sahibi olmasna da yardm eder: flk,
ralarnn yzde otuz befl kadarnn eitici deer
gittii yerlerden rendiklerini ya anlatt hik-
tafldn syler.
yesinin iine katarak veya hikye dfl unsur ola-
Nasreddin Hoca fkralar, mill eitim sistemimi-
rak dinleyicisine aktararak ou okuma yazma
zin Trke dersinin amalar iinde gsterdii,
bilmeyen dinleyicilerini farkl kltrlerden, fark-
rencilerimizin kelime hazineleri ile anlama ve
l geleneklerden haberdar eder. Halk hikyeleri
anlatma becerilerini gelifltirmek ve onlara Trk
birtakm tarih olaylardan sz ettii iin de dinle-
kltrn aktarmay gereklefltirmek iin eitim
yenleri tarih olaylar ve corafya hakknda bilgi-
arac olarak kullanlabilmektedir. Bunlarn dfln-
lendirmifl olur. Toplumsal iliflkiler, aile fertleri
da, ocuklarn kelime daarcnn zenginlefltiril-
arasndaki iliflki, iyi insanlarla dost olmann ka-
mesinde, kltr deerlerinin aktarmnda, dersi
zandrdklar, ktlerin insanlara verdii zararlar
oyunlafltrarak anlatmada, konuflma eitiminde
hikyeler araclyla anlatlarak dinleyicilerin
de Nasreddin Hoca fkralarndan yararlanlabil-
dikkatleri ekilir, onlarn kssadan hisse almalar
mektedir. Dier fkra tipleri olan ncili avufl ve
salanr. Halk hikyeleri, usta anlatclar tarafn-
Bekri Mustafa fkralarndan da eitim arac ola-
dan gzel bir slupla anlatld zaman dinleyici-
rak yararlanmak mmkndr. ncili avufla ba-
de dil sevgisi oluflur, dinleyicinin kelime daarc-
l olarak anlatlan 87 fkradan yedisinde eitim
zenginleflir.
konusu eflitli alardan irdelenmifltir. Bekri Mus-
Masallar da dinleyicilerin elenmeleri ve hofla
tafann baz fkralar da eitimle ilgilidir. ocuk-
vakit geirmeleri iin anlatlmakla birlikte eitici
ve retici ynleri de bulunan anlatmalardr. G- lara Meze fkras bu adan dikkat ekicidir.
N
nmzn ocuk eitimcileri artk masallarn g-
zel bir eitim arac olduunu kabul etmifllerdir. Halk Anlatmalarnn Sanata Yansmasn fade
ocuklar masal dinleyerek byrler; sevmeyi ve
A M A
2 Etmek
sevilmeyi, iyiyi ve kty, yararl ve yararsz, Halk edebiyatnn anlatmaya dayal trlerin sana-
olumlu ve olumsuzu masaldan renirler. Masal ta yansmfl rnekleri alt bafllkta ele alnabilir:
ocuun hayal dnyasn gelifltirip zenginlefltirir. Sinema filmi: tiyatro eseri; fliir; roman ve hikye;
Anadil retiminde ve dil sevgisi kazandrmada opera, operet ve bale.
masaln ok byk bir etkisi vardr. Masallardaki Halk anlatmalar en ok sinema filmi olarak de-
ahenkli szler ve tekerlemeler ocuun dil geli-
erlendirilmifltir. Halk hikyelerinden; Krolu,
flimine katk salar ve onlarda estetik dflnceyi
Arzu ile Kamber, flk Garip, Kerem ile Asl; fk-
gelifltirir. Her masal, dinleyene ve anlatana ayr
ra tiplerinden Nasreddin Hoca ve ncili avufl;
bir tat vermesinin yannda eflitli dersler de verir.
Hayvan masallarnda ilk bakflta glme ve elen- masallardan Alaaddinin Sihirli Lambas, Ali Baba
me esas gibi grnse de, asl ama eitimdir. Bu ve Krk Haramiler, Klkedisi, Pamuk Prenses ve
tr masallarda sadece ocuklarn deil, her yafl- Yedi Cceler, Billur Kflk, Kelolan sinemaya
tan insann alaca dersler vardr. yansyan halk anlatmalarnn en nemlileridir.
116 Halk Masallar
Tiyatroya konu olanlar ise halk hikyesi olarak;

Ferhat ile fiirin/Bir Aflk Masal, Karaca Olan, Ke-
rem ile Asl, Koyiit Krolu, Krolu/Mill, Ta-
rih Facia saylabilir. Halk hikyelerinden bazla-
r glge oyunu ve orta oyunu olarak da sahne-
lenmifltir. Dede Korkut hikyelerinin tiyatro ese-
ri olarak ele alnmas bafll baflna konu olufltura-
cak kadar oktur.
Fkra tiplerinden Nasreddin Hoca ile Bekri Mus-
tafa da tiyatro eseri olarak ele alnmfltr. Masalla-
rn tiyatro eseri olarak deerlendirilmesinin r-
nei ok deildir. Necip Fazl Ksakrek, Behet
Necatigil, vb. masallarmz tiyatro eseri olarak
ele almfllardr.
Halk anlatmalarnn fliire konu olmasn rnei
olduka fazladr. Halk hikyelerinden Kerem ile
Asl, Krolu; fkra tiplerinden Nasreddin Ho-
cann pe Un Serme, flk Olmak, Krk Yllk Sir-
ke gibi eflitli fkralar; masallardan, Peri Kz ile
oban Hikyesi nazma ekilmifltir.
rnei ok olmamakla birlikte halk anlatmalar
roman ve hikyelere de konu olmufltur. Yaflar
Kemal, Krolunun Meydana kfl, Karacao-
lan ve Alageyik hikyelerini ifllemifltir. Bekri Mus-
tafa ve Nasreddin Hoca da romanlafltrlan fkra
tipleridir.
Halk anlatmalarnn opera, operet ve bale olarak
da ele alnd grlr. Ancak saylar fazla deil-
dir. Halk hikyelerinden Emrah ile Selvihan bale
olarak, Krolu, Kerem ve Karacaolan ise ope-
ra olarak sahnelenir. Fkra tiplerinden, Nasred-
din Hoca operet ve masallardan, Ali Baba ve Krk
Haramiler libretto olarak gsterilmifltir.
Kendimizi Snayalm
1. Halk hikyelerinden eitim asndan yararlanrken 5. ncili avufl ve Bekri Mustafa fkralarndan eitim
afladakilerden hangisi konumuzun dflnda kalr? arac olarak yararlanmak mmkndr. ncili avufla
a. Halk hikyelerindeki ataszlerine baflvururuz. bal olarak anlatlan 87 fkradan yedisinde eitim ko-
b. Halk hikyeleri baz dini kurallar da retir. nusu irdelenmifltir. Bekri Mustafann baz fkralar da
c. Halk hikyelerinde geleneklerimizle ilgili kural- eitimle ilgilidir. ocuklara Meze adl fkras bu adan
lar bulabiliriz. dikkat ekicidir.
d. Halk hikyeleri felsefe konusunda da bilgi vere- Yukardaki paragrafta afladakilerden hangisine dei-
bilir. nilmemifltir?
e. Tarihimizle ilgili baz bilgileri bulabiliriz. a. ncili avufl fkralarnda eitim konusunun ifl-
lendiine
2. Afladakilerden hangisi Nasreddin Hoca fkralarnn b. ncili avufl ve Bekri Mustafa fkralarnn eitim
temel felsefesine aykrdr? arac olabileceine
a. Dfl grnfle nem vermemeyi retir. c. ncili avufla ait fkralardan kann eitim ko-
b. zelefltiri yapabilmemize yardmc olur. nusu ierdiine
c. Arkadafllarmzla aramza belirli bir mesafe koy- d. Bekri Mustafa fkralarnn kann eitim konu-
mamz retir. su ierdiine
d. Hoflgrl olmamz salar. e. ncili avufl ile Bekri Mustafann iyi birer eitici
e. Hayata ve gelecee umutla bakmamza yardm- olduuna
c olur.
6. Afladaki konulardan hangisi sinema filmi olarak
3. Afladakilerden hangisi masallarn nemiyle ilgili ekilmemifltir?
bir ifade deildir? a. Arzu ile Kamber
a. Problemlerin zamannda zm bakmndan b. Kelolan
nemi vardr. c. Krolu
b. Hofla vakit geirme bakmndan nemi vardr. d. Asuman ile Zeycan
c. Halk hekimlii bakmndan nemi vardr. e. Nasreddin Hoca
d. ocuk eitimi bakmndan nemi vardr.
e. Hrszlara karfl nlem almamz bakmndan ne- 7. Konusu Trk Halk hikyeleri olan filmleri en ok
mi vardr. hangi ynetmen ifllemifltir?
a. Faruk Ken
4. Afladakilerden hangisi hayvan masallarnn eitim- b. Atf Ylmaz
sel ifllevlerinden biri deildir? c. Nuri Aknc
a. Hayvanlar tanmamz ve sevmemizi salar. d. mer Ltfi Akat
b. Hayvan avlamann tekniklerini retir. e. Mehmet Dinler
c. Hayvanlararas yaknlaflmay retir.
d. nsanlarn onlardan rnek almasn salar. 8. Afladaki dallardan hangisi fliire daha ok konu
e. Dflman olan hayvanlarn dostluklarn anlatr. olarak ele alnmfltr?
a. Masallar
b. Nasreddin Hoca Fkralar
c. ncili avufl Fkralar
d. Halk hikyeleri
e. Dede Kokut hikyeleri
118 Halk Masallar

9. Nasreddin Hocann hayatyla ilgili roman tr eser- 1. d Yantnz doru deilse Halk hikyelerinin ei-
lerin ilgi grmesi onun ok sevilmesiyle ilgilidir. Afla- timsel ifllevleri blmn tekrar okuyunuz.
daki yazarlardan hangisi onunla ilgili bu tr bir eser ya- 2. c Yantnz doru deilse Fkralarn eitimsel ifl-
ymlamamfltr? levleri blmn tekrar okuyunuz.
a. Kemaleddin fikr [Orbay] 3. e Yantnz doru deilse Masallarn eitimsel ifl-
b. Nail Tan levleri blmn tekrar okuyunuz.
c. Osman Cemal Kaygl 4. b Yantnz doru deilse Masallarn eitimsel ifl-
d. Burhan Felek levleri blmn tekrar okuyunuz.
e. Ragp fievki Yeflim 5. e Yantnz doru deilse Efsanelerin eitimsel
ifllevleri blmn tekrar okuyunuz.
10. Afladaki kahramanlardan hangisiyle ilgili yurt ii 6. d Yantnz doru deilse Halk Anlatmalarnn Sa-
ve yurt dfl operalar bestelenmifltir? nata Yansmas blmn tekrar okuyunuz.
a. Karaca Olan 7. b Yantnz doru deilse Halk Anlatmalarnn Sa-
b. Deli Dumrul nata Yansmas blmn tekrar okuyunuz.
c. Kerem 8. b Yantnz doru deilse Halk Anlatmalarnn Sa-
d. Krolu nata Yansmas blmn tekrar okuyunuz.
e. Erciflli Emrah 9. c Yantnz doru deilse Halk Anlatmalarnn Sa-
nata Yansmas blmn tekrar okuyunuz.
10. d Yantnz doru deilse Halk Anlatmalarnn Sa-
nata Yansmas blmn tekrar okuyunuz.
Sra Sizde Yant Anahtar Yararlanlan Kaynaklar

Sra Sizde 1 Akar, R. (2010). ki Osmanl Nktedan (Bekri Mus-
Halk hikyesi dinleyicileri genellikle ocuklarn dflnda tafa-ncili avufl) Fkralar zerine Karfllafltr-
kalan erkeklerdir. Bu bakmdan genlerin eitiminde mal Bir Arafltrma. Konya: Seluk niversitesi
ders malzemesi olarak kullanlabilir. nk mill eitim Sosyal Bilimler Enstits Yaymlanmamfl Doktora
sistemimizin temel amalarndan bazlar halk hikyele- Tezi.
rinden yararlanmak suretiyle genlere kazandrlabilir. Alangu, T. (1966). Necatigilin fiiirlerinde Masal Temle-
Canl anlatm esnasnda da flk, iyilik, gzellik, yardm- ri ve Motifleri, Yeni Dergi, (23), Austos, 93-112.
severlik, hakszlk yapmamak ve toplum gelenek ve g- Alptekin, A. B. (1982), Trk Masallarnda Din Eitim,
reneklerine saygl davranmak gibi hikye dfl unsurlar- Erciyes, 5 (55), Temmuz: 15-16.
la tler vererek dinleyicilerini hem eitmekte, hem Alptekin, A. B. (2002). Tafleli Masallar. Ankara: Aka
de bilgilendirmektedir. Yaynlar.
Bakrc, N. (2006). Nide Masallar. Konya:
Sra Sizde 2 Bakrc, N. (2010). Trk Dnyas Corafyasnda Tes-
Fkralar gnmzde daha ok ocuk eitiminde ders pit Edilmifl Hayvan Masallar zerinde Bir nce-
gereci olarak kullanlmaktadr. Bunlar araclyla ocu- leme. Elz: Manas Yaynlar.
a, hayata ve gelecee mitle bakma, zelefltiri yapa- Boratav, P. N. (1998). Zaman Zaman inde. stanbul:
bilme, herkese karfl hoflgrl davranma, bir ifle bafl- Duymaz, A. (2001). Kerem ile Asl Hikyesi zerin-
larken ve ifli yaparken tedbirli olma, kt alflkanlklar- de Mukayeseli Bir Arafltrma. Ankara: Kltr Ba-
dan uzak durma, gibi pek ok konuda mesajlar verile- kanl Yaynlar.
bilmektedir. Ancak baz mesajlar mizahi bir slupla la- Eberhard, Wolfram-P. N. Boratav (1953). Typen tr-
tife flekline sokarak verdii iin de yetiflkinler ve b- kischer Volksmrchen. Wiesbaden:
yklerin eitimde de kullanlabilecek zelliktedir. Gnay, U. (1979). ocuk Eitimi ve Masallar, Divan,
1 (8), Haziran: 17-18.
Sra Sizde 3 Kaftancolu, . (1979). Krolu Kol Destanlar. s-
Bu daln hepsinin eitim alannda ayr ayr yerleri tanbul: Kltr Bakanl Yaynlar.
vard, hepsi de bizim iin nemlidir. Ancak bu dallarn Kaplan, M. -M. Akaln-M. Bali (1973). Krolu Desta-
her biri kendi asndan nem taflmaktadr. Mesela, fk- n. Ankara: Atatrk niversitesi Yaynlar.
ra ve masallar, ilkretim ann rencileri iin nem- zbay, M. (2005). Trke retimi Asndan Nasred-
li bir yere sahipken halk hikyeleri daha st eitim ku- din Hoca Fkralar, I. Uluslararas Akflehir Nas-
rumlarnda okuyan genler iin daha nemlidir. Konu- reddin Hoca Sempozyumu (Bilgi fileni). [Anka-
yu genel izgilerle ele alrsak deerlendirmemiz biraz ra ], 312-317.
daha faydal olacaktr. Yetiflkinler asndan ele alrsak, zg, A. (1973). Trk Filmleri Szl. stanbul:
eitim seviyesi dflk olanlarla iyi bir eitim alanlarn Yenign Basmevi.
da bu tr anlatmalardan yararlanmalar daha farkl ola- Sakaolu, S.-A. B. Alptekin-Y. Sakaolu-E. fiimflek
caktr. (1997). Meddah Behet Mahirin Btn Hikye-
leri. Ankara: Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar.
Sra Sizde 4 Sakaolu, S. (2002). Gmflhane ve Bayburt Masalla-
Halk kltrnn kk bir paras sanatn btn alan- r. Ankara: Aka Yaynlar.
larna konu olabiliyorsa burada bir zenginliin sz ko- Sakaolu, S.-A. B. Alptekin (2009). Nasreddin Hoca.
nusu olduu anlafllacaktr. Ayrca o halk anlatmalarnn Ankara: Atatrk Kltr Merkezi Yaynlar.
konular ve yaplar da farkl sanat dallarnda ifllenebile- Seyidolu, B. (1977). Masal ve Masal Anlatanlar Ya-
cek bir uygunlua sahiptir. Bu blm incelendiinde mur, 1 (6), Eyll: 48.
grlecektir ki baz yeni rnler birka defa gndeme fiimflek, E. (1991). Masallarn nsan Eitimi Bakmn-
getirilmifltir. Filme alnma, tiyatro eseri olarak yazlma dan nemi, Erciyes, 14 (166), Eyll: 20-22.
gibi. Onun iin sanatkrlarmz, ksacas konuya emek
veren insanlarmz iin halk anlatmalar bulunmaz birer
kaynaktr.
120 Halk Masallar
Temizyrek, F. (2005). Konuflma Eitiminde Nasred-

din Hoca Fkralarnn Yeri ve nemi, I. Uluslara-
ras Akflehir Nasreddin Hoca Sempozyumu (Bil-
gi fileni). [Ankara], 135-139.
Tr, N. (1990). Nasreddin Hocann Hayat ve Eiticili-
i, Fikr ve Felsefi Ynyle Nasreddin Hoca
Sempozyumu Bildirileri 11 Temmuz 1990, Ak-
flehir. Konya: 24-30. T. C. Konya Valilii l Kltr
Mdrl yaynlar.
Trkmen, F. (1974). flk Garip Hikyesi zerinde
Mukayeseli Bir Arafltrma, Ankara. Atatrk ni-
versitesi Yaynlar.
Trkmen, F. (1998). Tahir ile Zhre. Ankara: Atatrk
Kltr Merkezi Yaynlar.
Yangn-Aslanolu, B. (2004). Krk Bir Trk Filminde
Folklorik Unsurlar. Konya. Seluk niversitesi Ya-
ymlanmamfl Yksek Lisans Tezi.
EK: METNLER
EK: METNLER
METN 1: HAYVAN MASALLARI
1.1. Ylanla Tilki

Evvel zaman iinde, kalbur saman iinde bir avc, yolda giderken az kapal bir
kutuya rastlamfl. Kutunun azn anca, bir de ne grsn! Kocaman bir ylan ken-
disine bakyor, adama:
Arkadafl, benim kutumu niye atn? Beni rahatsz ettin ben de seni sokaca-
m.demifl.
Adam:
Aman ylan kardefl, kutunun iinde ne var diye merak edip atm. Svmedim,
dvmedim, beni niye sokacaksn? der demez, ylan adamn boynuna dolanmfl ve
adama:
fiimdi, seni sokup ldreceim. demifl.
Adam:
yleyse, yolculuk esnasnda karflmza kan kifliye danflalm, onlar ldr
derlerse, sen de beni ldr. demifl.
Ylan, adamn teklifini kabul etmifl, birlikte yola kmfllar. Gide gide yafll bir
kze rast gelmifller:
Selmnaleykm.
Aleykmsselm.
Aman kz kardefl, bana yardm et.
nsanolu, sana ne yapt?
Ormana giderken, yolda flu kutuyu buldum, iinde ne varmfl diye azn a-
tm. Ylan da sen benim kutumun azn niye atn diyerek boynuma doland, be-
ni sokacak. Ben de nmze kan kifliye soralm, onlar da seni onaylarlarsa,
beni sokup ldr dedim. Ne olursun bana yardm et.
Bunun zerine kz, ylana demifl ki:
Sok arkadafl sok! nsanolu deil mi bunlara iyilik yaramaz. A demezler, su-
suz demezler alfltrrlar.
Buradan ayrlan ikili bir sre gittikten sonra bir rmaa rast gelmifller.
Selmnaleykm, rmak kardefl!
Aleykmsselm ya insanolu.
122 Halk Masallar
Ey rmak, ne olursun bana yardm et!

Ne yapmam istiyorsunuz?
Ben, ormanda flu kutuyu buldum, iinde ne var diye azn atm. Ylan da sen
benim kutumun azn niin atn diye boynuma doland, beni sokacak. Ben de
kifliye soralm, onlar da seni onaylarsa, beni sokarak ldr dedim. kze sorduk,
bana yardm etmedi, bari sen bir fley syle. demifl.
Bunun zerine rmak:
Sok ylan kardefl sok, insanolu deil mi, bunlara iyilik yaramaz. Benim su-
yumla ykanrlar, abdest alrlar, ierler, sonra da dnp yzme tkrrler, sok bu-
nu. demifl.
Bir sre daha gittikten sonra nlerine tilki kmfl.
Adam:
Selmnaleykm tilki kardefl. Ne olur bana yardm et.
Tilki:
Nasl yardm edeceim, anlat bakalm.
Adam olanlar anlatp:
fiimdi ylan, kravat gibi boynuma doland, beni sokmak istiyor, yalvarrm ba-
na yardm et.
Tilki:
Yahu, bundan kolay ne var. nce kutuyu ortaya koyun, ylan da iine girsin
bakalm, sen atnda nasl duruyormufl?
Adam, kutunun azn ap yere brakmfl, ylan da eskisi gibi iine girip kvr-
lverip yatmfl. Tilki, hemen kutunun azn kapatmfl, ylan da orada lmfl. Tilki,
adama dnp:
Arkadafl, insanoluna iyilik yaramaz derler ama, bundan sonra benim slale-
me tfek atma.
Adam, yalandan sz vermifl, daha sonra da vedalaflp ayrlmfllar. Vakit daha er-
ken olduu iin, adam tekrar avna devam etmifl. Fakat, hibir av bulamamfl. O s-
rada karflsnda bir tilki grnce:
Acaba bu, o tilki mi deil mi? diye dflnrken karar veremeyip atefl edip til-
kiyi ldrmfl.
Adam bir de gidip baksa ki, ne grsn? kendisini kurtaran tilki! Ne demifllerdi:
nsanoluna iyilik yaramaz. (Alptekin 2005: 81-82).
Katalog Yer No: Masal Eberhard-Boratav (EB) tip katalogunda 48; Aarne-Thomp-
son (AaTh) katalounda 155 numarada kaytldr.
1.2. Krk Kelleli Ylan

Bir varmfl, bir yokmufl, eski zamanlarda ormanda iki ylan yaflarmfl. O ylanlardan
birinin krk kellesiyle bir kuyruu, dierinin ise krk kuyruu ile bir kellesi varmfl.
Gnlerin birinde ormanda yangn knca ylanlar da yanma korkusu sarmfl.
Bir kelleli krk kuyruklu ylan yangndan kamaya bafllamfl, kaarken de krk kel-
leli bir kuyruklu ylana rastlamfl. Yangndan kamakta olan ylan dierine:
Ey dost, sen niye byle gkten dflmfl gibisin? Yr, kap canmz kurtara-
lm.Yoksa yanp lrz. demifl.
O zaman krk kelleli ylan:
Bana kalsa oktan kaacam, fakat flu kellelerimin anlaflt yok. Onlarn bir
ksm batya, dier bir ksm douya, bir ksm gneye, kalanlan da kuzeye kaa-
lm diyerek her biri bir tarafa ekiyor. Yedi sekiz tanesi ise hibir yere kamaya-
Ek: Metinler 123
lm. Yangndr, yanar geer diyor. diye szlanmaya bafllamfl.

