Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania.

R3

Osobowość; Cervone, D. i Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. Kraków: Wydawnictwo UJ
Rozdział 3

Główne pojęcia:

ANULOWANIE: mechanizm obronny polegający na magicznym anulowaniu czynu lub pragnienia

związanego z lękiem

IDENTYFIKACJA: nabycie jako cech charakterystycznych, przez konkretną osobę, cech osobowości
spostrzeganych jako cechy innych ludzi (np. rodziców)

IZOLACJA: mechanizm obronny polegający na izolowaniu emocji od treści przykrego impulsu lub
wspomnienia

JA = EGO: strukturalne pojęcie dla określenia tej części osobowości, która dąży do zaspokojenia popędu
(instynktu) zgodnie z rzeczywistością i wartościami moralnymi (teoria Freuda)

KATHARSIS: wyzwolenie i uwolnienie emocji poprzez mówienie o swoich problemach

KOMPLEKS EDYPA: pociąg seksualny u chłopca ku patce i jego lęk przed kastracją ze strony ojca,
spostrzeganego jako rywala (teoria Freuda)

LĘK: bolesne doświadczenie emocjonalne, które sygnalizuje bądź alarmuje JA o niebezpieczeństwie (teoria
psychoanalityczna)

LĘK PRZED KASTRACJĄ: doświadczany przez chłopca w stadium fallicznym lęk przed odcięciem przez
ojca członka z powodu seksualnej rywalizacji o matkę (teoria Freuda)

LIBIDO: energia związana z popędami seksualnymi, a następnie z popędem życia (teoria

psychoanalityczna)

MECHANICYZM: intelektualny ruch w XIX wieku. Zgodnie z jego założeniami zasady nauk
przyrodniczych mogły wyjaśnić nie tylko zachowanie przedmiotów materialnych, lecz także ludzkie myśli i
zachowania

MECHANIZMY OBRONNE: środki podejmowane przez osobę w celu zredukowania lęku. Rezultatem ich
stosowania jest niedopuszczenie do świadomości jakiejś myśli, pragnienia czy uczucia (teoria Freuda)

SUPEREGO (NAD-JA): strukturalne pojęcie dla określenia tej części osobowości, która stanowi wyraz
naszych ideałów i wartości moralnych (teoria Freuda)

NIEŚWIADOMOŚĆ: te myśli, doświadczenia i uczucia, z których nie zdajemy sobie sprawy. Według
Freuda nieświadomość jest wynikiem wyparcia

OBRONA PERCEPCYJNA: proces, w którym osoba broni się (nieświadomie) przed uświadomieniem
sobie zagrażającego bodźca

PODPROGOWA AKTYWACJA PSYCHODYNAMICZNA: procedura badawcza związana z teorią

psychoanalityczną, w której prezentowane są bodźce poniżej progu percepcyjnego (podprogowo), w celu
stymulowania nieświadomego pragnienia lęku

1 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

POPĘD ŚMIERCI: popędy i źrodła energii skierowane ku śmierci lub powrotowi do stanu
nieograniczonego (teoria Freuda)

POPĘD ŻYCIA: popędy lub źródła energii (libido) skierowane ku zachowaniu życia i gratyfikacji
seksualnej (teoria Freuda)

POPĘD AGRESJI: popędy zmierzające do wyrządzenia krzywdy, szkody lub destrukcji (teoria Freuda)

POPĘDY SEKSUALNE: popędy skierowane ku gratyfikacji bądź przyjemności seksualnej (teoria Freuda)
PROCES PIERWOTNY: postać myślenia, którą nie kieruje logika czy tzw. rzeczywistość; jest on
widoczny w snach i innych sposobach ekspresji nieświadomości (teoria psychoanalityczna)

PROCES WTÓRNY: postać myślenia, którą kieruje rzeczywistość; jest on związany z rozwojem JA (teoria
psychoanalityczna)

PROJEKCJA: mechanizm obronny polegający na przypisywaniu innym swych własnych, niemożliwych do

przyjęcia popędów i pragnień

PRZEDŚWIADOMOŚĆ: określenie tych myśli, doświadczeń i uczuć, z których w danej chwili nie
zdajemy sobie sprawy, lecz które z łatwością możemy sobie uświadomić (pojęcie Freuda)

RACJONALIZACJA: mechanizm obronny polegający na podaniu możliwej do przyjęcia przyczyny dla

niemożliwego do przyjęcia motywu lub czynu

REAKCJA UPOZOROWANA: mechanizm polegający na wyrażaniu impulsu przeciwnego do tego, który

jest nie do przyjęcia

SPOSTRZEGANIE NIEŚWIADOME: nieświadoma percepcja bodźca bez świadomego zdawania sobie z

niej sprawy

STADIUM ANALNE: okres życia, w którym głównym ośrodkiem pobudzenia lub napięcia cielesnego jest
odbyt (teoria Freuda)

STADIUM FALLICZNE: okres życia, w którym pobudzenie i napięcie zaczyna koncentrować się na
genitaliach i w którym pojawia się pociąg ku rodzicowi przeciwnej płci (teoria Freuda)

STADIUM GENITALNE: stadium rozwoju związane z początkiem dorastania (teoria psychoanalityczna)

STADIUM LATENCJI: stadium następujące po fazie fallicznej, w czasie którego następuje spadek pociągu
i zainteresowań seksualnych (teoria psychoanalityczna)

STADIUM ORALNE: okres życia, w którym głównym ośrodkiem pobudzenia lub napięcia cielesnego są
usta (teoria Freuda)

SFERY EROGENNE: te części ciała, które stanowią źródło napięcia lub pobudzenia (teoria Freuda)

SUBLIMACJA: mechanizm obronny polegający na zastąpieniu pierwotnych form wyrażenia popędu

wyższym celem kulturowym

SYSTEM ENERGETYCZNY: traktowanie osobowości jako systemu wzajemnie oddziałujących na siebie

różnych sił (np. popędów, instynktów) lub źródeł energii (teoria Freuda)
2 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

ŚWIADOMOŚĆ: te myśli, doświadczenia i uczucia, z których zdajemy sobie sprawę

ID= TO: strukturalne pojęcie dla określenia źródła popędów lub całej energii popędów w człowieku (teoria
Freuda)

WOLNE SKOJARZENIE: relacjonowanie terapeucie przez pacjenta wszystkich nasuwających się myśli
(teoria psychoanalityczna)

WYPARCIE: pierwotny mechanizm obronny polegający na odsuwaniu od świadomości myśli, idei lub
pragnienia

ZAPRZECZENIE: mechanizm obronny polegający na zaprzeczaniu jakiejś przykrej rzeczywistości

wewnętrznej lub zewnętrznej

ZASADA PRZYJEMNOŚCI: psychologiczne funkcjonowanie oparte na dążeniu do przyjemności i

unikaniu bólu

ZASADA RZECZYWISTOŚCI: funkcjonowanie psychiczne oparte na rzeczywistości, w którym

przyjemność jest odroczona do optymalnego momentu (teoria Freuda)

ZAZDROŚĆ O CZŁONEK: zazdrość kobiety o posiadanie przez mężczyznę członka (teoria

psychoanalityczna)

Podstawowe twierdzenia:

