<<< εισαγωγή >>>

Λουκιανοῦ
“Πῶς δεῖ ἱστορίαν συγγράφειν”
Μετάφραση Ἰωάννου Κονδυλάκη

1. [1] Ἀβδηρίταις φασὶ 1. Λέγεται, ἀγαπητὲ Φίλων, ὅτι

Λυσιμάχου ἤδη βασιλεύοντος ἐπὶ τῆς βασιλείας τοῦ Λυσιμάχου
ἐμπεσεῖν τι νόσημα, ὦ καλὲ ἐνέσκηψεν εἰς τὰ Ἄβδηρα μία
Φίλων, τοιοῦτο· πυρέττειν μὲν τοιαύτη ἐπιδημία. Ὅλοι οἱ
γὰρ τὰ πρῶτα πανδημεὶ ἅπαντας κάτοικοι κατελήφθησαν ὑπὸ
ἀπὸ τῆς πρώτης εὐθὺς ἐρρωμένως σφοδροῦ πυρετοῦ, ὅστις
καὶ λιπαρεῖ τῷ πυρετῷ, περὶ δὲ ἐξηκολούθει μὲ συχνοὺς
τὴν ἑβδόμην τοῖς μὲν αἷμα πολὺ παροξυσμοὺς ἐπὶ ἑπτὰ ἡμέρας.
ἐκ ῥινῶν ῥυέν, [2] τοῖς δ᾽ ἱδρὼς Κατὰ δὲ τὴν ἑβδόμην ἡμέραν
ἐπιγενόμενος, πολὺς καὶ οὗτος, ἄλλοι μὲν ἀπὸ τοὺς ἀρρώστους
ἔλυσε τὸν πυρετόν. Ἐς γελοῖον δέ ἐπάθαιναν ἄφθονον αἱμορραγίαν
τι πάθος περιίστα τὰς γνώμας τῆς μύτης, ἄλλοι δὲ ἐφίδρωσιν
αὐτῶν· ἅπαντες γὰρ ἐς τραγῳδίαν ἐπίσης ἄφθονον καὶ οὕτω ἔπαυεν
παρεκίνουν καὶ ἰαμβεῖα ὁ πυρετὸς. Ἀλλὰ τὸ νόσημα
ἐφθέγγοντο καὶ μέγα ἐβόων, ἔφερε καὶ τὸ πνεῦμα αὐτῶν εἰς
μάλιστα δὲ τὴν Εὐριπίδου μίαν κωμικὴν κατάστασιν. Ὅλοι
Ἀνδρομέδαν ἐμονῴδουν καὶ τὴν δηλαδὴ ἔκαμναν θεατρικὰς
τοῦ Περσέως ῥῆσιν ἐν μέρει κινήσεις καὶ μεγαλοφώνως
διεξῄεσαν, καὶ μεστὴ ἦν ἡ πόλις ἀπήγγελλον ἰαμβικοὺς στίχους,
ὠχρῶν ἁπάντων καὶ λεπτῶν τῶν μάλιστα δὲ μέρη ἀπὸ τὴν
ἑβδομαίων ἐκείνων τραγῳδῶν, Ἀνδρομέδαν τοῦ Εὐριπίδου καὶ
ἰδίως τὴν ἐπιφώνησιν τοῦ
σὺ δ᾽ ὦ θεῶν τύραννε κἀνθρώπων Περσέως:
Ἔρως,
σὺ δ᾽ ὦ θεῶν τύραννε κἀνθρώπων
καὶ τὰ ἄλλα μεγάλῃ τῇ φωνῇ Ἔρως,
ἀναβοώντων καὶ τοῦτο ἐπὶ πολύ,
ἄχρι δὴ χειμὼν καὶ κρύος δὲ μέγα καὶ ἦτο ἡ πόλις γεμάτη ἐκ τῶν
γενόμενον ἔπαυσε ληροῦντας ὠχρῶν τούτων καὶ
αὐτούς. Αἰτίαν δέ μοι δοκεῖ τοῦ ἐξησθενημένων ὑπὸ τοῦ
τοιούτου παρασχεῖν Ἀρχέλαος ὁ ἑφθημέρου πυρετοῦ τραγῳδῶν.
τραγῳδός, [3] εὐδοκιμῶν τότε, Διήρκεσε δὲ τὸ γενικὸν τοῦτο
μεσοῦντος θέρους ἐν πολλῷ τῷ ἀναφώνημα ἐπὶ πολὺ, ἔως οὗ ὁ
φλογμῷ τραγῳδήσας αὐτοῖς τὴν χειμὼν καὶ ψῦχος πολὺ τοὺς
Ἀνδρομέδαν, ὡς πυρέξαι τε ἀπὸ ἔκοψε τὴν νοσηρὰν αὐτὴν
τοῦ θεάτρου τοὺς πολλοὺς καὶ φλυαρίαν. Αἴτιος δὲ τῆς
ἀναστάντας ὕστερον ἐς τὴν παραφροσύνης μοῦ φαίνεται ὅτι
τραγῳδίαν παρολισθαίνειν, ἐπὶ ἔγινεν ὁ τραγικὸς ἠθοποιὸς
πολὺ ἐμφιλοχωρούσης τῆς Ἀρχέλαος, ὁ ὁποῖος τότε ἦτο
Ἀνδρομέδας τῇ μνήμῃ αὐτῶν καὶ φημισμένος καὶ εἰς τὰ μέσα τοῦ
τοῦ Περσέως ἔτι σὺν τῇ Μεδούσῃ θέρους ἐν καιρῷ μεγάλου
τὴν ἑκάστου γνώμην καύσωνος ἔπαιξεν εἰς τὰ Ἄβδηρα
περιπετομένου. τὴν Ἀνδρομέδαν. Οἱ δὲ
Ἀβδηρῖται ἔπαθαν τὸν πυρετὸν
εἰς τὸ θέατρον, ὅταν δὲ
ἀνέρρωσαν, ἐξηκολούθουν νὰ
ἀναπολοῦν τὴν τραγῳδίαν· ἡ
Ἀνδρομέδα ἐπὶ πολὺ παρέμεινεν
εἰς τὴν μνήμην των καὶ ὁ
Περσεὺς μὲ τὴν Μέδουσαν
ἐξηκολούθει νὰ περιίπταται εἰς
τὴν φαντασίαν των.

2. Ὡς οὖν ἕν, φασίν, ἑνὶ 2. Ἐπειδὴ λοιπὸν, κατὰ τὴν

παραβαλεῖν, τὸ Ἀβδηριτικὸν
ἐκεῖνο πάθος καὶ νῦν τοὺς
πολλοὺς τῶν πεπαιδευμένων
περιελήλυθεν, οὐχ ὥστε
τραγῳδεῖν — ἔλαττον γὰρ ἂν
τοῦτο παρέπαιον ἀλλοτρίοις
ἰαμβείοις, οὐ φαύλοις
κατεσχημένοι — [4] ἀλλ᾽ ἀφ᾽ οὗ
δὴ τὰ ἐν ποσὶ ταῦτα κεκίνηται, ὁ
πόλεμος ὁ πρὸς τοὺς βαρβάρους
καὶ τὸ ἐν Ἀρμενίᾳ τραῦμα καὶ αἱ
συνεχεῖς νῖκαι, οὐδεὶς ὅστις οὐχ
ἱστορίαν συγγράφει, μᾶλλον δὲ
Θουκυδίδαι καὶ Ἡρόδοτοι καὶ
Ξενοφῶντες ἡμῖν ἅπαντες, καὶ ὡς
ἔοικεν, ἀληθὲς ἄρ᾽ ἦν ἐκεῖνο τό
“Πόλεμος ἁπάντων πατήρ”, εἴ γε
καὶ συγγραφέας τοσούτους
ἀνέφυσεν ὑπὸ μιᾷ τῇ ὁρμῇ.
παροιμίαν, τὸ ἕν πρᾶγμα δύναται
νὰ παραβληθῇ πρὸς τὸ ἄλλο, τὸ
νόσημα ἐκεῖνο τῶν Ἀβδηριτῶν
εἶνε ὅμοιον πρὸς ἐκεῖνο, τὸ
ὁποῖον ἔχει καταλάβει σήμερον
τοὺς περισσοτέρους τῶν
πεπαιδευμένων. Οὗτοι εἶνε
ἀληθὲς ὅτι δὲν ἀπαγγέλλουν
τραγῳδίαν,—θὰ ἦτο μικροτέρα
παραφροσύνη, ἂν μὲ ξένους
στίχους οὐχὶ ἀσχήμους
ἐπεδεικνύοντο—ἀλλ᾽ ἀφ᾽ ὅτου
ἤρχισεν ὁ ἐξακολουθῶν πόλεμος
κατὰ τῶν βαρβάρων καὶ συνέβη ἡ
ἦττα εἰς τὴν Ἀρμενίαν καὶ
ἠκολούθησαν αἱ συνεχεῖς νῖκαι,
δὲν ἔμεινε κανεὶς ὁ ὁποῖος νὰ μὴ
γράψῃ ἱστορίαν· ὅλοι ἔγειναν
Θουκυδίδαι καὶ Ἡρόδοτοι καὶ
Ξενοφῶντες, οὕτως ὥστε νὰ
ἀληθεύῃ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον εἶπεν
ὁ φιλόσοφος, "ὁ πόλεμος εἶνε τῶν
 ὅλων ὁ πατὴρ", ἀφοῦ τόσους
συγγραφεῖς ἐγέννησε διὰ μιᾶς.

3. Ταῦτα τοίνυν, ὦ φιλότης, 3. Αὐτὰ λοιπὸν, φίλτατε, βλέπων

ὁρῶντα καὶ ἀκούοντα με τὸ τοῦ καὶ ἀκούων, ἐνθυμήθηκα ἕν
Σινωπέως ἐκεῖνο εἰσῆλθεν· ὁπότε ἀνέκδοτον τοῦ Διογένους· ὅταν
γὰρ ὁ Φίλιππος ἐλέγετο ἤδη ἠκούσθη ὅτι ὁ Φίλιππος
ἐπελαύνειν, οἱ Κορίνθιοι πάντες ἐξεστράτευε κατὰ τῆς Ἑλλάδος,
ἐταράττοντο καὶ ἐν ἔργῳ ἦσαν, ὁ οἱ Κορίνθιοι ὅλοι ἐταράχθησαν
μὲν ὅπλα ἐπισκευάζων, ὁ δὲ καὶ ἤρχισαν νὰ ἐργάζωνται διὰ
λίθους παραφέρων, ὁ δὲ τὴν ἄμυναν· ἄλλος διώρθονεν
ὑποικοδομῶν τοῦ τείχους, ὁ δὲ ὅπλα, ἄλλος ἐκόμιζε πέτρας,
ἔπαλξιν ὑποστηρίζων, ὁ δὲ ἄλλος ἄλλος ἐπεσκεύαζε τὸ τεῖχος ἢ
ἄλλο τι τῶν χρησίμων ὑπουργῶν. ἐστερέωνε πύργον καὶ ἄλλος
Ὁ δὴ Διογένης ὁρῶν ταῦτα, ἐπεὶ ἔπραττεν ὅ,τι χρήσιμον ἠδύνατο·
μηδὲν εἶχεν ὅ τι καὶ πράττοι [5] ὁ δὲ Διογένης βλέπων αὐτὰ καὶ
— οὐδεὶς γὰρ αὐτῷ ἐς οὐδὲν μὴ ἔχων τὶ νὰ πράξῃ καὶ αὐτὸς —
ἐχρῆτο — διαζωσάμενος τὸ διότι οὐδεὶς τοῦ ἀνέθετε καμμίαν
τριβώνιον σπουδῇ μάλα καὶ αὐτὸς ἐργασίαν — περιέζωσε τὸ ἔνδυμα
ἐκύλιε τον πίθον, ἐν ᾧ ἐτύγχανεν του καὶ μὲ πολλὴν δραστηριότητα
οἰκῶν, ἄνω καὶ κάτω τοῦ ἤρχισε νὰ κυλίῃ τὸ πιθάρι, τὸ
Κρανείου· καί τινος τῶν συνήθων ὁποῖον τοῦ ἐχρησίμευεν ὡς
ἐρομένου, Τί ταῦτα ποιεῖς, ὦ κατοικία, ἐπάνω καὶ κάτω εἰς τὸ
Διόγενες; Κυλίω, ἔφη, κἀγὼ τὸν Κράνειον. Ὅταν δὲ κάποιος ἐκ
πίθον, ὡς μὴ μόνος ἀργεῖν τῶν γνωστῶν του τὸν ἠρώτησε,
δοκοίην ἐν τοσούτοις διατὶ τὸ κάνεις αὐτό, Διογένη;
ἐργαζομένοις. 4. Καὐτὸς οὖν, ὦ Κυλίω, εἶπε, καὶ ἐγὼ τὸ πιθάρι,
Φίλων, ὡς μὴ μόνος ἄφωνος εἴην διὰ νὰ μὴ φαίνωμαι ὅτι μόνος ἐγὼ
ἐν οὕτω πολυφώνῳ τῷ καιρῷ μένω ἀργὸς μεταξὺ τόσων
μηδ᾽ ὥσπερ κωμικὸν ἐργαζομένων. 4. Καὶ ἐγώ,
δορυφόρημα κεχηνὼς σιωπῇ ἀγαπητὲ Φίλων, διὰ νὰ μὴ μένω
παραφεροίμην, καλῶς ἔχειν μόνος ἄφωνος εἰς ἐποχὴν τόσον
ὑπέλαβον ὡς δυνατόν μοι κυλῖσαι πολύφωνον καὶ νὰ μὴ
τὸν πίθον, οὐχ ὡς ἱστορίαν παρουσιάζω κωμικὸν θέαμα
συγγράφειν οὐδὲ πράξεις αὐτὰς ἀνθρώπου ἔχοντος ἀνοικτὸν τὸ
διεξιέναι· οὐχ οὕτω στόμα καὶ μὴ λέγοντας τίποτε,
μεγαλότολμος ἐγώ, μηδὲ τοῦτο ἐνόμισα καλὸν νὰ κυλίσω καὶ ἐγώ
δείσῃς περὶ ἐμοῦ· οἶδα γάρ, ὅσον δύναμαι τὸν πίθον μου, ὄχι
ἡλίκος ὁ κίνδυνος, εἰ κατὰ τῶν ὅμως διὰ νὰ γράψω ἱστορίαν καὶ
πετρῶν κυλίοι τις, καὶ μάλιστα νὰ διηγηθῶ πολεμικὰ γεγονότα·
οἷον τοὐμὸν τοῦτο πιθάκνιον δὲν ἔχω τόσῳ μεγάλην τόλμην
οὐδὲ πάνυ καρτερῶς ἐγὼ καὶ μὴ φοβηθῇς ὅτι θ᾽
κεκεραμευμένον· [6] δεήσει γὰρ ἀποτολμήσω τοιοῦτόν τι διότι
αὐτίκα μάλα πρὸς μικρόν τι γνωρίζω πόσον μέγας εἶνε ὁ
λιθίδιον προσπταίσαντα κίνδυνος, ὅταν κυλίῃ κανεὶς
συλλέγειν τὰ ὄστρακα. ἐπάνω εἰς πέτρας καὶ μάλιστα
πιθάριον λεπτοκατασκευασμένον,
ὁποῖον τὸ ἰδικόν μου· μόλις
προσκρούσῃ εἰς μικρὰν πέτραν
θὰ εὐρεθῷ εἰς τὴν ἀνάγκην νὰ
περισυλλέγω τὰ κομμάτια του.
Τί οὖν ἔγνωσταί μοι καὶ πῶς Πῶς λοιπὸν ἐσκέφθηκα καὶ
ἀσφαλῶς μεθέξω τοῦ πολέμου, πῶς θὰ λάβω μέρος εἰς τὸν
αὐτὸς ἔξω βέλους ἑστώς, ἐγώ σοι πόλεμον μὲ ἀσφάλειαν καὶ μένων
φράσω. “Τούτου μὲν καπνοῦ καὶ ἔξω βολῆς, θὰ σοῦ εἴπω. Ἐγὼ θὰ
κύματος” καὶ φροντίδων, ὅσαι τῷ ἀποφύγω τοὺς κόπους, τὰς
συγγραφεῖ ἔνεισιν, ἀνέξω φροντίδας καὶ τοὺς κινδύνους,
ἐμαυτὸν εὖ ποιῶν, παραίνεσιν δέ τοὺς ὁποίους ἔχει ὁ συγγραφεὺς,
τινα μικρὰν καὶ ὑποθήκας ταύτας θὰ περιορισθῶ δὲ νὰ δώσω μίαν
ὀλίγας ὑποθήσομαι τοῖς μικρὰν συμβουλὴν καὶ ὁλίγα
συγγράφουσιν, ὡς κοινωνήσαιμι διδάγματα εἰς τοὺς
αὐτοῖς τῆς οἰκοδομίας, εἰ καὶ μὴ συγγράφοντας, διὰ νὰ λάβω οὕτω
τῆς ἐπιγραφῆς, ἄκρῳ γε τῷ καὶ ἐγὼ μέρος εἰς τὴν οἰκοδομὴν,
δακτύλῳ τοῦ πηλοῦ ἄν ὄχι διὰ τῆς ἐπιγραφῆς τῆς
προσαψάμενος. 5. Καίτοι οὐδὲ πραγματείας μου, τουλάχιστον
παραινέσεως οἱ πολλοὶ δεῖν διότι θὰ θίξω μὲ τὸ ἄκρον τοῦ
οἴονται σφίσιν ἐπὶ τὸ πρᾶγμα, οὐ δακτύλου τὸν πηλὸν τὸν ὁποῖον
μᾶλλον ἢ τέχνης τινὸς ἐπὶ τὸ μεταχειρίζονται. 5. Τὸ βέβαιον
βαδίζειν ἢ βλέπειν ἢ ἐσθίειν, εἶνε ὅτι οἱ περισσότεροι ἐξ αὐτῶν
ἀλλὰ πάνυ ῥᾷστον καὶ πρόχειρον νομίζουν ὅτι δὲν ἔχουν ἀνάγκην
καὶ ἅπαντος εἶναι ἱστορίαν συμβουλῆς διὰ τὴν ἐργασίαν των,
συγγράψαι, ἤν τις ἑρμηνεῦσαι τὸ ὅπως περίπου δὲν ἔχουν ἀνάγκην
ἐπελθὸν δύνηται· τὸ δὲ οἶσθά που διδασκαλίας διὰ νὰ βαδίζουν, νὰ
καὶ αὐτός, ὦ ἑταῖρε, ὡς οὐ τῶν βλέπουν ἢ νὰ τρώγουν, ἀλλὰ
εὐμεταχειρίστων οὐδὲ ῥαθύμως θεωροῦν ὥς λίαν εὔκολον καὶ
συντεθῆναι δυναμένων τοῦτ᾽ πρόχειρον καὶ δυνατὴν εἰς ὅλους
ἐστίν, [7] ἀλλά, εἴ τι ἐν λόγοις καὶ τὴν συγγραφὴν ἱστορίας, ὥς
ἄλλο, πολλῆς τῆς φροντίδος δύναταί τις νὰ κρίνῃ ἐκ τῶν
δεόμενον, ἤν τις, ὡς ὁ συμβαινόντων. Ἀλλὰ γνωρίζεις
Θουκυδίδης φησίν, ἐς ἀεὶ κτῆμα καὶ σὺ, φίλε μου, ὅτι ἡ ἱστορία
συντιθείη. δὲν εἶνε ἀπὸ τὰ εὔκολα καὶ
ἀκόπως συνθετόμενα ἔργα, ἀλλ᾽
εἶνε ἀπὸ τὰ ἔχοντα περισσοτέραν
ἀνάγκην φροντίδος, ὅταν, ὁ
Θουκυδίδης λέγει, γίνεται διὰ νὰ
μείνῃ ἀθάνατος, "κτῆμα ἐς ἀεὶ".
Οἶδα μὲν οὖν οὐ πάνυ πολλοὺς Γνωρίζω λοιπὸν ὅτι δὲν θὰ
αὐτῶν ἐπιστρέψων, ἐνίοις δὲ καὶ ἀποτρέψω πολλοὺς ἐξ αὐτῶν, εἰς
πάνυ ἐπαχθὴς δόξων, καὶ μάλιστα μερικοὺς δὲ θὰ φανῶ καὶ πολὺ
ὁπόσοις ἀποτετέλεσται ἤδη καὶ ἐν ὀχληρὸς καὶ μάλιστα εἰς ἐκείνους
τῷ κοινῷ δέδεικται ἡ ἱστορία. Εἰ τῶν ὁποίων τὸ ἔργον ἔχει ἤδη
δὲ καὶ ἐπῄνηται ὑπὸ τῶν τότε τελειώσει καὶ παραδοθῇ εἰς τὸ
ἀκροασαμένων, μανία ἥ γε ἐλπίς, κοινόν. Ἐὰν δὲ καὶ ἐπῃνέθη ὑπὸ
ὡς οἱ τοιοῦτοι μεταποιήσουσιν ἢ ἐκείνων οἵτινες τὸ ἀνέγνωσαν, ἡ
μετεγγράψουσί τι τῶν ἅπαξ ἐλπἰς ὅτι θὰ μεταβάλουν καὶ θὰ
κεκυρωμένων καὶ ὥσπερ ἐς τὰς διορθώσουν κάτι ἐκ τῶν ἢδη
βασιλείους αὐλὰς ἀποκειμένων. θεσπισμένων καὶ
Ὅμως δὲ οὐ χεῖρον καὶ πρὸς κατατεθειμένων, οὔτως εἰπεῖν, εἰς
αὐτοὺς ἐκείνους εἰρῆσθαι, ἵν᾽, εἴ τὰ βασιλικὰ ἀρχεῖα, εἶνε ματαία.
ποτε πόλεμος ἄλλος συσταίη, ἢ Ἀλλ᾽ ὅμως δὲν εἶνε κακὸν νὰ
Κελτοῖς πρὸς Γέτας ἢ Ἰνδοῖς πρὸς λεχθῇ καὶ πρὸς αὐτοὺς τούτους ἡ
Βακτρίους — οὐ γὰρ πρὸς ἡμᾶς ἀλήθεια, ὥστε, ἐὰν ποτὲ γείνῃ
γε τολμήσειεν ἄν τις, ἁπάντων ἄλλος πόλεμος ἢ τῶν Κελτῶν
ἤδη κεχειρωμένων — ἔχωσιν πρὸς τοὺς Γέτας ἢ τῶν Ἰνδῶν
ἄμεινον συντιθέναι τὸν κανόνα πρὸς τοὺς Βακτρίους -διότι πρὸς
τοῦτον προσάγοντες, ἤνπερ γε ἡμᾶς δὲν θὰ τολμήσῃ κανεὶς νὰ
δόξῃ αὐτοῖς ὀρθὸς εἶναι· εἰ δὲ μή, κηρύξῃ πόλεμον, ἀφοῦ ἤδη ὅλους
αὐτοὶ μὲν καὶ τότε τῷ αὐτῷ πήχει τοὺς ἔχομεν ὑποτάξει -- νὰ
ὥσπερ καὶ νῦν μετρούντων τὸ μεταχειρισθοῦν τὸν κανόνα
πρᾶγμα· [8] ὁ ἰατρὸς δὲ οὐ πάνυ τοῦτον, ἐὰν τὸν νομίσουν ὀρθὸν
ἀνιάσεται, ἢν πάντες Ἀβδηρῖται πρὸς καλλιτέραν σύνθεσιν τῆς
ἑκόντες Ἀνδρομέδαν τραγῳδῶσι. ἐργασίας των. Ἐὰν δὲ πάλιν
ἐπιμείνουν εἰς τὰς μεθόδους των,
ὁ ἰατρὸς δὲν θὰ
παραστενοχωρηθῇ, διότι οἱ
Ἀβδηρῖται θὰ ἐξακολουθοῦν
ἑκουσίως ν᾽ ἀπαγγέλλουν τὴν
Ἀνδρομέδαν.

6. Διττοῦ δὲ ὄντος τοῦ τῆς 6. Ἐπειδὴ δὲ τὸ ἔργον τῆς

συμβουλῆς ἔργου, τὰ μὲν γὰρ συμβουλῆς εἶνε διττὸν καὶ
αἱρεῖσθαι, τὰ δὲ φεύγειν διδάσκει, διδάσκει ποῖα νὰ προτιμῶμεν καὶ
φέρε πρῶτα εἴπωμεν ἅτινα ποῖα ν᾽ ἀποφεύγωμεν, ἂς εἴπωμεν
φευκτέον τῷ ἱστορίαν πρῶτα ποῖα πρέπει ν᾽ ἀποφεύγῃ ὁ
συγγράφοντι καὶ ὧν μάλιστα γράφων ἱστορίαν καὶ ποῖα ν᾽
καθαρευτέον, ἔπειτα οἷς ἀπορρίπτῃ πρὸ πάντων, ἔπειτα δὲ
χρώμενος οὐκ ἂν ἁμάρτοι τῆς ποῖα νὰ μεταχειρίζεται, διὰ νὰ μὴ
ὀρθῆς καὶ ἐπ᾽ εὐθὺ ἀγούσης, ἐξέλθῃ τῆς ὀρθῆς καὶ εὐθείας
ἀρχήν τε οἵαν αὐτῷ ἀρκτέον καὶ ὁδοῦ, πῶς ν᾽ ἀρχίσῃ καὶ ποίαν
τάξιν ἥντινα τοῖς ἔργοις τάξιν νὰ ἐφαρμόσῃ εἰς τὰ ἔργα
ἐφαρμοστέον καὶ μέτρον ἑκάστου του, καὶ τὸ μέτρον τὸ ὁποῖον θὰ
καὶ ἃ σιωπητέον καὶ οἷς τηρῇ διὰ κάθε τι, καὶ ὅσα πρέπει
ἐνδιατριπτέον καὶ ὅσα
παραδραμεῖν ἄμεινον καὶ ὅπως
ἑρμηνεῦσαι αὐτὰ καὶ
συναρμόσαι. Ταῦτα μὲν καὶ τὰ
τοιαῦτα ὕστερον· νῦν δὲ τὰς
κακίας ἤδη εἴπωμεν, ὁπόσαι τοῖς
φαύλως συγγράφουσι
παρακολουθοῦσιν. Ἃ μὲν οὖν
κοινὰ πάντων λόγων ἐστὶν
ἁμαρτήματα ἔν τε φωνῇ καὶ
ἁρμονίᾳ καὶ διανοίᾳ καὶ τῇ ἄλλῃ
ἀτεχνίᾳ, μακρόν τε ἂν εἴη
ἐπελθεῖν καὶ τῆς παρούσης
ὑποθέσεως οὐκ ἴδιον· κοινὰ γάρ,
ὡς ἔφην, ἁπάντων λόγων ἐστὶν
ἁμαρτήματα [ἔν τε φωνῇ καὶ
ἁρμονίᾳ].
ν᾽ ἀποσιωπᾷ καὶ εἰς ὅσα νὰ
ἐνδιατρίβῃ, καὶ ὅσα εἶνε
προτιμότερον νὰ παρατρέξῃ καὶ
πῶς νὰ τὰ ἐξηγῇ καὶ τὰ
συναμόζῃ. Καὶ αὐτὰ μὲν τὰ
τοιαῦτα θ᾽ ἀναπτύξωμεν κατόπιν·
τώρα δὲ θ᾽ ἀναφέρωμεν τὰ
ἐλαττώματα, τὰ ὁποῖα
παρακολουθοῦν τοὺς κακοὺς
συγγραφεῖς. Τὰ κοινὰ ὅμως εἰς
ὅλα τὰ εἴδη τοῦ λόγου σφάλματα,
εἰς τὴν γλῶσσαν, τὴν ἁρμονίαν,
τὴν ἔννοιαν, καὶ πᾶσα ἄλλη
ἀτεχνία καὶ μακρὰν ἀνάπτυξιν
ἀπαιτοῦν καὶ τῆς παρούσης
πραγματείας τὰ ὅρια διαφεύγουν·
διότι, ώς εἶπα, εἶνε κοινὰ ὅλων
τῶν εἰδῶν τοῦ λόγου ἐλαττώματα.

