Wprowadzenie do nauki chemii

Materiał zawiera starter, w którym znajduje się odwołanie do wcześniejszej wiedzy ucznia
związanej z danym tematem, oraz cele sformułowane w języku ucznia.

Lekcja składa się z następujących sekcji:

tekstu głównego, zawierającego segmenty

„Chemiczne czary. Czy chemia to nauka eksperymentalna?”;
„Tego się nauczysz...”;
„Co będzie oceniane na lekcji chemii?”;
„Ciekawostki chemiczne”;

podsumowania;
słownika;
ćwiczeń.

Ponadto materiał obejmuje 24 ilustracje, trzy filmy, 11 poleceń w ramach tekstu głównego,
porządkujących na bieżąco informacje, oraz osiem ćwiczeń interaktywnych sprawdzających
zdobyte wiadomości.

Słownik pojęć posiada wyjaśnienia terminów „katalizator”, oraz „szkło wodne”.

Wprowadzenie do nauki chemii

Oglądając występ iluzjonisty, często zadajemy sobie pytanie: „jak to się stało?”. Podobne
odczucia możemy mieć podczas obserwacji eksperymentów chemicznych. Czy to nie jest
niesamowite, że łącząc ze sobą dwie substancje o różnych właściwościach, otrzymujemy
trzecią, zupełnie inną? Co sprawia, że nauczyciel chemii umie „wyczarować” wybuchające
wulkany, ciecz zmieniającą barwy czy chemiczny ogród z rosnącymi w oczach
różnokolorowymi „roślinami”?

Iluzjonista
Przed tobą odkrywanie tajemnic chemii
Źródło: Dariusz Adryan, licencja: CC BY 3.0.
Aby zrozumieć poruszane w tym materiale zagadnienia, przypomnij sobie:

istostność poszukiwania odpowiedzi na pytania: dlaczego?, jak jest?, co się stanie,

gdy...? w poznawaniu świata;
sposoby przewidywania przebiegu niektórych zjawisk oraz procesów przyrodniczych
i wyjaśniania prostych zależności między nimi;
procedury wykonywania doświadczeń – stawianie hipotez i ich weryfikacja
doświadczalna; sposób rejestracji wyników eksperymentu w różnej formie, sposób
prowadzenia obserwacji i wyciągania z nich wniosków; objaśnianie przebiegu
doświadczeń przy zastosowaniu poprawnej terminologii;
metody wyszukiwania interesujących informacji, wykorzystując różne źródła, których
poprawność można zweryfikować.
Nauczysz się

jakie treści z zakresu chemii będą nauczane na tym etapie edukacyjnym;

jakie są sposoby sprawdzania osiągnięć edukacyjnych;
 jakie są zasady oceniania na lekcjach chemii oraz jakie są warunki i możliwości
poprawiania ocen w Twojej szkole.

1. Chemiczne czary. Czy chemia to nauka eksperymentalna?

Oczywiście! W chemii znajomość podstaw teoretycznych jest niezbędna do prawidłowej
interpretacji wyników, uzyskanych w przebiegu doświadczenia. Z kolei umiejętne
przeprowadzenie eksperymentu, któremu towarzyszą poprawnie sformułowane obserwacje
i odpowiednie, wynikające z nich wnioski, umożliwiają dalszy rozwój tej dziedziny wiedzy.
Doświadczenie 1

Co to właściwie znaczy, że chemia jest nauką eksperymentalną? Czy taka forma tego przedmiotu
może być realizowana w szkole, ale co ważniejsze – czy może być interesująca? Aby się o tym
przekonać, wykonaj poniższe doświadczenie wg instrukcji. Spróbuj samodzielnie sformułować
odpowiednie obserwacje i wnioski. W razie problemów, skorzystaj z pomocy nauczyciela.

Doświadczenie należy wykonywać w fartuchu, rękawicach i okularach ochronnych.

Jeżeli nie masz możliwości przeprowadzenia doświadczenia, obejrzyj film zamieszczony poniżej.

Co będzie potrzebne:

woda destylowana;

wodorotlenek potasu;
glukoza;

błękit metylenowy (używany m.in. jako preparat akwarystyczny);

kolba stożkowa o pojemności 300 cm 3 ;

korek;
waga laboratoryjna;

cylinder miarowy.