Bu szleri ifliten bir kelleli krk kuyruklu ylan:
Eer yleyse ben gidiyorum. demifl de yangndan kap kurtulmufl; fakat krk
kelleli bir kuyruklu ylan, kelleleri arasnda bir anlaflmaya varamad iin yanp
kl omufl.
Bu ylann lmesinden dolay:
Mollas ok olursa toklusu (kuzusu, ola) harama kar. diye bir ata-
sz tremifltir, derler. (Alptekin 2005: 75).
Katalog Yer No: Masal Eberhard-Boratav (EB) ve Aarne-Thompson (AaTh)

kataloglarnda tespit edilememifltir.
1.3. Kpekle Tilki

Bir varmfl bir yokmufl, bir kpekle horoz varmfl. Bunlar bir gn yolculuk srasn-
da kendi aralarnda konuflmaya bafllamfllar.
Biz niin insanoluna boyun eiyoruz, biz de gidip bir da baflna yerleflelim.
Orada nfusumuz artsn, hr bir flekilde yaflayalm. demifller. Daha sonra da da-
a kmfllar. Akflam olunca bunlar yatacak yer aramfllar. Horoz bir aacn zerine
kmfl, kpek de alnn dibini kazarak oraya yatmfl. Tan aarmaya bafllaynca ho-
roz tmeye bafllamfl. Bu sesi duyan tilki hemen o tarafa doru koflmufl... Bir de
bakmfl ki, am aacnn baflnda bir horoz:
Yahu horoz kardefl senin ne gzel sesin, ne gzel endamn var, aflaya in de
biraz konuflalm. demifl. Tilki, horozu aflaya indiremeyince konuflmasna devam
etmifl:
Horoz kardefl buraya niin geldiniz?
Horoz:
Biz insanoluna hizmet etmemek iin geldik, bundan sonra buraya yerlefleceiz.
Tilki:
yleyse, ben de size komflu olaym.
Horoz:
Tilki kardefl flu ileride bizim bir muhtar var ona bir danflalm. Daha sonra ka-
rarmz veririz. demifl.
Tilki:
Muhtarnz nerede? demifl.
Horoz:
alnn dibinde. demifl.
Vara vara varmfl ki, ne grsn? Kocaman bir kpek, alnn dibinde yatyor!
Kpek gzn aar amaz tilki yle bir kamfl ki, yedi da birden gemifl.
Ertesi gn tan yeri aarmaya bafllaynca horoz tekrar tmeye bafllamfl. Sesi du-
yan tilki, yine horozun yanna gelmifl:
Tilki kardefl, hani sen bize komflu olacaktn?
Tilki:
0Ah horoz kardefl, o muhtar sizde iken siz bir iseniz iki olamazsnz, hi kim-
se de size komflu gelmez. demifl. (Alptekin 2005: 140-141).

son (AaTh) katalogunda 61, 62 numaralarda kaytldr.
124 Halk Masallar
1.4. fienglm, finglm, Menglm

Bir varmfl bir yokmufl, evvel zaman iinde kalbur saman iinde, bir kei ile onun
yavrusu varmfl. Bu yavrulardan birinin ad; fienglm, dierinin finglm, en
knnk de Menglm imifl. Anne kei, her gn ormana gider otlar, dnfl-
te de yavrularna, aznda su, boynuzlarnda ot, memelerinde de st getirirmifl. Eve
gelip kapy alnca, yavrular hemen kapnn azna yaklaflp sorarlarmfl:
Kapmz alan kimdir?
Kei, bunlara cevap verirmifl:
fienglm, finglm, Menglm,
A kapy, ben gireyim,
Azmda su getirdim,
Boynuzumda ot getirdim,
Memelerimde st getirdim.
fienglm, finglm ve Menglm, sevinerek kapy aarlarmfl. Anne kei
ieriye girerek otlarn, stlerini ve sularn verirmifl sonra da yiyip iip yatarlarmfl.
Sabah olunca anne kei yine nn de yanaklarndan pp:
fienglm, finglm ve Menglm, beni iyi dinleyin. Gnn birinde kurt ge-
lip sizi yemek isteyebilir. O yzden kim kapya gelirse gelsin benim sylediim
szleri sylemeden sakn kapy amayasnz. diye tembih edermifl.
Yavrular da:
Tamam anneciim, senden baflka kimseye kapmz amayz. derlermifl.
Gnlerden bir gn hain kurt, fienglm, finglm ve Menglm yemeye ka-
rar vermifl. Anne kei gittikten hemen sonra, yavafl yavafl sakland yerden ka-
rak yavrularn kapsn almaya bafllamfl. fienglm, finglm ve Menglm, ka-
pya gelerek seslenmifl:
Kapmz alan kimdir?
Kurt, keinin kapya geldiinde tekrar ettii szleri bilmedii iin:
Ben, keiyim yavrularm ormandan geliyorum. Haydi kapy an. demifl.
fienglm, finglm ve Menglm, gelenin kurt olduunu anlamfllar birer k-
fleye saklanmfllar. Kurt, ne kadar bekleyip yalvardysa da yavrulara bir trl kap-
y atramamfl. Tam kapy krmaya karar vermiflken bir de bakmfl ki, anne kei
geliyor. Hemen kaarak bir aacn arkasna saklanmfl ve onun kapy nasl atrd-
n dinlemeye bafllamfl. Anne kei, eve gelince kapy alarak:
A kapy, ben gireyim,
Azmda su getirdim,
Mememde st getirdim. diye seslenince fienglm finglm ve Menglm se-
vin ierisinde kapy amfllar. Kei yavrularna sarlmfl, onlarn yanaklarndan
pmfl. Her zaman olduu gibi, ot, st ve sularn vermifl, sonra da sohbet etmifl-
ler. Yavrular, annelerine kapnn alndn kendilerinin de amadn haber ver-
mifller.
Anne kei:
Hm anladm, o hain kurttur. Benim sylediim szleri tekrar etmeyene sakn
kapy amayn. yine sk sk tembih etmifl.
Ertesi gn kei alacaklarn almfl, yavrularnn yanaklarndan pmfl sonra da
ormann yolunu tutmufl. Kei evden uzaklaflr uzaklaflmaz onun syledii szleri
ezberleyen kurt, yavafl yavafl sakland yerden karak kapy almfl. Yavrular oy-
Ek: Metinler 125
naya zplaya kapya gelmifller ve:

Kapmz alan kimdir? diye sormufllar.
Hain kurt, sesini keinin sesine benzetmeye alflarak:
A kapy ben gireyim,
Azmda su getirdim,
Memelerimde st getirdim. deyince fienglm, finglm ve Menglm, sevine-
rek kapy avermifller. Kurt, ieriye girer girmez nce Menglm yemifl. Bunu g-
ren fienglm ile finglm kaarak bir kfleye gizlenmifller. Kurt ok aramflsa da
fienglm ile finglm bulamamfl. Kurt da keiden korktuu iin bir yere saklan-
mfl. fienglm ile finglm, gizlendikleri yerden kp alamaya bafllamfllar.
Biraz sonra evine gelen anne kei kapy aldysa da cevap alamamfl. Zavall
yavrular gelenin yine kurt olduunu zannederek korkudan tir tir titremifller. Kei
bakmfl ki, yavrular kapy amayacak, boynuzuyla vurarak krmaya karar vermifl.
fienglm ile finglm, kapnn krlacan anlaynca kapya yaklaflp dflary
dinlemifller ki ses annelerinin sesi:
Kapmz alan kimdir?
Kei, ayn szlerini tekrar etmifl:
A kapy ben gireyim,
Azmda su getirdim,
Memelerimde st getirdim.
Yavrular hemen koflarak kapy amfllar, anneleri yavrusunun birisini gremi-
yince:
Hani Menglm nerede?
Yavrular:
Menglm kurt yedi. diye cevap vermifller.
Bu szleri duyan kei ok sinirlenmifl ve hemen kurdu aramaya koyulmufl. Az
gitmifl uz gitmifl, dere tepe dz gitmifl, sonunda bir tavflann kapsna varmfl. Ayak-
lar ile yerlere vurunca tavflan kmfl:
O kimdir, damm stnde,
Duvarm, damm stnde,
Tappr tuppur dvyor,
Ayan damm stnde?
Kei, tavflana cevap vermifl:
ocuumu sen mi yedin?
Hayr, ben yemedim. Kimin yediini tilkiye sor. demifl. Kei, tilkinin damnn
stne karak ayaklar ile yere vurmaya bafllaynca tilki:
Duvarm, damm stnde,
Tappur, tuppur dvyor,
Ayan damm stnde deyince kei:
Yavrumu sen mi yedin? diye sormufl.
Tilki:
Hayr ben yemedim, kurda sor. demifl.
Kei, nce demircinin yanna gitmifl:
Demirci kardefl, flu boynuzlarm kl gibi yap. Ular da flifl gibi sivri olsun.
126 Halk Masallar
Sana bir kova st ile bir kova kaymak vereceim. demifl.

Demirci, keinin dediklerini yapmfl, o da demirciye st ve kaymak vererek
oradan kaybolmufl. Daha sonra da kurdun damnn zerine karak hoplamaya
bafllamfl. Onun hoplamasndan ieriye toprak dklmfl ve piflmekte olan yeme-
in ierisi toprakla dolmufl.
Kurt, dflarya kp:
Damm, direim stnde,
Aflm flor eyledi,
Gzm kr eyledi. diye seslenince kei ona cevap vermifl:
Benim benim, ben pafla,
Boynuzum ifte ifte,
Yavrumu sen yemiflsin,
Gel girelim savafla.
Kurt:
ok gzel, ben de seni aryordum, haydi savaflalm. demifl.
Keiyi yemek isteyen kurda kei yle bir boynuz vurmufl ki, kurt neye urad-
n flaflrmfl. Kurt, avaz kt kadar yksek sesle barp ardktan sonra yere
yla kalmfl. Kei, hemen kurdun karnn yrtarak Menglm kurtarmfl ve onu
barna basp gzlerinden pmfl. Kurt ise can acsyla yatt yerden inleyerek:
Vay karnm. demifl.
Kei:
Mengllm yemeseydin,
Vay karnm, demeseydin, demifl. Aradan biraz zaman geince hain kurt l-
mfl. Anne kei de sevine sevine yavrusunu evine gtrmfl.
fienglm ile finglm, kardeflleri Menglm grnce ok sevinmifller, onun
yanaklarndan ve gzlerinden pmfller. Bundan sonra da kurt korkusu olmadan
hayatlarna devam etmifller... (Alptekin 2005: 172-177 ).

son (AaTh) katalogunda 123 numarada kaytldr.
METN 2: ASIL MASALLAR

Bilgi: Aflada drt neslin (Sakaolu, Alptekin, fiimflek, Bakrc) kitaplarndan r-
nek metinler alnmfltr. Paralar dikkatle okunursa yllar ierisinde masallarn mo-
tiflerindeki, kalp ifadelerindeki / formellerindeki, kelime daarcndaki farkllk-
lar grlecektir.
2.1. Avc Mehmet

Vakti zamannda bir Avc Hasan varmfl, bunun da Avc Mehmet adnda bir olu
varmfl. Bu Avc Hasann ifli av kufl etmekmifl, baflka hibir ifli yokmufl. Bir gn bu
adam hastalanmfl. Olu Mehmeti yanna arr:
Olum yanma gel, benim gnlerim doldu, bu dnyay deifleceim, Sana bir
vasiyetim var. Her tarafa ava kufla git, filanc daa gitme, oradan sana iyilik gelmez.
Vadesi tamam olunca Avc Hasan lr. Mehmet de babasnn ifline devam eder.
Mehmet, bir gn babasnn, gitme dedii daa gider, babasnn szn dinlemez.
Gidip bakyor ki bir amn dalnda byk bir post asl. Postun tyleri yldz gibi
parlyor. Mehmet postu srtlayp evine getirirken padiflahn vezirleri bunu gryor-
Ek: Metinler 127
lar, gidip padiflaha haber verirler:

Padiflahm sa olsun, Avc Hasann olu Avc Mehmet bir post getirdi ki bu
post senin sarayna yakflr.
Avc Mehmeti arrlar:
Buyurun efendim.
Olum, sen bir post getirmiflsin. Bu postu sen ne yapacaksn, para vereyim de
bu postu bana ver.
Olur, padiflahm bu post sana mnasip.
Avc Mehmet gidip postu padiflaha getirir. Padiflah birinci vezirine der ki:
Vezir, haydi hazineden Avc Mehmete postun yerine iki yz altn ver.
Birinci vezir iki yz altn kendisi alr, Avc Mehmete de iki yz tane dayak e-
ker. Zavall ocuk korkusundan kimseye bir fley diyemeden dfle kalka eve gelir.
Annesi bu hlde grnce sorar:
Olum ne oldu?
Byle byle oldu.
E olum, baban sana ne demiflti, niye szn dinlemedin. stelik bu kadar da
sopa yedin.
Ne yapaym, oldu bir kere.
Avc Mehmet iyi olur. Bunu takip eden bir cad padiflaha gidip der ki:
Padiflahm, felanc yerde bir kz var ki daha dnyaya byle gzel gelmemifl.
Sen bu kz getirttiremiyor musun?
Ben bu kz kime getirttireyim?
Bu postu getiren, kz da getirir.
Avc Mehmeti arrlar, padiflah der ki:
Olum, Cimcime Sultann bir kz varmfl, gidip o kz bana getireceksin, yok-
sa seni idam ederim.
Padiflahm, bana krk gn msaade ver, kafama bir danflaym. Eer yapabilir-
sem yaparm; yapamazsam beni idam et.
Avc Mehmet evine gelir, konu komfluya sorar. Bir gn annesi der ki:
Olum, filan kyde babann bir arkadafl vard, git ona sor. O yafll adamdr,
daha iyi bilir.
Avc Mehmet gidip babasnn arkadafl olan o adam bulur:
Babamn szn tutmadm, baflma byle bir hl geldi. fiimdi padiflah bana ifl-
kence koymayp yapyor. Sen bilirsin, bana bir yol gster.
Babann bir av tazs vardr, duruyor mu?
Duruyor.
Taznn srtna ulunu vurursun, o zavall hayvan nereye giderse sende oraya gi-
dersin, sakn korkma. Onun peflinden gidersen onlarn dedii memlekete varrsn.
Avc Mehmet padiflahn huzuruna gelir:
Padiflahm, bana bir ay msaade vereceksin. Bir aya kadar o kz getirirsem ge-
tiririm; yoksa beni idam m edersin, zindana m atarsn, ne edersen et.
Olan evine gelip tazy alr. Yola knca tazy brakr, kendisi de taznn gitti-
i yere gider. Bir mddet gittikten sonra bir adama rastlar. Bu adam dalar eline
almfl, hangisi yenik, hangisi ar diye tartp duruyor. Taz bunun bacaklarnn
arasndan geer. Bu zavallnn yrei oynar:
Ya ben altndan geerken da brakr da altnda kalrsam. diye korkar. Yak-
laflp selam verir:
Selamn aleykm dalar tartan.
Ve aleykm selam Avc Hasann olu Avc Mehmet!
128 Halk Masallar
Yahu sen beni ne tanyorsun?

Senin baban benim iyi arkadaflm idi. Onunla ok arkadafllk yaptk, ben onu
iyi tanrm. Sen nereye gidiyorsun?
Avc Mehmet buna durumunu anlatr, Mehmete der ki:
Sen git, flurada iki da daha var, onlar da tartaym, sana kavuflurum. Biraz da-
ha gidince kulaklarn yere verip yerleri dinleyen bir adama rastlar. Taz bunun be-
linin stnden geer, zavall ocuk korkar:
Bu adamn bir kula dnyay kaplamfl, kalkar da bana bir sille vurursa biz ha
babam gittik. Bu adamn yanna yaklaflr.
Selamn aleykm yer dinleyen.
Ve aleykm selam Avc Hasann olu Avc Mehmet
Yahu sen beni ne tanyorsun?
Nasl tanmam, senin baban benim en iyi arkadaflm idi. Nereye gidiyorsun?
Avc Mehmet hlini buna da anlatr. Mehmete der ki:
Sen git, benim dinlenilecek bir iki yerim kald. Ben sana yetiflirim. Biraz daha
gidince bir adama daha rastlar. Bu adam da azn dayamfl btn nehirleri yutu-
yor. Bir yandan da baryor:
Eyvah, susuzluktan ldm, bir yudum su verecek yok mu? Taz bunun yann-
dan vurup geer. Mehmet korkmaya bafllar:
Dnyann nehirlerini yutan bir adam beni hi dinlemeden yutar. Yanna
yaklaflr.
Selamnaleykm arazyutan.
Ve aleykm selam Avc Hasann olu Avc Mehmet.
Sen beni nereden tanyorsun?
Ben seni tanyamam m, senin baban benim iyi dostum idi. Burada bir iki araz
kald, ben onlar yutaym da ben sana kavuflurum.
Avc Mehmet biraz daha gittikten sonra arkasna bakar ki nn de gelmekte
olduklarn grr. Bunlar gide gide bir flehire varyorlar. Sorup sual edip padiflaha
misafir oluyorlar. Padiflahn da vaadi varmfl, dermifl ki:
Benim bu szlerimi kim yaparsa kzm ona vereceim. fiehirin ortasndaki b-
yk kaya yerinden kaldrlacak, btn ordularmn yemei bir nde yenilecek,
uzak bir yerdeki devlerin kapsnda asl blblleri getirilecek.
Bunlar padiflaha misafir olduktan sonra padiflah bunlara ne iflle geldiklerini so-
rar. Dalar tartan der ki:
Padiflahm, Allahn emriyle seninle hsm olmaya geldik.
Hay hay, olsun. Ama benim kavlim var, yapabilir misiniz?
Yaparm, emret padiflahm.
fiehrin ortasndaki flu kayay kaldracaksnz, ikincisi btn ordularn yemei-
ni bir nde yiyeceksiniz, ncs de falanca yerde yedi tane dev var, onlarn
bahelerinde kafeste blbller asl, o blblleri getirip benim saraymn nne
asacaksnz. Ondan sonra kzm veririm.
Peki.
Padiflah bunlara yer gsterttirir. Akflam olunca yer dinleyen, dalar tartana
der ki:
Arkadafl, kalk flu tafl eline al da bir tarafa atver.
Dalar tartan kalkp kayay eline alr, flehrin dflna atar. Padiflah sabahleyin
kalkar ki flehrin ortasnda tafl mafl, hibir fley yok. Gemifl gitmifl.
Hele grdn m baflmza gelen ifli. Padiflah hemen vezirlerini toplar:
Ek: Metinler 129
Bu adamlar baflmza ifl kartacaklar. Vaziyete bakarsak bu adamlar elimizden

kz alacaklar.
Adam sen de padiflahm, o kayay taflla krdlar, ya bu kadar askerin yemeini
neyle yiyecekler?
Bunlar da padiflahn huzuruna karlar: Padiflahm, tafl attk, emriniz?
Ordularn yemeini yiyeceksiniz.
Btn ordularn yemeini bir araya toplarlar. Dalar tartan, yer dinleyen ve
Avc Mehmet birer kap yemek yeyip geri ekilirler. Araz yutan buraya ullanr. Ha
babam, de babam, getirin, gtrn derken, btn yemekleri yiyip bitirir de yine
feryada bafllar:
Bu nasl bir padiflah, Allah aflkna bir karnm bile doyuramad. Padiflah yine
vezirlerini toplar:
Grdnz m, bunu da yapt. Bu adam bu kz gtrecek, nasl edelim? Yedi
tane devi ldrp de blblleri nasl getirecek?
br tarafta akflam olunca yer dinleyene derler ki:
Arkadafl, bak bakalm, devler uyuyorlar m, uyanklar m? fiu blblleri de sen
al gel.
Hemen kulaklarm verip yer dinliyor ki devler uyumufllar. Hemen gidip blbl-
leri alr gelir; padiflahn saraynn nne asar. Padiflah sabahleyin kalknca blbl-
leri ter grr. Hemen vezir vzerasn toplar:
Ben size demedim mi bunlar tekin deildir, diye. Bu adamlar kz gtrecekler.
Padiflah dn yapp kzn bunlara verir. Bunlar da kz alnca oradan ayrlr-
lar. nce araz yutan, sonra yer dinleyeni, en sonra da dalar tartan yerine brakan
kzla olan yollarna devam ederler. Zavall taz da onlarla beraber. Bunlar yol alp
ilerlerken olan bir dflncedir ald. Dadan postu getirip verdi, iki yz altn yeri-
ne iki yz denek yedi. fiimdi de bu kz gtrp verecek, befl yz denek yiye-
cek. Padiflah kza sarlp yatacak, bu da belki dayan tesiriyle mezarl boylaya-
cak. Kz, bunun dflnceli hlini fark etti:
Beni nereye gtryorsun? Onlar belki senin bynd, yanlarnda konufl-
maya utandn. Onlarn her biri bir yere gitti. fiimdi seninle yalnz kaldk, niye ko-
nuflmuyorsun?
Hanm, dflnyorum ki, flimdi seni gtrnce ka yz tane dayak yiyeceim?
Sen beni kime gtryorsun?
Durum byle byle.
Avc Mehmet baflndan geenleri anlatnca padiflahn kz bunu teselli eder:
Sen onu dflnme, ben oraya varnca bir kolaym bulurum.
Bunlar padiflahn huzuruna karlar, Avc Mehmet kz padiflaha teslim eder. Pa-
diflah hemen ikinci vezirini arr:
kinci vezir!
Buyurun padiflahm
Git, hazineden bu Avc Mehmete bin tane altn ver!
Kz burada lafa karflr:
Padiflahm durunuz, bu postu kim getirdi?
Bu ocuk getirdi.
Ona ka tane altn verdiniz?
ki yz tane.
Kim verdi?
Birinci vezirim verdi.
130 Halk Masallar
Kz orada Avc Mehmete sorar: Sen bu iki yz altn aldn m?