7. Ἃ δ᾽ ἐν ἱστορίαι 7. Τὰ δὲ σφάλματά τῶν εἰς τὴν

διαμαρτάνουσι, τὰ τοιαῦτα ἂν καθαρῶς ἱστορικὴν ἐργασίαν
εὕροις ἐπιτηρῶν, οἷα κἀμοὶ δύνασαι νὰ εὕρῃς, ἂν προσέξῃς
πολλάκις ἀκροωμένῳ ἔδοξε, καὶ εἰς τὰ ἔργα αὐτῶν, ὅπως ἐγώ
μάλιστα ἢν ἅπασιν αὐτοῖς πολλάκις παρατηρῶ, ὁσάκις
ἀναπετάσῃς τὰ ὦτα. Οὐκ ἄκαιρον ἀκροῶμαι τοιαύτας ἱστορίας
δὲ μεταξὺ καὶ ἀπομνημονεῦσαι ἀναγινωσκομένας, καὶ μάλιστα
ἔνια παραδείγματος ἕνεκα τῶν ἂν προσέξῃς εἰς ὅλους. Δὲν εἶνε
ἤδη οὕτω συγγεγραμμένων, [9] ἑπομένως περιττὸν νὰ ἀναφέρω,
καὶ πρῶτόν γε ἐκεῖνο, ἡλίκον ὣς παραδείγματα, τίνα ἀπὸ τὰ
ἁμαρτάνουσιν, ἐπισκοπήσωμεν· κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπον
συγγραφέντα. Ἀλλὰ πρὸ τούτου
ἂς ἐξετάσωμεν τὰ σπουδαιότερα
αὐτῶν ἐλαττώματα.
ἀμελήσαντες γὰρ οἱ πολλοὶ αὐτῶν Οἱ πλεῖστοι ἐξ αὐτῶν
τοῦ ἱστορεῖν τὰ γεγενημένα τοῖς παραμελοῦντες νὰ ἱστοροῦν τὰ
ἐπαίνοις ἀρχόντων καὶ γεγονότα, καταγίνονται νὰ
στρατηγῶν ἐνδιατρίβουσι, τοὺς ἐπαινοῦν τοὺς ἄρχοντας καὶ τοὺς
μὲν οἰκείους εἰς ὕψος ἐπαίροντες, στρατηγοὺς, καὶ τοὺς μὲν ἰδικοὺς
τοὺς πολεμίους δὲ πέρα τοῦ των ἀνυψόνουν, τοὺς δὲ ἐχθροὺς
μετρίου καταρρίπτοντες, καθ᾽ ὑπερβολὴν καταρρίπτουν.
ἀγνοοῦντες ὡς οὐ στενῷ τῷ Ἀγνοοῦν ὅτι δὲν χωρίζει τὴν
ἰσθμῷ διώρισται καὶ ἱστορίαν ἀπὸ τὸ ἐγκώμιον στενὸν
διατετείχισται ἡ ἱστορία πρὸς τὸ χώρισμα, ἀλλὰ μέγα τεῖχος
ἐγκώμιον, ἀλλά τι μέγα τεῖχος ἐν ὑπάρχει μεταξύ των καὶ, ὅπως
μέσῳ ἐστὶν αὐτῶν καὶ τὸ τῶν λέγουν οἱ μουσικοὶ, ἱστορία καὶ
μουσικῶν δὴ τοῦτο, δὶς διὰ ἐγκώμιον εἶνε δὶς διαπασῶν πρὸς
πασῶν ἐστι πρὸς ἄλληλα, εἴγε τῷ ἄλληλα. Ὁ μὲν ἐγκωμιάζων
μὲν ἐγκωμιάζοντι μόνου ἑνὸς φροντίζει μόνον πῶς νὰ ἐπαινέσῃ
μέλει, ὁπωσοῦν ἐπαινέσαι καὶ καὶ εὐχαριστήσῃ τὸν
εὐφρᾶναι τὸν ἐπαινούμενον, καὶ ἐπαινούμενον καὶ ἂν εἶνε ἀνάγκη
εἰ ψευσαμένῳ ὑπάρχει τυχεῖν τοῦ νὰ ψευσθῇ, διὰ νὰ ἐπιτύχῃ τὸν
τέλους, ὀλίγον ἂν φροντίσειεν· ἡ σκοπὸν του, ὀλίγον θὰ σκοτισθῇ·
δὲ οὐκ ἂν τι ψεῦδος ἐμπεσὸν ἡ ἡ ἱστορία ὅμως δὲν δύναται οὐδ᾽
ἱστορία, οὐδὲ ἀκαριαῖον ἐπὶ στιγμὴν νἀνεχθῇ ψεῦδος,
ἀνάσχοιτο, οὐ μᾶλλον ἢ τὴν ἀκριβῶς ὅπως ἡ τραχεῖα ἀρτηρία,
ἀρτηρίαν ἰατρῶν παῖδές φασι τὴν κατὰ τοὺς ἰατρούς, δὲν ἀνέχεται
τραχεῖαν παραδέξασθαι ἄν τι ἐς ὅ,τι εἰσέλθῃ εἰς αὐτὴν, ἐνῷ
αὐταὴν καταποθέν. καταπίνομεν.
8. Ἔτι ἀγνοεῖν ἐοίκασιν οἱ 8. Φαίνονται προσέτι ν᾽ ἀγνοοῦν
τοιοῦτοι ὡς ποιητικῆς μὲν καὶ οἱ τοιοῦτοι ἱστορικοὶ ὅτι τῆς
ποιημάτων ἄλλαι ὑποσχέσεις καὶ ποιητικῆς τέχνης καὶ τῶν
κανόνες ἴδιοι, ἱστορίας δὲ ἄλλοι· ποιημάτων εἶνε ἄλλος ὁ σκοπὸς
ἐκεῖ μὲν γὰρ ἀκρατὴς ἡ ἐλευθερία καὶ ἰδιαίτεροι οἱ κανόνες, ἄλλοι
καὶ νόμος εἷς. Τὸ δόξαν τῷ δὲ τῆς ἱστορίας· εἰς μὲν τὴν
ποιητῇ· ἔνθεος γὰρ καὶ κάτοχος ποίησιν εἶνε ἀπεριόριστος ἡ
ἐκ Μουσῶν, κἂν ἵππων ἐλευθερία καὶ εἶς ὁ νόμος, ἡ
ὑποπτέρων ἅρμα ζεύξασθαι θέλησις τοῦ ποιητοῦ· διότι ὁ
ἐθέλῃ, [10] κἂν ἐφ᾽ ὕδατος ποιητὴς συνθέτει ὑπὸ τὸ κράτος
ἄλλους ἢ ἐπ᾽ ἀνθερίκων ἄκρων ἐνθουσιασμοῦ καὶ κατέχεται ἐξ
θευσομένους ἀναβιβάσηται, ὁλοκλήρου ὑπὸ τῶν Μουσῶν·
φθόνος οὐδείς, οὐδὲ ὁπόταν ὁ οὐδεὶς δὲ δύναται νὰ τὸν
Ζεὺς αὐτῶν ἀπὸ μιᾶς σειρᾶς κατηγορήσῃ καὶ ἂν θέλῃ νὰ ζεύξῃ
ἀνασπάσας αἰωρῇ ὁμοῦ γῆν καὶ ἅρμα μὲ ἵππους πτερωτοὺς ἢ ἂν
θάλατταν, δεδίασι μὴ κάμῃ ἄλλους νὰ τρέχουν ἐπάνω
ἀπορραγείσης ἐκείνης συντριβῇ εἰς τὸ νερὸν ἢ ἐπὶ τῶν κορυφῶν
τὰ πάντα κατενεχθέντα· ἀλλὰ κἂν τῶν φυτῶν, οὔτε ὅταν ὁ Ζεὺς
Ἀγαμέμνονα ἐπαινέσαι θέλωσιν, αὐτῶν σύρῃ καὶ ἀνυψόνῃ εἰς τὸν
οὐδεὶς ὁ κωλύσων Διὶ μὲν αὐτὸν ἀέρα δι᾽ ἑνὸς σχοινίου γῆν καὶ
ὅμοιον εἶναι τὴν κεφαλὴν καὶ τὰ θάλασσαν ὁμοῦ, φοβοῦνται
ὄμματα, τὸ στέρνον δὲ τῷ μήπως κοπῇ τὸ σχοινὶ καὶ
ἀδελφω αὐτοῦ τῷ Ποσειδῶνι, τὴν καταπέσουν τὰ πάντα καὶ γίνουν
δὲ ζώνην τῷ Ἄρει, καὶ ὅλως θρύμματα. Ἀλλὰ καὶ ἂν θέλουν
σύνθετον ἐκ πάντων θεῶν νὰ ἐπαινέσουν τὸν Ἀγαμέμνονα,
γενέσθαι δεῖ τὸν Ἀτρέως καὶ οὐδεὶς δύναται νὰ τοὺς ἐμποδίσῃ,
Ἀερόπης· οὐ γὰρ ἱκανὸς ὁ Ζεὺς ὥστε κατὰ τὴν κεφαλὴν καὶ τοὺς
οὐδὲ ὁ Ποσειδῶν οὐδὲ ὁ Ἄρης ὀφθαλμοὺς νὰ τὸν κάμουν ὅμοιον
μόνος ἕκαστος ἀναπληρῶσει τὸ πρὸς τὸν Δία, κατὰ τὸ στῆθος
κάλλος αὐτοῦ, ἡ ἱστορία δὲ ἤν ὅμοιον πρὸς τὸν ἀδελφὸν τοῦ
τινα κολακείαν τοιαύτην Διὸς Ποσειδώνα καὶ κατὰ τὴν
προσλάβῃ, τί ἄλλο ἢ πεζή τις ζώνην ὅμοιον πρὸς τὸν Ἄρην· καὶ
ποιητικὴ γίγνεται, τῆς ἐν γένει ἐξ ὅλων τῶν θεῶν
μεγαλοφωνίας μὲν ἐκείνης σύνθετος πρέπει νὰ γείνῃ ὁ υἱὸς
ἐστερημένη, τὴν λοιπὴν δὲ τοῦ Ἀτρέως καὶ τῆς Ἀερόπης
τερατείαν γυμνὴν τῶν μέτρων καὶ διότι δὲν ἀρκεῖ μόνος ὁ Ζεύς,
δι᾽ αὐτὸ ἐπισημοτέραν οὔτε ὁ Ποσειδῶν, οὔτε ὁ Ἄρης
ἐκφαίνουσα; χωριστὰ ἕκαστος, διὰ
νἀναπληρώσῃ τὸ κάλλος του. Ἡ
δὲ ἱστορία, ἂν παραδεχθῇ
τοιαύτην κολακείαν,
μεταβάλλεται εἰς εἶδός τι πεζῆς
ποιήσεως, ἡ ὁποία δὲν ἔχει τὴν
φραστικὴν μεγαλοπρέπειαν τῆς
ποιήσεως, τὴν λοιπὴν δὲ
τερατολογίαν παρουσιάζει χωρὶς
τὸν στολισμὸν τῶν μέτρων καὶ
ἑπομένως φανερωτέραν.
[11] μέγα τοίνυν, μᾶλλον δὲ Εἶνε λοιπὸν μέγα ἢ μᾶλλον
ὑπέρμεγα τοῦτο κακόν, εἰ μὴ μέγιστον ἐλάττωμα, ὅταν δὲν
εἰδείη τις χωρίζειν τὰ ἱστορίας γνωρίζῃ κανεὶς νὰ χωρίζῃ τὰ
καὶ τὰ ποιητικῆς, ἀλλ᾽ ἐπεισάγει ἀνήκοντα εἰς τὴν ποίησιν καὶ τὰ
τῇ ἱστορίᾳ τὰ τῆς ἑτέρας ἁρμόζοντα εἰς τὴν ἱστορίαν, ἀλλ᾽
κομμώματα, τὸν μῦθον καὶ τὸ εἰσάγῃ εἰς τὴν ἱστορίαν τὰ
ἐγκώμιον καὶ τὰς ἐν τούτοις στολίδια τῆς ποιήσεως, τὸν μῦθον
ὑπερβολάς, ὥσπερ ἂν εἴ τις καὶ τὸ ἐγκώμιον καὶ τὰς σχετικὰς
ἀθλητην τῶν καρτερῶν τούτων ὑπερβολάς. Ὁμοίως, ἂν ἕνα
καὶ κομιδῇ πρινίνων ἁλουργίσι ἀθλητὴν ἀπὸ τοὺς δυνατοὺς
περιβάλοι καὶ τῷ ἄλλῳ κόσμῳ τῷ ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι φαίνονται ὡς
ἑταιρικῷ καὶ φυκίον ἐντρίβοι καὶ καμωμένοι ἀπὸ πρῖνον, ἐνδύσετε
ψιμύθιον τῷ προσώπῳ, Ἡράκλεις μὲ πολυτελῆ καὶ ἁβρὰ ἐνδύματα
ὡς καταγέλαστον αὐτὸν καὶ τὸν στολίσετε μὲ ἄλλα
ἀπεργάσαιτο αἰσχύνας τῷ κόσμῳ πορνικὰ στολίδια καὶ τοῦ
ἐκείνῳ. ψιμυθιώσετε τὸ πρόσωπον, θὰ
τὸν κάμετε γελοῖον καὶ
ἐπαίσχυντον.

1. Ὁ πόλεμος αὐτὸς ἔγινε ἐπὶ Μάρκου Αὐρηλίου τὸ 162 π.Χ.

2. Φιλόσοφος: Ὁ Ἐμπεδοκλῆς.
9. Καὶ οὐ τοῦτο φημι, ὡς οὐχὶ καὶ 9. Δὲν λέγω ὅμως ὅτι δὲν ἔχει
ἐπαινετέον ἐν ἱστορίᾳ ἐνίοτε· θέσιν καὶ ὁ ἔπαινος ἐνίοτε εἰς τὴν
ἀλλ᾽ ἐν καιρῷ τῷ προσήκοντι ἱστορίαν· ἀλλὰ πρέπει νὰ γίνεται
ἐπαινετέον καὶ μέτρον ἐπακτέον χρῆσις αὐτοῦ, ὅταν πρέπῃ, καὶ νὰ
τῷ πράγματι, τὸ μὴ ἐπαχθὲς τοῖς ἔχῃ ὅρια τὸ πρᾶγμα, ὥστε νὰ μὴ
ὕστερον ἀναγνωσομένοις αὐτά, γίνῃ φορτικὸν εἰς ἐκείνους,
καὶ ὅλως πρὸς τὰ ἔπειτα οἵτινες θ᾽ ἀναγνώσουν εἰς τὸ
κανονιστέον τὰ τοιαῦτα, ἅπερ μέλλον τὸ ἔργον· ἐν γένει δὲ αὐτὰ
μικρὸν ὕστερον ἐπιδείξομεν. [12] πρέπει νὰ γίνωνται κατὰ τοὺς
Οἳ δὲ οἴονται καλῶς διαιρεῖν ἐς κανόνας, τοὺς ὁποίους μετ᾽
δύο τὴν ἱστορίαν, εἰς τὸ τερπνὸν, ὀλίγον θὰ ὑποδείξωμεν. Ὅσοι δὲ
καὶ χρήσιμον, καὶ διὰ τοῦτο νομίζουν ὅτι καλῶς διαιροῦν εἰς
εἰσποιοῦσι καὶ τὸ ἐγκώμιον ἐς δύο τὴν ἱστορίαν, εἰς τὸ τερπνὸν
αὐτὴν ὡς τερπνὸν καὶ εὐφραῖνον καὶ τὸ χρήσιμον, καὶ διὰ τοῦτο
τοὺς ἐντυγχάνοντας, ὁρᾷς ὅσον εἰσάγουν εἰς αὐτὴν καὶ τὸ
τἀληθοῦς ἡμαρτήκασι; πρῶτον ἐγκώμιον ὡς τερπνὸν καὶ
μὲν κιβδήλῳ τῇ διαιρέσει εὐχάριστον, βλέπεις πόσον
χρώμενοι· ἕν γὰρ ἔργον ἱστορίας ἀπομακρύνονται ἀπὸ τὸ ἀληθὲς
καὶ τέλος, τὸ χρήσιμον, ὅπερ ἐκ καὶ τὸ ὀρθὸν. Πρῶτον
τοῦ ἀληθοῦς μόνου συνάγεται, τὸ μεταχειρίζονται ψευδῆ διαίρεσιν·
τερπνὸν δὲ ἄμεινον μὲν εἰ καὶ διότι μία εἶνε ἡ προσπάθεια καὶ
αὐτὸ παρακολουθήσειεν, ὥσπερ εἷς ὁ σκοπὸς τῆς ἱστορίας, τὸ
καὶ κάλλος ἀθλητῇ, εἰ δὲ μή, χρήσιμον, τὸ ὁποῖον μόνον ἀπὸ
οὐδὲν κωλύσει ἀφ᾽ Ἡρακλέους τὴν ἀλήθειαν παράγεται. Ἂν δὲ
γενέσθαι καὶ Νικόστρατον δύναται νὰ προστεθῇ εἰς τὸ
Ἰσιδότου, [13] γεννάδαν ὄντα καὶ χρήσιμον καὶ τὸ τερπνὸν, ἀκόμη
τῶν ἀνταγωνιστῶν ἑκατέρων καλλίτερα, ὅπως καὶ τὸ κάλλος
ἀλκιμώτερον, εἰ αὐτὸς μὲν εἰς τὸν ἀθλητήν. Ἀλλὰ δὲν
αἴσχιστος ὀφθῆναι εἴη τὴν ὄψιν, ἐμποδίζει τὸν Νικόστρατον
Ἀλκαῖος δὲ ὁ καλὸς ὁ Μιλήσιος Ἰσιδότου ἡ μεγάλη ἀσχημία του
ἀνταγωνίζοιτο αὐτῷ, καὶ νὰ εἶνε ἀθλητὴς ἐκ τῶν
ἐρώμενος, ὥς φασι, τοῦ ἰσχυροτέρων, νὰ νικᾷ τοὺς
Νικοστράτου ὤν. Καὶ τοίνυν ἡ ἀντιπάλους του, εἷς ἐκ τῶν
ἱστορία, εἰ μὲν ἄλλως τὸ τερπνὸν ὁποίων ἦτο ὁ ἐκ Μιλήτου ὡραῖος
παρεμπορεύσαιτο, πολλοὺς ἂν Ἀλκαῖος, ὅστις, ὡς λέγεται,
τοὺς ἐραστὰς ἐπισπάσαιτο, ἄχρι ὑπῆρξε καὶ ἐρωτικὸς φίλος τοῦ
δ᾽ ἂν καὶ μόνον ἔχῃ τὸ ἴδιον Νικοστράτου. Ἡ ἱστορία λοιπὸν,
ἐντελές, λέγω δὲ τὴν τῆς ἀληθείας καὶ ἂν ἀκόμη παραμελήσῃ τὸ
δήλωσιν, ὀλίγον τοῦ κάλλους τερπνὸν καὶ ὀλίγον φροντίζῃ διὰ
φροντιεῖ. τὸ κάλλος, θὰ προσελκύσῃ
πολλοὺς θιασώτας, ἀρκεῖ καὶ
 μόνον νὰ εἶνε τελεία εἰς τὸ κύριόν
της ἔργον, δηλαδὴ τήν ἔρευναν
τῆς ἀληθείας.

10. Ἔτι κἀκεῖνο εἰπεῖν ἄξιον, ὅτι 10. Πρέπει νὰ εἴπωμεν καὶ τοῦτο
οὐδὲ τερπνὸν ἐν αὐτῇ τὸ κομιδῇ ἀκόμη, ὅτι οὐδὲ τερπνὸν εἶνε εἰς
μυθῶδες [14] καὶ τὸ τῶν ἐπαίνων τὴν ἱστορίαν τὸ ἐντελῶς μυθῶδες
μάλιστα πρόσαντες παρ᾽ καὶ οἱ ὑπερβολικοὶ ἔπαινοι· οὔτε
ἑκάτερον τοῖς ἀκούουσιν, ἢν μὴ τὸ ἓν οὔτε τὸ ἄλλο δύνανται ν᾽
τὸν συρφετὸν καὶ τὸν πολὺν ἀρέσουν εἰς τοὺς ἀναγνώστας.
δῆμον ἐπινοῇς, ἀλλὰ τοὺς Ἐννοῶ δἐ ὄχι τὸν ὄχλον καὶ τοὺς
δικαστικῶς καὶ νὴ Δία πολλοὺς, ἀλλ᾽ ἐκείνους οἵτινες θ᾽
συκοφαντικῶς προσέτι γε ἀναγνώσουν τὴν ἱστορίαν ὡς
ἀκροασομένους, οὓς οὐκ ἄν τι δικασταὶ καὶ μάλιστα ὡς
λάθοι παραδραμόν, ὀξύτερον μὲν κατήγοροι, τοὺς ὁποίους δὲν
τοῦ Ἄργου ὁρῶντας καὶ δύναται νὰ διαφύγῃ τίποτε
πανταχόθεν τοῦ σώματος, στραβὸν καὶ ἄτοπον, διότι
ἀργυραμοιβικῶς δὲ τῶν βλέπουν καλλίτερα ἀπὸ τὸν
λεγομένων ἕκαστα ἐξετάζοντας, Ἄργον καὶ βλέπουν δι᾽ ὅλου τοῦ
ὡς τὰ μὲν παρακεκομμένα εὐθὺς σώματος, ὡς ἀργυραμοιβοὶ δὲ
ἀπορρίπτειν, παραδέχεσθαι δὲ τὰ ἐξετάζουν τὰ καθέκαστα, καὶ τὰ
δόκιμα καὶ ἔννομα καὶ ἀκριβῆ τὸν μὲν κίβδηλα ἀπορρίπτουν
τύπον, πρὸς οὓς ἀποβλέποντα χρὴ ἀμέσως, παραδέχονται δὲ τὰ
συγγράφειν, τῶν δὲ ἄλλων ὀλίγον σωστά, γνήσια καὶ κανονικά.
φροντίζειν, κἂν διαρραγῶσιν Πρὸς τούτους πρέπει ν᾽
ἐπαινοῦντες. Ἢν δὲ ἀμελήσας ἀποβλέπῃς, ὅταν συγγράφῃς, διὰ
ἐκείνων ἡδύνῃς πέρα τοῦ μετρίου δὲ τοὺς ἄλλους ὀλίγον νὰ
τὴν ἱστορίαν μύθοις καὶ ἐπαίνοις σκοτίζεσαι ὅσον καὶ ἂν σ᾽
καὶ τῇ ἄλλῃ θωπεία, [15] τάχιστ᾽ ἐπαινοῦν. Ἐὰν δέ, μὴ προσέχων
ἂν ὁμοίαν αὐτὴν ἐξεργάσαιο τῷ εἰς τὴν γνώμην τῶν ὀλίγων,
ἐν Λυδίαι Ἡρακλεῖ· ἑωρακέναι στολίσῃς πέραν τοῦ μέτρου τὴν
γὰρ σέ που εἰκὸς γεγραμμένον, τῇ ἱστορίαν μὲ μύθους καὶ ἐπαίνους
Ὀμφάλῃ δουλεύοντα, πάνυ καὶ ἄλλας κολακείας, θὰ τὴν
ἀλλόκοτον σκευὴν καταστήσῃς ὁμοίαν μὲ τὸν
ἐσκευασμένον, ἐκείνην μὲν τὸν Ἡρακλῆ, ὅταν εὑρίσκετο εἰς τὴν
λέοντα αὐτοῦ περιβεβλημένην Λυδίαν. Διότι θὰ ἔτυχε νὰ τὸν
καὶ τὸ ξύλον ἐν τῇ χειρὶ ἔχουσαν, ἴδῃς κἄπου ζωγραφισμένον ὡς
ὡς Ἡρακλέα δῆθεν οὖσαν, αὐτὸν δοῦλον τῆς Ὀμφάλης, μὲ πολὺ
δὲ ἐν κροκωτῷ καὶ πορφυρίδι ἀλλόκοτον ἐνδυμασίαν. Ἡ μὲν
ἔρια ξαίνοντα καὶ παιόμενον ὑπὸ Ὀμφάλη φορεῖ τὴν λεοντῆν αὐτοῦ
τῆς Ὀμφάλης τῷ σανδαλίῳ· καὶ καὶ κρατεῖ τὸ ρόπαλον, ὡς νὰ εἶνε
τὸ θέαμα αἴσχιστον, ἀφεστῶσα ἡ τάχα αὐτὴ ὁ Ἡρακλῆς, αὐτὸς δὲ
ἐσθὴς τοῦ σώματος καὶ μὴ φορεῖ γυναικεῖα ἐνδύματα καὶ
προσιζάνουσα καὶ τοῦ θεοῦ τὸ ξαίνει ἔρια καὶ ἡ Ὀμφάλη τὸν
ἀνδρῶδες ἀσχημόνως
καταθηλυνόμενον.
κτυπᾷ μὲ τὸ σάνδαλόν της. Καὶ
εἶνε τὸ θέαμα ἐξουθενωτικόν,
ὅπως τὰ ἐνδύματα δὲν ταιριάζουν
εἰς τὸ σῶμα τοῦ Ἡρακλέους, τοῦ
ὁποίου τὴν ἀνδρικότητα
ἐκθηλύνουν ἀπρεπῶς.

11. Καὶ οἱ μὲν πολλοὶ ἴσως καὶ 11. Οἱ πολλοὶ ἴσως θὰ σ᾽

ταῦτά σου ἐπαινέσονται, οἱ ὀλίγοι ἐπαινέσουν δι᾽ αὐταά· ἀλλ᾽ οἱ
δὲ ἐκεῖνοι, ὧν σὺ καταφρονεῖς, ὀλίγοι ἐκεῖνοι. τῶν ὁποίων τὴν
μάλα ἡδὺ καὶ ἐς κόρον γνώμην δὲν ἔλαβες ὑπ᾽ ὄψιν, θὰ
γελάσονται, [16] ὁρῶντες τὸ γελάσουν πολὺ εἰς βάρος σου
ἀσύμφυλον καὶ ἀνάρμοστον καὶ βλέποντες τὸ ἀσύμφωνον,
δυσκόλλητον τοῦ πράγματος, ἀταίριαστον καὶ δυσάρμοστον
ἑκάστου γὰρ δὴ ἴδιόν τι καλόν τοῦ πράγματος. Ὅ,τι εἶνε ὡραῖον
ἐστιν·εἰ δὲ τοῦτο ἐναλλάξειας, δι᾽ ἕν πρᾶγμα, ἐνδέχεται νὰ εἶνε
ἀκαλλὲς τὸ αὐτὸ παρὰ τὴν χρῆσιν ἀσχημία δι᾽ ἄλλο, εἰς τὸ ὁποῖον
γίγνεται. Ἐῶ λέγειν ὅτι οἱ ἔπαινοι δὲν ταιριάζει. Ἀφήνω ὅτι οἱ
ἑνὶ μὲν ἴσως τερπνοὶ, τῷ ἔπαινοι μόνον εἰς ἕνα, τὸν
ἐπαινουμένῳ, τοῖς δ᾽ ἄλλοις ἐπαινούμενον, ἴσως εἶνε
ἐπαχθεῖς, καὶ μάλιστα ἢν εὐχάριστοι· εἰς τοὺς ἄλλους ὅμως
ὑπερφυεῖς τὰς ὑπερβολὰς ἔχωσιν, εἶνε ἀηδεῖς καὶ ὀχληροί, μάλιστα
οἵους αὐτοὺς οἱ πολλοὶ ἂν εἶνε πολὺ ὑπερβολικοί, ὅπως
ἀπεργάζονται, τὴν εὔνοιαν τὴν συμβαίνει πολλάκις, ὅταν οἱ
παρὰ τῶν ἐπαινουμένων ἐπαινοῦντες ἐπιδιώκουν τὴν
θηρώμενοι καὶ ἐνδιατρίβοντες εὔνοιαν τῶν ἐπαινουμένων καὶ
ἄχρι τοῦ πᾶσι προφανῆ τὴν τόσον τὸ παρακάνουν, ὥστε
κολακείαν ἐξεργάσασθαι· οὐδὲ γίνεται φανερὰ εἱς ὅλους ἡ
γὰρ κατὰ τέχνην αὐτὸ δρᾶν κολακεία. Διότι οὔτε μὲ τέχνην
ἴσασιν οὐδ᾽ ἐπισκιάζουσι τὴν γνωρίζουν νὰ κολακεύσουν, οὔτε
θωπείαν, ἀλλ᾽ ἐμπεσόντες ἀθρόα περικαλύπτουν τὰ θωπεύματα
πάντα καὶ ἀπίθανα καὶ γυμνὰ ἀλλ᾽ ἀφοῦ ἀρχίσουν ἐπισωρεύουν
διεξίασιν. 12. Ὥστ᾽ οὐδὲ ἐπαίνους, ὅλους χονδροειδεῖς καὶ
τυγχάνουσιν οὗ μάλιστα ἐφίενται· ἀπιθάνους. 12. Οὕτω δὲ οὐδ᾽
οἱ γὰρ ἐπαινούμενοι πρὸς αὐτῶν ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον πρὸ πάντων
μισοῦσι μᾶλλον καὶ ἐπιδιώκουν ἐπιτυγχάνουν· διότι οἱ
ἀποστρέφονται ὡς κόλακας, εὖ παρ᾽ αὐτῶν ἐπαινούμενοι τοὺς
ποιοῦντες, καὶ μάλιστα ἢν μισοῦν μᾶλλον καὶ τοὺς
ἀνδρώδεις τὰς γνώμας ὦσιν· περιφρονοῦν, ὡς κόλακας, καὶ
ὥσπερ Ἀριστόβουλος μονομαχίαν δικαίως, μάλιστα ἂν τύχῃ νὰ
γράψας Ἀλεξάνδρου καὶ Πώρου, ἔχουν χαρακτῆρα ἀνδροπρεπῆ.
καὶ ἀναγνόντος αὐτῷ τοῦτο Τοιοῦτόν τι ἔπαθεν ὁ
μάλιστα τὸ χωρίον τῆς γραφῆς Ἀριστόβουλος, ὅστις, ἀφοῦ
[17] — ᾤετο γὰρ χαριεῖσθαι τὰ περιέγραψε τὴν μονομαχίαν τοῦ
μέγιστα τῷ βασιλεῖ Ἀλεξάνδρου μὲ τὸν Πῶρον,
ἐπιψευδομενος ἀριστείας τινὰς ἀνέγνωσεν εἰς αὐτὸν τὸ μέρος
αὐτῷ καὶ ἀναπλάττων ἔργα μείζω τοῦτο τῆς ἱστορίας του — διότι
τῆς ἀληθείας — λαβὼν ἐκεῖνος τὸ ἐνόμιζεν, ὅτι θὰ εὐχαρίστει τὸν
βιβλίον — πλέοντες δὲ ἐτύγχανον βασιλέα, ἂν ἐξώγκωνε τὴν νίκην
ἐν τῷ ποταμῷ τῷ Ὑδάσπῃ — μὲ ψεύδη καὶ ἐπινοήσεις
ἔρριψεν ἐπὶ κεφαλὴν ἐς τὸ ὕδωρ ὑπερτέρας τῆς ἀληθείας—. Ἀλλ᾽
ἐπειπών, Καὶ σὲ δὲ οὕτως ἐχρῆν, ὁ Ἀλέξανδρος ἔλαβε τὸ βιβλίον
ὦ Ἀριστόβουλε, τοιαῦτα ὑπὲρ —ἐταξείδευαν δὲ εἰς τὸν ποταμὸν
ἐμοῦ μονομαχοῦντα καὶ Ὑδάσπην— καὶ τὸ ἔρριψεν εἰς τὸ
ἐλέφαντας ἑνὶ ἀκοντίῳ νερόν. Καὶ σέ, εἶπε πρὸς τὸν
φονεύοντα. Καὶ ἔμελλέ γε οὕτως συγγραφέα, οὕτω ἔπρεπε νὰ σὲ
ἀγανακτήσειν ὁ Ἀλέξανδρος, ὅς μεταχειρισθῶ, διότι τοιαύτας
γε οὐδὲ τὴν τοῦ ἀρχιτέκτονος μονομαχίας κάνεις διὰ
τόλμαν ἠνέσχετο, ὑποσχομένου λογαριασμόν μου καὶ δι᾽ ἑνὸς
τὸν Ἄθω εἰκόνα ποιήσειν αὐτοῦ ἀκοντισμοῦ φονεύεις ἐλέφαντας.
καὶ μετακοσμήσειν τὸ ὄρος εἰς Καὶ ἦτο ἑπόμενον ν᾽ ἀγανακτήσῃ
ὁμοιότητα τοῦ βασιλέως, ἀλλὰ οὕτω ὁ Ἀλέξανδρος, ὅστις δὲν
κόλακα εὐθὺς ἐπιγνοὺς τὸν ἠνέχθη καὶ τὴν τόλμην τοῦ
ἄνθρωπον οὐκετ᾽ οὐδ᾽ ἐς τὰ ἄλλα ἀρχιτέκτονος ἐκείνου, ὁ ὁποῖος
ὁμοίως ἐχρῆτο. τοῦ ἐπρότεινε νὰ μεταβάλῃ τὸ
ὄρος Ἄθω εἰς ἀνδριάντα αὐτοῦ,
νὰ μεταμορφώσῃ δηλαδὴ
τοιουτοτρόπως τὸ ὄρος, ὥστε νὰ
ὁμοιάζῃ πρὸς τὸν βασιλέα, ἀλλ᾽
ἐννοήσας ἀμέσως ὅτι ἦτο κόλαξ
τὸν ἀπέπεμψε καὶ δὲν τὸν
ἐχρησιμοποίησε πλέον εἰς τίποτε.