Instrukcja:

1. Odważ około 5 g wodorotlenku potasu oraz około 3 g glukozy.

2. Do kolby stożkowej wlej około 250 cm 3 wody destylowanej. Dodaj do niej odważone

wcześniej substancje oraz szczyptę błękitu metylenowego.

3. Kolbę zamknij korkiem i energicznie potrząsaj zawartością, aż do rozpuszczenia się

wsypanych odczynników.

4. Odstaw kolbę na pewien czas i obserwuj zachodzące zmiany.

5. Ponownie potrząśnij kolbą i dokonaj obserwacji zachodzących zmian.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1ZW8DZmAn69n

Film <math aria-label="pod tytułem">pt. Zanikająca barwa

Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., GroMar Sp. z o. o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W filmie zaprezentowano doświadczenie, w którym przy użyciu wodnego roztworu

wodorotlenku potasu, glukozy i błękitu metylenowego, przedstawiono roztwór zmieniający
swoją barwę podczas jego wytrząsania.

Polecenie 1
Zapisz obserwacje i wnioski do przeprowadzonego doświadczenia.

Obserwacje:

Wnioski:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 2

Zapoznaj się ze schematem obrazującym przebieg doświadczenia 1, a następnie wymień

czynności laboratoryjne eksperymentatora, które mogłyby podlegać ocenie.

Przykładowe czynności laboratoryjne

Źródło: Dariusz adryan, licencja: CC BY 3.0.

Ciekawostka

Błękit metylenowy w temperaturze pokojowej jest bezwonnym, ciemnozielonym

proszkiem. Rozpuszcza się w wodzie, dając roztwór o intensywnie niebieskiej barwie.
W chemii stosowany jest jako wskaźnik pH, w biologii i w diagnostyce medycznej jako
barwnik (barwi żywe tkanki oraz wybrane komórki bakteryjne). Wykorzystywany jest także
jako łagodny środek przeciwbakteryjny.
Błękit metylenowy
Źródło: Krzysztof Jaworski, Adam Rędzikowski(h p://commons.wikimedia.org), Amanda Slater(h p://commons.wikimedia.org),
licencja: CC BY-SA 3.0.
Doświadczenie 2

Jak sądzisz, czy wykonane wcześniej doświadczenie można zmodyfikować i uzyskać podobne,
odwracalne reakcje, z wykorzystaniem innego barwnika? Wykonaj doświadczenie pod tytułem
„Chemiczne światła drogowe”. Sformułuj odpowiednie obserwacje i wnioski, w których
potwierdzisz postawioną hipotezę lub jej zaprzeczysz.

Doświadczenie należy wykonywać w fartuchu, rękawicach i okularach ochronnych.

Jeżeli nie masz możliwości przeprowadzenia doświadczenia, obejrzyj film zamieszczony poniżej.

Problem badawczy:
Czy reakcja indygokarminu i glukozy w roztworze z dodatkiem wodorotlenku sodu pozwala na

naprzemienne otrzymywanie barwnego i bezbarwnego roztworu?

Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj.

Hipoteza 1: Reakcja pomiędzy indygokarminem i glukozą, zachodząca w roztworze z dodatkiem

wodorotlenku sodu, jest odwracalna i pozwala na kilkukrotne uzyskanie barwnego roztworu po

wstrząśnięciu mieszaniny reakcyjnej.

Hipoteza 2: Reakcja pomiędzy indygokarminem i glukozą, zachodząca w roztworze z dodatkiem

wodorotlenku sodu, jest nieodwracalna, wstrząśnięcie odbarwionej mieszaniny reakcyjnej nie

powoduje ponownego zabarwienia roztworu.

Twój wybór: Hipoteza 1.

Co będzie potrzebne:
woda destylowana 200 cm 3 ;

wodorotlenek sodu;

glukoza;
dwie kolby stożkowe o pojemności 300 cm 3 z korkami;

waga laboratoryjna;

cylinder miarowy.

Instrukcja:

1. Odważ około 1,4 g wodorotlenku sodu oraz około 3 g glukozy.

2. Do pierwszej kolby stożkowej wlej około 140 cm 3 wody destylowanej o temperaturze około
35°C. Dodaj do niej odważoną wcześniej glukozę i szczyptę indygokarminu.