Hayr, almadm. stne de iki yz tane denek yedim. fiimdi de bin altn ikin-
ci vezir alacak, ben de bin tane denek yiyeceim. Bu bin denei yediim zaman
gideceim yer de kabristan olacak.
Kz, padiflaha der ki:
Bu ocuu bafl vezir edeceksin, kzn da bu olana vereceksin. nce onlar
dnn yapacaksn, sonra biz evleneceiz. Yoksa flimdi babama bir mektup ya-
zar, yirmi drt saat iinde tahtn, tacn baflna geirir.
Padiflah, kzn gzelliine heveslenerek onu krmaz. nce Avc Mehmetin d-
nn yapar, onlar zifafa attktan sonra da kendi dnn yapar. Bylece yiyip
iip yaflarlar. (Sakaolu 2001; 292-296).
son (AaTh) katalogunda 513A numarada kaytldr.
Masal Anlatcs: Mustafa Doan, 1930 Gmflhane, Kelkit, Kil doumlu, il-
kokul mezunu ve marangoz.
2.2. Hyardan fiemflem Gzeli

Evel varmfl yomufl, bir padiflah varmfl. Padiflahn hi olu olmamfl. Gnn birin-
de demifl ki:
Allah bana bir olan evlad verirse krk gn krk gece yala bal akdacam
oluktan.
Neyse el olmufl, yel olmufl, bu padiflahn bir olu olmufl. ok gemeden de pa-
diflahn vadi ryasna girmifl.
Hani sen adan getirmedin?
Bi tellal armfl ki:
Herkes gelsin, padiflah yala bal akdacak olukdan.
Goca garnn biri de ne anlamfl:
Kimse dflar kmayacak, krk gn krk gece evde kalacak. Yeyceini, iecei-
ni herkes hazrlasn.
Gar yeyceini ieceini ierlere doldurmufl. Krk gn krk gece dflar kma-
mfl. Millet, ya, bal toplamfl, deflirmifl. Garck krk gn oluncak gapsn amfl:
Gz sen nerdeydin? demifl gomflusu..
Padiflah dellal art ki herkes ya bal alsn diye.
Gideyim ben de ya isdeyeyim, bir fliflecik bal isdeyeyim. demifl.
Ordan getmifl, padiflahn yanna varmfl ki:
Goca donuz, krk gn krk gecedir doymadn da gene yaa m geldin?
Garnn fliflesine bir vurmufl, gar bunun zerine demifl ki:
lahi olum sana intizar edemem, annenin, babann bir tanesisin, Hyardan
fiemflem Gzelinin aflkna dfl, onu bulamaynca oturma.
Eve varmfl:
Anne, bana Hyardan fiemflem Gzelini bulacaksn.
Olum, sen bilin. Biz bunu daha duymadk bile.
Yoo gideceksin.
Annesi gakmfl, alayarak szlayarak rekler yapmfl, ekmekler yapmfl, kmfl
yola. Bir hayvan hazrlamfllar, silahn almfl, binmifl getmifl. Gederken garflsna
gocaman bir dev gelmifl:
Nere geden otlu balk?
Ben Hyardan fiemflem Gzelinin derdine dfltm, onu aramaya gediyorum.
Ek: Metinler 131
Onun yerini ben daha bilmem, gccm. Onun yerini ancak ablamgil bilir.
Bunu vereyim de ablama hediye gtr. demifl ve olann heybesine bir fley goy-
mufl:
Olan getmifl, getmifl, bi bakmfl ki dnyay dutmufl bi dev yatyor:
Selamaleykim analk.
Aleykmselam olum.
Nerden gelin, nere geden?
Hyardan fiemflem Gzelini bilirsen bana syle, hem gardaflnn sana selam
var.
fiu gnderi al da gzmn gapan a, sen kimsin bakaym?
Almfl gnderi ordan, bir drtmfl, devin gznn gapan amfl. Ondan son-
ra bu gitmifl.
Ben bilmem ablam bilir onu.
Bir hediye de teki gardaflna gndermifl:
Selamaleykm.
Aleykmsselam olum.
Bu ne gelifl, bu ne gidifl?
Dev baba Hyardan fiemflem Gzelinin derdine dfltm, yerini bilirsen bana
syle demifl.
O da:
Bilirim. demifl.
Sen nasl gideceyin oraya?
fiimdi burdan giden giden, bir kemer gap, o kemer gapy indin mi, hayvan
balan giden. Hyarlar havuzun iinde oynuyor, ordan birini aln geden. demifl.
Getmifl hayvan balamfl, hyar heybeye gatarkan bunu grmfller. Oras dev-
lerinmifl, demifller ki:
Gel sana ok vereceiz, eyisini vereceiz, byle vereceiz.
Olan gayr at coflturmufl, az getmifl, uz getmifl, gayr devlerden aralaflmfl. Dut-
mufl birini hyarn kesmifl, bir gzel gz, dnya gzeli:
Ah su! demifl ve lmfl. Olan biraz daha getmifl, birini daha kesmifl:
Ah su! demifl, varmfl havuzun baflna oturmufl. Bardaa suyu goymufl, yeye-
ceini hazrlamfl, kesivermifl:
Ah su! deyince suyu boazna dkmfl. Dnya gzeli rplak bir gz. Goca
padiflahn olu nasl gtrsn plak. Cahillikden srtn karr ve geydirir.
Bir aa varmfl:
Sen bu aacn baflna k otur. Ben gideyim, sana evden elbise getireyim. demifl.
O da kmfl aacn baflna oturmufl. Yolda gedenler padiflaha mcdeler yol-
lamfl. Orda bir ormanc varmfl dan baflnda. Onun bir hizmetisi varmfl: Hala-
yk. Gelmifl ki gzn resmini suyun iinde grmfl.
Ben o orospudan gzelim.
Yani gendi resmini sanyor. Haylayk vurmufl desdiyi grmfl.
Ben ona su mu gtrceim?
Eve varmfl:
Su, hani halayk?
Ben senden gzel, ben senden kelefl olaym da, ben sana su mu getireceim.
Haydi aynaya bakalm? demifller. Getmifller aynaya bakmfllar. Bir halayk ge-
dermifl, suyun yznde gendi resmini grmfl. Meerse o gzn resmiymifl. Desdi
galmamfl gayri grlmadk. Salam bir gm galmfl. Gm almfl gene halayk
suya getmifl. Bakmfl ki gene gzn resmini orda grmfl.
132 Halk Masallar
Ben o oruspudan gzelim, ben ondan gzel, ben ona su mu getireceim.

Gz, ordan glmfl, abooo bakvermiflmifl dnya gzeli bir gz.
Aman hanm, canm hanm, sen o kirevir salarn uzat ben de kaym yanna.
demifl.
Gz da kirevir salarn uzatmfl. Gz yanna knca demifl ki:
Yat baflna bakaym, bir bit var m? demifl. Gzn bir inne bi yanna, bir inne
bir yanna sokmufl, bir gufl etmifl gz uurmufl. Gz umufl doru getmifl, padiflahn
bahesine oturmufl. Ondan sonra gelmifl olan:
En bakalm hanm.
Baksa ki bir halayk:
Ne oldu, o elma yanaklarna, kiraz dudaklarna, salarna ne oldu? demifl.
Gakalar ekifltirdi, gnefller yakd, buram buram almadan dudaklarm sol-
du. demifl. Olan ne gtreceini bilmifl, ne getireceini bilmifl, aatan endir-
mifl, guflandrmfl, geydirmifl, atn terkisine bindirmifl gtrmfl. Garflclar gelmifl
bir yaylmfl ki:
Padiflahn olu bir halayk getirdi.
Halayk da bir arapmfl. Neyse krk gn krk gece dn etmifller, almfllar o-
lana geinip gediyorlar amma olann ii iini yeyor. Gzn gerek sevgilisinin ol-
madn biliyor gayri.
Bir gn bahaya getmifl ki; baha gurumufl. Bir gufl gelirmifl gonarmfl bahaya
dermifl ki:
Bahac, bahivanc...
Buyur efendim.
Padiflah olu ne yapar?
Uyur.
Yanan bal uyusun.
O gara gzl halayk ne yapar?
Oturur.
Yer stne otursun, gonduum dallar gurusun, ...!
Alar alar gedermifl:
Ahnn yemekleri yansn. dermifl. Bir gne bir gn bir yasemin aac galmfl
goca bahann iinde.
Aman bu bahaya ne oldu?
Ne bileyim aam her gn gufl geliyor, byle byle der.
Ne zaman gelecek?
Biraz sonra gelir.
Eee... yleyse ben saklanaym.
Saklanmfl, yasemin aacnn altna, bi de bakmfl gelmifl:
Baheci, bahvanc...
Buyur efendim.
Padiflahn olu ne yapar?
Uyur.
Yanan bal uyusun.
O gara gzl halayk ne yapar?
Oturur, yer sdne otursun, gonduum dallar gurusun, ahnn yemekleri
yansn h h... derkene, alarkana yakalayvermifl guflu:
Vay ne gzel gufl, vay ne gzel gufl. derkene guflu yakalayvermifl. Gederke
gederke halayk grmfl. Bir yzne eri dakmfl. Oturtmufl gayri, gafes yapmfl,
oturtmufl. Yata galdrmfl peksimetleri yatan altna dflemifl, yata sermifl:
Ek: Metinler 133
Ne o hanm ne oldu?
Ne olacak hastalandm.
Dnermifl bir taraftan bir tarafa peksimetler atr atr grlrmfl. Ondan keyri
gadn demifl ki:
Bu guflu kesersen, yersem ben eyi olurum.
Yoo ben guflu kesmem.
Ondan keyri gene getmifl, olan gelmifl gadn gene hasda. Olan dayanamamfl
demifl ki:
Aman ben kesmem ya, kesersen kes.
Hemen herif getdi mi, getti, hemen guflu keser. Hemen bir aa bitmifl guflun
ganndan.
Padiflah olunun ayaklarna gapanan halayk aacn kesilmesi iin gocasna
yalvarrmfl.
Aacn te yandan ge. dermifl.
Yoo keseceim.
Yoo kesemem.
O olann fleyine vuran goca gar tekrar padiflahn evine gelmifl hanmn yan-
na. Padiflah olunun anasnn yanna, demifl ki:
Aman abla flu odunun birini ver de gtreyim.
Odunun birini alan gadn eke eke gtrrken ifleyesi gelmifl. Gadn oturun-
ca:
Analk gtn grdm. diye halayk barrmfl. Gar oduna bir vurmufl, odun
eve varmfl:
Aman golum, aman ayam. derkene gz tekrar rplak durmufl.
Hindi sen burda dur. diyerek gz rplak brakan gadn padiflahn evine srt
isdemeye geder.
Bir srt getirmifl, geydirmifl guflatmfl. fiimdi padiflahn hanm olan halayk da
hamile. nci-mercan dizilerek gurtulacakmfl. Hep gzlar eve davet etmifl. Goca ga-
rnn gz ettii padiflahn olunun esas sevgilisi de analna demifl ki:
Anne syle de ben de gedeyim. demifl Hyardan fiemflem Gzeli.
Olur, getmifl benim bir gz var, o da gelmek isder.
Gelsin der padiflahn gars. Herkes getmifl inci-mercan dizer gonuflur, trk
arrmfl:
Ah inci benim inci
Dizdiim benim inci
Mehmet aan bir gara parmak zerine oynayor. deyi trk sylermifl. Ola-
nn ismi de Mehmet aanmfl. Aman halayk bunu duyunca ekmifl vura vura g-
z gene evden karmfl. Gerei renen padiflahn olu halay arr:
Senin ocuunu isdemem.der ve halay bir alt dikeninini gtne balay-
vermifl, gendisi de krk gn krk gece dn etmifl gz almfl. Eller ermifl murad-
na biz de kalm tahtna (Alptekin 2002: 453-457).
Katalog Yer No: Masal Eberhard-Boratav (EB) tip katalounda 89; Aarne-Thomp-
Masal Anlatcs: Meryem Akyz, Mersin, Silifke 1921 doumlu, okur-yazar deil,
ev hanm.
134 Halk Masallar
2.3. Helvac Gzeli

Evel varmfl, bir varmfl, ok sylemesi gnahmfl. Bir kyde, bir imam varmfl.
Bir de orada bir adam varmfl. Bu adamn bir gz, bir olu, bir de avrad varmfl.
Bunnar Hacca getmek isdiyorlarmfl. Diyorlarmfl ki:
Allah, biz bu gz, kime amanat etsek de getsek? En iyisi kyn imamna ama-
nat edek, demifller.
Bunnar, gar goca, olannar da alp, Hacca gedicilerimifl. Kyn imamna, gz-
larn amanat etmifller. Demifller ki:
Gz ieriden kartma (harln da bol bol vermifller gzn), pencereden go-
nufl, gzn isdni getir arfldan. Biz gelendar, sahip ol gza, demifller.
Olur demifl imam.
Bunnar, getmifl Hacca. Bu hoca, bir gn byle, iki gn byle, deken gza flk
uyor. Demifl ki:
Sen, beniyinen iyi olacn?
Nasl olur, yle fley olur mu? demifl gz.
Yok, bennen iyi olacaksn.
Olacaksn-olmyacaksn derken, bakmfl ki hoca, gene gzdan yz bulamamfl.
Bir gn gene, bir cad gars varmfl.
Demifl ki:
Get, flu gza de ki; Padiflah ilan verdi, herkes mecburen hamama gelecek, de-
di de demifl.
Olur. demifl gar. Gar gelmifl, demifl ki:
Gzm, padiflah ilan verdi, btn millet, gen gzlar, avratlar, mecbren hama-
ma gelecek, demifl.
Gz:
Olur, sen gel, beni gtr ebe. demifl.
Gar gelmifl, gz hamama eletmifl, gz ieri goymufl ki, ondan baflga hi kimse
yok!
Han ebe, herkes gelecek diyordun? demifl.
fiimdi gelecekler gzm.
Gar, kmfl getmifl ki, hoca gzn garflsna kmfl. Gz bakmfl ki, gurtulaca
yok. Hocaya demifl ki:
Gel, evel ben seni banyo yaptrm, ondan sonra olur. demifl.
Gz, hocay otuddurmufl, gafasn sabnnarkan, sabnnarkan, sabnnarkan, flimdi
ordan eline bir bk almfl amma, hocaya yanaflmfl. Ver Allah ver... Hoca, gzn a-
dkca, sabn gzn yakarmfl, gz buna vururumufl. Hoca gzn aarmfl, gz vu-
rurumufl. Sonunda gz gamfl, varmfl ieriye dklmfl. Gapy da zerinden rtmfl.
Hoca, gz garnca:
Baflga olacak dl, bir mekdup yazm bunun babasna. demifl. Hoca, mektubu
yazmfl, Hacdaki gzn annesnen babasna demifl ki:
Siz getdiniz, gznz kyn ndara genci varsa, hepiciini eve alyor. Bafl ge-
lemiyom gznza. demifl.
Mekdup, gzn anasnen, babasnn eline gemifl. Babas okumufl ki, durum
byle byle. Gzn gardaflna demifl ki:
Get, bacn ldr, gann kynani bana getir. demifl.
Gzn gardafl, gene geri kye gelmifl. Bacsna demifl ki:
Bacm, byle byle.
Yok gardaflm, yle bi fle yok. demifl gz.
Ek: Metinler 135
Bacm, sen bu evden ga. Srtnda kyn de kart, bana ver. demifl olan.
Olan, bacsnn kynni almfl. Bu, bir davflan vurmufl, kynni davflan ganna
belemifl, babasna gtrmfl.
Gelelim biz flimdi gza. Gz, gamfl gamfl getmifl, baflga bir memlekete. Or-
manna varmfl, ikindin olmufl. kmfl aacn baflna. Bakmfl ki, ordan bir avc
gediyor. O da, padiflahn oluyumufl, avdan geliyorumufl. Padiflahn olu, gafasn
galdrp aac dnemifl ki, orada gzel bir gz var! Buna:
s misin, cis misin. demifl.
sim de, cisim de. demifl gz.
Padiflahn olu:
n de seni eve gtreyim. demifl.
Gz aadan inmifl, padiflahn olu, bunu terkisine almfl, eve eletmifl. Bakmfl
ki gz ok gzel, hemen bunnen evlenmifl. Galan, bunnar gar-goca olmufllar. Bu-
nun, tene olu olmufl. Bu olandan sonra, tabi aradan epeyce bir zaman
gemifl. Padiflahn olu demifl ki:
Hanm, memleketine gndereyim mi seni? Anan, baban zledin mi? demifl.
zledim, gnder. demifl gz.
Pekiyi
Padiflah, bunun yanna baflveziri vermifl, bir tabr da asger vermifl, bunu yolla-
mfl. Bunnar, gona gona gederlerimifl, yollar ok uzamfl. Bunnar, aflam oluflun
bir yere gonaklamfl. Gonakliyeflin, bu baflvezir demifl ki:
Beniyinen iyi olacn?
Yok, imkn yok olmam. demifl gz.
yleyise, ocuunun birini keserim!
Kesersen kes, olmam.
Baflvezir, ocuun birini kesmifl. Sabah olmufl, ordan gene, eflyalarn yklet-
mifller. Gene bir yere varmfllar, gene aflam olmufl, orada gonaklamfllar. Gene, bu
baflvezir demifl ki:
Bennen iyi olacn. demifl gza.
Olmam, iyi olmam. demifl gz.
O zaman, ikinci ocuunu da keserim!
Kesersen kes!
Adam, onu da kesmifl. Bunnar, bir gonak daha gonaklamfllar. Baflvezir, gene
gznan iyi olmak isdemifl. Gz, gabul etmiyeflin, adam nc ocuu da kesmifl.
Bu son gonaklamada, galan gzn aresi galmamfl. Demifl ki:
Buraya, bir tuvalete gedm de, geri gelirim. demifl.
Gaan demifl baflvezir.
O zaman, belime bir ip bala. demifl.
Baflvezir, bunun beline bir ip balamfl. Avrat, ack ireli varfln, orada da bir
aa varmfl. Gz, belindeki ipi zmfl, o aaca balamfl. Ondan sonra, gaa ga.
Baflvezir ipi ekerimifl, ip sert gelirimifl. O da gzn belinde bal sanarmfl. Vezir,
sabaha garfl, varmfl bakmfl ki, ne grsn? Avrat gamfl getmifl, ip bir aada ba-
l duruyor!
Bu gz, gamfl gamfl, hava da galan flrmfl, bir obann yanna varmfl. o-
ban demifl ki, paras da varmfl cbnde:
fiu, srtyn prtsnen, bir kt goyun kes, bunun garnn bana ver. demifl.
Gz, buna biraz para vermifl, obann srtnn prtsn geymifl. Garnn derisini
gafasna geymifl Olmufl bir Kelolan! Kimse bilmiyor, bunun gadn olduunu. Dfl-
mfl flimdi yola.
136 Halk Masallar
Gede get, gede get gendilerinin memleketine varmfl. Bu, orada bir helvacya
rak olmufl. O gadar gzel helva yaparmfl ki, bunun ad; Helvac Gzeli galmfl.
Geldi Helvac Gzeli, getdi Helvac Gzeli, derken bu gocas olan padiflahn olu-
yunan, Baflvezir de tccarla kmflmfl. Mal alrlar, mal satarlar, derken onnarn
memleketine varmfllar. Oraya varmfllar. Akflam olmufl, bu gzn babasgile bunnar
misafir olmufl. Aflam olmufl, flimdiki gimi gahve yok, bi fle yok ya, bir eve topla-
nrlarmfl. Herkes, bunun babasgilin evine toplanmfl. Bu, Helvac Gzeli de gel-
mifl, flyle oturmufl. Busal:
Herkes, birer hikye annatsn. demifller
Derken, derken sra Helvac Gzeline gelmifl. Helvac Gzeli demifl ki:
Ben hikyeyi annatdm miyi, kimse yerinden gprdamyacak. Tuvaletine get-
cek olan getsin gelsin. Ben, gapy kitleyip anakdaro alacm. demifl.
Tamam. demifller.
Gapy kitlemifl bu, anakdar eline almfl, gapnn azna oturmufl. Baflndan ge-
ennerin hepisini bafllamfl annatmaya. Demifl ki:
Benim anam, babam, gardeflim Hacca getdi. Beni, kyn imamna emanet et-
diler. diyeflin, hoca demifl ki:
Benim tuvaletim geldi, ben dflar kacm. demifl.
Duuur, altna et. demifl gz.
Gz, gene annatmasna devam etmifl:
Bunnar Hacca getdi, beni hocaya amanat etdiler. Hoca, bana; Beniyinen iyi
olacn, dedi. Ben de olmadm. Beni, oyununan hamama atdrd. Orda, hamam-
da, gene; Beniyinen iyi olacn, dedi - demifl-. Banyo yapdrmak bahanesiynen,
bunun baflna aldm sabn, aldm sabn, vurdum sopay - demifl- Ondan sonra
da gadm, eve geldim. Bu, babamn arkasndan bir mektup yazmfl. Mektup, ba-
bamn eline gemifl. Babam, gardaflm gndemifl. Gardaflm da beni ldrmeye g-
yamad. Benim kynmi ald, bir davflan vurdu, onun ganna beledi. Gann ky-
nami, babama gtrd. Ben de evden gadm. Epiye uzak gediflin, bakdm ki, a-
flam olucu, bir aacn baflna kdm, Oradan bir avc geiyordu. O da padiflahn o-
luyumufl. Beni ald, evine gtrd. Bunnen evlendik, tene ocuumuz oldu.
Bu arada, vezir demifl ki:
Benim tuvaletim geldi, dflar kcm.
Gz, ona da demifl ki:
Altna yap (vezir, durumu hemen annamfl).
Gocam, dedi ki bana:
Hanm, memleketini zledin mi, seni gndereyim mi? -dedi- Beni, baflveziri-
nen gnderdi. Yola geldike, vezir bana; Beniyinen iyi olacn. dedi. Ben olma-
dka, o ocuumun birini kesdi. -Bu arada, vezir yerinde duramaz olmufl- Ondan
sonra, veziri gandrdm, oradan gadm. Geldim buraya, bir helvac yanna rak
durdum. Adm, Helvac Gzeli oldu. flde, o da benim, demifl, gz gafasndak de-
riyi meriyi karvermifl:
fiu babam, flu gardaflm, flu gocam, flu vezir, flu da hoca. demifl.
Abarn, flimdi orada millet birbirine giriflmifl. Padiflahn olu vezire, babas ho-
ciye, derken geri bunu padiflahn oluna vermifller. Yemifller, imifller, murazlar-
na gemifller. Siz de gein. (fiimflek 2001: 231-235).
son (AaTh) katalogunda 883A numarada kaytldr.
Ek: Metinler 137
Masal Anlatcs: Meliha Varl, 1937 Adana, Kozan doumlu, ilkokul terk, ev ha-
nm.
2.4. Tamahkr Antikac