13. Ποῦ τοίνυν τὸ τερπνὸν ἐν 13. Ποῦ λοιπὸν ὑπάρχει τὸ

τούτοις, ἐκτὸς εἰ μή τις κομιδῇ τερπνὸν εἰς αὐταά, ἐκτὸς ἂν εἶνε
ἀνόητος εἴη, ὡς χαίρειν τὰ κανεὶς ἐντελῶς ἀνόητος, ὥστε νὰ
τοιαῦτα ἐπαινούμενος, ὧν παρὰ εὐχαριστῆται μὲ τοιούτους
πόδας οἱ ἔλεγχοι; ὥσπερ οἱ ἐπαίνους, τῶν ὁποίων τὸ ψεῦδος
ἄμορφοι τῶν ἀνθρώπων, [18] καὶ εἶνε προφανές; Οἱ τοιοῦτοι
μάλιστά γε τὰ γύναια τοῖς ὁμοιάζουν μὲ τοὺς ἀσχήμους
γραφεῦσι παρακελευόμενα ὡς ἀνθρώπους, μάλιστα δὲ τὰ
καλλίστας αὐτὰς γράφειν· οἴονται ἄσχημα γύναια, τὰ ὁποῖα
γὰρ ἄμεινον ἕξειν τὴν ὄψιν, ἢν ὁ παραγγέλλουν εἰς τοὺς
γραφεὺς αὐταῖς ἐρύθημά τε ζωγράφους νὰ τὰ ἐξωραΐζουν εἰς
πλεῖον ἐπανθίσῃ καὶ τὸ λευκὸν τὴν εἰκόνα των· διότι νομίζουν,
ἐγκαταμίξῃ πολὺ τῷ φαρμάκω. ὅτι πραγματικῶς θὰ ἐξωραϊσθοῦν,
Τοιοῦτοι τῶν συγγραφόντων οἱ ἂν ὁ ζωγράφος βάψῃ τὰς παρειάς
πολλοί εἰσι τὸ τήμερον καὶ τὸ των μὲ περισσότερον κόκκινον
ἴδιον καὶ τὸ χρειῶδες, ὅ τι ἂν ἐκ
τῆς ἱστοριας ἐλπίσωσι,
θεραπεύοντες, οὓς μισεῖσθαι
καλῶς εἶχεν, ἐς μὲν τὸ παρὸν
κόλακας προδήλους καὶ ἀτέχνους
ὄντας, ἐς τοὐπιὸν δὲ ὕποπτον ταῖς
ὑπερβολαῖς τὴν ὅλην
πραγματείαν ἀποφαίνοντας. Εἰ δέ
τις πάντως τὸ τερπνὸν ἡγεῖται
καταμεμῖχθαι δεῖν τῇ ἱστορίᾳ
πάσῃ, [19] ἀλλὰ ἃ σὺν ἀληθείᾳ
τερπνὰ ἐστιν ἐν τοῖς ἄλλοις
κάλλεσι τοῦ λόγου, ὧν
ἀμελήσαντες οἱ πολλοὶ τὰ μηδὲν
προσήκοντα ἐπεισκυκλοῦσιν.
14. Ἐγὼ δ᾽ οὖν καὶ διηγήσομαι
ὁπόσα μέμνημαι ἔναγχος ἐν
Ἰωνίᾳ συγγραφέων τινῶν, καὶ νὴ
Δία ἐν Ἀχαΐα πρῴην ἀκούσας τὸν
αὐτὸν τοῦτον πόλεμον
διηγουμένων· καὶ πρὸς Χαρίτων
μηδεὶς ἀπιστήση τοῖς
λεχθησομένοις· ὅτι γὰρ ἀληθῆ
ἐστι κἂν ἐπωμοσάμην, εἰ ἀστεῖον
ἦν ὅρκον ἐντιθέναι συγγράμματι.
Εἷς μέν τις αὐτῶν ἀπὸ Μουσῶν
εὐθὺς ἤρξατο παρακαλῶν τὰς
θεὰς συνεφάψασθαι τοῦ
συγγράμματος, ὁρᾷς ὡς ἐμμελὴς
ἡ ἀρχὴ καὶ περὶ πόδα τῇ ἱστορία
[20] καὶ τῷ τοιούτῳ εἴδει τῶν
λόγων πρέπουσα; εἶτα μικρὸν
ὑποβὰς Ἀχιλλεῖ μὲν τὸν ἡμέτερον
ἄρχοντα εἴκαζε, Θερσίτῃ δὲ τὸν
τῶν Περσῶν βασιλέα, οὐκ εἰδὼς
ὅτι ὁ Ἀχιλλεὺς ἀμείνων ἦν αὐτῷ,
εἰ Ἔκτορα μᾶλλον ἢ Θερσίτην
καὶ μεταχειρισθῇ περισσότερον
λευκὸν χρῶμα. Τοιοῦτοι εἶνε οἱ
πλεῖστοι ἀπὸ τοὺς σημερινοὺς
συγγραφεῖς· διὰ τῆς ἱστορίας
ἐπιδιώκουν τὸ ἴδιον συμφέρον καὶ
τὴν πλήρωσιν ἀτομικῶν
ἀναγκῶν· καὶ ἔπρεπε νὰ τοὺς
μισῶμεν, διότι εἰς μὲν τὸ παρὸν
εἶνε φανεροὶ καὶ χυδαῖοι κόλακες,
εἰς τὸ μέλλον δὲ θὰ καταστήσουν
ὕποπτον διὰ τῶν ὑπερβολῶν ὅλην
τὴν ὑπόθεσιν τῆς διηγήσεώς των.
Ἐὰν δέ τις νομίζῃ ὅτι πάντως
πρέπει τὸ τερπνὸν ν᾽
ἀναμιγνύεται εἰς τὴν ἱστορίαν ἐν
γένει, δὲν ἔχω ἀντίρρησιν, ἀλλ᾽
ὑπὸ τὸν ὅρον τὸ τερπνὸν νὰ εἶνε
καὶ ἀληθὲς καὶ ὄχι ἀνάρμοστον
εἰς τὸν χαρακτῆρα τοῦ ἔργου,
ὅπως τὸ μεταχειρίζονται οἱ
περισσότεροι.
14. Ἐγὼ δὲ θὰ διηγηθῶ καὶ ὅσα
ἤκουσα πρὸ ὀλίγου καιροῦ εἰς
τὴν Ἰωνίαν καὶ εἰς τὴν Ἀχαΐαν
πρότερον περί τινων
συγγραφέων, οἵτινες ἔγραψαν
διήγησιν τοῦ εἰρημένου πολέμου·
καὶ ἐξορκίζω εἰς τὰς Χάριτας νὰ
μὴ ἀπιστήσῃ κανεὶς εἰς ὅσα θὰ
εἴπω· διότι θὰ ἠδυνάμην καὶ νὰ
ὁρκισθῶ ὅτι εἶνε ἀληθῆ, ἂν ἦτο
πρέπον νὰ παρενθέτῃ κανεὶς
ὅρκον εἰς σύγγραμμα. Εἷς λοιπὸν
ἐξ αὐτῶν ἤρχισε τὴν ἱστορίαν του
μὲ τὴν ἐπίκλησιν τῶν Μουσῶν,
παρακαλῶν τὰς θεὰς νὰ τὸν
βοηθήσουν εἰς τὸ ἔργον του.
Βλέπεις πόσον κατάλληλος εἶνε ἡ
τοιαύτη ἀρχὴ καὶ ταιριαστὴ εἰς
τὴν ἱστορίαν καὶ ἁρμόζουσα εἰς
τὸ τοιοῦτον εἶδος τοῦ λόγου;
Ἔπειτα ὀλίγον κατωτέρω τὸν μὲν
ἡμέτερον ἄρχοντα προσωμοίαζε
καθῄρει, καὶ εἰ πρόσθεν μὲν πρὸς τὸν Ἀχιλλέα, τὸν δὲ βασιλέα
ἔφευγεν ἐσθλός τις, τῶν Περσῶν πρὸς τὸν Θερσίτην,
χωρὶς νὰ σκεφθῇ ὅτι ὁ Ἀχιλλεὺς
ἐδίωκε δέ μιν μέγ᾽ ἀμείνων. περισσότερον ἀνεδείχθη, διότι
ἐφόνευσε τὸν Ἔκτορα καὶ ὄχι τὸν
εἶτ᾽ ἐπῆγεν ὑπὲρ αὐτοῦ τι Θερσίτην, καὶ ὅτι, ὅταν τρέπεται
ἐγκώμιον, καὶ ὡς ἄξιος εἴη εἰς φυγὴν ἀνδρεῖός τις, τὸν
συγγράψαι τὰς πράξεις οὕτω καταδιώκει πολὺ ἀνδρειότερος.
λαμπρὰς οὔσας. Ἤδη δὲ κατιὼν Ἔπειτα ἔστρεφεν εἰς τὸν ἑαυτόν
ἐπῄνει καὶ τὴν πατρίδα τὴν του τὸ ἐγκώμιον, ὅτι εἶνε ἄξιος νὰ
Μίλητον, προστιθεὶς ὡς ἄμεινον περιγράψῃ πράξεις τόσον
ποιοῖ τοῦτο τοῦ Ὁμήρου μηδὲν ἐνδόξους. Προχωρῶν ἀπηύθυνεν
μνησθέντος τῆς πατρίδος. Εἶτ᾽ ἐπὶ ἐπαίνους καὶ πρὸς τὴν πατρίδα
τέλει τοῦ φροιμίου ὑπισχνεῖτο του Μίλητον, προσθέτνν ὅτι κατὰ
διαρρήδην καὶ σαφῶς, [21] ἐπὶ τοῦτο ἔπραξε καλλίτερα ἀπὸ τὸν
μεῖζον μὲν αἴρειν τὰ ἡμέτερα, Ὅμηρον, ὅστις δὲν ἀνέφερε κἂν
τοὺς βαρβάρους δὲ τὴν πατρίδα του. Εἰς δὲ τὸ τέλος
καταπολεμήσειν καὶ αὐτός, ὡς ἂν τοῦ προοιμίου ὑπέσχετο ρητῶς
δύνηται· καὶ ἤρξατό γε τῆς καὶ σαφῶς ὅτι θὰ ἀνυψώσῃ τὰ
ἱστορίας οὕτως, αἴτια ἅμα τῆς τοῦ ἡμέτερα, τοὺς δὲ βαρβάρους θὰ
πολέμου ἀρχῆς διεξιών· “Ὁ γὰρ πολεμήσῃ καὶ αὐτὸς ὅσον
μιαρώτατος καὶ κάκιστα δύναται. Καὶ ἤρχισε τὴν ἱστορίαν
ἀπολούμενος Οὐολόγεσος ἤρξατο ὡς ἐξῆς: “Ὁ μιαρώτατος
πολεμεῖν δι᾽ αἰτίαν τοιάνδε.” Οὐολόγεσος, τοῦ ὁποίου τὸ τέλος
εἴθε νὰ εἶνε οἰκτρότατον, ἤρχισε
τὸν πόλεμον διὰ τὴν ἐξῆς αἰτίαν”.
15. Οὗτος μὲν τοιαῦτα, ἕτερος δὲ 15. Καὶ αὐτὸς μὲν τοιαῦτα
Θουκυδίδου ζηλωτὴς ἄκρος, οἷος ἔγραψεν. Ἄλλος δὲ, μέγας
εὖ μάλα τῷ ἀρχετύπω θιασώτης τοῦ Θουκυδίδου, ὥστε
εἰκασμένος, καὶ τὴν ἀρχὴν ὡς νὰ θέλῃ νὰ μιμηθῇ καθ᾽ ὅλα τὸ
ἐκεῖνος σὺν τῷ ἑαυτοῦ ὀνόματι πρότυπον, ἢρχισεν ὅπως καὶ
ἤρξατο, χαριεστάτην ἀρχῶν ἐκεῖνος μὲ τὸ ὄνομά του, θεωρῶν
ἁπασῶν καὶ θύμου τοῦ Ἀττικοῦ ὅτι τοιαύτη ἔναρξις εἶνε ἡ
ἀποπνέουσαν. Ὅρα γάρ· εὐγενεστέρα καὶ μυρίζει θύμον
“Κρεπέρῃος Καλπουρνιανὸς ἀττικόν. Ἄκουσε καὶ κρῖνε·
Πομπηϊουπολίτης συνέγραψε τὸν “Κρεπέριος Καλπουρνιανός,
πόλεμον τῶν Παρθυαίων καὶ Πομπηουπολίτης συνέγραψε τὸν
Ῥωμαίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς πόλεμον τῶν Παρθυαίων καὶ
ἀλλήλους, [22] ἀρξάμενος εὐθὺς Ῥωμαίων, ὡς ἐπολέμησαν πρὸς
ξυνισταμένου.” Ὥστε μετά γε ἀλλήλους, ἀρξάμενος εὐθὺς
τοιαύτην ἀρχὴν τί ἄν σοι τὰ λοιπὰ ξυνιστα μένου”. Μετὰ τοιαύτην
λέγοιμι, ὁποῖα ἐν Ἀρμενία δὲ ἀρχήν, πρὸς τί νὰ σοῦ
ἐδημηγόρησε τὸν Κερκυραῖον ἀναφέρω τὰ κατόπιν, δηλαδὴ τὰς
αὐτὸν ῥήτορα παραστησάμενος, ἢ δημηγορίας του εἰς τὴν Ἀρμενίαν,
οἷον Νισιβηνοῖς λοιμὸν τοῖς μὴ τὰ ὅπου μᾶς παρουσιάζει
Ῥωμαίων αἱρουμένοις ἐπήγαγε ἀπαράλλακτον τὸν Κερκυραῖον
παρὰ Θουκυδίδου χρησάμενος ῥήτορα, ἢ τὸν λοιμὸν τὸν ὁποῖον
ὅλον ἄρδην πλὴν μόνου τοῦ ἔστειλε κατὰ τῶν Νισιβηνῶν,
Πελασγικοῦ καὶ τῶν τειχῶν τῶν οἵτινες δὲν ἦσαν φίλοι πρὸς τοὺς
μακρῶν, ἐν οἷς οἱ τότε Ῥωμαίους, δανεισθεὶς αὐτὸν καθ᾽
λοιμώξαντες ᾤκησαν; τὰ δ᾽ ἄλλα ὁλοκληρίαν ἀπὸ τὸν Θουκυδίδην,
καὶ ἀπὸ Αἰθιοπίας ἤρξατο, ὥστε ἐκτὸς μόνον τοῦ Πελασγικοῦ καὶ
καὶ ἐς Αἴγυπτον κατέβη καὶ ἐς τῶν μακρῶν τειχῶν, ὅπου οἱ τότε
τὴν βασιλέως γῆν τὴν πολλήν, καὶ προσβληθέντες ὑπὸ τοῦ λοιμοῦ
ἐν ἐκείνῃ γε ἔμεινεν εὖ ποιῶν. ἐγκατεστάθησαν. Ἤρχισε δὲ καὶ
Ἐγὼ γοῦν θάπτοντα ἔτι αὐτὸν ἀπὸ τὴν Αἰθιοπίαν ὁ λοιμὸς
καταλιπὼν τοὺς ἀθλίους αὐτοῦ, ὅπως τοῦ Θουκυδίδου καὶ
Ἀθηναίους ἐν Νισίβι ἀπῆλθον ἐκεῖθεν κατέβη εἰς τὴν Αἴγυπτον
ἀκριβῶς εἰδὼς καὶ ὅσα καὶ μετεδόθη εἰς τὸ μεγαλείτερον
ἀπελθόντος ἐρεῖν ἔμελλε. [23] μέρος τῆς χώρας, ἥτις ἀνήκει εἰς
Καὶ γὰρ αὖ καὶ τοῦτο ἐπιεικῶς τὸν βασιλέα τῆς Περσίας,
πολὺ νῦν ἐστι, τὸ οἴεσθαι τοῦτ᾽ εὐτυχῶς δε ἔμεινεν ἐκεῖ. Ἐγὼ
εἶναι τοῖς Θουκυδίδου ἐοικότα λοιπὸν τὸν ἀφῆκα νὰ θάπτῃ τοὺς
λέγειν, εἰ ὀλίγον ἐντρέψας τὰ δυστυχεῖς Ἀθηναίους εἰς τὴν
αὐτοῦ ἐκείνου λέγοι τις, μικρὰ Νίσιβιν καὶ ἀνεχώρησα,
ῥάκια, ὅπως καὶ αὐτὸς ἂν φαίης, γνωρίζων ἐντελῶς καὶ ὅσα μετὰ
οὐ δι᾽ αὐτήν, νὴ Δία κἀκεῖνο τὴν ἀναχώρησίν μου ἔμελλε νὰ
ὀλίγου δεῖν παρέλιπον· ὁ γὰρ εἴπῃ. Εἶνε δὲ συνηθέστατον
αὐτὸς οὗτος συγγραφεὺς πολλὰ σήμερον καὶ νὰ νομίζουν οἱ
καὶ τῶν ὅπλων καὶ τῶν συγγραφεῖς ὅτι ἐξισοῦνται πρὸς
μηχανημάτων, ὡς Ρωμαῖοι αὐτὰ τὸν Θουκυδίδην, ἂν μὲ μικρὰς
ὀνομάζουσιν, οὕτως ἀνέγραψε, μεταβολὰς μεταχειρίζωνται τὰς
καὶ τάφρον ὡς ἐκεῖνοι καὶ ἐκφράσεις ἐκείνου καὶ διάφορα
γέφυραν καὶ τὰ τοιαῦτα, καί μοι φρασίδια, ὡς “ὅπως καὶ αὐτὸς ἂν
ἐννόησαν ἡλίκον τὸ ἀξίωμα τῆς φαίης”, “οὐ δι᾽ αὐτήν”, “νὴ Δία
ἱστορίας καὶ ὡς Θουκυδίδῃ κἀκεῖνο ὀλίγου δεῖν παρέλιπον”.
πρέπον, μεταξὺ τῶν Ἀττικῶν Ὁ ἴδιος δὲ συγγραφεὺς, ὅστις
ὀνομάτων τὰ Ἰταλιωτικὰ ταῦτα κατ᾽ αὐτὸν τὸν τρόπον
ἐγκεῖσθαι, ὥσπερ τὴν πορφύραν ἀπομιμεῖται τὸν Θουκυδίδην,
ἐπικοσμοῦντα καὶ ἐμπρέποντα ἀναφέρει πολλὰ ὅπλα καὶ
καὶ πάντως συνᾴδοντα. μηχανήματα ὅπως οἱ Ῥωμαῖοι τὰ
ὀνομάζουν, καὶ τὴν τάφρον ὅπως
ἐκεῖνοι καὶ τὴν γέφυραν καὶ ἄλλα
τοιαῦτα. Καὶ δύνασαι πλέον νὰ
σκεφθῇς ποίαν σοβαρότητα ἔχει
τοιαύτη ἱστορία καὶ πόσον εἶνε
ἄξιον τοῦ Θουκυδίδου
νἀναμιγνύωνται αἱ Ἰταλικαὶ αὐταὶ
 λέξεις μὲ τὰς Ἀττικάς, καὶ νὰ
παρίστανται ὅτι ἁρμόζουν καὶ
συνάδουν πρὸς αὐτάς.

16. [24] Ἄλλος δέ τις αὐτῶν 16. Κάποιος δὲ ἄλλος ἐκ τῶν

ὑπόμνημα τῶν γεγονότων γυμνὸν ἱστορικῶν τούτων ἔγραψε
συναγαγὼν ἐν γραφῇ κομιδῇ διήγησιν τῶν γεγονότων κατὰ
πεζὸν καὶ χαμαιπετές, οἷον καὶ τρόπον ὅλως ξηρὸν καὶ πεζόν,
στρατιώτης ἄν τις τὰ καθ᾽ ἡμέραν ὅπως θὰ τὰ ἔγραφε καὶ
ἀπογραφόμενος συνέθηκεν ἢ στρατιώτης, κρατῶν σημείωσιν
τέκτων ἢ κάπηλός τις τῶν καθ᾽ ἑκάστην συμβαινόντων,
συμπερινοστῶν τῇ στρατιᾷ, πλὴν ἢ κτίστης ἢ κάπηλος
ἀλλὰ μετριώτερος γε ὁ ἰδιώτης παρακολουθῶν τὸ στράτευμα.
οὗτος ἦν, αὐτὸς μὲν αὐτίκα δῆλος Ἀλλ᾽ ὁ ἁπλοϊκὸς οὗτος εἶνε
ὢν οἷος ἦν, ἄλλῳ δέ τινι χαρίεντι μᾶλλον συγγνωστὸς, διότι αὐτὸς
καὶ δυνησομένω ἱστορίαν μὲν φαίνεται ἀμέσως ὁποῖος ἦτο,
μεταχειρίσασθαι προπεπονηκώς. εἰργάσθη δὲ δι᾽ ἄλλον πλέον
Τοῦτο μόνον ᾐτιασάμην αὐτοῦ, φιλόκαλον καὶ ἱκανὸν νὰ γράψῃ
ὅτι οὕτως ἐπέγραψε τὰ βιβλία ἱστορίαν. Τὸ μόνον διὰ τὸ ὁποῖον
τραγικώτερον ἢ κατὰ τὴν τῶν τὸν κατέκρινα εἶνε ὅτι ἔδωκεν εἰς
συγγραμμάτων τύχην· τὸ ἔργον του τίτλον λίαν
“Καλλιμόρφου ἰατροῦ τῆς τῶν πομπώδη διὰ τὴν ἀξίαν τοῦ
κοντοφόρων ἕκτης ἱστοριῶν περιεχομένου· “Καλλιμόρφου
Παρθικῶν·” καὶ ὑπεγέγραπτο ἰατροῦ τῆς ἕκτης λεγεῶνος τῶν
ἑκάστῃ ὁ ἀριθμός, [25] καὶ νὴ κοντοφόρων ἱστορίαι τῶν
Δία καὶ τὸ προοίμιον ὑπέρψυχρον Παρθικῶν πολέμων” καὶ τὸ
ἐποίησεν οὕτως συναγαγών· σύγγραμμα εἶνε διῃρημένον εἰς
οἰκεῖον εἶναι ἰατρῷ ἱστορίαν βιβλία ἀριθμημένα. Προέταξε δὲ
συγγράφειν, εἴγε ὁ Ἀσκληπιὸς καὶ προοίμιον σαχλόν, εἰς τὸ
μὲν Ἀπόλλωνος υἱός, Ἀπόλλων δὲ ὁποῖον λέγει ὅτι εἰς τὸν ἰατρὸν
Μουσηγέτης καὶ πάσης παιδείας προσήκει νὰ γράψῃ ἱστορίαν,
ἄρχων· καὶ ὅτι ἀρξάμενος ἐν τῇ καθότι ὁ μὲν Ἀσκληπιὸς εἶνε υἱὸς
Ἰάδι γράφειν οὐκ οἶδα ὅ τι δόξαν τοῦ Ἀπόλλωνος, ὁ δὲ Ἀπόλλων
αὐτίκα μάλα ἐπὶ τὴν κοινὴν ἀρχηγὸς τῶν Μουσῶν καὶ πάσης
μετῆλθεν, ἰητρείην μὲν λέγων καὶ παιδείας κύριος. Ἐνῷ δὲ ἀρχίζει
πείρην καὶ ὁκόσα καὶ νοῦσοι, τὰ νὰ γράφῃ εἰς τὴν Ἰωνικὴν
δ᾽ ἄλλα ὁμοδίαιτα τοῖς πολλοῖς διάλεκτον, δὲν γνωρίζω διατὶ μετ᾽
καὶ τὰ πλεῖστα οἷα ἐκ τριόδου. ὁλίγον ἐπανέρχεται εἰς τὴν
κοινήν· καὶ λέγει "ἰατρείην" καὶ
"πείρην" καὶ "ὁκόσα" καὶ
"νοῦσοι", ἔπειτα δὲ
μεταχειρίζεται λέξεις κοινὰς καὶ
πολλὰκις τοῦ δρόμου.
3. Ὁ ἀρχιτέκτων οὗτος ὠνομάζετο Δεινοκράτης. Ἀλλά, παρὰ τὰ λεγόμενα
ὑπὸ τοῦ Λουκιανοῦ, ἡ πρότασίς του, κατ᾽ ἄλλην παράδοσιν, ἔκαμεν
εὐχάριστον ἐντύπωσιν εἰς τὸν Ἀλέξανδρον. Καὶ ἡ μὲν ἀνδριαντοποίησις τοῦ
ὄρους δὲν ἐξετελέσθη, τοῦ ἀνέθεσεν ὅμως ὁ βασιλεὺς τὴν ἀνέγερσιν τῆς
Ἀλεξανδρείας.

4. Ἐκ τῆς Ἰλιάδος. Ἐδίωκε δέ μιν μέγ᾽ ἀμείνων.

5. "ἰατρείην" καὶ "πείρην" καὶ "ὁκόσα" καὶ "νοῦσοι": Ἰωνικαὶ λέξεις.