3. Do drugiej kolby stożkowej wlej pozostałe około 60 cm 3 wody destylowanej, po czym

rozpuść w niej odważony wcześniej wodorotlenek sodu.

4. Wodny roztwór wodorotlenku sodu wlej do kolby z roztworem glukozy i zamknij ją korkiem.
Obserwuj zachodzące zmiany.

5. Potrząśnij energicznie zamkniętą kolbą. Ponownie obserwuj zachodzące zmiany.

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/RLxqLAf6Ys6HZ

Film <math aria-label="pod tytułem">pt. Chemiczne światła drogowe
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

W filmie zaprezentowano doświadczenie, w którym zbadano właściwości redukujące glukozy

z zastosowaniem indygokarminu w środowisku wodnego roztworu wodorotlenku sodu.

Polecenie 3
Zapisz obserwacje i wnioski do przeprowadzonego doświadczenia.

Obserwacje:

Wnioski:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Doświadczenie 3

Przeprowadzane doświadczenia chemiczne mogą być nie tylko przydatne w nauce i zrozumieniu
tego przedmiotu, ale także dawać wiele radości poprzez czasem zaskakujące, a nieraz piękne
i niezwykle efektywne zmiany, które im towarzyszą. Jak myślisz, czy poprawna interpretacja
uzyskanych wyników jest łatwa?

Wykonaj poniższe doświadczenie zgodnie z instrukcją. Sformułuj odpowiednie obserwacje

i wnioski, w których potwierdzisz postawioną hipotezę lub jej zaprzeczysz.

Doświadczenie należy wykonywać w fartuchu, rękawicach i okularach ochronnych.

Problem badawczy:
Czy do poprawnej interpretacji obserwacji poczynionych w przebiegu eksperymentu wymagana

jest obszerna wiedza?

Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj.

Hipoteza 1: Poprawne wyjaśnienie obserwacji dokonanych w wyniku przebiegu eksperymentu

często wymaga znajomości podstaw chemii i fizyki.

Hipoteza 2: Aby wyciągnąć poprawne wnioski z przeprowadzonego eksperymentu, nie jest

konieczna znajomość podstaw chemii i fizyki.

Twój wybór: Hipoteza 1.

Co będzie potrzebne:
szkło wodne;

woda destylowana;

kryształy następujących soli: azotanu (V) kobaltu(II), azotanu(V) miedzi(II), azotanu(V)

niklu(II), azotanu(V) żelaza(II), siarczanu(VI) niklu(V), chlorku miedzi(II);

waga laboratoryjna;

cylinder miarowy;
bagietka;

zlewka.

W doświadczeniu nie jest konieczne wykorzystanie wszystkich wymienionych soli. Jeżeli którejś

z nich brakuje w wyposażeniu laboratorium, można ją pominąć lub zastąpić inną solą wybranego

metalu przejściowego.

Instrukcja:

1. Do zlewki o pojemności 1000 cm 3 wlej około 400 cm 3 roztworu szkła wodnego i dodaj taką
samą ilość wody. Zawartość zlewki wymieszaj bagietką.

2. Do zlewki wrzuć kolorowe kryształy soli (każdej po około 10 g) w taki sposób, aby jej dno

było nimi równomiernie pokryte.

3. Tak przygotowany zestaw doświadczalny pozostaw na około 15 minut. Obserwuj zachodzące

zmiany.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Chemiczny ogród
Źródło: Tomorrow Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Chemiczny ogród
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Chemiczny ogród
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 4
Zapisz obserwacje i wnioski do przeprowadzonego doświadczenia.

Obserwacje:

Wnioski:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 5

Zaproponuj własny tytuł do doświadczenia nr 3. Najciekawsze pomysły można zapisać na

tablicy, a następnie wyłonić zwycięski tytuł na drodze głosowania. Najbardziej kreatywne
pomysły można nagrodzić pozytywnymi ocenami.

Odpowiedź:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Doświadczenie 4

Przeprowadzając doświadczenia chemiczne nie wolno nam zapominać, że reakcje mogą

zachodzić w sposób gwałtowny, czasem nieprzewidywalny. Zawsze należy przestrzegać
przepisów BHP oraz dbać o środki ochrony osobistej. Przeprowadź poniższe doświadczenie
zgodnie z podaną instrukcją, a następnie sformułuj odpowiednie obserwacje i wnioski.