Bir orman kynde Oduncu Necip diye birisi varmfl. Btn geimi, affedersiniz
bir merkebi varmfl, onunla odun taflyp satmakmfl. Evine ekmek alr, gelirmifl.
Cemile isminde de bir hanm varmfl. O da ev ifllerini yapar, geinir giderlermifl.
Bir gn yine Necip ormana gidip odununu keser, hazrlar. Yorulur orada yatar.
Kalksa baksa ki, merkebini kurt yemifl. pi orada durur merkep yok. Sana solu-
na bakarak gezinirken tane am kozala bulur. Onlar cebine koyar. Dflne-
rek gelir. Ya Rabbi, rzkmz bu eflein srtndayd. Onu da elimden aldn. Ben ne
yapacam. diyerek evine doru gelirken ocuun kavga ettiini grr. ocuk-
lara sorar:
Olum, niye kavga ediyorsunuz?
Amca bir tafl bulduk. Tafl blflemedik.
lerinden biri der ki:
nce ben buldum benim.
tekisi der:
Ben bundan evvel aldm, tafl benim.
br ocuk da der ki:
Bunlar ben buraya getirdim tafl benim.
Adam bakyor tafl paylafltrmaya imkn yok. Eline bir tafl alp ocuklarn taflna
vuruyor ama tafl paralamann imkn yok. Adam, ormanda testi azna kapak iin
bulduu am kozalaklarn cebinden kararak ocuklara gsterir: Olum, ben si-
ze kozalak vereyim. Bu tafl bana verin. Ben de bu kozalaklar size vereyim oyna-
yn. der. ocuklar raz olur. Necip tafl cebine koyar. Evine doru yol alr. Yol
uzak olduu iin akflama kalr. Eskiden evlerde ra yakarlarmfl. Necip evde ra-
nn deil de daha kuvvetli bir fln yandn grr. Kendi kendine Korkarm Ce-
mile birisiyle aray tutturdu. Bugn lks gibi bir fley yanyor. der. Evine yaklafl-
tnda evin nndeki eflyalar grr. Tamam canm, Cemile beni dflarya koy-
mufl. der. eriye bakyor ki yeni yeni hallar serilmifl. Eski ul uval kaldrlmfl.
Ocan zerinde eflit eflit afl var. Necip Eyvaaah... diyor. Tabi Necipin syle-
diklerini Cemile duyuyor. Necipe baryor:
Necip gel. Ne eyvah ediyorsun?
Gelmem Cemile. Sen adamn bulmuflsun. Ben bir helallefleyim. Sen hakkn
helal et. Ben gidiyorum.
Necip deli misin? nsan kapdan dner mi? eri gel, sana syleyeceklerim var.
Necipin yakasndan tuttuu gibi ieriye ekiyor:
Otur fluraya. Sana olanlar anlatacam.
Ne var?
Sen sabah gittiinde kuflluk vakti sralaryd. Ben de rman kenarna indim.
Orada gergef iflliyordum. Baktm ki, suyun stnden bir fley geliyor. Bir beflik. i
de dolu. Bacaklarm syrarak kurtardm. inde nur topu gibi bir olan ocuu
var. Aldm getirdim. Onun karnn doyurdum. Aradan bir iki saat geince bir top-
luluk rmaktan afla doru kofluflarak geldiler. Aman hanm buradan ocuk befli-
i geti mi? dediler. Kofluflmayn, telafl etmeyin. Ben yakaladm, gelin. dedim.
Geldiler ocuklarn aldlar. fiu yukar kyn aasymfl. Derenin kenarna piknik
yapmaya inmifller. ocuu unutmufllar, rzgrda rmaa yuvarlanmfl. Irmak ocu-
u ald, geldi. Ben de kurtardm. ocuklarn alp gittiler. Akflam da bu eflyalar ge-
138 Halk Masallar
tirip yktlar. Kocann ad ne? dediler. Ben de Necip. dedim. yleyse akflam Ne-
cipi bize gnder. dediler. fiimdi ben seni bekliyordum.
Efleimizi kurt yedi. Ben de utanarak eve geldim. Ekmek de alamadm. Ben bu
akflam duyguluyum. Alayasm gelir bu durumda. Senden utanarak sklarak gel-
mifltim Cemile. Bu Allahn bir keremidir. Bak hele ben gelirken yolda ocuk tafl
yznden kavga ediyorlard. Bu tafl onlardan aldm. Bugnn hatrna uur tafl
olarak sanda koy, dursun.
Cemile tafl alyor, sanda koyuyor. Necip sabah kalkp aann yanna gidiyor.
flte Rza Beyin evini sorarak gidip buluyor.
Selamnaleykm.
Aleykmselam.
Kimsin sen?
Byle byle... Akflam haber brakmflsnz. Filan yerdeki Cemilenin kocasym.
Rza Bey selam gndermifl onun iin geldim.
Haaa... Gel olum yanma. fiu derenin kenarnda tane yirmifler dnm tar-
la var. Oralar senin. fiu ift at da al. fiu pulluk, saban, dven, at arabas... Atlarn
gtrecei kadar ambardan buday ykle, tohum yap. Bir miktar da gtr un yap,
ye i. Madem ki ocuumu kurtardnz, bundan byle sen benim kardeflim oldun.
Necip verilenleri alr, evine gelir. Bu kendi hlinde tarlalar ekip kaldrmaya
bafllar. Derken iflini ilerletir. Gzel bir ev yaptrr. Yolcular evinde misafir eder.
Azksz gndermez. Kalender bir adam olur. ocuklar olmaz.
Bir gn bir adam yolda gidiyormufl. Necip adam arr:
Gel kardaflm. Bir suyumuzu, aymz i.
Adam kymetli eflya alr satarmfl. Yani antikacymfl. Adam, Necipe der ki:
Benim aradm var. Akflam olmadan gitmem lazm. Aradm sende olmaz.
Baba aradn olmayabilir. Yalnz ben buradan geenlere yemek yedirmeye
ahdetmifltim. Sana bir fleyler ikram etmeden gndermem. Gel bakalm. Nereden
gelip nereye gidersin?
Valla ben filan yerden geliyorum. Antika alrm. Cevahir tafllar, prlanta alrm.
Nasl olur bu prlanta tafl?
Adam cebinden fndk ii kadar bir tafl karr. Necipe gsterir:
flte flu grdn.
Necip bakar ki ayn kendi tafllar gibi. Adamn gsterdii fndk byklnde
Necipinkisi yumurta byklnde. Adama der ki:
Bunu kaa aldn? Kaa satacaksn?
Befl akeye aldm. Yirmi akeye satarm.
Bizde bunun on misli byklnde tafl var. Onu kaa alrsn?
Hele getirin bakaym.
Necip tafl getirir. Adam bakar bakmaz adamn gzleri fal tafl gibi alr. Necipe
dner:
Bu tafl elli krmz liraya alrm.
Ben bunu nasl olsa Cemileye uur tafl olarak sayyordum. Elli krmz lira iyi
para verelim.
Cemile ok uyankmfl. Hemen sze karflr:
Yoook... Madem ki o uur taflmz. O gitti mi bizim malmz mlkmz gider.
Malmzn flimdiki diyeti ne eder? bin altn eder. bin altn verirsen al git.
Antikac bin deil bankalardaki btn paralar ekip alacak. Neyse byk
bir paraya anlaflrlar. Antikacya tafl verirler. Antikac alp cebine brakr. Necipe
der ki:
Ek: Metinler 139
Ben bunu satar gelirim. Sizi yoklamadan gemem. Artk biz seninle kardefl ol-
duk. Beni bekle.
Olur kardafl.
Adam mcevheri alp gider. Yabanc bir memlekette milyonlarca paraya tafl sa-
tar, geri gelir. Bu arada Cemileye de gz koyar. Ben nasl etsem de bunun elin-
den alsam mal mlk yerinde, oluu ocuu da yok. Ben bir hile dflneyim.
Milleti toplataym, davet ettireyim. Toplant yapaym. Bugn kokteylimiz var. di-
yeyim. Milleti topladktan sonra masaya kaym: Arkadafllar ben bu ahmak adam-
dan flyle bir tafl aldm. Gtrp milyarlarca paraya sattm. fiimdi benim aldm
para bu adamn malnn yz mislisi eder. diyeyim. O kalp krizinden gider. Ben de
Cemile ile evlenirim. der.
Bu tasardan nce de Neciple flyle bir anlaflma yapar: Necip benim de kim-
sem yok senin de. Ben lrsem malm mlkm sana kalsn. Sen lrsen maln
mlkn bana kalsn. Bir birimizi kardefllie kabul edelim. Aramzda bir mukavele
yapalm. Yahut gidip noterde yazdralm.
Olur gidip yazdralm.
Muameleyi salamca yazdrrlar. O gn gelir. Milleti toplarlar. Antikac masaya
kar:
Arkadafllar, Necip benim hibir fleyim olmaz. Fakat Necipi sevdim. Aptaln bi-
ri. Kardefl olduk. Ben lrsem malm mlkm onun, o lrse mal mlk benim
olacak. Yalnz bu aptal kardeflim var ya, bana bir mcevher tafl verdi. Ben o tafl
gtrdm. Milyarlarca paraya sattm.
Masann zerinden ylece Necipe bakar. Necip o srada adam aptal falan dedi
ya, kmsendi, yerinden kalkar:
Var hayrn gr be kardaflm. Ben de onu zaten am kozalana almfltm.
Bunu duyan antikacnn kalbi durur. Masadan afla dfler. Onun bankalarda-
ki btn kredisi Necipe kalr. Necip, Cemile ile gzel bir yaflam srer.
Yer ier muradna ger (Bakrc 2006: 262-264).
son (AaTh) katalogunda 736 numarada kaytldr.
Masal Anlatcs: brahim Dabak, 1938 Nide, Gmfller kasabas doumlu, ilko-
kul mezunu, duvar ustas ve halk flairi.
METN 3: ZNCRLEME MASAL - YAPI 1
3.1. Yarm Horozun an

Bir varmfl bir yokmufl, evvel zaman iinde kalbur saman iinde develer telll iken,
pireler berber iken ben dedemin befliini tngr mngr sallar iken, bir yarm horoz
varmfl. Yarm horoz, gnn birinde kllkte eflinirken bir an bulmufl. Elinde an-
la bir sre dolaflan horoz, zaman gelince tuvalete gitmek istemifl. Ancak tuvalete
anla girmek istememifl ve onu kk bir am aacna asmfl. Tuvalet de amn
asld yere tam krk yllk yolmufl. Gerekten de krk yllk yola gitmifl, dnp gel-
diinde bir de bakmfl ki, ne grsn? Kk aa seksen senede kocaman bir am
olmufl! Bunun sonucu olarak da yarm horozun boyu ana bir trl yetiflmemifl.
Yarm horoz ama yalvarmfl:
Eil de anm alaym. Aa eilmemifl, yalvarmfl yakarmfl, fakat aa bir tr-
l eilmemifl. Bunun zerine yarm horoz:
140 Halk Masallar
Seni baltaya syleyeyim, o zaman nasl eilirsin bir gr. demifl ve baltann ya-
nna koflmufl:
Balta, balta am kes de anm bir alaym. demifl.
Balta da:
Yarm horoz haydi sen ifline bak. Seninle kaybedecek zamanm yok, bak bu-
rada bile duramyorum. demifl.
Yarm horoz da:
O zaman seni atefle syleyeyim, bak nasl yanarsn? demifl ve yarm horoz ate-
flin olduu yere koflmufl:
Atefl atefl baltay bir yakversene!
Atefl de:
Ben zerime atlan yal ra dilimlerini bile yakmyorum, benim balta filn ya-
kacak durumum yok. demifl.
Yarm horoz:
Seni suya syleyeyim de hlini gr. demifl ve suya doru koflmufl.
Su, su, kofl atefli sndr. demifl.
Su:
Ben dz bir flekilde akmyorum, neden gidip de dadaki, bayrdaki atefli sn-
dreyim. demifl.
Sudan da istediini alamayan horoz bu defa da koca kze koflmufl:
Koca kz, koca kz gel, flu suyu i.
kz:
Eskiden su devaml arkamdan akard, flimdi suyu iip de her zaman arkamdan
m aktacam? deyince yarm horoz:
Seni kurda syleyeyim de paralayversin. demifl ve kurdun yanna koflmufl:
Kurt, kurt, flu koca kz yesene:
Kurt da:
Ben taze, ksr koyunlar bile yemiyorum. Yal diye varp da koca kz kemi-
ini mi ineyeceim? demifl.
Yarm horoz:
O zaman ben de seni obann kpeine syleyeceim, o da seni kovalaya-
cak. demifl ve kpein yanna koflmufl:
Kpek, kpek, bana kurdu yakalayver.
Kpek:
Ben aamn koyunlarn bile gdemiyorum, bir de krda bayrda kurt mu ko-
valayaym. demifl.
Yarm horoz:
Seni obana syleyeyim de kovalasn. demifl ve obana koflmufl:
oban amca, oban amca, kpeini dvversen ne iyi olur. O benim isteimi
yerine getirmedi.
oban:
Haydi ordan, ben senin iin kpeimi kovalamam da, dvmem de.
O zaman ben de seni kepenee syleyip zerini rttrrm. demifl ve kepe-
nee koflmufl:
Kepenek, kepenek, obann zerini rtsene.
Kepenek:
Ben alaca yerimde yatyorum, bofluna beni rahatsz etme.
Yarm horoz:
Ek: Metinler 141
Ben de seni fareye sylerim, o da seni para para eder. demifl ve farenin ya-
nna koflmufl:
Fare, fare, flu kepenee paralasana!
Fare:
Ben yalca peynirleri tel dolaptan yemeye flenirken, gidip de yn m krka-
cam? demifl.
Yarm horoz:
yleyse ben de seni kediye sylerim, kedi de seni para para eder. demifl
ve kedinin yanna koflmufl:
Kedi, kedi, fareyi yakalayver. demifl.
Kedi:
Ben ninemin ala, yalca katmerlerini yemeye flenirken gidip de fareyi mi ko-
valayacam.
Yarm horoz:
Ben de seni nineye syleyeyim, o da seni evden kovsun. demifl ve nineye
koflmufl:
Nine, nine, kediyi kovsana, fareyi yakalamyor.
Ninesi de:
Seni kahrolasca! demifl ve elinde bulunan srgan kediye bir vurmufl. Bunun
zerine can yanan kedi fareye, fare kepenee, kepenek obann srtna koflmufl.
oban kpeini dvnce kpek kurda, kurt kze, koca kz suya, su atefle, atefl
de baltaya koflmufl. Balta am aacn kesince an yere inmifl.
Sonras m? Yarm horoz ann boynuna takmfl, ardnda da tngr tngr ttr-
meye bafllamfl. (Alptekin 2005: 278-281).
3.2. Tilki le Nene Kar

Bir varmfl bir yokmufl evvel zaman iinde, kalbur saman iinde, ben anamn be-
fliini sallar idim. Bu masal anlatrken.
Bir nene kadn varmfl. Bunun bir de koyunu varmfl. Bu koyunun stn sa-
ar, bir sepetin altna koyarmfl. Bir tilki gelip bu st iermifl. Bu her gn byle
devam ediyormufl. Bir gn nene kadn beklemifl, tilkinin kuyruunu kesmifl. Tilki:
Kuyruumu ver. diye yalvarmfl. Nene kadn:
Git bana stm getir ki, kuyruunu vereyim. demifl.
Tilki gitmifl koyuna yalvarmfl:
Koyun, bana st ver. St nene karya vereyim nene kar kuyruumu versin.
Alp geleyim. demifl. Koyun:
Git bana ot getir ki, otu yiyeyim, sana st vereyim. demifl. Tilki ayra gitmifl:
ayr bana ot ver, otu koyuna vereyim. Koyun bana st vere, st nene kar-
ya vereyim. Kuyrucazm alp gideyim. demifl. ayr:
Bana su getir ki, sana ot vereyim demifl. Tilki eflmeye gitmifl. eflmeye:
eflme, bana su ver, suyu ayra vereyim. ayr bana ot vere. Otu koyuna ve-
reyim. Koyun bana st vere. St nene karya vereyim. Kuyrucazm alp gide-
yim. demifl. eflme:
Git kzlar getir ki, baflucumda oynasnlar da sana su vereyim.demifl. Tilki kz-
lara gitmifl:
142 Halk Masallar
Kzlar kzlar, gelin, eflmeye oynayn. eflme bana su vere, suyu ayra vere-
yim. ayr bana ot vere, otu koyuna vereyim. Koyun bana st vere, st nene ka-
rya vereyim. Kuyrucazm alp gideyim. demifl. Kzlar da:
Git bize papu getir ki, giyinelim de, gidip eflmede oynayalm. demifller. Til-
ki kflgere gitmifl ve ona:
Kflger, kflger bana papu ver, papucu kzlara vereyim. Kzalar gidip eflme-
de oynaya, eflme bana su vere. Suyu ayra vereyim. ayr bana ot vere. Otu ko-
yuna vereyim. Koyun bana st vere, st nene karya vereyim. Kuyrucazm alp
gideyim. demifl. Kflger de:
Git bana yumurta getir ki sana papu vereyim. demifl. Tilki tavuklarn yanna
gitmifl:
Aman tavuklar, yaman tavuklar, gut gut tavuklar, bana yumurta verin. Yumur-
tay kflgere vereyim. Kflger bana papu vere, papucu kzlara vereyim. Kzlar gi-
dip eflmede oynaya. eflme bana su vere. Suyu ayra vereyim. ayr bana ot ve-
re otu koyuna vereyim. Koyun bana, st vere. St nene karya vereyim. Kuyruca-
zm alp gideyim. demifl. Tavuklar gidip yumurta getirmifller. Tilkiye vermifller.
Tilki yumurtalar alp kflgere vermifl. Kflgerden papu alp kzlara vermifl.
Kzlar gidip eflme baflnda oynamfllar. eflmeden suyu alp, ayra vermifl. ayr-
dan ot alp koyuna vermifl. Koyundan st alp nene karya vermifl. Bylece tilki
kuyrucazn almfl:
Allah hepinize selamet versin, hepinizden raz olsun. demifl. Oynaya oynaya
geip gitmifl. (Bakrc 2010: 722).
son (AaTh) katalounda 2032, 2034 numarada kaytldr.
METN 4: ZNCRLEME MASAL - YAPI 2
4.1. Karnca
Gemifl zamanda adamn biri yolculua kmfl. Bir dereden gemek zereymifl.
Vakit kfl olduu iin su buz tutmufl ve adamn efleinin arka aya kaymfl, yere y-
klmfl. Adam, efleinin belinin krlmasna zlmfl ve buza bakarak flyle demifl:
Ey buz kardefl! Sen kimden glsn? demifl. Buz:
Eer gl olsaydm gnefl beni eritebilir miydi? demifl.
Adam o zaman, gnefle bakarak:
Ey gnefl! Sen kimden glsn? demifl. Gnefl:
Ben gl olsam bulutlar benim gzm kapatr myd? demifl. Adam buluta
bakarak:
Ey bulut kardefl! Sen kimden glsn? demifl. Bulut:
Ben gl olsaydm yamur beni delerek geer miydi? demifl. Adam yamu-
ra bakarak:
Yamur kardefl! Sen kimden glsn? demifl. Yamur:
Ben gl olsaydm yerin iine girip kaybolur muydum? demifl. Adam yere
bakarak:
Yer kardefl! Sen kimden glsn? demifl. Yer:
Ben gl olsaydm, otlar beni yararak karlar myd? demifl. Adam otlara ba-
karak:
Ot kardefl! Sen kimden glsn? demifl. Ot:
Ek: Metinler 143
Ben gl olsaydm inekler beni koparp koparp yerler miydi? demifl. Adam
inee bakarak:
nek kardefl! Sen kimden glsn? demifl. nek:
Ben gl olsaydm kurtlar beni yer miydi? demifl. Adam kurttan sorarak:
Kurt kardefl! Sen kimden glsn? demifl. Kurt:
Ben gl olsaydm avclar bana atefl ederler miydi? demifl. Adam:
Avc kardefl! Sen kimden glsn? demifl. Avc:
Ben gl olsaydm, ok attm zaman fare ve sanlar antam kesip yerler
miydi? demifl. O zaman sana bakan adam:
San kardefl! Sen kimden glsn? demifl. San:
Ben gl olsaydm karncalar kulam imdikleyip srrlar myd? demifl.
Adam:
Karnca kardefl! Sen kimden glsn? demifl. Karnca:
Ben glym, ben glym, ben glym. Dedelerinizin alt yz batman
budayn alt dadan taflyp getiren, enifltenizin yz batman budayn yedi da-
dan taflyp getiren benim. Ben glym, ben glym, ben glym. demifl.
Karnn niin byk? demifl adam.
Karnca cevap vererek:
Cierim gl. demifl.
Adam Belin niin ince? diye sorunca, karnca:
flim zor. diyerek cevap vermifl.
Adam:
Bafln niye byk? demifl. Karnca da:
Kabiliyetim ok, alflmam ok, kabiliyetim ok, alflmam ok. Ben glym,
ben glym, ben glym. demifl. (Bakrc 2010: 753).
Katalog Yer No: Masal, Eberhard-Boratav (EB) ve Aarne-Thompson (AaTh) kata-

loglarnda tespit edilememifltir.
METN 5: MECMAL-LETFTEN GNMZE

YAfiAYAN MASALLAR
5.1. Horoz ile Tilki (166 a-168b)
Kurnaz tilki, kyn dflndaki bir plkte bir horoz grr. Tilkinin gelmekte oldu-
unu gren horoz ykseke bir aaca srar. Aa etrafnda birka defa dolaflan til-
ki, mezzin diye hitap ettii horoza, namaz vaktinin gemekte olduunu, eer afla-
ya inerse birlikte namaz klabileceklerini syler. nk vakit gemektedir. Ho-
roz da, ilerden bazlarnn gelmekte olduunu, onlar da beklerlerse cemaat olabi-
leceklerini bildirir. Gelenlerin nasl bir fley olduunu soran tilkiye cevaben horoz,
yannda kpek olan insanlar tarif eder. Bunun zerine tilki, abdest tazelemek ba-
hanesiyle kap gider (Sakaolu 2007: 198).
5.2. Aslan, Kurt ve Tilki (172 a-172b)

Birlikte ava kan hayvan; geyik, koyun ve horoz avlar. Aslan, avlarn blflt-
rlmesini kurda teklif eder. O da geyii aslana, koyunu kendisine, horozu da tilki-
ye layk grr. Bu tr blfltrmeye kzan aslan bir pene ile kurdun bafln kopa-
rr ve ifli tilkiye havale eder. Kurnaz tilki, bunlar blfltrmeyi lzumsuz bulduu-
nu, zira koyunun, yiitler lkesinin hkmdar ve iyilikler meydannn flehsuvar
olan aslann sabah kahvalts, geyiin le yemei ve horozun da erezi olduunu
144 Halk Masallar
syler. Bu tarz blfltrmeyi nereden rendiini soran aslana tilki, kurdun bafln-
dan ve akan kanndan rendiini syler (Sakaolu 2007: 200).
METN 6: BN SNA VE MASAL

Vaktiyle iki talebe varmfl. Birisinin ismi Ebu Ali Sina, dierinin ismi ise Ebulha-
rismifl. Bu kardefller ok akll kiflilermifl. Bunlar okula gidiyorlar ve sekiz yaflnda
btn ilimleri reniyorlar. Ebu Ali Sina, Ebulharisin kymfl. Bunlar yle
tahsil gryorlar ki, zerine oturduklar minderin altna bir sigara kd konulsa,
minderin afla yukar ykselmifl olduunu bilirlermifl. Bu kardefllerin zeki olduu-
nu herkes biliyor.
Zaman geiyor, bunlarn yafl ilerliyor. Bir gn Ebulharis, Ebu Ali Sinaya diyor ki:
Birader biz gidelim, bir para da Fesuras maarasnda sihir ilmi grelim. Bu-
harada Fesuras maarasnda sihir ilmi varmfl. ki kardefl o maaraya gitmeye ka-
rar veriyorlar. Ebulharis, Ebu Ali Sinaya diyor ki:
Birader ora bir gn alr, bir sene kapal kalr, biz orada ne ile vakit geirece-
iz?
Ben ottan hap yapacam, mercimek byklnde, bu hap 24 saat ekmek ve
su vazifesini grecek. Ondan sonra 365 tane hap yapyor ve kardefline veriyor.
365 tane de kendi cebine koyuyor ve Fesuras maarasna giriyorlar. Maarada bir
yl sihir ilmi gryorlar. Bu maaraya girerken yanlarnda bir flifle soan suyu ve
bir beyaz defter gtryorlar. Gnefle tutulduu vakit soan suyu okunurmufl. ki
kardefl bu maarada bir yl kalrlar. Tabi bunlar trafl olmay unutmufllar. Salar, sa-
kallar bir birine karflmfl, bir yl maarada hapla idare ettikten sonra bunlar maa-
radan karlar. Bunlar ktklarnda bunlar vahfli hayvan diye yakalarlar ve padifla-
hn huzuruna karrlar. Padiflah bunlara sorar:
Sizin bu vaziyetiniz ne?
Eee... ne var, insanz.
Nereden geldiniz?
Maaradan.
Yok, siz senelerce bir yerde kalmflsnz, trafl olmamflsnz, siz bir yerde giz-
liymiflsiniz.
Padiflah, bunlara hkm vermek isterken o srada Ebu Ali Sina:
Acaba ben bu sihir ilmini bofluna m rendim? der ve dua okumasyla birlik-
te deniz meydana gelir, padiflah ve halknn zerine taflar. Halk ve Padiflah:
Aman Allahm gittik. filan derlerken, kardefller de birer balk olurlar ve deni-
ze dalarlar. Bunlarn birisi denizde peri memleketine gider. Dieri ise Orta Asya k-
tasnda kar. Ebu Ali Sina Orta Asyaya, Ebulharis ise peri memleketine kar.
Ebu Ali Sina Orta Asyada gezerken Ali Helvay Hurucu isminde bir helvac-
nn dkknna varr. Dervifl suretinde olan Ebu Ali Sina helvacya der ki:
Bizim arkadafllar senin iyi bir insan olduunu bana anlattlar.
Get yahu, belki benden daha iyi yapanlar vardr, el stnde el vardr. Belki
benden stad olan vardr, ben sizden fikir almak isterim.
Ebu Ali Sina bu adamn misafiri olur ve evinde yatar. Gece vakti olduu zaman:
Amca kalk, benim helva yapacak zamanm geldi.
Yat kardeflim, ben abuk yaparm, merak etme.
Aman amca ne deilsin, hele bir kalk benim flimdi mflterilerim gelir.
Ben abuk yaparm. filan derken Ebu Ali Sina da kalkar, beraberce helva tefl-
kilatn kurarlar. Ebu Ali Sina Helvac Aliye der ki:
Helva ol bakaym,
Ek: Metinler 145
Vay Allah belan versin, byle mi olacak?