17. Εἰ δέ με δεῖ καὶ σοφοῦ 17. Ἐὰν δὲ πρέπῃ ν᾽ ἀναφέρω καὶ

ἀνδρὸς μνησθῆναι, τὸ μὲν ὄνομα ἕνα σοφὸν μεταξὺ τῶν σημερινῶν
ἐν ἀφανεῖ κείσθω, τὴν γνώμην ἱστορικῶν, τὸ μὲν ὄνομά του ἂς
δὲ ἐρῶ καὶ τὰ πρῴην ἐν Κορινθῳ ἀποσιωπήσωμεν· θὰ ὁμιλήσω δὲ
συγγράμματα, κρείττω πάσης μόνον περὶ τῶν ἰδεῶν καὶ τῶν
ἐλπίδος· [26] ἐν ἀρχῇ μὲν γὰρ ἔργων, τὰ ὁποῖα ἐπ᾽ ἐσχάτων
εὐθὺς ἐν τῇ πρώτῃ τοῦ φροιμίου συνέγραψεν εἰς τὴν Κόρινθον καὶ
περιόδῳ συνηρώτησε τοὺς τὰ ὁποῖα ὑπερβαίνουν πᾶσαν
ἀναγινώσκοντας λόγον προσδοκίαν. Εὐθὺς ἐν ἀρχῇ καὶ εἰς
πάνσοφον δεῖξαι σπεύδων, ὡς τὴν πρώτην περίοδον τοῦ
μόνω ἂν τῶ σοφῶ πρέποι προοιμίου του ἀπευθύνει πρὸς
ἱστορίαν συγγράφειν. Εἶτα μετὰ τοὺς ἀναγνώστας του σοφώτατον
μικρὸν ἄλλος συλλογισμός, εἶτα συλλογισμόν, μὲ τὸν ὁποῖον θέλει
ἄλλος· καὶ ὅλως ἐν ἅπαντι ν᾽ ἀποδείξῃ ὅτι μόνον εἰς
σχήματι συνηρώτητο αὐτῷ τὸ φιλόσοφον ἁρμόζει νὰ γράφῃ
προοίμιον. Τὸ τῆς κολακείας ἐς ἱστορίαν. Ἀκολουθεῖ μετ᾽ ὀλίγον
κόρον, καὶ τὰ ἐγκώμια φορτικὰ ἄλλος συλλογισμὸς καὶ ἔπειτα
καὶ κομιδῇ βωμολοχικά, οὐκ ἄλλος· καὶ ἐν γένει τὸ προοίμιόν
ἀσυλλόγιστα μέντοι, ἀλλὰ του γέμει συλλογισμῶν παντὸς
συνηρωτημένα κἀκεῖνα. εἴδους· καὶ ἡ κολακεία εἶνε
ἄφθονος εἰς τὸ ἔργον καὶ τὰ
ἐγκώμια φορτικὰ καὶ πολὺ
ταπεινά, ὄχι ὅμως ἀσυλλόγιστα,
ἀλλὰ μὲ συλλογισμοὺς καὶ αὐτὰ.
Καὶ μὴν κἀκεῖνο φορτικὸν ἔδοξέ Ἀλλ᾽ ὅ,τι μοῦ ἐφάνη ἄτοπον
μοι καὶ ἥκιστα σοφῷ ἀνδρὶ καὶ καὶ πολὺ ὀλίγον ἁρμόζον εἰς
πώγωνι πολιῷ καὶ βαθεῖ πρέπον, ἄνδρα σοφὸν καὶ μὲ γενειάδα
τὸ ἐν τῷ προοιμίῳ εἰπεῖν, ὡς μεγάλην καὶ λευκὴν εἶνε τὸ
ἐξαίρετον τοῦτο ἕξει ὁ ἡμέτερος λεγόμενον εἰς τὸ προοίμιόν του,
ἄρχων, οὗ γε τὰς πράξεις καὶ ὅτι ὁ ἡμέτερος ἡγεμὼν ἔχει τὴν
φιλόσοφοι ἤδη συγγράφειν
ἀξιοῦσι· τὸ γὰρ τοιοῦτον, εἴπερ
ἄρα, ἡμῖν ἔδει καταλιπεῖν
λογίζεσθαι ἢ αὐτὸν εἰπεῖν.
ἐξαιρετικὴν τύχην ὅτι καὶ
φιλόσοφοι δὲν θεωροῦν ἀνάξιον
αὐτῶν νὰ ἱστοροῦν τὰς πράξεις
του· διότι τὸ τοιοῦτον ἔπρεπε
μᾶλλον εἰς ἡμᾶς ν᾽ ἀφήσῃ νὰ τὸ
σκεφθῶμεν παρὰ νὰ τὸ εἴπῃ ὁ
ἴδιος.

18. Καὶ μὴν οὐδ᾽ ἐκείνου ὅσιον
ἀμνημονῆσαι, ὃς τοιάνδε ἀρχὴν
ἤρξατο· “Ἔρχομαι ἐρέων περὶ
Ῥωμαίων καὶ Περσέων,” καὶ
μικρὸν ὕστερον· “ἔδεε γὰρ
Πέρσῃσι γενέσθαι κακῶς”, καὶ
πάλιν “ἦν Ὀσρόης, τὸν οἱ
Ἕλληνες Ὀξυρόην ὀνυμέουσι”,
καὶ ἄλλα πολλὰ τοιαῦτα. ὁρᾷς;
[27] ὅμοιος αὐτὸς ἐκείνῳ, παρ᾽
ὅσον ὁ μὲν Θουκυδίδης, οὗτος
δὲ Ἡροδότω εὖ μάλα ἐῴκει.
18. Ἀλλ᾽ ουδ᾽ ἐκεῖνον πρέπει νὰ
παραλείψωμεν ν᾽ ἀναφέρωμεν,
ὅστις ἤρχισεν ὡς ἐξῆς τὴν
ἱστορίαν του· “Ἔρχομαι ἐρέων
περὶ Ῥωμαίων καὶ Περσέων”· καὶ
ὀλίγον κατωτέρω· “ἔδεε γὰρ
Πέρσῃσι γενέσθαι κακῶς” καὶ
ἔπειτα πάλιν· “ἧν Ὀσρόης, τὸν οἱ
Ἕλληνες Ὀξυρόην ὀνυμέουσι”,
καὶ πολλὰ ἄλλα παρόμοια. Βλέπεις
ὅτι οὗτος δὲν διαφέρει ἀπὸ τον
ἄλλον ἐκεῖνον παρὰ μόνον κατὰ
τοῦτο, ὅτι ὁ μὲν μιμεῖται τὸν
Θουκυδίδην, ὁ δὲ τὸν Ἡρόδοτον.

19. Ἄλλος τις ἀοίδιμος ἐπὶ 19. Κἄποιος ἄλλος περίφημος διὰ
λόγων δυνάμει Θουκυδίδῃ καὶ τὴν συγγραφικήν του δύναμιν, ὁ
αὐτὸς ὅμοιος ἢ ὀλίγῳ ἀμείνων ὁποῖος ἐπίσης ὁμοιάζει μὲ τὸν
αὐτοῦ, πάσας πόλεις καὶ πάντα Θουκυδίδην, ἂν δὲν εἶνε ὀλίγον
ὄρη καὶ πεδία καὶ ποταμοὺς καλλίτερος, ἀφοῦ περιγράφει ὅλας
ἑρμηνεύσας πρὸς τὸ σαφέστατον τὰς πόλεις, ὅλα τὰ ὄρη, τὰς
καὶ ἰσχυρότατον, ὡς ᾤετο· τὸ δὲ πεδιάδας καὶ τοὺς ποταμοὺς μὲ τὴν
ἐς ἐχθρῶν κεφαλὰς ὁ ἀλεξίκακος μεγαλειτέραν ἀκρίβειαν καὶ
τρέψειε· τοσαύτη ψυχρότης ἐνῆν δύναμιν, ὡς νομίζει τοὐλάχιστον,
ὑπὲρ τὴν Κασπίαν χιόνα καὶ τὸν λέγει· εἴθε ὁ ἀποτρέπων τὰ
κρύσταλλον τὸν Κελτικόν. Ἡ δυστυχήματα θεὸς νὰ ρίψῃ πάντα
γοῦν ἀσπὶς ἡ τοῦ αὐτοκράτορος ταῦτα ἐπὶ τῶν κεφαλῶν τῶν
ὅλῳ βιβλίῳ μόγις ἐξηρμηνεύθη ἐχθρῶν μας· καὶ ἡ ψυχρότης του
αὐτῶ, καὶ Γοργὼν ἐπὶ τοῦ εἶνε ἀνωτέρα τῆς Κασπίας χιόνος
ὀμφαλοῦ καὶ οἱ ὀφθαλμοὶ αὐτῆς καὶ του Κελτικοῦ πάγου.
ἐκ κυανοῦ καὶ λευκοῦ καὶ Ὁλόκληρον κεφάλαιον μόλις τοῦ
μέλανος καὶ ζώνη ἰριοειδὴς καὶ ἀρκεῖ διὰ τὴν περιγραφὴν τῆς
δράκοντες ἑλικηδὸν καὶ ἀσπίδας τοῦ αὐτοκράτορος μὲ τὴν
βοστρυχηδόν. Ἡ μὲν γὰρ Γοργόνα, τὴν ὁποίαν ἔχει εἰς τὸ
Οὐολογέσου ἀναξυρὶς ἢ ὁ κέντρον, καὶ τοὺς κυανολεύκους
χαλινὸς τοῦ ἵππου, Ἡράκλεις, ὀφθαλμούς της καὶ τὸν γῦρον τὸν
ὅσαι μυριάδες ἐπῶν ἕκαστον μιμούμενον τὸ οὐράνιον τόξον καὶ
τούτων, καὶ οἵα ἦν ἡ Ὀσρόου τοὺς δράκοντας τοὺς
κόμη, διανέοντος τὸν Τίγρητα, συμπεπλεγμένους καὶ
καὶ ἐς οἷον ἄντρον κατέφυγε, στρεφομένους ὡς βόστρυχοι. Καὶ
κιττοῦ καὶ μυρρίνης καὶ δάφνης διὰ τὴν ἀναξυρίδα τοῦ
ἐς ταὐτὸ συμπεφυκότων καὶ Οὐολογέσου ἢ τὸν χαλινὸν τοῦ
σύσκιον ἀκριβῶς ποιούντων ἵππου του, ὦ θεέ μου, πόσος
αὐτό. Σκόπει ὡς ἀναγκαῖα τῇ χείμαρρος λόγων ἐχρειάσθη· καὶ
ἱστορίαι ταῦτα, [28] καὶ ὧν ἄνευ πῶς ἦτον ἡ κόμη τοῦ Ὀσρόου ἐνῷ
οὐκ ἂν ᾔδειμέν τι τῶν ἐκεῖ διέβαινε κολυμβῶν τὸν Τίγρητα,
πραχθέντων. 20. Ὑπὸ γὰρ καὶ εἰς ποῖον σπήλαιον κατέφυγεν,
ἀσθενείας τῆς ἐν τοῖς χρησίμοις ὅπου ὁ κισσός, ἡ μυρτιὰ καὶ ἡ
ἢ ἀγνοίας τῶν λεκτέων ἐπὶ τὰς δάφνη ἐφύοντο ὁμοῦ καὶ
τοιαύτας τῶν χωρίων καὶ ἄντρων ἐσχημάτιζον πυκνὴν σκιάν.
ἐκφράσεις τρέπονται, καὶ ὁπόταν Βλέπεις πόσον ἀναγκαῖα εἰς τὴν
ἐς πολλὰ καὶ μεγάλα πράγματα ἱστορίαν εἶνε ὅλα αὐτὰ καὶ πῶς
ἐμπέσωσιν, ἐοίκασιν οἰκέτῃ χωρὶς αὐτὰ δὲν θὰ ἐγνωρίζαμεν
νεοπλούτῳ, ἄρτι τίποτε ἀπὸ τὰ γενόμενα ἐκεῖ. 20.
κληρονομήσαντι τοῦ δεσπότου, Ἀπὸ άδυναμίαν νὰ ἐκλέξουν τὰ
ὃς οὔτε τὴν ἐσθῆτα οἶδεν ὡς χρὴ χρήσιμα ἢ διότι δὲν γνωρίζουν τὶ
περιβαλέσθαι οὔτε δειπνῆσαι νὰ γράψουν, ρίπτονται εἰς τὰς
κατὰ νόμον, ἀλλ᾽ ἐμπηδήσας, τοιαύτας μικρολόγους περιγραφὰς·
πολλάκις ὀρνίθων καὶ συείων ὅταν δὲ συναντήσουν πολλὰ καὶ
καὶ λαγῴων προκειμένων, σπουδαῖα γεγονότα, ὁμοιάζουν μὲ
ὐπερεμπίπλαται ἔτνους τινὸς ἢ δοῦλον νεόπλουτον, ὅστις πρὸ
ταρίχους, ἔστ᾽ ἂν διαρραγῇ ὀλίγου καιροῦ ἐκληρονόμησε τὸν
ἐσθίων. Οὗτος δ᾽ οὖν, ὃν αὐθέντην του καὶ οὔτε νὰ ἐνδυθῇ
προεῖπον, καὶ τραύματα ὅπως πρέπει γνωρίζει, οὔτε νὰ
συνέγραψε πάνυ ἀπίθανα καὶ δειπνήσῃ κατὰ τὴν τάξιν, ἀλλ᾽ ἐνῶ
θανάτους ἀλλοκότους, ὡς εἰς πολλάκις εἰς τὴν τράπεζαν ἔχουν
δάκτυλον τοῦ ποδὸς τὸν μέγαν παρατεθῆ πτηνὰ καὶ χοιρίδια καὶ
τρωθείς τις αὐτίκα ἐτελεύτησε, λαγοί, αὐτὸς ἀρχίζει ἀπὸ κάποιον
καὶ ὡς ἐμβοήσαντος μόνον χυλὸν ὀσπρίων ἢ παστόψαρον καὶ
Πρίσκου τοῦ στρατηγοῦ ἑπτὰ τρώγει, τρώγει μέχρι σκασμοῦ.
καὶ εἴκοσι τῶν πολεμίων Ἐκεῖνος λοιπόν, τὸν ὁποῖον
ἐξέθανον. Ἔτι δὲ καὶ ἐν τῷ τῶν ἀνέφερα, περιέγραψε καὶ
νεκρῶν ἀριθμῷ, τοῦτο μὲν καὶ τραύματα λίαν παράδοξα καὶ
παρὰ τὰ γεγραμμένα ἐν ταῖς τῶν θανάτους ἀλλοκότους, ὡς λ.χ. ὅτι
ἀρχόντων ἐπιστολαῖς ἐψεύσατο· κἄποιος πληγωθεὶς εἰς τὸν
[29] ἐπὶ γὰρ Εὐρώπῳ τῶν μὲν μεγάλον δάκτυλον τοῦ ποδὸς
πολεμίων ἀποθανεῖν μυριάδας ἀμέσως ἀπέθανε καὶ ὅτι μόνον
ἑπτὰ καὶ τριάκοντα καὶ ἓξ πρὸς διότι ἐφώναξεν ὁ στρατηγὸς
τοῖς διακοσίοις, Ῥωμαίων δὲ Πρίσκος εἴκοσι ἑπτὰ ἐκ τῶν
μόνους δύο, καὶ τραυματίας ἐχθρῶν ἀπέθαναν. Ἀκόμη δὲ καὶ
γενέσθαι ἐννέα. εἰς τὸν ἀριθμὸν τῶν νεκρῶν καὶ
παρὰ τὰς ἐπισήμους ἐκθέσεις
ἐψεύσθη. Διότι εἰς τὴν Εὔρωπον
λέγει ὅτι ἐκ τῶν ἐχθρῶν
ἐφονεύθησαν τριάκοντα ἑπτὰ
μυριάδες καὶ διακόσιοι ἕξ, ἐκ δὲ
τῶν Ῥωμαίων μόνον δύο καὶ ἐννέα
τραυματίαι.
Ταῦτα οὐκ οἶδα εἴ τις ἂν εὐ Αὐτὰ δὲν γνωρίζω ἂν δύναται
φρονῶν ἀνάσχοιτο. νὰ τὰ παραδεχθῇ καὶ τὰ ὑποφέρῃ
21. Καὶ μὴν κἀκεῖνο λεκτέον, οὐ κανεὶς ἄνθρωπος μὲ τὸν κοινὸν
μικρὸν ὄν· ὑπὸ γὰρ τοῦ κομιδῇ νοῦν. 21. Ἀλλὰ πρέπει ν᾽
Ἀττικὸς εἶναι καὶ ἀποκεκαθάρθαι ἀναφέρω καὶ κἄτι τι ἄλλο, τὸ
τὴν φωνὴν ἐς τὸ ἀκριβέστατον ὁποῖον δὲν εἶνε ἀσημαντον.
ἠξίωσεν οὗτος καὶ τὰ ὀνόματα Ἐπειδὴ φιλοδοξεῖ νὰ φαίνεται
μεταποιῆσαι τὰ Ρωμαίων καὶ ὅτι μεταχειρίζεται τὴν καθαρὰν
μετεγγράψαι ἐς τὸ Ἑλληνικὸν, ὡς καὶ ἀκριβεστάτην Ἀττικὴν
Κρόνιον μὲν Σατουρνῖνον λέγειν, γλῶσσαν, ἔφθασε μέχρι τοῦ νὰ
Φρόντιν δὲ τὸν Φρόντωνα, μεταποιήσῃ καὶ τὰ ὀνόματα τῶν
Τιτάνιον δὲ τὸν Τιτιανὸν καὶ ἄλλα Ῥωμαίων καὶ δώσῃ εἰς αὐτὰ
πολλῷ γελοιότερα, ἔτι ὁ αὐτὸς Ἑλληνικὴν μορφὴν· οὕτω δὲ
οὗτος περὶ τῆς Σευηριανοῦ λέγει Κρόνιον τὸν Σατουρνῖνον,
τελευτῆς ἔγραψεν ὡς οἱ μὲν ἄλλοι Φρόντιν τὸν Φρόντωνα,
ἅπαντες ἐξηπάτηνται οἰόμενοι Τιτάνιον τὸν Τιτιανὸν καὶ ἄλλα
ξίφει τεθνάναι αὐτόν, ἀποθάνοι δὲ πολὺ κωμικώτερα. Ὁ ἴδιος
ὁ άνὴρ σιτίων ἀποσχόμενος· προσέτι ἔγραψε περὶ τοῦ
τοῦτον γὰρ αὐτῷ ἀλυπότατον θανάτου τοῦ Σευηριανοῦ ὅτι
δόξαι τὸν θάνατον· οὐκ εἰδὼς [30] ὅλοι οἱ ἄλλοι ἔσφαλαν
ὅτι τὸ μὲν πάθος ἐκεῖνο πᾶν τριῶν νομίζοντες ὅτι ἐφονεύθη διὰ
οἶμαι ἡμερῶν ἐγένετο, ἀπόσιτοι δὲ ξίφους, ἐνῷ αὐτὸς ἀπέθανεν ἐξ
καὶ ἐς ἑβδόμην διαρκοῦσιν οἱ ἑκουσίας ἀσιτίας· διότι τοῦτον
πολλοί, ἐκτὸς εἰ μὴ τοῦθ᾽ τὸν θάνατον ἐθεώρησεν ὡς τὸν
ὑπολάβοι τις, ὡς Ὀσρόης τις πλέον ἀνώδυνον. Ἀλλ᾽ ὁ
εἱστήκει περιμένων, ἔστ᾽ ἂν ἱστορικὸς οὗτος ἠγνόει ὅτι ὁ
Σευηριανὸς λιμῷ ἀπόληται, καὶ Σευηριανὸς ὑπέφερεν ἀσιτίαν
διὰ τοῦτο οὐκ ἐπῆγε διὰ τῆς ἐπὶ τρεῖς, νομίζω, ἡμέρας, ἐνῷ
ἑβδόμης. ὅσοι στεροῦνται τροφῆς
δύνανται νὰ ζήσουν καὶ ἑπτὰ
ἡμέρας οἱ πλεῖστοι, ἐκτὸς ἐὰν
ὑποθέσωμεν ὅτι ὁ Ὀσρόης
παρέμεινε πλησίον τοῦ
Σευηριανοῦ ἂν ὑποθέσωμεν ὅτι
ὁ Ὀσρόης παρέμεινε πλησίον
τοῦ Σευηριανοῦ δὲν ἔφθασε τὴν
 ἑβδόμην.

22. Τοὺς δὲ καὶ ποιητικοῖς 22. Ποῦ δὲ νὰ κατατάξῃ κανείς,

ὀνόμασιν, ὦ καλὲ Φίλων, ἐν
ἱστορίαι χρωμένους ποῦ δ᾽ ἄν τις
θείη, τοὺς λέγοντας, “ἐλέλιξε μὲν
ἡ μηχανὴ, τὸ τεῖχος δὲ πεσὸν
μεγάλως ἐδούπησε,” καὶ πάλιν ἐν
ἑτέρω μέρει τῆς καλῆς ἱστορίας·
“Ἔδεσσα μὲν δὴ οὕτω τοῖς ὅπλοις
περιεσμαραγεῖτο καὶ ὄτοβος ἦν
καὶ κόναβος ἅπαντα ἐκεῖνα,” καὶ
“ὁ στρατηγὸς ἐμερμήριζεν ᾧ
τρόπω μάλιστα προσαγάγοι πρὸς
τὸ τεῖχος.” Εἶτα μεταξὺ οὕτως
εὐτελῆ ὀνόματα καὶ δημοτικὰ καὶ
πτωχικὰ πολλὰ παρενεβέβυστο, τό
“ἐπέστειλεν ὁ στρατοπεδάρχης τῷ
κυρίῳ,” καί “οἱ στρατιῶται
ἠγόραζον τὰ ἐγχρῄζοντα,” καί
“ἤδη λελουμένοι περὶ αὐτοὺς
ἐγίγνοντο,” καὶ τὰ τοιαῦτα· [31]
ὥστε τὸ πρᾶγμα ἐοικὸς εἶναι
τραγῳδῷ τὸν ἕτερον μὲν πόδα ἐπ᾽
ἐμβάτου ὑψηλοῦ βεβηκότι,
θάτερον δὲ σανδάλῳ
ὑποδεδεμένῳ.
ἀγαπητὲ Φίλων, τοὺς
μεταχειριζομένους εἰς τὴν
ἱστορίαν ποιητικὰς λέξεις καὶ
ἐκφράσεις, ἐκείνους λ.χ. οἴτινες
γράφουν "ἐλέλιξε μὲν ἡ μηχανή,
τὸ δὲ τεῖχος πεσὸν μεγάλως
ἐδούπησε"; Εἰς ἄλλο μέρος τῆς
λαμπρᾶς αὐτῆς ἱστορίας
ἀναγινώσκομεν: "Ἔδεσσα μὲν
δὴ οὕτω τοῖς ὅπλοις
περιεσμαραγεῖτο καὶ ὄτοβος ἤν
καὶ κόναβος ἅπαντα ἐκεῖνα" καὶ
"ὁ στρατηγὸς ἐμερμήριζεν, ὧ
τρόπῳ μάλιστα προσαγάγοι πρὸς
τὸ τεῖχος". Ἔπειτα μεταξὺ τῶν
ποιητικῶν τούτων λέξεων
συναντῶνται πολλαὶ πρόστυχοι,
χυδαῖοι καὶ ταπειναὶ λέξεις, ὡς
λ.χ. "ἀπέστειλεν ὁ
στρατοπεδάρχης τῷ κυρίω"· "οἱ
στρατιῶται ἠγόραζον τὰ
ἐγχρήζοντα"· καὶ "ἤδη
λελούμενοι περὶ αὐτοὺς
ἐγίγνοντο". Οὕτω ὁ ἱστορικὸς
ὁμοιάζει μὲ ἠθοποιόν, ὁ ὁποῖος
εἰς μὲν τὸν ἕνα πόδα φορεῖ
κόθορνον ὑψηλόν, εἰς δὲ τὸν
ἄλλον σάνδαλον.

23. Καὶ μὴν καὶ ἄλλους ἴδοις ἂν τὰ 23. Ἀλλὰ θὰ συναντήσῃς καὶ
μὲν προοίμια λαμπρὰ καὶ τραγικὰ ἄλλους, οἱ ὁποῖοι γράφουν τὰ
καὶ εἰς ὑπερβολὴν μακρὰ προοίμια των πομπώδη,
συγγράφοντας, ὡς ἐλπίσαι μεγαλοπρεπῆ καὶ ὑπερβολικῶς
θαυμαστὰ ἡλίκα τὰ μετὰ ταῦτα ἐκτενῆ, οὕτως ὥστε νὰ ἐλπίζῃ ὁ
πάντως ἀκούσεσθαι, τὸ σῶμα δὲ άναγνώστης ὅτι τὰ κατόπιν θα
αὐτὸ τὸ τῆς ἱστορίας μικρόν τι καὶ εἶνε πάντως θαυμαστὰ ἐξ ἴσου·
ἀγεννὲς ἐπαγαγόντας, ὡς καὶ ἀλλ᾽ ἀντὶ τούτου τὸ κύριον
τοῦτο ἐοικέναι παιδίῳ, εἴ που μέρος τῆς ἱστορίας εἶνε
Ἔρωτα εἶδες παίζοντα, συνοπτικὸν καὶ εὐτελές, οὕτως
προσωπεῖων Ἡρακλέους πάμμεγα ὥστε τὸ ὅλον νὰ ὁμοιάζῃ πρὸς
ἢ Τιτᾶνος περικείμενον· εὐθὺς παιδίον, πρὸς ἔρωτα π.χ. ὁ
γοῦν οἱ ἀκούσαντες ἐπιφθέγγονται ὁποῖος φορεῖ, διὰ νὰ παίζη,
αὐτοῖς τό, Ὤδινεν ὄρος. Χρὴ δὲ προσωπίδα τεραστίαν
οἶμαι μὴ οὕτως, ἀλλ᾽ ὅμοια τὰ Ἡρακλέους ἤ Τιτᾶνος· καὶ εὐθὺς
πάντα καὶ ὁμόχροα εἶναι καὶ ἔρχεται εἰς τἡν μνήμην τοῦ
συνᾷδον τῇ κεφαλῇ τὸ ἄλλο σῶμα, ἀναγνώστου ἡ παροιμία "ὤδινεν
ὡς μὴ χρυσοῦν μὲν τὸ κράνος εἴη, ὄρος". Νομίζω δὲ ὅτι δὲν πρέπει
θώραξ δὲ πάνυ γελοῖος ἐκ ῥακῶν νὰ γίνεται οὕτω, ἀλλὰ ὅλα τὰ
ποθεν ἢ ἐκ δερμάτων σαπρῶν μέρη νὰ εἶνε εἰς τὸ αὐτὸ ὕφος
συγκεκαττυμένος καὶ ἡ ἀσπὶς καὶ τὸ ἄλλο σῶμα ν᾽ ἀναλογῇ
οἰσυΐνη καὶ χοιρίνη περὶ ταῖς πρὸς τὴν κεφαλήν, νὰ μὴ εἶνε δὲ
κνήμαις. [32] Ἴδοις γὰρ ἂν χρυσῆ ἡ περικεφαλαία, ὁ δὲ
ἀφθόνους τοιούτους συγγραφέας, θώραξ γελοῖος, σχηματισμένος
τοῦ Ῥοδίου κολοσσοῦ τὴν ἀπὸ ράκη καὶ σαπρὰ δέρματα, ἡ
κεφαλὴν ναννώδει σώματι ἀσπὶς πλεκτὴ ἀπὸ λυγαριάν, αἱ
ἐπιτιθέντας· ἄλλους αὖ ἔμπαλιν δὲ περικνημῖδες ἀπὸ δέρμα
ἀκέφαλα τὰ σώματα εἰσάγοντας, χοίρου. Εἶνε δὲ πολλοὶ τοιοῦτοι
ἀπροοιμίαστα καὶ εὐθὺς ἐπὶ τῶν συγγραφεῖς, οἱ οποῖοι θέτουν τὴν
πραγμάτων, οἳ καὶ κεφαλὴν τοῦ Ῥοδίου κολοσσοῦ
προσεταιρίζονται τὸν Ξενοφῶντα ἐπὶ σώματος νάνου. Ἄλλοι ἐξ
οὕτως ἀρξάμενον “Δαρείου καὶ ἐναντίας παρουσιάζουν ἀκέφαλα
Παρυσάτιδος παῖδες γίγνονται τὰ σώματα, καὶ χωρὶς προοίμιον
δύο”, καὶ ἄλλους τῶν παλαιῶν, εἰσέρχεται ἀμέσως εἰς τὴν
οὐκ εἰδότες ὡς δυνάμει τινὰ διήγησιν. Οὗτοι νομίζουν ὅτι
προοίμιά ἐστι λεληθότα τοὺς ἀκολουθοῦν τὸ παράδειγμα τοῦ
πολλούς, ὡς ἐν ἄλλοις δείξομεν. Ξενοφῶντος ὅστις ἤρχισεν
οὕτω· "Δαρείου καὶ
Παρυσάτιδος παῖδες γίγνονται
δύο", καὶ ἄλλων ἀρχαίων.
Ἀγνοοῦν ὅτι ἡ διήγησις
πολλάκις ἔχει καὶ δύναμιν
προοιμίου, ἥτις διαφεύγει τὴν
ἀντίληψιν τῶν πολλῶν.