Doświadczenie należy wykonywać w fartuchu, rękawicach i okularach ochronnych.

Problem badawczy:

Czy bezpieczne przeprowadzenie doświadczeń wymaga znajomości chemii?

Spośród podanych poniżej hipotez wybierz jedną, a następnie ją zweryfikuj.

Hipoteza 1: Aby bezpiecznie przeprowadzić doświadczenie chemiczne, ważna jest nie tylko

znajomość przepisów BHP i dbanie o odpowiednie środki ochrony osobistej – konieczna jest
także znajomość chemii.

Hipoteza 2: Aby bezpiecznie przeprowadzić doświadczenie chemiczne, należy tylko znać

przepisy BHP oraz zachować środki ochrony osobistej – znajomość chemii nie jest potrzebna.

Twój wybór: Hipoteza 1.

Co będzie potrzebne:

perhydrol (roztwór nadtlenku wodoru o stężeniu około 30%);

jodek potasu;

płyn do mycia naczyń;

cylinder miarowy o pojemności 150 cm3;

kuweta lub duża miska.
Instrukcja:

1. Cylinder miarowy wstaw do kuwety lub dużej miski.

2. Bardzo ostrożnie wlej do cylindra miarowego około 30 cm 3 perhydrolu.

3. Dodaj kilka kropli płynu do mycia naczyń.

4. Wsyp niewielką ilość jodku potasu.

5. Obserwuj zachodzące zmiany. Ostrożnie sprawdź ręką, czy temperatura naczynia ulega

zmianie.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Pasta dla słonia

Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Pasta dla słonia
Źródło: Tomorrow Sp.z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Polecenie 6
Zapisz obserwacje i wnioski do przeprowadzonego doświadczenia.

Obserwacje:

Wnioski:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Polecenie 7

Spośród obejrzanych doświadczeń, wybierz to, które Twoim zdaniem było:

najciekawsze;

najbardziej niebezpieczne;

najbardziej tajemnicze.

Uzasadnij swoją odpowiedź.

Odpowiedź:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

2. Tego się nauczysz…

Poniżej wymieniono wszystkie główne elementy nauczania przedmiotowego z zakresu
chemii, które zostaną Ci przybliżone na tym etapie kształcenia. Zapoznaj się z nimi pokrótce,
aby się dowiedzieć, czego będzie dotyczyć ten przedmiot oraz na jakie pytania możesz
uzyskać odpowiedzi podczas jego nauki. Pamiętaj, że chemia jest wszędzie wokół nas, kreuje
otaczającą nas rzeczywistość i pomaga w jej lepszym poznaniu. Wyjaśnienie wielu
zaskakujących zjawisk, a także klucz do ich zrozumienia znajduje się na wyciągnięcie Twojej
ręki – wystarczy, że jedynie zechcesz skorzystać z materiałów, które Ci przedstawiamy
(E‐podręczniki) i zagłębić się w tajniki chemii.

Dział I. Substancje i ich właściwości

Dział <math aria-label="pierwszy">I. Substancje i ich właściwości
Źródło: PublicDomainPictures, edycja: Krzysztof Jaworski, dostępny w internecie: h p://pixabay.com, domena publiczna.

Czy wiesz, w jaki sposób właściwości substancji chemicznych wpływają na ich zastosowanie?
Czy umiesz je określić? Czy wiesz, co to jest mieszanina i jakie są ich rodzaje? A może ciekawi
Cię, jak wygląda praca w laboratorium chemicznym i jakie zasady w nim panują?

Dział II. Wewnętrzna budowa materii

Dział <math aria-label="drugi">II. Wewnętrzna budowa materii

Źródło: TheAlieness GiselaGiardino²³, dostępny w internecie: h ps://www.flickr.com, licencja: CC BY 2.0.

Z czego zbudowany jest świat? Co kryje się wewnątrz atomu? Co to są pierwiastki chemiczne
i czym różnią się od związków chemicznych? W jaki sposób korzystać z układu okresowego
pierwiastków chemicznych?
Dział III. Reakcje chemiczne

Dział <math aria-label="trzeci">III. Reakcje chemiczne

Źródło: paigggeyy, dostępny w internecie: h ps://www.flickr.com, licencja: CC BY 2.0.

