HALKBLMNE GR I

DR. SHEYLA SARITA

Metin Merkezli Halkbilimi

Kuram ve Yntemleri

DR. SHEYLA SARITA

Metin Merkezli Halkbilimi Kuramlar

A) TARH-CORAF FN OKULU
B) TARH YENDEN KURMA KURAMI
C) EVRMSEL HALKBLM TEORS
D) PSKOANALTK KURAMLAR
E) MT-RTEL HALKBLM KURAMI
F) TARH KLTREL HALKBLM OKULU
G) BYOLOJK HALKBLM KURAMI
H) SEKN KLTRN DBE BATMASI KURAMI
I) DEOLOJK HALKBLM KURAMLARI
) KLTRLER ARASI APRAZLAMA YNTEM
J) YIIN KLTR KURAMI
K) YAPISAL HAKBLM KURAMLARI
DR. SHEYLA SARITA

A) Tarihi-Corafi Fin Okulu

Tarihi-corafi Fin Okulunun tarihesi adndan da anlalaca
gibi halkbiliminin Finlandiya bata olmak zere Danimarka,
zlanda, Norve ve sve gibi devletlerden oluan skandinav
lkelerindeki gemii ve gelime izgisiyle yakndan ilikilidir..

DR. SHEYLA SARITA

A) Tarihi-Corafi Fin Okulu

z

Farkl amalarla balam da olsa, skandinavyada

materyal derleme anlamnda, halkbilimi
faaliyetlerinin uzun bir gemii vardr.

DR. SHEYLA SARITA

A) Tarihi-Corafi Fin Okulu

z

sve kral Gustavus Adolphusun 1632 ylnda

papazlara bugnk folklor olarak adlandrlan
malzemeyi toplamalar iin emir vermesiyle balar ve
1830lardan sonra Herder ve Grimm kardelerin
almalarnn tesiriyle daha istikrarl bir yapya
kavuur.

DR. SHEYLA SARITA

A) Tarihi-Corafi Fin Okulu

z

Bu anlamda ada sve halkbilimi almalarnn

balatcs olan G.O.Hylten Cavallius(1818-1889) ve
yaynlad makaleleriyle halkbilimi kuramlar
tarihinde nemli yere sahip olan C.W.Von Sydowun
almalar gsterilebilir.

DR. SHEYLA SARITA

A) Tarihi-Corafi Fin Okulu

Danimarkal ilk halkbilimciler arasnda,Ossianclk
akmnn etkisiyle oluturduu Eski Danimarka
Baladlar adl eseriyle Svend H. Grundtving(18241883) ve onun izinde yetien E.T.Kristiensen(184319289) ile A. Olrik(1864-1927) saylabilir.
Norvete ise Jrgen Moltke olu Moe Moltke ve
Reider Th. Christiansen dnya apnda tannm
nemli halkbilimcilerdendir.

DR. SHEYLA SARITA

A) Tarihi-Corafi Fin Okulu

Finlandiyada ise halkbilimi almalar Norvee
benzemekle birlikte sveten farkl bir grn arz
eder. Finlandiya on ikinci yzylda sve tarafndan
igal edilerek bamszln kaybeder ve 1908
ylndan sonra da svelilerin yerini Ruslar alr.
Finlandiya bamszln ancak 1918da kazanr.
sve, igali sresince, Fin kltrnn bamszln
ortadan kaldrmak iin devaml aba harcamtr.

DR. SHEYLA SARITA

A) Tarihi-Corafi Fin Okulu

z

Ancak, Finliler arasnda asl milliyetilik ve ona bal

bamszlk hareketlerinin gelimesi Fin aydnlarnn,
Fin halk kltrn derlemek suretiyle yaptklar
almalarn sonucudur. Bu dorultuda Herderin
fikirlerinden etkilenen Abraham Poppius ve
AndersSjorgen adl iki niversite rencisi
imkanszlklar iinde derleme faaliyetlerine giriirler.

DR. SHEYLA SARITA

10

A) Tarihi-Corafi Fin Okulu

Fin halkbilimi almalarnn efsanevi temsilcisi Elias
Lnnrot yllarca sren almalar sonunda Kalevala adl
epik destan paralarn derler ve 1853 ylnda yaynlar. Fin
milliyetilerinin bamszlk bayra haline dnen bu
destan deta Finliler iin kutsal bir metin zelliine sahiptir.

DR. SHEYLA SARITA

11

A) Tarihi-Corafi Fin Okulu

Finler bamsz bir kltrleri ve tarihleri olduuna
Kalevala ile inanmlar ve Kalevala Finlandiyann
bamszlk sembol olmutur.

