Tarih

Derece Notları

MEB Kitabı Analizli

%100 Derece Öğrencisinden

Uzman Hocalardan Onay

Rehber Excel ve Video İçeriği

Yazar- Yusuf Mert Arslan

Çizer- Samet Bozbıyık

Tarih Konuları
 TARİH
TARİH BİLİMİ
BİLİMİ

Tarih
Tarih Nedir
Nedir ?? Tarihe Yardımcı Bilimler

Coğrafya
Eski insan ve toplulukların arasındaki siyasal,
sosyal, ekonomik vb. ilişkileri yer zaman
bildirerek inceleyen bilim dalıdır. Arkeoloji(Kazı Bilimi)

Kronoloji(Takvim Bilimi)

Tarih tanımı içinde mutlaka olması Paleografya(Eski yazıların okunması)

gerekenler:
Epigrafi(Kitabeler Bilimi)
İnsan topluluklarının faaliyetini incelemelidir.
Antropoloji(Irk Bilimi)
Mutlaka yer ve zaman belirtmelidir.

Filoloji(Dil Bilimi)
Mutlaka kaynaklara dayanmalıdır.

Nümizmatik(Para Birimi)

Olay-Olgu Ayrımı Heraldik(Arma Bilimi)

Olay: Olgu:
Tekrarlanamaz. Geneli kapsar.
Özellikle ÖSYM sorularında
Başlangıç ve Tekrar yaşanabilir. nümizmatik, arkeoloji ve kronoloji
bitişi bellidir. çok sorulur, birçok denemede de
Uzun sürede meydana buradan soru gelir, dikkat edelim !
Kendine özgüdür. gelir ve etkisi uzun yıllar
devam edebilir.

İstanbul'un Fethi bir olaydır,

fetih sonucunda İstanbul'un Kronoloji
Türkleşmesi bir olgudur.

Olay anlıktır, olguysa süreci

kapsar.

Nümizmatik Arkeoloji

1
Tarih Bilimi

Tarih Biliminin Yöntemi (5T) Tarih Kaynakları

Tarama: Gerekli kaynaklar aranır ve

toplanır.

Tasnif: Toplanan kaynaklar sınıflandırılır.

Oluştuğu Malzemesine
Tahlil: Kaynaklar incelenir. Döneme Göre Göre

Tenkit: Kaynakların doğruluğu sorgulanır.

Terkip: Doğruluğu kesin kaynaklar bir araya

Oluştuğu Döneme Göre:
getirilir ve araştırma oluşur. Birincil Elden Kaynaklar: Olayın geçtiği dönemde
çıkmış kaynaklar.

İkincil Elden Kaynaklar: Olaydan sonraki

Tarama Tasnif dönemlerde çıkmış kaynaklar.

Malzemesine Göre:
Tenkit Tahlil Yazılı Kaynaklar: Üzerinde yazı olan her şey
öncelikle yazılı kaynaktır.

Sözlü Kaynaklar: Olayı yaşamış kişi ve sözlü

ortaya çıkan destan, koşuk, türkü bu gruba girer.

Terkip
Kalıntılar: Yazısız her türlü kalıntıdır.

Çizili, Sesli ve Görüntülü Kaynaklar: Mağara

resminden video görüntüsüne bir çok kaynak bu
gruptadır.

Burada tasnif ve terkip çok karışır;

Tasnifin sınıflandırma olduğunu "s"

ile "n" arasında bir "i" daha var diye,
Para ve mühürler üzerinde
terkibi de sonundaki "ip"ten
kaynakları ip ile bağlamak diye öncelikli olarak yazı olduğu için
aklımızda tutabiliriz. yazılı kaynak sınıfında
değerlendirilir, aman karışmasın !

2
Tarih Bilimi
Tarih Bilimi

Miladi Takvim:
Zaman ve Takvim Günümüzde dünyanın çoğunun kullandığı
takvimdir.
Güneş Yılı Esaslı Takvim: Dünya'nın Güneş
etrafında 1 tam turunu baz alır. 1926'dan beri biz de kullanıyoruz.

Ay Yılı Esaslı Takvim: Ay'ın Dünya çevresindeki

12 turu 1 yıl kabul edilir.

On iki hayvanlı takvim ve Hicri

takvim en çok sorulanlardır,
İlk güneş yılı esaslı takvim aynı zamanda da Rumi takvimi
Mısırlılar, ay yılı esaslı sakın içerisinde Rum geçiyor
takvimse Sümerliler diye batı kökenli sanmayın !
tarafından yapılmıştır.

Tarih Yazıcılığı Türleri

Türklerin Kullandığı Takvimler
Hikayeci Tarih Yazarlığı:
On İki Hayvanlı Türk Takvimi: Yer zaman belirlidir ama neden sonuçlar
Güneş Yılı Esaslıdır. üzerinde durulmaz.
Olaylar efsane doludur ve kullanılan dil
Türklerin ilk takvimidir. masalsıdır.

Tek milli takvimimizdir.

Kronik Tarih Yazarlığı:
12 hayvan aylara değil Olaylar arası bağlantı olmadan sırasıyla
yıllara verilmiştir. yazılır.
Hitit analları buna örnektir.

Hicri Takvim:
Ay yılı esaslıdır ve kullandığımız tek ay yılı Öğretici Tarih Yazarlığı:
esaslı takvimdir. Okuyucuya milli benlik aşılamak ve duygu
uyandırmak içindir.
Takvimin başlangıcı Hicret Olayıdır. Taraflı bir dille yazılır.

Hz. Ömer tarafından yaptırılmıştır.

Sosyal Tarih Yazarlığı:
Duygusal yanlara bakılmayarak toplum
Celali Takvim: faaliyetlerini inceler.
Melikşah tarafından Ömer Hayyam'a yaptırıldı.

Büyük Selçuklu Devleti tarafından kullanıldı.

Bilimsel Tarih Yazarlığı:
Olayların neden sonuçlarını inceler.
Rumi Takvim: En ince ayrıntıya kadar bakılır.
Osmanlı'da Batı ile uyumlu olabilme amacıyla
sadece mali işlerde kullanılmıştır.

Başlangıcı Hicret'tir.
3
 İNSANLIĞIN İLK DÖNEMLERİ

Tarihi Çağlara Giriş

CİLALI TAŞ (NEOLİTİK):
İnsanlar yerleşik hayata geçmiştir.
Tarih, daha iyi öğrenilmek amacıyla çağlara
ayrılmıştır ve bu tarihi çağlar da yazıyla başlar. Tarımcılık ile birlikte üretim
Bu yüzden yazının icadından önceki devirler başlamıştır.
tarih öncesi çağlar, sonraki devirler ise tarihi
devirler olarak kabul edilir. Çanak çömlek ilk defa yapılmış ve
insanlar bitki lifinden elbise
yapmıştır.

Hayvanlar evcilleştirilmiş ve
tekerleğin bulunmasıyla da
DEMİR Maden taşıma ve ulaşım kolaylaşmıştır.
ÇAĞI Çağları
TUNÇ ÇAĞI Maden Çağları:
BAKIR ÇAĞI
( KALKOLİTİK) BAKIR ÇAĞI (KALKOLİTİK):
CİLALI TAŞ (NEOLİTİK) Bakır işlenmesi en kolay maden olduğu ve
bol bulunduğundan en uzun süren maden
YONTMA TAŞ (MEZOLİTİK) Taş
çağıdır.
Çağları

KABA TAŞ (PALEOLİTİK) TUNÇ ÇAĞI:

İnsan, bakır ve kalayı karıştırarak daha sert
bir karışım olan tuncu elde ettiler.

Şehir devletleri de bu dönemde

Taş Çağları
kurulmuştur.
KABA TAŞ (PALEOLİTİK):
İnsanlar ihtiyacından fazla ürün ürettikleri
İnsanlığın en eski ve uzun süren dönemidir.
için ticaret faaliyetleri başlamıştır.
İnsanlar yaşamlarını avcılık ve toplayıcılıkla
geçirmiştir. DEMİR ÇAĞI:
Üretim, ticaret ve silahlanma artmıştır ve
İnsanlar genelde ağaç kovuğu
bunun neticesinde büyük krallıklar
ve mağaralarda yaşamıştır. kurulmuştur.

Devrin sonunda yazı bulunmuş ve Tarihi

Devirlere geçilmiştir.
YONTMA TAŞ (MEZOLİTİK):
Mağara duvarlarına hayvan
resimleri yapılmıştır.

Ateş bu çağda keşfedilmiştir. İlk yazı örnekleri Kayseri-Kültepe'de

bulunmuştur. Yaşadığımız coğrafya
Çakmak taşından alet olan Anadolu, yazıdan önce en hızlı
yapılmıştır. (Mikrolit) gelişen medeniyetleri barındırmıştır.

4
İnsanlığın İlkDönemleri
İnsanlığın İlk Dönemleri

ÇAYÖNÜ:
Birçok işlevi gören zigguratları yapmışlardır.
Diyarbakır'da bulunur.

Yazıyı bulan topluluktur.

Türkiye ve Doğu Avrupa'nın ilk köy
yerleşkesidir.
Tarihteki ilk yazılı hukuk
kuralları Lagaş Kralı
GÖBEKLİTEPE: URUGAKİNA tarafından
Şanlıurfa'da bulunur. yazılmıştır.
Matematik ve geometri alanında çok sayıda
Dünyanın en eski dini yerleşkesi burada
çalışma yapmışlardır
bulunur.

Yerleşik yaşamdan önce mimarinin AKADLAR:

olduğunun kanıtıdır.
Ordu konusunda çok gelişmişlerdir, ilk düzenli

ÇATALHÖYÜK: ve ücretli orduyu kurmuşlardır.

Konya'da bulunur. Sümer kültürünü ön Asya'ya yaymışlardır.

Tarihin ilk imparatorluğunu

Dünyanın ilk şehir yerleşkesidir.
kurmuşlardır.

ELAMLAR:
En önemli şehirleri Sus'tur.
Çayönü ilk köy, Göbeklitepe ilk dini
mimarı, Çatalhöyük ilk şehir. Bu Madencilik ve seramikte gelişmişlerdir.
bilgiler baya sorulur ve şu sıralar
Asurlar tarafından yıkılmıştır.
çok revaçtadır.
Soru gelebilir !
ASURLAR:
Ticaret kolonileri kurdular ve bu koloniler
sayesinde yazıyı Anadolu'ya taşıdılar.

İlk Çağ Medeniyetleri

BABİLLER:
En önemli hükümdarı Hammurabi'dir.

Hammurabi Sümer kaynaklarından da

esinlenerek dönemin en kapsamlı kanunlarını
yazmıştır.
Yazılan kanunlar kısas esaslıdır.

Babil kralları gücünü dinden

değil devletten almıştır.

Mezopotamya Uygarlıkları:
Sümerler=Bilim
SÜMERLER: Akadlar=Savaş
İlk ve en önemli Mezopotamya devletidir. Babiller=Adalet

Şehirlerine "site" adı verilir ve en önemlileri: Bu konuda yukarıdaki 3

Uruk, Kiş, Lagaş'tır. eşitliği adınız gibi bilmelisiniz!
5
 İnsanlığın İlk Dönemleri
Anadolu Uyagarlıkları:
Mısır Uygarlığı:
HİTİTLER:
Doğal engellerden ötürü dış dünyadan çok
etkilenmemiş özgün bir medeniyettir.
.
Ülkeyi firavun adı verilen tanrı kral yönetir.
İlk siyası teşkilatlanma nom adı verilen şehir
devletlerinde oldu.
Adı "hiyeroglif" olan resim yazısını kullandılar.
Tıp ve eczacılık alanında gelişmişlerdir.
Papirüs adı verilen kağıtları ürettiler.
İYONYALILAR:
Firavunlar için "piramit", halk için "labirent" adı
verilen mezarları yaptılar.
Mısır uygarlığındaki gelişmelerin
birçoğu zorunluluktan dolayı olmuştur.
Örneğin tarım ihtiyacının
giderildiği Nil Nehri'nin taşma
zamanlarını hesaplamak için
FRİGYALILAR:
astronomi gelişmiştir.
6
Türklerle bağlantısı olduğu düşünülen
Anadolu medeniyetidir.
Tanrılara hesap vermek için anal adı verilen
yıllıklar kullanmışlardır. (Anallar ilk tarih
yazıcılığı örneğidir.)
"Pankuş Meclisi" yönetime katılarak kralın
yetkilerini sınırlandırmıştır.
Tavananna adı verilen kraliçe
yönetimde etkilidir.
Hititler her şehrin bir tanrısı
olduğundan "Bin Tanrı İli"
olarak adlandırılır.
İzmir bölgesi civarında Yunan kültürüyle
fazlasıyla etkileşimli yaşamışlardır.
Geniş bir alanda kolonicilik yapmışlar ama
bu toprakları sömürge değil vatan toprağı
olarak görmüşlerdir.
Toplumun refahı yüksek olduğundan ve
özgür düşünce ortamı bulunduğundan
dolayı birçok ünlü filozof yetiştirmiştir.
Tarıma çok önem verdiler ve saban kırma,
öküz öldürme gibi suçların cezası ölümdür.
En büyük tanrı, bereketi simgeleyen Kibele'dir.
Tapates adı verilen dünyaca ünlü kilimleri
vardır.
İnsanlığın
İnsanlığın İlk
İlk Dönemleri
Dönemleri

URARTULAR: Doğu Akdeniz Uygarlıkları:

Savaşçı bir toplumdur, kaleler yapmışlardır ve
maden işlemeciliğinde gelişmişlerdir.

Mimaride de gelişmiş bir medeniyettir, tarım

için sulama kanalları inşa etmişlerdir.

Ölümden sonra yaşama inandıkları için

mezarlarını oda gibi tasarlamışlardır.

FENİKELİLER:
Kolonicilik faaliyetleriyle uğraşmışlar ve
kolonilerini sömürge olarak görmüşlerdir.

Fenike alfabesini oluşturmuşlardır ve bu

LİDYALILAR: alfabenin düzenlenmiş hali Latin alfabesidir.
Kara ticaretinde çok gelişmişlerdir.
İBRANİLER:
Kral Yolu'nu yapmışlardır. Hz. İbrahim tarafından kurulmuştur ve Kudüs
başkentlidir.
Parayı bulan uygarlıklardır.
Tek tanrılı (Musevilik) dine inanan ilk
topluluktur.

Yahudiliğin yayılmasını engellediler.

Gerekli anahtar kelimelerimiz:
Hititler=Meclis ve Tavananna
Roma Uygarlığı:
Urartular=Savaş ve Mimari
Frigyalılar=Tarım
Lidyalılar=Para
İyonyalılar=Yunan Kültürü

Yunan Uygarlığı:

Şehirlerine "polis" adını verdiler.

Çok tanrılı yunan dinini oluşturdular.
Tanrılar adına olimpiyat oyunları düzenlediler.
Klistenes kanunlarıyla meclis üstünlüğü gelişti
ve ilk defa demokratik yönetim örneği görüldü.
Halk sınıflara ayrılmıştır.
Plebler ile Patricilerin arasındaki farkları
ortadan kaldırmak için "On İki Levha
Kanunları" yapıldı.
Kavimler göçü sonrası ikiye ayrıldı.

Toplumsal refah çok yüksektir ve felsefede İmparatorluk Doğu Roma(Bizans

gelişmiş bir medeniyettir. İmparatorluğu) olarak 1453 yılına kadar
devam etti.
7
İnsanlığın
İnsanlığın İlk
İlk Dönemleri
Dönemleri
İlk posta teşkilatını kurarak merkeziyetçi
yönetimi güçlendirmişlerdir.

Roma Uygarlığıyla alakalı

Büyük İskender tarafından yıkılmıştır.
sorular genelde halkın
sınıflara ayrılmasını ve
sonrasında on iki levha
kanunlarının çıkmasıyla
alakalıdır. Perslerin posta teşkilatı ve
satraplık gibi olayları
merkeziyetçiliğe ne kadar
Ege ve Yunan Uygarlıkları: önem verdiklerini gösterir.
Buradan da bol soru gelir.
Girit ve Miken uygarlığı olarak ikiye ayrılır.

Burada bilmemiz gereken tek bilgi Truva

Savaşı ve Truva Atı'nın Miken uygarlığıyla Hint Uygarlığı:
alakalı olmasıdır.

Helenistik Uygarlık:
Yunan uygarlığının doğu uygarlıklarıyla
karışmasından ortaya çıkmıştır.

En önemli temsilcilerinden biri Makedon kralı

Büyük İskender'dir.

Döneminde Milet, Efes ve Bergama şehirleri

önemli kültür merkezleri olmuştur.
İndus Nehri çevresinde ortaya çıktı.
Parşömen kağıdını bulmuşlardır.
Hinduizm, Budizm gibi dinlere inanılır.

İran Uygarlığı: Dünyanın en katı toplumsal sistemi olan

"Kast Sistemi" burada uygulanır.

KAST SİSTEMİ:

Ülke satraplık adı verilen eyaletlere ayrıldı ve

eyaletlere satrap adı verilen yöneticiler atandı.

Mimari ve askeri alanda gelişmiş bir toplumdur.

Kast sisteminde asla üst sınıflara çıkılamaz, bir
insan eğer parya doğduysa ölene dek paryadır.

8
İnsanlığın
İnsanlığın İlk
İlk Dönemleri
Dönemleri
Çin Uygarlığı:
Türk ve Moğol kültürlerinden etkilenmiştir.
Türk akınlarını durdurmak için Çin Seddi'ni
yapmışlardır.
Çin de başlayan İpek Yolu sayesinde zengin bir
medeniyet kurmuşlardır.
Kağıt, barut, pusula, matbaa Çin medeniyetinin
dünyaya armağanıdır.
Orta Çağda Devlet ve Toplum
Orta Çağ, Kavimler Göçü ile başlamış
İstanbul'un Fethi ile de son bulmuştur.
Bu dönemdeki önemli siyasi yapılar; Avrupa,
Doğu Roma(Bizans), Orta Asya Toplumları ve
İranlılardır.
Tercih edilen bir konu değildir
ama genel hatlarıyla bazı bilgileri
bilmek önümüzdeki konuları daha
rahat anlamamızı sağlayacaktır.
Sadece önemli bilgileri verip
geçeceğiz.
9
Orta Çağ:
Siyasi yapılar genellikle gücünü dinden ve
askeri güçten almıştır.
Ekonomi genellikle tarım ve ticarete dayalıdır.
İpek Yolu, Kürk Yolu, Baharat Yolu gibi önemli
ticaret yolları ekonomiyi ve birçok siyası olayı
belirlemiştir.
Papa ve kiliseler bu dönemde özellikle batı
Avrupa'da etkin güç konumundadır.
Avrupa'da feodalite etkin konumdadır. Bu
sistemde devletler içerisindeki küçük toprak
sahipleri halkı köle gibi çalıştırıp elde ettiği
zenginlikle kendilerine kaleler inşa ederler ve
devlete karşı çıkarlar.
Dini dayatmalar ve feodalite sistemi yüzünden
Avrupa bu dönemde geride kalmış, Doğu
medeniyetlerinin yıldızı parlamıştır.
İslam medeniyeti önemli atılımlar yaparak
bilim ve teknoloji alanında dünyaya öncülük
etmiştir.
Bu dönemin en belirgin olayı Moğol istilaları
yüzünden Ortadoğu ve Avrupa
medeniyetlerinin kültürel ve zenginlik
açısından yağmalanmasıdır.
Önemli Ticaret Yolları
 İLK VE ORTA ÇAĞDA TÜRK DÜNYASI

İlk ve Orta Çağ Türklerinin Genel

Özellikleri Orta Asya Türk Devletleri

İlk ve orta çağdaki Türklerin ana vatanı Orta Asya (Büyük) Hun Devleti:
Asya'dır.

Konargöçer yaşam tarzına sahiptirler.

Hayvancılıkla geçinirler ve bol et, süt tüketimi

ötürü güçlü fiziksel yapıya sahiptirler.

Savaşçı bir toplum yapısı vardır ve atı etkin

bir biçimde kullanırlar.

Tarihteki ilk örgütlenmiş Türk devletidir.

Konargöçer yaşam tarzı sebebiyle Bilinen ilk hükümdar Teoman'dır.

türkler mimari, tarım, yazılı edebiyat
bakımından gelişememiştir. Bu
yüzden kalan ilk yazılı eserlerimiz
750'li yıllardan gelmektedir.
En parlak dönemini Mete Han zamanında
yaşamıştır.
Mete Han babası Teoman'ı öldürerek Hun
hükümdarı olmuştur.

Orta Asya Kültür Çevreleri: METE HAN DÖNEMİ:

ANAV KÜLTÜRÜ: Türk ve Moğol kabilelerini tek bayrak altında

Orta Asya'nın en eski kültürdür. toplayarak Hun İmparatorluğu'nu kurmuştur.

AFANESYEVO KÜLTÜRÜ: İlk ordu teşkilatlanması ve onlu sistemi

Türklerin en eski kültürüdür. kurmuştur. (Dünya tarihinde askeri devrim)

ANDRONOVA KÜTLÜRÜ: Devleti ikili devlet teşkilatı ile yönetmiştir.

En geniş alana yayılmış olanıdır. (Doğu ve batının yöneticilerinin farklı olması
ve doğudakinin ana yönetici olması durumu)
KARASUK KÜLTÜRÜ:
Demir ilk kez bu kültür çevresinde ortaya Çin ile uzun yıllar savaşmış ve vergiye
çıkmıştır. bağlamıştır.

TAGAR KÜLTÜRÜ:
Orta Asya kültürlerinin en son çıkanı ve
gelişmişidir.
Mete Han Çin'i tamamen
işgal edebilirdi ama
Türklerin Çinlileşmesinden
korktuğu için bunu yapmadı.

10
İlk
İlk ve
ve Orta
Orta Çağda
Çağda Türk
Türk Dünyası
Dünyası

HUN DEVLETİNİN YIKILIŞI:

I. Kök Türk Devleti:
Mete Han'dan sonra iyi ve ileri görüşlü liderlerin
gelmemesi ve Çin entrikaları Hunları
zayıflatmıştır.

Bir süre sonra devlet kuzey ve güney olarak iki

tarafa bölünmüştür.

İki devlet de Çin'e karşı uzun süre mücadele

etmelerine rağmen başarısız olmuşlardır.

Çin baskısından kaçan bazı Türk kavimleri de

Kavimler Göçü'nü başlatmıştır.

Bumin Kağan önderliğinde Ötüken merkezli

Kavimler Göçü: olarak kurulmuştur.

Tarihte Türk adı kullanılan ilk devlettir.

Bumin Kağan ve kardeşi İstemi Yabgu devleti

ikili teşkilat ile yönetmişlerdir (İstemi Yabgu
batıda).

Bumin Kağan'dan sonra oğlu Mukan Kağan

gelmiştir ve devlete en parlak dönemini
yaşatmıştır.

Köktürkler, İpek Yolu için uzun yıllar mücadele

etmişler ve hakimiyet altına almışlardır.

Türk kavimleri Çin baskısı yüzünden batıya Köktürkler de Hunlara benzer sebeplerden
göç ettiler ve Germen kavimlerini Avrupa'ya dolayı yıkılmıştır.
doğru ittiler.

Zayıflamış Roma İmparatorluğu, göç

dalgasına dayanamadı ve yıkıldı.

Avrupa'da etnik yapı değişti ve yeni milletler I. Kök Türk devleti sonrası Türkler 50
ortaya çıktı. yıllık bir esarete girmişler ve bu sırada
Çinlilere karşı Kürşad Ayaklanması
Avrupa'da skolastik (gerici) düşünce önem yaşanmıştır, bu ayaklanma başarısız
olsa da bağımsızlık ateşini yakmıştır.
kazandı.

Barbar kavimler arasında Hristiyanlık yayıldı.

Avrupa'da feodalite yönetim biçimi ortaya

çıktı.

İlk Çağ sona erdi ve Orta Çağ başladı.

11
 İlk ve
İlk ve Orta
Orta Çağda
Çağda Türk
Türk Dünyası
Dünyası

2.Kök Türk (Kutluk) Devleti: Uygur Devleti:

Çinlilerden kurtulan Doğu Türkleri Kutluk Türklerin İslamiyet'i kabulünden önce

(İlteriş) Kağan önderliğinde 2. Kök Türk
Devleti'ni kurdular.
Devlet en parlak dönemini Bilge Kağan ve
kardeşi Kültigin döneminde yaşamıştır.
Bu dönemde tüm Asya Türkleri tek bayrak
altında toplanmıştır.
Bilge Kağan, Kültigin ve Vezir Tonyukuk'un
ölümünden sonra devlet yıkılmıştır.
kurdukları son büyük devlettir.
Kurucusu Kutluk Bilge Kül Kağan'dır.
Bögü Kağan döneminde Maniheizm dinini
kabul etmişlerdir.
Maniheizm dini et yemeyi ve savaşmayı
yasakladığı için Türkler daha çok tarım ve
yerleşik yaşama geçmişlerdir, bu durum da
savaşçı özelliklerini kaybetmelerine neden
olmuştur.

Devleti kuran İlteriş Kağan'ın adının

anlamı devleti derleyen, toplayan
demektir. Bu adın ona verilmesinin Maniheizm dini sonrası Türkler milli

sebebi de I. Köktürk Devleti benliklerini koruyabilmişlerdir çünkü

sonrasındaki ilk büyük Türk Devleti'ni Devlet yönetim anlayışı

kurmasıdır. Kut inancı

Kullanılan dil değişmemiştir.

Orhun Abideleri:
Bilge Kağan, Kültigin ve vezir Tonyukuk adına
dikilmiş taşlardır.

Türk tarihinin ilk yazılı kaynağıdır.

Orta Asya toplumları hakkında devrin

bilgilerini içeren en önemli kaynaktır.

12
İlk
İlk ve
ve Orta
Orta Çağda
Çağda Türk
Türk Dünyası
Dünyası

Avrupa Hun Devleti: Diğer Türk Devletleri ve

Toplulukları

AVARLAR:
İstanbul'u kuşatan ilk Türk devletidir.

OĞUZLAR:
En kalabalık Türk boyudur.

Büyük Selçuklu, Anadolu Selçuklu ve

Osmanlı'nın kurucu boyudur.
Balamir tarafından bugünkü Macaristan
topraklarında kurulmuştur.
TÜRGEŞLER:
Balamir'den sonra Uldız başa geçmiş ve Emevilerle mücadele ederek Orta Asya'nın
Romalılara akınları başlatmıştır. Arapların eline geçmesini engellediler.