Bunun zerine Ebu Ali Sina, Helvac Aliye dirseini vurmasyla Ali alt aylk
peri memleketine gider. Ebu Ali Sina denee avsun okur. Ayn Ali dkkna ge-
lir. Yine helva yaplr, dkkn alr. Ebu Ali Sina ile Helvac Ali beraber alflr-
lar. Fakat asl Helvac Ali alt aylk peri memleketindedir. O, peri memleketinde
dil bilmedii iin ok periflan olur. Bir gn peri memleketinden birisi Helvac
Aliye sorar:
Sen bir yabancsn, bu memleketin adamna benzemiyorsun, sen kimsin?
Sorma arkadafl, bir ihtiyar helvacymfl, geldi, evimde misafir oldu. Gece kal-
drdm, Ben abuk yaparm, sen zlme. filan derken helva ol bakaym! deme-
siyle bana bir dirsek vurdu, ben bu memlekete dfltm.
Pekiyi, nerelisin?
Ben Orta Asyadanm.
Orta Asya neresi?
Buraya alt aylk yol.
yi, sen gideceksin, peri padiflahnn huzurunda Ebulharis isminde bir flahs
var. Byle ifllerin erbab, seni memleketine ancak o atabilir. Ondan baflka kimse
gtremez.
Helvac Ali hemen peri padiflahnn huzuruna kar, Ebulharisi bulur ve der ki:
Aman stadm, ben byle byle bir flahsa denk geldim, beni bu diyarlara att.
Ha o benim birader, benim hocam, km ama o benim hocam. Ona Ali Si-
na derler. Vardnda aabeyin peri padiflahnn memleketinde elefliyor, ok sela-
m var de. der. Ve sorar:
fiimdi gitmek istiyor musun?
Evet istiyorum.
Beri gel.
Gzne kudret srmesini dokundurmasyla beraber, bir de gzn at ki hel-
vac dkknnda. O zaman dervifl (Ali Sina) teki Aliyi kaybeder. Ali bir baksa ki
dkknda, terekte helva kasada para. Kofluyor anasn buluyor, onu kucaklyor:
Aman anam beni ok mu zledin, ok mu aladn?
Ali, itin mi? fiimdi yataktan kalktn.
Babasna varp onu kucaklyor:
Baba ben kaybolal ok mu aladn?
Olum sen nere gittin, sen itin mi, dellendin mi?
Ksacas onun kaybolduundan hi kimsenin haberi olmuyor.
Ali peri lkesinde kald vakit, peri padiflahnn kzna flk olur.
Ebulharisin yannda iken o kza gnl balar. Ali dndkten sonra dervifle der ki:
stadm, lnceye kadar sana hi bir fley yok, burada yiyip iip yatacaksn, fa-
kat flu peri padiflahnn kzn da bana getireceksin.
Ebu Ali Sina bir avsun okuyarak, annda kzn yanna Aliyi gnderir. Hemen
annda da geriye kz ile beraber derviflin yanna gelirler.
Bu defa peri padiflahnn yanndaki Ebulharise derler ki:
Aman kz kayboldu Ebulharis bir avsun okur, kz hemen geri gelir. Bylece
kz bir orada, bir burada balon gibi uup durur. Bu avsundan kurtulmak iin bir
odann ierisini samanla doldururlar, stndeki yakc maddeleri hemen atefllerler.
Bylece Alinin gzndeki kudret srmesi hemen silinir. Bylece Alinin gerek si-
mas ortaya kar. Fakat Ebu Ali Sina, Alinin kolundan tutmasyla birlikte Ali bir
jandarma olur. Onu yakalamak isteyen jandarma onu iteler. Aliye kimin sahip -
146 Halk Masallar
kaca belirsiz olur. Onlar bu flekilde uraflrlarken ihtiyar derviflin bu iflten haberi
olur ve skntda olan Alinin elinden tuttuu gibi onu gtrr.
Ebu Ali Sina (dervifl) bir gl yapar ve onu peri padiflahna gnderir. Peri padi-
flah koklad vakit lr. Ebulharis koklar, o da lr. Ali bunlarn lmnden son-
ra da kz alr gelir. Ali peri padiflahnn kz ile evlenir.
Bir gn Ali lokantacya gider ve orada yemek yemek ister. Lokantacya der ki:
Benim dil bilmez hizmeti bir ahrazm var. Avucunun ierisine altn brakrm,
yemek tenceresini eline veririm. flte bugn bana davar paras [kellesi] getirecek-
sin, yeyeceim. Altn avucundan alsam yine konuflmaz. (Okuduu da bir siyah
odun parasdr.) Bu her gn gider gelir, altnlar prl prl parlar, 29 altn olduu
iin 29 kelle yediimi anladm, o paray hi harcamamfl olduunu anladm.
O paradan hi harcamamfl. Btn alflverifli kendi parasndan yapmfl. Bir gn
para yetiflmeyince lokantac diyor ki:
Ulan flu paradan harcayaym. diyor. Bir de alsa baksa ki bir sr tngr eski
para.
Eyvah, cin midir, fleytan mdr? deyip kepeyi ekip can sknts ile Aliye sal-
drr. O arada Arap gelir, ona kepeyi vurmasyla Arap lokantann ortasnda lr.
O srada hemen dervifl gelir:
Niye ldrdn benim hizmetimi?
Sen niye bana tngr para verdin, altn diye kandrdn?
Yahu haydi tngr para verdim, bu adamn suu ne idi de ldrdn?
flte can skntsyla bir vurdum ldrdm.
Nihayet adam gidiyor ve hkime davac oluyor:
Bu lokantac benim hizmetimi ldrd.
Geliyorlar bakyorlar lokantann ortasna, gerekten lmfl. Ortada simsiyah bir
adam yatyor. O anda lokantac hkime diyor ki (Aslnda hkim lokantacya diyor):
Sen niye vurdun bunu?
Yahu byle byle oldu, bu cin mi, fleytan m, bunun satt adam kellesi, ba-
na gnderdii hep adam kellesi. Benim seslenmediime ne bakarsnz, isterseniz
gein lokantadaki yemek kaplarn kontrol edin. diyor.[Bu konuflmann ikinci ya-
rs Ebu Ali Sinaya aittir].
Ulan yle bir ifl mi olur. Gidin lokantaya bir bakn?
Amfllar ki kimi ak sakall, kimi delikanl olan kafas, kazanlarda kaynayan da
hep adam kellesi.
Aman, derviflin sz sahihtir, esastr, bakn hep delikanl ve ihtiyar adam kel-
lesi kaynyor kazanda. Hkimler hemen buna idam karar veriyor. Adam bu sefer
alyor, yalvaryor:
Aman yahu etmeyin, gitmeyin, memlekette hi adam kayboluyor mu? Ben bu
kafalar nerede bulup piflireceim?
Adam daraacnn kkne gtryorlar. Bu sefer dervifl diyor ki:
Bir daha yoklan, belki iyi tanmamflsnzdr.
Gelseler bir de baksalar ki bakrda kaynayann birisi ebi kafas, dieri kei
kafas. Yanlarndaki dervifle bakarlar, onlar da kaybolmufllar. Ararlar sonunda hel-
vac dkknnn nnde oturur bulurlar.
Gnderin polisleri, flu adam aln getirin, bu ne biim adammfl diyor hkim.
Polisler gidiyor ve dervifle diyorlar ki:
Haydi seni hkim istiyor.
Ben gitmem.
Nasl gitmen?
Ek: Metinler 147
Polisler kolundan bir tutuyorlar, kolu kknden kyor.

Aman kolum, kolumu sktnz filan derken beraber polisler kan kolu bra-
kp kayorlar, varyorlar hkime:
Hkim bey, gelmedi, kolundan tuttuk, kolu kknden skld, elimize geldi,
biz de kolunu zerine attk, katk.
Ayaklarndan tutun bakaym.
Ayandan tutarlar, aya attan kar, bacaktan kar; bir trl olmuyor. Var-
yorlar hkime anlatyorlar. Hkim diyor ki:
Bir harar [uval], telhis [ince dokunmufl uval] gtrn, paralarn tm ierisi-
ne katn, hepsini alp gelin; bu ne biim adammfl bir grelim.
O arada polisler geliyor. Bir tehlis getiriyorlar. Kolundan tutuyorlar kolu kopu-
yor, onu tehlisin ierisine atyorlar. Ayandan tuttuklar vakit o kopuyor, onu teh-
lisin ierisine atyorlar. Boynundan tutuyorlar, boynu kopuyor, onu tehlisin ierisi-
ne atyorlar. Bu paralar polisin birisinin srtna kaldryorlar ve hkimin dairesi-
ne gtryorlar:
Ne oldu?
Getirdik.
An bakaym iini?
Bir de asalar baksalar ki, iinde bir kara kpek. karken beraber hkimin ve
oturanlarn zerine saldryor. Kpein korkusundan herkes girecek bir delik aryor.
Allah belasn versin, biz bunun ne olduuna hi akl erdiremedik.
Bylece bu hikye burada sona eriyor (Sakaolu 2007: 178-182).
Derleme Hakknda: Ali Berat Alptekin tarafndan 20 Austos 1980de Mersin ili-
nin Silifke ilesinin Saraydn kynde fikr Grden derlenen metin verilmifltir.
Kaynak flahsmz 1913 doumlu olup masal daysndan renmifltir. Eski ve yeni
yazy da bilen fikr Gr, 1981 ylnda vefat etmifltir. Anlatmann en nemli zelli-
i dikkati lmesidir. Eer anlatmay dikkatli okumazsak anlafllmas zor olacaktr.
METN 7: NCL AVUfi FIKRALARINDAN

RNEKLER
7.1. rade Bugn; Ama Vazife Senelik

Bir gn padiflah, kendisini ok iyi gldren nciliye;
Senden senedir ok memnunum, bugnden itibaren maaflna bir misli zam
yapyorum. der.
ncili, yeri perek teflekkr ettikten sonra;
Allah saltanatnz daim buyursun. Mademki senedir memnunsunuz, niin
bugnden itibaren zam irade buyuruyorsunuz? deyince, padiflah;
rade bugn. cevabn verince ncili de;
rade bugn ama vazife senelik!.. deyiverir.
7.2. Yemek Memek

Padiflah, bir gn ncili avufla sorar:
Kuzum ncili, yemek memek derler; yemek nedir, memek nedir?
Padiflahm, yemek yce zatnzn yedii, memek de biz kullarnzn yediidir.
Padiflah tekrar sorar:
Krk mrk derler, o ne?
Efendimiz, krk padiflahmzn giydii, mrk biz kullarn giydiidir.
Padiflah, son bir soru daha sorar:
148 Halk Masallar
Ya padiflah madiflah?
ncili, hi ekinip korkmadan cevap verir:
Padiflah, yce atalarnz; madiflah da yce zatnz!
7.3. ncir
Acmaszl ve zalimlii ile n yapmfl bir vezir, konann byk bahesini dzen-
lettirmektedir. Kocaman bir incir aacn bahenin grntsn bozuyor diye sk-
trmek ister. Bir rastlant sonucu bahede bulunan ncili avufl bunu duyunca ve-
zire flyle der:
Braknz, incir aac yerinde dursun efendim!
Niin?
Nasl olsa bir gn birinin ocana dikersiniz!
7.4. Marsk flyorum

ncili, henz saraya girmeden nce ara sra ziyaret ettii Darssaade Aas (Kzlar
Aas) Cafer Aay grmek iin bir gn dairesine gider. Vakit temmuz ay olup ha-
va da ok scaktr. Bu aylarda sivrisineklerin de ok olmasndan dolay kzlar aa-
s kfle minderi zerine uzanmfl, elinde bir yelpaze olduu hlde uyuyakalmfltr.
Ancak sivrisinekler, Aaya bir trl rahat vermez. Bunu gren ncili der ki:
Aa hazretleri! zin verirseniz yelpazeyi bendeniz sallayaym da siz rahat ediniz.
Size zahmet olur! deyince ncili de;
Hayr efendim, hizmetiniz benim iin zahmet deil rahmettir. der.
Kzlar aas bu iyiliin altnda kalmak istemez:
O hlde teflekkr ederim. Biraz istirahat etmek istiyordum.
Bunun zerine ncili, yelpazeyi alarak Darssaade Aasnn uzand minderin
bir kenarna oturarak sinekleri kovmaya bafllar. Biraz sonra kap alr, vezirlerin-
den biri ieri girer. nciliyi bu hlde grnce sorar:
Ne yapyorsun ncili?
Efendim, marsk flyorum!
Bu cevab kapnn ald srada uyanmfl olan Cafer Aa da duyar ve hemen
hiddetle yerinden kalkp yelpazeyi ncilinin elinden alarak ona karfl kalbinde bir
kin balar. Padiflahn nedimi ve musahibi olduu srada Kzlar Aasnn nciliye
dflman olmasnn sebeplerinden biri de bu marsk [kmr gibi, simsiyah] flyo-
rum! szdr.
METN 8: BEKR MUSTAFA FIKRALARINDAN

RNEKLER
8.1. Yaver Olur

Bir ara Bekri evinde ok sayda hayvan beslemektedir. Bu hayvanlar btn stan-
bulun diline destan olur. Bekri, Hintten bile hayvan getirtmifltir. O sralarda da
Bekri, kaptan paflann gz bebeidir. O ne sylerse kaptan pafla iki etmez.
Bir gn Bekriyi konana davet eder. Yahu, sende cins cins tavuk var nasl ol-
sa. Biliyorsun, ben de tavua meraklym. Bana en iyi cinsinden yumurtalar getir.
Konaktaki tavuklar kulukaya yatracam.
Bekri; Bafl stne! Emredersiniz, deyip ertesi gn on tane yumurta alarak pa-
flann konana gelir. Pafla, buna ok memnun olur. Getirilen yumurtalar kuluka-
ya yatrtrlar. Bir sre sonra civcivler kar. Fakat ilerinden birisi ok tuhaftr. B-
ydke ayaklar uzar, burnu sivrilir. Bir gn pafla, Bekriyi tekrar konana davet
Ek: Metinler 149
ederek bu tuhaf hayvann nasl bir nesne olduunu sorar. Bekri, elinde olmadan
kahkahalarla gler:
Pafla hazretleri bu leylektir. der.
Pafla flaflkna dner. Bekri, hi istifini bozmadan aklar:
Getirdiim yumurtalardan bir tanesi leylek yumurtas idi.
Peki, ben bu leylek yumurtasn ne yapacaktm?
Yavru yapacaktnz!
Peki, flimdi ben bu leylek yavrusunu ne edeceim?
Saraya gnderin!
Sarayda leylei ne yapacaklar?
Bekri, bir kahkaha atar:
Yaver yapacaklar efendim!..
Yaver mi?
Evet, yaver yaparlar.
Bu defa da pafla glmeye bafllar. nk o zamanda saraya yle yaverler aln-
mfltr ki bunlar bir ifle yaramadklar gibi sarayn itibarn da zedelemektedirler.
nk yaverler; bilgisine, irfanna gre deil, ele gne gsterifl olsun diye en uzun
boylu adamlardan seilmifltir. Bu hl padiflahn kulana kadar gider. Padiflah,
Bekriyi huzuruna arr:
Syle bakalm, bizim yaverler leylekten farksz m? diye sorar.
Bekri de uzun boylu olanlarn kabiliyetsizliinden, halk arasnda dolaflan dedi-
kodulardan padiflaha duyduklarn arz eder. Bu aklamalardan ok memnun ka-
lan padiflah Bekriye bol bol baflta bulunur. Bir daha saraya gelifligzel adam
alnmamas iin gerekli emri verir.
8.2. Kelin Klah

Kelin birisi hamamda klahn kaybeder. Hamamclara barp ararak ille de k-
lahnn bulunmasn ister.
Hamamc, adam baflndan savmak iin:
Sen yalan sylyorsun arkadafl! Buraya geldiinde kafanda hibir fley yoktu!
Bu srada orada bulunan ve bu hakszla artk dayanamayan Bekri Mustafa, kel
adamn bafln gstererek flyle konuflur:
Baksanza yahu, bu bafl buraya hi klahsz gelir mi?
8.3. Fatiha
Bekri Mustafa, yine bir gece krktk sarhofl olur. Karacaahmet Mezarlndan ge-
erken yksek sesle bir nara atar. Bu srada oradan gemekte olan devriyeler, onu
yakalayp karakola gtrrler. Asesbafl (gece bekilerini bafl) kr sakall, yafll bir
adamdr. Syle bakalm, ne yapyordun mezarlkta?
Bekri, hi istifini bozmadan karfllk verir:
Fatiha okuyordum!
Asesbafl hiddetlenir:
Nara atmak, Fatiha okumak mdr?
Hayr efendim! Fakat o mezarda yatan ancak bundan anlard.
Bu karfllk oradakilerin o kadar hofluna gider ki Bekriyi serbest brakrlar.
8.4. Hakl Bir tiraf

Bekri, bir gn Balkpazar meyhanelerinden birinde imektedir. Birdenbire, fazla
kardklar iin ne yaptklarn bilmeyen iki sulu sarhofl arasnda hi yoktan kavga
150 Halk Masallar
kar. Bekri, hemen ayaa kalkarak aralarna girer. Bu srada kavgac sarhofllardan
birinin att tabak Bekrinin baflna gelir. Bunu gren meyhaneci, hemen Bekrinin
yanna koflar:
Aman Bekri, beynine bir fley oldu mu aslanm?
Bekri Mustafa, flu karfll verir:
Zaten beynim yok ki! Olsayd flu iki sarhoflun arasna hi girer miydim?
8.5. Terazi ve Dirhemler

Bekri Mustafann oturduu mahallede bir bakkal vardr. Herkes, onun elinin uzun-
luundan sz eder, bin trl hile ile ifl yaptn bilir. Bekri, bir gn bakkaln ma-
sum bir hlde elleri enesinde dflndn grr:
Hayrola bakkalbafl, ne dflnyorsun gene?
Adam, bafln kaldrp Bekriye cevap verir:
Sorma aa, sorma!.. Kr olas hrszlar gece dkknma girip teraziyle dirhem-
leri almfllar!
Bekri Mustafa, byk altndan glerek flunlar syler:
Vah vah, ok zldm! Desene sana alacak bir fley brakmamfllar...
8.6. Buyurun Cenaze Namazna!

Sultan Murad, bir gn klk deifltirerek dolaflrken Bekri Mustafann demlendii
yere gelir. O da oturup sohbete ve onlarla beraber imeye bafllar. Bekri, bir ara ye-
ni gelene sorar:
Hofl geldin aa, adn bafllar msn?
Hofl bulduk! Adm Murad, ya senin adn ne?
Bana adyla sanyla Bekri Mustafa derler! Sana kim derler?
Bana da Sultan Murad derler! deyince Bekrinin azndan flu szler dklverir:
Buyurun cenaze namazna!..
Padiflah, bu samimi davranfl ve nkteli sz zerine glmeye bafllayp Bekriyi
affeder.
METN 9: KEMNE FIKRALARINDAN RNEKLER

9.1. Ben De indeydim
Bir akflamst, Kemine zerine gocuunu alp komflularyla ene almaa gider.
Ama kapya gelince aya kayp yere yuvarlanr. Kemine hemen ayaa kalkp du-
rumu sezdirmeden ieri girer. Selam verince arkadafllar sorar:
Molla Kemine, kapdan dfltn m?
Yok yahu, dflmedim. Fakat biraz evvel kapda gocuum yere dflt.
Arkadafllar tekrar taklmaa devam eder:
Gocua gre fazla grlt kt yahu.
Bunun zerine Kemine der ki:
nk gocuk yere dflt zaman ben de iindeydim. (Azmun 1966: 67).
9.2. Yorgun Gelen Misafirdir

Kemine birine misafir olur. Eve girdii srada evde bir eflit et yemei olan ekdir-
me piflirilmektedir. Ancak evin kadn yemekten Kemineye ikram etmekte gnl-
szdr. Onun erkence gitmesini salamak iin ieriden seslenir:
Tok keinin etidir, gelen ayda da piflmez.
Ek: Metinler 151
Ev sahibinin kendisini evden uzaklafltrmak istediini anlayan Kemine lafn al-

tnda kalmadan cevabn veriverir:
Ay, yorgun argn gelen misafirdir, alta ayda da gitmez. (TDTEA 10 TTE, An-
kara 1998: 68)
METN 10: ESENPULAT FIKRALARINDAN RNEKLER
10.1. Alt Polat st Polat

Esenpolat, bir gn trenin ineyip ldrd bir devenin ayan sryp gelirken
karflsna bir molla kar:
Ey Esenpolat, bu eti niin sryorsun? Bu haramdr.
Can sklan Esenpolat da;
Ay ahmak; bunun alt polat (demir), st polat, yiyecek olan Esenpolat. Nere-
den kt bunun haraml?
10.2. Testin Senden Cimriymifl

Esenpolat ile kars aaya misafir olurlar. Ancak aa onlara bir fley ikram etmez ve
a olarak yatarlar. Esenpolat ile kars kaldklar odada etraflarna baknrlarken
yal bir testi grrler. Esenpolat hemen testiye yapflr; fakat ne testiyi kaldrabilir,
ne de elini kurtarabilir.
Ertesi sabah bu ifl ortaya knca aa, Esenpolata ar szler syler. Bunun ze-
rine dayanamayan Esenpolat da;
Aa, akflam bir fley yemeden yattmz iin biraz karnmz doyurmak istedik.
Fakat testin senden de cimri kt. Elime nasl yapfltysa yle kald. Yoksa bunu
kimse duymayacakt. deyiverir.
METN 11: AHMET AKAY FIKRALARINDAN

RNEKLER
11.1. Buharnn Hakk

Bir gn Ahmet Akay ok ackr. Ancak evinde kurumufl bir para ekmeinden bafl-
ka yiyecei yoktur. Ne yapmal? zenbafl kahvesine girer. Baksa ki kahveci kahve
piflirmektedir. Ahmet Akay varp ekmeini biraz kahvenin buharna tutar. Ekmek
biraz yumuflar. Yiyip bitirir ve kacak olur. O zaman kahveci onu durdurur.
Parasn vermeyecek misin?
Ne iin para vereceim?
Kahvenin buharndan faydalandn iin.
Buhar da satlyor mu yoksa?
Dnyada her fley satlr.
O zaman Ahmet Akay cebinden iinde befl alt kapii olan torbacn karp
kahvecinin kulann dibinde sallar ve:
Bunun sesi senin kahve buharnn hakkdr. der.
11.2. Her Bir Kavgamz Byle Olsun

Ahmet Akayn cebinde bir kuruflu bile kalmaz. O, epeyce dflnp taflndktan
sonra kahveye girip flyle der:
Dinleyiniz, cemaat, sa iken beni bilenler, grenler iflitiniz! Ben alktan l-
dm, flimdi beni ykamak gerek. Onun iin ise para lazm. O parann onda birini
nceden, bugn bana veriniz!
152 Halk Masallar
Ahmet Akaya yemek verirler. O, yiyip doyduktan sonra, cenaze merasimini bir
daha erteler.
kinci gn Ahmet Akayn iini yine kediler trmalamaya bafllar. zenbafl kah-
vesinde ise cebinde para olanlar iin kebap piflirilir, ibrek hazrlanr. Bu yemek-
lerin yz eflit kokusu Ahmet Akayn burnuna gelir.
Ahmet Akay para bakmndan fakir olsa da, akl bakmndan zengindir. O, bu-
nun da aresini bulur.
Hanmn arr: Dinle, Ayfle fierfeciim, der, ben iyi bir dayak alp seni kova-
larm, sen de alayarak kaarsn....Doru kahveye varr, ziyafet verenlerin arasna
karflrsn, sonra onlardan yardm istersin. Kahvecinin zenginler iin donatt sof-
rann baflna geip otur, sonra ne olacan grrsn.
yle de yaparlar. Ahmet Akay kaln bir kzlck sopasn eline alp zenbafln
soka boyunca hanmn kovalar. Hanm ise yol boyu Kurtarnz diye bara a-
ra doru kahveye ulaflp ieriye girer. Onun peflinden kudurmufl bir aslan gibi
Ahmet Akay grnr. Kars hala barmaktadr:
Kurtarnz! O beni ldrecek!
Onun feryadn ifliten zengin komflu bey birden sofrann baflndan srayp kal-
kar da;
Oy, Allah belan alsn! Ne oldu! diye barr. Ahmet Akay ise beyin lafn duymu-
yormufl gibi karsna: Eer sen beni dinlemezsen, flimdi herkesin nnde... diyerek
kzlck sopasn kaldrp beyin baflnn stnden hanmna doru atlr. Sopa az kalsn
beyin kafasna deecek olur. Bundan korkan bey, yavafl bir sesle Ahmet Akaya:
Vay vay, Allah! Bu kadar fkelenmek olur mu? Rica ederim, yalvarrm, duru-
nuz, biraz dinleniniz. Benimle birlikte sofraya oturunuz. der.
Ahmet Akay ve hanm zenginin sofrasnn baflna kerler. Tam o srada biber,
soan ve maydanoz ile kavrulan ve buhar tten et dolu taba getirip beyin n-
ne koyarlar. Bunu gren ve yemein lezzetli kokusuna artk dayanamayan Ahmet
Akay, yine kprdanmaya ve rahatsz olmaya bafllar. Komflu bey onun hanmna f-
kelendiini sanp;
Allah Taala hazretleri ve Muhammed aflkna syle bana, niin bu kadar rahat-
szsn, heyecanlanyorsun, karflnda oturan hanmna hl diflini biliyorsun?
Ahmet Akay, beyin sylediklerine kulak asmaz, tabakta ttp duran etten g-
zn alamayp karflnda oturan hanmna:
Eer buraya gelirken seni yolda yakalasaydm, senin salarna yapflp iflte
byle kaldrp yere vuracaktm.
Bu szleri syleye syleye Ahmet Akay iki eli ile et dolu taba kaldrp, sofra-
nn o baflndan bu baflna, kendi karflsna getirir ve lafna devam eder.
Senin baflndan iflte byle tutar ve iflte byle yaparak dndrrdm... diyerek
tabaktaki etin en gzel yerine kendine doru evirir...
Evine dndklerinde Ahmet Akay hanmna flyle der:
Ayfle fierfeciim, bizim btn kavgalarmz byle gesin. (Karadavut 2009:
235-463).
METN 12: MOLLA ZEYDN FIKRALARINDAN RNEK
12.1. Helal Kan-Haram Kan

Lkn valisi halk kendine balamak iin bir ziyafet dzenler. Molla Zeydin de
buraya katlr. Ertesi gn Zeydinin atefli ykselir ve hastalanr. Bir arkadafl ziyare-
tine gelir, hal hatr sorar:
Ek: Metinler 153
Ne oldu Molla Zeydin?