Czy wiesz, czym różni się substrat od produktu? Co to jest katalizator? Jakie mogą być typy
reakcji chemicznych i w jaki sposób można te reakcje zapisywać?

Dział IV. Tlen, wodór i ich związki chemiczne. Powietrze

Dział <math aria-label="czwarty">IV. Powietrze i inne gazy

Źródło: Shawn Henning, dostępny w internecie: h p://commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 2.0.

W jaki sposób można udowodnić istnienie powietrza? Jakie gazy je tworzą i jakie są ich
właściwości i zastosowania? W jaki sposób można otrzymać tlen, wodór czy tlenek węgla(IV)
? Jakie związki chemiczne może tworzyć tlen?
Dział V. Woda i roztwory wodne

Dział <math aria-label="piąty">V. Woda i roztwory wodne

Źródło: MB-Fotografie, dostępny w internecie: h p://pixabay.com, domena publiczna.

Jak zbudowana jest cząsteczka wody? Jakie właściwości wody sprawiają, że stanowi
podstawowy rozpuszczalnik, bez którego nasze życie byłoby niemożliwe? Jakie typy
roztworów możemy wyróżnić? Co to jest rozpuszczalność?

Dział VI. Wodorotlenki i kwasy

Dział <math aria-label="szósty">VI. Zasady i kwasy

Źródło: usehung, dostępny w internecie: h ps://www.flickr.com, licencja: CC BY 2.0.

Czy tylko kwasy mają właściwości żrące? Co to znaczy, że roztwór wykazuje odczyn kwasowy,
zasadowy lub obojętny? Czym jest pH i za pomocą jakich wskaźników możemy je określić?
Czym są tak zwane kwaśne deszcze? Jaki kwas stosowany jest w akumulatorach, a jaki mamy
w żołądku?

Dział VII. Sole

Dział <math aria-label="siódmy">VII. Sole

Źródło: Didier Descouens, dostępny w internecie: h p://commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 4.0.

Czym jest sól w znaczeniu chemicznym? W jaki sposób można je otrzymywać i jakie są ich
właściwości i zastosowanie? Czy sól używana w kuchni spełnia chemiczną definicję soli? Czy
wiesz, w jakim celu wapnuje się glebę? Jak działają leki na nadkwasotę (tak zwaną zgagę)?

Dział VIII. Związki węgla z wodorem – węglowodory

Dział <math aria-label="ósmy">VIII. Węgiel i jego związki z wodorem

Źródło: Michal Osmenda, dostępny w internecie: h p://commons.wikimedia.org, licencja: CC BY-SA 2.0.

Czy wiesz, co to znaczy, że dany związek chemiczny nazywany jest „związkiem

organicznym”? Jakie związki wchodzą w skład ropy naftowej? Dlaczego węglowodory są
powszechnie stosowanym paliwem? Co to znaczy, że związek jest nasycony lub nienasycony?

Dział IX. Pochodne węglowodorów

Dział <math aria-label="dziewiąty">XIX. Pochodne węglowodorów

Źródło: YIM Hafiz, edycja: Krzysztof Jaworski, dostępny w internecie: h ps://www.flickr.com, licencja: CC BY 2.0.

Jakie pochodne węglowodorów wyróżniamy? Co to są alkohole i jakie są ich właściwości

i zastosowania? Czy kwasy karboksylowe różnią się od kwasów, które znasz z wcześniejszych
lekcji? Czy wiesz, że związki, które nadają zapach np. kwiatom czy owocom, często są
estrami? Czym więc są estry i jakie jest ich znaczenie?

Dział X. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym

Dział <math aria-label="dziesiąty">X. Substancje chemiczne o znaczeniu biologicznym
Źródło: co onseedoil, dostępny w internecie: h ps://www.flickr.com, licencja: CC BY 2.0.

Czy wiesz, jakie klasy związków chemicznych tworzą Twoje ciało? Czy cukry, białka i tłuszcze
można znaleźć tylko w kuchni? Czy skrobia i celuloza to cukry?
Polecenie 8

Zastanów się, który z działów może być dla Ciebie najbardziej interesujący. Podziel się swoją
opinią z osobami w klasie.