24. Καίτοι ταῦτα πάντα φορητὰ 24. Ἀλλὰ πάντα ταῦτα τὰ

ἔτι, ὅσα ἢ ἑρμηνείας ἢ τῆς ἄλλης ἐλαττώματα, εἴτε τῆς ἐκφράσεως
διατάξεως ἁμαρτήματά ἐστι, τὸ δὲ εἴτε τῆς συνθέσεως εἶνε
καὶ περὶ τοὺς τόπους αὐτοὺς ὑποφερτά. Ἀλλ᾽ ἐκεῖνοι οἵτινες
ψεύδεσθαι, οὐ παρασάγγας μόνον, ψεύδονται εἰς τὴν γεωγραφίαν
ἀλλὰ καὶ σταθμοὺς ὅλους, τίνι τῶν ὄχι κατὰ παρασάγγας, ἀλλὰ κατὰ
καλῶν ἔοικεν; εἷς γοῦν οὕτω σταθμούς ὁλοκλήρους πῶς
ῥᾳθύμως συνήγαγε τὰ πράγματα, δύνανται νὰ δικαιολογηθοῦν; Εἷς
οὔτε Σύρῳ τινὶ ἐντυχὼν οὔτε τὸ ἐκ τούτων μετὰ τόσης ἀμελείας
λεγόμενον δὴ τοῦτο τῶν ἐπὶ συνέλεξε τὰς πληροφορίας του,
κουρείων τὰ τοιαῦτα χωρὶς νὰ εὕρῃ κανένα Σύρον καὶ
μυθολογούντων ἀκούσας, [33]
ὥστε περὶ Εὐρώπου λέγων οὕτως
ἔφη· “Ἡ δὲ Εὔρωπος κεῖται μὲν ἐν
τῇ Μεσοποταμίᾳ σταθμοὺς δύο
τοῦ Εὐφράτου ἀπέχουσα,
ἀπῴκισαν δὲ αὐτὴν Ἐδεσσαῖοι”.
Καὶ οὐδὲ τοῦτο ἀπέχρησεν αὐτῷ,
ἀλλὰ καὶ τὴν ἐμὴν πατρίδα τὰ
Σαμόσατα ὁ αὐτὸς ἐν τῷ αὐτῷ
βιβλίῳ ἀράμενος ὁ γενναῖος αὐτῇ
ἀκροπόλει καὶ τείχεσι μετέθηκεν
εἰς τὴν Μεσοποταμίαν, ὡς
περιρρεῖσθαι αὐτὴν ὑπ᾽
ἀμφοτέρων τῶν ποταμῶν,
ἑκατέρωθεν ἐν χρῷ
παραμειβομένων καὶ μονονουχὶ
τοῦ τείχους ψαυόντων. Τὸ δὲ καὶ
γελοῖον, εἴ σοι νῦν, ὦ Φίλων,
ἀπολογοίμην, ὡς οὐ Παρθυαίων
οὐδὲ Μεσοποταμίτης σοι ἐγώ, οἷ
με φέρων ὁ θαυμαστὸς
συγγραφεὺς ἀπῴκισε.
25. Νὴ Δία κἀκεῖνο κομιδῇ
πιθανὸν περὶ τοῦ Σευηριανοῦ ὁ
αὐτὸς οὗτος εἶπεν ἐπομοσάμενος,
ἦ μὴν ἀκοῦσαί τινος τῶν ἐξ αὐτοῦ
τοῦ ἔργου διαφυγόντων· [34] οὔτε
γὰρ ξίφει ἐθελῆσαι αὐτὸν
ἀποθανεῖν οὔτε φαρμάκου πιεῖν
οὔτε βρόχου ἅψασθαι, ἀλλά τινα
θάνατον ἐπινοῆσαι τραγικὸν καὶ
τῇ τόλμῃ ξενίζοντα· τυχεῖν μὲν
γὰρ αὐτὸν ἔχοντα παμμεγέθη
ἐκπώματα ὑάλινα τῆς καλλίστης
ὑάλου· ἐπεὶ δὲ πάντως ἀποθανεῖν
ἔγνωστο, κατάξαντα τὸν μέγιστον
τῶν σκύφων ἑνὶ τῶν θραυσμάτων
χρήσασθαι εἰς τὴν σφαγὴν
ἐντεμόντα τῆ ὑάλῳ τὸν λαιμόν.
τὸν ἐρωτήσῃ, οὔτε κἂν ν᾽
ἀκούσῃ τὰ παραμύθια τὰ ὁποῖα
λέγονται εἰς τὰ κουρεῖα, ὥστε
γράφων περὶ τῆς Εὐρώπου, λέγει
τὰ ἐξῆς: “Ἡ Εὔρωπος εὑρίσκεται
εἰς τήν Μεσοποταμίαν καὶ
ἀπέχει τοῦ Εὐφράτου δύο
σταθμούς· εἶνε δὲ ἀποικία τῶν
Ἐδεσσαίων”. Καὶ δὲν ἠρκέσθη
εἰς τοῦτο μόνον, ἀλλὰ καὶ τὴν
πατρίδα μου τὰ Σαμόσατα εἰς τὸ
αὐτὸ βιβλίον ἐσήκωσεν ὁ
γενναῖος καὶ ὁμοῦ μὲ τήν
ἀκρόπολιν καὶ τὰ τείχη της
μετέφερεν εἰς τὴν
Μεσοποταμίαν, οὕτως ὥστε νὰ
τὴν περιρρέουν οἱ δύο ποταμοί,
νὰ διέρχωνται ἐγγύτατα αὐτῆς
ἑκατέρωθεν καὶ σχεδὸν νὰ
γλύφουν τὰ τείχη της. Θὰ ἦτο δὲ
γελοῖον, ἀγαπητὲ Φίλων, ἐὰν
τώρα ἐπεχείρουν νὰ σοῦ
ἀποδείξω ὅτι δὲν εἶμαι Πάρθος,
οὔτε ἐκ Μεσοποταμίας, ὅπου μ᾽
ἔφερε καὶ μὲ ἀπώκισεν ὁ
θαυμαστὸς συγγραφεύς.
25. Ἀλλὰ καὶ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον
λέγει ὁ αὐτὸς συγγραφεὺς περὶ
τοῦ Σευηριανοῦ, ὁρκιζόμενος ὅτι
τὸ ἤκουσεν ἀπὸ κάποιον ἐκ τῶν
ἐπανελθόντων ἀπὸ τὸν πόλεμον,
εἶνε πολὺ πιθανόν· οὔτε μὲ ξίφος
ἐφονεύθη, οὔτε δηλητήριον
ἔπιεν, οὔτε ἐκρεμάσθη, ἀλλ᾽
ἐπενόησεν ἕνα θάνατον τραγικὸν
καὶ πρωτοφανῆ διὰ τὴν τόλμην·
ἔτυχε νὰ ἔχῃ ὑπερμεγέθῃ
ποτήρια ὑάλινα ἀπὸ τήν
καλλιτέραν ὕαλον· ὅταν δὲ
ἐνόησεν ὅτι δὲν ἠδύνατο ν᾽
ἀποφύγῃ τὸν θάνατον, ἔθραυσε
τὸ μεγαλείτερον ἐξ αὐτῶν καὶ ἕν
ἐκ τῶν συντριμμάτων
Οὕτως οὐ ξιφίδιον, οὐ λογχάριον μετεχειρίσθη διὰ νὰ σφαγῇ,
εὗρεν, ὡς ἀνδρεῖός γε αὐτῷ καὶ κόψας δι᾽ αὐτοῦ τὸν λαιμόν του.
ἡρωϊκὸς ὁ θάνατος γένοιτο. 26. Οὔτε ἐγχειρίδιον, οὔτε λόγχην
Εἶτ᾽ ἐπειδὴ Θουκυδίδης ἐπιτάφιόν εὗρε διὰ ν᾽ ἀποθάνῃ μὲ εὐγενῆ
τινα εἶπε τοῖς πρώτοις τοῦ καὶ ἡρωικὸν θάνατον. 26.
πολέμου ἐκείνου νεκροῖς, καὶ Ἔπειτα, ἐπειδὴ ὁ Θουκυδίδης
αὐτὸς ἡγήσατο χρῆναι ἐπειπεῖν τῷ παρεισάγει ἕνα ἐπιτάφιον τῶν
Σευηριανῷ· ἅπασι γὰρ αὐτοῖς πρὸς πρώτων τοῦ Πελοποννησιακοῦ
τὸν οὐδὲν αἴτιον τῶν ἐν Ἀρμενίᾳ πολέμου νεκρῶν, ἐνόμισε καὶ
κακῶν, τὸν Θουκυδίδην, ἡ ἅμιλλα. αὐτὸς ὅτι δὲν ἔπρεπε νὰ μείνῃ
Θάψας οὖν τὸν Σευηριανὸν χωρὶς ἐπιτάφιον ὁ Σευηριανός·
μεγαλοπρεπῶς ἀναβιβάζεται ἐπὶ διότι ὅλοι αὐτοῦ τοῦ εἴδους οἱ
τὸν τάφον Ἀφράνιόν τινα Σίλωνα ἱστορικοὶ ἁμιλλῶνται πρὸς τὸν
ἑκατόνταρχον, ἀνταγωνιστὴν οὐδόλως πταίοντα διὰ τὰς ἐν
Περικλέους, ὃς τοιαῦτα καὶ Ἀρμενίᾳ συμφορὰς Θουκυδίδην.
τοσαῦτα ἐπερρητόρευσεν αὐτῷ, Ἀφοῦ λοιπὸν ἔθαψε τὸν
ὥστε με νὴ τὰς Χάριτας πολλὰ Σευηριανὸν μεγαλοπρεπῶς,
πάνυ δακρῦσαι ὑπὸ τοῦ γέλωτος, ἀναβιβάζει ἐπὶ τοῦ τάφου
καὶ μάλιστα ὁπότε ὁ ῥήτωρ ὁ κάποιον Ἀφράνιον Σίλωνα
Ἀφράνιος ἐπὶ τέλει τοῦ λόγου ἑκατόνταρχον, ἀνταγωνιστὴν
δακρύων ἅμα σὺν οἰμωγῇ τοῦ Περικλέους, ὅστις τοιαῦτα
περιπαθεῖ ἐμέμνητο τῶν καὶ τοσαῦτα ρητορεύει, ὥστε μά
πολυτελῶν ἐκείνων δείπνων καὶ τὰς Χάριτας πολὺ ἐδάκρυσα ἀπὸ
προπόσεων, εἶτα ἐπέθηκεν τὸν γέλωτα, μάλιστα ὅταν ὁ
Αἰάντειόν τινα τὴν κορωνίδα ρήτωρ Ἀφράνιος εἰς τὸ τέλος
σπασάμενος γὰρ τὸ ξίφος, [35] τοῦ λόγου, δακρύων καὶ
εὐγενῶς πάνυ καὶ ὡς Ἀφράνιον στενάζων μὲ περιπάθειαν
εἰκὸς ἦν, πάντων ὁρώντων ἀνέφερε τὰ πολυτελῆ γεύματα,
ἀπέσφαξεν ἑαυτὸν ἐν τῷ τάφῳ, εἰς τὰ ὁποῖα εἶχε παρακαθήσει
οὐκ ἀνάξιος ὢν μὰ τὸν Ἐνυάλιον μὲ τὸν κηδευθέντα, καὶ τὰς
πρὸ πολλοῦ ἀποθανεῖν ἢ τοιαῦτα προπόσεις, αἵτινες ἔγιναν εἰς
ἐρρητόρευε. Καὶ τοῦτο ἔφη αὐτά. Ἐπέστεψε δὲ τὸν
ἰδόντας τοὺς παρόντος ἅπαντας ἐπιτάφιον κατὰ τρόπον
θαυμάσαι καὶ ὑπερεπαινέσαι τὸν Αἰάντειον· διότι ἀνελκύσας τὸ
Ἀφράνιον. Ἐγὼ δὲ καὶ τὰ ἄλλα ξίφος του μὲ πολλὴν
μὲν αὐτοῦ κατεγίγνωσκον, γενναιότητα καὶ ὡς ἥρμοζεν εἰς
μονονουχὶ ζωμῶν καὶ λοπάδων ἕνα Ἀφράνιον ἐσφάγη ἐπὶ τοῦ
μεμνημένου καὶ ἐπιδακρύοντος τῇ τάφου καὶ ἐνώπιον ὅλων. Ἀλλ᾽
τῶν πλακούντων μνήμῃ, τοῦτο δὲ ἔπρεπε πρὸ πολλοῦ, μὰ τὸν
μάλιστα ᾐτιασάμην, ὅτι μὴ τὸν Ἄρην, νὰ ἔχῃ σφαγῆ, διὰ νὰ μὴ
συγγραφέα καὶ διδάσκαλον τοῦ ἐκφωνήσῃ τοιοῦτον λόγον. Ὁ
δράματος προαποσφάξας ἀπέθανε. ἱστορικὸς λέγει προσέτι ὅτι οἱ
παρόντες ὅλοι ἐθαύμασαν καὶ
πολὺ ἐπήνεσαν τὸν Ἀφράνιον.
 Ἐγὼ δὲ καὶ διὰ τὰ ἄλλα τὸν
κατέκρινα, διότι παρ᾽ ὀλίγον ν᾽
ἀναμίξῃ εἰς τὸν λόγον του
ζωμοὺς καὶ πινάκια καὶ
ἐδάκρυεν εἰς τὴν ἀνάμνησιν τῶν
τηγανιτῶν· ἀλλ᾽ ἐκεῖνο διὰ τὸ
ὁποῖον πρὸ πάντων τὸν
ἐθεώρησα ἀσυγχώρητον εἶνε ὅτι
πρὶν ἢ αὐτοκτονήσῃ δὲν ἔσφαξε
καὶ τὸν συγγραφέα.

6. ”ἧν Ὀσρόης, τὸν οἱ Ἕλληνες Ὀξυρόην ὀνυμέουσι”: Οὗτος ἀντιγράφει

τὸν Ἡρόδοτον.

7. βόστρυχοι: Ὁ ἱστορικος ἐκεῖνος ἀπεμιμεῖτο τὴν περιγραφὴν τῶν ὅπλων

τοῦ Ἀγαμέμνονος εἰς τὴν Ἰλιάδα.

8. "Ἐλέλιξε καὶ ἐδούπησεν", Ὁμηρικαὶ λέξεις σημαίνουσαι ἡ μὲν

"ἐσείσθη" ἡ δὲ "ἐκρότησε".

9. Περιεσμαραγεῖτο (περιεβάλλετο ὑπὸ τοῦ θορύβου τῶν ὅπλων), ποιητικὴ

λέξις, ὅπως καὶ αἱ κατόπιν, ὄτοβος (θόρυβος) καὶ κόναβος (κρότος) καὶ
ἐμερμήριζεν (ἐσκέπτετο).

10. Παρασάγγης, Περσικὸν μέτρον ῖσον με 30 στάδια· σταθμός, διάστημα

ὅσον δύναταί τις νὰ διατρέξη εἰς μὶαν ἡμέραν.

27. Πολλοὺς δὲ καὶ ἄλλους 27. Εἶχα καὶ ἄλλους πολλοὺς

ὁμοίους τούτοις ἔχων σοι, ὦ ὁμοίους συγγραφεῖς νὰ σοῦ
ἑταῖρε, καταριθμήσασθαι, ὀλίγων ἀναφέρω, φίλε μου, ἀλλ᾽
ὅμως ἐπιμνησθεὶς ἐπὶ τὴν ἑτέραν ἀρκούμενος εἰς τοὺς εἰρημένους
ὑπόσχεσιν ἤδη μετελεύσομαι, τὴν ὀλίγους, θὰ μεταβῶ τώρα εἰς τὴν
συμβουλὴν ὅπως ἂν ἂμεινον ἄλλην ὑπόσχεσίν μου, τὴν
συγγράφοι τις· εἰσὶ γὰρ τινες, οἳ τὰ συμβουλὴν περὶ τοῦ πῶς δύναται
μεγάλα μὲν τῶν πεπραγμένων καὶ τις νὰ συγγράφῃ καλλίτερα.
ἀξιομνημόνευτα παραλείπουσιν ἢ Τινὲς ἐκ τῶν ἱστορικῶν τὰ μὲν
παραθέουσιν, ὑπὸ δὲ ἰδιωτείας καὶ μεγάλα καὶ ἀξιομνημόνευτα
ἀπειροκαλίας καὶ ἀγνοίας τῶν γεγονότα παραλείπουν ἢ
λεκτέων ἢ σιωπητέων τὰ παρατρέχουν, ἀπὸ ἀμάθειαν δὲ
μικρότατα πάνυ λιπαρῶς καὶ καὶ ἀπειροκαλίαν καὶ ἄγνοιαν
φιλοπόνως ἑρμηνεύουσιν ἐκείνων τὰ ὁποῖα πρέπει ν᾽
ἐμβραδύνοντες, ὥσπερ ἂν εἴ τις ἀποσιωπῶνται, περιγράφουν μὲ
τοῦ Διὸς τοῦ ἐν Ὀλυμπίᾳ τὸ μὲν πολλήν ἐπιμέλειαν καὶ
ὅλον κάλλος τοσοῦτον καὶ χρονοτριβὴν τὰ πλέον
τοιοῦτον ὂν μὴ βλέποι μηδὲ ἀσήμαντα. Ὁμοιάζουν δηλαδὴ
ἐπαινοίη μηδὲ τοῖς οὐκ εἰδόσιν μ᾽ ἐκεῖνον ὅστις τὸ μεν ὅλον
ἐξηγοῖτο, τοῦ ὑποποδίου δὲ τό τε κάλλος τοῦ Διὸς τῆς Ὀλυμπίας,
εὐθυεργὲς καὶ τὸ εὔξεστον τὸ ὁποῖον εἶνε τόσον μέγα καὶ
θαυμάζοι καὶ τῆς κρηπῖδος τὸ ἐξαίσιον, δὲν θὰ ἔβλεπεν, οὔτε
εὔρυθμον, [36] καὶ ταῦτα πάνυ θὰ ἐθαύμαζεν, οὔτε εἰς τοὺς μὴ
μετὰ πολλῆς φροντίδος διεξιών. γνωρίζοντας θὰ ἐξήγει, θὰ
28. Ἐγὼ γοῦν ἤκουσά τινος τὴν ἐθαύμαζε δὲ τοῦ ὑποποδίου τὴν
μὲν ἐπ᾽ Εὐρώπῳ μάχην ἐν οὐδ᾽ καλὴν καὶ τεχνικὴν κατεργασίαν
ὅλοις ἑπτὰ ἔπεσι παραδραμόντος, καὶ τοῦ βάθρου τὴν εὐρυθμίαν
εἴκοσι δὲ μέτρα ἢ ἔτι πλείω ὕδατος καὶ αὐτὰ ὅλα θὰ τὰ ἐξήγει μὲ
ἀναλωκότος ἐς ψυχρὰν καὶ οὐδὲν πολλὴν ἐπιμέλειαν καὶ
ἡμῖν προσήκουσαν διήγησιν, ὡς λεπτολογίαν. 28. Ἀνέγνωσα τὸ
Μαῦρος τις ἱππεὺς Μαυσάκας ἔργον ἑνός, ὅστις τὴν μάχην τῆς
τοὔνομα ὑπὸ δίψους πλανώμενος Εὐρώπου μόλις εἰς ἑπτὰ
ἀνὰ τὰ ὄρη καταλάβοι Σύρους γραμμας ἀναφέρει, καταναλίσκει
τινὰς τῶν ἀγροίκων, ἄριστον δὲ εἴκοσι καὶ πλέον μέτρα νεροῦ
παρατιθεμένους, καὶ ὅτι τὰ μὲν εἰς ψυχρὰν διήγησιν, ἥτις
πρῶτα ἐκεῖνοι φοβηθεῖεν αὐτόν, οὐδόλως μᾶς ἐνδιαφέρει, πῶς
εἶτα μέντοι μαθόντες ὡς τῶν Μαῦρος τις ἱππεὺς Μαυσάκας
φίλων εἴη κατεδέξαντο καὶ ὀνομαζόμενος, ἀναγκασθεὶς ὑπὸ
εἱστίασαν· καὶ γάρ τινα τυχεῖν τῆς δίψης νὰ πλανηθῇ εἰς τὰ
αὐτῶν ἀποδεδημηκότα καὶ αὐτὸν ὄρη, συνήντησε Σύρους
ἐς τὴν τῶν Μαύρων, ἀδελφοῦ χωρικοὺς ἑτοιμαζομένους νὰ
αὐτῷ ἐν τῇ γῇ στρατευομένου. προγευματίσουν· καὶ ὅτι κατ᾽
Μῦθοι τὸ μετὰ τοῦτο μακροὶ καὶ ἀρχὰς μὲν τὸν ἐφοβήθησαν,
διηγήσεις, ὡς θηράσειεν αὐτὸς ἐν ἔπειτα ὅμως μαθόντες ὅτι ἦτο ἐκ
τῇ Μαυρουσίᾳ [37] καὶ ὡς ἴδοι τῶν φίλων, τὸν ἐφιλοξένησαν
τοὺς ἐλέφαντας πολλοὺς ἐν τῷ καὶ τοῦ ἔδωκαν νὰ φάγῃ· διότι
αὐτῷ συννεμομένους καὶ ὡς ὑπὸ καὶ ἐξ αὐτῶν κἄποιος εἶχε
λέοντος ὀλίγου δεῖν καταβρωθείη, μεταβῇ εἰς τὴν χώραν τῶν
καὶ ἡλίκους ἰχθῦς ἐπρίατο ἐν Μαύρων ὡς στρατιώτης.
Καισαρείᾳ· καὶ ὁ θαυμαστὸς Ἀκολουθοῦν δὲ μῦθοι μακροὶ
συγγραφεὺς ἀφεὶς τὰς ἐν Εὐρώπῳ καὶ διηγήσεις· ὅτι καὶ αὐτὸς ὁ
γιγνομένας σφαγὰς τοσαύτας καὶ Σύρος ἐκυνήγησεν εἰς τὴν
ἐπελάσεις καὶ σπονδὰς ἀναγκαίας Μαυρουσίαν, ὅτι εἶδε πολλοὺς
καὶ φυλακὰς καὶ ἀντιφυλακὰς ἄχρι ἐλέφαντας ὁμοῦ βόσκοντας καὶ
βαθείας ἑσπέρας ἐφειστήκει ὁρῶν ὅτι παρ᾽ ὀλίγον νὰ καταφαγωθῇ
Μαλχίωνα τὸν Σύρον ἐν ὑπὸ λέοντος καὶ πόσα ψάρια
Καισαρείᾳ σκάρους παμμεγέθεις ἠγόρασεν εἰς τὴν Καισάρειαν.
ἀξίους ὠνούμενον· εἰ δὲ μὴ νὺξ Καὶ ὁ παράδοξος συγγραφεὺς,
κατέλαβε, τάχ᾽ ἂν καὶ συνεδείπνει ἀφήσας τὴν τόσην
μετ᾽ αὐτοῦ ἤδη τῶν σκάρων αἱματοχυσίαν, ἥτις ἔγινεν εἰς τὴν
ἐσκευασμένων. Ἅπερ εἰ μὴ Εὔρωπον, τὰς ἐπελάσεις καὶ
ἐνεγέγραπτο ἐπιμελῶς τῇ ἱστορίᾳ, τὰς ἀναγκαίας ἀνακωχάς, τὰς
μεγάλα ἂν ἡμεῖς ἠγνοηκότες ἦμεν, φυλακὰς καὶ ἀντιφυλακάς,
καὶ ἡ ζημία Ῥωμαίοις ἀφόρητος, εἰ ἐκάθητο μέχρι βαθείας ἑσπέρας
Μαυσάκας ὁ Μαῦρος διψῶν μὴ καὶ ἔβλεπε τὸν Σύρον Μαλχίωνα
εὗρε πιεῖν, ἀλλ᾽ ἄδειπνος ν᾽ ἀγοράζῃ εἰς τὴν Καισάρειαν
ἐπανῆλθεν ἐπὶ τὸ στρατόπεδον. εἰς μικρὰν τιμὴν σκάρους
[38] Καίτοι πόσα ἄλλα μακρῷ ὑπερμεγέθεις· καὶ ἂν δὲν
ἀναγκαιότερα ἑκὼν ἐγὼ νῦν ἐνύκτωνεν, ἴσως καὶ θὰ
παρίημι; ὡς καὶ αὐλητρὶς ἧκεν ἐκ ἐπερίμενε νὰ ψηθοῦν οἱ σκάροι,
τῆς πλησίον κώμης αὐτοῖς καὶ ὡς διὰ νὰ δειπνήσῃ μετ᾽ αὐτοῦ. Ἄν
δῶρα ἀλλήλοις ἀντέδοσαν, ὁ αὐτὰ δὲν ἀνεφέροντο
Μαῦρος μὲν τῷ Μαλχίωνι λόγχην, λεπτομερῶς εἰς τὴν ἱστορίαν, θὰ
ὁ δὲ τῷ Μαυσάκᾳ πόρπην, καὶ ἐχάναμεν σπουδαῖα γεγονότα καὶ
ἄλλα πολλὰ τοιαῦτα τῆς ἐπ᾽ ἡ ζημία τῶν Ῥωμαίων θὰ ἦτο
Εὐρώπῳ μάχης αὐτὰ δὴ τὰ ὑπερβολική, ἐὰν ὁ Μαυσάκας ὁ
κεφάλαια, τοιγάρτοι εἰκότως ἄν τις Μαῦρος διψῶν δὲν εὕρισκε νὰ
εἴποι τοὺς τοιούτους τὸ μὲν ῥόδον πίῃ καὶ νηστικὸς ἐπέστρεφεν εἰς
αὐτὸ μὴ βλέπειν, τὰς ἀκάνθας δὲ τὸ στρατόπεδον. Ἀλλὰ καὶ
αὐτοῦ τὰς παρὰ τὴν ῥίζαν ἀκριβῶς πόσας ἄλλας λεπτομερείας τοῦ
ἐπισκοπεῖν. ἐπεισοδίου πολὺ ἀναγκαιοτέρας
παρέλειψα ἐγὼ ἑκουσίως· ὥς
λ.χ. ὅτι καὶ μίαν αὐλητρίδα
ἔφεραν ἐκ τοῦ πλησίον χωρίου
καὶ ὅτι ἀντήλλαξαν δῶρα καὶ ὁ
μὲν Μαῦρος ἔδωκεν εἰς τὸν
Μαλχίωνα μίαν λόγχην, ὁ δὲ
Μαλχίων πρὸς τὸν Μαῦρον μίαν
πόρπην, καὶ ἄλλα πολλὰ τοιαῦτα
σπουδαῖα συμβάντα της μάχης
τῆς Εὐρώπου. Ἀληθῶς δύναταί
τις νὰ εἴπῃ περὶ τῶν τοιούτων
ἱστορικῶν ὅτι δὲν βλέπουν τὸ
ρόδον, ἀλλὰ μετὰ προσοχῆς
παρατηροῦν τὰς ἀκάνθας τοῦ
στελέχους του.