1. Freud zaproponował mechanicystyczny, deterministyczny i energetyczny model umysłu. Model ów

stanowił bezpośrednie odzwierciedlenie XIX w. wykształcenia naukowego i medycznego, jakie zdobył
Freud.
2. Freud zbudował swoją teorię na dowodach pochodzących ze studiów przypadku. Jego zdaniem.
dogłębna analiza przypadków klinicznych była jedyną trafną metodą odkrywania dynamiki świadomego
i nieświadomego umysłu.
3. Istotą teorii Freuda jest zintegrowana analiza struktur i dynamiki osobowości. Strukturami są trzy
systemy psychiczne: id, ego i superego, których działanie wyznaczane jest odmiennymi zasadami natury
pozostającymi w konflikcie. Dynamika obejmuje energię psychiczną biorącą początek w ID, lecz której
wyrażanie jest blokowane lub zniekształcane działaniami EGO w ramach granic wytyczonych przez
SUPEREGO.
4. Istotą dynamiki osobowości, zgodnie z teorią psychoanalityczną, jest konflikt. Impulsywne popędy ID
dążą do natychmiastowego wyzwolenia, co pozostaje w konflikcie zarówno z pragnieniem EGO, by te
impulsy odroczyć zgodnie z ograniczeniami rzeczywistości, jak i z pragnieniami SUPEREGO, by
wszelkie działania spełniały standardy moralne. Zatem wszelkie działanie jest kompromisem między
tymi konkurującymi ze strony różnych instancji psychicznych pragnieniami. Mechanizmy obronne są
strategiami, jakimi posługuje się EGO, by bronić się przed lękiem wywołanym przez niemożliwe do
przyjęcia popędy i pragnienia ID.
5. Zgodnie z założeniami psychoanalitycznej teorii rozwoju osobowości jednostka przechodzi przez
kolejne stadia rozwoju. Każde stadium obejmuje odrębny obszar ciała, który służy jako pierwotne
skupienie gratyfikacji zmysłowej. Stadia te występują na wczesnym etapie życia- w dzieciństwie. Teoria
psychoanalityczna Freuda zawiera sugestie, że doświadczenia okresu wczesnodziecięcego mają trwały,
niezmienny wpływ na cechy osobowości człowieka.

3 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

Pytania:

1. Jak Freud sformułował swoją teorię oraz w jakim stopniu historyczne wydarzenia i historia osobista
teorię tę ukształtowały?
2. Jakie są główne cechy zaproponowanego przez Freuda teoretycznego modelu ludzkiego umysłu?
3. W jaki sposób ludzie zabezpieczają się przed doświadczeniem lęku oraz w jakim stopniu (zdaniem
Freuda) strategie redukcji lęku stanowią centrum dynamiki osobowości?
4. Jak ważne są wczesne doświadczenia z dzieciństwa dla późniejszego rozwoju osobowości?

ZYGMUNT FREUD. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA AUTORA U JEGO PROPOZYCJI.

- był Żydem; chciał być generałem ale było to środowisko antysemickie, więc postanowił pójść w
medycynę
- podjął studia na wydziale medycznym Uniwersytetu Wiedeńskiego, gdzie uzyskał wykształcenie, które
wpłynęło na teorię osobowości
- kluczową postacią był profesor fizjologii Ernst Brucke- należał do intelektualnego ruchu zwanego
mechanicyzmem
- zgodnie z założeniami mechanicyzmu- zasady nauk przyrodniczych mogły wyjaśnić nie tylko zachowanie
przedmiotów materialnych, lecz także ludzkiej myśli i zachowanie; człowieka można by pojmować w
kategoriach podstawowych mechanizmów fizycznych i chemicznych
- w czasach Freuda mechanicyzm stanowił główny przedmiot sporów
- kontrargument - TEORIA WITALIZMU: zgodnie z którą, za życie odpowiada niefizyczna
(niematerialna) siła duchowa
- Brucke uważał, że człowiek to dynamiczny system fizjologiczny, kontrolowany w pełni przez
podstawowe zasady fizyczne i chemiczne, takie jak fizyczna zasada zachowania energii- pogląd ten stał
się podstawą dla późniejszego Freudowskiego dynamicznego ujęcia osobowości
- po dyplomie F. praktykował jako neurolog- w badaniach doszedł do wniosku, że najwcześniejsze
struktury utrzymują się i nie zanikają- przekonanie to stało się zapowiedzią późniejszych jego poglądów
dotyczących rozwoju osobowości
- po śmierci ojca Freud doświadczał okresowych stanów depresyjnych i napadów lęków- by zrozumieć
swoje problemy rozpoczął AUTOANALIZĘ: analizował treści własnego doświadczenia, koncentrując się
zwłaszcza na znaczeniu swoich snów, które jak sądził, ujawnią nieświadome myśli i pragnienia
- WOLNE SKOJARZENIA- technika stosowana przez Freuda, polegająca na tym, że osoba poddana
analizie pozwalała na niezahamowane i niezafałszowane ujawnienie swoich myśli i odkrycie potencjalnie
ukrytych skojarzeń
- dla Freuda TECHNIKA WOLNYCH SKOJARZEŃ była nie tylko techniką pracy ale także metodą
naukową; dostarczyła dowodów dla jego teorii osobowości
- 1900 r. dzieło Objaśnianie marzeń sennych - książka o leczeniu pacjentów oraz o rozwoju TEORII
UMYSŁU, czyli podstawowych struktur i zasad rządzących ludzką psychiką
- wyśmiewano poglądy dot. seksualności dziecięcej i jej związku z perwersjami i nerwicami
- bojkotowano instytucje medyczne propagujące poglądy Freuda
- doświadczenia osobiste ( utrata majątku, wojna, śmierć córki) stały się przyczynkiem do sformułowania
teorii INSTYNKTU ŚMIERCI- pragnienia by umrzeć, w przeciwieństwie do INSTYNKTU ŻYCIA, czyli
pragnienia by przetrwać
- 1910 r. założono Międzynarodowe Towarzystwo Psychoanalityczne

FREUDA UJĘCIE OSOBY

UMYSŁ JAKO SYSTEM ENERGETYCZNY

- teoria Freuda jest teorią umysłu- naukowym modelem całościowej architektury struktur i procesów
psychicznych
4 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

- ŻYCIE PSYCHICZNE W ASPEKCIE BIOLOGICZNYM- uznaje on umysł za część organizmu, pyta,

jakie jest ciało, i formułuje zasady funkcjonowania psychicznego na podstawie ogólnych zasad
funkcjonowania fizjologicznego
- organizm jest MECHANISTYCZNYM SYSTEMEM ENERGETYCZNYM- umysł pobiera energię
psychiczną z ogólnych zasobów energetycznych organizmu ( podstawą była ówczesna fascynacja fizyką-
prawa zmian energii w danym systemie)
- główny problem naukowy: wyjaśnienie tego, co się dzieje z energią psychiczną: jak przepływa , schodzi
na boczny tor lub jest tłumiona
- ujęcie energii psychicznej obejmuje 3 główne pojęcia:
- ilość energii jest ograniczona- jeżeli większość zużyjemy w jeden sposób to nie będzie dostępna na
inne potrzeby
- kanał energetyczny może zostać zablokowany- energia wtedy „nie odchodzi”; zamiast tego zostaje
wyrażona w jakiś inny sposób, po linii najmniejszego oporu
- umysł zmierzający do osiągnięcia stanu spokoju- potrzeby organizmu tworzą stan napięcia, co
skłania osobę do zredukowania go, by wrócić do osiągnięcia stanu spokoju
- celem każdego zachowania jest przyjemność wynikająca z redukcji napięcia lub uwolnienie energii
- w psychoanalizie z pojęciami łączy się energia psychiczna, która pozostaje zmagazynowana w umyśle,
jednak w szczególnych okolicznościach energia związana ze szczególnym napięciem może się wyzwolić
- HISTERIA- termin określający zaburzenia emocjonalne manifestujące się objawami fizycznymi =
współcześnie zaburzenia somatyczne)
- KATHARSIS- doświadczenie psychiczne polegające na wyzwoleniu i uwolnieniu emocji poprzez
mówienie o swoich problemach; wyrzucane z siebie, zrzucanie kamienia z serca
- pojęcie to ma dwie konsekwencje dla rozumienia ludzkiego umysłu:
- umysł jest systemem energetycznym - poprawa stanu pacjenta możliwa jest poprzez wyzwolenie
energii związanej z dawno zapomnianymi wspomnieniami
- przed doświadczeniem katartycznym pacjenci Freuda wydawali się zupełnie nieświadomi, że ich
objawy były spowodowane treściami w ich umyśle- traumatyczne doświadczenie było całkowicie
zapomniane = treści psychiczne, z których ludzie nie zdawali sobie sprawy, były wciąż aktywne
wewnątrz ich umysłów ( = umysł składa się więcej niż z jednej części)
- pojęcia świadome i nieświadome - codzienne życie psychiczne rządzi się nieświadomymi pojęciami