Bu dönemde Anadolu'ya ilk Türk adımı Avrupa

Hun Devleti tarafından atılmıştır. PEÇENEKLER:
Bizans ordusunda paralı askerlik yapmış ve
Malazgirt Savaşı'nda taraf değiştirerek
ATTİLA DÖNEMİ: Selçukluların yanına geçmişlerdir.

Avrupa Hunlarının en parlak dönemi Attila KIRGIZLAR:

dönemidir. Manas Destanı Kırgızlara aittir.

Avrupalılar tarafından "Tanrının Kırbacı" olarak

Moğol egemenliğine giren ilk Türk kavmidir.
adlandırılmıştır.

Bu dönemde Doğu Roma kesin biçimde itaat

altına alınmıştır. HAZARLAR:
Müslüman Araplar ile savaşan ilk Türk
Batı Roma üzerine seferler düzenlemiş ve Roma devletidir.
şehrine girebilecekken papanın ricasıyla geri
dönmüştür. İslamiyet'in Orta Asya'da yayılmasını
geciktirdiler.
Attila'nın ölümünden sonra taht kavgaları ve
barbar kavimler nedeniyle güçsüzleşti ve Musevi olan tek Türk devletidir.
yıkıldı.

KARLUKLAR:
İslamiyet'i kabul eden ilk Türk toplumudur.

Talas Savaşı'nda Çinlilere karşı Araplarla

savaşmışlardır.

13
 İlk ve
İlk ve Orta
Orta Çağda
Çağda Türk
Türk Dünyası
Dünyası

Bilim ve Sanat:
İlk Türklerde Kültür ve Uygarlık Dokumacılık, maden işlemeciliği ve dericilikte
büyük ilerlemeler olmuştur.

Devlet ve Ülke Yönetimi:

Kut inanışına göre hükümdarlara hükmetme
yetkisi tanrı tarafından verilir ve bu da halkın
devlete bağlılığını arttırırdı. Yaptıkları sanatsal eserleri aslan, kaplan, pars
gibi hayvanlarla süslemişlerdir.
Ülke, hanedanın ortak malı sayılmış bu durum
da uzun süren taht kavgalarını beraberinde Astronomiye ilgi duymuşlar ve 12 Hayvanlı
getirmiştir. Türk Takvimi'ni yapmışlardır.

Hükümdarlar "han, hakan, kağan" gibi

unvanlar kullanmıştır.
Hükümdarlık sembolleri "otağ(çadır),
tuğ(sancak), yay, örgin(taht) gibi Türk
kültürünü yansıtan eşyalardır.
Ordu Yapısı:
Ordu millet anlayışı yaygındır.
(Her Türk asker doğar.)
İlk düzenli Türk ordusunu Mete Han kurmuştur
ve onluk sistemi dünyaya kazandırmıştır.

Savaşlarda Hilal Taktiği sıklıkla kullanılmıştır.

"Toy, kurultay, kengeş" gibi adlarla bilinen
kurultay yönetime yardımcı meclis görevini
sütlenir.
Hükümdarın yetkisi sınırsız değildir, halkın örf
adet gelenekleri olan törelere karşı gelemezler.
Devlet ikili teşkilata göre yönetilir.
Hukuk Yapısı:
Toplum genellikle yazısız hukuk kuralları olan
törelere göre yaşamıştır.
Töreler halkın örf adet geleneklerini ifade eder
ve yazısız olduğu için seneler içinde değişebilir.
Sosyal ve Ekonomik Hayat:
Türklerde küçükten büyüğe aile, sülale, boy,
budun ve devlet örgütlenmesi görülür.

Din ve İnanış:
İslamiyetle birçok ortak noktası bulunan
Gök Tanrı dinine inanmışlar bu da İslamiyet'e
geçişi kolaylaştırmıştır.

Ölümden sonra yaşama inanmışlar ve

cennete "uçmağ" cehenneme "tamu"
demişlerdir.

Mezarlara "kurgan" mezar taşlarına "balbal"

Temel geçim kaynakları göçebe yaşamdan
din adamlarına "şaman, baksı, kam"
ötürü hayvancılıktır. Ticaret yollarından elde
demişlerdir.
14 edilen gelirler de ekonomi için önemlidir.
 İSLAM MEDENİYETİNİN DOĞUŞU

İslamiyetten Önce Arap Diyarı

Medine'ye Hicret eden Müslümanlar yaşamak

için rahat bir alan bulmuşlardır.

Medineli Müslümanlar(ensar) ve Mekkeli

Müslümanlar(muhacir) arasında kardeşlik
anlaşması imzalanmıştır.
İslamiyet'ten önce Arap diyarında siyası birlik
Ayrıca geri kalan Medine halkının huzuru için
sağlanamamıştır, bunun sebebi de Arapların
Medine Antlaşması yapılmıştır.
kabile halinde yaşaması ve çöllerdir.

İslamiyet'ten önceki döneme "Cahiliye Dönemi"

adı verilmiştir. Bu dönemde kız çocukları diri
diri gömülür, sıkça kan davaları çıkardı. Medine Sözleşmesi yeni bir
devletin kurulduğunu
Aralarında şehirlilere hadari, göçebelere bedevi
derlerdi. kanıtlayan ilk belge olarak
kabul edilir, ÖSYM sorabilir !
Dinleri çok tanrılı bir din olan Putperestlikti.

Hz. Muhammed öncesi HZ. Muhammed Dönemi:

dönemde Arap toplumu edebi
BEDİR SAVAŞI:
olarak gelişmiş bir toplumdu
Müslümanlar ile Mekkeli müşrikler arasında
ama kültürel yozlaşmışlık hat olmuştur.
safhadaydı.
İslam savaş hukuku ortaya çıkmıştır.

Ele geçirilen esirler, on Müslüman çocuğa

okuma yazma öğretmesi karşılığında serbest
Hz. Muhammed ve İslamiyet bırakılmıştır. (Eğitime verilen önemi gösterir.)

İslam'ın peygamberi Hz. Muhammed, Mekke'de UHUD SAVAŞI:

dünyaya geldi. Gençlik yıllarında ticaretle Mekkeliler, Bedir yenilgisinin öcünü almak
uğraştı. 610 yılında da Tanrı tarafından istediler.
Hira Mağarası'nda ilk vahiy gönderildi ve
peygamberlik verildi. Müslümanlar tam kazanacakken kesin emir
verilmesine rağmen Müslüman okçuların
İslamiyet'i birçok Mekkeli putperest kabul yerlerini terk etmesi ötürü savaş kaybedilmiştir.
etmedi ve Müslümanlar Mekke'den Medine'ye
göç etti, bu olaya da Hicret ismi verildi.
15
İslam Medeniyetinin Doğuşu

HENDEK SAVAŞI: MUTE SAVAŞI:

Müslümanların son savunma savaşıdır.
Hz. Muhammed bu savaşa katılmamıştır.

Hz. Muhammed bu savaşta Medine'nin

Bizans ile Müslümanlar arasındaki ilk savaştır.
saldırıya açık yerlerine hendekler kazarak
savunma yapmıştır.
MEKKE'NİN FETHİ:
Hudeybiye Barışı'nın Mekkeliler tarafından
bozulması sonrası Müslümanlar Mekke'yi
fethetmiştir.

Kabe'de putlar yıkılmıştır.

HUNEYN SAVAŞI:
Mekke'nin fethinden sonra müşriklere karşı
savaşılmış ve kazanılmıştır.

TAİF SEFERİ:
Hz. Muhammed, Huneyn'de yenilen
HUDEYBİYE BARIŞI:
müşriklerin Taif'e sığınması sonucu burayı
Mekkeli müşrikler Müslümanları hukuken
kuşatmış ancak fethedememiştir.
tanımıştır.
Taifliler, ertesi sene kendiliğinden İslamiyet'i
İki tarafın 10 yıl savaş yapmaması
kabul etmiştir.
kararlaştırılmıştır.

TEBÜK SEFERİ:
HAYBER'İN FETHİ:
Hz. Muhammed'in son seferidir.
Yahudilerin Müslüman tüccarlara zarar
vermesi ötürü savaş çıkmıştır.

Müslümanların fethettiği ilk yerdir

İlk defa haraç ve cizye vergisi uygulanmıştır.

HARAÇ: Gayrimüslimlerden alınan

toprak ve ürün vergisidir.

CİZYE: Gayrimüslim erkeklerden VEDA HUTBESİ:

askere gitmemeleri karşılığı alınan Hz. Muhammed Kabe'ye gitmiş ve burada
vergidir. verdiği hutbeyle Müslümanlara veda etmiştir.

Medine'ye döndükten sonra hastalanmış ve

632 senesinde vefat etmiştir.

16
İslam
İslam Medeniyetinin
Medeniyeti'ninDoğuşu
Doğuşu

Dört Halife Dönemi Hz. Osman Dönemi:

Fetihler devam etti ve Libya ile Tunus fethedildi.

Hz. Muhammed'den sonra iktidar boşluğu İlk İslam donanması kuruldu.

oluştu ve başa seçimle halifeler geçti.
Kur'an-ı Kerim çoğaltılarak eyaletlere
gönderildi.

Türkler ile ilk mücadeleler yaşandı.

Kendi ailesinden insanları önemli görevlere

getirdiği için suikaste uğradı.

HZ. Ebu Bekir Dönemi:

Hz. Muhammed sonrası oluşan kargaşa

ortamını düzene soktu, vergi vermek
istemeyenleri cezalandırdı.

Yalancı peygamberlerle mücadele etti.

Kur'an-ı Kerim'i kitap haline getirdi.

Hz. Ali Dönemi:

Hz. Osman'ın katillerinin bulunmadığı

gerekçesiyle Hz. Ali'ye karşı isyan çıkmıştır.

Hz. Ali isyanı bastırmış ve bu olaya da

Hz. Ömer Dönemi: Cem'el Vakası denmiştir.
Dört halife döneminde en çok fetih yapılan
dönemdir ve İslam devletinin teşkilatlanması
SIFFİN SAVAŞI ve HAKEM OLAYI:
oluşturulmuştur.
Şam valisi Muaviye ve Hz. Ali arasında çıkan
savaştır.
Suriye, İran ve Mısır toprakları fethedildi.
Bu savaşta Muaviye yenilecekken hile yapmış
İlk divan oluşturuldu ve eyaletlere valiler
ve olay hakemlere bırakılmıştır.
atandı.
Ancak hakemler olayı çözememiş ve
Kadılar tayin edildi ve mahkemeler
Müslümanlar üçe ayrılmıştır:
oluşturuldu.

Fetihlerin devamı için düzenli ordular ve -Şiiler(Hz. Ali taraftarı)

ordugahlar kuruldu. -Emeviler(Muaviye taraftarı)
-Hariciler(İkisine de karşı)
"Beytü'l Mal" denilen devlet hazinesi
oluşturuldu. Bir süre sonra, Hariciler Hz. Ali'yi öldürmüş ve
dört halife dönemi sona ermiştir.
Hicri takvim kullanılmaya başlandı.
17
İslam Medeniyetinin Doğuşu

Abbasi Dönemi

Dört halife döneminde İslam Endülüs Emevi Devleti:

medeniyetinin kökleri sağlamlaşmıştır.
Bundan sonra gelecek Emeviler için
oturmuş bir devlet yapısı kalmıştır.

Emeviler Dönemi

Emevilerin yıkılmasının ardından Abbasilerin

egemenliğini kabul etmeyen Endülüslüler
tarafından kurulmuştur.

Merkezi İspanya'nın Kurtuba şehridir.

Avrupa'da önemli bir bilim ve kültür merkezi

olmuş ve Rönesans'ın başlamasına etki
Muaviye halife olmuştur ve başkenti Şam'a etmiştir.
taşımıştır.

İstanbul iki kez kuşatılmıştır.

Abbasi Devleti:

Bir süre sonra Muaviye, oğlu Yezid'i halife ilan

etmiştir ve Kerbela Olayı gerçekleşmiştir.

Kerbela Olayı: Yezid'in Hz. Hüseyin'i öldürmesidir,

bu olaydan sonra Müslümanlar net olarak Şii ve
Sünniler olarak ikiye ayrılmıştır.

Kuzey Afrika'nın fethi tamamlanmış ve Avrupa

topraklarında olan İber yarımadası
fethedilmiştir.
Emeviler döneminde mevali politikası
uygulanmış ve Arap olmayan Müslümanlar
dışlanmıştır.
Arapça resmi din ilan edilmiştir.
İlerleyen zamanlarda Abbasoğulları tahtı ele
geçirmiş ve Emevi Devri sona ermiştir.
Abbasiler döneminde fetihler yavaşlamıştır.
İslam uygarlığı en parlak dönemini yaşamıştır,
bilim ve kültür gelişmiştir.
Beyt-ül Hikme inşa edilmiştir, burada
Yunanca Arapçaya çevrilmiştir.
Türklerin yaşaması için Samarra şehri
yapılmıştır.

18
İslam Medeniyetinin Doğuşu

Türklerin askeri özelliklerinden faydalanmak

için Bizans sınırında Avasım adı verilen bölgeye
yerleştirilmişlerdir.

Vezirlik makamı ve yeni divanlar

oluşturulmuştur.

Abbasi Devleti Moğollar tarafından çok büyük

tahribata uğramış ve yıkılma dönemine
girmiştir.

Dört halife sonrası dönem için:

Emeviler= Savaşçı, ırkçı
Endülüs Emevi: Bilim ve kültür
Abbasi: Duraklama ve kültür
gelişimi

İslam Medeniyetinde İlim ve Sanat

İslam medeniyeti özellikle ilk zamanlarında

bilime ve sanata fazlasıyla önem vermiştir.

Eğitim kurumları olarak Beytü'l-Hikme

(tercüme merkezi), camiler ve medresler
önemli bir yer kaplar.

Konunun bu kısmında geri

kalan ilim ekollerini bilmemiz
çok önemli değildir, önemli
olan nokta eğitim kurumları
kısmıdır. (Buraya dikkat!)

19
 TÜRKLERİN İSLAMİYETİ KABULÜ VE İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

Karahanlılar:
Türkler ve İslamiyet

Türkler ile Müslümanlar ilk defa İran fethi sonrası

komşu oldular ve Hz. Osman döneminde de ilk
savaşlar yaşandı.

Emeviler devrinde ilişkiler mevali politikası

nedeniyle fazlaca zarar görse de Abbasi
döneminde hızla iyileşmiştir.

Talas Savaşı'nın ardından da Türkler hızla

İslamiyet'e geçmeye başlamışlardır.
Orta Asya'da kurulan ilk Müslüman Türk
devletidir.

Eski Türk geleneklerine bağlı kalmak koşuluyla

Talas Savaşı, İslam orduları ve Çinliler
arasında yapılmıştır ve Türkler bu
savaşta İslam ordusu ile birlikte
savaşmıştır. Çinli esirlerden kağıt,
matbaa ve pusula öğrenilmiştir.
İslamiyetle birlikte önemli değişimler
yaşanmıştır.
Türkçe resmi dil olarak kullanılmıştır.
Tüm halkı Türk olan tek Türk İslam devletidir.
Bu dönemde ilk edebi ve tarihi eserler
verilmeye başlanmıştır.

İslamiyet'in kabulünün hızlı gerçekleşmesi de Ribat adı verilen kervansarayları ve ilk posta
kurban kesme, fetih anlayışı, tek tanrı inanışı gibi teşkilatını kurmuşlardır.
eski Türk dinleri ile ortak birçok davranışın
olmasından kaynaklanır.
İlk ve Önemli Türk-İslam Eserleri:

ESER YAZAR ÖNEM

İlk Türk İslam Devletleri
Kutadgu Yusuf Has İdeal devlet yönetiminin
Bİlig Hacip anlatıldığı ilk siyasetname
MISIRDA KURULANLAR:
Tolunoğulları
İhşidiler
Eyyubiler Divan-ı Türkçeye ait bütün
Kaşgarlı
Memlükler Lügati't lehçelerin yer aldığı ilk
Mahmut sözlük
Türk

HORASAN, MAVERAÜNNEHİRDE KURULANLAR: Atebetü'l Edip Ahlaki öğütlerin yer aldığı

Karahanlılar Hakayık Ahmet bir eser
Gazneliler
Büyük Selçuklu Devleti
Harzemşahlar Divan-ı Ahmet İslamiyet’i tasavvuf
Hikmet Yesevi yoluyla anlatan eser

20
Türklerin İslamiyeti Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri

Gazneli tehdidinin son bulmasının ardından

Gazneliler: Selçuklular Anadolu'ya yöneldi ve Bizans ile
Pasinler(1048) Savaşı yapıldı ve kazanıldı.

Abbasi halifesi Şiilerin baskısı yüzünden

Tuğrul Bey'den yardım istedi ve Tuğrul Bey
Bağdat'a gelerek halifeyi kurtardı bundan
ötürü de "Doğunun ve Batının Sultanı"
unvanını kazandı.

Bu olay sonucunda Türkler

Gazneli Mahmut döneminde en parlak İslamiyet'in koruyucusu olmuştur
dönemini yaşamıştır. ve Abbasilerdeki halifelik sadece
sembolik bir hal almıştır.
Gazneli Mahmut Hindistan'a 17 büyük sefer
düzenledi ve İslamiyet Hindistan'da hızla
yayıldı.
Çağrı ve Tuğrul Beylerden sonra tahta
Gazneli Mahmut Abbasi halifesini Şiilerden
Alparslan geçmiştir ve vezirliğe de
koruduğu için "Sultan" unvanını alan ilk Türk
Nizamülmülk'ü getirmiştir.
hükümdarı oldu.
Bizans ile Malazgirt Savaşı yapılarak
Selçuklu ile yapılan Dandanakan Savaşı Anadolu'nun kapısı tamamıyla Türklere
(1040) sonrasında Gazneliler yıkılma açılmıştır.
sürecine girdi.

Büyük Selçuklu Devleti:

Malazgirt Savaşında Türkler
başarılı bir şekilde Hilal Taktiği'ni
uygulamışlar ve Uzlar ile
Peçeneklerin saf değiştirmesiyle
de savaşı kazanmışlardır.

Malazgirt savaşı sonrası Alparslan Anadolu

için "Fethedilen yer fethedenin malıdır." dedi
ve Anadolu'da 1. Beylikler Dönemi başladı.

Alparslan'ın ölümünün ardından tahta oğlu

Dandanakan Savaşı sonrası devletin kuruluş
Melikşah geçti ve ülkeye en parlak dönemini
süreci tamamlandı.
yaşattı.
Çağrı ve Tuğrul Beyler ülkenin ilk yöneticisi
Anadolu'nun büyük bir kısmı dahil olmak
oldular.
üzere birçok önemli toprak fethedildi.
Dandanakan Savaşı sonrasında, Tuğrul Bey
Melikşah'ın ölümünün ardından ülke Fetret
hükümdar olurken Çağrı Bey ise askeri alanda
Devri'ne girdi ve Moğollarla yapılan
ülkeyi yönetmiştir.
Katvan(1141) Savaşı'nın ardından ülke yıkılış
dönemine girdi.
21
Türklerin İslamiyeti Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri

Türk İslam Devletlerinde Kültür

Mısırda Kurulan Türk-İslam
ve Uygarlık
Devletleri

TOLUNOĞULLARI: İlk Türk-İslam devletlerinde de Kut anlayışı

Mısır'da kurulan ilk Türk devletidir. devam etmiştir.

Mısır'ı bayındır(yaşanılabilir) hale getirmişler Hükümdarlar Orta Asya'dan getirdikleri Han,

ve halk tarafından çok sevilmişlerdir. Hakan gibi unvanların yanında Şah,
Sultan gibi unvanları da kullanmaya
başlamışlardır.
IHŞİDİLER:
Mekke ve Medine ilk defa Ihşidi zamanında Devlet işleri Divan-ı Saltanat denilen büyük
Türklerin eline geçti. divanda görüşülürdü.

Askeri yönden başarılı bir ülkedir. Büyük divana bağlı ikinci dereceden divanlar:

Tuğra Divanı: Yazışmalara bakılır.

İstifa Divanı: Maliye işlerine bakılır.

Arz Divanı: Ordu ihtiyaçlarına bakılır.

İşraf Divanı: Askeri ve Hukuk hariç devletin

bütün işleri denetlenebilir.

İnşa Divanı: Atamalar ve tayinlere bakılır.

Ana divan hariç genelde hiç soru

EYYUBİLER: gelmez ama diğer divanları da
Selahaddin Eyyubi tarafından kuruldu. bilirsek dönemin yönetim tarzını
daha iyi kavrayabiliriz, bilmekte
Haçlılara karşı başarıyla mücadele ettiler ve
fayda var !
Kudüs'ü onlardan geri almışlardır.

Kudüs fethinin ardından 3. Haçlı Seferleri

başladı ve Eyyubiler bu sefere karşı da
bölgeyi korudu. Yine İslamiyet ile birlikte
Türklerin hayatına saray
olgusu girmiştir ve burada
MEMLÜKLER: sultan, sultanın ailesi ve
Eyyubilerin ardından Mısır'a hakim olmuşlar devlet yetkilileri yaşamıştır.
ve Osmanlı tarafından işgal edilinceye kadar
Müslümanlığın ana savunucusu olmuşlardır.
Hukuk alanında da Şer'i Hukuk (kaynağı
Kur'an) ve Örfi Hukuk (kaynağı töreler) olacak
Sultan Baybars döneminde Moğolları ilk defa
şekilde ikiye ayrılmıştır.
yenen devlet olmuşlardır.
Ordu teşkilatlanması olarak da İslamiyet'le
birlikte büyük değişimler yaşanmıştır.

22
Türklerin İslamiyeti Kabulü ve İlk Türk İslam Devletleri

Ordu Teşkilatı:
Has Arazi: Direkt sultan ve ailesine ait olan
topraklar

Mülk Toprakları: Şahıslara ait topraklar, alınıp

satılıp miras bırakılabilir.

Vakıf Topraklar: Dini ve sosyal yardım

kurumlarına ait topraklar.

Hassa Ordusu: Sultana bağlı özel birliklerdir ve

hizmetleri karşılığı ikta adı verilen toprakları Ekonomi Sistemi:
alırlar.
Ekonomi genel olarak tarım ve ticarete
Gulaman-ı Saray: Çeşitli milletlerden dayanırdı.
toplanarak özel olarak yetiştirilen maaşlı
askerlerdir.

Eyalet Askerleri: Meliklerin ve eyalet askerlerinin

oluşturduğu ordu birimleridir.
Bir esnaf örgütlenmesi olan "Ahilik Teşkilatı"
Sipahiler: İkta sahiplerinin eğittiği ve beslediği bu dönemde ticaretin yönetilmesinde büyük
atlı askerlerdir. bir öneme sahipti ve üretimde kalite, mesleki
dayanışma gibi önemli unsurları sağlardı.

Toprak Sistemi:
Ülke toprakları genellikle dört bölüme ayrılır:

İkta Arazi:
Melikler, emirler gibi komuta görevindeki
insanlara hizmetleri karşılığında verilen
topraklardır.

Topraklardan elde edilen gelirle yöneticilerin

maaşları ödenir ve bir kısmıyla da atlı
askerler beslenirdi.

Devlet hazinesine yük olmadan güçlü ve

büyük ordular bu yöntemle oluşturuldu.

Ülke bayındır (yaşanılabilir) hale

getirilmiştir.

İkta sistemini çok çok iyi

öğrenmeniz lazım, sıklıkla
sorularda buraya değinilir.

23
 TÜRKİYE TARİHİ (11-13. YÜZYILLAR)

İLK TÜRK BEYLİKLERİ DÖNEMİ

Türkiye tarihi Malazgirt

Zaferi'nin ardından ARTUKLAR:
Kurulduktan sonra üç kola ayrılarak
Alparslan'nın Anadolu'nun
varlıklarını sürdürdüler.
fetih emrini vermesinden
sonra başlar. Malabadi Köprüsü önemli eserlerindendir.

DANİŞMENTLER: ÇAKA BEYLİĞİ:

Anadolu'da kurulan ilk beyliklerden en güçlü İzmir çevresinde kurulmuştur ve ilk Türk
olanıdır. denizci beyliğidir.

II. Kılıç Arslan tarafından fethedilmişlerdir. Ege Denizi'nde Haçlılar ve Bizanslılara karşı
başarılı deniz savaşları yapmışlardır.

SALTUKLULAR:
Malazgirt Savaşı'ndan sonra Anadolu'da
kurulan ilk Türk beyliğidir.
İlk beylikler;
Anadolu'yu Türkleştirdiler
MENGÜCEKLER:
Anadolu'daki ilk külliye olan "Divriği Külliyesi" İslam'ı yaydılar
ve birçok önemli eseri Anadolu'ya Anadolu'ya birçok önemli
kazandırdılar.
eser yaptılar.
Selçuklular tarafından en son ele geçirilen
beylik olmuşlardır.

24
Türkiye Tarihi (11-13. Yüzyıllar)

Haçlı Seferleri: SONUÇLARI:

Türklerin batıya ilerleyişi bir süre durmuştur.
NEDENLERİ:
Avrupalıların Doğu'nun zenginliği ve refahına Kilise ve din adamlarına olan güven azalmıştır.
ulaşma isteği.
Skolastik düşünce zayıflamış ve Rönesans,
Bizans'ın yardım istemesi ve Türkleri Reform gibi hareketlerin önü açılmıştır.
Anadolu'dan atma isteği.
Avrupalılar kağıt ve matbaayı öğrendi. Bu
Kudüs'ü Müslümanların elinden geri alma durum da ileride Rönesans ve Reform'a zemin
isteği. hazırladı.

Papa'nın savaşa katılanlara cenneti

vadetmesi.

Özellikle bu tarz konularda Harp

Tarihi, DFT Tarih gibi Youtube'dan
haritalı tarih anlatımı yapan
kanallar izlenebilir, olaylar çok
daha kalıcı olur.

I. HAÇLI SEFERİ:
Haçlılar büyük kayıp verseler de Kudüs, Urfa,
Yafa gibi önemli toprakları almışlardır.

II. HAÇLI SEFERİ:

Musul Atabeyi İmameddin Zengi'nin Urfa'yı
geri alması sonucu kutsal topraklardaki
Hristiyanlar Haçlılardan yardım istemiş ama
başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

İlk defa krallar ve imparatorlar sefere katıldı.

III. HAÇLI SEFERİ:

Eyyubi Sultanı Selahaddin Eyyubi'nin
Kudüs'ü alması sonucu başlamıştır.

Avrupa'nın büyük kralları katılmış ama

başarısızlıkla sonuçlanmıştır.