3. Co będzie oceniane na lekcjach chemii?

Teraz już wiesz, z jakimi zagadnieniami będziesz mieć styczność podczas nauki chemii
w najbliższych latach. Warto również wiedzieć, w jaki sposób nauczyciel może zweryfikować
Twój stopień znajomości omawianego materiału i za co dokładnie możesz być oceniany na
lekcjach chemii.

Wybrane elementy, które. mogą zostać poddane ocenie:

prace pisemne – sprawdziany;

prace pisemne – kartkówki;
wypowiedzi ustne;
aktywność na lekcji;
prace projektowe;
prowadzenie zeszytu;
 czynności laboratoryjne;
przestrzeganie przepisów BHP;
dbałość o stanowisko pracy;
i inne.
Polecenie 9

Na podstawie informacji przekazanych podczas lekcji, przygotuj notatkę pt. „Zasady oceniania
na lekcjach chemii”. Uwzględnij w niej:

liczbę możliwych nieprzygotowań w semestrze;

zakres materiału, jaki mogą obejmować niezapowiedziane odpowiedzi ustne i kartkówki;

informacje na temat możliwości poprawy sprawdzianu.

Odpowiedź:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ciekawostka

Przykładowym narzędziem ułatwiającym ocenę własnej wiedzy z poprzednich zajeć może

być tabela. Przy użyciu zaprezentowanego poniżej wzoru, możesz przygotować własny
„Dziennik uczenia się”, który będziesz uzupełniać po każdej lekcji, co jednocześnie
pozwoli Ci na utrwalenie poznanego materiału.
 Dziennik do opisu własnego uczenia się
Źródło: Krzysztof Jaworski, Małgorzata Bartoszewicz, epodreczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

4. Ciekawostki chemiczne
W naszym otoczeniu i w naszym organizmie przez cały czas zachodzą reakcje chemiczne.
Obserwujesz je na co dzień, nie zdając sobie z tego sprawy. Czy wiesz, że podczas gotowania
i pieczenia także zachodzą reakcje chemiczne?
Polecenie 10

Zapoznaj się z filmem, który przedstawia wybrane ciekawostki chemiczne, a następnie rozwiąż
zadanie zamieszczone poniżej.

Film dostępny pod adresem /preview/resource/R1XEbvREPk5GT

Film <math aria-label="pod tytułem">pt. Ciekawostki chemiczne

Źródło: Małgorzata Bartoszewicz, rich115 (h ps://www.flickr.com, Aitor Garcia(h ps://www.flickr.com), John Loo
(h ps://www.flickr.com), aka Jens Rost (h ps://www.flickr.com), David Muelheims (h p://commons.wikimedia.org), rkramer62
(h ps://www.flickr.com), Nikodem Nijaki (h p://commons.wikimedia.org), cwbuecheler (h p://www.flickr.com), Kevin MacLeod
(h p://incompetech.com), Krzysztof Jaworski, epodreczniki.pl, licencja: CC BY-SA 3.0.

Nagranie przedstawia różne ciekawostki związane z obecnością chemii i reakcji chemicznych

wokół nas, naszym otoczeniu, a nawet nas samych. Ma postać pokazu slajdów, którym
towarzyszy komentarz lektora. Pierwszy slajd to zdjęcie wnętrza siłowni. Na pierwszym planie
widać ramię mężczyzny o dobrze rozwiniętym bicepsie podnoszącego ciężarek. Drugi slajd
przedstawia przekrojony na pół bochenek chleba na białym tle. Trzeci slajd przedstawia stos jajek
na czarnym tle. Czwarty slajd przedstawia deskę kuchenną pełną różnego rodzaju serów. Piąty
slajd przedstawia trawiastą łąkę koszoną przez dużą kosiarkę do trawy. Szósty slajd przedstawia
zamknięte szklane naczynie z zawartością świecącą na niebiesko w zupełnych ciemnościach.
Siódmy slajd przedstawia rosnące w polu wierzby. Ósmy slajd przedstawia elegancki czarny
cylinder na białym tle.
 Proszek do
pieczenia
W XIX w. rtęć
była
podczas
Zepsute jajka wykorzystywana
ogrzewania
Dojrzewające se wydzielają m.in. do
ulega reakcji,
oraz zjełczałe Kwas mlekowy nieprzyjemny nabłyszczania
w wyniku
masło mają jest zapach, kapeluszy. Nie
której
charakterystyczn produktem którego wiedziano
wydziela się
zapach, za który reakcji źródłem jest wtedy, że
tlenek węgla
odpowiedzialny
jest kwas
zachodzącej
w mięśniach.
związek
zawierający
(IV) .
wdychanie jej
oparów jest
Pęcherzyki
masłowy. siarkę szkodliwe
gazu
(siarkowodór). i powoduje m.in.
sprawiają, że
bóle głowy oraz
ciasto rośnie
drgawki.
i jest pulchne.
Źródło: Małgorzata Bartoszewicz, licencja: CC BY 3.0.