JEDNOSTKA W SPOŁECZEŃSTWIE

- relacje między jednostką, a społeczeństwem - koncepcja Freuda sprzeciwia się kluczowemu dla kultury
Zachodu poglądowi, zgodnie z którym ludzie z natury są dobrzy ale zostają zdeprawowani pokusami
Szatana
- Freud wywrócił ten pogląd do góry nogami- w psychoanalizie popędy seksualne i agresywne są
nieodłącznym elementem natury ludzkiej = radykalne zrewidowanie relacji między jednostką
i społeczeństwem
- jednostki funkcjonują zgodnie z ZASADĄ PRZYJEMNOŚCI - poszukują przyjemnego zaspokojenia
tych popędów
- rolą społeczeństwa jest okiełznanie tych naturalnych tendencji biologicznych
- główną funkcją „cywilizacji” jest tendencja do ograniczania życia seksualnego- społeczeństwo
pokazuje dziecku, że naturalne biologiczne popędy są nieakceptowane społecznie oraz tworzy normy i
tabu społeczne, każąc się nimi kierować w życiu

FREUDA UJĘCIE NAUKI O OSOBOWOŚCI

- Freud doceniał związek między teorią a badaniami oraz odczuwał potrzebę wyraźnej definicji pojęć
- chciał sformułować teorię, która byłaby tak wnikliwa i drobiazgowa w sensie naukowym jak teorie
w naukach fizycznych i biologicznych
5 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

- wyjątkowy aspekt podejścia Freuda do nauki o osobowości był rodzaj danych, jakie wykorzystywał i nie
wykorzystywał do budowania swojej teorii- nie prowadził eksperymentów w labie ani nie korzystał
z testów psychologicznych

PSYCHOANALITYCZNA TEORIA OSOBOWOŚCI FREUDA

- teorie osobowości zajmują się wybraną tematyką obejmująca struktury, dynamikę i rozwój osobowości

STRUKTURA

- analizując strukturę Freud miał na celu przedstawienie teoretycznego modelu rozumienia człowieka
- przedstawił 2 modele teoretyczne umysłu, które wzajemnie się uzupełniały
- 1: poziomy świadomości
- 2: systemy funkcjonalne w umyśle

POZIOMY ŚWIADOMOŚCI A KONCEPCJA NIEŚWIADOMOŚCI

- przepływ myśli- treści psychiczne, z których zdajemy sobie sprawę, dlatego że się na nich skupiamy -
nazywamy ŚWIADOMYMI
- 3 POZIOMY:
- ŚWIADOMOŚĆ odnosi się do myśli, z których zdajemy sobie sprawę w każdym momencie
- PRZEDŚWIADOMOŚĆ zawiera treści psychiczne, z których z łatwością możemy sobie zdać sprawę,
jeśli się nimi zajmiemy
- NIEŚWIADOMOŚĆ to obszary umysłu, z których nie zdajemy sobie sprawy i nie możemy- poza
wyjątkowymi okolicznościami ( myśli i pragnienia traumatyczne, społecznie niepożądane)

MARZENIA SENNE:
- treści marzeń sennych ukazują, że umysł zawiera treści nieświadome radykalnie różniące się od
świadomego myślenia
- charakteryzują się 2 poziomową zawartością treściową:
1. Treścią jawną: jest nią fabuła marzenia sennego
2. Treścią utajoną: składa się z nieświadomych idei, emocji, popędów, które objawiają się w fabule
marzenia sennego.
- analizując marzenia senne Freud odkrył, że nieświadome życie może być zupełnie dziwaczne;
- nieświadomość jest:
1. Alogiczna ( przeciwieństwa mogą oznaczać tę samą rzecz)
2. Nie liczy się z czasem ( wydarzenia z różnych okresów mogą współistnieć obok siebie)
3. Nie liczy się z przestrzenią ( rozmiar i odległość są pomijane tak, że duże rzeczy mieszczą się w
małych, a odległe od siebie miejsca są obok siebie)
- oddziałuje na siebie świat symboli
- teoria marzeń sennych miała drugi element- poza tym, że zakładała istnienie dwóch poziomów marzeń
sennych- treści jawnej i utajonej- zaproponował szczególną relację między poziomami
- TREŚĆ UTAJONA: składa się z nieświadomych pragnień
- TREŚĆ JAWNA: jest tych pragnień spełnieniem

NIEŚWIADOMOŚĆ MOTYWOWANA

- NIEŚWIADOMOŚĆ- to obszar umysłu, w którym przechowywane są treści psychiczne, to kwestią

decydującą jest odróżnienie natury takiego przechowywania
- główną rolę odgrywają zasady motywacji:
1. Treści psychiczne wkraczają w nieświadomość motywowanych powodów.
6 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

- w nieświadomości przechowywane są myśli i wyobrażenia tak traumatyczne, że gdyby miły

pozostać w świadomości powodowałyby cierpienie psychiczne
- są to: wspomnienia traumatycznych doświadczeń w życiu, uczucia zazdrości, wrogości lub
pożądania seksualnego wobec „zakazanej” osoby bądź pragnienie skrzywdzenia ukochanej osoby
- zgodnie z zasadą przyjemności- staramy się unikać takich myśli. uczuć i motywów i trzymać je z
dala od świadomości
- myśli obecne w nieświadomości oddziałują na trwające świadomie doświadczenie

STOSOWNE BADANIA PSYCHOANALITYCZNE

- nieświadomość nie może być nigdy obserwowalna bezpośrednio

- Freud zdał sobie sprawę ze znaczenia nieświadomości w rezultacie obserwacji zjawisk hipnotycznych
- po zaprzestaniu prowadzenia pacjentów hipnoza Freud zdał sobie sprawę, że pacjenci często uświadamiali
sobie pogrzebane wcześniej wspomnienia i pragnienia, które nie stanowią elementu naszej świadomości
ale są „celowo pogrzebane” w naszej nieświadomości
- SPOSTRZEGANIE BEZ UDZIAŁU ŚWIADOMOŚCI- jt. nieświadome postrzeganie; aktualnie takie
stany nazywane są SPOSTRZEGANIEM PODPROGOWYM lub rejestrowaniem bodźców na poziomie
niższym od poziomu wymaganego do zdawania sobie z nich sprawy; innymi słowy bodźce, które nie
zostały świadomie spostrzeżone, nadal wywierały wpływ na wyobrażenia i myśli osób badanych
- można zauważyć 2 związane z tym zagadnieniem kierunki badań:
1. OBRONA PERCEPCYJNA: dot. procesu, dzięki któremu człowiek broni się przed lękiem, jaki
towarzyszy rzeczywistemu zidentyfikowaniu zagrażającego bodźca.
- przeprowadzono eksperyment, gdzie badanym przedstawiano słowa początkowo ekspozycja była
krótka, później coraz dłuższa
- rejestrowany był moment, w którym badani zdołali zidentyfikować każde ze słów, a także
aktywność ich gruczołów potowych
- wniosek: osoby badane potrzebowały więcej czasu na rozpoznanie słów zabarwionych
emocjonalnie niż słów neutralnych, oraz, że reagowały emocjonalnie na zabarwione emocjonalnie
słowa zanim zostały one werbalnie zidentyfikowane
2. PODPROGOWA AKTYWACJA PSYCHODYNAMICZNA: badania te polegają na stymulowaniu
nieświadomych pragnień bez ich uświadamiania
- badanym pokazuje się materiał związany z ich pragnieniami, z którymi wiążą się odpowiednie
oczekiwania, albo zagrażające, albo łagodzące lęk, a następnie obserwacja reakcji uczestników
- ekspozycja jest niezwykle krótka
- w przypadku pragnień zagrażających- materiał ma pobudzić nieświadomy konflikt; w przypadku
pragnień łagodzących lęk- ma osłabić nieświadomy konflikt, zmniejszając w ten sposób niepokój
psychiczny
- zastosowanie modelu podprogowej aktywacji: badania nad zaburzeniami jedzenia:
- w pierwszych badaniach porównano zdrowe studentki ze studentkami zdradzającymi oznaki
zaburzeń jedzenia pod względem ilości zjadanych słodyczy po podprogowej prezentacji
następujących trzech informacji „mama mnie opuszcza”; „mama to pożycza”; „Mona to pożycza”
- testowano hipotezę, że osoby badane z zaburzeniami jedzenia zmagają się z uczuciami straty i
opuszczenia w związku w opieką i wychowaniem, i dlatego będą szukały zastępczej gratyfikacji
w formie jedzenia słodyczy, gdy tylko konflikt zostanie podprogowo aktywowany przez
informację „mama mnie opuszcza”
- wniosek: osoby badane z zaburzeniami jedzenia po otrzymaniu bodźca opuszczenia poniżej progu
jadły znacznie więcej słodyczy noż bez zaburzeń jedzenia lub z zaburzeniami ale otrzymujące
bodziec opuszczenia powyżej progu
- powtórzono te badania dokładając obrazek szlochającego niemowlęcia i odchodzącej kobiety- z
informacją „Mama mnie opuszcza”, a obrazek spacerującej kobiety towarzyszył neutralnemu
bodźcowi „Mama spaceruje”
7 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