29. Ἄλλος, ὦ Φίλων, μάλα καὶ 29. Ἄλλος, Φίλων, πολὺ

οὗτος γελοῖος, οὐδὲ τὸν ἕτερον
πόδα ἐκ Κορίνθου πώποτε
προβεβηκὼς οὐδ᾽ ἄχρι Κεγχρεῶν
ἀποδημήσας, οὔτι γε Συρίαν ἢ
Ἀρμενίαν ἰδών, ὧδε ἤρξατο —
γελοῖος καὶ οὗτος, ὅστις
οὐδέποτε ἀπεμακρύνθη ἀπὸ τὴν
Κόρινθον καὶ οὔτε
μέχρι Κεγχρεῶν ἐταξείδευσε καὶ
οὔτε τὴν Συρίαν ἢ τὴν Ἀρμενίαν
μέμνημαι γάρ — “Ὦτα ὀφθαλμῶν εἶδεν, ἤρχισεν ὡς ἑξῆς τὴν
ἀπιστότερα. [39] Γράφω τοίνυν ἃ ἱστορίαν τοῦ πολέμου, ὡς
εἶδον, οὐχ ἃ ἤκουσα.” Καὶ οὕτως αὐτολεξεὶ ἐνθυμοῦμαι· "Εἰς τὰ
ἀκριβῶς ἅπαντα ἑωράκει, ὥστε ὦτά του πρέπει νὰ δυσπιστῇ τις
τοὺς δράκοντας ἔφη τῶν περισσότερον παρὰ εἰς τοὺς
Παρθυαίων — σημεῖον δὲ ὀφθαλμούς. Γράφω λοιπὸν ὅσα
πλήθους τοῦτο αὐτοῖς· χιλίους γὰρ εἶδα, ὄχι ὅσα ἤκουσα". Καὶ μὲ
οἶμαι ὁ δράκων ἄγει — ζῶντας τόσην ἀκρίβειαν εἶδε τὰ πάντα,
δράκοντας παμμεγέθεις εἶναι ὥστε λέγει ὅτι οἱ δράκοντες τῶν
γεννωμένους ἐν τῇ Περσίδι μικρὸν Πάρθων — εἶνε δὲ οἱ δράκοντες
ὑπὲρ τὴν Ἰβηρίαν, τούτους δὲ τέως σήματα στρατιωτικῶν μονάδων
μὲν ἐπὶ κοντῶν μεγάλων καὶ ἕκαστος δράκων, νομίζω,
ἐκδεδεμένους ὑψηλοὺς αἰωρεῖσθαι εὑρίσκεται ἐπὶ κεφαλῆς μιᾶς
καὶ πόρρωθεν ἐπελαυνόντων δέος χιλιάδος— εἶνε πραγματικοὶ
ἐμποιεῖν, ἐν αὐτῷ δὲ τῷ ἔργῳ δράκοντες ὑπερμεγέθεις, οἵτινες
ἐπειδὰν ὁμοῦ ἴωσι, λύσαντες ζοῦν εἰς τὴν Περσίαν ὀλίγον
αὐτοὺς ἐπαφιᾶσι τοῖς πολεμίοις· ὑψηλότερα τῆς Ἰβηρίας. Τοὺς
ἀμέλει πολλοὺς τῶν ἡμετέρων ὄφεις τούτους ἔχουν δεμένους
οὕτω καταποθῆναι καὶ ἄλλους εἰς μεγάλα κοντάρια καὶ
περισπειραθέντων αὐτοῖς, κρατοῦν ὑψηλά, οὕτως ὥστε,
ἀποπνιγῆναι καὶ συγκλασθῆναι· ὅταν ἐφορμοῦν, καὶ ἐκ μακρᾶς
[40] ταῦτα δὲ ἐφεστὼς ὁρᾶν αὐτός, ἀποστάσεως προξενοῦν φόβον·
ἐν ἀσφαλεῖ μέντοι ἀπὸ δένδρου ὅταν δὲ συμπλέκωνται μὲ τοὺς
ὑψηλοῦ ποιούμενος τὴν σκοπήν. ἀντιπάλους, τοὺς ἐξαπολύουν
Καὶ εὖ γε ἐποίησε μὴ ὁμόσε κατὰ τῶν ἐχθρῶν· πάρα πολλοὶ
χωρήσας τοῖς θηρίοις, ἐπεὶ οὐκ ἂν δὲ ἐκ τῶν ἡμετέρων
ἡμεῖς οὕτω θαυμαστὸν συγγραφέα κατεπόθησαν οὕτω ὑπ᾽ αὐτῶν
νῦν εἴχομεν καὶ ἀπὸ χειρὸς αὐτὸν καὶ ἄλλοι περισφιχθέντες ὑπ᾽
μεγάλα καὶ λαμπρὰ ἐν τῷ πολέμῳ αὐτῶν ἀπεπνίγησαν καὶ
τούτῳ ἐργασάμενον· καὶ γὰρ συνετρίβησαν τὰ κόκκαλα των.
ἐκινδύνευσε πολλὰ καὶ ἐτρώθη Αὐτα δὲ παριστάμενος ἔβλεπεν ὁ
περὶ Σοῦραν, ἀπὸ τοῦ Κρανείου συγγραφεύς, ὁ ὁποῖος ὅμως πρὸς
δῆλον ὅτι βαδίζων ἐπὶ τὴν Λέρναν. ἀσφάλειαν εἶχεν ἀνέλθει εἰς
Καὶ ταῦτα Κορινθίων ἀκουόντων δένδρον ὑψηλόν. Καὶ καλῶς
ἀνεγίγνωσκε τῶν ἀκριβῶς ἔπραξε νἀποφύγῃ τὴν
εἰδότων, ὅτι μηδὲ κατὰ τοίχου συνάντησιν τῶν θηρίων, διότι
γεγραμμένον πόλεμον ἑωράκει. ἄλλως δὲν θὰ εἴχαμεν τώρα ἕνα
Ἀλλ᾽ οὐδὲ ὅπλα ἐκεῖνός γε ᾔδει τόσον θαυμάσιον συγγραφέα,
οὐδὲ μηχανήματα οἷα ἐστιν οὐδὲ ὅστις καὶ ώς μαχητὴς ἔπραξε
τάξεων ἢ καταλοχισμῶν ὀνόματα· μεγάλα καὶ ἔνδοξα εἰς τὸν
πάνυ γοῦν ἔμελεν αὐτῷ πλαγίαν πόλεμον ἐκεῖνον· διότι καὶ
μὲν τὴν φάλαγγα, ἐπὶ κέρως δὲ κινδύνους πολλοὺς διέτρεξε καὶ
λέγειν τὸ ἐπὶ μετώπου ἄγειν. ἐπληγώθη παρὰ τὴν Σοῦραν,
δηλαδὴ ἐνῷ μετέβαινεν ἀπὸ
 τοῦ Κρανείου εἰς Λέρναν. Καὶ
ἀνέγνωσε ταῦτα εἰς ἐπήκοον τῶν
Κορινθίων, οἵτινες καλῶς
ἐγνώριζαν ὅτι μήτε εἰς
τοιχογραφίαν εἶχεν ἰδεῖ πόλεμον.
Ἀλλ᾽ οὔτε τὰ ὅπλα ἐγνώριζεν,
οὔτε πῶς εἶνε τὰ πολιορκητικὰ
μηχανήματα, οὔτε τὰ ὀνόματα
τῶν διαφόρων παρατάξεων καὶ
διαιρέσεων τῶν στρατευμάτων·
διὰ τοῦτο καὶ πάντοτε λέγει
πλαγίαν τήν εὐθεῖαν φάλαγγα,
κατὰ κέρως δὲ τὴν κατὰ
μέτωπον προσβολήν.
30. [41] Εἷς δέ τις βέλτιστος 30. Ἄλλος δέ τις, ἐπίσης
ἅπαντα ἐξ ἀρχῆς ἐς τέλος τὰ ἐξαίρετος συγγραφεύς, περιέλαβε
πεπραγμένα, ὅσα ἐν Ἀρμενίᾳ, καὶ ἀνεκάτωσεν εἰς πεντακοσίας
ὅσα ἐν Συρίᾳ, ὅσα ἐν καὶ ἴσως ὀλιγοτέρας γραμμὰς ὅλα
Μεσοποταμίᾳ, τὰ ἐπὶ τῷ Τίγρητι, ὅσα συνέβησαν ἐξ ἀρχῆς τοῦ
τὰ ἐν Μηδίᾳ, πεντακοσίοις οὐδ᾽ πολέμου εἰς τὴν Ἀρμενίαν, τὴν
ὅλοις ἔπεσι περιλαβὼν Συρίαν καὶ τὴν Μεσοποταμίαν,
συνέτριψε καὶ τοῦτο ποιήσας ὅσα συνέβησαν εἰς τὸν Τίγρητα
ἱστορίαν συγγεγραφέναι φησί. καὶ εἰς τὴν Μηδίαν καὶ ἀφοῦ
Τὴν μέντοι ἐπιγραφὴν ὀλίγου ἔπραξε τοῦτο λέγει ὅτι ἔγραψεν
δεῖν μακροτέραν τοῦ βιβλίου ἱστορίαν. Παρ᾽ ὀλίγον δὲ νὰ κάμῃ
ἐπέγραψεν, “Ἀντιοχιανοῦ τοῦ μακρότερον τοῦ ὅλου βιβλίου τὸν
Ἀπόλλωνος ἱερονίκου” — τίτλον του· "Ἀντιοχιανοῦ, νικητοῦ
δόλιχον γάρ που οἶμαι ἐν παισὶ εἰς τοὺς ἱεροὺς ἀγῶνας τοῦ
νενίκηκε — “τῶν ἐν Ἀρμενίᾳ Ἀπόλλωνος (θὰ εἶχε νικήσει
καὶ Μεσοποταμίᾳ καὶ ἐν Μηδίᾳ ἴσως δόλιχον κατὰ τοὺς παιδικούς
νῦν Ῥωμαίοις πραχθέντων του χρόνους) , διήγησις τῶν ἐπ᾽
ἀφήγησις”. ἐσχάτων πολεμικῶν πράξεων τῶν
Ῥωμαίων ἐν Ἀρμενίᾳ καὶ
Μεσοποταμίᾳ καὶ ἐν Μηδίᾳ".

31. Ἤδη δ᾽ ἐγώ τινος καὶ τὰ
μέλλοντα συγγεγραφότος
ἤκουσα, καὶ τὴν λῆψιν τὴν
Οὐολογέσου καὶ τὴν Ὀσρόου
σφαγήν, ὡς παραβληθήσεται τῷ
λέοντι, καὶ ἐπὶ πᾶσι τὸν
τριπόθητον ἡμῖν θρίαμβον. [42]
Οὕτω μαντικῶς ἅμα ἔχων
ἔσπευδεν ἤδη πρὸς τὸ τέλος τῆς
31. Ἀλλ᾽ ἀνέγνωσα καὶ τήν
ἱστορίον ἑνὸς ἄλλου, ὅστις ἔγραφε
τα γεγονότα προφητικῶς, δηλαδὴ
ὡς μέλλοντα· καὶ προανήγγειλε
τήν σύλληψιν τοῦ Οὐολογέσου καὶ
τὸν θάνατον τοῦ Ὀσρόου, λέγων
ὅτι θὰ παρεδίδετο εἰς τοὺς
λέοντας, καὶ ἐπέστεψε τὸ ὅλον
ἔργον του μὲ τὸν περιπόθητον εἰς
γραφῆς, ἀλλὰ καὶ πόλιν ἤδη ἐν
τῇ Μεσοποταμίᾳ ᾤκισε μεγέθει
τε μεγίστην καὶ κάλλει
καλλίστην· ἔτι μέντοι ἐπισκοπεῖ
καὶ διαβουλεύεται εἴτε Νίκαιαν
αὐτὴν ἀπὸ τῆς νίκης χρὴ
ὀνομάζεσθαι εἴτε Ὁμόνοιαν εἴτε
Εἰρηνίαν. Καὶ τοῦτο μὲν ἔτι
ἄκριτον καὶ ἀνώνυμος ἡμῖν ἡ
καλὴ πόλις ἐκείνη, λήρου
πολλοῦ καὶ κορύζης
συγγραφικῆς γέμουσα· τὰ δ᾽ ἐν
Ἰνδοῖς πραχθησόμενα ὑπέσχετο
ἤδη γράψειν καὶ τὸν περίπλουν
τῆς ἔξω θαλάττης, καὶ οὐχ
ὑπόσχεσις ταῦτα μόνον, ἀλλὰ
καὶ τὸ προοίμιον τῆς Ἰνδικῆς
ἤδη συντέτακται, καὶ τὸ τρίτον
τάγμα καὶ οἱ Κελτοὶ καὶ
Μαύρων μοῖρα ὀλίγη σὺν
Κασσίῳ πάντες οὗτοι
ἐπεραιώθησαν τὸν Ἰνδὸν
ποταμόν· ὅ τι δὲ καὶ πράξουσιν
ἢ πῶς δέξονται τὴν τῶν
ἐλεφάντων ἐπέλασιν, [43] οὐκ
εἰς μακρὰν ἡμῖν ὁ θαυμαστὸς
συγγραφεὺς ἀπὸ Μουζίριδος ἢ
ἀπ᾽ Ὀξυδρακῶν ἐπιστελεῖ.
32. Τοιαῦτα πολλὰ ὑπὸ
ἀπαιδευσίας ληροῦσι, τὰ μὲν
ἀξιόρατα οὔτε ὁρῶντες οὔτ᾽, εἰ
βλέποιεν, κατ᾽ ἀξίαν εἰπεῖν
δυνάμενοι, ἐπινοοῦντες δὲ καὶ
ἀναπλάττοντες, ὅ τι κεν ἐπ᾽
ἀκαιρίμαν γλῶσσαν, φασίν,
ἔλθῃ, καὶ ἐπὶ τῷ ἀριθμῷ τῶν
βιβλίων ἔτι σεμνυνόμενοι, καὶ
μάλιστα ἐπὶ ταῖς ἐπιγραφαῖς· καὶ
γὰρ αὖ καὶ αὗται παγγέλοιοι·
τοῦ δεῖνος Παρθικῶν νικῶν
τοσάδε· καὶ αὖ· Παρθίδος
ἡμᾶς θρίαμβον. Οὕτω μαντικῶς
ἐπροχώρει πρὸς τὸ τέλος μὲ
σπουδήν, ἀλλ᾽ ἀνεκόπη εἰς τὸν
δρόμον του, διὰ νὰ κτίσῃ εἰς τὴν
Μεσοποταμίαν μίαν πόλιν ἐκ τῶν
μεγαλειτέρων καὶ ὡραιοτέρων·
ἀκόμη δὲ σκέπτεται καὶ ἐξετάζει
ἂν πρέπει νὰ ὀνομασθῇ Νίκαια ἐκ
τῆς νίκης ἢ Ὁμόνοια ἢ Εἰρηνία.
Καὶ τὸ μὲν ζήτημα τοῦτο μένει
ἄλυτον, μένει δὲ ἀνώνυμος ἡ πόλις
καὶ πλήρης φλυαρίας καὶ
μωρολογίας· ὑπεσχέθη δὲ ἤδη νὰ
γράψῃ και περὶ τῶν μελλόντων νὰ
γίνουν εἰς τὰς Ἰνδίας καὶ νὰ
περιγράψῃ τὸν περίπλουν εἰς τὸν
Ἰνδικὸν ὠκεανόν· καὶ δὲν
περιωρίσθη μόνον εἰς τὴν
ὑπόσχεσιν, ἀλλὰ συνέταξεν ἤδη
καὶ τὸ προοίμιον τῆς Ἰνδικῆς
ἐκστρατείας καὶ ἡ τρίτη λεγεών, οἱ
Κελτοὶ καὶ μέρος τῶν Μαύρων
μετὰ τοῦ Κασσίου διέβησαν τὸν
Ἰνδὸν ποταμόν. Πᾶν ὅ,τι δὲ θὰ
πράξουν καὶ πῶς θὰ δεχθοῦν τὴν
ἔφοδον τῶν ἐλεφάντων, δὲν θὰ
βραδύνῃ νὰ μᾶς τὰ γράψῃ ὁ
θαυμαστὸς ἱστορικὸς ἀπὸ τὴν
Μουζίριδα ἢ τὴν χώραν τῶν
Ὀξυδρακῶν.
32. Πολλὰς τοιαύτας μωρολογίας
γράφουν ἐξ ἀμαθείας καὶ τὰ μὲν
ἀξιοπαρατήρητα εἴτε δὲν βλέπουν,
εἴτε καὶ ἂν βλέπουν δὲν δύνανται
νὰ τὰ περιγράψουν ὅπως πρέπει·
ἀντλοῦντες δὲ ἀπὸ τήν φαντασίαν
των καὶ πλάττοντες μύθους,
γράφουν ὅ,τι φθάσουν, κατὰ τὸ
λεγόμενον, καὶ ὑπερηφανεύονται
διὰ τὸν ἀριθμὸν τῶν βιβλίων των
καὶ μάλιστα διὰ τὰς ἐπιγραφὰς
αὐτῶν, αἵτινες ἐπίσης εἶνε
γελοιωδέσταται, ὡς λ.χ. "τοῦ
πρῶτον, δεύτερον, ὡς Ἀτθίδος δεῖνα Παρθικῶν νικῶν βιβλία
δῆλον ὅτι. Ἄλλος ἀστειότερον τόσα"· καὶ ἔπειτα· “Παρθίδος
παρὰ πολύ — ἀνέγνων γάρ — πρῶτον, δεύτερον” δηλαδὴ
Δημητρίου Σαγαλασσέως ὅπως Ἀτθίδος. Ἄλλος ἔγραψεν ἔτι
Παρθονικικά· οὐδ᾽ ὡς ἐν γέλωτι ἀμαθέστερον τίτλον εἰς τὸ βιβλίον
ποιήσασθαι καὶ ἐπισκῶψαι τὰς του, τὸν ὁποῖον ἀνέγνωσα·
ἱστορίας οὕτω καλὰς οὔσας, “Δημητρίου Σαγαλασσέως
ἀλλὰ τοῦ χρησίμου ἕνεκα **· ὡς Παρθονικικά”. Δὲν ἀναφέρω δὲ
ὅστις ἀν ταῦτα καὶ τὰ τοιαῦτα ταῦτα, διὰ νὰ ἐμπαίξω τοὺς
φεύγῃ, πολὺ μέρος ἤδη ἐς τὸ συγγραφεῖς ἐκείνους καὶ γελάσω
ὀρθῶς συγγράφειν οὗτος μὲ τὰς ἱστορίας των, αἱ ὁποῖαι εἶνε
προείληφε, [44] μᾶλλον δὲ τόσον διασκεδαστικαί, ἀλλὰ διὰ νὰ
ὀλίγων ἔτι προσδεῖται, εἴ γε δώσω μίαν χρήσιμον συμβουλήν,
ἀληθὲς ἐκεῖνό φησιν ἡ ὅτι, ὅστις κατορθώνει ν᾽ ἀποφεύγῃ
διαλεκτική, ὡς τῶν ἀμέσων ἡ τὰ τοιαῦτα, ἀπέκτησεν ἤδη κατὰ
θατέρου ἄρσις τὸ ἕτερον πάντως μέγα μέρος τὴν ἀρετὴν νὰ
ἀντεισάγει. συγγράφῃ ὀρθῶς καὶ πολὺ ὀλίγα
στοιχεῖα τοῦ λείπουν ἀκόμη, ἐὰν
ἀληθεύῃ ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον διδάσκει
ἡ διαλεκτική, ὅτι μεταξὺ δύο
ἀντιθέτων καὶ ἀσχέτων ἐὰν
ἀπορρίψωμεν τὸ ἓν, δεχόμεθα κατ᾽
ἀνάγκην τὸ ἄλλο.

33. Καὶ δὴ τὸ χωρίον σοι, φαίη 33. Τώρα, θὰ μοῦ εἴπῃ κανείς,
τις ἄν, ἀκριβῶς ἀνακεκάθαρται ἐκαθάρισες ἐντελῶς τὸ γήπεδον,
καὶ αἵ τε ἄκανθαι, ὁπόσαι ἦσαν, ἄκανθαι δὲ καὶ βάτοι ὅσαι
καὶ βάτοι ἐκκεκομμέναι εἰσί, τὰ ὑπῆρχον εἰς αὐτὸ ἐξερριζώθησαν
δὲ τῶν ἄλλων ἐρείπια ἤδη καὶ τῶν ἄλλων τὰ ἐρείπια
ἐκπεφόρηται, καὶ εἴ τι τραχύ, ἀπεκομίσθησαν καὶ πᾶσα
ἤδη καὶ τοῦτο λεῖόν ἐστιν, ὥστε ἀνωμαλία ἰσοπεδώθη· ὥστε καιρὸς
οἰκοδόμει τι ἤδη καὶ αὐτός, ὡς νὰ οἰκοδομήσῃς καὶ σύ, διὰ νὰ
δείξῃς οὐκ ἀνατρέψαι μόνον τὸ δείξῃς ὅτι δὲ εἶσαι ἱκανος μόνον
των ἄλλων γεννάδας ὤν, ἀλλά τι νὰ καταρρίπτῃς τὰ οἰκοδομήματα
καὶ αὐτὸς ἐπινοῆσαι δεξιὸν καὶ ὃ τῶν ἄλλων, ἀλλ᾽ ὅτι καὶ κἄτι
οὐδεὶς ἄν, ἀλλ᾽ οὐδ᾽ ὁ Μῶμος δύνασαι νὰ δημιουργήσῃς καλῶς
μωμήσασθαι δύναιτο. καὶ τοιοῦτον ὥστε οὐδεὶς οὐδ᾽
αὐτὸς ὁ Μῶμος νὰ δύναται νὰ τὸ
κατηγορήση.

34. Φημὶ τοίνυν τὸν ἄριστα 34. Λέγω λοιπὸν ὅτι, διὰ νὰ
ἱστορίαν συγγράφοντα [45] δύο δύναται τις νὰ γράφῃ εἰς τὴν
μὲν ταῦτα κορυφαιότατα ἐντέλειαν ἱστορίαν, πρέπει νὰ ἔχῃ
οἴκοθεν ἔχοντα ἥκειν, σύνεσίν τε ἐκ φύσεως δύο κυρίως ἀρετὰς,
πολιτικὴν καὶ δύναμιν πολιτικὸν νοῦν καὶ δύναμιν
ἑρμηνευτικήν, τὴν μὲν περιγραφικήν. Ἀλλ᾽ ἐξ αὐτῶν ἡ
ἀδίδακτόν τι τῆς φύσεως δῶρον, μὲν πρώτη εἶνε δῶρον τῆς φύσεως
ἡ δύναμις δὲ πολλῇ τῇ ἀσκήσει καὶ δὲν διδάσκεται, ἡ δὲ ἄλλη
καὶ συνεχεῖ τῷ πόνῳ καὶ ζήλῳ ἀποκτᾶται διὰ πολλῆς ἀσκήσεως
τῶν ἀρχαίων προσγεγενημένη καὶ συνεχοῦς ἐργασίας καὶ
ἔστω. Ταῦτα μὲν οὖν ἄτεχνα καὶ μιμήσεως τῶν ἀρχαίων. Ἀλλὰ καὶ
οὐδὲν ἐμοῦ συμβούλου δεόμενα· ταῦτα δὲν εἶνε τέχνη καὶ εἰς οὐδὲν
οὐ γὰρ συνετοὺς καὶ ὀξεῖς δύνανται αἱ συμβουλαί μου νὰ
ἀποφαίνειν τοὺς μὴ παρὰ τῆς συντελέσουν δι᾽ αὐτά· διότι τὸ
φύσεως τοιούτους φησὶ τοῦτο βιβλίον μου δὲν ὑπόσχεται ὅτι θὰ
ἡμῖν τὸ βιβλίον ἐπεὶ πολλοῦ καταστήσῃ νοήμονας καὶ εὐφυεῖς
[ἄν], μᾶλλον δὲ τοῦ παντὸς ἦν ἐκείνους, οἱ ὁποῖοι δεν εἶνε ἐκ
ἄξιον, εἰ μεταπλάσαι καὶ φύσεως τοιοῦτοι. Θὰ ἦτο μέγα
μετακοσμῆσαι τὰ τηλικαῦτα χάρισμα ἢ μᾶλλον τὸ
ἠδύνατο ἢ ἐκ μολύβδου χρυσὸν πολυτιμότατον τῶν χαρισμάτων,
ἀποφῆναι ἢ ἄργυρον ἐκ ἂν ἠδύνατο τις νὰ κάμνῃ τοιαύτας
κασσιτέρου ἢ ἀπὸ Κόνωνος μεταβολὰς ἢ νὰ κατασκευάζῃ
Τίτορμον ἢ ἀπὸ Λεωτροφίδου χρυσὸν ἐκ μολύβδου ἢ ἄργυρον ἐκ
Μίλωνα ἐξεργάσασθαι. κασσιτέρου ἢ ἕνα Τίτορμον ἐκ τοῦ
Κόνωνος ἢ ἐκ τοῦ Λεωτροφίδου
ἕνα Μίλωνα.

35. [46] Ἀλλὰ ποῦ τὸ τῆς 35. Ἀλλ᾽ εἰς τί λοιπὸν θὰ

τέχνης καὶ τὸ τῆς συμβουλῆς χρησιμεύσουν ἡ τέχνη καὶ αἱ
χρήσιμον; οὐκ ἐς ποίησιν τῶν συμβουλαί σου; Δὲν θὰ
προσόντων, ἀλλ᾽ ἐς χρῆσιν δημιουργήσουν προσόντα μὴ
αὐτῶν τὴν προσήκουσαν· οἷόν τι ὑπάρχοντα, ἀλλὰ θὰ ὁδηγήσουν
ἀμέλει καὶ Ἴκκος καὶ Ἡρόδικος εἰς τὴν πρέπουσαν χρῆσιν τῶν
καὶ Θέων καὶ εἴ τις ἄλλος ὑπαρχόντων. Ὁμοίως ὁ Ἴκκος, ὁ
γυμναστής, οὐχ ὑπόσχοιντο ἀν Ἡρόδικος, ὁ Θέων καὶ οἱοσδήποτε
σοί που τὸν Περδίκκαν ἄλλος γυμναστὴς δὲν θὰ σοῦ
παραλαβόντες [47] — εἰ δὴ ἔδιδον ὑπόσχεσιν ὅτι, ἂν
οὗτός ἐστιν ὁ τῆς μητρυιᾶς παραλάβουν τὸν Περδίκκαν —ἐὰν
ἐρασθεὶς καὶ διὰ ταῦτα ἀληθῶς αὐτὸς εἶνε, καὶ ὄχι ὁ
κατεσκληκώς, ἀλλὰ μὴ Ἀντίοχος Ἀντίοχος τοῦ Σελεύκου, ὁ
ὁ τοῦ Σελεύκου [Στρατονίκης ἐρασθεις τὴν μητρυιάν τοῦ
ἐκείνης] — ἀποφαίνειν Στρατονίκην καὶ καταντήσας εἰς
Ὀλυμπιονίκην καὶ Θεαγένει τῷ τὴν ἐσχάτην ἐξασθένησιν— θὰ τὸν
Θασίῳ ἢ Πολυδάμαντι τῷ καταστήσουν ἱκανὸν νὰ νικήσῃ εἰς
Σκοτουσσαίῳ ἀντίπαλον, [48] τοὺς Ὀλυμπιακοὺς ἀγῶνας καὶ νὰ
ἀλλὰ τὴν δοθεῖσαν ὑπόθεσιν γίνῃ ἀντίπαλος Θεαγένους τοῦ
εὐφυᾶ πρὸς ὑποδοχὴν τῆς Θασίου ἢ Πολυδάμαντος τοῦ
γυμναστικῆς παρὰ πολὺ ἀμείνω Σκοτουσσαίου· ἀλλὰ τὸ πρόσωπον
ἀποφαίνειν μετὰ τῆς τέχνης.
Ὥστε ἀπέστω καὶ ἡμῶν τὸ
ἐπιφθονον τοῦτο τῆς
ὑποσχέσεως, εἰ τέχνην φαμὲν
ἐφ᾽ οὕτω μεγάλῳ καὶ χαλεπῷ τῷ
πράγματι εὑρηκέναι· οὐ γὰρ
ὁντινοῦν παραλαβόντες
ἀποφαίνειν συγγραφέα φαμέν,
ἀλλὰ τῷ φύσει συνετῷ καὶ
ἄριστα πρὸς λόγους ἠσκημένῳ
ὑποδείξειν ὁδούς τινας ὀρθάς, εἰ
δὴ τοιοῦτοι φαίνονται, αἷς
χρώμενος θᾶττον ἂν καὶ
εὐμαρέστερον τελέσειεν ἄχρι
πρὸς τὸν σκοπόν. 36. Καίτοι οὐ
γὰρ ἂν φαίης ἀπροσδεῆ τὸν
συνετὸν εἶναι τῆς τέχνης καὶ
διδασκαλίας ὧν ἀγνοεῖ· ἐπεὶ κἂν
ἐκιθάριζε μὴ μαθὼν καὶ ηὔλει
καὶ πάντα ἂν ἠπίστατο. Νῦν δὲ
μὴ μαθὼν οὐκ ἄν τι αὐτῶν
χειρουργήσειεν, [49]
ὑποδείξαντος δέ τινος ῥαῖστά τε
ἂν μάθοι καὶ εὖ μεταχειρίσαιτο
ἐφ᾽ αὑτοῦ.
τὸ ὁποῖον θὰ παραδοθῇ εἰς αὐτούς,
ἐὰν εἶνε κατάλληλον διὰ τὴν
γυμναστικήν, θὰ τὸ καταστήσουν
πολὺ καλλίτερον μὲ τὴν τέχνην
των. Ὥστε οὕτω πρέπει νὰ
ἐννοηθῇ καὶ ἡ ἐπαγγελία ἡμῶν,
ὅταν λέγωμεν ὅτι εὑρήκαμεν
τέχνην δι᾽ ἔργον τόσο μέγα καὶ
δύσκολον· διότι δὲν λέγομεν ὅτι
οἱονδήποτε ἂν παραλάβωμεν θὰ
τὸν ἀναδείξωμεν συγγραφέα, ἀλλ᾽
εἰς τὸν φύσει νοήμονα καὶ
ἐξησκημένον εἰς τὸ νὰ γράφῃ καλὰ
δυνάμεθα νὰ ὑποδείξωμεν ὁδούς
τινας εὐθείας, τὰς ὁποίας
ἀκολουθῶν θὰ φθάσῃ ταχύτερα
καὶ εὐκολώτερα εἰς τὸν σκοπόν.
36. Διότι δὲν δύνασαι βέβαια νὰ
εἴπῃς ὅτι ὁ νοήμων ἄνθρωπος δὲν
ἔχει ἀνάγκην τέχνης καὶ
διδασκαλίας διὰ πράγματα τὰ
ὁποῖα δὲν γνωρίζει, ἄλλως θὰ
ἔπαιζε κιθάραν καὶ αὐλὸν καὶ τὰ
πάντα ἐγνώριζε χωρὶς νὰ τὸ
διδαχθῇ. Τώρα δὲ χωρὶς νὰ
διδαχθῇ οὐδὲν ἐκ τούτων δύναται
νὰ ἐκτελέσῃ, ἐνῷ, ἂν τὸν ὁδηγήσῃ
κανεὶς εὐκόλως, θὰ μάθῃ καὶ
καλῶς θὰ χειρισθῇ τὰ εἰρημένα
ὄργανα.

11. νεροῦ: Ἐννοεῖ τὸ νερὸν τῆς κλεψύδρας, μὲ τὴν ὁποίαν ἐκανονίζετο ἡ

διάρκεια τῆς ὁμιλίας τῶν ρητόρων.

12. ἀναγκαίας ἀνακωχάς: Διὰ νὰ ταφοῦν οἱ νεκροί.

13. Κεγχρεῶν: Πολίχνη μικρὸν ἀπεχουσα τῆς Κορίνθου, τὸ σημερινὸν

Καλαμάκι.

14. ὅσα εἶδα, ὄχι ὅσα ἤκουσα: Καὶ οὗτος ἀντιγράφει τὸν Ἡρόδοτον, ὅστις
λέγει τὰ αὐτὰ εἰς βιβλ. 1 κεφ. 8.

15. δράκοντες: Οἱ Πάρθοι εἶχον ὡς σημαίας ὁμοιώματα δρακόντων ἐκ

ξύλου ἢ ἄλλης ὕλης, τοὺς ὁποίους ἔφεραν ἐπὶ κοντῶν.

16. Ἰβηρία: Οἱ ἀρχαῖοι ἔδιδον τὸ ὄνομα Ἰβηρία εἰς δύο διαφόρους χώρας·
εἰς τὴν σημερινὴν Ἰσπανίαν καὶ εἰς μίαν ἄλλην παρὰ τὸν Καύκασον,
συμπίπτου. σαν μὲ τὴν σημερινὴν Γεωργίαν. Τὴν δευτέραν δὲ ταύτην ἐνόει
βέβαια ὁ ἱστορικός· ἀλλὰ τὴν τοποθετεῖ πρὸς νότον της Περσίας, ἀντὶ πρὸς
βορρᾶν.

17. Κρανείου εἰς Λέρναν: Δηλαδὴ ἀπὸ τοῦ Κρανείου τῆς Κορίνθου μέχρι
τῆς πηγῆς Λέρνας, ἥτις εὑρίσκετο εἰς τὰ περίχωρα τῆς αὐτῆς πόλεως καὶ ἦτο
διάφορος τοῦ ὁμωνύμου ἕλους, ὅπου ὁ Ἡρακλῆς ἐφόνευσε τὴν Ὕδραν καὶ
τὸ ὁποῖον ἦτο παρὰ τὸ Ἄργος.

18. δόλιχον: Ὁ Λουκιανὸς παίζει εἰκάζων ἐκ τῆς μακρολογίας τοῦ τίτλου ὅτι
θὰ ἐνίκησε δόλιχον, δηλαδὴ μακρὸν δρόμον.

19. Παρθικές Νίκες: Τοῦτο δύναται νὰ σημαίνη καὶ νίκας τῶν Πάρθων
κατὰ των Ρωμαίων καὶ νίκας τῶν Ρωμαίων κατὰ τῶν Πάρθων.

20. Αἱ "Ἀτθίδες" ἦσαν ἔργα τοῦ Φιλοχώρου, ὅστις ἔγραψεν ἐπὶ Πτολεμαίου
του Φιλοπάτορος περὶ τῶν ἱστορικῶν ἀρχαιοτὴτων τῆς Ἀττικῆς. Ἦτο ἐξ
ἴσου ποιητὴς καὶ ἱστορικὸς εὐδόκιμος. Δυστυχῶς τὰ ἔργα του, τὰ ὁποῖα
μεγάλως ἐτιμῶντο κατὰ τὴν ἀρχαιότητα, ἀπωλέσθησαν.