Praca domowa

Polecenie 11.1

Wykonaj samodzielnie doświadczenie pt.

„Chemiczny wulkan”.
W tym celu przygotuj proszek do pieczenia, ocet (roztwór kwasu octowego (etanowego)
o stężeniu 10%), mały, wąski słoik, piasek lub plastelinę oraz dużą miskę. Słoik wstaw do miski
i obsyp piaskiem bądź oklej plasteliną, aby powstała w ten sposób „góra” miała kształt stożka,
podobnego do wulkanu. Do słoika wsyp pół małego opakowania proszku do pieczenia i wlej
niewielką ilość octu. Obserwuj i opisz zachodzące zmiany. Jakie wnioski można z nich
wyciągnąć?

Odpowiedź:

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Słownik
katalizator

substancja, która przyspiesza reakcję chemiczną poprzez obniżenie jej energii aktywacji,
sama nie ulegając trwałym przekształceniom w jej wyniku
szkło wodne

wodny roztwór krzemianów sodu, potasu lub sodu i potasu (tzw. szkło wodne mieszane)
o zmiennym składzie i wzorze ogólnym:

mMe 2 O ⋅ nSiO 2 ⋅ xH 2 O

gdzie:

Me – Na lub K

m, n, x – współczynniki

Ćwiczenia
Pokaż ćwiczenia: 輸醙難
Ćwiczenie 1 輸

Uzupełnij poniższy tekst w taki sposób, aby otrzymać poprawne informacje.

Chemia to nauka , w której znajomość podstaw jest niezbędna do

prawidłowej obserwacji, dokonanych podczas przebiegu doświadczenia.

Przeprowadzając doświadczenia chemiczne, nie wolno nam zapominać, że reakcje mogą

zachodzić w sposób , czasem nieprzewidywalny. Zawsze należy przestrzegać

przepisów oraz dbać o środki ochrony indywidualnej, takie jak ochronne,

fartuch i .

BHP okulary teoretycznych interpretacji rękawiczki eksperymentalna

gwałtowny
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 2 輸

Piktogramy to proste symbole obrazkowe, które wskazują na rodzaj zagrożenia. Umieszczane są

na opakowaniach różnych substancji chemicznych. Jaki rodzaj zagrożenia wskazuje piktogram
przedstawiony poniżej?

Źródło: dostępny w internecie: commons.wikimedia.org, domena publiczna.

 substancje rakotwórcze i/lub mutagenne

 substancje wybuchowe

 substancje szkodliwe dla środowiska

 substancje łatwopalne

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Ćwiczenie 3 輸

Perhydrol to:

 roztwór nadtlenku wodoru o stężeniu około 30%.

 tzw. woda utleniona.

 roztwór kwasu octowego o stężeniu 10%.

 wskaźnik pH.
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 4 輸

Przyporządkuj zdjęciom, które przedstawiają szkło laboratoryjne, ich nazwę.

kolba miarowa

zlewka

kolba stożkowa (kolba Erlenmeyera)

 cylinder miarowy (menzurka)

szalka Petriego

Źródło: Anna Florek, Grażyna Makles, wikimedia.org, licencja: CC BY 3.0.