- wniosek 2: więcej słodyczy jadły studentki z zaburzeniami jedzenia poddane podprogowemu

działaniu na wypowiedź i i obrazek opuszczenia niż studentki z zaburzeniami jedzenia poddane
działaniu tych samych bodźców powyżej progu oraz studentki bez zaburzeń jedzenia poddane
działaniu tych bodźców powyżej bądź poniżej progu

OBECNY STATUS KONCEPCJI NIEŚWIADOMOŚCI

- KONCEPCJA MOTYWOWANEJ NIEŚWIADOMOŚCI- znajduje się w centrum teorii

psychoanalitycznej
- obecnie wyraźnych dowodów oddziaływania nieświadomości na codzienne zachowanie dostarczają
badania przeprowadzone przez psychologa społecznego Johna Bargha i jego współpracowników
- badanie: osoby badane pracowały nad zadaniem wspólnie z drugą osobą; nie wiedziały, że ta osoba
była pomocnikiem eksperymentatora; pomocnik słabo sobie radził z wykonywaniem zadania; osoba
badana była w obliczu dwóch sprzecznych celów: z jednej strony cel związany z osiągnięciem:
należy wykonać zadanie najlepiej, jak to możliwe; z drugiej celem był czynnik osobowy związany z
poczuciem solidarności: osiągnięcie dobrego wyniku może sprawić, że ta druga osoba, która nie
najlepiej sobie radzi, poczuje się gorzej, zatem cel solidarności osiągamy, obniżając poziom naszego
wykonania.
- Bargh manipulował tak celami, by nie zwrócić na to uwagi osób badanych
- wnioski: w porównaniu z celami solidaryzowania się, aktywowanie celów związanych
z osiągnięciami w łamigłówce spowodowało, że osoby badane rozwiązywały więcej zadań pracując
w parach; ważne jest to, że uczestnicy badania nie mówili nic na temat tego, czy zdawali sobie
sprawę z wpływu zadania z łamigłówką- zatem działali powodowani celem, którego sobie nie
uświadamiali.

NIEŚWIADOMOŚĆ PSYCHOANALITYCZNA A NIEŚWIADOMOŚĆ POZNAWCZA

- z jednej strony badania pokazują wpływ nieświadomości na zachowanie, z drugiej treść nieświadomego
materiału miała niewiele wspólnego z materiałem badanym przez Freuda
- uzyskane w badaniach dane, ze względu na fakt, że nie manipulowano materiałem o głębokim znaczeniu
psychicznym- manipulowali codziennymi celami związanymi z życiem społecznym w zwykłym badaniu
laboratoryjnym
- uzyskane przez nich dane wskazują na istnienie nieświadomych wpływów, które jednak niewiele mają
wspólnego z doświadczeniami psychicznymi omawianymi przez Freuda
- taka różnica między traumatycznymi, nieświadomymi treściami o zabarwieniu seksualno- agresywnym,
jakimi zajmował się Freud, a dość prozaicznymi nieświadomymi treściami, jakimi zajmują się
współcześni badacze osobowości i psychologii społecznej- zawiera sugestię, że należy dokonać
rozróżnienia między nieświadomością psychoanalityczną i tym, co określono mianem nieświadomości
poznawczej
- PSYCHOANALITYCZNE UJĘCIE NIEŚWIADOMOŚCI: podkreśla irracjonalną i nielogiczną naturę
nieświadomego funkcjonowania; treści nieświadomości obejmują głównie myśli, uczucia oraz motywy
seksualne i agresji; zawartość nieświadomości jest motywowana i treści te oddziałują motywująco na
nasze codzienne zachowanie
- POZNAWCZE UJĘCIE NIEŚWIADOMOŚCI: zakłada, że nie ma zasadniczej różnicy w jakości między
procesami świadomymi i nieświadomymi; procesy nieświadome mogą być równie inteligentne, logiczne i
racjonalne jak procesy świadome; akcentuje różnorodność nieświadomych treści, bez przypisywania
szczególnego znaczenia treściom seksualnym i agresji; nie kładzie nacisku na czynniki motywacyjne-
procesy poznawcze są nieświadome, ponieważ nigdy nie dotarły do świadomości albo stały się zbyt
rutynowe i zautomatyzowane, że nie zdajemy sobie z nich sprawy
- istnieją dowody, że bodźce podprogowe mogą oddziaływać na nasze myśli i uczucia, lecz nie muszą to
być bodźce o specyficznym znaczeniu psychodynamicznym, tak jak zagrażające pragnienie
8 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

PORÓWNANIE DWÓCH UJĘĆ NIEŚWIADOMOŚCI: PSYCHOANALITYCZNEGO I POZNAWCZEGO

PERSPEKTYWA PSYCHOANALITYCZNA PERSPEKTYWA POZNAWCZA

Nacisk na nielogiczne i irracjonalne procesy Brak zasadniczej różnicy pomiędzy procesami

nieświadome. świadomymi i nieświadomymi.
Zawartość treściowa koncentrująca się na motywach i Zawartość treściowa koncentrująca się na myślach.
pragnieniach.
Akcent na umotywowane aspekty nieświadomego Akcent na niemotywowane przejawy nieświadomego
funkcjonowania. funkcjonowania.