Ne olacak, helal kanma dn karflan haram kan sindiremedim.
METN 13: KUYRUUK FIKRALARINDAN RNEK
Eflik Grmek
Isabek, Krbay ve Boronu Bazar Turuka gitmek iin Cumgaldan yola karlar.
Akflama doru Baflana varrlar. Geceyi Kuyruukta geirmeyi planlarlar. Bu ara-
da Kuyruuk da birka kifliyle evinin yanndaki tepede oturmaktadr. Yolcular yan-
larna gelip selam verirler. Kuyruuk:
Ee yiitler, atlarnz yorulmufl, yolcusunuz galiba. Kimsiniz, nereye gidiyorsu-
nuz? lerinden biri:
Afladaki Kulcatanz. Bazar Turuka gidiyorduk. Akflam olduu iin sizin
eflikleri grelim, diye dndk, beyim der.
yi olur. Arzunuz benim eflii grmekse, yrynz. diyerek Kuyruuk misa-
firleri alp evine gtrr ve kapy aarak:
flte bu efliim (evim). Hasrn bozkrdan ilcimbay getirdi. Aykman, bunlar
rd. Dfl kee, Symkan dokudu. Karfls tr (baflkfle). Yataklarn yld yer,
yklk. Onun karflsndaki kilim. Arzunuz yerine geldi mi? Hadi yryn. Mutfak-
la kazana bakmayn, gle gle. der.
Adamlar ne yapacaklarn bilemezler; ne ata binip gidebilirler, ne de eve gire-
bilirler. lerinden biri durumu anlatnca, Kuyruuk:
Niin ocuk gibi davranyorsunuz. Niyetinizi doruca syleseniz ya. diyerek
onlar misafir eder (Karadavut 2005: 249-250).
METN 14: BEKTAfi FIKRALARINDAN RNEKLER
14.1. Ahrette Cmbfl Var

Bektaflinin biri derghn kapsna melmifl ubuunu ekerken bir cenaze geer.
Hafife dorularak cemaatin birine sorar:
Kim bu?
Tambr Esad Efendi.
Az sonra bir cenaze daha grnr. Bektafli yine sorar:
Bu kim?
d Ali Efendi.
Biraz sonra bir cenaze daha grnr. Erenler tekrar sorar:
Bu da kim?
Gazelhan Hafz Efendi.
ok gemeden, Darbukac Hzmn cenazesinin getiini de gren Bektafli,
ubuundan derin bir nefes ekip glmser:
Desene bu akflam ahrette cmbfl var!.. (Yldrm 1976: 88).
14.2. Duas Makbul Deil

Dilencinin biri, bir Bektafli dervifline;
On para ver, sana dua edeyim! demesiyle Bektafli onluu verip
Duan istemem. der. Dilenci;
Hayrl duam neye istemiyorsun? deyince Bektafli;
Allahn yannda eer duan makbul olsayd, duay kendine ederdin de dilenci-
likten kurtulurdun! der (Yldrm 1976: 100).
154 Halk Masallar
14.3. Sefere kacam

Babann birine;
Ramazan geliyor, ne yapacaksn? demifller.
Sefere kacam. demifl (Yldrm 1976: 124).
14.4. Lokma Bizimdir

A gzl, arsz bir herif bir Bektafli tekkesine dadanr. Daima yemek zamann kol-
layp;
Sofra Alinin, imanm hu! diyerek kp karnn tka basa doyurur, savuflur-
mufl. Bu hlden usanan fakir baba, yine bir gn bu arszn ayn nakaratla yanaflt-
n grnce;
Erenler, sofra Alinin ama, lokma bizimdir. deyiverir (Yldrm 1976: 195).
METN 15: ALDARKSE FIKRALARINDAN RNEKLER
15.1. rn Paylaflm
fieytan, Aldarkseyi bir frsatn bulup aldatma planlar kurmaktadr. Onunla ift-
ilik etmeye karar verir. Anlaflrlar, o yl soan ekerler. Bir sre sonra Aldarkse
fleytana;
Arkadafl, gel rn flimdiden paylaflalm. der.
Pazarla bafllarlar. fieytan:
Ben yerin stndekini alacam. der. Kse de;
Yer altnda kalan bana yeter. der. fieytan zaman gelince aldatldn anlar.
Aldatlmay kendine yediremeyen fleytan, yeni yln ekin pazarlnda bu sefer
de alttaki rn ister. Ekilen ise dardr. Aldarkse pazarla oktan raz olmufltur
bile.
Zaman gelip de rnler toplannca alttakilerin bir ifle yaramadn gren fley-
tan bir defa daha yenildiini kabul eder (TDTEA 10 TTE 1998: 75).
15.2. Byle Ayakl Adam Aldatmak Olmaz

Zengin bir adamn olu babasna der ki:
Aldarksenin insanlar kandrdn sylyorlar. Ama o beni aldatamaz.
Aldarkseyi iyi tanyan babas olunu uyarr:
El iinde senin gibi yiit oktur. O seni de kandrr. yisi mi sen git, iflinle u-
rafl. der.
Fakat olan bu sylenilenlere kulak asmaz. zin alarak Aldarksenin yanna gi-
der. Selamlafltktan sonra sorar:
Aldarkse dedikleri siz misiniz?
Evet, benim.
Senin iin halk aldatmakta, kandrmakta usta diyorlar. Haydi greyim, beni de
aldat.
Adlarkse olann yzne gzne bakar:
Baflaramayacam galiba demesi zerine aann olu ok sevinir. Frsat ya-
kalayan Aldarkse ise;
Haydi, ayakkabn bir kar, ayan greyim. der.
Aann olu denileni yapar ve ayan Aldarkseye gsterir. Aldarkse de
onun ayaklarnn arasna bakarak;
Ay, byle ayakl adam ben aldatamam. Sen iyisi mi geldiini yere dn. der.
Ek: Metinler 155
Aann olu sevinle babasnn yanna varr:

Aldarkse beni aldatamaz demedi mi. O beni aldatamad. der.
Babas oluna olanlar sorar. Olu da ayakkabsn kardn, eline yzne
baktn syler. Bunun zerine babas oluna der ki:
Vah, bizi maskara etmiflsin. Eli sadece aldatmfl, fakat seni hem aldatmfl, hem
de seninle oynamfl. deyip vah vah diyerek zntsn belirtmifl (TDTEA 10 TTE
1998: 73).
METN 16: MEVLEV FIKRALARINDAN RNEK
Sema Eden Sarhofl

Bir gn Mevlna etrafndakilerle semadadr. Derken bir de bakarlar ki aralarna ka-
rflan bir sarhofl da dnmektedir. Durumu fark eden semazenler onu kolundan tu-
tup uzaklafltrmak isterler. Bu arada kk bir kavga kar ve sarhofl incitilir. Ola-
y gren Mevlna etrafndakilere darlarak;
fiarab o imifltir, sarhoflluu ise siz ediyorsunuz. (Halc 1981: 11).
METN 17: TEMEL FIKRALARINDAN RNEKLER
17.1. Konuflmam Yasakmfl

Temel, otobste cep telefonu ile konuflmaktadr. Konufltuklar ok nemlidir. Yol-
cular Temeli uyarr:
Otobste cep telefonu ile konuflmak yasaktr.
Bunun zerine Temel:
Ula emal, otopsn iinde konuflmam yasakmifl. Sen konufl pen dinleyeyim.
(Gkflen: 2002: 297).
17.2. Taksimetre
Temel bir taksiye binmifl. Bir sre gittikten sonra taksiciye;
Dur, inecem! der. Taksici:
Duramam fren patlad! deyince Temel;
Arabay durduramyorsan bari taksimetreyi durdur. deyiverir (Gkflen: 2002:
313).
17.3. Servetimi
Temel stanbula gezmeye gitmifl. Gezerken ackmfl ve boazdaki lks bir lokan-
taya girmifl. Menye bir gz atnca, grd fiyatlar karflsnda olduka flaflrmfl.
Garson flaflkn flaflkn oturan Temele yaklaflr ve sorar:
Ne yiyeceksiniz efendim?
Ptn servetumi. diye cevap verir (Gkflen: 2002: 316).
17.4. Dvmek
Temelin kars Cemile flark sylemeyi ok sever. Ama Cemile her flark syledi-
inde Temel pencereye kar. Bir gn Cemile dayanamaz ve Temele sorar:
Ula Temel, ne iun pen flark sylerken sen pencereye kaysun?
Hi karuum, mahallenun seni tvmetuumi anlamalaru iun. diye cevap
verir. (Gkflen: 2002: 333).
156 Halk Masallar
17.5. Sigara
Temel pencereden komflusu Cemale seslenir:
Cemal, ineklerunun arasinda, lle, nargile ieni var midur?
Cemal, ses verir:
Ula yle fley olur mi? Yok tabii.
yleysa ahirun yanayi. (Gkflen: 2002: 349).
17.6. Son Vagon

lk defa trene binecek olan Temele tavsiyede bulunurlar:
Sakn trenin son vagonuna binme ha!
Niun?
Kazalarda en ok zarar son vagonlarda olur da ondan.
Mademki, bunu bileyiler da, niun son vagonlar trenlere takayiler? (Gkflen:
2002: 350).
17.7. fieytana Antraman

Temel bir gln kenarna oturmufl, bir slk alyor, bir besmele ekiyormufl. Bu
durumu gren Fadime sormufl:
Ula Temel, on pefl takikatur yle ne yapaysun?
fieytana antraman yaptrayrum. demifl (Gkflen: 2002: 370).
17.8. R Harfi
Temel yolda giderken yabanc olduu her halinden belli olan bir adama rastlar ve
Temele adn sorar.
Hemflerum senin adn nedur, da?
Temel ama iinde r harfi yok.
Hemflerum senin adn da zaten r harfi yok ki...
Peki, biz ne deduk?
17.9. Temel ve Muz Kabuu

Temel yolda giderken bir muz kabuu grmfl. Bafllamfl kendi kendine konufl-
maya:
Tuh, Allah kahretsin, yine dfleceiz.
METN 18: KAYSERL FIKRALARINDAN RNEKLER
18.1. Okumam Yazmam Yok Ama Kayseriliyim

Ktada komutan, okuma bilenlerle bilmeyenleri ayrrken, bizim Kayserili de oku-
ma yazmas olanlarn tarafna geer. Sinirlenen komutan sorar:
Okuman yazman var m senin?
Kayserili hazrcevap, kendine gven iinde flu cevab verir:
Komutanm, okumam yazmam yok ama Kayseriliyim. (Tan 2007: 85)
18.2. vnmek Gibi Olmasn Diye

retmen, okula gelen yeni rencilere memleketlerini sorarken, sra Kayseriliye
gelince; o Manisalym der.
Ek: Metinler 157
Bu rencinin Kayserili olduunu bilen arkadafllar glflrler. Bunun sebebini

soran retmene ocuklardan biri:
Arkadafl yalan syledi, o Manisal deil Kayserilidir der.
retmen Kayserili renciye sorar:
Olum, Kayseriliymiflsin de neden Manisalym diyorsun?
Kayserili renci gayet ciddi bir flekilde cevabn kondurur:
Ha, vnmek gibi olmasn diye, efendim!.. der. (Tan 2007: 86).
METN 19: KARAKAYALI FIKRALARINDAN RNEKLER

19.1. Akll Gelin
Karakayallar, kylerindeki sudan itikleri iin akllarnn noksan olduunu sanr-
lar. Bu sebepten kyn dflndan akll bir gelin almay kararlafltrrlar. ok geme-
den kyn dflndan gelini getiriler. Sonra da yapacaklar her iflte ona danflrlar. Bir
hasat mevsimi baflaklar deveye ykledikten sonra Karakayalnn biri der ki:
Bu sene tme yapp yemedik, ne yapacamz gelinden soralm. der. Gelin de:
Bundan kolay ne var, deveye yklediiniz baflaklar yakn, sonra da tme ya-
pp yiyelim. der.
yle de yaparlar ama bu arada baflaklarla birlikte deve de yanmaya bafllamfl-
tr. Bunun zerine akll gelin bir tafln zerine karak barmaya bafllar:
Karakayann kara lk, akln varsa amura k. der.
19.2. Sakal Tm Tm Ederdi

Karakayallarn kynde deirmen olmadndan un tmek iin kyn dflna
giderler. Bu gelifl gidifller kendilerini ok yorar. are dflnrler ve kyn merke-
zine deirmen kurmaya karar verirler. Bu arada deirmentafl da kyn yukarsn-
dadr. Tafln krlmadan taflnmas iin areler dflnrler, en sonunda muhtarn ka-
fasn deirmen taflnn deliinin ierisine sokmaya karar verirler, sonra da tafl yu-
varlarlar. Tafl birka defa yuvarlandktan sonra muhtarn bafl kopar, gvdesi ise ta-
fla skflr. Tafl dze inince hepsi bakarlar ki muhtarn gvdesi var ama kafas yok.
Kendi aralarnda konuflurlar:
Acaba muhtarn kafas var myd?
Epey bir dflndkten sonra derler ki:
Gidelim, karsna soralm.
Muhtarn karsnn yanna varrlar ve:
Teyze, senin kocann kafas var myd derler.
Bunun zerine muhtarn kars;
Vallahi kafas var myd, yok muydu bilmem ama leme ierken sakal tm
tm ederdi. der.
METN 20: KONYALI TAYYB AA FIKRALARINDAN

RNEKLER
20.1. yleyse Daha ok Yorgan Geversin
Yafllca biri Tayyip Aann dkknna girer. Sohbet srasnda hi dflman olmad-
n, kimseyle kavga etmediini syleyen yafll zat flunlar ekler:
Artk rahat lebilirim.
Tayyip Aa dayanamayp sorar:
oluk ocuun yok mu?
Ellerinden per iki ocuum var.
158 Halk Masallar
Tayyip Aa istifini bozmadan tafl gediine koyuverir.

yleyse daha ok yorgan geversin.
20.2. O leli ok Olmufltu, Ayan fiimdi Sallad

Sohbet srasnda birisinin lm haberini iletirler. Bu durum karflsnda herkes Tay-
yip Aann da, Allah rahmet eylesin demesini beklerken o bambaflka bir ifade
kullanverir.
Oooo..., o leli ok olmufltu, ayan flimdi sallad. Siz daha yeni haber alyor-
sunuz.
20.3. Haberin Var m, fiimdi Bir de Fstki Renk kmfl

Tayyip Aa Trbenndeki kadayflarn birinin nnde sohbet ederken bir tan-
dnn acele acele gemekte olduunu grp seslenir:
Nereye gidiyorsun byle acele acele, deer mi dnyalk ifllere zlmeye?
Arkadafl hem gider, hem de cevap verir:
Demez, demez Tayyip Aa ama acele gitmem lazm. Hadi eyvallah.
Tayyip Aa da onun arkasndan barr:
Bana bak, haberin var m, flimdi bir de fstki renk kmfl.
METN 21: fiAMLININ HACI BRAHM FIKRALARINDAN

RNEK
Sevapsa iyon
fiamlnn brahim Efendiye sormufllar:
brahim Efendi, cigara imek gnah m, sevap m?
Bilmiyon evlat.
Peki, niye iiyon?
Evlat, ben gnahsa yakyon, sevapsa iiyon.
METN 22: MUTLU VT EMM FIKRALARINDAN

RNEKLER
22.1. Adam Kzdrmak

ivit Emmi, eski dostu Tevfik Hoca ile yola kar. Bir ara mola verirler. Yolun afla-
snda Gksu Irmann kenarnda iki kifli fstk apalamaktadr. Tevfik Hoca, i-
vit Emmiye der ki:
ivit Emmi, hele flunlar bir kzdr da glelim.
ivit Emmi de aflaya doru barr:
Hey ulaaannn!
Ne var?
Senin yanndakine flyle ederim, byle ederim.
Sebepsiz yere kfre muhatap olan adam fena hlde kzar.
Koflsa yetiflemeyecek, onlar da araba var. O da afladan barr:
Ben de senin yanndakine flyle ederim, byle ederim.
Bu defa kzma sras Tevfik Hocaya gelir:
Ulan ivit, nrdn?
Nrecem Hocam, sen kzdr dedin, ben de kzdrdm iflte.
Ek: Metinler 159
22.2. Pirzola Yemek

1974lerde derlenen bu fkrada, o yllarda yeni avukatla bafllayan veya iflini Muta
nakleden Avukat Bayram erekiden sz edilmektedir.
erekinin olu, grflemiyoruz yahu!
Amca ben yazhane atm.
Nerede?
Hac Turann Muhammedin yerinde atm.
Eee, sen daha askerliini bitirmemiflsin.
Bir ay daha var.
Olum, sana birinin vekletini alacaz
Gen avukat merakla sorar:
Sa ol amca. Kimdir, necidir?
Daha belli deil. kisinin arasn takfltrdm. Yarn nasl olsa kapflacaklar.
Yani daha dvflmediler mi?
Tabi, ancak yarn dvflebilirler.
Bu arada yanlarna gelen imam, gen avukata sorar:
Ne yapyorsun?
Ne yapaym, ivit gene bana pirzola yediriyor, ona glflyoruz.
22.3. Kei Kuyruu

ilin fievkinin pantolonunun arka ksmnda gzle grlen bir yrtk vardr. Bir
muziplik dflnen ivit Emmi hemen yanna yanaflr ve ona belli etmeden panto-
lonun iinde toplanmfl olan gmleinin bir ucunu o yrtktan dflar eker. fievki
ayaa kalkp dolaflmaya bafllad zaman pantolonun yrtndan sarkan gmlek
paras deta bir kei kuyruu gibi grnr. Onu grenler de glmeye bafllarlar.
METN 23: AINLI BK DAYI FIKRALARINDAN

RNEKLER
23.1. Azrail de Giremez

bik Daynn evinin duvarnda resim aslymfl. Evlerine gelen birisi bik Dayya;
Bu resmi niye duvara astn? Eve melek giremez. deyince bik Day;
Bak, bunu iyi syledin, yleyse kaldrmayaym, melek giremeyeceine gre
Azrail de giremez. deyiverir.
23.2. Elmann ekirdei

Sohbet ettii bir mfettifl bik Dayya sorar:
brahim Amca, Bursada yle bir elma var ki kulandan tutup sallaynca iin-
deki ekirdekleri flngrdyor.
bik Day bu, lafn altnda kalacak deil ya, hemen cevab verir:
O da bir fley mi? Bizde de bir fley var, o ahrda tmar edildike flngrdar.
23.3. Cennet Meyvesi

bik day kaba hi sevmezmifl. Bu huyunu bilen arkadafllar bakalm ne cevap ve-
recek diye merak ederek sormufllar:
bik, kaba neden sevmiyorsun? Bak kabak cennet meyvesidir.
bik Day hemencecik cevab yapfltrverir:
yleyse cennet de methettikleri gibi bir yer deilmifl.
160 Halk Masallar
METN 24: BOTSALI KARA KML FIKRALARINDAN

RNEKLER
24.1. Cngldakl Mevlt

Kurtulufl Savafl sona erer, Cumhuriyet ilan edilir, bu srada Kmil Aa da kyde
birka arkadaflyla oturak lemleri yapmaktadrlar. Kara Kmil, askerlik arkadafl
Abdullaha:
Bir gn de senin evde oturalm. der.
Abdullahn misafir arlamaya hi niyeti yoktur ama ne yapsn. Hem arkadafl-
n krmamak, hem de avrattan korktu dedirtmemek iin anasna der ki:
Ana, ben babamn ruhu iin bir mevlt okutacam, sen gzel bir yemek ha-
zrla. der.
Anas yemekleri hazrlar. Misafirler gelir, yemekler yenir, kahveler iilir, ardn-
da da lem bafllar.
Abdullahn annesi ieriyi dinler, ieriden zil sesleri, saz ve ud sesleri duyulur.
Kadncaz flphelenir ve kapy alar:
Kara Kmil kapya yakn olduundan ve Abdullahn dflar kacak durumu ol-
madndan kapy aar:
Ne var teyze? der. Kadn:
Olum bu nasl mevlt, ben bu yafla geldim byle mevlt okunduunu gr-
medim. deyince Kara Kmil:
Teyze, bu cngldakl mevlt, bu yeni kt, bu ok tesirliymifl. der.
24.2. Sende Sarlktan Baflka Biraz da Enayilik Var

Konyada kundurac arkvelilerin Ahmet, Botsa kyne gider. Muhtar odasnda
otururken sarlk hastalndan sz alr ama hi kimse sarln tarifini yapamaz.
Bu arada misafir Ahmet, Kara Kmile dnerek:
Kmil Aa, bende sarlk var m bir bak. der.
Kara Kmil de misafire dnerek:
Azn a, dilini kar, gzlerini a, ayaa kalk, befl defa saa, befl defa sola
eil, kafan da ne arkaya befl defa salla. der.
Ahmet Efendi, bunlar aynen yaptktan sonra, Kara Kmilin yzne bakar; ya-
ni teflhisi beklemektedir. Tam bu srada Kara Kmil:
Ahmet, sende sarlktan baflka biraz da enayilik var. der.
METN 25: BEHLL DN FIKRALARINDAN

RNEKLER
25.1. Ne Ekersen Onu Biersin

Behll bir gn sokakta hiddetlenip, Harunreflid hakknda kt fleyler syler. Beh-
lln bu szlerini duyan adamlardan biri:
Behll, Halife bunlar duyarsa seni astrr. der.
Yok, astramaz. Cevap verince bir baflkas sze karflr:
O zaman boynunu vurdurur.
Yok, vurdurtamaz.
Derken bir baflkas daha sze karflr:
O zaman seni dvdrr.
Yok, dvtrmez.
Ek: Metinler 161
Adamlar hangi cezay sylese Behll Yok der. En sonunda bir adam;
O zaman Halife seni tafla tutar. der.
Behll adamn bu fikrine katlr:
Evet, bak iflte o dediin olabilir!
Adamlar merak eder. Aralarndan biri sorar:
Pekiyi, niye seni tafla tutabilir?
Behll sebebini aklar:
Ne ekersen onu biersin diye atalarmz bofluna sylememifl. Ben ocukken
bir kpei tafla tutmufltum. Bu yzden de beni tafla tutabilirler. (vgin 2005: 129).
25.2. Sen de Benim Askerlerimdensin

Bir gn Behll, Halife Harunreflidin yanna giderken yolda onun vezirlerinden bi-
risiyle karfllaflr. Vezir, Behllle dalga gemek ister:
Ey Behll, mjdemi isterim!
Ne oldu ki? diye sorar Behll.
Ne olacak dervvezir; Reflid seni kzlere ve efleklere baflkomutan tayin etti.
Behll hi bozuntuya vermez:
Demek yle? O zaman beni iyi dinle ve emirlerimi yerine getir. nk sen de
benim askerlerimdensin artk. (vgin 2005: 24).
METN 26: KADI KARAKUfi FIKRALARINDAN