IV. HAÇLI SEFERİ:

Haçlılar başta deniz yolu ile İstanbul'a
gelmişler ve burada taht kavgalarına
karışmışlardır.

İstanbul Haçlılar tarafından yağmalanmış

ve İstanbul çevresinde Latin İmparatorluğu
kurulmuştur.
25
Türkiye Tarihi (11-13. Yüzyıllar)

Anadolu Selçuklu Devleti: 1243'te Kösedağ Savaşı'nın ardından devlet

Moğolların kuklası haline gelmiş ve Anadolu'da
uzun bir süre istikrar bozulmuştur.

Yıkılmanın ana sebeplerinden biri de devleti

içeriden çürüten Sadettin Köpek gibi beceriksiz
ve art niyetli devlet adamlarıdır.

Anadolu Selçuklu Önemli Sultanlar:

Süleyman Şah (Devleti Kurdu)

Kutalmış oğlu Süleyman Şah tarafından İznik
merkezli olarak kurulmuştur.

Süleyman Şah'tan sonra başa I. Kılıçarslan 1.Kılıç Arslan

geçmiştir bu süreçte I. Haçlı Seferleri başlamış
ve başkent İznik'ten Konya'ya taşınmıştır. Haçlı seferleri başlamış ve başkent
İznik'ten Konya'ya taşınmıştır.
II. Kılıçarslan dönemiyle de yükselme
başlamış ve Miryokefalon Savaşı yapılmıştır.

MİRYOKEFALON(1176) SAVAŞI:
Türkleri Anadolu'dan kesin bir şekilde atmak 2. Kılıç Arslan
isteyen Bizanslılar bu savaşta yenilgiye
uğramıştır. Yükselme başlamış ve Bizanslılarla
Miryakefalon Savaşı yapılmış,
Bizansların Türkleri atma umudu son bulmuş kazanılmıştır.
ve artık savunmaya geçmişlerdir.

"Yurt Tutan Savaşı" olarak da bilinir.

1.Gıyaseddin Keyhüsrev
I. Gıyaseddin Keyhüsrev döneminde de
ticarete ve denizciliğe önem verilmiş, Samsun
çevresi ve Antalya fethedilmiştir. Ticaret ve denizciliğe önem
verilmiş ve Antalya fethedilmiştir.
I. Alaeddin Keykubat dönemi her açıdan en
parlak dönem olmuştur.

Alanya fethedilmiş, Kırım'dan Suğdak Limanı

fethedilerek ilk denizaşırı sefer yapılmıştır.

Bu dönemde Yassı-Çemen Savaşı yapılmış ve 1.Alaeddin Keykubat

Harzemşahlar tarih sahnesinden silinmiştir.
Bunun sonucunda da Anadolu'ya Moğol Suğdak Limanı fethedilmiştir.
işgallerinin önü açılmıştır. Yassıçemen Savaşı yapılmıştır.
Devlet en parlak dönemini
Bir süre sonra Moğolların önünün açılması ve yaşamıştır.
Baba İshak İsyanı'nın çıkmasından ötürü
devlet iyice zora düşmüştür.

26
 BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI
Kuruluş Dönemi Osmanlı
II. Beylikler Dönemi:
2. Beylikler döneminde
ilkindeki gibi devletleri teker
teker bilmek zorunda değiliz,
sadece önemli noktaları
bilmek gerekiyor.
En güçlü olan ve Osmanlı ile en çok
mücadele eden Karamanoğullarıdır.
İlk beylikler dönemine göre temel fark bu
dönemde huzur ve refah bozulmuş, her
açıdan çok fazla sıkıntı yaşanmıştır.
Osmanlı'nın Hızlı Gelişmesinin
Nedenleri:
Bizans İmparatorluğu fazlasıyla zayıflamış
olması ve Avrupa'nın da Yüzyıl Savaşlarıyla
uğraşması.
Çevresinde güçlü bir devletin bulunmaması.
Ahilerin desteğini alması.
Başarılı iskan politikası ve tımar sistemi.
Hükümdarların yetenekli ve çalışkan olması.
27
Osmanlı özellikle kuruluş
zamanında Bizans
topraklarına sayısız sefer
düzenleyerek bolca ganimet
elde etmiştir.
OSMAN BEY DÖNEMİ:
1299-1302 yılları arası Söğüt ve Domaniç
yöresinde devleti kurmuştur.
Bursa ve İznik gibi önemli şehirlerin fethi için
çevre vilayetleri fethetmiştir.
Bu başarılar sonucunda da Bizans harekete
geçmiş ve Koyunhisar Savaşı yaşanmıştır.
Bu savaşı Osmanlı kazanmış ve İznik yolu
Türklere açılmıştır.
Osman Bey Ahi liderinin kızıyla evlenerek
Ahilerin desteğini almıştır.
İlk defa bakır para basıldı.
ORHAN BEY DÖNEMİ:
Osman Bey'in hayali olan Bursa fethedildi
ve başkent yapıldı.
Palekanon Savaşı'nın ardından İznik ve İzmit
çevreleri de fethedildi.
Karesioğulları Beyliği topraklara katılarak
ilk defa donanma gücü oluşturuldu ve
Balkanlara geçiş kolaylaştı.
Beylikten Devlete Osmanlı

Bizans'ın taht kavgalarından faydalanılarak

Çimpe Kalesi alındı ve Balkanlara geçildi. İskan Politikası: Balkanlardaki
Türk nüfusunu arttırmak
İlk divan kuruldu ve fethedilen yerlere kadı
ve subaşı atandı. amacıyla göçebe Türklerin
Balkanlara yerleştirilmesidir. Bu
İlk düzenli ordu olan Yaya ve Müsellemler olay sayesinde Türkler uzun yıllar
ordusu kuruldu. balkanlarda kalıcı olmuştur.

I. Murat döneminde devletin teşkilatlan-

masında da çok önemli adımlar atılmıştır,
bunlar;

1- Kapıkulu Ordusu (Yeniçeri Ocağı) kuruldu.

I. MURAT DÖNEMİ: 2- Sadrazamlık makamı kuruldu

Fetihlerin yönü Rumeli'ye kaydırıldı, bu 3- Mali teşkilatlanma oluşturuldu ve defter-

sebeple de Bizans ve Bulgar birliğine karşı darlık makamı kuruldu.
Sazlıdere Savaşı yapıldı.
Bu ve bunun gibi önemli gelişmeler sonucu
Bu savaş sonucunda Edirne fethedildi, Osmanlı beylikten devlet düzenine geçmiştir.
başkent yapıldı ve Balkanların kapısı
açılmış oldu.

Türklerin Balkanlardaki hızlı ilerleyişi

sonucunda Papa'nın teşvikleriyle haçlı
ordusu toplanarak Sırpsındığı Savaşı
yapıldı.

Savaşta Osmanlı galip geldi ve Bulgarlar

Osmanlı egemenliğine girdi.

Germiyanlar'dan çeyiz yoluyla, YILDIRIM BAYEZİD DÖNEMİ:

Hamitoğulları'ndan da para karşılığında
toprak alındı.
İstanbul ilk defa Yıldırım Bayezid döneminde
kuşatıldı ve Bizans'a yardım gelmemesi için
Balkan Prenslikleri Türkleri Balkanlardan
Anadolu Hisarı yaptırıldı.
atmak amacıyla çok büyük bir ordu
toplayarak I. Kosova Savaşı'nı yapıtlar ve
İstanbul'un kuşatılması ve Osmanlı'nın
mağlup oldular.
Avrupa'daki ilerlemesini durdurmak
amacıyla haçlı ordusu toplandı ve Niğbolu
Savaş sonrası I. Murat, savaş meydanını
Savaşı yapıldı.
gezerken yaralı bir Sırp askeri tarafından
şehit edildi.
Savaş sonucunda Osmanlı kazandı ve
Yıldırım Bayezid'e Sultan-ı İklim-i Rum
unvanı verildi.

Anadolu bölgesinde de birçok beyliği

topraklarına katarak ilk kez Anadolu Türk
birliği büyük ölçüde sağlanmış oldu.
28
Beylikten Devlete Osmanlı
1402 Yılında Timur ile uzun süren
sürtüşmeler sonucunda Ankara Savaşı
yapıldı, Osmanlı bu savaşta yenildi ve
Yıldırım Bayezid Timur'a esir düştü.
Timur Anadolu'daki Türk birliğini dağıttı,
Şehzade Mustafa'yı esir aldı ve Çin seferine
çıktı.
Ankara Savaşı sonunda da Osmanlı Fetret
Devri'ne girdi.
FETRET DEVRİ VE I. MEHMET DÖNEMİ:
11 sene boyunca Osmanlı'da taht kavgaları
sürdü, birçok Anadolu beyliği Osmanlı'dan
ayrıldı.
I. Mehmet kardeşlerini yenerek tahta oturdu
ve Fetret Devri'ni bitirdi.
I. Mehmet ülkeyi Fetret
Devri'nden kurtardığı için
Osmanlı'nın ikinci kurucusu
olarak kabul edilir.
Anadolu Türk birliğini sağlamak amacıyla
birçok fetih yapıldı ve İzmir, Samsun gibi
önemli şehirler tekrar hakimiyet altına girdi.
Venedik ile ilk deniz savaşı yapıldı ve
mağlup olundu.
Şeyh Bedrettin ve Düzmece Mustafa
isyanları bastırıldı.
II. MURAT DÖNEMİ:
İstanbul iki kez kuşatılmış ama
alınamamıştır.
Türk birliğini yeniden sağlamak amacıyla
Menteşe, Aydın ve Germiyanoğulları'na son
verilmiştir.
II. Murat Venedik'e karşı başarılar kazanmış,
Sırplar ve Macarları yenmiştir.
Bunun üzerine Balkanlarda güçlü bir birlik
kurulmuş ve Osmanlı birkaç kez mağlup
edilmiştir.
Karamanoğullarının da isyan etmesiyle
Edirne-Segedin Antlaşması imzalanmış ve
on yıllık barış yapılmıştır.
Barış süresinin uzunluğuna güvenen II.
Murat tahtı oğlu Mehmet'e devretmiş ve
bunu fırsat bilen haçlılar da barışı bozarak
Osmanlı'ya saldırmıştır.
Bunun üzerine II. Murat tekrar tahta çıkmış
ve Varna Savaşı'nda haçlıları yenmiştir.
II.KOSOVA SAVAŞI:
Varna yenilgisini kaldıramayan haçlılar bir
kez daha saldırmış ve çok büyük bir yenilgi
almışlardır.
Bu savaş neticesinde Osmanlıların
Balkanlarda kalıcı olduğu kesinleşmiş ve
Balkanlar Türk yurdu olmuştur.
29
 KURULUŞ DÖNEMİ OSMANLI KÜLTÜR VE UYGARLIĞI
Osmanlı Devleti'nde Veraset
(Tahta Geçiş) Sistemi:
Osmanlı kültür ve uygarlığı MEB kitabında
tüm konular içerisine yedirilerek işleniyor,
biz kuruluş ve klasik dönem olarak ikiye
ayıracağız ve Osmanlı'nın tüm kültür ve
uygarlığını iki parça halinde işleyeceğiz.
Divan-ı Hümayun gibi konuların
detaylarına klasik dönemde ineceğiz.
Osmanlı Devleti'nde
Hükümdarlık
Osmanlı Devlet Anlayışı:
Osmanlı Devleti yönetim alanında eski
Türklerden (Selçuklu, Hun) ve Balkan
devletlerinden (Bizans) etkilenmiştir.
Osmanlı mutlak monarşi ile yönetilen bir
devlettir ve padişahın söylediği laf kanun
hükmündedir.
Ancak padişah her isteğini yapamaz, şer'i
(dini) ve örfi (töre) hukuka bağlı kalmalıdır.
Önemli kararlar genellikle padişaha
danışmanlık yapan ve başında sadrazamın
bulunduğu divanda alınırdı.
30
I. Murat dönemine kadar eski Türklerde de
görülen "ülke hanedanın ortak malıdır"
anlayışı devam etmiştir.
I. Murat'ın düzenlemesiyle "tahtta yalnızca
padişah ve çocuklarının hakkı vardır"
anlayışı getirilmiştir.
Fatih Sultan Mehmet de I. Murat'ın yaptığı
düzenlemeyi daha da netleştirerek ülkenin
geleceği için kardeş katlini vacip kılar.
Osmanlı Devletinde özellikle kuruluş ve
yükseliş dönemlerinde merkezî yönetimi
tehdit edebilecek tüm ihtimallere karşı
önlem alınmıştır.
Osmanlı veraset sistemindeki son değişiklik
I. Ahmet tarafından yapılmıştır.
Ekber ve Erşed sistemi getirilerek tahta
Osmanlı hanedanındaki en akıllı ve olgun
kişi geçirilmiştir.
Bu uygulama ile veraset sistemi düzene
biner, kardeş katli son bulur ve kafes usulü
uygulaması başlar.
Kafes usulü uygulamasına göre
önceden sancağa gönderilen
şehzadeler bundan sonra kafese
kapatılarak tahta çıkacakları günü
beklerler. Bu durum da devletin
tecrübesiz yöneticiler tarafından
yönetilmesine sebep olur.
Kuruluş Dönemi Osmanlı Kültür ve Uygarlığı

Tımar Sistemi:
Osmanlı Askeri Sistemi:
Savaşta yararlılık göstermiş askerlere ve
memurlara maaş yerine belirli bir toprağın
Kapıkulları vergi toplama hakkının verilmesidir.

(Pençik ve Devşirme Sistemi): Vergi toplama hakkı verilen toprağa Dirlik

toprağı denir.
Bu kavram Osmanlı'da pençik veya devşirme
sistemiyle yetiştirilen askerleri karşılayan en Sorumlu kişi toprağın
kapsamlı kavramdır. vergisinin bir kısmını kendi
aldıktan sonra geri kalan
Kapıkulu askerleri Türk değildir ama tamamı kısmıyla Cebelü (atlı asker)
Müslümandır. yetiştirirdi.

Pençik Sistemi: Tımar sisteminde; toprak devletin,

kullanım hakkı köylünün, vergi toplama
hakkı Tımarlı Sipahinindir.
Seferlerin artmasının ardından devletin
asker ihtiyacı da arttı ve I. Murat zamanında
Tımarlı sipahiler köylüden vergi toplar,
Pençik Kanunu çıkarılarak Yeniçeri Ocağı
bölgenin güvenliğini sağlar aynı zamanda
kuruldu.
da savaş zamanı ordunun bel kemiğini
oluştururdu.
Bu sistemde savaşta esir alınan genç
askerler Türkleştirilip Müslümanlaştırılarak
Yeniçeri Ocağı'na alınırdı.
TIMAR SİSTEMİNDE DİRLİKLER GELİRİNE GÖRE
ÜÇE AYRILIR:
Devşirme Sistemi:
Tımar: 3-20 bin akçe gelir elde edilir ve
Özellikle Fetret Devri'nde esir savaşta yararlılık gösteren askerlere verilirdi.
alım sayısının azalması
sonucu Pençik Sistemi
yerine daha kapsamlı bir Zeamet: 20-100 bin akçe gelir elde edilir ve
sistem olan Devşirme orta derece devlet memurları ve Tımarlı
Sistemi'ne geçildi. Sipahilere verilirdi.

Devşirme sisteminde belirli aralıklarla Has: 100 bin akçeden fazla gelir elde edilir ve
Hristiyan ailelerin erkek çocukları toplanarak hanedan üyeleri, beylerbeyleri, vezirler gibi
Türk ailelerin yanına verilir ve bir süre sonra önemli konumlardaki insanlara verilirdi.
da Acemi Oğlanlar Ocağı'na alınırdı.

Acemi Oğlanlar Ocağı'nda çocuklar

yeteneklerine göre Yeniçeri Ocağı, Topçu
Ocağı vb. askeri ocaklara veya yönetim Pençik, Devşirme ve Tımar sistemleri
kademesi için Saray Okulları'na alınırdı. çok iyi bir biçimde öğrenilmelidir,
sorularda bolca sorgulanır.

31
Kuruluş Dönemi Osmanlı Kültür ve Uygarlığı

OSMANLI ORDUSU

KARA ORDUSU DENİZ ORDUSU

Kapıkulu Askerleri Eyalet Askerleri

Tımarlı
KAPUKULU Sipahiler
KAPUKULU PİYADELERİ:
SÜVARİLERİ:
Acemi Ocağı
Yaya ve
Sipahi
Yeniçeriler Müsellemler

Cebeciler
Silahtar Azaplar

Topçular Akıncılar

Bu şemada kapıkulu ve eyalet

Osmanlı ordu birimlerini bir şema
askerlerinin ayrımını bilmek çok
halinde bilmemiz bizim için
önemlidir ve Osmanlı ordu
yeterli olacaktır, askerlerin birebir
yapısının temel mantığı burada
özellikleri sorulmaz.
yatar.

32
Kuruluş Dönemi Osmanlı Kültür ve Uygarlığı

Osmanlı Ekomonik Sistemi Osmanlı Ekonomisinin Gelir Kaynağı:

Vergiler, gümrük gelirleri, ganimetler, bağlı

Osmanlı Ekonomisinin Toprak
Kaynağı:
Soru çıkmasını hiç beklemediğim
bir kısım, önemli olan yer mülk ve
miri arazinin farkını bilmek.
Detaylardan soru çıkmaz ama yine
de bilelim.
Osmanlı Devletinde Vergiler:
Toprak genel manada mülk ve miri arazi olarak
ikiye ayrılır. Mülk arazi şahıslara ait, miri arazi
devlete ait topraklardır.
devletlerden alınan vergiler, İltizam sistemi
İLTİZAM SİSTEMİ: Osmanlı topraklarının
özellikle 17. yüzyılda nakit ihtiyacından ötürü
vergi toplama hakkının açık arttırma usulüyle
kiralanmasıdır. Bu da tımar arazi sayısını
azaltarak Osmanlı Devleti'ni anlık olarak
rahatlatsa da süreç boyunca yıpratmıştır.
ŞER'İ VERGİLER:
Dini kaynaklı vergilerdir, alınışına göre üçe
ayrılır.

1- Öşür Vergisi: Müslüman

Mülk Arazi: çiftçiden alınır
ÖŞRİ: Müslüman çiftçiye ait olan topraklardır,
2- Haraç Vergisi: Gayrimüslim
çiftçi bu topraklar için öşür vergisi öder.
çiftçiden alınır.
HARACİ: Gayrimüslim çiftçiye ait topraklardır,
3- Cizye Vergisi: Gayrimüslim
çiftçi bu topraklar için haraç vergisi öder.
erkeklerden askere gitmemeleri
karşılığı alınır.

Miri Arazi:
ÖRFİ VERGİLER:
DİRLİK: Tımar sistemine ait topraklardır. Töre kaynaklı vergilerdir. Eski Türklerden beri
alınması gelenekselleşmiştir.
PAŞMAKLIK: Geliri saray kadınlarına ayrılan
topraklardır.

OCAKLIK: Geliri kale muhafızlarına ve tersane

(gemi üretim merkezi) giderlerine ayrılan
topraklardır. Örfi vergiler birçok dala ayrılır ve
neredeyse hiç soru çıkmaz. Bilmemiz
YURTLUK: Geliri sınır boyu askerlerine verilen
topraklardır. gereken tek önemli şey Çiftbozan
vergisinin toprağını ekmeyen çiftçiden
MALİKANE: Devlet adamlarına yaptığı hizmetler
alındığıdır.
için mülk olarak verilen topraklardır.

MUKATAA: İltizam sisteminde geliri kişilere açık

arttırmada ihale edilen topraklardır.

VAKIF: Gelirleri hayır kurumlarına giden

topraklardır.
33
 DÜNYA GÜCÜ OSMANLI DEVLETİ
Yükselme Dönemi Padişahları
FATİH SULTAN MEHMET DÖNEMİ:
Osmanlı Devleti'ni imparatorluk boyutuna
taşıyan padişahtır.
İleride atacağı tüm adımların ön şartı olarak
İstanbul'un Fethi'ni görmüş ve tahta çıkar
çıkmaz fetih hazırlıklarına başlamıştır.
İstanbul'un Fethi:
NEDENLERİ:
Osmanlı'nın tam ortasında yer alması ve
topraklarını ikiye bölüyor olması.
Bizans'ın Osmanlı'ya sürekli ticari ve askeri
açıdan zarar veriyor olması.
FETİH İÇİN YAPILAN HAZIRLIKLAR:
Anadolu Hisarı'nın karşısına Rumeli Hisarı
yaptırıldı ve gelecek yardımlar engellendi.
Şahi topu adı verilen büyük kuşatma silahları
yapıldı.
Büyük bir donanma oluşturuldu.
Çevre ülkelerle barış antlaşmaları yapıldı.
KUŞATMA VE FETİH:
Savaş çok çetin başlar ve devam eder, ardı
arkası kesilmeyen saldırılardan Osmanlı
ordusu netice alamaz.
Tüm ümitlerin tükendiği anda Fatih çok önemli
bir karar vererek gemileri karadan yürütür ve
büyük gayretler sonucu savaş kazanılır.
34
FETHİN TÜRKLER VE DÜNYA AÇISINDAN
SONUÇLARI:
Osmanlı Devleti'nin kuruluş dönemi bitti,
yükselme dönemi başladı.
İstanbul başkent yapıldı ve II. Mehmet'e
Fatih unvanı verildi.
İstanbul'daki Ortodoks Kilisesi'ne
dokunulmadı ve Hristiyan camiasının
birleşmesine izin verilmedi.
Dünya tarihi açısından da İstanbul'un Fethi
sırasında kullanılan yeni teknolojiler
feodalitenin bitmesine yardımcı oldu.
İstanbul'dan kaçan Bizanslı bilim adamları
Avrupa'da Rönesans'ın çıkmasını sağladı.
Orta Çağ sona erdi Yeni Çağ başladı.
Fatih Dönemi Diğer Fetihler:
Fatih, İstanbul'un Fethi sonrası sınırsız bir
otorite kazanmış ve cihan devleti fikri için
fetihlere girişmiştir.
Mora, Sırbistan, Eflak, Boğdan, Bosna gibi
Avrupa vilayetleri fethedildi.
Trabzon Rum İmparatorluğu'na son verildi
ve Otlukbeli Savaşı ile de Doğu Anadolu'da
Osmanlı iktidarı sağlamlaştı.
Kırım, Sinop gibi önemli topraklar
fethedilerek Karadeniz'de hakimiyet
sağlamlaştırıldı.
Venedik ve Memlüklüler ile ileride de
devam edecek sorunlar yaşandı.
Dünya Gücü Osmanlı Devleti
II. BAYEZİD DÖNEMİ:
II. Bayezid Dönemi yükselme içerisinde
duraklama dönemi olarak kabul edilir.
Bu dönemde devlet genel olarak Cem Sultan
İsyanı, Şahkulu İsyanı gibi büyük isyanlarla
uğraştı.
Bunca olaya II. Bayezid'in pasif ve ılıman
karakteri de eklenince fetihler uzun bir süre
durdu.
Cem Sultan, babası Fatih gibi hırslı
ve savaşçı bir karaktere sahipti bu
durumdan ötürü de ardı arkası
kesilmeyen savaşlardan bıkmış
yeniçeriler ılıman karakterli
II. Bayezid'i destekledi.
YAVUZ SULTAN SELİM DÖNEMİ:
Babasına karşı isyan ederek tahta çıkan ilk
Osmanlı şehzadesidir.
Yeniçerilerin de desteğiyle tahta çıktı ve
tahtta kaldığı 8 sene boyunca en çok toprak
kazanan, hazineyi en çok dolduran padişah
oldu.
35
İran ile Çaldıran Savaşı yapıldı, Anadolu'da
Şiiliği yaymaya çalışan Şah İsmail'e büyük
bir darbe indirildi. Güney Doğu Anadolu ve
Irak topraklarının bir kısmı fethedildi.
Çaldıran Savaşı dönüşünde Turnadağ
Savaşı yapıldı ve Dulkadiroğulları beyliğine
son verilerek Anadolu Türk birliği kesin
olarak sağlandı.
MISIR SEFERİ:
Memlüklüler ile uzun süren çekişmeler
sonucunda Mercidabık ve Ridaniye
Savaşları yapıldı.
Bu savaşlar neticesinde Suriye, Filistin ve
Mısır toprakları ele geçirildi.
Halifelik Osmanlı'ya geçti ve Osmanlı net
bir biçimde İslam dünyasının lideri oldu.
KANUNİ SULTAN SÜLEYMAN
DÖNEMİ:
Tam 46 yıl ülkeyi yönetmiş ve sayısız sefer
yapmıştır.
Babasından; dönemin en modern ordusunu,
tecrübeli devlet adamlarını ve ağzına kadar
dolu bir hazineyi miras almıştır.
Yavuz'un tek oğludur ve hiç taht mücadelesi
yaşamadan direkt başa geçmiştir.
İlk tahta çıktığı dönemde Canberdi Gazali,
Ahmet Paşa İsyanı gibi isyanlarla uğraşmış
ve iç karışıklıkları çözmüştür.
Dünya Gücü Osmanlı Devleti
Kanuni Dönemi'nde Batıdaki
Gelişmeler:
Belgrad fethedilerek Sırbistan'ın Fethi
tamamlandı ve Orta Avrupa'nın kapıları
Türklere açıldı.
Macaristan ile Mohaç Meydan Muharebesi
gerçekleşti ve sadece iki saatte tüm Macar
ordusu imha edildi.
Bu savaş neticesinde Macaristan Osmanlı
Hakimiyetine girdi ve Avusturya ile komşu
olundu.
Macaristan fethi sonrası Avusturyalılar Macar
topraklarına saldırdı ve Kanuni Avusturya
toprakları için sefere çıktı.
Avusturya'yı baskı altına almak için I. Viyana
Kuşatması yapıldı ama kış şartlarından
dolayı kuşatma kaldırılarak barış yapıldı.
Bir süre sonra Avusturyalılar tekrar Macar
topraklarına girdi ve Kanuni sefere çıkarak
Alman topraklarının içlerine kadar girdi ama
Avusturyalıların Türk ordusundan
kaçmasından dolayı seferden dönüldü.
Sefer dönüşü Avusturya ile İstanbul
Antlaşması yapıldı ve Avusturya Arşidükü
Osmanlı sadrazamına denk sayıldı.
Aralarda yine savaşlar yaşansa da
bizim bilmemiz gereken Kanuni'nin son
seferi olan Zigetvar Seferi ve Akdeniz
ticaretini canlandırmak amacıyla
Fransa'ya Osmanlı tarihinin ilk
kapitülasyonunun verilmesidir.
36
Kanuni Dönemi'nde Doğu'daki
Gelişmeler:
Şah İsmail sonrası tahta oğlu Şah Tahmasb
geçti ve düşmanca siyasetini sürdürdü.
Kanuni döneminde İran'a dört büyük sefer
düzenlendi.
Bu seferlerin en ünlüsü I. İran Seferi olan
Irakeyn Seferi'dir.
Bu sefer sonucunda Tüm Irak, Nahçivan ve
Revan gibi önemli topraklar ele geçirilmiştir.
Kanuni Dönemi'nde Denizdeki
Gelişmeler:
Kanuni dönemi Osmanlı denizciliğinin
zirvesidir, bunda Barbaros Paşa'nın rolü
büyüktür.
1521 yılında Akdeniz'de korsanlık yapan Saint-
Jean Şövalyeleri'nin elinden Rodos alınmıştır.
Barbaros Paşa, Osmanlı himayesine
geçmeden önce Akdeniz'de korsanlık
yapıyordu ve Cezayir'i ele geçirmişti.
Sonrasında kendi isteğiyle Cezayir'i
Osmanlı'ya teslim ederek Osmanlı
himayesine girdi.
1538 yılında Osmanlı ile Haçlı donanması
arasında meşhur Preveze Deniz Savaşı
gerçekleşti ve Osmanlı galip geldi.
Bu savaş sonucunda Akdeniz'in tek hakiminin
Osmanlı olduğu netleşti.
Coğrafi keşifler sonucunda Hint Deniz yolu
keşfedildi ve Portekizliler Hindistan'a ulaşarak
oradaki Müslümanlarla zarar verdi, bunun
üzerine Hindistan Müslümanları Osmanlı'dan
yardım istedi.
Bunun sonucunda Osmanlı Hint Deniz
Seferleri'ni başlattı ama donanmanın
okyanusa dayanıksız olması ve gerekli
hazırlıkların yapılamaması gibi sebeplerden
dolayı başarısızlıkla sonuçlandı.
Dünya Gücü Osmanlı Devleti

SOKULLU DÖNEMİ Yenilgi sonrası Osmanlı donanması çok

(II. SELİM VE III. MURAT DÖNEMLERİ): hızlı bir şekilde yeniden yapılmış ve Tunus
İspanyolların elinden alınmıştır.