- współczesna psychologia nieświadomości różni się od tej, którą miał na myśli Freud: w ich ujęciu
nieświadomość była gorąca i mokra- wrzała pożądaniem i gniewem , halucynacyjna, prymitywna i
irracjonalna; współcześnie- jest życzliwsza i delikatniejsza oraz bardziej zborna i racjonalna, chociaż nie
jest całkowicie zimna i sucha
- podejmowano wysiłki do integrowania obu podejść - psychoanalitycznego i poznawczego ujęcia
nieświadomości- jest to nadal kwestionowane przez niepsychoanalitycznych badaczy

ID, EGO, SUPEREGO

- występowało zróżnicowanie w zakresie stopnia świadomości- czasami obejmowało świadome procesy,

czasami nieświadome- co stanowiło problem dla teorii psychoanalitycznej
- Freud musiał uchwycić jednolitość owego sprawstwa psychicznego, a różnice między poziomami
świadomości mu to uniemożliwiały- tak powstały ID, EGO i SUPEREGO

ID = TO
- jest strukturą z którą się rodzimy
- reprezentuje źródło wszelkiej energii popędowej- energii psychicznej
- dąży do uwolnienia pobudzenia lub napięcia: redukuje napięcie, by przywrócić stan wewnętrznego
spokoju
- funkcje psychiczne, którymi kieruje są bardzo proste
- działa zgodnie z ZASADĄ PRZYJEMNOŚCI (ROZKOSZY)- dążenie do przymości i unikanie bólu
- jest całkiem „amoralne”
- poszukuje natychmiastowego i całkowitego uwolnienia- nie toleruje frustracji i jest wolne od zahamowań
- dąży do zaspokojenia na dwa sposoby: przez działanie lub wyobrażenie sobie, że otrzymało to czego
pragnęło- wyobrażenie gratyfikacji jest równie dobre jak sama gratyfikacja
- funkcjonuje całkowicie poza świadomością - niepoznane i nieświadome

SUPEREGO = nad-ja
- jest przeciwieństwem ID
- reprezentuje moralny obszar naszego funkcjonowania, obejmując ideały, o które walczymy, oraz poczucie
winy z powodu ich pogwałcenia
- jest wewnętrzną reprezentacją zasad moralnych zewnętrznego świata społecznego
- struktura działa tak, by kontrolować zachowania zgodnie z normami społecznymi oferując nagrody za
„dobre” zachowanie (duma, miłość własna’0 i kary za „złe” zachowania
- może działać na bardzo prymitywnym poziomie, bez możliwości modyfikowania swojego zachowania
w zależności od okoliczności ( w takich wypadkach osoba nie jest zdolna do rozróżniania między myślą i
działaniem, czując się winna za myślenie o czymś, nawet jeśli nie doprowadziło ono do działania; co
więcej jest ograniczona sądami typu wszytko- nic, a także dążeniem do perfekcji)

9 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

- nadużywanie słów takich jak dobry, zły, sąd i próba ujawnia surowe superego, chociaż może być ono
także elastyczne i pełne zrozumienia ( mogą być zdolni do wybaczania sobie i innym, jeżeli widać
wyraźnie, żę coś zdarzyło się przypadkowo lub pod wpływem napięcia)
EGO

- ja poszukuje rzeczywistości
- jego zadaniem jest wyrażanie i zaspokajanie pragnień ID zgodnie z rzeczywistością i wymogami
SUPEREGO
- działa zgodnie z zasadą rzeczywistości: gratyfikacja popędów jest odroczona aż do momenty, kiedy
można osiągnąć największą przyjemność przy odczuwaniu najmniejszego bólu lub negatywnych
konsekwencji
- EFO posiada zdolności: potrafi oddzielić pragnienie od fantazji, tolerować napięcie i budować kompromis
poprzez racjonalne myślenie
- ego próbuje ukierunkować energię dostarczaną przez ID
- jest logiczne, racjonalne, tolerancyjne wobec napięcia- w swych działaniach musi dostosować się do
dyktatorów: ID i SUPEREGO oraz rzeczywistego świata

DYNAMIKA

- dotyczy dynamiki motywacyjnej

- obejmuje ona energię psychiczną: to, czym ona jest, jak działa i w jaki sposób jest przetwarzana celem
motywowania całego spektrum ludzkiego zachowania
- źródłem wszelkiej energii są stany wzbudzenia w organizmie, które dążą do ekspresji i redukcji napięcia-
są one INSTYNKTAMI lub POPĘDAMI
- POPĘD- jest źródłem energii, która może motywować każde z różnorodnych konkretnych działań,
zależnie od możliwości i ograniczeń ujawniających się w danym środowisku

POPĘD ŻYCIA I ŚMIERCI

- poglądy Freuda dotyczące popędów zmieniały się w trakcie jego życia

- wczesne ujęcie: popędy EGO odnoszące się do tendencji samozachowawczych oraz popędy seksualne,
dotyczące tendencji do zachowania gatunku
- w późniejszym ujęciu- klasycznym- popędy życia i śmierci
- POPĘD ŚMIERCI: obejmuje dążenie organizmu do śmierci lub do powrotu do stanu nieograniczonego
( samobójstwo jako manifestacja popędu śmierci; obraca się też ku innym w aktach agresji)
- POPĘD ŻYCIA: obejmuje popędy kojarzone z wcześniejszym EGO jaki i popędy seksualne; skłania ludzi
ku zachowaniu i reprodukcji organizmu; energia popędu życia = LIBIDO
- popęd śmierci stanowi jeden z najbardziej kontrowersyjnych i najmniej akceptowanych aspektów teorii
psychoanalitycznej

DYNAMIKA FUNKCJONOWANIA

- dany popęd może być wyrażony na różne sposoby - energia przekierowywana na różne aktywności
- popędy mogą też zostać zablokowane w swej ekspresji, wyrażone w zmodyfikowany sposób lub
wyrażone bez modyfikacja
- jest możliwa zmiana lub przeniesienie obiektu popędu z pierwotnego na inny; mogą się one także łączyć
(np. piłka nożna może zaspokajać popęd agresji i popędy seksualne; chirurgia może stanowić połączenie
miłości i zniszczenia)
- ten sam popęd może być zaspokojony na wiele sposobów, a to samo zachowanie może mieć różne
przyczyny u tych samych osób

10 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

- praktycznie każdy proces można opisać w kategoriach wydatkowania energii w obiekcie lub a kategoriach
siły hamującej wydatkowanie energii, czyli hamującej gratyfikację jakiegoś popędu
- kluczowym pojęciem jest pojęcie LĘKU- w teorii psychoanalitycznej lęk stanowi bolesne emocjonalne
doświadczenie, reprezentujące niebezpieczeństwo lub zagrożenie dla danej osoby; w stanie „swobodnie
płynącego” lęku osoby są zdolne do powiązania swojego stanu napięcia z obiektem zewnętrznym
- natomiast w stanie STRACHU źródło napięcia jest znane
- Freud miał dwie teorie na temat lęku:
1. LĘK jako wynik nierozładowanych impulsów seksualnych- zatamowane libido.
2. LĘK stanowił bolesną emocję działającą jako sygnał zbliżającego się do EGO niebezpieczeństwa
( tutaj lęk jako funkcja EGO, alarmuje EGO o niebezpieczeństwie tak, by mogło ono (EGO) zadziałać)
- zgodnie z PSYCHOANALITYCZNĄ TEORIĄ LĘKU: osoba doświadcza w pewnym momencie urazu,
jakiejś krzywdy lub zranienia, a lęk stanowi powtórzenie wcześniejszego doświadczenia traumatycznego
w miniaturze; lęk teraźniejszy związany jest z wcześniejszym niebezpieczeństwem = lęk wywodzi się z
konfliktu pomiędzy naporem popędów ID i groźbą kary ze strony SUPEREGO ( ID: chcę tego;
SUPEREGO: to okropne; EGO: boje się)

LĘK, MECHANIZMY OBRONNE I WSPÓŁCZESNE BADANIA NAD PROCESAMI OBRONNYMI

- lęk jest tak bolesnym stanem, że nie jesteśmy w stanie tolerować go przez dłuższy czas - bronimy się
psychicznie przed wywołującymi lęk myślami
- ludzie wytwarzają wobec lęku MECHANIZMY OBRONNE- sposoby zniekształcania rzeczywistości i
wyłączania uczuć ze świadomości, tak aby nie odczuwać lęku;
- są one zadaniami wypełnianymi przez EGO, jego strategicznym wysiłkiem w radzeniu sobie ze społecznie
nieakceptowanymi impulsami ID