DR. SHEYLA SARITA

12

A) Tarihi-Corafi Fin Okulu

Ksacas, Finli halkbilimciler tarafndan sistematize
edilip yaygn olarak kullanlmas nedeniyle TarihiCorafi Fin Yntemi bu srecin rndr. Bir baka
ifadeyle, halkbiliminde masallarn varyant ve
versiyonlar derleyip sistematik bir biimde
sralayarak allmas Norve, sve, Danimarka ve
Finlandiya gibi skandinav lkelerinde kkleri
Grunvtingin almalarna kadar giden bir aratrma
izgisidir.

DR. SHEYLA SARITA

13

B) Tarihi Yeniden Kurma Kuram

Halkbilimciler bata olmak zere dier sosyal ve beeri
bilimlere mensup bilim adamlarndan bazlar, tarihin
elde ok az delil bulunan kaybolmu dnemlerini
kavrayabilmek iin halkbilimi ve halk yaam
malzemelerinden yararlanmay dnmler. Bu
nedenle tarihi yeniden kurma veya oluturma
paradigmasna dayanan bu kuramn kavramsal olarak
balangc, Grimm kardelere kadar uzanmaktadr.

DR. SHEYLA SARITA

14

B) Tarihi Yeniden Kurma Kuram

Bu kuram Grimm Kardelerden Jacob Grimmi etkilemi
ve J. Grimm Teutonic Mytholog adl ansiklopedik
almasnda sadece hayallerde belli belirsiz bir biimde
bulunan eski Alman tanr ve tanralarn canlandrmaya
almtr.
Gnmzde de devam etmekte olan szl tarih
almalar halkbilimi ile tarih disiplinleri arasnda son
yllarda gelien metodolojisi ile ok byk bir gelime
gstermektedir.
DR. SHEYLA SARITA

15

C) Evrimsel Kuram
z

Bu kuram 19. Yzyl boyunca, ngilterenin

smrgecilik politikas ve Amerika Birleik
Devletlerinde devam eden derlemelerin sonucu
olarak ortaya kan eitli alan aratrmalarndan elde
edilen malzemeler sonucu ortaya kmtr.
Evrimsel Halkbilimi Teorisi veya halkbilimi
almalarnda ngiliz Antropolojik Folklor Okulu
olarak bilinen bu kuramn kurucusu ngiliz Sir
Edward Burnett Tylor(1832-1917) dur. Onun yakn
takipisi de sko Andrew Lang(1844-1912) dr.

DR. SHEYLA SARITA

16

D) Psikoanalitik Kuramlar
z

Halkbiliminin erken dneminde yaygn olan

Mitolojik Teorinin eitli okullarnn tek kavraml
ve sosyal olaylar ou zaman tek nedene
indirgeyerek aklayan okullarna benzeyen
halkbilimi kuramlarndan birisi de psikoanalitik
halkbilimi kuram ve onun Wundt, Freud ve Jungun
ad etrafnda olumu okullardr.(Bu konu zerinde
8.haftada daha ayrntl ekilde durulacaktr).

DR. SHEYLA SARITA

17

E) Mit- Ritel Halkbilimi Kuram

z

z
z

Mit-ritelist halkbilimciler gre kltr ve sanat ilkel

insann, dini ayinleri mahiyetindeki, ritel
trenlerinde yer alan davranlarndan, zellikle de
kurban trenlerindeki kalplam hareketlerinden
kaynaklanmaktadr.
Mit-Ritel Kuramnn kurucusu Lord Raglandr.
Raglana gre, mitlerin tarihsel bir olayla ilikisi
olsun olmasn, mitler dini neme sahip unsurlar
bnyelerinde barndrrlar. Ona gre riteller de
insani ihtiyalarla tekrarlanma gereindendir ve
bunun gereklemesiyle mitler ortaya kmaktadr.

DR. SHEYLA SARITA

18

F) Tarihi Kltrel Halkbilimi Okulu

z

ki temel zerine Tarihi-Kltrel Okul ilk olarak tarihsel

zmlemenin zaman ve mekan iinde gereklerini
nedensel olarak belirlemek ve ikinci olarak da Evrimsel
Halkbilimi Kuram ve Okulunun daha nce ele alnan
yaklamnn yklmasn hedeflemitir.
Kurucusu Friedrich Ratzel (1844-1904). Halkbiliminin
hedefini insann yeryzndeki hareketleri olarak
belirlerken, evresel faktrlerin insan zerine insan
varlndan kaynaklanan faktrlerinde evre zerine
tesirler meydana getirmesi gereine dikkat eker.
Bu okulun gerek kurucusu Fritz Graebner(1877-1934).