Bu dönemde Lehistan toprakları taht

oyunlarıyla egemenlik altına alındı ve
sınırlar Baltık Denizi'ne kadar uzandı

MEB kitabında Sokullu Paşa'nın

Süveyş, Kafkas ve Marmara kanal
projelerine değinilmemiştir ama biz
yine de böyle bir şeyin var olduğunu
Sokullu Mehmet Paşa Kanuni devrinde bilelim.
sadrazam olmuş, II. Selim dönemi boyunca
ve III. Murat döneminin ilk yıllarında görevini
sürdürmüştür.

Özellikle II. Selim'in devlet işleriyle

ilgilenmemesi Sokullu Paşa'yı ön plana
çıkarmış ve yükseliş döneminin devam
etmesini sağlamıştır.

Sokullu Mehmet Paşa'nın 1579 tarihinde

ölümünün ardından Osmanlı Devleti'nin
duraklama dönemine girdiği kabul edilir.

Sadrazamlığı Dönemindeki Önemli

Gelişmeler:
II. Selim dönemine Kıbrıs fethedilmiştir.

Kıbrıs'ın fethi sonucunda Avrupalılar büyük

bir donanma kurdu ve İnebahtı Deniz Savaşı
gerçekleşti.

Bu savaşta Osmanlı donanması büyük bir

bozguna uğradı ve Avrupalılar Türklerin
yenilebileceğini gördü.

Sokullu Paşa da savaş sonrasında "Siz bizim

sakalımızı kestiniz. (İNEBAHTI), Biz ise sizin
kolunuzu kestik (KIBRIS). Kesilen sakal daha
gür bir şekilde tekrar çıkar. Ama kesilen kol
tekrar geri gelmez." sözleriyle tarihe
geçmiştir.

37
Dünya Gücü Osmanlı Devleti

Coğrafi Keşifler:
15 ve 16. Yüzyılda Avrupa

İstanbul'un fethi ile Yeni Çağ başlamış ve

Avrupa'da günümüz dünyası için de çok
önemli olaylar gerçekleşmiştir, bunlar;

Teknolojik gelişmeler
Feodalitenin çöküşü
Coğrafi Keşifler
Rönesans
Reform
Önemli ticaret yollarının Müslümanların
olarak sıralanabilir. elinde olmasından, gemicilik ve coğrafya
alanlarındaki gelişmelerden ve pusulanın
Teknolojik Gelişmeler: efektif kullanımından dolayı Avrupalılar
Coğrafi keşiflere başladılar.
Barut, pusula, kağıt ve matbaa bu dönemin
en önemli teknolojik gelişmelerindendir. BAŞLICA KEŞİFLER:

Barut, pusula ve matbaa Haçlı Seferleri Amerika Kıtası Kristof Colomb ve Americo
sırasında Müslümanlardan, kağıt ise Endülüs Vespuçi
Emevileri'nden öğrenilmiştir.
Hint Deniz Yolu Vasco de Gama
Pusula coğrafi keşiflerin başlangıcına, kağıt
ve matbaa aydınlanma hareketlerine, barut Ümit Burnu Bartelemi Diaz
ise ateşli silahların yapımı ile feodalitenin
yıkılmasına neden olmuştur.
Sonuç olarak da; Avrupalılar yeni pazarlar
buldu, sömürge devletler oluştu, değerli
madenler Avrupa'ya aktı ve büyük bir
Avrupalılar birçok önemli
zenginlik yaşandı ve Papa'ya duyulan güven
teknolojik gelişmeyi Doğu'dan azaldı.
almış ve kendilerine
uyarlamışlardır. Coğrafi Keşifler özellikle Osmanlı Devleti için
çok büyük sorunlar yaratmış, Avrupalılar
ekonomi olarak güçlendikçe Osmanlılar
çöküşe doğru gitmiştir.
Feodalitenin Çöküşü:
Feodalite, Kavimler Göçü sonrası ortaya
çıkmış ve neredeyse bin yıl devam
etmiştir.
Osmanlı Coğrafi Keşifler dönemini
Temelinde devlet içinde küçük devlet kaçırmış, elinde imkanı olmasına
anlayışı yatar ve merkezi yönetime rağmen o dönemdeki padişahların
tamamen terstir. bu olaya gerekli önemi vermemesi
nedeniyle büyük zenginlikler
Gün geçtikçe zayıflayan feodalite sistemi,
Avrupalılara bırakılmıştır.
ateşli silahların yaygınlaşması ve kralların
güç kazanması ötürü bir süre sonra yıkıldı.
38
Dünya Gücü Osmanlı Devleti

Rönesans: Reform:

Avrupa'da 15 ve 16. yüzyıllarda yaşanan

bilimsel kültürel ve sanatsal gelişmelerin
tümünü ifade eder.
Martin Luther, Almanya'da 1517 de Katolik
Özellikle bu dönemde insan ve doğa
mezhebini ve Papa'yı protesto etti.
sevgisini ön plana çıkaran "Hümanizm"
önem kazanır.
Sonucunda Reform'u savunan Alman
Prenslikleri ile Katolikliği savunan Roma-
Rönesans'ın çıkış noktası İtalya'dır.
Germen İmparatorluğu arasında kanlı bir
savaş yaşandı.
Çıkma sebepleri ise Avrupa'da özellikle
İtalya bölgesine bilim insanlarına,
Savaş sonrası Augsburg Antlaşması ile
sanatçılara değer verilmesi ve Coğrafi
Reformistler resmen tanındı ve Protestan
Keşifler ile Avrupalıların zenginleşerek
mezhebi kuruldu.
sanatçı ve bilim insanlarına yatırım
yapmasıdır.
Antlaşma sonucunda Avrupa'da din birliği
bozuldu; Fransa, İngiltere gibi büyük
Sonuç olarak; Avrupa'da resim ve mimaride
ülkelerde farklı mezhepler de ortaya çıktı.
üst düzeyde gelişmeler yaşandı, İncil'in
diğer dillere çevrilmesiyle papaya duyulan
Papa'nın gücü fazlasıyla sarsıldı ve büyük
güven azaldı ve Reform hareketinin önü
toprak kayıpları yaşadı.
açıldı.
Bunun neticesinde eğitim kiliselerden
Osmanlı ise Rönesans sırasında teknik ve
çıkarılarak laik ve akılcı bir hal aldı bu
bilimsel konularda Avrupa'dan fazlasıyla
durum da Avrupalıların zamanla
öndeydi ve Avrupalılar Rönesans ile
teknolojide Osmanlı'yı geçmesine neden
Osmanlı'yı yakalamış oldu.
oldu.

Reform döneminde Osmanlı Reformistleri

Rönesans hareketinin
başlamasında Müslümanlar
büyük pay sahibidir, Avrupalılara
dönemin birçok gelişmesinin
aktarılmasında rol oynamışlardır.
Katolik birliğini bozmak amacıyla
desteklemiş ve amacına ulaşmıştır ama
sonradan reform sayesinde Avrupa çok
daha büyük bir atılım göstermiş ve
dolaylı olarak Osmanlı Reform'dan
olumsuz etkilenmiştir.

39
 KLASİK DÖNEM OSMANLI KÜLTÜR VE MEDENİYETİ

Merkezi Teşkilat Divan-ı Hümayun

Günümüz bakanlar kuruluna benzerdir ve

Osmanlı'nın merkeziyetçi yönetiminin
merkezinde padişah vardır ve Cülus Töreni
ile tahta çıkar.
Padişah Şer'i hukuka aykırı olmamak şartıyla
kannunname, ferman ve berat çıkararak
kanun koyar.
devletin en önemli meseleleri burada
görüşülür. Devletin en üst görevlileri yer alır.
Divan-ı Hümayun'a sadrazam başkanlık
eder ve padişah genellikle bir perdenin
ardından konuşulanları takip eder.

Osmanlı merkezi yönetiminde saray, hem

padişahın hayatının geçtiği yer hem de
yönetim işlerinin yürütüldüğü yerdir.

Fatih Sultan Mehmet İstanbul'un fethinin

ardından Topkapı Sarayı'nı yaptırmış ve ülke
400 sene buradan yönetilmiştir. Saray, birun
(dış saray) ve enderun (iç saray) olarak iki
kısma ayrılır.

Enderun(iç saray) genellikle padişahın

hayatının geçtiği ve önemli devlet
işlerinin görüşüldüğü yerdir. Genç
yaşta nitelikli görülen çocuklar da
ilerleyen yaşlarında devlet işlerine
hazırlanmak için burada eğitilir.
Dinvan-ı Hümayun'un Üyeleri:
SADRAZAM: Osmanlı'nın padişahtan sonra
en yetkili kişisidir.
Devlet memurlarının atanması.

Padişah yokluğunda Serdar-ı Ekrem

olarak ordunun başında sefere çıkmak.

Harem özellikle padişahin Divan-ı Hümayun'a başkanlık etme gibi

özel yaşantısını sürdüğü birçok görevi vardır.
ve aynı Enderun Mektebi
gibi kadınların eğitim
gördüğü yerdir. KUBBEALTI VEZİRLERİ: Devlet işlerinde
sadrazama yardımcı olurlar.
Haremin en etkili kişileri
padişaha çocuk
doğurmuş Haseki Sultan KAZASKER: Divandaki davalara, kadı ve
ve padişahın annesi müderrislerin atanmasıyla ilgilenir.
Valide Sultandır.

DEFTERDAR: Ekonominin işleyişinden

sorumludurlar.

40
Klasik Dönem Osmanlı Kültür ve Medeniyeti
NİŞANCI: Ferman, berat gibi padişahın emri
olan belgelere padişahın tuğrasını çekmek,
devletin iç ve dış yazışmasını yürütmek temel
görevleridir.
YENİÇERİ AĞASI: Divanda sürekli bulunmaz,
yeniçeriler ile ilgili durumlarda görev alır.
KAPTAN-I DERYA: Osmanlı donanmasının
komutanıdır.
ŞEYH-ÜL İSLAM: Fetva yayınlar ve devletin din
işleri ile ilgilenir. Divan-ı Hümayun'da oy hakkı
yoktur ama alınan kararlarda fetvası alınır.
REİS-ÜL KÜTTAP: 17. yüzyıldan sonra devletin
dış işlerinden sorumlu hale getirilmiştir,
katiplerin başıdır.
Kazasker= Eğitim Bakanı
Defterdar= Maliye Bakanı
Kaptan-ı Derya= Deniz Kuvvetleri
Komutanı
Şeyh-ül İslam= Diyanet İşleri Bakanı
Reis-ül Küttap= Dışişleri Bakanı
41
Osmanlı Taşra Teşkilatı
Osmanlı'da ülke, eyaletlere; eyaletler,
sancaklara; sancaklar, kazalara; kazalar
ise köylere ayrılmıştır.
Eyaleti şu anki İç Anadolu Bölgesi
gibi, sancağı Niğde ili gibi, kazayı
Bor ilçesi gibi köyü de Nar köyü
gibi düşünebiliriz. Bu şekilde
öğrenirsek çok daha akılda kalıcı
olacaktır.
Osmanlı'nın temel idari birimi eyaletlerdir
ve vergi düzeni olarak üçe ayrılır:
SALYANELİ (YILLIKLI) EYALETLER:
Tımar sistemi uygulanmaz, vergiler yıllık
olarak toplanır.
Toplanan vergiler direkt olarak merkeze
gönderilir.
SALYANESİZ (YILLIKSIZ) EYALETLER:
Türk nüfusunun yoğun bulunduğu
bölgelerdir ve tımar sistemi uygulanır.
ÖZEL YÖNETİMLİ EYALETLER:
İç işlerinde bağımsız, dış işlerinde
Osmanlı'ya bağımlı olan eyaletlerdir.
Vergi verirler ve gerektiği zaman asker
gönderirler.
Ayrıca Osmanlı Anadolu ve Rumeli
Beylerbeyliği'ni oluşturmuş beylerbeyleri
de kendi bölgelerinde oluşturdukları
divanlarla bölgesel sorunları çözmüşlerdir.
Sancak beyleri ise kendi sancaklarındaki
tımar ve zeamet sahiplerinin komutanıdır.
Kadılar da kazalarda işleyişi sağlar ve en
yüksek mülki amirdir.
Klasik Dönem Osmanlı Kültür ve Medeniyeti

Osmanlı Toplum Yapısı Osmanlı'da Yönetilenler (Reaya):

Vergiye tabi halk anlamına gelir, Osmanlı'da

Osmanlı'da yönetici sınıf "askeri", yönetilen askeri sınıf haricindeki herkes reayadır.
sınıf "reaya" olarak isimlendirilir.
Köylüler, konar-göçerler ve şehirliler olarak
üçe ayrılır.

Yöneticiler ile reayalar arasındaki

temel fark yöneticilerin vergi
vermemesidir.

Yönetici olabilmenin iki temel şartı

vardır; Müslüman ve liyakat sahibi
olmak.
Osmanlı'da Toplumsal Hareketlilik:

Osmanlı'da Yönetici Sınıflar (Askeri):

Doğru düzgün bilinmeyen ama çok
SEYFİYE (EHLİ-İ KILIÇ): önemli bir konudur. ÖSYM'nin
Osmanlı'nın askeri yönetim sınıfıdır.
sorgulayabileceği ve MEB
Divandaki temsilciler; sadrazam, vezirler, kitabında da vurgulanan
kaptan-ı derya ve ilgili konularda yeniçeri bir kısımdır.
ağasıdır.

İLMİYE SINIFI (EHL-İ İLİM): YATAY HAREKETLİLİK:

Bu sınıfın görevleri adalet, eğitim ve din Göç etme anlamına gelir.
işlerini sağlamaktır.
Osmanlı'daki en belirgin örneği iskan politikası
Kadı ve kazasker adaleti, müderris ve ile Türklerin Balkanlara yerleştirilmesidir.
muallimler eğitimi, müftü, Şeyh-ül İslam,
imam ve müezzinler de din işleriyle ilgilenir.
DİKEY HAREKETLİLİK:
Toplumsal tabakalar arasındaki geçişi ifade
KALEMİYE (EHL-İ KALEM): eder.
Mali ve idari işlerin yürütülmesinden
Reayadan birinin askeri sınıfa geçmesi bu
sorumludurlar.
duruma örnektir ve Osmanlı'da katı bir toplum
yapısı olmadığı için dikey hareketlilik sıklıkla
Nişancı, defterdar, reis-ül küttap bu sınıfa
gerçekleşir.
girer.

42
Klasik Dönem Osmanlı Kültür ve Medeniyeti
Osmanlı'da Eğitim Sistemi
ÖRGÜN EĞİTİM SİSTEMİ:
Bir kurum çatısı altında yürütülen planlı
eğitimdir.
Medreseler, Enderun, Sübyan mektepleri
örnektir.
YAYGIN EĞİTİM:
Sosyal ve dini hayattan çıkan, herhangi bir
plana sahip olmadan ilerleyen eğitimdir.
Cami, tekke, zaviye gibi yerlerde yapılır.
Osmanlı'daki Eğitim Çeşitleri:
MESLEKİ EĞİTİM:
Genellikle esnafların bir araya gelerek
oluşturduğu loncalarda usta-çırak ilişkisi ile
olur.
SARAY EĞİTİMİ:
Enderunda (devlet görevlisi eğitimi),
haremde (cariye ve kadınların eğitimi) ve
şehzadegan mektebinde (şehzade eğitimi)
şeklinde gerçekleşir.
ASKERİ EĞİTİM:
Merkez ordusu olan Kapıkulları "ocak" adı
verilen yerlerde eğitim alırlardı.
Acemi ocağı, kılıçhane, tophane örnekleridir.
43
MEDRESE EĞİTİMİ:
Osmanlı'da eğitimin temel kurumlarıdır.
Ortaokul, lise ve üniversite düzeyinde eğitim
verir.
Eğitim verdikleri alana göre ustalaşmışlardır;
darüttıp(tıp), darülkurra (kuran),
darülhadese (hadis) gibi bölümleri vardır.
Osmanlı'da Hukuk Sistemi
Osmanlı'da temelde iki hukuk sistemi vardır.
Bunlar; şer'i ve örfi hukuktur.
ŞER'İ HUKUK:
İslam inancına göre düzenlenmiş kurallardır.
Şer'i hukuk genel olarak tüm kişisel ve
toplumsal hayatı düzenler. (evlenme,
boşanma, miras, suçlar)
ÖRFİ HUKUK:
Şer'i hukuka bağlı kalmak şartıyla eski
Türklerden gelen ve fethedilen yerlerdeki
yerel gelenekleri içerir.
Örfi hukuk genel olarak devlet yaşantısını
düzenler. (devlet yönetimi, askerlik,
ekonomi, vb.)
Kadı: Osmanlı devletindeki hukuk
görevlisidir ayrıca taşra teşkilatında çok
önemli işlerde görev alır. Örneğin;
davalara bakmak, kazaların en yüksek
yöneticisi olmak, sancak ve eyalet
yöneticilerini denetlemek gibi.
Klasik Dönem Osmanlı Kültür ve Medeniyeti

Klasik Dönem Osmanlı Ordusu Osmanlı Vakıf Sistemi

Vakıflar, kişilerin kendi mallarını toplum

yararı için harcaması ve gerekli hizmetleri
vermesidir.
Kuruluş dönemi Osmanlı ordusunun
Osmanlı'daki askeri (yönetici) sınıfındaki
ana iskeletine bazı eklemeler
birçok insan vakıflar kurmuş ve halka
yapılmış ve klasik dönem Osmanlı yardım etmiştir.
ordusu oluşmuştur. Genel hatlarıyla
eklenen grupları inceleyeceğiz.
Başlıca önemli vakıf kurumları;

MEDRESE: Halka eğitim verilmiştir.

Eklenen Kapıkulu Askerleri: DARÜŞŞİFA: Hastane hizmeti verilmiştir.

HUMBARACILAR: Havan topunu kullanan İMARETHANE: Aşevi, yoksullara yemek

askerlerdir. verilmiştir.

LAĞIMCILAR: Kale altından tünel kazıp surları KÜLLİYE: Birden çok hayır kurumunu içinde
patlatan askerlerdir. bulunduran kompleks yapıdır.

BOSANCILAR: Saray ve köşklerin korumasını

yapan askerlerdir.
ULUFECİLER: Sağ ve sol olarak iki bölümden
oluşan ve saltanat sancağını koruyan
askerlerdir.
Vakıflar sayesinde Osmanlı topraklarına
yapması gereken harcamaların büyük bir
kısmından kurtulmuştur.

GARİPLER: Sağ ve sol garipler olarak iki

bölümden oluşan ve sefer esnasında ağırlık ve
hazineleri koruyan askerlerdir. Bilgiyi az ve öz bilmemiz gereken, yazarken
de en çok zorlandığım kısımlardan biriydi.

Eklenen Eyalet Askerleri: ÖSYM ortalama her sene Osmanlı'nın

tamamından bir soru sorar. Osmanlı kültür
YÖRÜKLER: Konar-göçer
ve medeniyeti de sorgulanabilecek en temel
yaşarlar ve savaş zamanı
orduya gönüllü olarak katılırlar. kısımlardan birisidir.

DELİLER: Sınır boyunda görev

yapan korkusuz askerlerdir.

BEŞLİLER: Sınırların korunmasında sorumludurlar.

SAKALAR: Ordunun su ihtiyacını karşılarlar.

44
 17. YÜZYILDA OSMANLI (DURAKLAMA DÖNEMİ)

Duraklamanın Nedenleri İsyanlar:

Ekber ve Erşed sistemi ile gelen kafes
usulüyle yetişmiş padişahların deneyimsiz
olması.
Maaş sorunları, uzun ve gereksiz savaşlar
yüzünden ordunun bel kemiği olan
yeniçerilerin sürekli isyan etmesi ve ordu
yapısının bozulması.
İSTANBUL İSYANLARI:
Genelde yeniçerilerin çıkardığı isyanlardır.
Amaç hanedan değişikliği değil, yeniçerilerin
kendi çıkarlarını koruma isteğindendir.
Yeniçerilerin önemli olayları;
II. Osman'ın öldürülmesi.

Tımar topraklarının iltizam sistemine IV. Mehmet'in devlet

çevrilmesi sonucunda hem tımar adamlarını isyan
uygulanan bölgelerdeki asayişin bozulması sonucunda yeniçerilere
hem de bölgeden gelen asker sayısının vermesi ve Vaka-i
azalması (iltizam sistemini kuruluş dönemi Vakvakiye olayının
Osmanlı medeniyetinde açıkladık). yaşanması. (Otuz devlet
adamının Taksim
Meydanı'ndaki çınar
İltizam sistemi başlangıçta
ağacına asılması)

Osmanlı'nın sıcak para ihtiyacını

karşılasa da sonralara doğru
CELALİ İSYANLARI:
satılmış topraklardan gelir ve asker
elde edilememesi nedeniyle büyük
sıkıntılara girmiştir.
Medreselerin pozitif bilimi terk ederek dini
bilimlere yönelmesi.
Anadolu'da ortaya çıkan isyanların genel
adıdır.
Osmanlı'nın iyice güçten düşmesi ve uzun
süren savaşlarda birçok asker kaçağının
Anadolu'ya geçerek isyancıları örgütlemesi
sonucunda oluşmuştur.

Beşik ulemalığı uygulaması ile babası Bu isyanlar çok uzun süre devam etmiş ve
ulema olan bir çocuğun kendisinin de Anadolu'da birçok şehrin harap olmasına
doğuştan ulema olması. neden olmuştur.

Celali isyanları ve yerel bölgelerdeki baskıcı EYALET İSYANLARI:

valilerden bıkan halkın şehirlere akın etmesi
Eyalet isyanlarının temel amacı bağımsız
sonucu köylerin boş kalması ve üretimin
devlet kurmaktır.
azalması.
Bağdat, Yemen, Eflak, Boğdan, Erdel gibi
Osmanlı'nın doğal sınırlarına ulaşması.
bölgelerde yaşanmıştır.
Avrupa'da feodalite sonrası güçlü krallıkların
Osmanlı bu isyanları zor kullanarak veya
kurulması ve coğrafi keşifler sonrası paranın
siyasi tavizler ile bastırmıştır.
yönünün Avrupa'ya kayması.