ZAPRZECZANIE

- ZAPRZECZANIE: ludzie mogą świadomie zaprzeczać istnieniu traumatycznego lub innego społecznie
nieakceptowalnego faktu; posługiwanie się nim może zacząć się już w dzieciństwie; może to być
zaprzeczanie rzeczywistości; mamy z nim do czynienia tak gdzie ludzi próbują uniknąć uznania rozmiaru
zagrożenia
- początkowo taki unik może być świadomy, lecz później staje się automatyczny i nieświadomy, tak że
osoba nie zdaje sobie sprawy z tego, że czegoś nie dostrzega
- zaprzeczanie ma miejsce, gdy osoba zakłada „ to nie może mi się przytrafić”
- psychoanalitycy zakładają, że mechanizmy obronne mogą być użyteczne w redukowaniu lęku, ale mogą
nie pełnić funkcji przystosowawczych ze względu na odwracanie osoby od rzeczywistości
- ORIENTACJA NA RZECZYWISTOŚĆ jest sprawą podstawową dla zdrowia emocjonalnego
- niektórzy jednak uważają, że może mieć to funkcję przystosowawcza: pozytywne złudzenie na temat
siebie mogą być korzystne dla zdrowia psychicznego - wszystko zależy od rozmiaru zniekształcenia, jego
zakresu okoliczności
- zaprzeczenie może mieć walor przystosowawczy, gdy niemożliwe jest działanie, tak jak w wypadku
osoby znajdującej się w sytuacji, której nie można zmienić; nie ma waloru przystosowawczego, gdy
powstrzymuje daną osobę od podjęcia konstruktywnego działania, by zmienić sytuację, którą można
zmienić

PROJEKCJA

- PROJEKCJA: polega na tym, że to co wewnętrzne i niemożliwe do przyjęcia, jest przenoszone na

zewnątrz i widziane jako zewnętrzne; ludzie bronią się przed uznaniem własnych cech negatywnych
poprzez przenoszenie ich na inne osoby

11 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

- jt. mechanizm udokumentowany empirycznie: w badaniu dowiedziono, że ludzie mają tendencję do

rozpamiętywania tych cech w sobie, których nie lubią; za każdym razem gdy rozpamiętuje się jakieś
zagadnienie, z łatwością przychodzi ono na myśl - jest „chronicznie dostępne”, w wyniku tego
każdorazowo interpretujemy działania innych osób za pomocą pojęć czerpanych z własnego umysłu
- wnioski z badań empirycznych wskazują, że projekcja występuje w odniesieniu do stosunkowo
zwyczajnych cech psychicznych np. lenistwa, które nie łączą się automatycznie z psychoseksualnymi
popędami ID; ponadto wyjaśniają owe zjawisko odwołując się do psychologii społeczno- poznawczej anie
do zasad psychoanalizy

IZOLACJA, REAKCJA UPOZOROWANA I SUBLIMACJA

- IZOLOWANIE: jest sposobem radzenia sobie z lękiem i zagrożeniem poprzez izolowanie zdarzeń w
pamięci albo izolowanie emocji od treści wspomnienia czy impulsu; dostępna jest myśl lub czyn ale nie
jest dostępna towarzysząca im emocja
- rezultatem zastosowania mechanizmu izolacji jest INTELEKTUALIZACJA, podkreślanie dominacji
myśli nad emocją i uczuciem oraz rozwój obszarów niedopuszczających logiki- w takich wypadkach
istniejące uczucie może ulec oddzieleniu, jak tedy gdy się oddziela miłość od seksu
- KOMPLEKS MADONNY- DZIWKI: gdy mężczyzna dzieli kobiety na dwie kategorie: tę, z którą łączy
go miłość, ale nie seks, i tę z którą łączy go seks, lecz nie miłość
- MECHANIZM ANULOWANIA: człowiek magicznie anuluje jeden czyn lub pragnienie za pomocą
drugiego; jt. rodzaj negatywnej magii, polegającej na tym, że drugi czyn osoby znosi lub anuluje czyn
pierwszy w taki sposób, jakby żaden nie miał miejsca, podczas gdy w rzeczywistości zaistniały oba.
- mechanizm ten jest widoczny w kompulsjach polegających na tym, że osoba odczuwa nieodparty impuls
wykonania pewnego czynu np. wyobrażenie o samobójstwie- w obrzędach religijnych

REAKCJA UPOZOROWANA

- REAKCJA UPOZOROWANA: osoba broni się przed ekspresją niemożliwego do zaakceptowania impulsu
przez akceptację i ekspresję jedynie jego przeciwieństwa; osoba stosująca ten mechanizm nie może
przyznać się do innych niż tylko społecznie akceptowanych uczuć, tak jak to się dzieje w przypadku
nadopiekuńczych matek, które nie mogą sobie pozwolić na żadną świadomą wrogość wobec swoich
dzieci
- widać go, gdy ulega załamaniu i człowiek, który „muchy by nie skrzywdził” robi coś okrutnego

RACJONALIZACJA

- RACJONALIZACJA: ludzie nie zaprzeczają po prostu pojawieniu się jakiejś myśli czy czynu ; uznają oni
zaistniałe działanie, lecz zniekształcają kryjące się za nim motywy; zachowanie jest reinterpretowane tak,
by wydawało się sensowne i możliwe do przyjęcia;
- EGO buduje racjonalny motyw celem wyjaśnienia niemożliwego do przyjęcia działania, którego
prawdziwym powodem są irracjonalne impulsy ID
- stosując racjonalizację, możemy odczuwać wrogo∂ść; głosząc miłość, możemy być niemoralni- dążąc do
moralności

SUBLIMACJA

- SUBLIMACJA: narzędzie do wyrażania impulsu ID w sposób wolny od lęku; mechanizm polega na

zastąpieniu pierwotnego obiektu gratyfikacji wyższym celem kulturowym, który następnie zostaje
pozbawiony bezpośredniego wyrażania popędu; w tym wypadku EGO nie musi nieustannie wydatkować
energii na zapobieganie rozładowaniu

12 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

WYPARCIE

- WYPARCIE: polega na odsunięciu od świadomości myśli, wyobrażenia lub pragnienia; jest ono tak
traumatyczne i zagrażające EGO, że zostaje pogrzebane w nieświadomości, wymaga nieustannego
wydatkowania energii, by utrzymać to, co niebezpieczne, poza świadomością
- początkowe badania nad wyparciem prowadził Rosenzweig w 1941 r. - zróżnicował on poziom osobistego
zaangażowania w zadanie a następnie badał wspomnienia uczestników dotyczące powodzenia lub
niepowodzenia w zakresie danej aktywności
- kiedy uczestnicy byli osobiście zaangażowani w eksperyment, przypominali sobie więcej zadań,
które potrafili wykonać, niż tych, których wykonać nie potrafili- prawdopodobnie wyparli oni
doświadczenia niepowodzenia; gdy nie czuli zagrożenia wówczas przypominali sobie więcej zadań
niewykonanych
- WYPIERAJĄCY STYL RADZENIA SOBIE: chodzi o to, że niektóre osoby są szczególnie skłonne do
wypierania niemożliwych do akceptowania doświadczeń ( Ci co odpowiadają na pytanie jak się masz -
zawsze dobrze)
- badacze dowiedli, że osoby, które:
- informują o niezwykle niskich poziomach lęku, lecz zarazem osiągają wysokie wyniki w zakresie
aprobaty społecznej (tj. podają rozmaite odpowiedzi, których celem wydaje się ukrycie
niepożądanych cech osobistych), tak naprawdę są osobami o wysokim poziomie lęku,
wypierającymi owe lęki
- osoby wypierające, które opisały siebie w świadomych samoopisach jako osoby o niskim poziomie
lęku- w rzeczywistości charakteryzowały się wysokim poziomem lęku
- osoby wypierające przywoływały mniej negatywnych emocji oraz były znacznie starsze w
momencie doświadczenia najwcześniejszej negatywnej emocji
- wniosek końcowy: wyparcie polega na braku dostępu do negatywnych wspomnień emocjonalnych
oraz że wyparcie jest w jakiś sposób związane ze stłumieniem lub zahamowaniem doświadczeń
emocjonalnych w ogóle
- osoby wypierające wydają się bardziej reaktywne na stres niż osoby niewypierające i bardziej skłonne do
zapadania na różne choroby
- wesołość osób wypierających maskuje niekiedy wysokie ciśnienie krwi i przyspieszone tętno, narażając je
na ryzyko chorób, takich jak choroba serca i rak