RNEKLER
26.1. Nalbantn Yerine O Kafes Ustasn Asn

Bir gn muhafzlar bir l ile bir katili Karakufl Kadnn huzuruna getirirler.
Bu adam, bu adam ldrd. derler.
Karakufl Kad, ksas kanunu uyarnca katile lm cezas verir. Saray grevlileri
itiraz ederler:
Efendimiz, bu katil atlarnzn nalbantdr. Buna lm ezas verirseniz, atlarn-
za kim bakacaktr?
Karakufl kad biraz dflnr ve sorar:
Kale kapsnn yanndaki demir kafes ustas yapamaz m bunun iflini?
Kesinlikle yapamaz.
yleyse bu nalbantn yerine o kafes ustasn asn! (Akten-vgin-Tan 2008: 24).
26.2. Eziyet Etmeyin

Tccarlar, Karakuflun huzuruna bir top kumafl alan bir hrsz getirirler. Hrszdan
davac olurlar. Karakufl, bir tccarlara, bir de hrsza bakp kararn verir:
Bu yabanc hakknda yalan sylemiflsiniz. Kumafl eline verip flehirden gnde-
rin. Bir daha da yabanc hrszlara sakn eziyet etmeyin! (Akten-vgin 2008: 24)
26.3. Peynir de Ekin

Bir gn yine kyllerin temsilcileri Karakuflun huzuruna kar:
Bu yl zeytin retimi, yafl ve souklar yznden dflt. Vergi indirimi istiyo-
ruz. derler.
Karakufl biraz dflnp kararn aklar:
Allah rzas iin bu seferlik kabul ediyorum ama yemin edin bakalm, gelecek
yl zeytinle birlikte peynir ve tereya ekeceinize.
162 Halk Masallar
Kyller aresiz gelecek yl peynir ve tereya ekeceklerine yemin eder ve ver-

gi indirimini koparrlar (Akten-vgin 2008: 77-78).
METN 27: AZINLIK TPLER FIKRA RNE
Biraz da Senin Uykularn Kasn

Moiz ile Salamon iyi arkadafltrlar. Ancak Moiz Salomana olan borcunu deyecek
durumda deildir. deme gn yaklaflnca Moizin uykular kaar. Yarn son gn-
dr, Moiz iyiden iyiye huzursuzdur.
Hemen kalkar, Salamonun kapsna dayanr. Moizi karflsnda gren Salamon
hem flaflrr, hem de sevinir.
Hofl geldin Moiz Efendi, demek ki borcunu bir gn nce deyeceksin!
Zaten can burnunda olan Moiz patlayverir:
Bak Salamon Efendi, ka gecedir bu senin borcun yznden uyuyamyorum.
Bilesin ki borcumu demeyeceim, biraz da senin uykularn kasn.
METN 28: MESLEK GRUPLARI TPLER

FIKRALARINDAN RNEKLER
28.1. Eski Reete

Adam, doktorun muayenehanesine girince duvardaki bir yaz gzne iliflir:
kinci gelifllerden cret alnmaz.
Adam, sras gelince doktorun odasna girer ve sanki eski hastasymfl gibi se-
lam verir:
Merhaba doktorcuum, yine ben geldim.
Doktor bu adam tanyamaz. Ama muayene ettikten sonra yolcu etmek ister.
Ancak, adam yeni reete yazmad iin doktora sitem eder:
Doktorcuum, reete yazmayacak msn?
Doktor hi oral olmadan cevabn verir:
Geen geliflinizde yazdm reeteye devam ediniz.
28.2. Yine Bir Kulak Bekliyor

Adam berber koltuuna oturmufl trafl olmaktadr. Bir yandan berberle ene alar-
ken, bir yandan da gz berberin ayak altnda dolaflan kpei iliflir. Dayanamayp
merakla sorar:
Ustam, bu kpek ne dolaflyor buralarda?
Sorma, galiba ksmetini bekliyor.
Ksmetini mi?..
Evet... Geenlerde bir mflterimi trafl ederken yanlfllkla kulan kesivermi-
flim. Onu da bu kpek alp kaverdi. fiimdi yeni kulaklar bekliyor olmal.
28.3. Avcnn Palavras

Her avcnn anlattnda biraz da palavra pay olur, bilirsiniz. Bizimki de yine kah-
vede oturmufl, bol keseden atmaktadr.
Sormayn arkadafllar, son avmda yle bir tavflan vurdum ki...
Eee...
Yanna gidince ne greyim, tek atflla hem kulandan hem de n patisinden
vurmuflum.
?...
Ek: Metinler 163
Vallahi ben de pek anlayamadm. Galiba ben tavflan vururken o patisiyle ku-
lan kaflyormufl.
METN 29: ALE BREYLER FIKRALARINDAN RNEK
Baflka Doktora Gidelim

Kadn, iflten dnme saatinde kocasn merakla beklemektedir. Onu grr grmez
bir selam bile vermeden hemen konuflmaya bafllar.
Kocacm biliyor musun bu gn ne yaptm?
Hayr, karcm nereden bilebilirim.
Doktora gittim, doktora... Biliyor musun ne dedi.
Karcm, nereden bilebilirim.
Bir gzel muayene ettikten sonra bir ay kadar deniz kenarnda tatil yapmam-
z syledi. Sence nereye gidelim?
Koca fkeli bir tavrla karsna cevap verir:
Baflka bir doktora...
METN 30: KARAGZ FIKRALARINDAN RNEKLER
30.1. Ya Kendisi Gelseydi

Karagz bir dne davet ederler. Dn davetlileri arasnda herkesten itibar
gren bir adam vardr. Karagz bakar ki bu adamn yannda kendisi solda sfr ka-
lyor. Merak edip sorar:
Yahu bu adam kimdir?
A, bu meflhur Halil Aadr. Mkemmel maymun taklidi yapar.
Karagz tafl gediine koyar:
Vay canna! Demek buraya maymunun kendisi gelseydi siz artk itibar seyre-
din ha. der (Tan 2007: 104-105).
30.2. Beynim Olsayd

Bir gece Karagz yolda giderken iki sarhoflun kavga etmekte olduklarn grr.
Tez canldr ya, onlar ayrmaya alflr. Derken ne olursa olur, dayak yiyen o olur.
Kendisini ayranlar sorar:
Karagzm, beynine bir fley oldu mu?
Beynim olsayd hi iki sarhoflun arasna girer miydim? (Tan 2007:104).
Bu fkrann bir benzeri Nasreddin Hocann oluna, bir baflkas ise Bektafli ad-
na bal olarak anlatlr.
METN 31: HASTALIKLI TPLER FIKRALARINDAN

RNEKLER
Siz Dflarda Ka Kiflisiniz

Tmarhanenin bahesinde dolaflan birisi penceresi ak olan koufltan bakmakta
olan bir deliye seslenir:
Hey arkadafl, ierde ka kiflisiniz?
Pencereden bakmakta olan deli afladaki adam szdkten sonra sorar:
Ya siz dflarda ka kiflisiniz?
164 Halk Masallar
METN 32: GEREK NASREDDN HOCA FIKRALARI
32.1. Ben Zaten necektim

Gnn birinde Hoca Efendi pazara gitmek iin efleine biner ve yola koyulur. Bir
sre gittikten sonra eflek huysuzlanr ve ardndan hoplayp zplamaya bafllar. Der-
ken Nasreddin Hoca da eflekten dflverir. Dfler dflmesine de evresine topla-
nan ocuklar toplu hlde barmaya bafllarlar:
Nasreddin Hoca eflekten dflt, Nasreddin Hoca eflekten dflt.
Hoca, flyle bir sana soluna baktktan sonra byklerden kimselerin olmad-
n grnce efle dosta rezil olmamak iin;
ocuklar, eflekten dflmedim, ben zaten eflekten inecektim. deyiverir (Saka-
olu-Alptekin 2009: 163).
32.2. Hrszn Hi mi Suu Yok?

Bir yaz gecesi Hoca ile hanm scaa dayanamadklar iin damda yatmaya karar
verirler. Herkesin derin uykuya dald srada hrszlar Hocann evine girerler ve
bulduklar her fleyi aldklar gibi giderler.
Sabahleyin aflaya, evine inen Hoca, eflyalarnn alndn grnce, kapya -
karak barmaya bafllar:
Yetiflin komflular, evimize hrsz girmifl; her fleyimizi almfllar!
Hocann sesini duyan komflular, onun yanna gelirler ve arka arkaya sorular
sormaya bafllarlar:
Ah Hocam, ah! Hi insan geceleyin damda yatar m?
Hocam, kapnn arkasna srgsn takmamfl mydn?
Hocam, kilit bozuk muydu yoksa?
Hoca bakar ki sorularn ard arkas kesilmeyecek, dayanamaz;
Bre komflular, doru sylyorsunuz da, bizim hrszn hi mi suu yok? der
(Sakaolu-Alptekin 2009: 143-144).
32.3. Damdan Dflenin Hlinden Damdan Dflen Anlar

Hoca evinin damnda alflrken, olacak bu ya, aflaya dflverir. Haberi duyan
komflular;
Hocam, gemifl olsun, damdan dflmflsn, ok zldk. derler ve ardndan
soru stne soru sorarlar:
Nasl oldu?
Neden dikkat etmedin?
Bir daha dikkatli ol...
Sorular uzadka, Hocann da can sklmaya bafllar. Dflnr, taflnr ve bunla-
rn hepsini birden susturmak iin komflularna;
Komflular, sizin iinizde damdan dfleniniz var m? deyince, misafirler hep bir
azdan;
Yook... diye cevap verir. Bu defa Hoca;
yleyse bofluna konuflmayn, benim hlimden ancak damdan dflen anlar!
der (Sakaolu-Alptekin 2009: 148-149).
32.4. Ben Senin Delikanlln da Bilirim

Gnlerden bir gn Nasreddin Hoca, alflverifl yapmak iin flehre gidecektir.
Ek: Metinler 165
Ahrdan efleini karr, evin nne getirir. fiehirden siparifli olan komflular Ho-
cann baflna toplanrlar.
Hoca, efleine binmeye alflr, fakat her aba boflunadr. Bir kez daha denemek
ister Ha gayret deyip bir daha eflein stne srar ama bu kez de eflein zerin-
den br tarafna dflverir.
Komflular Hocann gayretlerinin bu flekilde bitmesine bir taraftan zlrler, bir
taraftan da ellerinde olmadan glmeye bafllarlar.
Bu durum karflsnda can iyice sklan Hoca komflularna dnerek;
Yahu komflular, benim delikanllm grmediniz. Ben, bir srayflta deil
eflee binmek damn zerine bile atlardm. der.
Hoca, byle der demesine de bir yandan da kendi kendine;
Hey gidi Hoca, ben senin delikanlln da bilirim. deyiverir (Sakaolu-Alpte-
kin 2009: 161).
32.5. Dnyann Merkezi Neresidir

Gnn birinde papazn yolu Akflehire urar. Burada Nasreddin Hoca ile soh-
bet eden papazlar, Efendinin bilgisini denemek isterler. lk soruyu birinci papaz
sorar:
Hocam, dnyann merkezi neresidir?
Hoca hi tereddt etmeden efleini gstererek;
Efleimin sa n ayan bast yerdir. diye cevap verir.
lerinden biri itiraz eder:
Bunu nereden biliyorsun?
nanmyorsanz ln.
Bu defa ikinci papaz sorar:
Hocam, gkte ka yldz vardr?
Hoca bu soruya da tereddt etmeden yine efleini gstererek cevap verir:
Gkyznde, efleimin kuyruundaki kl kadar yldz vardr.
Bunu ispatlayabilir misiniz? denildiinde Nasreddin Hoca;
Arzu ederseniz sayabilirsiniz. der.
Hocann sorulan sorulara verdii cevaplar, papazlar flaflrtnca nc soruyu
sormaktan vazgeerler (Sakaolu-Alptekin 2009: 169).
32.6. lmfl Bimifl Gidiyor

Gnn birinde Nasreddin Hoca yolda giderken birka kifliyle karfllaflr. Onlar;
Hocam, dnya ka arflndr? Biz anlaflamadk. Sen grmfl geirmifl adamsn,
bize bir cevap ver. deyince, Hoca Efendi flyle bir dflneyim diye bafln kaldr-
dnda bir de ne grsn, karfl mahalleden mezarla doru bir cenaze gidiyor.
Cenaze, Hocann imdadna yetiflince o da hemen cevabn veriverir:
Arkadafllar, ben de sizin sorunuzun cevabn biliyordum, ama bakn benden
nce flu giden cenaze cevab verdi. Gryor musunuz o, lmfl, bimifl ve gidi-
yor. (Sakaolu-Alptekin 2009: 180-181).
32.7. Senin Gibilere Muhta Olmamak in

Cimrilerden birisi Hocaya taklr:
Hocam paray ok sevdiini rendim, acaba neden?
Hoca bu kendini bilmeze cevapta gecikmez;
Senin gibilere muhta olmamak iin. deyiverir (Sakaolu-Alptekin 2009: 172).
166 Halk Masallar
32.8. Cennet ile Cehennem Dolana Kadar

Geveze adamn biri Nasreddin Hocayla sokakta karfllaflr.
Hoca Efendi, sen grmfl geirmifl ve okumufl bir adamsn, bilirsin. nsanlar ne
zamana kadar lecekler? diye sorar.
Hoca adamn niyetini anlamfltr, flyle bir sakaln svazladktan sonra;
Be adam, bunu bilemeyecek ne var? Cennet ile cehennem dolana kadar. de-
yiverir (Sakaolu-Alptekin 2009: 173).
32.9. Hocam! Ayaklarmz Karflt

Scak bir yaz gnnde serinlemek iin ayaklarn Akflehir Glne sokan ocuklar
bir sre sonra ayaklarmz karflt diye kavga etmeye bafllarlar. Hatta en kk o-
cuk; ayaklarm kaybettim diye alamaya bafllar.
O srada oradan gemekte olan Nasreddin Hoca, grltnn olduu tarafa do-
ru ynelir ve;
ocuklar, hayrdr, nedir bu grlt? diye sorar. lerinden biri;
Hocam, Hocam, ayaklarmz karflt, bunlar nasl ayracaz? der ve ardndan
alamaya bafllar. Bunun zerine Hoca;
ocuklarm, alamayn, ben flimdi sizin ayaklarnz bulurum. der ve hemen
ardndan bastonunu suya daldrr. Sonra da ocuklarn ayaklarna vurmaya bafllar.
Ayaklar acyan ocuklar da Buldum diyerek ayaklarn dflarya karrlar.
Dayan korkusuyla dier ocuklar da ayaklarn sudan karnca Hoca, sknt-
y zmfl olmann verdii keyifle yoluna devam eder (Sakaolu-Alptekin 2009:
166-167).
32.10. nden Buyur Yiidim

Gnlerden bir gn Hoca, ziyaret iin mezarla doru yola koyulur. Oraya varnca
birdenbire karflsna kocaman bir kpek kar.
Hoca korkudan ne yapacan flaflrr. Bulduu tafl kapt gibi kpee frlatr.
Kpee hoflt hoflt diye bararak onu korkutup uzaklafltrmak ister. Kpek de
kpek ha! Korkup kaaca yerde daha ok hrlar ve Hocann zerine doru h-
cum eder.
Hoca, bakar ki kpein kamaya hi niyeti yok. areyi bir mezar taflnn arka-
sna snmakta bulur ve;
Anlaflld. Mademki bana senden nce geifl yok, sen nden buyur yiidim.
der (Sakaolu-Alptekin 2009: 160-161).
32.11. Ona yi Bir Koca Bul

Nasreddin Hocann komflularndan birisinin kz vardr. Anne ve baba kzlarndan
yaka silkmektedirler. Dflnrler, taflnrlar ve Nasreddin Hocaya gitmeye karar
verirler.
Hocam, benim kza muska m yapacaksn, yoksa kendinden daha gl bir
hocaya m gndereceksin? Ne yaparsan yap! deyince, Hoca sakaln flyle bir s-
vazlar ve;
Komflu, komflu, sen hocay, muskay brak da ona iyi bir koca bul, o zaman
onun dertleri kknden sona erer. der (Sakaolu-Alptekin 2009: 159).
Ek: Metinler 167
METN 33: MANTIK AISINDAN NASREDDN HOCA

FIKRALARI
33.1. Yeter ki Dostlar Alflveriflte Grsn

Nasreddin Hoca zaman zaman pazarda yumurta satar. Yumurtay satar satmasna
da, dokuzunu bir akeye alrken; onunu ayn fiyata satar.
Herkes bu alflveriflten Hocann kazancnn ne olduunu merak eder ve;
Yahu Hocam, iyi hofl da sen bu alflveriflten ne kazanyorsun, zararna bu ifl ya-
plr m? deyince Hoca;
Ne yapalm dostlar, ziyan da faydadandr, yeter ki dostlar alflveriflte grsn-
ler. der (Sakaolu-Alptekin 2009: 198).
33.2. Akln Varsa Gle Kofl

Nasreddin Hoca gnn birinde efleine binerek ormana odun kesmeye gider. Ku-
ru odunlardan epeyce kestikten sonra bunlar efleine ykler ve evin yolunu tutar.
Ancak, yolda aklna, kestii odunlarn yanp yanmayaca konusu gelir ve ince ku-
ru dallardan birkan tutuflturur.
Bafllangta odun tr tr yanarken Hoca ve eflei gayet rahattr. Fakat bir s-
re sonra kuru odunlarn tamam yanmaya bafllaynca Nasreddin Hocay bir telafl
alr ki sormayn. Bu arada odunlarn yanmasyla birlikte semeri de yanmaya baflla-
yan eflek iyice huysuzlanr ve hoplayp zplamaya bafllar. Eflein bu ac haline ok
zlen Nasreddin Hoca ykseke bir yere kar ve;
Efleim, akln varsa gle kofl, yoksa hlin duman... deyiverir (Sakaolu-Alpte-
kin 2009: 200-201).
METN 34: DN AISINDAN NASREDDN HOCA

FIKRASI
Beni Eski Mezara Gmn

Hoca yafllandnda ocuklarna vasiyet eder.
ocuklarm, beni eski mezara gmn. der.
ocuklar;
Niin dediklerinde:
Bunu bilmeyecek ne var, sorgu melekleri geldiinde bakn ben eskidim, inan-
myorsanz mezarma bakn derim, bylece de sorgudan kurtulmufl olurum. der.
METN 35: NASREDDN HOCA VE TMUR LfiKS

ZERNE FIKRALAR
35.1. Pefltamala Krk Ake Paha Bimifltim

Gnn birinde Nasreddin Hoca ile Timur hamama giderler. Bir sre sonra gbek
taflnda dinlenirlerken Timur, Nasreddin Hocaya sorar:
Hocam, ben ka ake ederim?
Nasreddin Hoca, flyle bir Timuru szdkten sonra;
Krk ake edersin. der.
Bunun zerine hiddetlenen Timur;
Bre Hoca Efendi, Hoca Efendi! Sen ne diyorsun, ben ki koskoca bir sultanm,
sadece benim zerimdeki pefltamal krk ake eder. der.
168 Halk Masallar
Bunun zerine Nasreddin Hoca glmseyerek;

Bre Mool bozuntusu, ben de zaten sana deil zerindeki pefltamala krk ak-
e deer bimifltim. Sen befl para etmezsin. der (Sakaolu-Alptekin 2009: 217).
35.2. Ya Ben, Ya Timur, Ya da Eflek lr

Gnn birinde Nasreddin Hoca ile Timur bir araya gelirler ve bir konuda anlaflr-
lar. Anlaflma flartlarna gre Hoca, yl ierisinde, bin altn karfllnda Ti-
murun efleine okuma yazma retecektir.
Hoca, Timurun yanndan ayrlp mahallesine geldiinde komflular merakla so-
rarlar:
Hayrdr Hocam, Timurla neler konufltunuz?
Sormayn... yl iinde Timurun efleine okuma yazma retip bin altn-
n alacam.
Komflular acyan ifadeyle Hocaya seslenirler:
Hocam, ne yaptn? Hi eflek okuma yazma renir mi? Vah vah, yl sonra
kellen gidecek.
Nasreddin Hoca hibir fley olmamfl gibi komflularn teselli eder:
Bofl verin komflular! Eflei okutmann karfllnda bin altn peflin aldm.
yl sonrasna Allah kerim. Bu zaman ierisinde ya ben lrm, ya da Timur... Bel-
ki de eflek... deyiverir (Sakaolu-Alptekin 2009: 217-218).
35.3. Gznz Aydn, Filin Diflisi de Geliyor

Timur, Akflehirlilere bakmalar iin bir erkek fil gnderir. Ancak Akflehirliler file
bakmakta zorlanmaktadrlar. nk hayvan kenarda kflede ne varsa yiyip bitir-
mektedir. Daha fazla dayanamayan Akflehirliler gnn birinde Hocann kapsna
dayanrlar:
Hocam, ne olur bizi kurtar.
Bizim file yedirecek hibir fleyimiz kalmad.
Gidin syleyin Timura, filini baflka bir yere gndersin. derler.
Hoca, flyle bir dflnr, taflnr ve;
Hemflehrilerim, eer kabul ederseniz Timura birlikte gidelim ve derdinizi an-

latalm. der. Bunun zerine hemflehrileri;
Tamam, yarn birlikte gidelim. derler.
Sabah olur, halk toplanr; Hoca nde, hemflehrileri arkada Timurun adrna
doru yola karlar; ama Timurdan korkan halk bir bir kamaya bafllar. Hoca da
ardna bakmadan adrdan ieri girer.
Sultanm, hemflehrilerim... diye sze baflladnda bir de bakar ki yannda hi
kimse yok. Bunun zerine Hoca niyetini deifltirir;
Sultanm, devletlm, hemflehrilerim sizin erkek filden o kadar memnunlar ki,
bize bu tek fil yetmiyor, ne olur bir de onun diflisini gndersin diyorlar. der.
Bu gzel haberi alan Timur, Nasreddin Hocaya armaanlar verdikten sonra
onu Akflehire yolcu eder.
Nasredin Hoca, Akflehire gelince halk toplanp;
Hocam, ne oldu?
Ne haber? deyince;
Nasreddin Hoca sakaln flyle bir svazladktan sonra;
Hemflehrilerim, size gzel haberlerim var; gznz aydn, filin diflisi de geli-
yor. der (Sakaolu-Alptekin 2009: 219220).
Ek: Metinler 169
METN 36: NASREDDN HOCA VE ASOPOS

36.a. Baba le Kzlar
Bir babann iki kz varmfl, birini bir bahvana, tekini de bir mlekiye vermifl.
Bir gn kalkmfl, byk kzna, bahvann karsna misafir gitmifl.
Naslsnz? flleriniz yolunda m?
diye sormufl. Kz:
ok flkr, eksiimiz yok. Tanr bol yamur yadrr da bostanlarmz sulanr-
sa baflka dileimiz kalmaz. demifl.
Az zaman sonra adamcaz, ikinci kzna, mlekinin karsna gitmifl.
Sen naslsn? flleriniz yolunda m?
diye sormufl. Kz da:
ok flkr, iyiyiz, havalar scak olur da mleklerimiz kurursa Tanrdan bafl-
ka bir dileimiz kalmaz. demifl.
Bunun zerine babas;
A kzm, ablan yamur yasn diye dua eder, sen yamasn diye dua edersin.
Ben hanginizin duasna amin diyeyim. demifl (Duman 2001b: 101-102).
36.b. Hocann ki Kz
Nasreddin Hocann iki kz vardr. Baflka baflka yerlerde evleri olan kzlar birlikte
babalarn grmeye gelirler. Kzlarnn gelmesine sevinen Hoca, hoflbeflden sonra
damatlarnn ifllerinin nasl olduunu merak eder:
Syleyin bakalm ey kzlarm, efendilerinizin iflleri nasldr?
Damatlarnn iflleri iftilik ile mlekilik olduu iin kzlar babalarna durum-
larn anlatrlar.
Kocam bu yl ok ekin ekti. Eer bol rahmet yaarsa rnmz ok olur, y-
zmz gler; yoksa anamz alar. der byk kz.
Ablasnn szn dinleyen kk kz da kocasnn ifllerini anlatmaya bafllar:
Kocam ok mlek yapt. Eer yamur yamazsa oka paramz olacak; yok-
sa anamz alar.
Kzlarn dinleyen Hoca, biraz dflndkten sonra hanmna dner:
Hanm, anlafllan odur ki, yamur yasa da, yamasa da sen alayacaksn.
(Fuat 2002: 52).
METN 37: NASREDDN HOCA VE BNBR GECE