45
17. Yüzyılda Osmanlı (Duraklama Dönemi)
Duraklama Dönemindeki Siyasi
Olaylar
OSMANLI-İRAN İLİŞKİLERİ:
17. yüzyılda Osmanlı'nın en çok savaştığı
devletlerdendir.
1590 Ferhat Paşa Antlaşması Osmanlı
doğudaki en geniş sınırlarına ulaştı.
1612 Nasuh Antlaşması sırasında Osmanlı
hem Avusturya'yla savaşıp hem de Celali
İsyanları ile uğraşıyordu. Bu yüzden Nasuh
Antlaşmasını kabul etmek zorunda kaldı.
Ferhat Paşa Antlaşmasında alınan topraklar
iade edildi.
Kasr-ı Şirin Antlaşması IV. Murat'ın Bağdat
Seferi sonrası imzalanmış, Bağdat ve Basra
çevresi Osmanlı'ya bırakılmış ve günümüz
Türk-İran sınırı çizilmiştir.
OSMANLI-LEHİSTAN İLİŞKİLERİ:
Lehistan, Osmanlı'nın yükselme döneminin
sonlarında Osmanlı hakimiyetine girmiş ve
bu hakimiyetten çıktığı gibi Osmanlı aleyhine
faaliyetlerde bulunmuştur.
Günümüzdeki Polonya'dır.
Lehistan'ın Boğdan ve Eflak'ın iç işlerine
karışması sonucunda Genç Osman sefere
çıkmış ve Hotin Antlaşması imzalanmıştır.
Lehistan'ın Ukraynalılara saldırması
sonucunda IV. Mehmet Lehistan'ı yendi ve
Bucaş Antlaşması imzalandı.
Bucaş Antlaşması ile Osmanlı
batıdaki en geniş sınırlarına
ulaşmıştır.
Aynı zamanda Osmanlı'nın
topraklarına toprak kattığı
son antlaşmadır.
46
OSMANLI-VENEDİK İLİŞKİLERİ:
Venediklilerden, 24 yıl süren kuşatma
sonucunda Girit alınmıştır.
OSMANLI-RUSYA İLİŞKİLERİ:
17. yüzyılın sonuna doğru Osmanlı Devleti'nin
en büyük düşmanı haline gelmiştir.
1681'de ilk Osmanlı-Rus antlaşması olan
Bahçesaray Antlaşması imzalanmıştır.
OSMANLI-AVUSTURYA İLİŞKİLERİ:
1593-1606 arasında uzun ve kanlı bir savaş
yaşanmıştır. Bu savaşın en önemli kısmı
Haçova Meydan Muharebesi'dir. Ordu
başlarda yenilse de sonradan padişahın
silah kuşanıp savaşmasını gören askerler
ve ordugah ekibi yüreklenmiş ve savaş bu
sayede kazanılmıştır.
Önemli kaleler fethedilmiş ve devlet
ekonomik anlamda çok yıpranmıştır.
Bu savaş sonrasında Zitvatorok Antlaşması
imzalandı ve İstanbul Antlaşması'nda
Avusturya'ya karşı kazanılan siyasi üstünlük
son buldu.
1683 tarihinde 17. yüzyılın en önemli
olaylarından biri olan II. Viyana Kuşatması
gerçekleşmiş, bu savaş sonunda Osmanlı
yenilmiş ve bu yenilgiyi gören Hristiyanlar
Kutsal İttifak'ı kurmuşlardır.
Kutsal İttifak Savaşlar'ında Osmanlı asrın en
güçlü devletleri ile dört cephede tam on altı
yıl savaşmış ve Karlofça Antlaşması ile
İstanbul Antlaşması imzalanmıştır.
Karlofça Antlaşması'nda Osmanlı ilk defa
çok büyük çapta toprak kaybetmiş ve
duraklama dönemine girmiştir.
İstanbul Antlaşması ile de Ruslar sıcak
denizlere inmişlerdir.
17. Yüzyılda Osmanlı (Duraklama Dönemi)
17. Yüzyıl Islahatları
Islahat iyileştirme, düzenleme anlamlarına
gelir.
Ülkedeki iç karışıklıklar, askeri ve ekonomik
sorunlar gibi nedenlerden ötürü paşalar ve
padişahlar tarafından ıslahatlar yapılmıştır.
Bu dönemde Osmanlı hala Avrupa'dan
geride kaldığını kabul etmemiş ve baskı ve
şiddete dayalı ıslahatlar yapılmıştır.
GENÇ OSMAN ISLAHATLARI:
Genç Osman çocukluğunda
devletin bozulmuş yapısını ve
padişahlık makamındaki
otoritenin sarsılmışlığını
görerek çeşitli ıslahatlar
yapmıştır.
Şeyhülislamın yetkilerini kısıtlamış ve
sadece fetva yayınlamasına izin vermiş,
saray dışında evlilik yaparak halkı ile saray
arasındaki kopukluğu çözmeye çalışmıştır.
Son yapacağı ıslahat olan yeniçeri ocağını
kaldırmada başarısız olmuş ve yeniçeriler
tarafından katledilerek öldürülmüştür.
IV. MURAT ISLAHATLARI:
Fiziksel gücünün getirdikleriyle de birlikte
isyankar yeniçerilere, paşalara ve yozlaşmış
kurumlardaki yöneticilere şiddet kullanmış
ve otoritesini sağlamıştır.
Kösem Sultan'ın devlet yönetimindeki
etkisini kırmıştır.
İçki, kumar, kahvehaneye gitme, gece
fenersiz gezme gibi durumları yasaklamıştır.
Döneminde devletin her türlü eksiğini
görebilmek Koçibey Risalesi'ni yazdırmış
ve sıkıntılara köklü çözümler bulmaya
çalışmıştır.
KÖPRÜLÜLER DÖNEMİ ISLAHATLARI:
IV. Mehmet'in tahta geçmesinin ardından
ülkedeki iç karışıklıklar ve mali sorunlar
fazlasıyla arttı ve sonunda Kösem Sultan
sadrazam olması Köprülü Mehmet Paşa'nın
ayağına gitti.
Köprülü Paşa da bazı şartlar sunarak görevi
kabul etti.
Köprülü Paşa sadrazam
makamına otururken kendini
garantiye aldıktan sonra bu
görevi kabul etti. Kendisine
danışılmadan iş yapılmasını
yasakladı.
Köprülü Paşa'ya rahatça çalışabileceği bir
ortam hazırlandı ve duraklama
dönemindeki yükseliş yaşanmış oldu.
Köprülü Mehmet Paşa'dan sonra oğlu
Köprülü Fazıl Paşa ardından da damadı
Merzifonlu Kara Mustafa Paşa sadrazamlık
makamını yürüttü.
Onların döneminde ülke adaletle ve
liyakatla yönetildi, Osmanlı'nın eski
günlerinden izler görüldü.
Kara Mustafa Paşa II. Viyana
Seferi'ne çıkmış ve mağlup
olmuştur. Bunun sonucunda
Osmanlı'da Köprülüler Devri
sona ermiştir.
47
 17, 18 VE 19. YÜZYILDA AVRUPA
17, 18 ve 19. yüzyıllarda Avrupa'yı bir
bütün olarak incelemek taşların
yerine oturmasını fazlasıyla
kolaylaştıracaktır. Bu yüzyılların
önemli konularını yüzeysel olarak
işleyip geçeceğiz.
17. Yüzyılda Avrupa'nın Genel
Durumu
17. yüzyılla birlikte merkeziyetçi yönetimler
iyice güç kazanmış ve feodalite Alman
toprakları hariç neredeyse bitirilmiştir.
Özellikle yeni kıtaların keşfiyle beraber
sömürgecilik faaliyetleri artmış; İspanya,
Portekiz, İngiltere, Fransa gibi devletler
devasa ganimetler elde etmiştir.
Özellikle bu dönemde Machiavelli'nin öne
attığı Merkantilizm; devletin gücünü sahip
olduğu toprakla değil, bulundurduğu değerli
madenlerle ölçmüştür.
Merkantilizmin etkisiyle sömürgeci devletler
daha çok değerli maden için sömürge
savaşına girmişlerdir.
Özellikle bu dönemde bilimin fazlasıyla ön
plana çıkmasından ötürü "Akıl Çağı" olarak
adlandırılmıştır.
OTUZ YIL SAVAŞLARI VE WESFALİA
ANTLAŞMASI:
Avrupa'da otuz yıl boyunca devam eden
mezhep savaşlarının genel adıdır.
Katolikler (Roma-Germen ve İspanyollar) ve
Protestanlar (Alman prenslikleri, Danimarka,
Fransa)'ın savaşı sonucunda Protestanlar
kazanmış ve Westphalia Antlaşması
imzalanmıştır.
Antlaşma sonucunda Avrupalı devletlere
mezhep seçme özgürlüğü tanınmıştır.
48
18 ve 19. Yüzyılda Avrupa'nın Genel
Durumu
Bu döneme "Aydınlanma Çağı" denmiş ve
Makyavelli, Kant, Jean Jak Russo, Kopernik
gibi bilim ve fikir insanları önem kazanmıştır.
SANAYİ İNKILABI:
Kömür, petrol gibi ham
maddelere erişimi rahat olduğu
için İngiltere'de ortaya çıkmıştır.
Kas gücünde dayalı üretimden
buharlı makinelere geçişi ifade
eder, ilk olarak dokumacılık
alanında başlamıştır.
Sonuç olarak;
Hammadde ihtiyacı arttı ve buna bağlı
olarak sömürgecilik faaliyetleri iyice arttı.
Seri ve ucuz üretim yapılmaya başlandı ve
işçi sınıfı oluştu.
Buharlı makineler (tren, gemi) ile ulaşım
kolaylaştı ve toplumlar arası etkileşim arttı.
ABD'NİN KURULMASI:
1756-1763 arasında gerçekleşen
Yedi Yıl Savaşları ile İngiliz
ekonomisi bozuldu ve durumu
toparlamak için Amerika'daki
kolonilerine ekstra vergiler
yüklediler.
Amerikalılar ek vergileri kabul
etmediler ve İngiliz mallarını
boykot ettiler.
Sonuç olarak Amerika; İspanya,
Fransa gibi büyük devletlerin
desteğini alarak bağımsızlıklarını
ilan ettiler.
ABD özellikle I. Dünya Savaşı'nın
ardından yeni süper güç olma
yoluna girdi.
 17, 18 ve 19. Yüzyılda Avrupa

FRANSIZ İHTİLALİ:
Fransadaki baskıcı yönetim, kötü giden
ekonomi, umursamaz yöneticiler ve halkın
açlıktan kırımlası gibi sebepler ihtilale zemin
hazırlamıştır.

Fransa Kralı'nın ekonomik sıkıntılardan ötürü

vergileri arttırması sonrasında isyan patlak
vermiştir.

Sonuç olarak Kral Louis idam edildi ve ihtilal

başarıyla sonuçlandı.

İmparatorluklar, özellikle de Osmanlı

İmparatorluğu, bu gelişmeden fazlasıyla kötü
etkilendi ve milliyetçilik akımları yüzünden
dağılma dönemi hızlandı.

İTALYA VE ALMANYA'DA SİYASİ BİRLİĞİN

SAĞLANMASI:

İTALYA:
İtalyanlar çok uzun yıllar boyunca
mutlakiyetle yönetilen hükümetlere ayrılmıştı.

1870 yılında Avusturyalılar ile yapılan

savaşlar sonucunda İtalyan birliği sağlandı.

ALMANYA:
Almanlar 1871'de Fransızlara yapılan Sedan
Savaşı sonrasında Prusya önderliğinde
birleştiler.

Almanya'yı güçlü bir imparatorluk haline

getiren kişi Bismark'tır.

49
 18. YÜZYILDA OSMANLI (GERİLEME DÖNEMİ)

1718 PASAROFÇA ANTLAŞMASI

(AVUSTURYA-VENEDİK):
ÖSYM tarafından fazla tercih
Prut Savaşı sonrası Osmanlı cesaretlenerek
edilen bir kısım değildir. Biz de Karlofça'da kaybettiği toprakları geri almak
genel hatlarıyla önemli olayları, için Venedik'e savaş ilan etmiştir.
ıslahatları inceleyeceğiz.
Osmanlı Venedik'i yenerken savaşa Avusturya
müdahil oldu ve Osmanlı kaybetti.

Pasarofça Antlaşması imzalandı ve Osmanlı

kaybettiği toprakları geri alamayacağını
anlayarak "barış siyaseti" izleme dönemine
18. Yüzyılda Osmanlı'nın Durumu girdi.

Bu olaydan sonra Osmanlı Lale Devri'ne girmiş

Osmanlı'nın artık gerilemeye başladığını kabul ve birçok önemli ıslahat yapılmıştır.
ettiği ve yapılan ıslahatlarda Avrupa'yı örnek
aldığı dönemdir.

Bu dönemde Osmanlı'nın en büyük iki

düşmanı Avusturya ve Rusya'dır. Barış siyaseti politikası denge
siyasetiyle aman karışmasın; barış
Özellikle Rusya'nın sıcak denizlere inme
siyaseti daha çok savaşmamak,
politikası ve İstanbul'u alma hayalleri Osmanlı
ile sürekli savaşmasına neden olmuştur. denge siyaseti ise yapılan
savaşlarda kim işe geliyorsa onunla
müttefik olma anlamına geliyor.
18. Yüzyılda Siyasi Gelişmeler

1739 BELGRAT ANTLAŞMASI

1711 PRUT ANTLAŞMASI (RUSYA):
(AVUSTURYA-RUSYA):
Kutsal İttifak Savaşları sonrasında Osmanlı
kaybettiği toprakları almak istedi ve Rusya ile
savaşa girdi.
Sadrazam Baltacı Mehmet Paşa savaşa çıkmış
ve Rus ordusu Prut Nehri'ne sıkıştırılmıştır, tam
imha edilecekken Deli Petro barış istemiş ve
barış yapılmıştır.
Prut Antlaşması imzalanmış ve bunun
sonucunda İstanbul Antlaşması ile Rusya'ya
verilen Azak Kalesi geri alınmıştır.
Avrupalılar da bu savaş sonrasında Osmanlı
Devleti'nin hala savaşabilecek kabiliyeti
olduğunu anlamışlardır.
Avusturya ve Rusya Osmanlı'yı Balkanlar'dan
atmak için anlaştılar ve kaybettiler.
Osmanlı, Avusturya'dan Pasarofça'da
kaybettiği toprakları büyük miktarda geri
almış ve sadece Rusya'ya Azak Kalesi
verilmiştir.
Savaş sonrası I. Mahmut tarafından
arabuluculuk yapan Fransa'ya
kapitülasyonlar sürekli hale getirilmiştir.
Bu savaşın kazanılmasında Humbaracı
Ahmet Paşa'nın ıslahatlarının payı büyüktür.

50
 18. Yüzyılda Osmanlı (Gerileme Dönemi)
1774 KÜÇÜK KAYNARCA ANTLAŞMASI (RUSYA):
GENEL ÖZELLİKLERİ:
Rusya'nın sıcak denizlere inme politikası
yüzünden savaş başlamıştır.
Osmanlı çok ağır bir mağlubiyet yaşamış,
Çeşme Limanı'nda donanması yakılmıştır.
ANTLAŞMA MADDELERİ:
Kırım'a bağımsızlık verilecek.
(Karadeniz artık Türk gölü değil).
Azak Kalesi ve çevresi Rusya'ya verilecek.
Rusya Ortodoks halkın koruyucusu olacak.
Rusya kapitülasyonlardan faydalanabilecek.
. içinde yaşamış, halk ise ağır vergilerin altında
Osmanlı Rusya'ya savaş tazminatı ödeyecek.
(Osmanlı'nın ödediği ilk savaş tazminatı)
Bu ve bunun gibi çok ağır maddeler içeren
antlaşma sonucunda Rusya Osmanlı'ya
üstünlüğünü kabul ettirmiş ve çok önemli
ayrıcalıklar kazanmıştır.
1792 YAŞ ANTLAŞMASI (RUSYA):
Rusya ve Avusturya Osmanlı'ya saldırmış,
Fransız İhtilali nedeni ile Avusturya iç
karışıklıklardan çekinerek savaşı
sonlandırmıştır.
Rusya bir sene daha savaşarak Yaş
Antlaşması imzalanmıştır.
Antlaşmaya göre Kırım Rusya'ya bırakılacaktır.
Yaş Antlaşması ile Gerileme Dönemi bitmiş
Dağılma Dönemi başlamıştır.
51
18. Yüzyıl Islahatları
18. yüzyılda Avrupa'nın üstünlüğü kabul
edilmiş ve Avrupa'daki gelişmeler takip
edilerek ıslahatlar ona göre yapılmıştır.
17. yüzyıldaki kadar yüzeysel 19. yüzyıldaki
kadar köklü ıslahatlar yapılmamıştır, tam bir
geçiş dönemidir.
LALE DEVRİ ISLAHATLARI:
1718 Pasarofça Antlaşması
ile başlayarak 1730 Patrona
Halil İsyanı'na kadar devam
eden Lale Devri'nde yapılan
ıslahatlardır.
Avrupa'ya ilk defa geçici
elçiler gönderilmiştir.
İlk matbaa, tulumbacılar ocağı (itfaiye), ilk
çiçek aşısı bu dönemde uygulanmıştır.
Bu dönemde saray halkı ve zenginler lüks
ezilmiştir.
Bu durumlar sonucunda halk tarafından
Patrona Halil İsyanı çıkmış, zenginlerin evleri
ve saraylar yağma edilmiştir.
Ama matbaalara dokunulmamış, bu durum
da tepkilerin ıslahatlara değil lüks yaşama
olduğunun kanıtıdır.
HUMBARACI AHMET PAŞA ISLAHATLARI:
Fransız kökenli, sonradan Müslüman olmuş
Humbaracı Ahmet Paşa Avrupa'dan
uzmanlar da getirterek önemli ıslahatlar
yaptırmıştır.
Avrupai okullar açmış, özellikle askeri alanda
modernleşmeye gitmiştir.
18. Yüzyılda Osmanlı (Gerileme Dönemi)

III. SELİM ISLAHATLARI:

Bu dönem ıslahatlarına yeni düzen anlamına
gelen Nizam-ı Cedid ıslahatları denmiştir. Malikane uygulaması sayesinde
Devlet sorunlarına ilk defa köklü çözümler eskiden topraktan kiralanan
üretilmiş, Avrupai bir ordu (Nizam-ı Cedid sürede yüksek gelir elde etmek için
Ordusu) kurulmuştur.
baskı yapan toprak ağaları artık
Bu dönemde yeniçeriler, ocağın sürekli yönetici oldukları için
kaldırılacağından korkarak isyan çıkarmış ve köylülere iyi davranmıştır.
III. Selim'i tahttan indirmişlerdir.

Denge politikası ilk defa III. Selim Dönemi'nde

uygulanmaya başlanmıştır. Bu sistem ile artık kullanım hakkı tamamen
ayanların elinde olduğu için ayanlar fazlasıyla
zenginleşmiştir. Bu durum da devletin merkezi
otoritesini tehdit etmiştir.

Hatta ayan ve eşraflar ilerleyen zamanda

devletin düzenine bile müdahale etmişlerdir.

18. Yüzyılda Osmanlı Devlet

Yönetimindeki Değişimler

MERKEZDE MEYDANA GELEN DEĞİŞİKLİKLER:

Bu dönemde önceden sadrazam konağı

olarak kullanılan Bab-ı Ali artık devlet işlerinin
de görüşüldüğü ve önemli toplantıların
yapıldığı divan görevini görmüştür.

Bunun sebebi de padişahların devlet

işlerinden iyice kopması ve padişahtan çok
sadrazamın yönetimde etkili olmasıdır.

TAŞRADA MEYDANA GELEN DEĞİŞİKLİKLER:

Osmanlı 18. yüzyıldan itibaren iltizam sistemi

ile vergi toplama hakkının kiralanması yerine
malikane sistemine geçilmiştir.

Malikane sistemine göre belirli bir toprağın

vergi toplama hakkı kişilere ömür boyu
verilmiş ve devlet hem toprağın kullanım
hakkını verirken hem de yıllık verginin bir
kısmından para kazanmıştır.
52
 19. YÜZYILDA OSMANLI (DAĞILMA DÖNEMİ)
SENED-İ İTTİFAK:
19. Yüzyılda Osmanlı'nın Genel
Durumu
Bu dönemde Osmanlı her alanda derin bir
çöküşe girmiştir.
Fransız İhtilali sonrası çıkan milliyetçilik akımı
çok uluslu Osmanlı'da isyanları tetiklemiştir.
Diplomatik sorunlar için de denge siyaseti
izlenmiş ve çıkarlara kim uyuyorsa onunla
dost olunmuştur.
Sanayi İnkılabı'nın etkileri ile de Osmanlı iyice
Avrupalılar için bir hammadde pazarına
dönmüştür.
Avrupalılar Osmanlı'dan "hasta adam" olarak
bahsetmiştir.
II. Mahmut Dönemi Islahatları:
II. Mahmut, III. Selim'in çıkan isyan sonrası
öldürülmesi sonucunda tahta çıkar.
Osmanlı tarihinin gördüğü belki de en büyük
ıslahatçıdır.
Giyim kuşamdan devletin yönetim kademesine
kadar neredeyse her alanda çağı ve modernliği
yakalamak için ıslahatlar yapmıştır.
Özellikle Vaka-i Hayriye olayı ile yeniçeri
ocağını kaldırması ve yerine Asakir-i Mansure-i
Muhammediye'yi kurarak ile uzun yıllardır
çözülemeyen problemi çözmüş oldu.
İlk defa yurt dışına
öğrenci gönderildi ve
aydın bir grubun
yetiştirilmesi amaçlandı.
Memurlara fes takma
zorunluluğu getirildi.
Divan-ı Hümayun'u kaldırarak onun yerine
kabine sistemini getirdi.
53
Malikane sistemi ile fazlasıyla güçlenen
ayanlar ile Osmanlı Devleti arasında
imzalanmıştır.
Yeniçerilerin çıkaracağı isyanlar ve iç
karışıklıklar için ayanların desteği alınmıştır.
Bu antlaşma ile Osmanlı Devleti'nin merkezi
otoritesi fazlasıyla sarsılmış, ayanların hakları
ve varlığı tanınmıştır.
II. Mahmut Dönemi Siyasi Olaylar:
SIRP İSYANLARI:
İlk isyan eden azınlık gruptur.
Bükreş Antlaşmasıyla imtiyaz, Edirne
Antlaşması ile özerklik, Berlin Antlaşması ile
de bağımsızlık elde ettiler.
YUNAN İSYANI:
İlk bağımsız olan millettir.
Osmanlı bu bağımsızlığı kabul etmedi ve
Avrupa devletlerinin Yunan medeniyetine
hayranlığından ötürü İngiltere, Fransa ve
Rusya Osmanlı'ya savaş ilan etti.
Navarin'de Osmanlı'nın donanması yakıldı
ve Osmanlı çok ağır bir mağlubiyet aldı.
1829 Edirne Antlaşması ile de Yunanistan
bağımsız oldu.
DONANMA BASKINLARI:
İnebahtı Baskını-Haçlılar
Çeşme Baskını-Rusya
Navarin Baskını-Rusya,
İngiltere,Fransa
Sinop Baskını-Rusya
19. Yüzyılda Osmanlı (Gerileme Dönemi)

MISIR MESELESİ: 1839 TANZİMAT FERMANI

Mısır Valisi Kavalalı Mehmet Ali Paşa Yunan (GÜLHANE HATT-I HÜMAYANU):
İsyanı sonrası verilen vaatlerin tutulmaması
üzerine İstanbul'a yürümüştür. İsyanı tek Sultan Abdülmecid döneminde yayınlanmış
başına bastıramayacağını anlayan Osmanlı ve temelinde Osmanlıcılık fikri yatmıştır.
Rusya'dan yardım istemiştir.
1840 Londra Konferansı'nda Osmanlı lehine
Sonuç olarak Kütahya Antlaşması yapıldı ve karar çıkması amacıyla ilan edilmiştir.
Kavalalı'ya Suriye ve Girit valilikleri verildi.
Amacı Osmanlı'da yaşayan herkesi
Kavalalı'ya güvenmeyen II. Mahmut Rusya eşitleyerek isyanları azaltmaktır.
Hünkar İskelesi Antlaşması'nı yaparak
boğazlar üzerinde Rusya'ya ayrıcalık verildi. Kişi hak ve özgürlükleri tanınmış ve devlet
güvencesi altına alınmıştır.
Kavalalı, bağımsız bir devlet hayaliyle
Osmanlı'ya tekrar saldırdı ve Osmanlı'yı yendi. Ülke insanlarını artık kendi tebaası olarak
değil vatandaşı olarak görmeye başlamıştır.
Avrupalı devletlerin müdahalesiyle Londra
Antlaşması imzalandı ve Mısır, özerk bir hale
getirildi. KIRIM SAVAŞI VE 1856 PARİS ANTLAŞMASI:
Mısır meselesinin çözülmesi sonrası Londra
Boğazlar Sözleşmesi imzalandı ve boğazlar
uluslararası bir statü kazandı.

1838 BALTA LİMANI TİCARET SÖZLEŞMESİ:

Mısır meselesinde İngiltere'nin desteğini
almak için İngiltere'ye verilmiş ticari
ayrıcalıklardır.

Bu antlaşma ile gümrük duvarları yıkılarak

Osmanlı bir açık pazar haline getirilmiş ve
ekonomisinin çöküşü hazırlanmıştır.

Ruslar Londra Boğazlar Sözleşmesi'nde

kaybettikleri hakları kazanmak için Osmanlı'ya
OSMANLI'DA FİKİR AKIMLARI:
saldırdılar.
Osmanlı'da milliyetçilik akımı sonrası
Sinop Baskını ile Osmanlı donanmasını
kurtuluş için birçok fikir öne atılmıştır. Bunlar;
yaktılar ve bunun üzerine İngiltere ve Fransa
savaşa dahil olarak Kırım'a asker çıkardılar.
Osmanlıcılık: Osmanlı topraklarında yaşayan
herkes eşittir ve Osmanlı vatandaşıdır.
Bunların üzerine Rusya barış istedi ve
Paris Antlaşması imzalandı.
İslamcılık: Millet olmanın en önemli özelliği
dindir, din üzerine bir Osmanlı toplumu
Antlaşmaya göre Osmanlı bir Avrupa devleti
olmalıdır.
sayıldı ve Avrupa hukukundan istifade etme
hakkı verildi ve Avrupalı devletler Osmanlı'nın
Türkçülük: Türkler dil ve kültür birliği etrafında
toprak bütünlüğünü garanti etti.
birleşmeli ve yönetime destek sağlamalıdır.
Osmanlı bu savaşta ilk kez İngiltere'den
Batıcılık: Türk toplumuna Batı'dan düşünce,
dış borç aldı ve denge politikasını temel
yaşam tarzını doğrudan nakletmek ve
politika haline getirdi.
Batılılaşmayı desteklemek temel amaçlardır.
54
19. Yüzyılda Osmanlı (Gerileme Dönemi)

1856 ISLAHAT FERMANI: 93 HARBİ 1877-1878 OSMANLI-RUS

SAVAŞI:
Paris Barış Konferansı'nda Osmanlı'nın lehine
karar çıkması amacıyla yayınlandı.
Gayrimüslim ve Müslüman halkı eşitlemek
amacıyla yapılmış ama Gayrimüslimlere
ekstra haklar tanınmıştır.
Özellikle Gayrimüslimlerin para karşılığı
askerlikten muaf olması Müslüman halk
tarafından tepki çekmiştir.
Osmanlı İstanbul Tersane Konferansı'nda
alınan kararları kabul etmemiş ve Ruslar ile
savaşa girişmiştir.
Ruslar Osmanlı'yı iki cephede de bozguna
uğratmıştır ve İstanbul önlerine kadar gelmiştir.
Meşhur Plevne Savunması ve Nene Hatun bu
savaştadır.

Ruslar aldıkları ezici galibiyetin üstüne

Ayastefanos Antlaşması'nı Osmanlı'ya
Rusların panslavist politikası yüzünden
dayatmış ama bu antlaşma İngilizlerin
balkanlarda Osmanlı'ya karşı isyanlar çıkıyordu.
çıkarlarına ters düştüğü için onun yerine
Berlin Antlaşması imzalanmıştır.
Bu durumu çözüme kavuşturmak için Tersane
Konferansı'nın toplanmasına karar verildi.

1876 I. MEŞRUTİYET'İN İLANI:

İstanbul Tersane Konferansı'nın toplanmasını

engellemek için ilan edilmiştir ama bir sonuç
vermemiştir.