DR. SHEYLA SARITA

19

G) Biyolojik Halkbilimi Kuram

z
z
z
z
z

Kurucusu Arnold Van Gennep(1873-1957).

Tarihi n plana alan halkbilimi kuramlarn reddeder.
Kurama gre halkbilimi yaamakta olan olguyu
incelemelidir.
Halkbilimi gzlem yntemini kullanmaldr.
Halkbilimi, Gelenekler ve yaam tarzlarnn
metodolojik, dolaysyla bilimsel olarak
allmasdr.
Gei trenleri, doum, sosyal erginlik, evlilik,
babalk-analk, sosyal gelime, mesleki uzlama,
lm.
DR. SHEYLA SARITA

20

H) Sekin Kltrn Dibe Batmas Kuram

z
z

z
z

Alman halkbilimci N. Naumann Dibe km

Kltr Varl Teorisi (1922).
Kltr varlklarnn oluturucular yukar tabakadan,
kabul edici aa tabakaya (halk?) srekli ve aralksz
k ve ilkel cemaat kltr haline dnmesi.
Sekin kltrn aa tabakalara inmesini veya
batmasn ileri sren bir yaklamdr.
Ama, folklor unsurlarnn, zellikle de halk
azndaki sanat trkleri nin, kaynan sekin
yaratc bireylere veya elitist kltre balamaktr.
DR. SHEYLA SARITA

21

I) deolojik Halkbilimi Kuramlar

z

z
z

Bu kuram halkbiliminin, antropolojinin

smrgecilik arac olarak kullanlmasna benzeyen,
ideolojik maksatlarla kullanlmas iin
gelitirilmitir.
Halkbiliminin ideolojik ynden ilenmesi, 19. yy
romantik milliyetiliinden kaynaklanr.
Halkbiliminin ideolojik amalarda uygulanmas
zellikle Nazi Almanyasnda ve Sovyet Rusyada
faist ve komnist politik ideolojilerle
btnletirilmi ve halkbilimi bir propaganda arac
olarak kullanlmtr.
DR. SHEYLA SARITA

22

) Kltrler aras aprazlama Yntemi

z

Dnyann her yerinden derlenen masal, efsane,trk,

bilmece, atasz, halk inanc, gelenek, grenek, tren
gibi her trl halkbilimi rnlerinin aralarndaki
evrensel dzeni tespit edip ortaya koymak amacyla,
benzer kltr belgelerinin daha ziyade saylarna,
rten dizilerine ve denkliklerine dayanarak yaplan
aratrma eklidir.

DR. SHEYLA SARITA

23

J) Yn Kltr Kuram
z

20. yzylda kentsel, teknolojik, seri retim kltr

ile krsal, kyl kltr arasnda sava srmektedir.
Halkbilimi aratrmaclar 1960larda yn ve halk
kltrlerini yeniden yorumlamlar, kartlklar yerine
iice geme olgusunu grmeye balamlardr.

DR. SHEYLA SARITA

24

K) Yapsal Halkbilimi Kuramlar

z

Ama, halkbilimi trlerini evrensel modellere ve

formllere indirgeyerek evrensel bazda mukayeseli
almalar kolay klmak. Bylece insanln kltrel
ve zihni geliimini anlayp aklayabilmektir.
temel yapsal bak as vardr:

1.
2.
3.

Kahraman biyografisinin yapsal zmleme modelleri

Vladimir Proppun yapsal anlat zmleme ve
Claude Lvi-Strauss ekol yapsal zmleme yntemi
(Yapsal Halkbilimi Kuram ve Yntemleri zerinde 10.
haftada daha ayrntl olarak durulacaktr).
DR. SHEYLA SARITA

25

KAYNAKLAR
z

obanolu, zkul. 2002. Halkbilimi Kuramlar ve Aratrma Yntemleri

Tarihine Giri. Aka Yaynlar, Ankara.
Dorson, M. Richard. 1968. The British Folklorists. Chicago: The
University of Chicago Press.
Dorson, M. Richard. 1959. American Folklore. Chicago: The University of
Chicago Pres.

Ekici, Metin. 2004. Aratrma Yntemleri, Trk Halk Edebiyat El

Kitab, editr: M. cal Ouz, Grafiker Yaynlar, Ankara, s. 69-73.

DR. SHEYLA SARITA

26