21. Τίτορμος, Λεωτροφίδης, Μίλων: Ὁ Λεωτροφιδης ἦτο κακεντρεχὴς

ποιητὴς Ἀθηναῖος, τοῦ ὁποίου ἡ μεγάλη ἰσχνότης κατήντησε παροιμιώδης.
Ἰσχνὸς ἐπίσης ἦτο, φαίνεται, καὶ ὁ Κόνων, διὸ ὁ Λ. τοὺς θέτει ἀμφοτέρους
εἰς ἀντίθεσιν δύο κολοσσῶν, τοῦ Τιτόρμου καὶ τοῦ Μίλωνος.

37. Καὶ τοίνυν καὶ ἡμῖν τοιοῦτός 37. Λοιπὸν καὶ ἐγὼ θέλω τὸν
τις ὁ μαθητὴς νῦν παραδεδόσθω, μαθητήν μου νὰ εἶνε δυνατὸς καὶ
συνεῖναί τε καὶ εἰπεῖν οὐκ ἀγεννής, εἰς τὴν σκέψιν καὶ εἰς τὸν λόγον,
ἀλλ᾽ ὀξὺ δεδορκώς, οἷος καὶ νὰ ἔχῃ ὀξεῖαν τὴν ἀντίληψιν καὶ νὰ
πράγμασι χρήσασθαι ἄν, εἰ εἶνε ἱκανὸς νὰ διευθύνῃ τὰ
ἐπιτραπείη, καὶ γνώμην δημόσια πράγματα, ἂν τοῦ
στρατιωτικήν, ἀλλὰ μετὰ τῆς πολι ἀνατεθῇ ἐξουσία· νὰ ἔχῃ γνώσεις
τικῆς καὶ ἐμπειρίαν στρατηγικὴν στρατιωτικάς, καὶ ἐκτὸς τῆς
ἔχειν, καὶ νὴ Δία καὶ ἐν πολιτικῆς πείρας, νὰ γνωρίζῃ πῶς
στρατοπέδῳ γεγονώς ποτε καὶ διοικοῦνται οἱ στρατοὶ καὶ μάλιστα
γυμναζομένους ἢ ταττομένους νὰ ἔχῃ μεταβῆ εἰς στρατόπεδον καὶ
στρατιώτας ἑωρακὼς καὶ ὅπλα νὰ εἶδε στρατιώτας γυμναζομένους
εἰδὼς καὶ μηχανήματα, ἔτι δὲ καὶ ἢ παρατασσομένους· νὰ γνωρίζῃ
τί ἐπὶ κέρως καὶ τί ἐπὶ μετώπου, δὲ καὶ τὰ ὅπλα καὶ τὰ πολεμικὰ
πῶς οἱ λόχοι, πῶς οἱ ἱππεῖς καὶ μηχανήματα, προσέτι τί εἶνε ἡ
πόθεν καὶ τί ἐξελαύνειν ἢ πλευρικὴ καὶ τι ἡ κατὰ μέτωπον
περιελαύνειν, καὶ ὅλως, οὐ τῶν ἐπίθεσις, πῶς εἶνε οἱ λόχοι καὶ πῶς
κατοικιδίων τις οὐδ᾽ οἷος πιστεύειν οἱ ἱππεῖς, τί εἶνε ἔφοδος καὶ τί
μόνον τοῖς ἀπαγγέλλουσι. ὑπερφαλάγγισις· ἐν γένει δὲ νὰ μὴ
εἶναι κανεὶς ἐξ ἐκείνων, οἵτινες,
τὸν περισσότερων καιρὸν
διέρχονται ἐντὸς τῆς κατοικίας
των, οὔτε νὰ περιμένῃ νὰ μανθάνῃ
μόνον ἀπὸ τοὺς ἄλλους τὰ
συμβαίνοντα καὶ νὰ τὰ πιστεύῃ
ὅπως τοῦ τὰ λέγουν.
38. Μάλιστα δὲ καὶ πρὸ τῶν 38. Κυρίως δὲ καὶ πρὸ πάντων νὰ
πάντων ἐλεύθερος ἔστω τὴν ἔχῃ ἐλευθέραν τὴν γνώμην καὶ
γνώμην καὶ μήτε φοβείσθω μηδένα οὔτε κανένα νὰ φοβῆται, οὔτε
μήτε ἐλπιζέτω μηδέν, [50] ἐπεὶ τίποτε νὰ ἐλπίζῃ, ἄλλως θα εἶνε
ὅμοιος ἔσται τοῖς φαύλοις ὅμοιος μὲ τους διεφθαρμένους
δικασταῖς πρὸς χάριν ἢ πρὸς δικαστάς, οἵτινες κρίνουν κατὰ
ἀπέχθειαν ἐπὶ μισθῷ δικάζουσιν. χάριν ἢ ἐχθρικῶς,
Ἀλλὰ μὴ μελέτω αὐτῷ μήτε δωροδοκούμενοι. Ἄν ὁ Φίλιππος
Φίλιππος ἐκκεκομμένος τὸν ἔχασε τὸν ἕνα ὀφθαλμον εἰς τὴν
ὀφθαλμὸν ὑπὸ Ἀστέρος τοῦ Ὄλυνθον, πληγωθεὶς ὑπὸ τοῦ
Ἀμφιπολίτου τοῦ τοξότου ἐν Ἀστέρος τοῦ Ἀμφιπολίτου, νὰ μὴ
Ὀλύνθῳ, ἀλλὰ τοιοῦτος οἷος ἦν δυσκολευθῇ νὰ μᾶς τὸν
δειχθήσεται· μήτ᾽ εἰ Ἀλέξανδρος παρουσιάσῃ μονόφθαλμον, ὅπως
ἀνιάσεται ἐπὶ τῇ Κλείτου σφαγῇ ἦτο· οὔτε ἡ δυσαρέσκεια τοῦ
ὠμῶς ἐν τῷ συμποσίῳ γενομένῃ, Ἀλεξάνδρου νὰ τὸν ἐμποδίσῃ νὰ
εἰ σαφῶς ἀναγράφοιτο· οὐδὲ γράψῃ ἀκριβῶς τὸν σκληρὸν
Κλέων αὐτὸν φοβήσει μέγα ἐν τῇ φόνον τοῦ Κλείτου εἰς τὸ
ἐκκλησίαι δυνάμενος καὶ κατέχων συμπόσιον· οὔτε νὰ φοβηθῇ τὸν
τὸ βῆμα, ὡς μὴ εἰπεῖν ὅτι ὀλέθριος Κλέωνα, ὡς ἔχοντα μεγάλην
καὶ μανικὸς ἄνθρωπος οὗτος ἦν· δημοτικότητα καὶ παρασύροντα
οὐδὲ ἡ σύμπασα πόλις τῶν τὸν λαὸν διὰ τοῦ λόγου, καὶ νὰ μὴ
Ἀθηναίων, ἢν τὰ ἐν Σικελίᾳ κακὰ γράφῃ ὅτι ἦτο ἄνθρωπος ὀλέθριος
ἱστορῇ καὶ τὴν Δημοσθένους καὶ παράφρων· οὔτε ὁλόκληρον
λῆψιν [51] καὶ τὴν Νικίου τὴν πόλιν τῶν Ἀθηνῶν νὰ φοβηθῇ,
τελευτὴν καὶ ὡς ἐδίψων καὶ οἷον ἂν διηγηθῇ τὰς συμφορὰς τῆς εἰς
τὸ ὕδωρ ἔπιναν καὶ ὡς ἐφονεύοντο Σικελίαν ἐκστρατείας, τὴν
πίνοντες οἱ πολλοί, ἡγήσεται γὰρ σύλληψιν τοῦ Δημοσθένους καὶ
— ὅπερ δικαιότατον — ὑπ᾽ τὸν θάνατον τοῦ Νικίου, τὴν δίψαν
οὐδενὸς τῶν νοῦν ἐχόντων αὐτὸς τῶν στρατιωτῶν τοῦ Νικίου καὶ τί
ἕξειν τὴν αἰτίαν, ἢν τὰ δυστυχῶς ἢ ἦτο τὸ νερόν, τὸ ὁποῖον ἔπινον καὶ
ἀνοήτως γεγενημένα ὡς ἐπράχθη πῶς ἐφονεύθησαν οἱ περισσότεροι
διηγῆται· οὐ γὰρ ποιητὴς αὐτῶν, ἐνῷ ἔπινον. Διότι πολὺ ὀρθῶς. θὰ
ἀλλὰ μηνυτὴς ἦν. Ὥστε κἂν σκέπτεται ὅτι οὐδεὶς τῶν
καταναυμαχῶνται τότε, οὐκ φρονίμων θὰ τὸν κατηγορήσῃ, ἐὰν
ἐκεῖνος ὁ καταδύων ἐστί, κἂν διηγῆται τὰ ἀτυχῶς ἤ ἀνοήτως
φεύγωσιν, οὐκ ἐκεῖνος ὁ διώκων, γενόμενα ὅπως ἔγιναν· δὲν τὰ
ἐκτὸς εἰ μή, εὔξασθαι δέον, ἔπραξεν αὐτός, ἀλλ᾽ ἀναφέρει ὅσα
παρέλειπεν· ἐπεί τοί γε εἰ ἔγιναν· ὥστε, καὶ ἂν ἐνικήθησαν
σιωπήσας αὐτὰ ἢ πρὸς τοὐναντίον εἰς ναυμαχίαν, δὲν ἦτο αὐτὸς ὅστις
εἰπὼν ἐπανορθώσασθαι ἐδύνατο, ἐβύθισεν, ἂν ἐτράπησαν εἰς φυγήν,
ῥᾷστον ἦν ἑνὶ καλάμῳ λεπτῷ τὸν δὲν τοὺς κατεδίωκεν αὐτός· θὰ
Θουκυδίδην ἀνατρέψαι μὲν τὸ ἐν ἠδύνατο μόνον νὰ τὸν μεμφθῶσιν,
ταῖς Ἐπιπολαῖς παρατείχισμα, [52] ἂν παρέλειψε νὰ εὐχηθῇ ὑπὲρ τῆς
καταδῦσαι δὲ τὴν Ἑρμοκράτους πατρίδος του, ἐνῷ ἦτον ἀνάγκη.
τριήρη καὶ τὸν κατάρατον Ἄν ἦτο δυνατὸν νὰ
Γύλιππον διαπεῖραι μεταξὺ ἐπανορθόνωνται τὰ πολεμικὰ
ἀποτειχίζοντα καὶ ἀποταφρεύοντα ἀτυχήματα διὰ τῆς ἀποσιωπήσεως
τὰς ὁδούς, καὶ τέλος ἢ ἂν τὰ διηγηθῶμεν ἀντιθέτως
Συρακουσίους μὲν ἐς τὰς πρὸς τὴν ἀλήθειαν, θὰ ἦτο πολὺ
λιθοτομίας ἐμβαλεῖν, τοὺς δὲ εὔκολον εἰς τὸν Θουκυδίδην νὰ
Ἀθηναίους περιπλεῖν Σικελίαν καὶ καταρρίψῃ διὰ λεπτοῦ καλάμου τὸ
Ἰταλίαν μετὰ τῶν πρώτων τοῦ εἰς τὰς Ἐπιπολὰς παρατείχισμα, νὰ
Ἀλκιβιάδου ἐλπίδων. Ἀλλ᾽, οἶμαι, βυθίσῃ τὴν τριήρη τοῦ
τὰ μὲν πραχθέντα οὐδὲ Κλωθὼ ἂν Ἑρμοκράτους, νὰ λογχίσῃ τὸν
ἔτι ἀνακλώσειεν οὐδὲ Ἄτροπος κατηραμένον Γύλιππον, ἐνῶ
μετατρέψειε. κατεγίνετο ν᾽ ἀποφασίσῃ καὶ
ἀποκλείῃ τὰς ὁδούς, καὶ τέλος
τοὺς μὲν Συρακουσίους νὰ ρίψῃ
εἰς τα λατομεῖα, οἱ δὲ Ἀθηναῖοι νὰ
περιπλεύσουν τὴν Σικελίαν καὶ
Ἰταλίαν καὶ νὰ πραγματοποιηθοῦν
αἱ πρῶται τοῦ Ἀλκιβιάδου ἐλπίδες.
Νομίζω ὅμως ὅτι οὔτε ἡ μοῖρα
Κλωθὼ θὰ ἠδύνατο ν᾽ ἀνακλώσῃ
τὰ γενόμενα, οὔτε ἡ Ἄτροπος νὰ
τὰ μετατρέψῃ.

39. Τοῦ δὴ συγγραφέως ἔργον ἓν, 39. Τοῦ συγγραφέως λοιπὸν τὸ

ὡς ἐπράχθη, εἰπεῖν. Τοῦτο δ᾽ οὐκ
ἂν δύναιτο, ἄχρι ἂν ἢ φοβῆται
Ἀρτοξέρξην ἰατρὸς αὐτοῦ ὤν, ἢ
ἐλπίζῃ κάνδυν πορφυροῦν καὶ
στρεπτὸν χρυσοῦν καὶ ἵππον τῶν
Νισαίων λήψεσθαι μισθὸν τῶν ἐν
τῇ γραφῇ ἐπαίνων, ἀλλ᾽ οὐ
Ξενοφῶν αὐτὸ ποιήσει, δίκαιος
συγγραφεύς, οὐδὲ Θουκυδίδης,
[53] ἀλλὰ κἂν ἰδίᾳ μισῇ τινας,
πολὺ ἀναγκαιότερον ἡγήσεται τὸ
κοινὸν καὶ τὴν ἀλήθειαν περὶ
καθῆκον εἶνε ἕν, νὰ διηγηθῇ τὰ
πράγματα ὡς ἔγιναν. Ἀλλὰ δὲν
δύναται νὰ πράξῃ τοῦτο, ὅταν
φοβῆται τὸν Ἀρταξέρξην, τοῦ
ὁποίου εἶνε ἰατρός, ἢ νὰ ἐλπίζῃ νὰ
λάβῃ μανδύαν πορφυροῦν καὶ
χρυσοῦν περιδέραιον καὶ ἵππον
τῆς Νίσης ὡς ἀμοιβήν τῶν εὶς τὴν
ἱστορίαν του ἐπαίνων. Τοιοῦτον τι
ὅμως δὲν θὰ ἔπραττεν ἕνας
Ξενοφῶν, δίκαιος συγγραφεύς,
οὔτε ἕνας Θουκυδίδης. Ἀλλὰ καὶ
πλείονος ποιήσεται τῆς ἔχθρας, ἂν προσωπικῶς μισῇ τινας, θὰ
κἂν φιλῇ, ὅμως οὐκ ἀφέξεται θεωρήσῃ πολὺ ἀναγκαιότερον τὸ
ἁμαρτάνοντος· ἓν γὰρ, ὡς ἔφην, κοινὸν συμφέρον καὶ πολὺ
τοῦτο ἴδιον ἱστορίας, καὶ μόνῃ περσσότερον θὰ φροντίσῃ διὰ τὴν
θυτέον τῇ ἀληθείαι, εἴ τις ἱστορίαν ἀλήθειαν παρὰ διὰ τὴν ἔχθραν του,
γράψων ἴῃ, τῶν δὲ ἄλλων ἁπάντων καὶ ἂν πρόκειται περὶ φίλου δὲν θὰ
ἀμελητέον αὐτῷ, καὶ ὅλως πῆχυς παραβλέψῃ τὰ σφάλματά του·
εἷς καὶ μέτρον ἀκριβές, ἀποβλέπεινδιότι, ὡς εἶπα, τῆς ἱστορίας αὐτὸ
μὴ εἰς τοὺς νῦν ἀκούοντας, ἀλλ᾽ εἶνε τὸ καθῆκον καὶ μόνον εἰς τὴν
εἰς τοὺς μετὰ ταῦτα συνεσομένους ἀλήθειαν πρέπει νἀφοσιωθῇ ὁ
τοῖς συγγράμμασιν. θέλων νὰ γράψῃ ἱστορίαν, δι᾽ ὅλα
δὲ τὰ ἄλλα νὰ μὴ φροντίζῃ· καὶ ἐν
γένει ὡς κανόνα πρέπει νὰ ἔχῃ ὅτι
γράφει ὄχι διὰ τοὺς συγχρόνους
του, ἀλλὰ διὰ τοὺς
μεταγενεστέρους καὶ εἰς τούτους
νἀποβλέπῃ.
40. Εἰ δὲ τὸ παραυτίκα τις 40. Ἐὰν δ᾽ ἐξ ἐναντίας φροντίζῃ
θεραπεύοι, τῆς τῶν κολακευόντων μόνον διὰ τὴν ἐφήμερον
μερίδος εἰκότως ἂν νομισθείη, οὓς ἐντύπωσιν, θὰ καταταχθῇ εἰς τοὺς
πάλαι ἡ ἱστορία καὶ ἐξ ἀρχῆς κόλακας, τοὺς ὁποίους ἡ ἱστορία
εὐθὺς ἀπέτραπτο, οὐ μεῖον ἢ ἀποστρέφεται ἀνέκαθεν ὄχι
κομμωτικὴν ἡ γυμναστική. ὀλιγώτερον ἀφ᾽ ὅσον ἡ
Ἀλεξάνδου γοῦν καὶ τοῦτο γυμναστικὴ ἀποστρέφεται τὴν
ἀπομνημονεύουσιν, [54] ὅς, καλλωπιστικὴν τέχνην.
Ἡδέως ἄν, ἔφη, πρὸς ὀλίγον Ἀναφέρεται μεταξὺ ἄλλων ὅτι ὁ
ἀνεβίουν, ὦ Ὀνησίκριτε, Ἀλέξανδρος εἶπε μίαν ἡμέραν τὰ
ἀποθανών, ὡς μάθοιμι ὅπως ταῦτα ἐξῆς: Ἤθελα, Ὀνησίκριτε, ἀφοῦ
οἱ ἄνθρωποι τότε ἀποθάνω, νἀναζήσω ἐπ᾽ ὀλίγον,
ἀναγιγνώσκουσιν. Εἰ δὲ νῦν αὐτὰ διὰ νὰ ἴδω πῶς οἱ ἄνθρωποι θὰ
ἐπαινοῦσι καὶ ἀσπάζονται, μὴ κρίνουν ὅσα ἱστοροῦνται περὶ
θαυμάσῃς· οἴονται γὰρ οὐ μικρῷ ἐμοῦ. Ἐὰν τώρα ἐπαινοῦν καὶ
τινι τῷ δελέατι τούτῳ ἀνασπάσειν ἐγκωμιάζουν, τοῦτο δὲν εἶναι
ἕκαστος τὴν παρ᾽ ἡμῶν εὔνοιαν. παράδοξον, διότι ἕκαστος μὲ αὐτὸ
Ὁμήρῳ γοῦν, καίτοι πρὸς τὸ τὸ δόλωμα προσπαθεῖ νὰ συλλάβῃ
μυθῶδες τὰ πλεῖστα συγγεγραφότι τὴν εὔνοιάν μου. Καίτοι ὅσα ὁ
ὑπὲρ τοῦ Ἀχιλλέως, ἤδη καὶ Ὅμηρος ἔγραψε περὶ τοῦ
πιστεύειν τινὲς ὑπάγονται, μόνον Ἀχιλλέως ἀποκλίνουσι τὰ πλεῖστα
τοῦτο εἰς ἀπόδειξιν τῆς ἀληθείας πρὸς τὸ μυθῶδες, τινες σήμερον
μέγα τεκμήριον τιθέμενοι, ὅτι μὴ κλίνουν νὰ τὰ πιστεύουν, διότι
περὶ ζῶντος ἔγραφεν· οὐ γὰρ θεωροῦν ὡς μεγάλην ἐγγύησιν
εὑρίσκουσιν οὗτινος ἕνεκα ἀληθείας ὅτι δὲν ἔγραφε περὶ
ἐψεύδετ᾽ ἄν. ζῶντος· καὶ εἰς τοιαύτην
περίπτωσιν δὲν ἐννοοῦν διὰ ποῖον
 λόγον θὰ ἐψεύδετο.

41. Τοιοῦτος οὖν μοι ὁ 41. Τοιοῦτον λοιπὸν θέλω τὸν

συγγραφεὺς ἔστω, ἄφοβος, συγγραφέα, ἄφοβον, ἀνώτερον
ἀδέκαστος, ἐλεύθερος, παρρησίας ἀμοιβῶν καὶ δώρων, ἐλεύθερον,
καὶ ἀληθείας φίλος, ὡς ὁ κωμικός φίλον τῆς εἰλικρινείας καὶ τῆς
φησι, τὰ σῦκα σῦκα, τὴν σκάφην ἀληθείας, ὁ ὁποῖος, κατὰ τὸν
δὲ σκάφην ὀνομάσων, [55] οὐ κωμικόν, νὰ λέγῃ τὰ σῦκα σῦκα
μίσει οὐδὲ φιλίᾳ τι νέμων οὐδὲ καὶ τὴν σκάφην σκάφῃν· οὔτε εἰς
φειδόμενος ἢ ἐλεῶν ἢ τὸ μῖσος οὔτε εἰς τὴν φιλίαν νὰ
αἰσχυνόμενος ἢ δυσωπούμενος, χαρίζεται· νὰ μὴ φείδεται ἢ νὰ
ἴσος δικαστής, εὔνους ἅπασιν ἄχρι λυπῆται ἢ νὰ ἐντρέπεται νὰ γράψῃ
τοῦ μὴ θατέρῳ ἀπονεῖμαι πλεῖον τὴν ἀλήθειαν ἢ νὰ τήν ἀποσιωπᾷ,
τοῦ δέοντος, ξένος ἐν τοῖς βιβλίοις διὰ νὰ περιποιηθῇ· νὰ εἶνε ἴσος
καὶ ἄπολις, αὐτόνομος, πρὸς ὅλους δικαστὴς καὶ ἐξ ἴσου
ἀβασίλευτος, οὐ τί τῷδε ἢ τῷδε φίλος πρὸς ὅλους, ὥστε νὰ μὴ
δόξει λογιζόμενος, ἀλλὰ τί ἀπονέμῃ εἰς κανένα περισσότερον
πέπρακται λέγων. ἀφ᾽ ὅ,τι τοῦ ἀνήκει· νὰ εἶνε ξένος
πρὸς τὰ βιβλία του καὶ νὰ μὴ
θεωρῇ πατρίδα καμμίαν πόλιν,
ἀνεξάρτητος καὶ μὴ ὑποκείμενος
εἰς κανένα βασιλέα· νὰ μὴ
σκέπτεται δὲ πῶς θὰ φανοῦν εἰς
τὸν τάδε καὶ τὸν τάδε ὅσα γράφει,
ἀλλὰ νὰ γράφῃ ὅ,τι ἔγιναν.

42. Ὁ δ᾽ οὖν Θουκυδίδης εὖ μάλα 42. Ὁ Θουκυδίδης βλέπων

τοῦτ᾽ ἐνομοθέτησε καὶ διέκρινεν
ἀρετὴν καὶ κακίαν συγγραφικήν,
ὁρῶν μάλιστα θαυμαζόμενον τὸν
Ἡρόδοτον, ἄχρι τοῦ καὶ Μούσας
κληθῆναι αὐτοῦ τὰ βιβλία· κτῆμα
γάρ φησι μᾶλλον ἐς ἀεὶ
συγγράφειν ἤπερ ἐς τὸ παρὸν
ἀγώνισμα, καὶ μὴ τὸ μυθῶδες
ἀσπάζεσθαι, ἀλλὰ τὴν ἀλήθειαν
τῶν γεγενημένων ἀπολείπειν τοῖς
ὕστερον. Καὶ ἐπάγει τὸ χρήσιμον
καὶ ὃ τέλος ἄν τις εὖ φρονῶν
ὑπόθοιτο ἱστορίας, [56] ὡς εἴ ποτε
καὶ αὖθις τὰ ὅμοια καταλάβοι,
ἔχοιεν, φησί, πρὸς τὰ
προγεγραμμένα ἀποβλέποντες εὖ
χρῆσθαι τοῖς ἐν ποσί.
πόσον ἐθαυμάζετο ὁ Ἡρόδοτος,
ὥστε καὶ Μοῦσαι νὰ ὀνομασθοῦν
τὰ βιβλία του, πολὺ καλῶς ὥρισε
καὶ διέκρινε τὴν τελείαν ἀπὸ τὴν
ἐλαττωματικήν ἱστορίαν· καί, ὡς
λέγει, ἔγραφε μνημεῖον αἰώνιον
καὶ ὄχι προσωρινὸν
κατασκεύασμα, καὶ δὲν ἐπιδιώκει
τὰ μυθώδη, ἀλλὰ τὴν ἀληθειαν
τῶν γενομένων, χάριν τῶν
μεταγενεστέρων. Συμπεραίνει δὲ
ποία θὰ εἶνε ἡ χρησιμότης, πρᾶγμα
τὸ ὁποῖον πρέπει νὰ θέτῃ ὡς
σκοπὸν τῆς ἱστορίας πᾶς φρόνιμος,
καὶ λέγει ὅτι, ἐάν ποτε συμβοῦν τὰ
ὅμοια, οἱ μεταγενέστεροι θὰ
δυνηθοῦν ὁδηγούμενοι ἐκ τῶν
 προηγουμένων νὰ διεξαγάγουν
καλῶς τὰ ἐνεστῶτα.

43. Καὶ τὴν μὲν γνώμην τοιαύτην 43. Τοιοῦτον λοιπὸν χαρακτῆρα
ἔχων ὁ συγγραφεὺς ἡκέτω μοι, τὴν πρέπει νὰ ἔχῃ ὁ συγγραφεὺς ὅστις
δὲ φωνὴν καὶ τὴν τῆς ἑρμηνείας θὰ ἔλθῃ πρὸς ἐμέ· ὅσον δὲ ἀφορᾷ
ἰσχύν, τὴν μὲν σφοδρὰν ἐκείνην εἰς τὴν γλῶσσαν καὶ τὸ ὕφος του
καὶ κάρχαρον καὶ συνεχῆ ταῖς δὲν πρέπει νὰ εἶνε πολὺ
περιόδοις καὶ ἀγκύλην ταῖς συνηθισμένα εἰς τὸν σφοδρὸν καὶ
ἐπιχειρήσεσι καὶ τὴν ἄλλην τῆς τραχὺν λόγον μὲ τὰς συνεχεῖς
ῥητορείας δεινότητα μὴ κομιδῇ περιόδους καὶ τὰ τρυφνὰ
τεθηγμένος ἀρχέσθω τῆς γραφῆς, ἐπιχειρήματα καὶ τήν ἄλλην
ἀλλ᾽ εἰρηνικώτερον διακείμενος, δεινότητα τῆς ρητορικῆς· διὰ ν᾽
καὶ ὁ μὲν νοῦς σύστοιχος ἔστω καὶ ἀρχίσῃ νὰ γράφῃ ἱστορίαν, πρέπει
πυκνός, ἡ λέξις δὲ σαφὴς καὶ νὰ ἔχῃ ἠρεμωτέραν τὴν διάθεσιν.
πολιτική, οἵα ἐπισημότατα δηλοῦν Καὶ αἱ μὲν ἔννοιαί του πρέπει νὰ
τὸ ὑποκείμενον. ἔχουν τάξιν καὶ νὰ εἶνε πυκναί, ἡ
δὲ φράσις σαφὴς καὶ ἡ πρέπουσα
εἰς τὰς πολιτικὰς ὑποθέσεις καὶ
ἀκριβέστατα νὰ ἐκφράζη τὸ
σημαινόμενον.
44. Ὡς γὰρ τῇ γνώμῃ τοῦ 44. Διότι ὅπως εἰς τὴν σκέψιν τοῦ
συγγραφέως σκοποὺς ὑπεθέμεθα συγγραφέως ὥς σκοπὸν ὡρίσαμεν
παρρησίαν καὶ ἀληθείαν, οὕτω δὲ τὴν ἀλήθειαν καὶ τὴν παρρησίαν,
καὶ τῇ φωνῇ αὐτοῦ εἰς σκοπὸς ὁ οὕτω καὶ τῆς γλώσσης πρῶτος
πρῶτος, σαφῶς δηλῶσαι καὶ σκοπὸς πρέπει νὰ εἶνε νὰ ἐκφράσῃ
φανότατα ἐμφανίσαι τὸ πρᾶγμα, καθαρῶς καὶ να ἐκδηλώσῃ τελείως
[57] μήτε ἀπορρήτοις καὶ ἔξω τὸ πρᾶγμα, οὔτε ἀκατανοήτους καὶ
πάτου ὀνόμασι μήτε τοῖς ἀγοραίοις ἀχρήστους λέξεις
τούτοις καὶ καπηλικοῖς, ἀλλ᾽ ὡς μεταχειριζόμενος, οὔτε τὰς
μὲν τοὺς πολλούς συνεῖναι, τοὺς ἀγοραίας καὶ χυδαίας, ἀλλὰ
δὲ πεπαιδευμένους ἐπαινείσαι, καὶ τοιαύτας ὥστε καὶ οἱ πολλοὶ νὰ
μὴν καὶ σχήμασι κεκοσμήσθω ἐννοοῦν καὶ οἱ μορφωμένοι νὰ
ἀνεπαχθέσι καὶ τὸ ἀνεπιτήδευτον ἐπιδοκιμάζουν. Νὰ στολίζῃ δὲ τὸ
μάλιστα ἔχουσιν· ἐπεὶ τοῖς ὕφος του μὲ σχήματα, ἀλλ᾽ ὄχι
κατηρτυμένοις τῶν ζωμῶν φορτικὰ καὶ ἐπιτηδευμένα, ἀλλὰ
ἐοικότας ἀποφαίνει τοὺς λόγους. τὰ ἔργα του θὰ ὁμοιάζουν μὲ
φαγητὰ καθ᾽ ὑπερβολήν
καρυκευμένα.