Anlamı, bir yandan padişahın bir yandan da

halkı temsil eden meclisin aynı anda
bulunması demektir.
Jön Türkler (Avrupai eğitimli genç Türkler)
tarafından İstanbul Tersane Konferansı'ndan
önce Osmanlı aleyhinde kararlar alınmasın
diye ilan ettirilmiştir.
Berlin Antlaşması:
Ayastefanos Antlaşması'nda kurulması
hedeflenen Bulgar Prensliği küçültülmüş ve
Rusların sıcak denizlere inmesi engellenmiştir.

Yasama yetkisi Mebusan Meclisi ve Ayan Girit ve Ermeni topraklarında ıslahatlar

Meclisi'ne verilmiştir. yapılması kararlaştırılmıştır.

Meclisi açma ve kapama yetkisi padişaha aittir. Romanya, Karadağ ve Sırbistan'ın tam
bağımsız olmasıyla İngiltere'nin artık Osmanlı
II. Abdülhamit Osmanlı-Rus savaşını bahane Devleti'nin toprak bütünlüğünü korumadığı
göstererek bir süre sonra meclisi kapamıştır. belli olmuştur.

Ayan meclisini Osmanlı'daki toprak

Balkan topraklarının elden çıkması
ağaları gibi düşünmeyin, onlar
sonucunda II. Abdülhamit
padişah tarafından ömür boyu
Osmanlıcılık fikrini bırakarak
seçilen bürokratlardan oluşan
İslamcılık fikrine geçmiştir.
meclistir.

55
 20. YÜZYILDA OSMANLI VE MUSTAFA KEMAL
Mustafa Kemal'in Doğuşu
ÖNEMLİ KAVRAMLAR:
ISLAHAT: Düzenleme, iyileştirme anlamına gelir.
REFORM: Islahatın eş anlamlısıdır, düzenleme
demektir.
İHTİLAL: Mevcut rejimin bir halk hareketi sonucu
yıkılmasıdır.
DEVRİM: İhtilal kelimesinin eş anlamlısıdır.
DARBE: Ülke içerisindeki güç odaklarının zorla
rejimi ele geçirmesidir.
İNKILAP: Bir kural veya tabunun kökten
değiştirilmesi demektir. Değişikliklerin en geniş
kapsamlısıdır.
MUSTAFA KEMAL
ATATÜRK'ÜN HAYATI:
1881 yılında Selanik'te doğdu.
Annesi Zübeyde Hanım babası
Ali Rıza Efendi'dir.
Çocukluğunun geçtiği Selanik
Osmanlı'nın Balkanlardaki en
gelişmiş kentlerinden biridir ve
çok uluslu bir yapıya sahiptir.
Bu denli kozmopolit ve önemli bir şehirde
büyüyen Atatürk'ün fikir hayatı erken yaşlarda
oluşmuştur.
Mustafa Kemal eğitim çağına gelince annesi
onu çağ dışı dini yöntemlerle eğitim veren
Mahalle Mektebine göndermek istedi ve
Mustafa bir süre buraya devam etmiştir, ama
sonunda gittiği okulu sevmemiş ve babasının
da isteğiyle modern ve örgün eğitim veren
Şemsi Efendi Okuluna kaydolmuştur.
Mustafa bir süre sonra Selanik Mülkiye
Rüştiyesine (ortaokul) gitti ve bir yandan da
annesinden habersiz Selanik Askeri
Rüştiyesinin sınavlarına girerek buraya geçiş
yaptı.
56
Mustafa Kemal Selanik Askeri Rüştiyesini
bitirdikten sonra Manastır Askeri İdadisine
(lise) kaydoldu.
Manastır Askeri İdadisine gittiği yıllarda
Osmanlı-Yunan Savaşı çıkmış ve savaşa
katılmak için okuldan kaçmıştır.
Askeri lise sonrasında 1899 yılında Harp
Okuluna kaydoldu ve burada iyiden iyiye
siyasal fikirleri oturarak Osmanlı'nın kurtuluşu
için fikirler düşünmeye başladı.
Harp Okulu'nun ardından Harp Akademisinde
eğitimine devam etti ve burada üstün zekası
ve yetenekleri keşfedilmeye başlandı.
MUSTAFA KEMAL'İN ASKERLİKTE İLK
YILLARI:
Harp Akademisinden sonra kurmay yüzbaşı
olarak Şam'daki 5.Ordu'ya tayin edildi.
Atatürk Şam'daki yıllarında Arapların
Osmanlı'ya itaatsizliğini görmüştür.
Aynı zamanda burada "Vatan ve Hürriyet
Cemiyeti'ni" kurarak siyasi kimliğini iyice ön
plana çıkarmaya başlamıştır.
Şam'dan sonra Selanik'e dönmüş ve burada
İttihat ve Terakki'nin güçlendiğini görerek
kendi cemiyeti ile İttihat ve Terakki
cemiyetine katıldı.
Ardından İttihat ve Terakki ile fikir ayrılığına
düştü ve cemiyetten ayrıldı.
Bu sırada İstanbul'da 31 Mart Vakası'na
(ileride açıklayacağız.) karşı Hareket
Ordusu'nda görev almış ve ilk defa tarih
sahnesine çıkmıştır.
Ardından Mustafa Kemal Trablusgrap'ta
patlak veren savaşa gönüllü olarak katılmış,
halkı örgütleyerek İtalyanlara karşı birçok
başarı elde etmiştir.
20. Yüzyılda Osmanlı ve Mustafa Kemal

Mustafa Kemal'in İttihat ve Terakki'yi fazlaca TRABLUSGARP SAVAŞI:

eleştirmesinden ötürü özellikle Enver Paşa
Mustafa Kemal'in çevreden uzaklaştırılması
gerektiğini düşündü ve onu Sofya Ateşemi-
literliği ile görevlendirdi.

Mustafa Kemal Sofya'dayken I. Dünya Savaşı

başladı, Osmanlı'nın savaşa girmesi üzerine de
orduya çağırılarak Çanakkale, Kafkas ve Suriye
Cephelerinde görev yaptı.
20. Yüzyıl Osmanlı Siyasi Olayları
II. MEŞRUTİYET:
Sultan Abdülhamit 93 Harbi'ni bahane
ederek meclisi kapatmış ve uzun bir süre sıkı
tedbirler alarak meclisin tekrar açılmasını
engellemiştir.
1908'de İttihat ve Terakki Cemiyeti ayaklanmış
ve isyanı bastıramayan II. Abdülhamit
II. Meşrutiyeti ilan etmiştir.
II. Meşrutiyet'in ilanı sonrasında eski düzene
geri dönmek isteyen halk isyan çıkarmış ve
31 Mart Olayı yaşanmıştır.
Birliğini tamamlayan İtalya yeni sömürge
arayışına girmiş ve Osmanlı'nın zayıf halinden
cesaretlenerek Trablusgarp'a saldırmıştır.
Osmanlı Trablusgarp'a karadan ve denizden
yardım ulaştıramamış ve gönüllü subayların
halkı örgütlemesi ile İtalyanlara karşı
koymuştur.
Halk ve Osmanlı subayları çok iyi dirense de
Balkan Harbi'nin çıkmasının ardından barış
istenmiş ve Uşi Antlaşması yapılmıştır.
UŞİ ANTLAŞMASI:
Trablusgarp İtalya'ya bırakıldı, halk dini
açıdan Halife'ye bağlı kaldı.
12 ada, Balkan Savaşı bitene kadar İtalya'ya
verildi ve asla geri alınamadı.
I. BALKAN SAVAŞI:

İttihat ve Terakki, Hareket Ordusu ile bu isyanı

bastırmış ve II. Abdulhamit'i çeşitli
bahanelerle tahttan indirmişlerdir.

Onun yerine geçirilen V. Mehmet'ten de

meclisi açıp kapama gibi önemli yetkileri
alınarak kukla padişah haline getirilmiştir.

Balkan devletleri, Rusların da kışkırtmasıyla

İttihat ve Terakki: II. Abdülhamit'ten gizli
olarak kurulmuştur ve amacı meşrutiyeti
getirerek ülkeyi modernleştirmektir.
Yaptıkları isyanla birlikte bunu
başarmışlar ve tarihe Jöntürk Devrimi
olarak geçmiştir.
57
Türkleri Balkanlar'dan tamamen atmak için
birleşmiş ve Osmanlı'ya saldırmışlardır.
Savaşta Osmanlı subaylar arasındaki alaylı
mektepli çatışması ve yönetimin tam
oturmaması nedeniyle tüm cephelerde ağır
bir yenilgi almıştır.
Bunun sonucunda Londra Antlaşması
Yapılarak Osmanlı Balkanlardaki neredeyse
tüm topraklarını kaybetmiştir.
20. Yüzyılda Osmanlı ve Mustafa Kemal
I. Balkan Savaşı sonrası İttihat ve
Terakki Cemiyeti, hükümeti
mağlubiyetin sorumlusu tutarak
Bab-ı Ali Baskını'nı gerçekleştirdi
ve hükümete darbe yaptı.
II. BALKAN SAVAŞI:
Bulgaristan I. Balkan Savaşı'nda diğer
devletlerden çok daha fazla toprak almış ve
bu haksızlık karşısında Balkan Devletleri
birleşerek Bulgaristan'a saldırmışlardır.
Bu savaşa Osmanlı da katılarak
Edirne-Kırklareli Bölgesi'ni geri almıştır.
I. Dünya Savaşı
Savaşın temel sebebi sömürgecilik yarışıdır.
Siyasi birliğini yeni sağlamış Almanya ve İtalya
daha çok sömürge istemiş ve ortamı germiştir.
Devletler başlangıçta İtilaf (İngiltere, Rusya,
Fransa) ve İttifak (Almanya, Avusturya-
Macaristan, İtalya) devletleri olarak ayrılmıştır.
Savaşın başlamasına yakın İtalya İngiltere'nin
toprak vaatleri nedeniyle saf değiştirmiş ve
İtilaf Devletleri tarafına geçmiştir.
Ve bu bloklaşmalar sonucunda 1914 yılında
Avusturya-Macaristan veliahtının bir Sırp
milliyetçisi tarafından öldürülmesi sonucu
savaş başlamıştır.
SAVAŞIN GİDİŞATI VE OSMANLI'NIN
SAVAŞA GİRİŞİ:
Avusturyalılar veliahtlarının öldürülmesi
üzerine Sırbistan'a savaş ilan etmiş ve bunun
sonucunda Ruslar da Avusturya-Macaristan'a
savaş ilan etmiştir. Bir süre sonra Almanya,
Avusturya-Macaristan'ın safında; Fransa ve
İngiltere ise Rusya'nın safında savaşa
girmiştir.
İtalyanlar bir süre daha çekimser kalmış ve
sonradan Avusturya-Macaristan'a onlar da
savaş ilan etmiştir.
Osmanlı da başlarda İtilaf Devletleri safında
savaşa girmek istemiş ama bu talep
karşılıksız kalmıştır.
Bir süre sonra da Osmanlı tarafından İtilaf
Devletleri'nden kaçıp Osmanlı'ya sığınan
Alman gemileri Goben ve Breslav satın
alınmış ve Osmanlı bayrağı çekerek bu
gemilerle Rusların Sivastopol Limanı
bombalanmıştır.
Bu hareket sonucu, Osmanlı fiilen Almanların
safında savaşa katılmıştır.
İtilaf Devletleri Osmanlı'nın
aralarına katılmasını
istememiştir çünkü Osmanlı'nın
toprakları savaş öncesi İtilaf
Devletleri arasında
paylaştırılmıştır.
Osmanlı'nın Savaştığı Cepheler
TAARRUZ CEPHELERİ: SAVUNMA CEPHELERİ:
Kafkas Cephesi Irak Cephesi
Kanal Cephesi Çanakkale Cephesi
Yemen-Hicaz Cephesi
Filistin-Suriye Cephesi
YARDIM GÖNDERİLEN CEPHELER:
Romanya Cephesi
Galiçya Cephesi
Makedonya Cephesi
58
20. Yüzyılda Osmanlı ve Mustafa Kemal
SAVUNMA CEPHELERİ:
IRAK CEPHESİ:
TAARRUZ CEPHELERİ:
KAFKAS CEPHESİ: ÇANAKKALE CEPHESİ:
Savaşın açılmasında Orta Asya Türklerine
ulaşmak, Bakü petrollerini ele geçirmek ve
Enver Paşa'nın Turancılık fikri etkilidir.
Kafkas Cephesi savaştığımız ilk kapanan
son cephedir.
Savaşın yanlış programlanması, ağır kış
şartları ve askerlerdeki yetersiz teçhizat on
binlerce şehit vermemize neden olmuştur.
Cephe 1918'de Rusya'da Bolşevik İhtilali
çıkması sonucunda kapanmış ve Osmanlı'ya
Kars, Ardahan ve Batum geri verilmiştir.
KANAL CEPHESİ:
Almanların isteğiyle İngilizlerin
sömürgelerine giden yollarını kesmek için
açılmış bir cephedir.
İngilizler Süveyş Kanalı'na çok önem vermiş
ve burayı gayet iyi savunmuşlardır, Osmanlı
her ne kadar taarruz etse de İngiliz kuvvetleri
tarafından ezilmiş ve bu cephe sonradan
Suriye-Filistin savunma cephesine
dönüşmüştür.
59
Irak petrolleri ve Hindistan'a giden sömürge
yollarının güvenliği için İngilizler tarafından
açılmıştır.
İngilizler Basra'ya asker çıkarmış ve hızlı bir
biçimde ilerlemişlerdir.
Osmanlı ordusu da İngilizleri Kut-ul Amare'de
durdurmuştur.
Sonuç olarak Irak cephesi kaybedilmiş ve
İngilizler tüm Irak'ı işgal etmiştir.
İtilaf Devletleri, Osmanlı'yı
savaş dışı bırakmak,
Boğazları ele geçirerek
Rusya'ya yardım götürmek
gibi amaçlardan ötürü bu
cepheyi açmışlardır.
Savaş iki safhadan
oluşmuş, başlangıçta
dönemin en güçlü
donanmasına sahip İtilaf
Devletleri ile deniz savaşı
yapılmış ve efsanevi bir
savunma yapılarak
düşman durdurulmuştur.
İkinci safhada kara savaşı yapılmış, bu savaşta
da Türk askeri düşmana geçit vermemiştir.
Kara savaşı galibiyetinde Mustafa Kemal'in rolü
büyüktür, ordularını çok doğru ve cesur bir
biçimde yöneterek savaşın seyrini değiştirmiştir.
Sonuç olarak İtilaf devletleri amaçlarına
ulaşamamış, Rusya'da Bolşevik İhtilali çıkarak
saf dışı kalmış aynı zamanda da Bulgarlar savaş
sonunda İttifak Devletleri'ne katılmıştır.
20. Yüzyılda Osmanlı ve Mustafa Kemal

I. DÜNYA SAVAŞI SONRASI ANTLAŞMALAR:

HİCAZ-YEMEN CEPHESİ:
İngilizlerin Arapları kışkırtması üzerine bu
bölgede Araplar isyan ederek bağımsızlıklarını ÜLKE ANTLAŞMA
ilan etmişlerdir, aynı zamanda da İngilizler
Yemen'e asker çıkarmış ve önemli şehirleri ele
geçirmişlerdir. ALMANYA Versay

Özellikle bu savaşta Fahrettin Paşa'nın Medine'yi

AVUSTURYA
Araplara karşı savunması fazlasıyla meşhurdur. St. Jermen
MACARİSTAN

Neticede Ümmetçilik(İslamcılık) fikri son bulmuş

ve İngiliz-Arap birliği galip gelmiştir. OSMANLI DEVLETİ Sevr

SURİYE-FİLİSTİN CEPHESİ:
I. DÜNYA SAVAŞI'NIN SONUÇLARI:
Kanal Harekatı'nda Osmanlı'nın başarısız
Osmanlı, Rusya ve Avusturya-Macaristan
olması İngilizleri cesaretlendirdi ve Filistin-
İmparatorluğu parçalandı.
Kudüs üzerinden Osmanlı'ya saldırıya geçtiler.
Sömürgecilik yerine mandacılık kavramı
Filistin'i kaybeden Osmanlı bu kez Suriye'de
ortaya çıktı.
yeni bir savunma hattı oluşturdu ama bu
bölgede de savaş kaybedildi.
Cemiyet-i Akvam (Milletler Cemiyeti) kuruldu.
Tam bu sırada Mustafa Kemal bu cepheye
Barış ortamı kalıcı olmadı ve bu nedenle
atandı ve orduyu şu anki Türkiye-Suriye
I. Dünya Savaşı'nın bitişinden sadece yirmi yıl
sınırında tekrardan mevzilendirdi.
sonra II. Dünya Savaşı patlak verdi.
Bir süre sonra da Mondros Ateşkes Antlaşması
imzalandı.

Mustafa Kemal'in görev aldığı

cepheler sırasıyla Çanakkale,
Kafkas ve Suriye Cephesidir.
Sorularda sıklıkla burası sorgulanır.

I. DÜNYA SAVAŞI'NIN SONU:

Uzun süren savaşta özellikle İttifak Devletleri
fazlasıyla yoruldu çünkü İtilaf Devletleri'ndeki
gibi sürekli sömürgelerinden takviye
alamadılar.

Fransa-Almanya cephesinde de iş çıkmaza

girince savaşa taze kan Amerika İtilaf
devletleri safında dahil oldu ve bir süre sonra
Almanlar pes etti.

60
 KURTULUŞ SAVAŞI'NA HAZIRLIK SAFHASI
Mondros Ateşkes Antlaşması ve
Memleketin Durumu
Bu ünitede hem Mondros Ateşkes
Antlaşması sonrası yaşananları hem
de Kurtuluş Savaşı'na hazırlık
safhasını işleyeceğiz. MEB kitabında
konu olarak farklı bir akış var ama
bizim bu şekilde ilerlememiz
öğrenmeyi kolaylaştıracaktır.
MONDROS ATEŞKES ANTLAŞMASI:
Ateşkes antlaşması silahlı çatışmaların
durduğu anlamına gelir ama kesin bir
barışın sağlandığı söylenemez.
Osmanlı adına Mondros Ateşkes Antlaşması
kayıtsız şartsız bir teslim niteliği taşır ve Rauf
Orbay başkanlığındaki bir heyet tarafından
imzalanmıştır.
ÖNEMLİ MADDELERİ:
Özellikle 7 ve 24. Maddeler Osmanlı'nın varlığı
adına en tehlikeli maddelerdir;
7. Maddeye göre İtilaf Devletleri eğer
güvenliklerini tehdit eden bir bölge
görürlerse işgal edebileceklerdir.
24. Maddeye göre Vilayet-i Sitte (Erzurum,
Van, Diyarbakır, Harput, Sivas ve Bitlis)
topraklarında bir karışıklık çıkarsa işgal
edilebilecektir.
Osmanlı ordusu terhis edilecek, sadece az
sayıda jandarma birliği kalacak ve tüm
silahlar İtilaf Devletlerine teslim edilecek.
Tüm haberleşme ve ulaşım araçlarına el
konulacak aynı zamanda da Boğazların
kontrolü İtilaf Devletleri'ne teslim edilecek.
Mustafa Kemal antlaşma sırasında Suriye
Cephesi'nde savaşmaktadır. Antlaşma
maddelerini görünce bu antlaşmanın ateşkes
değil çok ağır maddeli bir teslim olma
antlaşması olduğunu belirtmiş ve
imzalanmasına karşı çıkmıştır.
61
MONDROS'TAN SONRA MEMLEKETİN
DURUMU:
Mondros Antlaşması'nın hemen ardından
İttihat ve Terakki liderleri ülkeyi terk etti.
İstanbul Hükümeti, Damat Ferit önderliğinde
bir hükümet kurmuş ve teslimiyetçi bir
politika izlemiştir.
İtilaf Devletleri de savaş öncesi yaptıkları gizli
antlaşmalara göre toprak işgallerine
başlamışlardır.
Yine İtilaf Devletleri Çanakkale'de savaşarak
geçemedikleri Boğazlardan ellerini kollarını
sallayarak geçmiş ve İstanbul'u fiilen işgal
etmişlerdir.
Gerçekleşen işgallere Osmanlı Hükümeti'nin
tepkisizliği üzerine halk, Wilson İlkeleri'ne de
güvenerek Anadolu Bölgesi'nde Müdafaa-i
Hukuk Cemiyetleri kurmuş ve işgalleri
engellemeye çalışmıştır.
İzmir'in işgalinden itibaren de Kuva-yı Milliye
ortaya çıkmış ve silahlı direniş başlamıştır.
WİLSON İLKELERİ:
Amerika, I. Dünya Savaşı'na İtilaf Devletleri
safında girmiş ve girerken de savaş sonunda
Wilson İlkeleri'nin uygulanmasını şart
koşmuşlardır.
Bu ilkelere göre savaş sonunda yenenler,
yenilenlerden toprak ve savaş tazminatı
almayacak ve bir bölgede hangi halk
çoğunluktaysa o halka kendi geleceğini
belirleme hakkı verilecektir.
Kurtuluş Savaşı'na Hazırlık Safhası

ZARARLI CEMİYETLER:
Mondros Ateşkes Antlaşması'ndan
Sonra Kurulan Cemiyetler

Kurtuluş savaşı sonrası kurulan cemiyetleri

yararlı ve zararlı cemiyetler diye zararlı
cemiyetleri de Türkler ve azınlıkların kurduğu
cemiyetler diye ikiye ayırabiliriz.

Cemiyetler AZINLIKLARIN KURDUĞU CEMİYETLER:

Azınlıkların temel amacı,

bağımsız bir devlet kurmaktır;
Türk cemiyetleri ise daha ılımlıdır
Yararlı Zararlı ve vatanın kurtuluşu için zararlı
yollara başvurmuşlardır.

Türklerin Kurduğu Rumlar: Mavi Mivra(Trakya), Etnik-i Eterya

(Bizans'ı diriltmek Megali İdea), Pontus Rum
(Trabzon)

Ermeniler: Taşnak ve Hınçak (Doğu Anadolu ve

Adana),
Azınlıkların Kurduğu
Yahudiler: Alyas İsrailit ve Makabi (Kudüs Çevresi)

YARARLI CEMİYETLER: TÜRKLERİN KURDUĞU CEMİYETLER:

Trakya Paşaeli Müdafaa-i Hukuk Sulh ve Selamet-i Osmaniye

(Padişah ne derse desin bağlı kalmak)
Trabzon Muhafaza-i Hukuk
İngiliz Muhipleri
Doğu Anadolu Müdafaa-i Hukuk (İngiliz mandası olmayı isteyenler, Damat Ferit
buraya üyedir.)
Kilikyalılar Müdafaa-i Hukuk (Adana)
İslam Teali
İzmir Müdafaa-i Hukuk (Halifelik ve İslam'ın emirinden çıkmamak)

Reddi İlhak Cemiyeti (İlk silahlı direniş) Wilson Prensipleri

Milli Kongre Cemiyeti (Halkı Bilinçlendirme
amaçlı kurulmuştur.)
Karakol Cemiyeti (İstanbul'dan Anadolu'ya
cephane kaçırma amaçlıdır.)
(Amerikan mandası olmayı savunanlar)
Hürriyet ve İtilaf Fırkası
(İttihat ve Terakki'nin eski rakibi, Milli Mücadele
yanlılarını İttihat ve Terakkici olmakla
suçlayanlar)

62
Kurtuluş Savaşı'na Hazırlık Safhası

PARİS BARIŞ KONFERANSI: KUVA-Yİ MİLLİYE:

I. Dünya Savaşı sonra galip devletlerin mağlup
devletlerle yapacakları barış antlaşmalarını
kararlaştırdıkları toplantıdır.

Bu toplantıda İngiltere Wilson İlkeleri'ni kendi

çıkarlarına göre değiştirerek hareket etmiştir.

Osmanlı hariç diğer tüm devletlerle olan barış

antlaşmaları bu toplantıda kararlaştırılmış, Ege
ve Akdeniz toprakları üzerindeki anlaşmazlık
Osmanlı Hükümeti'nin işgallere tepkisizliği
üzerine Osmanlı ile olan barış antlaşması
sonucunda halk tarafından kurulmuş direniş
ertelenmiştir.
örgütleridir.

Burada İngilizler; güçlü bir İtalya yerine, kukla

Düşman ilerleyişini durdurmasa da
devlet olabilecek bir Yunanistan'ın Anadolu'yu
yavaşlatmışlar ve halkın iyice bilinçlenmesini
işgal etmesini istemiştir.
sağlamışlardır.

Dünya barışının korunması için Milletler

Kuva-yi Milliye sayesinde Kurtuluş Savaşı'nın
Cemiyeti kurulmuştur ama bu cemiyet
örgütlenmesi için gereken zaman kazanılmıştır.
genellikle İngilizlerin çıkarları için hareket
etmiştir.
Ama Kuva-yi Milliye birlikleri bölgesel
niteliklidir ve düşmanı yurttan atacak güce
sahip değildir.
Milletler Cemiyeti ile Birleşmiş milletleri
birbirine karıştırmayalım; Milletler
Bu gibi sebeplerden ötürü düzenli bir ordunun
kurulması şart hale gelmiştir.
Cemiyeti I. Dünya Savaşı sonrası
kurulmuş ve II. Dünya Savaşı'nın
çıkmasıyla yıkılmıştır., Birleşmiş Milletler
II. Dünya Savaşı sonrası kurulmuştur ve Kurtuluş Savaşı'na Hazırlık Safhası
hala varlığını devam ettirmektedir.