WZRASTANIE I ROZWÓJ

2 zadania związane z badaniem rozwoju osobowości:

1. IDENTYFIKACJA ogólnych wzorców charakteryzujących rozwój większości lub wszystkich
ludzi
2. CZYNNIKI PRZYCZYNIAJĄCE SIĘ do rozwoju różnic między ludźmi

- Freud połączył oba; wysunął tezę, że wszystkie osoby w swoim rozwoju przechodzą przez kolejne stadia
- zdarzenia występujące w tych stadiach odpowiadają za style osobowości oraz za różnice między osobami
w zakresie stylów osobowości, które uwidaczniają się przez całe życie
- stanowisko, że większość ważnych aspektów późniejszej osobowości została uformowana w całości przed
ukończeniem pierwszych 5 lat życia

ROZWÓJ POPĘDÓW I STADIA ROZWOJU

- popędy mają tendencję do koncentracji w pewnych obszarach ciała zwanych STREFAMI

EROGENNYMI;

13 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

- teza, że konkretna strefa erogenna- najważniejsza z punktu widzenia biologicznej gratyfikacji- zmienia się
systematycznie w trakcie rozwoju - w ten sposób powstała teoria PSYCHOSEKSUALNYCH STADIÓW
ROZWOJU
- „seksualny” = „psychoseksualny” = „zmysłowy”

ORALNE STADIUM ROZWOJU

- wczesna gratyfikacja oralna występuje podczas karmienia, ssania kciuka oraz innych ruchów ust
charakterystycznych dla niemowląt
- we wczesnym stadium dziecko jest bierne i receptywne; później następuje połączenie przyjemności
seksualnej i agresji
- w dorosłości dostrzegalne są w czynnościach takich jak: żucie gumy, jedzenie, palenie i całowanie
- PRZYKŁADY: jedzenie herbatników w kształcie zwierzątek; aktywność akademicka: daje się pożywkę
dla myśli, przyswaja materiał i zwraca w trakcie egzaminów

STADIUM ANALNE —> 2-3 r. ż

- zainteresowanie odbytem i przesuwaniem masy kałowej w odbytnicy

- wypróżnianie ma uwalniać od napięcia i przynosić przyjemność poprzez stymulację błony śluzowej tego
obszaru, co powoduje konflikt: między wydalaniem, a zatrzymaniem = pierwszy istotny konflikt między
jednostką a społeczeństwem
- w sensie psychologicznym dziecko może kojarzyć ruchy jelitowe z utratą czegoś ważnego, co z kolei
prowadzi do depresji, lub kojarzyć wypróżnianie się z dawaniem nagrody bądź prezentu innym osobom,
co z kolei może być powiązane z poczuciem sprawstwa

STADIUM FALLICZNE 4-5 r. ż

- wzbudzenie i napięcie koncentrują się w genitaliach

- biologiczne rozróżnienie płci prowadzi do zróżnicowania psychicznego
- LĘK PRZED KASTRACJĄ: chłopiec uświadamia sobie, że dziewczynka nie ma członka, co powoduje
strach przed możliwością utraty swojego
- KOMPLEKS EDYPA: wrogość syna w stosunku do ojca jest projektowana na ojca, co w konsekwencji
rodzi strach przed jego odwetem
- badania nad kompleksem Edypa: celem badania było nasilenie konfliktu Edypa u mężczyzn i obserwacja
skutków ich działania w sytuacji współzawodnictwa
- bodźce, które miały nasilać lub łagodzić konflikt, zawarte były w informacjach: „Bicie taty jest złe”;
„Bicie taty jest w porządku”; oraz bodźce z bodźcem neutralnym- „Ludzie spacerują”
- wnioski: bodziec „Bicie taty jest w porządku” spowodował zdobycie znacznie większej liczby
punktów niż bodziec neutralny; a bodziec „Bicie taty jest złe” przyczynił się do zdobycia znacznie
niższej liczby punktów niż bodziec neutralny
- u kobiet: ZAZDROŚĆ O CZŁONKA: zdaniem Freuda kobieta uzmysławia sobie jego brak i obwinia o to
matkę- pierwotny obiekt miłości;
- powodowana zazdrością dziewczynka wybiera ojca jako obiekt miłości i wyobraża sobie, że może
odzyskać utracony organ poprzez posiadanie dziecka ze swym ojcem ;
- dziewczynka rozwiązuje ten konflikt, zachowując ojca jako obiekt miłości, zdobywając go jednak poprzez
identyfikację z matką
- obserwacje dowodzą, że w wieku ok. 4 lat dzieci okazują wzmożoną preferencję rodzica odmiennej płci
oraz antagonizm wobec rodzica tej samej płci; zachowanie takie zanik w wieku ok. 5-6 lat
- w ramach częściowego rozwiązania kompleksu Edypa dziecko identyfikuje się z rodzicem tej samej płci
w ten sposób zdobywa rodzica odmiennej płci poprzez IDENTYFIKACJĘ

14 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

- identyfikacja jest również przyjęciem wartości moralnych = SUPEREGO jest spadkobiercą rozwiązania
kompleksu Edypa

STADIUM LATENCJI

- osłabienie napięć i zainteresowania seksualnego

STADIUM GENITALNE

- nierozwiązane w pełni w pregenitalnych stadiach rozwoju uczucie zależności i dążenia edypialne

ponownie dają o sobie znać
- zawirowania okresu dorastania są przypisywane tym czynnikom
- według Freuda pomyślne przejście poprzez stadia prowadzi do ukształtowania osoby psychicznie
zdrowej- takiej, która potrafi kochać i pracować

STADIA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO WEDŁUG ERIKSONA

- uważał, że rozwój nie dokonuje się jedynie w sferze psychoseksualnej ale także w
PSYCHOSPOŁECZNEJ, a stadia rozwoju obejmują kwestie społeczne

8 stadiów rozwoju psychospołecznego wg. Eriksona i ich implikacje dla osobowości

Stadium psychospołeczne Wiek Pozytywne wyniki Negatywne wyniki

Podstawowa 1 uczucia wewnętrznej poczucie zła, nieufność do

ufność vs. nieufność
Autonomia vs. wstyd
i niepewność
Inicjatywa vs. poczucie
winy
Pracowitość vs. poczucie
niższości
Tożsamość vs. pomieszanie
ról
Bliskość vs. izolacja
Zdolność do twórczego
działania vs. stagnacja
integracja vs. rozpacz
dobroci, zaufanie do siebie siebie i innych, pesymizm
i innych; optymizm
2-3 ćwiczenie woli, nieustępliwość, przesadne
samokontrola, zdolność do sumienie, zwątpienie,
dokonywania wyborów przewrażliwienie na
własnym punkcie, wstyd
4-5 przyjemność czerpana z poczucie winy z powodu
osiągnięć, działanie, zamierzonych celów i
kierunek i cel zainicjowanych osiągnięć
stadium latencji zdolność do zaangażowania poczucie niestosowności i
w twórczą pracę, duma z niższości, niezdolność do
wykonanego dzieła ukończenia dzieła
dorastanie wiara w wewnętrzną skrępowanie w rolach; brak
identyczność i ciągłość, ustalonych standardów,
obietnica kariery poczucie sztuczności
wczesna dorosłość wzajemność, wspólnota unikanie bliskości, relacje
myśli, uczuć i pracy powierzchniowe
dorosłość zdolność do absolutnego utrata zainteresowania
zaangażowania się w pracę pracą, zubożałe relacje
i relacje
lata późniejsze poczucie porządku i sensu, strach przed śmiercią,
zadowolenie z siebie i zgorzknienie co do tego, co
swoich osiągnięć się od życia otrzymało, lub
tego, co się nie wydarzyło