37.a. Aflaya nseniz de Bir Grflsek
nc kardeflimin baflna gelenler daha tuhaftr. Onun ad Kaffadr. ki gz kr-
dr. Bu, bir gn dilencilik ederken byk bir evin kapsn almfl. Ev sahibi yuka-
r katta yalnz bulunduu iin Kim o? diye seslenmifl. Kardeflim cevap vermemifl.
Fakat kapy almaya devam etmifl.
Biraz sonra ev sahibi aflaya inip kapy amfl. Kardeflime ne istediini sormufl.
Sadaka istediini syleyince ev sahibi bir fley demeden onu alp yukarya karmfl.
Orada:
- Allah versin, deyince, kardeflim fena hlde sinirlenmifl.
- Be adam! Bunu afladayken syleseydin ya, demifl.
Ev sahibi soukkanllkla:
- Ben kapy sana amadan Kim o? diye ne kadar bardm. Sen niye cevap
vermedin? Haydi git ifline,...
(Yurdatap 2007: 119; metin, Onaranda (1992: 110-122) daha uzun anlatlmfltr).
170 Halk Masallar
37.b. Allah Versin

Hoca bir gn kan ter iinde evinin damn aktaryorken afladan gm gm kap
alnmfl. Hoca bakmfl, bir adam. Seslenmifl:
- Ne istiyorsun?
Adam:
- Biraz, demifl, aflaya iner misin?
Hoca ahlaya puflaya sokak kapsna inmifl, kapy amfl, bir de bakmfl ki kar-
flsnda bir dilenci:
- Allah rzas iin bir sadaka! demifl.
Hoca:
- Yukarya gel de yle, diye cevap vermifl.
kisi birlik kan ter iinde dama kmfllar, Hoca dnmfl ve flyle demifl:
- Allah versin! (Tokmakolu 1981: 86-87).
METN 38: NASREDDN HOCA VE HNT FIKRALARI
38.1a. Hii Ver Bakalm

Issz bir yolda, bir adamn yk kayarak arabas yan yatar. Yoldan gemekte olan
baflka bir adamdan arabay ve yk dzeltmesi iin yardm ister. O adam da bir
karfllk ister. Arabac ona Hi vereceini syler.
Budala adam arabay dzeltir ve;
Hadi, sz verdiin hii ver bakalm. der.
teki ise sadece gler (Kaya 1993: 120; 2001: 86).
38.1b. Hi
Hoca glge kads iken karflsna gene bir davacyla daval kmfl. Davac:
- Hocam, demifl, bu adam odun yklerken denk bozuldu, odunlar yere dflt.
Bana, az yardm et de odunlar srtma ykleyeyim. dedi. Ben de yardm ettim.
Odunlar ykledikten sonra, Ne vereceksin? dedim. Hi. dedi. flte ben de flimdi
hiimi isterim.
Hoca yerinden kalkarak odann ortasndaki seccadeyi davacya gstermifl:
- Bu nedir?
- Seccade.
- Kaldr bakalm altn!
Adam kaldrmfl. Hoca gene sormufl:
- Ne var seccadenin altnda?
-Hi!
- Al hiini, git! (Tokmakolu 1981: 172).
38.2a. Kapya Sahip Oldum Ya!

Bir tccarn aptal bir ufla vardr. Birka dakikalna eve gidecek olan tccar, ufla-
na dkknn kapsna sahip olmasn tembihler.
Bir sre sonra uflak kapy srtlayarak cambaz ve aktrlerin oyunlarn seyretme-
ye gider. Efendisi dnnce onu azarlar. O ise;
Ama iflte kapya sahip oldum ya! der (Kaya 1993: 120; 2001: 87].
Ek: Metinler 171
38.2b. Kapya Sahip Ol

Nasreddin Hoca ocukken annesi;
-Olum, demifl, ben bugn komflularla gl kenarna amaflr yumaya gidece-
im. Ortalklarda hrszlar oald, kapya sahip ol!
Nasreddin:
- Peki, demifl ve bafllamfl kapnn nnde beklemeye...
Biraz sonra bir komflu gelerek;
-Evladm, demifl, bu akflam size geleceiz, hemen annene haber ver.
Kk Nasreddin ne yapaym, ne edeyim, diye dflndkten sonra kapy ye-
rinden skp, salla srt annesinin amaflr ykad yere varmfl. Kadncazn flafl-
kn bakfllar arasnda;
- Ana, demifl, hi merak etme, kapya sahip oldum. stelik komflular bu gece
bize gelecek, onu da sana sylemeye geldim! (Tokmakolu 1981: 212-213).
38.3a. Ben Kuflum

Fakir ve budala bir adamn fkeli bir kars vardr. Kadn adamdan nilfer iekle-
rinden yaplmfl bir elenk getirmesini ister.
Adam gece yars krala ait bir gle girererk iek toplamak ister. Kraln asker-
leri onu grerek;
Kimsin sen? diye sorarlar. O da;
Ben kuflum. der ve kufl gibi tmeye bafllar.
Kraln huzuruna kncaya kadar kufl gibi tmeye devam eder. Kral zorlaynca
her fleyi anlatr ve kral adam affeder (Kaya 1993: 121; 2001: 88).
38.3b. Acemi Blbl

Bir gn Hoca bir kimsenin baasnda bir zerdli aacna kar. Zerdli yerken s-
hibi ka gelr:
Neylersin bunda? dedikde Hoca aydur:
Grmez misin? Blblm. Zerdli aacnda terim. dedi.
Bevn:
t bakaym. dedi.
Hoca bafllad terennm etmeye. Herif gldi.:
Byle terennm mi olur? dedi. Hoca:
Acem blbl bundan ziyde te mi bilr? demifl (Boratav 1996: 191).
METN 39: NASREDDN HOCA VE EBU NUVAS
39.a. Onu Kad Efendiye Sorunuz

Bir kza flk olan gen, kzn babasnn, sabaha kadar nehir suyunda kalma tekli-
fini kabul eder. Ancak bu ifli baflard hlde koulur. Gen hakkn aramak iin
kadnn huzuruna kar. Kad Efendi gence o gece herhangi bir yerde flk grp
grmediini sorar. Gen, dada bir flk grdn syleyince onunla snd ka-
bul edilerek, davay kaybeder.
Gen, Ebu Nuvasa giderek konuyu anlatr. O da bir ziyafet tertip ederek Haru-
nrreflidi de davet eder. Ancak yemek saati gelip getii hlde ortada ne Ebu Nu-
vas vardr, ne de yemek hazrl. Ebu Nuvas aramaya koyulurlar. O, iki yksek
aacn tepe dallarna bir kazan balamfl, altna da zayf bir atefl yakmfltr. Haru-
nrreflid bunun ne demek olduunu sorunca Ebu Nuvas kady gstererek cevab
onun vereceini syler.
172 Halk Masallar
Konu anlafllnca hemen kz gence vererek dn kurarlar (Karako 1979:

19-21).
39.b. Uzaklardaki Iflk

Hocaya, bir kfl mevsiminde, Hoca derler, seninle bir bahse giriflelim. Sen kaza-
nrsan, etlili, stll, tatll bir ziyfet sana. Kaybedersen, artk sen bize bir ziyfet
ekersin.
Hoca rz olur, Ne stne tutuflacaz bahse? der.
Bir gece derler, sabaha kadar flehir meydannda ayakta duracaksn, nasl, ya-
pabilir misin?
Hoca rz olur. O gece sabaha dek flehir meydannda durur, ilii, kemii donar.
Sabahleyin bahse girifltii dostlariyle buluflur. Anlatrken, Dondum, bittim, der.
Her taraf zifir karanlk, ayaz, yalnz ilerde bir tek flk vard.
Hoca, bu sz syler sylemez, Yok derler, bahsi kaybettin; sen o flkla sn-
mflsndr.
Hoca, Yahu, t karfldaki flkla adam snr m? derse de dinletemez, ziyfet de
ziyfet diye tuttururlar. Hoca, Peki der, bu akflam gelin.
Akflam, hepsi Hocann evine gelirler, konuflulur, grfllr, vakit yatsya yak-
laflr, fakat ortaya ne yemek sinisi kar, ne de bir dilim ekmek. Nihayet dayana-
mazlar.
Yahu derler, hani yemek?
Hoca, Dur bakaym, kaynad m? deyip kar. kar amma bir saat olur o da
grnmez. Bize galiba bir oyun oynad, ne yapyor bakalm. diye kalkarlar, evi
ararlar, yok. Baheye karlar, bir de ne grsnlr, Hoca, bir aaca koca bir kazan
asmfl, altna da bir mum yakmfl, baflna gemifl oturmufl.
Hoca, bu ne? derler.
Su kaynasnda der, iine pirin atp orba yapacam size.
Yahu derler, hi bu kr kandille su mu kaynar?
Neden kaynamasn der Hoca, t uzaktaki bir flkla adam snr da bir mumla
kazan kaynamaz m?(Glpnarl 1961: 66-67).
METN 40: NASREDDN HOCA VE fiEYOLU

40.a. Aa Diken htiyar
Bilgi: Metin, sadelefltirilerek verilmifltir.
flittim ki bir gn Nuflrevn temafla iin sahraya kt. Grd bir koca, teni zaif, ya-
fl yetmifl. mr ahirine irmifl, bir bahede aa diker. Husrev dedi ki:
Ey pir, bir aa ki flimdi dikersin, yemiflini ne vakit yersin?
Derhal cevap verdi, dedi ki: Ey flahm, baflkalar dikti, biz yedik ve biz dahi di-
kelim, baflkalar yesin.
Husreve ok hofl geldi, pirin hazrcevaplna flafla kald. Buyurdu, bin altn
verdiler. Padiflah dedi ki:
Ey ihtiyar, eer bu aacn yemifline yetiflirsen bana ondan hediye getir, sana
yetecek para vereyim.
Pir dedi ki: Ey flahm, yemiflin yedim, flimdi vereceini ver.
Bu, flaha hofl geldi, buyurdu, iki bin altn daha verdiler (Sadruddin fieyholu-
Korkmaz 1973: 278).
Ek: Metinler 173
40.b. Bize Dua Ederler

Hoca bir bahar gn evinin bahesine aa dikmektedir. Onu ilerlemifl yaflnda,
yllarca sonra meyve verecek aalar dikmekte olduunu gren komflular taklr-
lar:
Hocam, Allah uzun mr versin, ama yafln hayli ilerlemifl. Sen bu aalarn
bydn, meyve verdiini grebilecek misin bari?
Hoca, bir dikmekte olduu fidanlara bakar, bir de ilerdeki yafll aalara... Son-
ra komflularna dner:
Bizden ncekiler bunlar dikmifl; meyvesini biz yiyoruz. Biz de dikelim, biz-
den sonrakiler de bizim diktiimiz aacn meyvesini yesinler. Biz bugn onlara na-
sl dua ediyorsak onlar da bize dua etsinler. (Sakaolu 2005: 220).
METN 41: NASREDDN HOCA VE CUHA
41.a. nflaallah Ben Geldim

Bilgi: Fkra tipimizden bazen de hoca diye sz edildii gzden kamamaktadr.
Cuh bir akflam karsna;
Yarn sabah ormana gidip odun keseceim. Hava gzel olursa, tarlaya gidece-
im. [der.] Kars:
nflaallah, Allah isterse de Cuh. [der.]
Hoca ise, Buna ne gerek var. Ya odun toplayacak ya da tarlaya gideceim.
Muhakkak ikisinden biri olacak. diye karfllk verir.
Sabahleyin hoca kyden ayrlr. Yolda rastlad topluluk Cuhya;
Amca, kye giden yol hangisi? diye sorar.
Cuh ilgisiz, Bilmiyorum. diye cevap verir.
Adamlar bu sze ok kzar ve hocann elini balayp sopayla dvmeye bafllar-
lar. Dverken de, nmzde yr ve bizi kye gtr. derler.
Yolda sanak yamur bafllar. Cuh baflndan ayaklarna kadar akan suyla ps-
lak olur, fltr, hastalanr.
Gece yars evine hasta dner, evin kapsn alar. erden;
Kapdaki kim? diye seslenen karsna;
A sevgili eflim a, inflaallah ben geldim. der (Civelek 2001: 124).
41.b. nflaallah Ben Geldim

Bir akflam Hoca, hanmyla konuflurken ertesi gn yapaca ifllerden de sz eder:
Yarn sabah hava yamurlu olursa oduna, olamazsa tarlaya gideceim.
Hanm Hocann bu szleri zerine onu uyarr:
Bey, nflaallah, de der.
Hoca pek oral olmaz:
Buna gerek var m? Ya odun getireceim veya tarlaya gidip alflacam. Her-
hlde ikisinden biri olacak. diyerek geifltirmeye alflr.
Sabah olur, Hoca evinden ayrlr. Yolda karfllaflt birileri Hocaya sorarlar:
Efendi, hangi yol kye gidiyor?
Hoca pek oral olmaynca adamlar onu bir gzel dverler, sonra da onu nle-
rine katp barrlar:
Yr, bizi kye kadar gtr bakalm!
Bu arada sanak hlinde yamur bafllar. Hoca da iliklerine kadar slanr. Gece-
nin ilerlemifl saatinde periflan hlde evinin kapsna dayanr. Kapy almaya bafl-
lar. erden hanmnn sesi gelir:
174 Halk Masallar
Kim o?
Hoca bitkin bir sesle hanmna seslenir:
A, a hanm, inflallah ben geldim. (Sakaolu 2005: 221).
METN 42: NASREDDN HOCA VE KARAKUfi
42.a. Bunun Kulan Sen Isrdn

Bir gn bir adam Karakufla gelip;
Bu adam benim kulam srd. diyerek flikyette bulunmufl.
Karakufl tekini dinlemifl. Herif;
Ya Emr, bu adam yalancdr, onun kulan ben srmadm. Kulan kendisi
srmfltr. deyince Karakufl toplantdan kalkp bir odaya gitmifl. Orada sandalye
zerine oturup kendi kulan srmaya abalarken sandalye yuvarlanmfl. zerin-
den dflp kolu krlmfl. Karakufl, bu hl ile odadan kp flikyet edilen adama;
Bunun kulan sen srdn ve stelik benim kolumu da krdn. diyerek sopa
ile dvlmesini emretmifl (Rado 1967: 8; Akten-Tan-vgin 2008: 31-32).
42.b. Kulak Isrma

Hocann kadlk gnleridir. Minderinde otururken kaps alr. Grevli kifli iki ki-
fliyi ieri alr. Adamlar birbirlerinden flikyetidir:
Kad efendi, bu adam benim kulam srd.
Hayr Kad efendi, o yalan sylyor, kulan kendi srd...
Davac ile daval, O srd., Kendi srd. iddialarn sylefle dursunlar. Nas-
reddin Hocann kafas karflmfltr:
Susun be adamlar, susun!.. Davaya ara veriyorum. Bekleyin, ben hemen geli-
rim.
Hoca, adamlarn endifleli bakfllar arasnda yan odaya geer. Maksad, insann
kendi kulan srp sramayacadr. Hoca kulan srp sramayacan dene-
meye alflrken nasl olmuflsa olmufl, aya kayp yere dflvermifl.
Hoca bir de bakar ki, bafl hafife yarlmfl.
Bafln acele ile sarp sarmalayan Hoca, geri dner. Davac hemen sorar:
Kad efendi, syleyin Allah aflkna , hi insan kendi kulan srabilir mi?
Hoca eliyle baflndaki sargy bastrarak:
Isrr, srr hem de yle bir srr ki dflp bafln bile yaralar. (Sakaolu 2005:
226-227).
METN 43: NASREDDN HOCA VE MEVLNA
43.1a. Sesini Yarn Duyarsn

(Bir hrsza, Gece yars bu duvar dibinde ne yapyorsun? demeleri, hrszn, Da-
vul alyorum. demesi)
fiu hikyeyi dinle de bak! Hrszla alflmfl herifin biri bir gece bir duvarn di-
bini delmekteydi.
Hasta ev sahibi, gece yars yavafl yavafl bir taktaktr duydu.
Dama kp aflaya eildi, hrsz grp Baba, be yapyorsun?
Hayrdr inflallah... gece yars ne ediyorsun, kimsin sen? dedi. Davulcuyum
azizim. diye cevap verdi.
Adam, Peki burada ne yapyorsun? deyince hrsz Davul alyorum. dedi. Ev
sahibi dedi ki: Be adam, davul sesi hani?
Ek: Metinler 175
Hrsz Dur hele, sesini yarn duyarsn, eyvahlar olsun! dediin zaman kula-
na dank eder! (Mesnevi III, 1966: 227-228).
43.1b. Onun Sesi Yarn kar

Hoca, bir gece mollas madla evine giderken birka hrszn bir kilidi trplemek-
te olduunu grr. mad;
Hoca, bunlar ne yapyorlar? der. Hoca:
Rebap alyorlar. der. mad:
Sesi kmyor. deyince. Hoca der ki:
Onun sesi yarn kar. (Glpnarl 1961: 76).
43.2a. Eer Bu Kediyse Syle, Et Nerede?

(Bir kadnn, kocasna eti kedi yedi demesi, kocasnn, kediyi terazide tartmas, ke-
dinin yarm batman gelmesi zerine a kadn, et yarm batmand, biraz da fazlayd.
Eer bu etse kedi nerde, yok, bu kediyse et hani? demesi.)
Bir adamn bir kars vard. Pek hilebaz, pek kt huylu ve yol kesici bir kadnd.
Adam, eve ne getirse harcar, telef ederdi. Adama sesini karmazd.
Bir gn adam, konuunu arlamak iin yzlerce skntyla biraz et ald, eve ge-
tirdi.
Kadn onu kebap edip flarapla sildi, sprd. Adam gelince de dzensiz sz-
lerle hileye bafllad.
Adam dedi ki: Konuk geldi, et nerde? Konua yemek karmak lzm.
Kadn eti flu kedi yedi, hadi git de et al yine dedi.
Adam, Aybek dedi, teraziyi getir, flu kediyi bir tartaym.
Terazi geldi, kediyi tartt, yarm batman geldi. Bunun zerine a hilebaz kadn
dedi,
Et yarm batmand, yarm okka kadar da fazlal olacak. Kedi de tam yarm bat-
man geldi.
Eer bu, kediyse syle, et nerede? Yok, bu etse hadi var, bucak bucak kediyi
ara (Mesnevi V, 1966: 278-279).
43.2b. Kedi-Cier
Hoca, sabahleyin kasaba urayarak akflama kars yahni yapsn diye iki okka cier
alp gtrmfl, eve vermifl. Olacak ya, o len Hocann karsna misafir gelmifl, ka-
dn da cierleri bir gzel piflirip misafirine ziyafet ekmifl... akflam olup Hoca eve
gelince sormufl:
- Htun, cier yahnisini piflirdin mi?
Kadn sklm pklm:
- Sorma Hoca, demifl, cieri kedi yedi.
Hoca hemen kediyi yakalamfl. Zavall hayvan bir deri bir kemik... Kantar alp
kediyi tartmfl... Bir bakmfl iki okka! Dnmfl karsna:
- Htun, htun, kedi iki okka geldi... Tarttm cier ise kedi nerde? Yok, bu bi-
zim kedi ise cier nerde? (Tokmakolu 1981: 217).

Halk Masallari

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Halk Masallari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

T.C.

ANADOLU NVERSTES YAYINI NO: 2389

Copyright 2011 by Anadolu University

UZAKTAN RETM TASARIM BRM

Genel Koordinatr Yardmcs

Grafik Tasarm Ynetmenleri

lme Deerlendirme Sorumlusu

Kitap Koordinasyon Birimi

Bu kitap ANADOLU NVERSTES Web-Ofset Tesislerinde 12.400 adet baslmfltr.

Masal ......................................................................................... 2 1. NTE

Motif, Sz Kalplar ve Masal Kitaplar......................................22 2. NTE

TRK MASAL YAZARLARI .......................................................................... 44

3. NTE Fkra .......................................................................................... 52

4. NTE Nasrettin Hoca Fkralar ......................................................... 74

Nasreddin Hoca Fkralar Ataszleri ve Deyimlerin Kayna Olabilir Mi?. 89

Halk Anlatmalarnn Eitici Yn ve Sanata Yansmas ..... 98 5. NTE

EK: METNLER ........................................................................ 121 EK METNLER

7.1. rade Bugn; Ama Vazife Senelik ................................................... 147

METN 20: KONYALI TAYYB AA FIKRALARINDAN

32.6. lmfl Bimifl Gidiyor ...................................................................... 165

Bac bac can bac

1. Ksa Girifl Kalp Szleri

Elime aldm krei

b. Hayvanlar: Masallarda geen hayvanlar iki grupta deerlendirebiliriz:

4. Masallarda zaman gemifl zamandr. Masal anlatcs gemifl zaman kullana-

Ne yapaym? Ne yapaym? diye iinde fesatlk kuruyormufl. Ev sahibinin beflik-

Masallarn Dier zellikleri

Mitolojik Grfl / Tarih ncesi Grfl / Kablettarih

Tarih Grfl / Hindoloji Okulu / Tarih Nazariye

Etnografik Grfl / Antropoloji Okulu / Etnografik

Masallarn oluflumuyla ilgili olarak birden fazla grfl ileri srlmektedir.

efsane, halk hikyesi ve fkradaki tiple, yukarda baz tanmlarn verdiimiz ve

Aflada, zellikleri ve rneklerini vereceimiz hayvan masallar tek motiflidir.

Masal Tipleri ve nemli Tip Kataloglar

b. Stith Thompsonun Snflamas

Trkiyede Yaplan Tip Snflamalar

Tablo 1.1 Tipin hangi numaralar arasnda

Baz Masal Tiplerinin Tantm

Asl Halk Masallar

SIRA SZDE Tip kelimesini

Kendimizi Snayalm Yant Anahtar

Sra Sizde Yant Anahtar Yararlanlan Kaynaklar

Masal Motifleri ve nemli Motif Kataloglar

SIRA SZDE Motif kataloglar, masal incelemelerinde ne gibi yararlar salamfltr?

Masallarn Kalp Szler / Formeller Asndan Yaps

Halk anlatmalarnn motif yapsn hazrlayan Stith Thompson, Motif Index of

2. Balayfl (geifl) kalp szleri: Bu kalp sz grubunda, daha ok, dinleyici-

Ayla konuflmal ve tasvirli benzetmeler: Ayn on drd gibi, kafllar kalem

Sizce kalp szler/formeller bir masaln yapsnda ne gibi roller stlenebilir?

Hint Masal Kitaplar

Kathsaritsgara: Trke, Masal nehirleri Okyanusu anlamna gelen Kath-

Arap Masal Kitaplar

ran Masal Kitaplar

Avrupa lkelerinin nemli Masal Kitaplar

Alman Grimm Kardefller masallar derlemeyi bafllatr ve onlara bilimsel adan

BAfiLANGICINDAN XX. YZYILA KADAR TRK

Uigurica: Uygur dnemine ait Budist metinler Prof. F. W. K. Mller tarafn-

Mevlnadan Giritli Aziz Efendiye Masallarmz

Meer kim ol zamanda bir harm

zi grbz-durur yavlak bahdur

Bilrdi sihr ilminden be-gyet

Ger efsn okyup bir gez reydi

Ali Bu-sne ilminden bilrdi

Kl salsa bin ere depineydi