İZMİR'İN İŞGALİ: ATATÜRK'ÜN SAMSUNA ÇIKIŞI:

Paris Barış Konferansı sonrası İzmir, Yunanlılar
Mustafa Kemal İstanbul'da kurtuluş için çeşitli
tarafından işgal edildi.
yollara başvurmuş ama hükümetin
tepkisizliğini görünce kurtuluş hareketinin
Şimdiye kadar işgallerin geçici olduğunu sanan
ancak Anadolu'da başlatılabileceğini
ve hukukla mücadele yolunu seçen Türk halkı,
anlamıştı.
bundan sonrası için Kuva-yi Milliye'yi kurarak
silahlı mücadeleye başlamıştır.
Padişahla olan bağlantılarını da kullanarak
9. Ordu Müfettişliği görevi ile Samsun'a doğru
Bu işgalden sonra yurt genelinde mitingler
yola çıktı.
düzenlenmeye başlamıştır.
Başlangıçta kendisine verilen görev halkın
İşgaller sonrası İtilaf Devletleri katliam haberleri
elindeki silahları toplamak ve asayişi
üzerine Anadolu'ya komisyonlar göndererek
sağlamaktı.
Amiral Bristol ve General Harbord raporlarını
hazırlattı.
Atatürk'ün Samsun'a çıkması ile birlikte
Kurtuluş Savaşı resmen başlamıştır.
Bu raporlara göre katledilenlerin
azınlıklar değil Türk halkı olduğu kanıtlandı.
63
Kurtuluş Savaşı'na Hazırlık Safhası

HAVZA GENELGESİ (28-29 Mayıs 1919): ERZURUM KONGRESİ

(23 Temmuz-4 Ağustos 1919):
Atatürk Samsun'a çıktığında İzmir daha yeni
işgal edilmişti ve Atatürk de bu olay üzerine Toplanış amacı ve şekli bakımından bölgesel,
Havza'ya hareket ederken yurttaki sivil amirlere alınan kararlar bakımından ulusal niteliktedir.
bir genelge gönderdi.
Manda ve himaye fikri ilk kez reddedildi ve
İşgallere karşı protesto mitingleri Doğu Anadolu'daki yararlı cemiyetler Doğu
düzenlenmesini ve telgraflar çekilmesini istedi. Anadolu Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti adı
altında birleşti.
Aynı zamanda halktan azınlıklara karşı
herhangi bir taşkınlıkta bulunmamalarını da İlk Temsil Heyeti kuruldu ve başkanlığına
istedi.(Mondros'un 7. Maddesi yüzünden) Mustafa Kemal getirildi.
Osmanlı Hükümeti Havza Genelgesi sonrası
Mustafa Kemal'i İstanbul'a çağırır ama Mustafa
ALINAN ÖNEMLİ KARARLAR:
Kemal Osmanlı Hükümeti'ni oyalayarak Milli sınırlar içinde vatan bir bütündür,
Amasya'ya hareket eder. bölünemez. (İlk defa sınırlar belirlenmiştir.)

Kuva-yı Milliye’yi etkin, milli iradeyi egemen

AMASYA GENELGESİ (22 Haziran 1919): kılmak esastır. (Milli egemenlikten ikinci kez
bahsedilmiştir.)

Amasya Genelgesi'nde Kurtuluş

Savaşı'nın amacı, gerekçesi ve
yöntemi ilk kez dile getirilmiştir.
Kurtuluş Savaşı'nın başladığı
tüm dünyaya ilan edilmiştir.
Kapitülasyonlar kesin bir dille reddedilmiştir.
Kongrede, ulusal güçlerin padişahı ve
halifeliği kurtaracağı belirtilmiştir ama
buradaki temel amaç padişaha bağlı olan
halkın da desteğini almaktır.

Mustafa Kemal, Havza'dan sonra Amasya'ya Damat Ferit Hükümeti, Erzurum'daki Kazım
gelmiş; Ali Fuat Cebesoy, Refet Bele, Rauf Orbay, Karabekir'e Mustafa Kemal'i tutuklama emri
Kazım Karabekir gibi önemli paşaların da onayı verdi ancak Kazım Karabekir ve askerleri
alınarak yurttaki tüm askeri ve sivil makamlar gelerek Mustafa Kemal'in emrine girdi.
için emir niteliğinde olan Amasya Genelgesi
yayınlanmıştır.
SİVAS KONGRESİ (4-11 Eylül 1919):
ÖNEMLİ MADDELERİ:
Vatanın bütünlüğü ve milletin bağımsızlığı
tehlikededir.
(Savaşın amacı ve gerekçesi açıklanmış ve tüm
yurt kastedildiği için ulusal nitelik yüklenmiştir.)

İstanbul Hükümeti görevini görevini yerine

getirememekte ve milleti hiçe saymaktadır.
(Kurtuluş Savaşı'nın bir diğer gerekçesi.)

Milletin bağımsızlığını yine milletin azmi ve

kararı kurtaracaktır.
Toplanış şekli ve aldığı kararlar bakımından
(Milletin egemenliğinden bahsedildiği için bir
ulusaldır, tüm yurttan delegeler katılmıştır.
nevi "İhtilal Bildirisi" Niteliğindedir.)
Manda ve himaye kesin olarak reddedildi.
Sonuç olarak İstanbul Hükümeti Mustafa
Kemal'i görevinden alacağını bildirmiş ve
Temsil Heyeti, tüm yurdu temsil eder hale
Mustafa Kemal de kendisi istifa ederek
geldi ve yetkileri arttırıldı.
"Sine-i Millet'e" dönmüştür.
64
Kurtuluş Savaşı'na Hazırlık Safhası

Tüm yararlı cemiyetler "Rumeli Müdafaa-i MİSAK-I MİLLİ KARARLARI:

Hukuk Cemiyeti" adı altında toplandı.
Kapitülasyonlar kaldırılacak.
Ali Fuat Cebesoy, Batı cephesi Kuva-yi Milliye
komutanı olarak atanmıştır, bu durum da Azınlık sorunu halk oyuyla çözülecek.
Temsil Heyeti'nin artık hükümet gibi çalıştığını
gösterir. Boğazların kontrolü bizde kalacak.

Ulusal mücadeleyi duyurmak için İrade-i Milliye Sınırlar Mondros öncesine dönecek.
gazetesinin çıkarılması kararı alındı.
Arapların çoğunluk olduğu yerlerde oylama
yapılacak.

Sivas Kongresi'nin toplanmasını Referandum yöntemi ile Kars, Ardahan, Batum

engelleyemeyen Damat Ferit
Hükümeti istifa etmiştir.
(Temsil Heyeti'nin İstanbul
Hükümeti'ne karşı olan ilk zaferi.)
AMASYA GÖRÜŞMESİ (20-22 Ekim 1919)
Damat Ferit'ten sonra Ali Rıza Paşa hükümeti
kurulmuş ve Temsil heyetine karşı ılımlı bir
politika izlenerek İstanbul Hükümeti'ni temsil
eden Salih Paşa ile Mustafa Kemal arasında
olmuştur.
ve Batı Trakya'nın geleceği belirlenecek.
Misak-ı Milli kararlarının alınması
üzerine İtilaf Devletleri 16 Mart 1920
de İstanbul'u resmen işgal ettiler.
Yakalanan mebuslar sürgün
edilmiş, yakalanamayanlar ise
Anadolu'ya kaçmıştır.
I. TBMM'NİN AÇILIŞI (23 Nisan 1920)

Mustafa Kemal; Sivas Kongresi kararlarının

kabulü, Türk topraklarının işgale izin
verilmemesi gibi birçok önemli konuyu Salih
Paşa'ya iletmiştir. Bu konulardan yalnızca
Mebusan Meclisi'nin yeniden toplanmasında
uzlaşma sağlandı.

SON OSMANLI MEBUSAN MECLİSİ: Yıkılan Mebusan Meclisi'nden olan tüm üyeler
direkt kabul edilmiştir.
Amasya görüşmesinde alınan kararla
İlk başta Büyük Millet Meclisi ismiyle açılmış,
İstanbul'da Mebusan Meclis'i toplanmış ve
Teşkilat-ı Esasiye ile birlikte Türkiye kısmı
yurt genelinde seçilen adaylardan Mustafa
eklenmiştir.
Kemal'in bazı istekleri olmuştur.
BMM'nin açılmasıyla Temsil Heyeti görevini
1-) Beni Mebusan Meclisi başkanı yapın.
tamamlamış ve sona ermiştir.
2-) Mecliste, Müdafaa-i Hukuk adında bir grup
Meclis üyeleri yurdu işgalden kurtarma
kurun.
konusunda hemfikir olup padişahın indirilerek
yerine demokratik bir rejim kurulmasında
3-) Misakımilli kararlarını kabul ettirin. (Erzurum
görüş ayrılıkları yaşamıştır.
ve Sivas kongre kararlarını hukukileştirmek)
Güçler Birliği İlkesi benimsenmiş ve yasama
Bu isteklerden sadece Misakımilli kararları
yürütme yargı mecliste toplanmıştır.
kabul ettirilebilmiştir.
65
Kurtuluş Savaşı'na Hazırlık Safhası

TBMM'NİN İLK KARARLARI: TBMM'NİN İSYANLARA KARŞI ÖNLEMLERİ:

TBMM'nin üzerinde hiçbir güç yoktur. Hıyanet-i Vataniye kanunu çıkarıldı, TBMM'nin
(Açıkça belirtilmese de yeni bir Türk Devleti varlığını yok sayan herkes vatan haini ilan
kurulmuştur.) edildi.

Geçici bir hükümet tanımak veya padişah
vekili atamak doğru değildir.
(Meclisin sürekliliği vurgulanmıştır.)
Hükümet kurmak gereklidir.
(İstanbul Hükümeti yok sayılarak hareket
edilmiştir.)
İstiklal Mahkemeleri oluşturularak sert bir
biçimde isyancılar yargılandı.
İstanbul Hükümeti ile bütün resmi ilişkiler
kesildi ve Damat Ferit Türk vatandaşlığından
atıldı.
Düzenli orduya geçiş kararı alındı.

TBMM'YE KARŞI ÇIKAN İSYANLAR: Anadolu Ajansı kuruldu.

İsyanların adlarından çok SEVR BARIŞ ANTLAŞMASI (10 Ağustos 1920)

neden çıktığını ve sonuçlarını
bilmek daha önemlidir.

İSYANLARIN NEDENLERİ:

1-)Damat Ferit Hükümeti'nin kurduğu düzmece

mahkemelerde Mustafa Kemal'in yargılanması.

2-) Şeyhülislam'dan Mustafa Kemal ve

arkadaşları adına din düşmanı fetvası
alınması.
3-) Sevr Antlaşması'nı TBMM güçlenmeden
dayatmak.
İsyanlar genel olarak; İtilaf Devletleri'nin
kışkırtması sonucu, İstanbul Hükümeti
tarafından oluşturulan, düzenli orduya karşı
olan Kuva-yi Milliyeci ve Azınlık isyanları
olarak ayrılabilir.
Yunan-İtalyan toprak anlaşmazlığı nedeniyle
Paris Barış Konferansı'nda Osmanlı ile barış
adına bir karar çıkmamıştır.
Ardından TBMM Hükümeti'nin güçlendiğini
gören İtilaf Devletleri çok ağır şartlarla dolu bir
barış antlaşması önermiş ve bu antlaşma
Osmanlı Hükümeti tarafından imzalanmıştır.
Antlaşmaya göre Türklere Anadolu'da bir
avuç toprak bırakılacak, uzun yıllar
kapitülasyonlarla ezilecekti.

ÖNEMLİ AYAKLANMALAR: TBMM Hükümeti bu antlaşmayı kesin bir dille

reddetti ve antlaşma "ölü doğmuş bebek"
İstanbul
Anzavur Ayaklanması Hükümeti
kabulü gördü.
Kuva-yi İnzibatiye Ayaklanması Tarafından

Düzenli Ordu
Çerkez Ethem İsyanı Karşıtları
Demirci Mehmet Efe İsyanı Tarafından
66
 KURTULUŞ SAVAŞI (SAVAŞLAR VE CEPHELER)
Doğu ve Güney Cephesi
DOĞU CEPHESİ:
Düzenli ordu'nun savaştığı ilk
cephedir.
Mondros Ateşkes Antlaşması
sonrası Kazım Karabekir Paşa,
ordusunu dağıtmamıştır ve
Doğu Cephesi'nde hazır
beklemektedir.
Bu sırada da Ermeniler İtilaf Devletleri
tarafından kendilerine vaat edilen toprakları
almak için saldırıya geçmiştir.
Bunun üzerine Kazım Karabekir Doğu Cephesi
Komutanlığı'na atanarak Gümrü'ye kadar
olan toprakları Ermenilerden temizlemiştir.
Sonucunda Gümrü Antlaşması yapılmış ve
bu antlaşmaya göre Ermeniler Sevr'i
tanımayacak, Doğu Anadolu bölgesi Türklere
bırakılacaktır.
Gümrü Antlaşması ile TBMM'nin
varlığını ve Misak-ı Milli'yi kabul eden
ilk devlet Ermenistan olmuştur.
Doğu Cephesi kapanmış ve buradaki
birlikler Batı Cephesi'ne gönderildi.
GÜNEY CEPHESİ:
Güney cephesinde Güneydoğu Anadolu'da
Fransızlarla savaşılmıştır ve düzenli ordunun
savaşmadığı tek cephedir.
Kuva-yi Milliye ilk kez bu cephede doğmuştur
ve savaşı tamamen Kuva-yi Milliye güçleri
yürütmüştür.
Adana, Antep, Urfa, Maraş gibi şehirlerimiz
büyük bir mücadele ve vatanseverlik
göstererek savaşmıştır.
Sütçü İmam(Maraş), Şahin Bey(Antep),
Ali Saip Bey (Urfa) halkı örgütleyen önemli
isimlerdir.
Fransızlar bu cephede ummadıkları kadar sert
bir direnişle karşılaşmış ve Türklerin Batı
Cephesi'nde aldığı başarılarla birlikte
Anadolu'dan çekilmişlerdir.
Fransızlarla Ankara Antlaşması imzalanmış ve
Hatay hariç bugünkü Suriye-Türkiye sınırı
çizilmiştir.
Anadolu'nun güney sahillerinde
savaştığımız İtalyanlar, İzmir'in Yunanlara
verilmesi üzerine İtilaf Devletleri ile fikir
ayrılığına düşmüştür. Türklerin Batı
Cephesinde aldığı başarılar ile de kayda
değer bir savaş yaşanmadan İtalyanlar
Anadolu'yu boşaltmıştır.
Batı Cephesi
Kurtuluş Savaşı'nın esas mücadelelerinin
yaşandığı cephedir.
Bu cephede düşman Yunanistan ve iş
birlikçisi İngiltere'dir.
Sivas Kongresi'nde Batı Cephesi
Komutanlığı'na Ali Fuat Cebesoy atanmış
ve Kuva-yi Milliye birlikleri arasındaki
koordinasyon sağlanmıştır.
Bir süre sonra Kuva-yi Milliye kuvvetleri ile
bu kadar geniş bir cephede
savaşılamayacağı anlaşılmış ve düzenli
ordu kurulmuştur.
Bu cephede sırasıyla;
1-) I. İnönü Muharebesi
2-) II. İnönü Muharebesi
Savunma
Savaşları
3-) Kütahya-Eskişehir Savaşları
4-) Sakarya Meydan Savaşı
5-) Büyük Taarruz ve Başkumandanlık
Meydan Muharebesi yaşanmıştır
67
Kurtuluş Savaşı (Savaşlar ve Cepheler)

LONDRA KONFERANSI
I. İNÖNÜ MUHAREBESİ (6-10 Ocak 1921): (21 Şubat-12 Mart 1921):

Yunanlar düzenli ordu kurulmadan öncesinde

sert bir direnişle karşılaşmadan Anadolu'da
ilerlemişlerdir.

Yunanlar, Kuva-yi Milliye güçlerinin düzenli

ordu etrafında toplandıkları haberini almıştır
ama ciddi bir direniş beklememişlerdir.

Aksine Türkler Eskişehir mevkiinde sert bir

direniş göstererek Yunanları geri
püskürtmüştür.

SAVAŞIN SONUÇLARI: İtilaf Devletleri, Sevr'i yumuşatarak Türklere

Türk halkının düzenli orduya güveni artmıştır
ve asker kaçakları azalmıştır.
Yeni Türk Devleti'nin ilk anayasası Teşkilat-ı
Esasiye kabul edilmiştir.
Sovyet Rusya ve Afganistan ile dostluk
antlaşmaları imzalanmıştır.
Bu sayede Afganistan TBMM ve Misak-ı Milli'yi
kabul eden ilk Müslüman devlet olmuştur.
kabul ettirmek istemiştir.
Genel amaçları TBMM ve İstanbul Hükümeti'ni
birbirine düşürmek ve Yunan Ordusu'nun
toparlanması için zaman yaratmaktır.
TBMM konferanstan bir sonuç çıkmayacağını
bilmesine rağmen Türkler barış istemiyor
algısını kırmak, Misakımilli'yi dünyaya
tanıtmak ve TBMM'nin resmi olarak
tanınmasını sağlamak için toplantıya
katılmıştır.

Bu savaş üzerine İtilaf Devletleri tarafından Konferanstan bir sonuç çıkmamış ve II. İnönü
Londra Konferansı toplanmış ve TBMM'de Muharebesi Başlamıştır.
çağırılmıştır.
MOSKOVA ANTLAŞMASI (16 Mart 1921):

TEŞKİLAT-I ESASİYE: Sovyet Rusya ve TBMM Hükümeti arasında

yapılan antlaşmadır.
Yeni bir devletin kurulduğunun hukuki ve siyasi
kanıtıdır. Sovyet Rusya TBMM'yi tanımış ve Misakımilli'yi
tanıyan ilk Avrupalı devlet olmuştur.
Güçler birliği ilkesi ve Meclis Hükümet Sistemi
benimsenmiştir. Sovyet Rusya kapitülasyonların kaldırılmasını
ve Rus Çarlığı ile Osmanlı arasında yapılan
antlaşmaların geçersizliğini kabul etmiştir .
ÖNEMLİ MADDELERİ:

1-) Egemenlik kayıtsız şartsız milletindir.

2-) Yasama ve yürütme gücü TBMM'ye aittir. Bu antlaşma neticesinde Misak-ı

Milli'nin ilk tavizi olan Batum
3-) Türkiye Devleti Millet Meclisi tarafından Gürcülere bırakılmıştır. İlk taviz
yönetilir ve TBMM adını alır.
olduğu için dikkat edelim !
4-) TBMM'nin başkanı hükümetin de başkanıdır.

68
Kurtuluş Savaşı (Savaşlar ve Cepheler)

II. İNÖNÜ MUHAREBESİ SAKARYA MEYDAN MUHAREBESİ

(23 Mart-1 Nisan 1921): (23 Ağustos-31 Eylül 1921):

Yunanlar; Sevr'i kabul ettirmek, TBMM'yi

dağıtmak gibi amaçlarla tekrardan saldırıya
geçmiştir.

II. İnönü muharebesinde tekrar yenilerek geri

çekilmişlerdir.

Bu zaferin üzerine Mustafa Kemal "Siz orada

sadece düşmanı değil, milletin makus talihini
de yendiniz." demiştir.

Savaş sonucunda İtalyanlar Anadolu'yu Eskişehir-Kütahya Savaşı'nda kazanan

boşaltmaya başlamış, Fransızlar da TBMM ile Yunanlar, Türk ordusuna toparlanma izni
görüşme talep etmiştir. vermeden bir kez daha saldırmak istemiştir.

KÜTAHYA-ESKİŞEHİR MUHAREBESİ Savaş başlarda çok çetin geçmiş, Türk ordusu

(10-24 Temmuz 1921): Mustafa Kemal'in önderliğinde kanının son
damlasına kadar savaşmış ve düşmanı
Sakarya Nehri'nin batısına atmıştır.
İnönü muharebelerinin ardından Yunanlar
seferberlik ilan etmiş, aynı zamanda da
Bu savaşta Mustafa Kemal'in emriyle
İngilizlerden çok büyük yardım almıştır.
hat (düz cephe) değil satıh(alan) savaşı
yapılması dünya tarihinde bir ilktir.
Yunan ordusu sayı ve askeri teçhizat
bakımından Türk ordusunun fazlaca
üstündür ve taarruza geçerek Afyon, MUHAREBENİN SONUÇLARI:
Kütahya ve Eskişehir'i ele geçirmiştir.
II. Viyana'dan beri süren Türk geri çekilmesi
Mustafa Kemal, ordusunu daha çok durdu.
yıpranmaması için Sakarya Nehri'nin
gerisine çekmiştir. Saldırı sırası Yunanlardan Türklere geçti.

Bu yenilginin ardından Meclis, Mustafa İtalyanlar Anadolu'dan çekildi ve Fransızlarla

Kemal'e başkomutanlık yetkisi verdi Türk
ordusu'nun başına geçirdi.
Meclisten yasama ve yürütme yetkisini
devralan Mustafa Kemal, Tekalif-i Milliye
emirlerini ilan ederek halkı topyekün
seferberliğe çağırdı.
Ankara Antlaşması yapıldı.
Sovyet Rusya aracılığıyla Kafkas Devletleriyle
Kars Antlaşması yapıldı ve doğu sınırımız kesin
olarak çizildi.
TBMM tarafından Mustafa Kemal'e gazilik
unvanı ve mareşallik rütbesi verildi.

Tekalif-i Milliye emirleriyle halk İngilizler bu savaştan sonra

elinde ne var ne yoksa ordusuna iyice tedirgin olmuş, TBMM'yi
vermiş ve bu sayede Sakarya barış görüşmelerine çağırmıştır
Savaşı'ndan önce ordu ancak sonuç alamamışlardır.
donatılmıştır.
69
Kurtuluş Savaşı (Savaşlar ve Cepheler)

BÜYÜK TAARRUZ VE BAŞKOMUTANLIK LOZAN ANTLAŞMASI (24 Temmuz 1923):

MEYDAN MUHAREBESİ
(26 Ağustos-18 Eylül 1922):

İtilaf Devletleri barış görüşmelerine Osmanlı

Hükümeti'ni de davet ederek ikilik çıkarmak
istemiş bunun üzerine TBMM saltanatı
Yunanlar TBMM Hükümeti'ni bitiremeyeceğini
kaldırmıştır.
anlayınca geri çekildi ve savunma mevzilerini
güçlendirdi.

Türk orduları da yaklaşık bir sene boyunca UZLAŞILAN ANA KONULAR:

hazırlık yaptı ve Mustafa Kemal'in
başkomutanlık yetkileri süresiz olarak uzatıldı.
Yapılan savaşta Yunan orduları büyük bir
yenilgiye uğradı ve Başkomutanlık Meydan
Muharebesi ile de çok büyük bir bölümü yok
edildi.
Boğazlar: Başkanı Türk olan uluslararası bir
komisyon kurulacaktır. (Egemen devlet
anlayışına aykırı)
İstanbul'un Durumu: TBMM hükümetine
bırakılacak.

Tamamen bozulmuş Yunan ordusu İzmir'e Sınırlar: Hatay ve Musul hariç ülke bütünlüğü
kadar takip edilerek denize döküldü. sağlandı, Musul konusu sonraya bırakıldı.

Türk ordusunun durmayıp Çanakkale'ye Kapitülasyonlar: Bütünüyle kaldırıldı. (Ekonomik

yürümesi üzerine İtilaf Devletleri, Türklerin bağımsızlık için önemli bir adım)
isteklerini kabul etmek zorunda kaldı ve
Mudanya Ateşkes Antlaşması İmzalandı. Ordu: Herhangi bir sınırlama getirilmedi.

Azınlıklar: Türk vatandaşı sayıldılar ve ulusal

birlik, beraberlik korunmuş oldu.
MUDANYA ATEŞKES ANTLAŞMASI
(11 Ekim 1922):

14-15 Ekimden itibaren silahlı çatışmalar

duracaktır. TBMM'nin imzaladığı bu antlaşma,
Yunan ordusu Doğu Trakya'yı 15 gün içerisinde emperyalizmin esareti altında
boşaltacaktır. kalmış tüm halklar tarafından

İstanbul ve Boğazlar TBMM tarafından coşku ile karşılanmış ve

yönetilecek ancak kesin bir barış antlaşması bağımsızlık ateşini yakmıştır.
imzalanana kadar İtilaf Devletleri İstanbul'da
kalacaktır.