Ćwiczenie 5 醙

Spośród wymienionych poniżej przedmiotów wybierz te, które określa się jako środki ochrony
osobistej.

 zabudowane obuwie

 fartuch

 okulary ochronne

 gaśnica

 oczomyjka

 wyciąg laboratoryjny

 apteczka

 rękawiczki
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 6 醙

Przyporządkuj odpowiednie opisu do wymienionych poniżej nazw związków chemicznych.

cukier stosowany w kuchni np. do

słodzenia herbaty czy jako dodatek do
DNA wypieków; dwucukier zbudowany
z fruktozy i glukozy

inaczej: soda oczyszczona; związek

mający szerokie zastosowanie
wodorowęglan sodu w gospodarstwie domowym; może być
zarówno dodatkiem spulchniającym
wypieki, jak i środkiem czyszczącym

alkaloid zawarty m.in. w kawie

i herbacie; jego powszechnie znanym
kofeina zastosowaniem jest usuwanie uczucia
zmęczenia i senności

inaczej kwas deoksyrybonukleinowy;

tlen makrocząsteczka biologiczna kodująca
informację genetyczną

sól kuchenna, stosowana w kuchni, by

chlorek sodu nadać potrawom słony smak lub jako
konserwant

jeden z głównych składników powietrza;

sacharoza gaz niezbędny do życia dla wszystkich
organizmów tlenowych
Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.
Ćwiczenie 7 醙

Przeczytaj krótki tekst zamieszczony poniżej, a następnie rozwiąż dotyczące go zadanie.

„Chemistry is the scien fic study of the proper es and behavior of ma er. It is a natural science
that covers the elements that make up ma er to the compounds composed of atoms, molecules
and ions: their composi on, structure, proper es, behavior and the changes they undergo during
a reac on with other substances.”

“
Źródło: Chemistry, wikipedia.org, 16.07.2021 [dostęp 17.08.2021]

Według zamieszczonego tekstu, chemia to:

 nauka inżynieryjna i techniczna.

 nauka eksperymentalna.

 nauka przyrodnicza.

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

 Ćwiczenie 8 難

W podsumowaniu do doświadczenia nr 3 („Chemiczny ogród”) napisano, że reakcja przebiega

wg złożonego mechanizmu, a jego wyjaśnienie wymaga znajomości chemii i fizyki. Poniżej
wymieniono wszystkie etapy, które składają się na wyjaśnienie tego mechanizmu. Spróbuj je
uporządkować we właściwej kolejności.

Rozrastająca się błona krzemianowa przemieszcza się od dołu ku górze, ponieważ

pękanie bąbli krzemianowych zachodzi łatwiej w wyższych par ach roztworu niż

w dolnych (ciśnienie hydrostatyczne wewnątrz każdej cieczy maleje w kierunku ku
górze).

Kryształy soli, wrzucone do szkła wodnego, opadają na dno naczynia, po czym


stopniowo się rozpuszczają i ulegają dysocjacji elektrolitycznej.

Wewnątrz powstałej otoczki panuje większe stężenie ka onów metalu niż na

zewnątrz niej, dlatego do jej wnętrza zasysana jest woda (zjawisko osmozy), 
w rezultacie czego otoczka jest najpierw rozciągana, a następnie pęka.

W miejscu pęknięć, ka ony metalu przejściowego mogą swobodnie przenikać do

roztworu szkła wodnego i reagować z jego kolejnymi porcjami, co skutkuje

powstawaniem kolejnych „bąbli” otoczki krzemianowej, które wyglądają na
„pączkujące” z pierwotnej otoczki.

Ka ony metalu przejściowego, powstałe w wyniku dysocjacji elektrolitycznej,

natychmiast reagują z anionami krzemianowymi w dość złożonej reakcji wymiany,
w wyniku której, wokół rozpuszczających się kryształków soli, powstaje otoczka 
półprzepuszczalnej błony zbudowanej z nierozpuszczalnego krzemianu metalu
przejściowego.

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.

Bibliografia
Bielański A., Podstawy chemii nieorganicznej, Warszawa 2002.

Encyklopedia PWN

Chemia, online: https://podstawaprogramowa.pl/Szkola-podstawowa-IV-VIII/Chemia,

dostęp: 08.09.2021.
Notatnik

Źródło: Gromar Sp. z o.o., licencja: CC BY-SA 3.0.