15 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

- najważniejszym zadaniem okresu dorastania jest ustalenie poczucia własnej tożsamosci, narastającej
wiary w to, że sposób, w jaki człowiek postrzega siebie, pozostaje w łączności z jego przeszłością oraz
spostrzeżeniami innych

STADIA MARCI

- OSIĄGNIĘCIE TOŻSAMOŚCI polega na ustaleniu się poczucia tożsamości w wyniku eksploracji; takie
osoby funkcjonują na wysokim poziomie psychicznym, są zdolne do złożonego rozumowania moralnego,
a także odznaczają się odpornością na żądania grupy, by się do niej przystosować, bądź na podjęte przez
grupę próby manipulowania ich poczuciem własnej wartości
- MORATORIUM TOŻSAMOŚCI polega na tym, że osoba przeżywa kryzys tożsamości; takie osoby są
zdolne do osiągnięcia wysokich poziomów funkcjonowania psychicznego- jak wskazuje na to złożone
myślenie i rozumowanie moralne a także cenią sobie bliskość; wciąż zmagają się z tym kim są, i tym, co
robią, oraz są mniej przygotowane do podejmowania zobowiązań niż osoby, które osiągnęły tożsamość
- TOŻSAMOŚĆ ZAMKNIĘTA: osoba posiada określoną tożsamość, nie przeszedłszy procesu eksploracji;
takie osoby odznaczają się skłonnością do nieustępliwości, ogromną wrażliwością na żądania grupy, by
się do niej przystosować, oraz na manipulację ich poczuciem własnej wartości; zazwyczaj cechuje je
stereotypowość oraz odrzucają one uchylanie się od spostrzeganych standardów dobra i zła
- ROZPAD TOŻSAMOŚCI: osoba taka nie posiada silnego poczucia tożsamości lub zobowiązania; takie
osoby są bardzo wrażliwe na ataki wymierzone w ich poczucie własnej wartości, ich myślenie jest często
zdezorganizowane i mają problemy z nawiązywaniem bliskich relacji

Zasługi Eriksona:
- podkreślenie znaczenia zarówno popędowej jak i psychospołecznej podstawy rozwoju osobowości
- rozszerzenie stadiów rozwoju ujmujących cały cykl życia i zwerbalizowanie głównych problemów
psychicznych, z którymi trzeba się zmierzyć w stadiach późniejszych
- uznanie, że ludzie patrzą zarówno w przyszłość, jak i w przeszłość, oraz że zarówno sposób, w jaki
interpretują swoją przyszłość jak i przeszłość, mogą stanowić równie istotną część ich osobowości

ZNACZENIE WCZESNYCH DOŚWIADCZEŃ

- teoria psychoanalityczna podkreśla znaczenie wydarzeń z pierwszych lat życia dla poźniejszego rozwoju
osobowości
- głównym trendem współczesnej psychologii jest badanie dynamiki osobowości w całym przebiegu życia
od dzieciństwa aż po starość
- badania: ROZWÓJ AFEKTU W OKRESIE NIEMOWLĘCTWA: dziecko w wieku 3 miesięcy zostało
pobite przez własnego ojca ( złamana ręka i pęknięta czaszka); personel szpitala opisał ją, jako „miłe
niemowlę”- szczęśliwe, śliczne, towarzyskie ale nieprzytulające się, gdy je brano na ręce i
„rozdrażnione”, gdy zbliżał się do niej mężczyzna
- dziecko zostało umieszczone w rodzinie zastępczej , gdzie zapewniono jej opiekę ale słaby
kontakt społeczny
- kontrastowało to z jej wcześniejszymi doświadczeniami- opiekuńcza matka karmiąca ją na
żądanie
- obserwowano ją w 4 miesiącu życia: opisano jej zachowanie, które ocenione było jako
odpowiadające opisowi depresji- była ospała, apatyczna, obojętna, o skurczonej postawie
- zaobserwowano 5 odrębnych afektów, z których każdy posiadał znaczące powiązania z jej historią
- zaobserwowano: smutek, gdy przebywała z matką biologiczną; strach i złość- gdy zbliżał się do
niej obcy mężczyzna; radość- gdy wchodziła w interakcję z obcymi kobietami
- ponownie przeniesiono ją do innej rodziny zastępczej, gdzie obdarzona została pełnym ciepła
zainteresowaniem

16 z 17
Pervin, L.A. (2011). Osobowość. Teoria i badania. R3

- po 2 tyg. znalazła się ponownie w szpitalu na badania; nie wykazywała śladów zmartwienia, a
nawet uśmiechała się do obcego mężczyzny;
- na kolejne badanie przywiozła ją matka biologiczna; dziecko było ożywione i szczęśliwe, jednak
gdy matka wyszła, dziewczynka zaczęła bardzo płakać, nie uspokajała się pomimo powrotu matki
oraz prób jej uspokojenia
- w wieku 8 mcy- dziewczyna wróciła do matki biologicznej; w wieku 20 miesięcy opisano ją jako
normalne dziecko, pozostające we wspaniałej relacji ze swoją matką; jednak rozłąka z matką
nadal wywoływała gniew i zmartwienia
- lata wczesnego dzieciństwa mają znaczenia w kategoriach wzorców relacji interpersonalnych niż w
kategoriach odosobnionych wydarzeń
- inne badanie: wnioski: relacje chłopców i dziewczynek w kategorii przywiązania znaczenie się różniły;
- u chłopców klasyfikacja przywiązania w wieku jednego roku była w znacznym stopniu powiązana
z późniejszymi zaburzeniami
- u chłopców o pozbawionym poczuciu bezpieczeństwa stylu przywiązania wystąpiły większe
zaburzenia w wieku 6lat niż u tych z bezpiecznym
- nie zaobserwowano związku między przywiązaniem i późniejszymi zaburzeniami u dziewczynek
- zauważono różnicę między możliwościami przewidywania zaburzeń na podstawie danych
dotyczących z dzieciństwa a możliwościami zrozumienia późniejszych zaburzeń poprzez
wiązanie ich z wcześniejszymi trudnościami z przywiązaniem- u 80% chłopców, których w wieku
6 lat zaliczono do grupy ryzyka lub grupy z zaburzeniami klinicznymi w wieku 1 roku przypisano
do stylu unikowego lub ambiwalentnego

ROZWÓJ PROCESÓW MYŚLENIA

- PROCES PIERWOTNY MYŚLENIA: w teorii psychoanalitycznej procesem pierwotnym myślenia jest

język nieświadomości; jt. proces nielogiczny i irracjonalny; w procesie pierwotnym myślenia
rzeczywistość i fantazja są nierzozróżnialne;
- cechy procesu pierwotnego: brak logiki, pomieszanie rzeczywistości z pozorami
- PROCES WTÓRNY MYŚLENIA: to język świadomości, sprawdzania rzeczywistości i logiki; może się
ono rozwinąć dopiero wtedy, gdy dziecko posiądzie zdolność pierwotnego procesu myślenia;
- rozwój tej zdolności odbywa się równolegle z rozwojem EGO I SUPEREGO
- wraz z rozwojem EGO jednostka coraz bardziej odróżnia siebie od reszty świata i coraz słabiej
skupia się na sobie
- współcześni psychologowie zgadzają się z Freudem, że działanie ludzkiego umysły wyznaczone jest nie
tylko jednym procesem myślenia
- Epstein wyróżnił:
- myślenie doświadczeniowe: jest jak pierwotne; wcześniejsze w rozwoju ewolucyjnym-
charakteryzuje je całościowość, konkretność oraz zależność w dużym stopniu od emocji; stosuje się
je w sytuacjach interpersonalnych, kiedy potrzebna jest empatia lub intuicja
- myślenie racjonalne: jest procesem wtórnym, późniejszym ewolucyjnie; cechuje się większą
abstrakcyjnością, analitycznością oraz przebiega zgodnie z zasadami logiki i dowodzenia
- zdaniem Epsteina oba systemy mogą działać w połączeniu z sobą, są paralelne, ale mogą również
pozostawać z sobą w konflikcie

17 z 17