Antlaşma sonucunda savaşın askeri kısmı

sona erdi, diplomatik kısmı başladı.
70
 CUMHURİYET DÖNEMİ İNKILAPLARI
Siyasi Alanda Yapılan İnkılaplar
SALTANATIN KALDIRILMASI (1 KASIM 1922):
Mustafa Kemal, Milli Mücadele'nin başından
beri milletin egemen olduğu bir yönetim
biçimi istiyordu ama milli mücadele
döneminde arkasındaki desteği
kaybetmemek için bunu kamuoyuna
açıklamadı.
Türk ordularının Yunanları yenmesinin
ardından Lozan Antlaşması imzalanacaktı,
İtilaf Devletleri bu antlaşmaya Osmanlı'yı da
çağırarak görüş ayrılığı oluşturmak istedi.
Bunun üzerine TBMM, saltanat ve hilafet
makamlarını ayırdı ve ardından saltanatı
kaldırdı.
Saltanatın kaldırılması,
Cumhuriyet'in ilanından önce
gerçekleşen tek İnkılaptır.
Saltanatın kaldırılması, I. TBMM'nin
yaptığı tek inkılaptır.
II. TBMM'NİN AÇILIŞI (11 AĞUSTOS 1923):
Kurtuluş Savaşı'nın ardından önemli inkılaplar
yapılmaya başlanacaktır ama I. TBMM'deki
ayrılıkçı gruplar inkılaplara karşı gelmektedir.
Bunun üzerine 1 Nisan 1923'te seçimlerin
yenilenmesi kararı alındı ve 11 Ağustos 1923
tarihi ile de II. TBMM resmen görevine başladı.
71
ANKARA'NIN BAŞKENT İLAN EDİLİŞİ
(13 EKİM 1923):
NEDENLERİ:
İstanbul'un Osmanlı ile bağdaşmış olması.
Ankara'nın güvenlik ve yönetim merkezi
bakımından avantajlar içermesi gibi
sebeplerden dolayı Ankara başkent ilan
edilmiştir.
CUMHURİYET'İN İLANI (29 EKİM 1923):
Milli Mücadele döneminde TBMM'nin
açılmasıyla zaten Cumhuriyet'in sinyalleri
verilmişti.
Devletin bir yönetici eksikliği olması, meclis
tarafından bir türlü bakanların seçilememesi
nedeniyle anayasa değiştirildi ve Türkiye'nin
Cumhuriyet rejimiyle yönetileceği ilan edildi.
Cumhuriyet'in ilanı ile devletin yönetici
problemi çözüldü; Mustafa Kemal
cumhurbaşkanı, İsmet İnönü ise başbakan
oldu.
Meclis hükümeti sisteminden,
Kabine sistemine geçilmesiyle
yasama ve yürütme güçlerinin
kullanımı ayrılmıştır ama tam
ayrılma 1960 anayasası sonrasında
gerçekleşir.
HALİFELİĞİN KALDIRILMASI (3 MART 1924):
İngiltere, kendisine sığınan VI. Mehmet'in
halifelik yetkilerini kullanmak istemiş ve bunu
üzerine Abdülmecid Efendi TBMM tarafından
yeni halife olarak ilan edilmiştir.
Abdülmecid Efendi'nin padişah gibi hareket
etmesi, önemli bürokratların halifeyi halktan
üstün görmesi çeşitli sorunlara neden
olmuştur.
Cumhuriyet'in ilanının ardından da halifelik
makamına ihtiyaç kalmamış ve kaldırılmıştır.
Cumhuriyet Dönemi İnkılapları
Halifeliğin kaldırılması sonrası aynı gün dört
önemli kanun daha yayınlanmıştır.
1-) Osmanlı haneden üyeleri yurt dışına
çıkartılacak.
2-) Erkan-ı Harbiye vekaleti kaldırıldı, bunun
yerine Genelkurmay Başkanlığı kuruldu.
(Erkan-ı Harbiye vekaleti, savaş bakanlığı
demektir ve başkanı aynı zamanda bakanlık
yapar. Orduyu siyasetten arındırmak için bu
karar alınmıştır.)
3-) Şer’iye ve Evkaf Vekâleti kaldırıldı, yerine
Diyanet İşleri Başkanlığı kuruldu.
4-) Tevhid-i Tedrisat kanunu çıkartılarak tüm
okullar Millî eğitim Bakanlığı’na bağlandı.
(Eğitim ve öğretim tek müfredat altında
birleşti.)
1924 ANAYASASININ KABULÜ:
Teşkilat-ı Esasiye (1921 anayasası),
olağanüstü durumlar için oluşturulmuş bir
anayasa olduğu için yerine yenisi yapılması
gerekiyordu.
1924'te yeni anayasa ilan edilmiş; sosyal
haklar düzenlenmiş, meclisin sınırları da
çizilmiştir.
Bu anayasadaki "Devletin dini İslam'dır."
ibaresi laikliğe aykırıdır. 1928 de anayasadan
bu madde kaldırılarak laiklik adına önemli bir
adım atılmıştır.
1924 Anayasası, 1960 darbesine kadar
kullanılmıştır.
72
ÇOK PARTİLİ HAYATA GEÇİŞ DENEMELERİ:
Demokratik yönetimin tam olarak
gerçekleşmesi için çok partili hayat şarttır.
Bunun için Mustafa Kemal Türkiye
Cumhuriyeti'nin ilk siyasi partisi olan
Cumhuriyet Halk Fırkası'nı açmıştır.
Mustafa Kemal döneminde çok partili
hayata geçiş için iki girişim olmuştur.
TERAKKİPERVER CUMHURİYET FIRKASI (1925):
Mustafa Kemal'in eski silah arkadaşları
tarafından kendisine muhalefet amacıyla
kurulmuştur.
Başkanı Kazım Karabekir'dir.
Laikliğe karşı hareketlerde bulunmuştur.
ŞEYH SAİT İSYANI:
Terakkiperver Cumhuriyet Fırkasının
açılmasıyla gerilen ortam, İngilizlerin
kışkırtması, hilafetin kaldırılması gibi
durumlar nedeniyle çıkmıştır.
Meclis'te Takrir-i Sükun Kanunu kabul
edilmiş ve ardından hükümet sert tedbirler
alarak isyanı bastırmıştır.
Şeyh Sait yakalanarak İstiklal
Mahkemeleri'nde idam edilmiştir.
İsyandan sonra çok partili
hayata geçiş için Türkiye'nin
olgunlaşmadığı anlaşılmış ve
Takrir-i Sükun Kanununa
dayanılarak Terakkiperver
Cumhuriyet Fırkası kapatılmıştır.
Şeyh Sait İsyanı'nın ülkeyi zora sokması
nedeniyle Musul Sorunu il ilgilenilememiş ve
1926 Ankara Antlaşması ile Musul elden
çıkmıştır.
Cumhuriyet Dönemi İnkılapları

1926 İZMİR SUİKASTI KADINLARA SİYASÎ HAKLARIN VERİLMESİ:

(MUSTAFA KEMAL'E SUİKAST GİRİŞİMİ):

Eski İttihat ve Terakki üyeleri tarafından

Mustafa Kemal'e İzmir ziyareti sırasında
suikast planı yapılmıştır.

Bu plan başarısız olmuş, Mustafa Kemal'in

halk karşısındaki karizması artmış ve beş
yıllık yoğun bir inkılap dönemine girilmiştir.
1930'da belediye seçimlerine katılım hakkı
verildi.

SERBEST CUMHURİYET FIRKASI (1930): 1933'te köy ve mahallede muhtar olma hakkı
verildi.
Beş sene boyunca Mustafa Kemal ciddi bir
muhalefetle karşılaşmadan inkılaplarını 1934'te de milletvekili seçme ve seçilme hakkı
gerçekleştirmiştir. verildi.

Artık çok partili hayata geçilmesi gerektiğini Sıralamasını BMV olarak kodlayabiliriz.
düşünmüş ve Fethi Okyar'ı teşvik ederek (Belediye seçimleri, Muhtarlık seçimleri,
Serbest Cumhuriyet Fırkası'nı açtırmıştır. Vekillik seçimleri)

Partinin açılmasının hemen ardından rejim

karşıtları parti etrafında birleşmiş ve bunun
üzerinde 3 ay sonra parti, Fethi Okyar
tarafından kapatılmıştır. Kadınlara siyasi hakların verilmesi hem
siyası hem de toplumsal alandaki
inkılaplara girer.
MENEMEN OLAYI (23 ARALIK 1930):
Aynı zamanda en çok Cumhuriyetçilik
Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kapatılmasının
ilkesiyle alakalı olsa da ikinci dereceden
ardından İzmir Menemen'de halk galeyana
Halkçılık ile de alakalıdır.
getirilmiş ve isyan ettirilmiştir.

Bunun üzerinde Menemen'de sıkı yönetim ilan

edilmiş ve suçlular yakalanarak
Divan-ı Harpte yargılanmıştır.

Menemen Olayı sonrasında ülkenin çok partili

hayata geçmek için hazır olmadığı bir kez
daha anlaşılmıştır.

Ülkemiz çok partili yaşama tam

olarak 1945 Milli Kalkınma Partisi ve
1946 Demokrat Parti ile geçmiştir.

73
 Cumhuriyet Dönemi İnkılapları

Hukuk Alanında Yapılan İnkılaplar Eğitim Alanında Yapılan İnkılaplar

TEVHİD-İ TEDRİSAT KANUNU (3 MART 1924):

TÜRK MEDENİ KANUN'UNUN KABULÜ (1926):
Medeni Kanunun en genel tanımı, insanların
günlük yaşantısını düzene sokan kurallar
bütünüdür.
Osmanlı'da şer'i hukuk kuralları uygulanmış ve
kadınlara; boşanma, işte çalışma gibi haklar
verilmemiştir. Medeni Kanun ile bu haklar
kadınlara verilmiş ve kadın erkek eşitliği
sağlanmıştır.
Aynı zamanda yine Osmanlı'da olan hukuk
ayrılığı ortadan kalkmış, hem azınlıklar hem
de Türkler aynı hukuk kurallarına göre
yönetilmiştir.
Osmanlı döneminde eğitimde birlik yoktu,
azınlıklar kendi kafalarına göre eğitim veriyor;
cemaat okullarında bilimden uzak bir
yöntemle devlete zarar veren eğitim
programları uygulanıyordu.
Bu durumların gören Mustafa Kemal, eğitimde
devrim yapma amacıyla Tevhid-i Tedrisat
Kanunu'nu yayınladı.
Kanuna göre tüm eğitim kurumları Milli Eğitim
Bakanlığına bağlandı.
Azınlıkların elinde olan okullara kısıtlamalar
getirildi ve ortak Türk müfredatına bağlandı.

Dönemin en medeni İsviçre Medeni Kanunu Yabancı devletler bu duruma tepki göstererek
esas alınarak hazırlanmıştır. görüşme talep ettiler ama Lozan Antlaşma-
sı'nda bu gibi durumlar içişlerimiz olarak
sayıldığı için tüm bu teklifler reddedildi.

, MAARİF TEŞKİLATI KANUNU:

Türk Medeni Kanunu
Kadın ve erkek arası eşitlik
sağlandığı için Halkçılık, Milli Eğitim Bakanlığının nasıl çalışacağı
Şer'i hükümler yerine çağdaş belirlenmiştir.
hükümlere geçildiği için Laiklik,
Batı örnek alınıp çağdaş kurallar Okullarda verilecek eğitimin esasları bu
getirildiği için İnkılapçılık sınıfına kanunla düzenlenmiştir (müfredat gibi).
girer.
HARF İNKILABI:

Osmanlı döneminde kullanılan alfabe,

HUKUK ALANINDAKİ DİĞER İNKILAPLAR:
konuşulan dil olan Osmanlı Türkçesi ile hiç
uyuşmuyor ve okuma yazma öğrenmeyi
İTALYA'DAN İSVİÇRE'DEN fazlasıyla zorlaştırıyordu.

İcra ve İflas Türk halkının en büyük düşmanı olan cehaleti

asasass
Ceza Kanunu
Kanunu yenmek amacıyla okuma yazma oranı
arttırılmalıydı.

Bunun sebepten ötürü de "Yeni Türk Harfleri

ALMANYA'DAN FRANSA'DAN Kanunu" mecliste kabul edildi.

Sonucunda yeni alfabemiz Türkçe sesler

Borçlar Kanunu İdare Hukuku
eklenmiş Latin alfabesi oldu ve okuma yazma
oranı hızla arttı.
74
Cumhuriyet Dönemi İnkılapları

MİLLET MEKTEPLERİ:
Toplumsal Alanda Yapılan İnkılaplar
Harf İnkılabının ardından ülkede okuma yazma
seferberliği ilan edilmiş ve 16-45 yaş arası
herkes okuma yazma öğrenmek için Millet TEKKE, ZAVİYE VE TÜRBELERİN KAPAT
Mekteplerine gitmiştir. (1925):

Mustafa Kemal, 24 Kasım 1928'de başöğretmen Tekke ve zaviyeler, tarikat üyelerinin toplanıp
ilan edilmiştir. (Öğretmenler Günü) ibadet edip yaşamlarını sürdürdükleri yerdir.

Osmanlı'nın ilk zamanlarında faydalı kurumlar

Harf inkılabı direkt olarak İnkılapçılıkla
ilgilidir ama laiklikle hiçbir ilgisi yoktur.
Millet Mektepleri de sosyal devlet
anlayışından ötürü Halkçılığa, okuma
yazma oranını arttırmayı amaçladığı
için İnkılapçılığa girer.
TÜRK TARİH KURUMUNUN AÇILMASI
(13 NİSAN 1931):
Halkta milli tarih bilinci oluşturmak amacıyla
Mustafa Kemal'in teşvikiyle oluşturulmuştur.
olan tarikatlar zamanla yozlaşmış ve halkı
dolandırmaya başlamıştır.
Toplumu birleştirme amacıyla da tekke, zaviye
ve türbeler kapatıldı.
Aynı zamanda toplumsal ayrıcalık belirten
şeyh, mürit, seyyid, şerif gibi unvanlar da
kaldırıldı.
KILIK KIYAFET KANUNU (ŞAPKA KANUNU)
(1925):

Kurum; Türklerin kökeni, Türklerin dünya

tarihine kattığı değerler gibi birçok konuda
araştırma yapmıştır.

TÜRK DİL KURUMU:

Osmanlı'da giyilen kıyafetler insanların
Atatürk'ün fikrine göre ortak ve milli bir dil ülke
rütbesini belirtiyordu ve fes kullanımı
için temel şartlardan birisidir.
Avrupa'da alay konusu olmuştu.

Osmanlı döneminde kullanılan dile fazlasıyla

Bu sebeplerden ötürü Kılık Kıyafet Kanunu
Arapça ve Farsça kelime girmiştir ve Saray ile
çıkartıldı.
halk dili birbirinden farklılaşmıştır.
Devlet memurlarına şapka takmak zorunlu
Bu sebepten ötürü de Türk Dil Kurumu
hale getirildi ve din adamları dışında dini
kurulmuş ve Türk dili adına önemli çalışmalar
kıyafet giymek yasaklandı. (kadınlar hariç)
yapılmıştır.

ÜNİVERSİTE REFORMU:
Halk başlangıçta fes kullanımı
Darülfünun Cumhuriyet'in gerekliliklerine ayak zorunlu hale gelince gavur işi
uyduramayınca kapandı ve yerine çok daha diyerek eleştirmiş, fes kalkıp şapka
modern bir kurum olan İstanbul Üniversitesi
gelirken de fesi savunarak şapkayı
açıldı.
eleştirmiştir.
(Yorum sorularında bu bilgi gelir.)
75
Cumhuriyet Dönemi İnkılapları

SOYADI KANUNU (1934): Ekonomi Alanında Yapılan

İnkılaplar

İZMİR İKTİSAT KONGRESİ

(I. İKTİSAT KONGRESİ) (1923):

Lozan Barış Görüşmelerinin kesildiği sırada

yapılmıştır. Özellikle kapitülasyonların
kesinlikle kaldırılacağına vurgu yapılmıştır.

Kongreye; çiftçi, tüccar, sanayici ve işçi

kesiminden birçok insan katılmıştır ve sorunlar
detaylıca görüşülmüştür.
Osmanlı'da soy ad yerine kişilerin baba adı
Kongrenin en önemli özelliğiyse Misak-ı
veya memleketiyle bu boşluk gideriliyordu ve
İktisadi kararlarının alınmasıdır.
devlet işlerinde pek çok karışıklık oluşuyordu.

Özel sektör teşvik edilmiştir, gerekli yerlerde

Bunun sonucunda soyadı kanunu çıkartıldı ve
devlet yatırımlarının da yapılması
herkesin gülünçlük veya üstünlük (paşa, şeyh,
kararlaştırılmıştır.
ağa, bey) bildirmeyen Türkçe bir soyadı
almasına karar verildi.
MİSAK-I İKTİSADİ:
TBMM tarafından da Mustafa Kemal'e
Atatürk soy adı uygun görüldü. Ekonomik bağımsızlığı tehlikeye atacak her
türlü unsur reddedilmiş, kapitülasyonlar
kınanmıştır.
TAKVİM, SAAT VE ÖLÇÜDE DEĞİŞİKLİK
Ekonomik kalkınma, milli bağımsızlık içerisinde
sağlanacaktır.
Batı ile kurulan ticari, resmi, sosyal ilişkileri
kolaylaştırmak ve Osmanlı dönemindeki ölçü
karışıklığına son vermek amacıyla yapılmıştır.
TEŞVİK-İ SANAYİ KANUNU (1927):
26 Aralık 1925’te eskiden kullanılan Hicri ve
Rumi takvim yerine Miladı takvime geçilmiştir. Devlet tarafından özel sektöre; vergi muafiyeti,
enerji indirimi gibi alanlarda yardım edildi.
Yine aynı gün alaturka saat sistemi yerine
uluslararası saat sistemine geçildi. Maalesef ki bu girişim başarısızlığa uğradı
çünkü özel sektörün yeterli sermayesi yoktu ve
1931'de arşın yerine metre, okka yerine 1929'daki Dünya Ekonomik Buhranı'ndan
kilogram kullanılmaya başlandı. Türkiye fazlasıyla olumsuz etkilendi.

1935'te de cuma günü olan hafta tatili pazar

gününe çekildi.
Devlet Teşvik-i Sanayi
Kanunu'ndan umduğunu
bulamamış ve bundan
sonrasında devlet
müdahalesiyle kalkınma
projeleri başlamıştır.
76
Cumhuriyet Dönemi İnkılapları
PLANLI EKONOMİYE GEÇİŞ:
Özel sektörden umduğunu bulamayan devlet
1933'te I. Kalkınma Planını yayınladı ve
"Devletçi" ekonomiye geçildi.
Özel sektörün eksik kaldığı yerde devlet,
sektörü destekleyerek birçok ilde fabrikalar
açtı.
1939’da 2. Beş Yıllık Kalkınma Planı hazırlandı.
Ancak II. Dünya Savaşı'nın çıkmasından ötürü
uygulanamadı.
1925'te yabancıların elinden sigara tekeli satın
alınmıştır.
1933'te Sümerbank kurularak yatırımlara
destek sağlandı.
1935'te de maden işeriyle uğraşmak için
Etibank ve MTA kuruldu.
TARIM ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR:
Türkiye'nin ilk yıllarında halkın %80'i tarımla
geçimini sağlıyordu. Türkiye tam bir tarım
toplumuydu.
Ancak tarım çok ilkel yöntemlerle yapılıyordu
ve makineleşme neredeyse sıfırdı.
Bunun üzerine birçok reform gerçekleştirildi;
topraksız çiftçiye toprak verildi, çiftçiyi eğitmek
amacıyla okullar açıldı.
Özellikle çiftçinin üzerinde çok büyük bir yük
olan aşar vergisi kaldırıldı.
Atatürk Orman Çiftliği açıldı ve burada
modern uygulamalı tarım yapılarak çiftçiye
örnek olundu.
"Köylü milletin efendisidir."
lafını söyleyen Atatürk, her
türlü alanda köylünün yanında
olmuştur. Sorularda burası
fazlasıyla sorgulanır.
77
TİCARET ALANINDA YAPILAN İNKILÂPLAR:
Lozan Barış Antlaşması ile kapitülasyonlar ve
Duyun-u Umumiye kaldırıldı, bu sayede
ekonomik bağımsızlık adına temel sorunlar
çözülmüş oldu.
Özel girişimciye kredi sağlamak amacıyla
Türkiye İş Bankası kuruldu.
1926'da Kabotaj Kanunu çıkartıldı ve Türk
karasularında gemi işletme hakkı sadece
Türklere verildi.
1929'da Türk üreticisinin hakkını korumak
amacıyla gümrük düzenlemesi yapıldı.
1930'da Türk parasının değerini korumak ve
ekonomiye yön vermek amacıyla
Merkez Bankası kuruldu.
Sağlık Alanında Yapılan İnkılaplar
Diğer alanlarda olduğu
gibi, yeni kurulan Türk
devletinin sağlık
alanında da önemli
atılımlar yapması
gerekiyordu.
1925'te Dr. Refik
Saydam'ın sağlık bakanı
olması sonrasında sağlık
alanındaki atılımlar
Dr. Refik Saydam
hızlanmıştır.
Yurdun her yerine numune hastaneleri açılmış
ve o dönemde çok yaygın olan salgın
hastalıklarla mücadele edilmiştir.
Yoğun çabalar sonucu; verem, sıtma, veba
gibi birçok hastalık kontrol altına alınmıştır.
Tüm yapılan çalışmalarda Türk Kızılay'ı önemli
rol oynamıştır.
 ATATÜRK İLKELERİ

ANAHTAR KELİMELER:
Birazdan göreceğimiz tüm
Milli egemenlik
ilkelerde önemli olan anahtar Meclis
kelimelerle ilkeleri doğru kodlamak Ulusal egemenlik
Milletvekili
ve olayın mantığını anlamaktır.
Ulusal irade
Mebus
Demokrasi
Cumhuriyet
ATATÜRK İLKELERİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ: Parlamenter sistem
Seçim
Türk halkının ihtiyaçlarından doğmuştur. Parlamento

Tüm Atatürk ilkeleri birbirinden ayrı

düşünülemez, hepsi birbirini tamamlar Cumhuriyetçiliği, Halkçılık ve Milliyetçilik ilkesi
niteliktedir. bütünler.

Atatürkçü düşünce sistemi durağan değil, Milliyetçilik

çağa ve toplumun yapısına göre şekillenen
niteliktedir.
Milliyetçilik, Osmanlı'nın çöküşünün ardından
kendini padişahın kulu olarak gören bir
milletin milli şuurunu oluşturmak için atılan
Cumhuriyetçilik adımlar bütünüdür.

Cumhuriyet, demokrasi rejimi ile yönetilen Irka değil, kültür birliğine dayalıdır; kendini
devlet ve hükümet şeklinin adıdır. Türk hisseden herkes Türk'tür.

Milli egemenlikle alakalı her adım; Milli bağımsızlığı sağlamak için atılan her
türlü adım;
1-) Erzurum ve Sivas Kongrelerinde alınan milli
egemenlikle alakalı kararlar. 1-) Manda ve himaye fikrinin reddi ve Misak-ı
Milli'nin kabulü.
2-) TBMM'nin açılması ve Teşkilat-ı Esasiye
(1921 2-) Kurtuluş Savaşı ve Lozan'da
Anayasası). kapitülasyonlarla Duyun-u Umumiye'nin
kaldırılması.
3-) Saltanatın kaldırılması ve Cumhuriyet'in ilan
edilmesi. 3-) Yabancıların elindeki işletmelerin satın
alınması.
Kurulmuş olan demokrasi rejiminin işlerliğini
sağlamak için atılan tüm adımlar; Milli bilinci kuvvetlendirmek için atılan her
türlü adım;
1-) Kabine sistemine geçilmesi ve güçler ayrılığı.
1-) TDK ve TTK'nin kurulması
2-) Halifeliğin kaldırılması ve Harbiye Vekaletinin
kaldırılması. (asker-siyaset ayrımı). 2-) Tevhid-i Tedrisat Kanunu

3-) Seçme yaşının düşürülmesi ve kadınlara 3-) I. Türk tarih kongresinde kabul edilen “Türk
siyasi hakların verilmesi. Tarih Tezi”
78
Atatürk İlkeleri

ANAHTAR KELİMELER: Halkçılık

Milli eğitim Manevi değerler
Millete eşit haklar verilmesi ve milli egemenlik
Türklük şuuru Milli bilinç kavramlarından ötürü, Cumhuriyetçilik ve
Milliyetçilik ilkelerinin kaçınılmaz sonucudur.
Milli bağımsızlık Türk-Türklük
Halkçılık deyince ilk aklımıza gelmesi gereken
Milli dil Misak-ı Milli kavram eşitliktir.(Devletin gözünde tüm
vatandaşlar aynıdır)
Milli kültür Ulusçuluk
Eşitlik kavramını sosyal devlet anlayışını
Milliyetçilik Tam bağımsızlık
(Halkın, devletin olanaklarından adaletli
olarak yararlanmasıdır.) da beraberinde
getirir.

Laiklik Halkı eşit hale getirmeyi amaçlayan her türlü

adım;
Laiklik, din ile devlet işlerinin ayrılması
anlamına gelir. Devletin resmi dini yoktur. 1-) Kılık-kıyafet Kanunu

Dindar ve Müslüman insanlara değil, dini 2-) Aşar vergisinin kaldırılması.

istismar edenlere karşı mücadele verilmiştir.
3-) Türk Medeni Kanunu
Laiklik, her türlü araştırma ve bilimi yok sayan
dogmatik düşüncenin yerine aklı ve bilimi 4-) Kadınlara seçme ve seçilme hakkının
koymaktır. verilmesi.

Laiklik için atılan adımlar; 5-) Soyadı kanunu

1-Saltanatın ve Halifeliğin kaldırılması. Sosyal devlet anlayışıyla atılan adımlar;

2- Şeriye ve Evkaf Vekaletinin kaldırılması. 1-) Millet mekteplerinin açılması.

3- Tevhid-i Tedrisat Kanununa bağlı olarak 2-) Eğitimin parasız olarak devlet okullarında
medreselerin kapatılması. verilmesi

4- Tekke ve zaviyelerin kapatılması.
5- Anayasa'dan, devletin dini İslam'dır ibaresinin
çıkartılması.
3-) Ücretsiz sağlık hizmeti için hastane açmak,
çiftçi ve halka kamu yardımında bulunmak.
ANAHTAR KELİMELER:

ANAHTAR KELİMELER: Eşitlik

Akılcılık Yenilik Adalet Topluma hizmet

Din özgürlüğü Bilimsel düşünce Halk yararı Sosyal yardım

Vicdan özgürlüğü Sosyal adalet

Bilimsellik
79
Atatürk İlkeleri
İnkılapçılık
İnkılâpçılık, Çağdaşlaşmak, uygarlaşmak,
yüksek uygarlık seviyesine çıkabilmek
anlamına gelmektedir.
Aynı zamanda inkılâpçılık, akılcı ve bilimsel
düşünce demektir.
İnkılapçılığın temel amacı, geri kalmış
kurumları kaldırarak yerlerine çağdaş
kurumları getirmektir.
İnkılapçılık ilkesi, Atatürkçü düşünce sistemini
her zaman çağa ayak uyduran hale getiren,
diğer ilke ve inkılapları destekleyen temel
ilkedir.
Tüm Atatürk ilke ve inkılapları
İnkılapçılık ilkesi ile dolaylı olarak
ilgilidir. Çünkü hepsi adı üstünde
inkılaptır. Ama direkt inkılap
dememiz için batılılaşma ve
çağdaşlaşmaya bakmalıyız.
1-) Türk Medeni Kanununun kabulü.
2-) Harf inkılabı.
3-) İstanbul Üniversitesinin kurulması.
(Eski ve yozlaşmış bir kurum yıkılarak çağdaş bir
kurum kurulmuştur.)
4-) Takvim, saat ve ölçüde düzenleme.
5-) Kılık-kıyafet düzenlemesi.
ANAHTAR KELİMELER:
Çağdaşlaşma Devrimcilik
Batılılaşma Gelişim ve yenilik
Medenileşme Muasır
Akılcı ve bilimsel düşünce
80
Devletçilik
Özel teşebbüsün yetersiz olduğu, büyük
yatırım isteyen alanlarda devletin ekonomiye
doğrudan müdahale ederek yatırımlar
yapmasıdır.
İzmir İktisat Kongresi'nden sonra karma bir
plan uygulanarak hem özel sektör hem de
devlet eliyle kalkınma düşünülmüştür.
Beklenen başarı elde edilemeyince 1934'ten
itibaren uygulanan I. Beş Yıllık Kalkınma
planıyla tam anlamıyla Devletçilik ilkesi
başlamıştır.
Devletçilik için yapılan hamleler;
1-) Birinci ve İkinci beş yıllık kalkınma planları.
2-) Sanayicilere kredi sağlamak amacıyla
açılan sanayi ve maden bankası.
3-) Sümerbank'ın kurulması.
4-) Maden işleriyle uğraşmak için Etibank ve
MTA'nın kurulması.
5-) Devlet eliyle açılan tüm fabrikalar.
ANAHTAR KELİMELER:
Ekonomi Para ve Yatırım
Banka ve Fabrika Kalkınma
Karıştırılan Kavramlar:
Ulusal egemenlik: 1. dereceden cumhuriyetçilik
Milli birlik, Beraberlik ve Ülke Bütünlüğü: 1. dereceden
Milliyetçilik, 2. dereceden Halkçılık
Ulusal Bağımsızlık: 1. dereceden Milliyetçilik
Akılcılık ve Bilimsellik: 1. dereceden İnkılapçılık
Çağdaşlık ve batılılaşma: 1. dereceden İnkılapçılık