45. Καὶ ἡ μὲν γνώμη κοινωνείτω 45. Τὸ πνεῦμα τοῦ ἱστορικοῦ ἂς

καὶ προσαπτέσθω τι καὶ ποιητικῆς, προσεγγίζῃ ἐνίοτε εἰς τὴν ποίησιν
παρ᾽ ὅσον μεγαληγόρος καὶ καὶ ἂς δανείζεται παρ᾽ αὐτῆς
διηρμένη καὶ ἐκείνη, καὶ μάλισθ᾽ μεγαλοπρέπειαν καὶ ὕψος, μάλιστα
ὁπόταν παρατάξεσι καὶ μάχαις καὶ ὅταν περιγράφῃ παρατάξεις, μάχας
ναυμαχίαις συμπλέκηται· δεήσει καὶ ναυμαχίας· διότι τότε εἶναι
γὰρ τότε ποιητικοῦ τινος ἀνέμου ἀνάγκη νὰ πνεύσῃ οὔριος
ἐπουριάσοντος τὰ ἀκάτια καὶ ποιητικὸς ἄνεμος, ὑπὸ τὴν πνοὴν
συνδιοίσοντος ὑψηλὴν καὶ ἐπ᾽ τοῦ ὁποίου τὸ πλοῖόν του νὰ φεύγῃ
ἄκρων τῶν κυμάτων τὴν ναῦν. ὡς ἱπτάμενον καὶ μόλις θίγον τὰς
[58] Ἡ λέξις δὲ ὅμως ἐπὶ γῆς κορυφὰς τῶν κυμάτων. Ἡ γλῶσσά
βεβηκέτω, τῷ μὲν κάλλει καὶ τῷ του ὅμως ἂς βαδίζῃ εἰς τὴν γῆν·
μεγέθει τῶν λεγομένων καὶ νὰ συνανυψοῦται μὲν καὶ ὅσον
συνεπαιρομένη καὶ ὡς ἔνι μάλιστα τὸ δυνατὸν ν᾽ ἀφομοιοῦται μὲ τὸ
ὁμοιουμένη, ξενίζουσα δὲ μηδ᾽ κάλλος καὶ τὸ μέγεθος τῶν
ὑπὲρ τὸν καιρὸν ἐνθουσιῶσα· περιγραφομένων, νὰ μὴ ἐξέρχεται
κίνδυνος γὰρ αὐτῇ τότε μέγιστος ὅμως ἀπὸ τὸν χαρακτῆρα της, οὔτε
παρακινῆσαι καὶ κατενεχθῆναι ἐς ἀκαίρως νὰ ἐνθουσιάζεται· διότι
τὸν τῆς ποιητικῆς κορύβαντα, εἰς τοιαύτην περίπτωσιν διατρέχει
ὥστε μάλιστα πειστέον τηνικαῦτα μέγαν κίνδυνον νὰ ἐξέλθῃ ἀπὸ τὴν
τῷ χαλινῷ καὶ σωφρονητέον, τροχιάν της καὶ πέσῃ εἰς τὴν
εἰδότας ὡς ἱπποτυφία τις καὶ ἐν ποιητικήν μανίαν· ὥστε τότε
λόγοις πάθος οὐ μικρὸν γίγνεται. μάλιστα πρέπει νὰ τὴν συγκρατῇ ὁ
Ἄμεινον οὖν ἐφ᾽ ἵππου ὀχουμένῃ χαλινὸς εἰς φρόνησιν, καθότι καὶ
τότε τῇ γνῶμῃ τὴν ἑρμηνειαν πεζῇ εἰς τὰ λογοτεχνικὰ ἔργα ἡ
συμπαραθεῖν, ἐχομένην τοῦ ἀλαζονεία εἶνε ἐλάττωμα ὄχι
ἐφιππίου, ὡς μὴ ἀπολείποιτο τῆς μικρόν. Τὸ καλλίτερον λοιπὸν
φορᾶς. εἶνε, ἐνῷ ἡ σκέψις θὰ πορεύεται
ἔφιππος, ἡ ἔκφρασις νὰ
παρακολουθῇ πεζὴ καὶ
κρατουμένη ἀπὸ τὸ ἐφίππιον,
οὕτως ὥστε νὰ μὴ ὑστερήσῃ.

46. Καὶ μὴν καὶ συνθήκῃ τῶν
ὀνομάτων εὐκράτῳ καὶ μέσῃ
χρηστέον, οὔτε ἄγαν ἀφιστάντα
καὶ ἀπαρτῶντα — τραχὺ γάρ —
οὔτε ῥυθμῷ παρ᾽ ὀλίγον, ὡς οἱ
πολλοί, συνάπτοντα· τὸ μὲν γὰρ
ἐπαίτιον, τὸ δὲ ἀηδὲς τοῖς
ἀκούουσι.
46. Ἀλλὰ καὶ εἰς τήν σύνθεσιν
τῶν λέξεων πρέπει ὁ συγγραφεὺς
νὰ τηρῇ μέτρον καὶ ν᾽ ἀκολουθῇ
μέσην ὁδόν, καὶ οὔτε λίαν
μεμακρυσμέναι καὶ χωρισμέναι νὰ
εἶνε, οὔτε χωρὶς ρυθμὸν νὰ
συνάπτωνται, ὅπως πράττουν οἱ
πολλοί· διότι τὸ μὲν πρῶτον εἶνε
ἐλαττωματικόν, τὸ δὲ δεύτερον
δυσάρεστον εἰς τὴν ἀκοήν.

47. [59] Τὰ δὲ πράγματα αὐτὰ οὐχ 47. Τὰ δὲ γεγονότα δὲν πρέπει νὰ

ὡς ἔτυχε συνακτέον, ἀλλὰ συλλέγωνται ὅπως τύχουν, ἀλλ᾽
φιλοπόνως καὶ ταλαιπώρως ἀφοῦ μὲ ἐπιμέλειαν καὶ κόπον
πολλάκις περὶ τῶν αὐτῶν πολλάκις τὰ ἐξετάσῃ ὁ
ἀνακρίναντα, καὶ μάλιστα μὲν συγγραφεὺς νὰ τὰ γράψῃ· εἰ
παρόντα καὶ ἐφορῶντα, εἰ δὲ μή, δυνατὸν δὲ νὰ εἶνε παρών καὶ νὰ
τοῖς ἀδεκαστότερον ἐξηγουμένοις ἐπιβλέπῃ, ἄλλως νὰ λαμβάνῃ τὰς
προσέχοντα καὶ οὓς εἰκάσειεν ἄν πληροφορίας του ἀπὸ τοὺς μᾶλλον
τις ἥκιστα πρὸς χάριν ἢ ἀπέχθειαν ἀμερολήπτους καὶ ἀπὸ ἐκείνους
ἀφαιρήσειν ἢ προσθήσειν τοῖς οἵτινες εἶνε ἀνώτεροι ὑπονοίας ὅτι
γεγονόσι. Κἀνταῦθα ἤδη καὶ πρὸς χάριν ἢ ἀπὸ ἔχθραν θὰ
στοχαστικός τις καὶ συνθετικὸς ἐλαττώσουν ἢ θὰ μεγαλοποιήσουν
τοῦ πιθανωτέρου ἔστω. τὰ γεγονότα. Τότε δὲ πάλιν νὰ
διακρίνῃ καὶ νὰ ἐκλέγῃ τὰ
πιθανώτερα.
48. Καὶ ἐπειδὰν ἀθροίσῃ ἅπαντα ἢ 48. Καὶ ὅταν τὰ συναθροίσῃ ὅλα ἢ
τὰ πλεῖστα, πρῶτα μὲν ὑπόμνημα τὰ περισσότερα, κατ᾽ ἀρχὰς νὰ
τι συνυφαινέτω αὐτῶν καὶ σῶμα καταστρώσῃ προσχεδίασμα, σῶμα
ποιείτω ἀκαλλὲς ἔτι καὶ χωρὶς κάλλος καὶ ἀσυνάρθρωτον·
ἀδιάρθρωτον· εἶτα ἐπιθεὶς τὴν ἔπειτα θὰ τὸ τακτοποιήσῃ, θὰ τὸ
τάξιν ἐπαγέτω τὸ κάλλος καὶ καλλωπίσῃ, θὰ δώσῃ τὸ χρῶμα τοῦ
χρωννύτω τῇ λέξει καὶ ὕφους, τὴν μορφήν καὶ τὴν
σχηματιζέτω καὶ ῥυθμιζέτω. συμμετρίαν.
49. Καὶ ὅλως ἐοικέτω τότε τῷ τοῦ 49. Πρέπει δὲ τότε νὰ εἶνε ἐντελῶς
Ὁμήρου Διὶ ἄρτι μὲν τὴν τῶν ὅμοιος πρὸς τὸν Ὁμηρικὸν Δία,
ἱπποπόλων Θρῃκῶν [60] γῆν ὅστις ὁτὲ μὲν βλέπει εἰς τὴν χώραν
ὁρῶντι, ἄρτι δὲ τὴν Μυσῶν· κατὰ τῶν ἱπποτρόφων Θρακῶν, ὁτὲ δὲ
ταῦτα καὶ αὐτὸς ἄρτι μὲν τὰ ἴδια εἰς τὴν χώραν τῶν Μυσῶν· ὁμοίως
ὁράτω καὶ δηλούτω ἡμῖν οἷα καὶ αὐτὸς ὁτὲ μὲν θὰ βλέπῃ τὰ
ἐφαίνετο αὐτῷ ἀφ᾽ ὑψηλοῦ πράγματα τῆς πατρίδος του καὶ θὰ
ὁρωντι, ἄρτι δὲ τὰ Περσῶν, εἶτ᾽ μᾶς λέγῃ πῶς τοῦ ἐφαίνοντο ἀπὸ
ἀμφότερα, εἰ μάχοιντο. Καὶ ἐν περιωπῆς βλεπόμενα, ὁτὲ δὲ τὰ
αὐτῇ δὲ τῇ παρατάξει μὴ πρὸς ἓν τῶν Περσῶν, ἔπειτα δὲ καὶ τὰ δύο
μέρος ὁράτω μηδὲ ἐς ἕνα ἱππέα ἢ συγχρόνως, ἐὰν πολεμήσουν.
πεζόν, εἰ μὴ Βρασίδας τις εἴη Ἀλλὰ καὶ κατὰ τὴν διάρκειαν τῆς
προπηδῶν ἢ Δημοσθένης μάχης δὲν πρέπει νὰ παρατηρῇ
ἀνακόπτων τὴν ἐπίβασιν· ἐς τοὺς πρὸς τὸ ἓν μέρος, οὔτε πρὸς ἕνα
στρατηγοὺς μέντοι τὰ πρῶτα, καὶ ἱππέα ἢ πεζόν, ἐκτὸς ἂν οὗτος εἶνε
εἴ τι παρεκελεύσαντο, κἀκεῖνο ὁ Βρασίδας, ὅστις πρῶτος πηδᾷ εἰς
ἀκηκούσθω, καὶ ὅπως καὶ ᾗτινι τὴν ἀπόβασιν ἢ ὁ Δημοσθένης
γνώμῃ καὶ ἐπινοίᾳ ἔταξαν. ἐμποδίζων τὴν ἀπόβασιν. Εἰς τοὺς
Ἐπειδὰν δὲ ἀναμιχθῶσι, κοινὴ στρατηγοὺς πρέπει πρωτίστως νὰ
ἔστω ἡ θέα, καὶ ζυγοστατείτω τότε προσέχῃ καὶ ἂν δώσουν καμμίαν
ὥσπερ ἐν τρυτάνῃ τὰ γιγνόμενα διαταγὴν, νὰ τήν ἀκούσῃ καὶ νὰ
καὶ συνδιωκέτω καὶ συμφευγέτω. ἐξακριβώσῃ τὸν λόγον καὶ τὸν
σκοπόν της. Ὅταν δὲ συμπλακοῦν,
θὰ τοὺς παρακολουθῇ ὅλους
συγχρόνως· καὶ τότε πρέπει νὰ
 ζυγίζῃ ὅπως εἰς ζυγαριὰν τὰ
γινόμενα καὶ νὰ παρακολουθῇ
τοὺς διώκοντας καὶ νὰ φεύγῃ μετὰ
τών φευγόντων.

22. λατομεῖα: Δηλαδὴ τὸ ἐναντίον ἐκείνου τὸ ὁποῖον ἔγινεν. Οἱ

αἰχμαλωτισθέντες Ἀθηναῖοι, ὅσοι δὲν ἐσφάγησαν, ἐρρίφθησαν εἰς τὰ
λατομεῖα.

23. ἰατρός: Ἐννοεῖ τὸν Κτησίαν, ὅστις ἔγραψεν ἱστορίαν τῆς Περσίας, τῆς
ὁποίας μόνον ἀποσπάσματά τινα ἐσώθησαν.

24. Οἱ ἵπποι τῆς Νίσης ἐθεωροῦντο οἱ ὡραιότατοι καὶ εὐγενέστατοι τῶν

ἵππων.

25. Ὀνησίκριτος:Ναύαρχος τοῦ Ἀλεξάνδρου, ὅστις ἔγραφεν ἱστορίαν,

ὑπερακοντίσασαν πάντα τὰ τερατώδη μυθεύματα, τὰ ὁποῖα ἐγράφησαν περὶ
τοῦ Ἀλεξάνδρου.

26. ἄπολις: Ὁ Λουκιανὸς μεταχειρίζεται τὴν λέξιν "ἄπολις", πρὸς ἀπόδοσιν

τῆς ὁποίας θὰ ἦτο ἴσως ὑπερβολικἡ ἡ λέξις "ἄπατρις".

27. ἀπόβασις:Θουκυδιδ. Βιβλ. Δ᾽.

50. [61] Καὶ πᾶσι τούτοις
μέτρον ἐπέστω, μὴ ἐς κόρον
μηδὲ ἀπειροκάλως μηδὲ
νεαρῶς, ἀλλὰ ῥᾳδίως
ἀπολυέσθω· καὶ στήσας
ἐνταῦθά που ταῦτα ἐπ᾽ ἐκεῖνα
μεταβαινέτω, ἢν κατεπείγῃ·
εἶτα ἐπανίτω λυθείς, ὁπόταν
ἐκεῖνα καλῇ· καὶ πρὸς πάντα
σπευδέτω καὶ ὡς δυνατὸν
ὁμοχρονείτω καὶ μεταπετέσθω
ἀπ᾽ Ἀρμενίας μὲν εἰς Μηδίαν,
ἐκεῖθεν δὲ ῥοιζήματι ἑνὶ εἰς
Ἰβηρίαν, εἶτα εἰς Ἰταλίαν, ὡς
μηδενὸς καιροῦ ἀπολείποιτο.
50. Εἰς ὅλα δὲ ταῦτα νὰ
ἐπικρατῇ μέτρον, ὥστε ν᾽
ἀποφεύγῃ τήν ἀπειροκαλίαν καὶ
την φορτικήν πολυλογίαν, εἰς
τήν ὁποίαν ἡ ἀπειρία παρασύρει
τοὺς νέους, ἀλλ᾽ εὐκόλως νὰ
δίδῃ πέρας εἰς τὴν διήγησιν τών
ἐπεισοδίων· καὶ ἀφοῦ διακόψῃ
ἐδῶ τὴν ἀφήγησιν, ἂς
μεταβαίνῃ εἰς τὰ ἄλλα, ἂν εἶναι
ἐπείγοντα· ἔπειτα δὲ ἀφήσας
αὐτὰ νὰ ἐπανέρχεται εἰς τὰ
πρῶτα, ἐὰν εἶνε ἀνἀγκη· καὶ
πρὸς ὅλα νὰ σπεύδῃ καὶ εἰ
δυνατὸν συγχρόνως νὰ διηγῆται
τὰ συγχρόνως συμβαίνοντα καὶ
νὰ πετᾷ ἀπὸ τῆς Ἀρμενίας εἰς
τὴν Μηδίαν, ἐκεῖθεν δὲ ὥς
βέλος νὰ φθάνῃ εἰς τὴν

51. Μάλιστα δὲ κατόπτρῳ
ἐοικυῖαν παρασχέσθω τὴν
γνώμην ἀθόλῳ καὶ στιλπνῷ καὶ
ἀκριβεῖ τὸ κέντρον, καὶ ὁποίας
ἂν δέξηται τὰς μορφὰς τῶν
ἔργων, [62] τοιαῦτα καὶ
δεικνύτω αὐτά, διάστροφον δὲ ἢ
παράχρουν ἢ ἑτερόσχημον
μηδέν· οὐ γὰρ ὥσπερ τοῖς
ῥήτορσι γράφουσιν, ἀλλὰ τὰ
μὲν λεχθησόμενα ἔστι καὶ
εἰρήσεται· πέπρακται γὰρ ἤδη·
δεῖ δὲ τάξαι καὶ εἰπεῖν αὐτά.
Ὥστε οὐ τί εἴπωσι ζητητέον
αὐτοῖς, ἀλλ᾽ ὅπως εἴπωσιν.
Ὅλως δὲ νομιστέον τὸν
ἱστορίαν συγγράφοντα Φειδίᾳ
χρῆναι ἢ Πραξιτέλει ἐοικέναι ἢ
Ἀλκαμένει ἢ τῷ ἄλλῳ ἐκείνων.
Οὐδὲ γὰρ οὐδ᾽ ἐκεῖνοι χρυσὸν ἢ
ἄργυρον ἢ ἐλέφαντα ἢ τὴν
ἄλλην ὕλην ἐποίουν, ἀλλ᾽ ἡ μὲν
ὑπῆρχε καὶ προϋπεβέβλητο,
Ἠλείων ἢ Ἀθηναίων ἢ Ἀργείων
πεπορισμένων, οἱ δὲ ἔπλαττον
μόνον καὶ ἔπριον τὸν ἐλέφαντα
καὶ ἔξεον καὶ ἐκόλλων καὶ
ἐρρύθμιζον καὶ ἐπήνθιζον τῷ
χρυσῷ, καὶ τοῦτο ἦν ἡ τέχνη
αὐτοῖς ἐς δέον οἰκονομήσασθαι
τὴν ὕλην.
Ἰβηρίαν, ἔπειτα εἰς τήν Ἰταλίαν,
ὥστε νὰ μὴ χάνῃ τίποτε
ἐνδιαφέρον.
51. Πρέπει δὲ πρὸ πάντων νὰ
καταστήσῃ τὴν κρίσιν τοῦ
ὁμοίαν πρὸς κάτοπτρον
καθαρὸν καὶ στιλπνὸν καὶ
ἀκριβὲς εἰς τήν ἀνάκλασιν,
ὥστε νἀποδίδῃ ἀποραλλάκτους
τὰς εἰκόνας τῶν ἔργων, τὰς
ὁποίας δέχεται, νὰ μὴ
παρουσιάζῃ δὲ τίποτε
διεστραμμένον μὲ διάφορον
χρωματισμὸν καὶ ἀλλοιωμένον
σχῆμα· διότι ὁ ἱστορικὸς δὲν
συνθέτει ὅπως οἱ ρήτορες, ἀλλ᾽
ἐκεῖνα τὰ ὁποῖα θὰ εἴπῃ
ὑπάρχουν· διότι ἔγιναν ἤδη·
πρέπει δὲ καὶ νὰ τὰ κατατάξῃ
καὶ νὰ τὰ εἴπῃ· ὥστε ἡ
κυριωτέρα του φροντὶς δὲν εἶνε
τὶ θὰ εἴπῃ, ἀλλὰ πῶς θὰ τὸ εἴπῃ.
Ἐν γένει δὲ δύναταί τις νὰ
θεωρήσῃ τὸν γράφοντα
ἱστορίαν ὅμοιον πρὸς τὸν
Φειδίαν, τὸν Πραξιτέλην ἢ τὸν
Ἀλκαμένην ἢ ἄλλον οἱονδήποτε
γλύπτην. Διότι οὔτε αὐτοὶ
κατεσκεύαζον τὸν χρυσόν, τὸν
ἄργυρον καὶ τὸν ἐλέφαντα ἢ τὰ
ἄλλα ὑλικὰ τὰ ὁποῖα
μετεχειρίζοντο. Ἀλλ᾽ ἡ ὕλη
ὑπῆρχε, τὴν ἐπρομήθευσαν δὲ
εἰς αὐτοὺς οἱ Ἠλεῖοι, οἱ
Ἀθηναῖοι ἢ οἱ Ἀργεῖοι καὶ αὐτοὶ
μόνον τὴν διέπλασαν,
ἐπριόνισαν τὸν ἐλέφαντα,
ἔξυσαν, συνεκόλλησαν,
ἐρρύθμισαν καὶ ἐκόσμησαν διὰ
χρυσοῦ, ἡ τέχνη των δὲ ἦτο νὰ

Τοιοῦτο δή τι καὶ τὸ τοῦ
συγγραφέως ἔργον, εἰς καλὸν
διαθέσθαι τὰ πεπραγμένα [63]
καὶ εἰς δύναμιν ἐναργέστατα
ἐπιδεῖξαι αὐτά. Καὶ ὅταν τις
ἀκροώμενος οἴηται μετὰ ταῦτα
ὁρᾶν τὰ λεγόμενα καὶ μετὰ
τοῦτο ἐπαινῇ, τότε δὴ τότε
ἀπηκρίβωται καὶ τὸν οἰκεῖον
ἔπαινον ἀπείληφε τὸ ἔργον τῷ
τῆς ἱστορίας Φειδίᾳ.
52. Πάντων δὲ ἤδη
παρεσκευασμένων, καὶ
ἀπροοιμίαστον μέν ποτε
ποιήσεται τὴν ἀρχήν, ὁπόταν μὴ
πάνυ κατεπείγῃ τὸ πρᾶγμα
προδιοικήσασθαι τι ἐν τῷ
προοιμίῳ· δυνάμει δὲ καὶ τότε
φροιμίῳ χρήσεται τῷ
ἀποσαφοῦντι περὶ τῶν λεκτέων.
53. Ὁπόταν δὲ καὶ
φροιμιάζηται, ἀπὸ δυοῖν μόνον
ἄρξεται, οὐχ ὥσπερ οἱ ῥήτορες
ἀπὸ τριῶν, ἀλλὰ τὸ τῆς εὐνοίας
παρεὶς προσοχὴν καὶ εὐμάθειαν
εὐπορήσει τοῖς ἀκούουσι.
Προσέξουσι μὲν γὰρ αὐτῷ, ἢν
δείξῃ ὡς περὶ μεγάλων ἢ
ἀναγκαίων ἢ οἰκείων ἢ
χρησίμων ἐρεῖ· εὐμαθῆ δὲ καὶ
σαφῆ τὰ ὕστερον ποιήσει, τὰς
αἰτίας προεκτιθέμενος καὶ
περιορίζων τὰ κεφάλαια τῶν
γεγενημένων.
συναρμόσουν καταλλήλως τὰ
ὑλικά.
Τοιοῦτον περίπου εἶνε καὶ τὸ
ἔργον τοῦ συγγραφέως, νὰ
κατατάξῃ καλῶς τὰ γενόμενα
καὶ νὰ τὰ παρουσιάσῃ εἰς ὅλην
αὐτῶν τὴν δύναμιν καὶ τὴν
ἐνάργειαν. Ὅταν δὲ ἔπειτα ὅσοι
τὰ ἀναγινώσκουν νομίζουν ὅτι
τὰ βλέπουν καὶ ἐπαινοῦν τήν
διήγησιν, τοῦτο θὰ εἶνε
ἀπόδειξις ὅτι τὸ ἔργον ἔγινε
καλῶς καὶ ἀκριβῶς καὶ ὅτι
δικαίως ἐπαινεῖται δι᾽ αὐτὸ ὁ
Φειδίας τῆς ἱστορίας.
52. Ἀφοῦ δὲ ὅλα ἑτοιμασθοῦν,
ὁ συγγραφεὺς δύναται ν᾽
ἀρχίσῃ καὶ χωρὶς προοίμιον,
ὅταν δὲν ὑπάρχῃ μεγάλη
ἀνάγκη νὰ διασαφήσῃ τι εἰς τὴν
εἰσαγωγήν· καὶ τότε δὲ τὸ
προοίμιον θὰ περιορισθῇ εἰς τὴν
διασάφησιν τῶν
ἱστορηθησομένων. 53. Ἐν γένει
δέ, ὅταν ἀρχίζῃ μὲ προοίμιον,
πρέπει νάρχίζῃ μὲ δύο
ἐπικλήσεις καὶ ὄχι μὲ τρεῖς,
ὅπως οἱ ρήτορες· παραλείπων
τὴν εὐμένειαν, θὰ ζητήσῃ τὴν
προσοχὴν καὶ τὸ ἐνδιαφέρον
τῶν ἀναγνωστῶν· διότι θὰ
προσέξουν εἰς αὐτόν, ἐὰν δείξῃ
ὅτι θὰ πραγματευθῇ περὶ
σπουδαίων ἢ ἀναγκαίων,
ἐνδιαφερόντων καὶ χρησίμων·
θὰ καταστήσῃ δὲ εὐνόητα καὶ
σαφῆ τὰ κατόπιν, ἐὰν ἐκθέσῃ
κατ᾽ ἀρχὰς τὰ αἴτια καὶ
συγκεφαλαιώσῃ τὰ γενόμενα.
54. [64] Τοιούτοις προοιμίοις οἱ
ἄριστοι τῶν συγγραφέων
ἐχρήσαντο, Ἡρόδοτος μέν, ὡς
μὴ τὰ γενόμενα ἐξίτηλα τῷ
χρόνῳ γένηται, μεγάλα καὶ
θαυμαστὰ ὄντα, καὶ ταῦτα νίκας
Ἑλληνικὰς δηλοῦντα καὶ ἥττας
βαρβαρικάς· Θουκυδίδης δέ,
μέγαν τε καὶ αὐτὸς ἐλπίσας
ἔσεσθαι καὶ ἀξιολογώτατον καὶ
μείζω τῶν προγεγενημένων
ἐκεῖνον τὸν πόλεμον· καὶ γὰρ
παθήματα ἐν αὐτῷ μεγάλα
ξυνέβη γενέσθαι. 55. Μετὰ δὲ
τὸ προοίμιον, ἀνάλογον τοῖς
πράγμασιν ἢ μηκυνόμενον ἤ
βραχυνόμενον, εὐαφὴς καὶ
εὐάγωγος ἔστω ἡ ἐπὶ τὴν
διήγησιν μετάβασις· ἅπαν γὰρ
ἀτεχνῶς τὸ λοιπὸν σῶμα τῆς
ἱστορίας διήγησις μακρά ἐστιν·
ὥστε ταῖς τῆς διηγήσεως
ἀρεταῖς κατακεκοσμήσθω,
λείως τε καὶ ὁμαλῶς προϊοῦσα
καὶ αὐτὴ ὁμοίως, ὥστε μὴ
προὔχειν μηδὲ κοιλαίνεσθαι·
ἔπειτα τὸ σαφὲς ἐπανθείτω, τῇ
τε λέξει, ὡς ἔφην,
μεμηχανημένον καὶ τῇ
συμπεριπλοκῇ τῶν πραγμάτων,
ἀπόλυτα γὰρ καὶ ἐντελῆ πάντα
ποιήσει, καὶ τὸ πρῶτον
ἐξεργασάμενος ἐπάξει τὸ
δεύτερον ἐχόμενον αὐτοῦ καὶ
ἁλύσεως τρόπον
συνηρμοσμένον, ὡς μὴ
διακεκόφθαι μηδὲ διηγήσεις
πολλὰς εἶναι ἀλλήλαις
παρακειμένας, ἀλλ᾽ ἀεὶ τὸ
πρῶτον τῷ δευτέρῳ μὴ γειτνιᾶν
μόνον, ἀλλὰ καὶ κοινωνεῖν καὶ
54. Τοιαῦτα προοίμια
μετεχειρίσθησαν οἱ ἄριστοι τών
ἱστορικων. Ὁ μὲν Ἡρόδοτος
λέγει ὅτι ἔγραψε, διὰ νὰ μή
ἐξαλειφθῶσιν ὑπὸ τοῦ χρόνου
γεγονότα μεγάλα καὶ θαυμαστὰ
καὶ μάλιστα ἀφοῦ ἦσαν νῖκαι
τών Ἑλλήνων καὶ ἦτται τῶν
βαρβάρων· ὁ δὲ Θουκυδίδης,
ἐπειδὴ καὶ αὐτὸς ἤλπισεν ὅτι ὁ
πόλεμος ἐκεῖνος θὰ ἦτο μέγας,
σπουδαιότερος καὶ
διαρκέστερος τῶν
προηγουμένων, διότι
συνέβησαν κατ᾽ αὐτὸν μεγάλαι
συμφοραί. 55. Μετὰ δὲ τὸ
προοίμιον, τὸ ὁποῖον ἀναλόγως
τῶν πραγμάτων γίνεται μακρὸν
ἢ συντομεύεται, ἡ μετάβασις εἰς
τὴν διήγησιν γίνεται φυσικὴ καὶ
ἀβίαστος. Ἐπειδὴ δὲ ὁλόκληρον
τὸ λοιπὸν σῶμα τῆς ἱστορίας
εἶνε μακρὰ διήγησις, πρέπει νὰ
στολισθῇ μὲ ὅλας τὰς ἀρετὰς
τῆς διηγήσεως, νὰ προχωρῇ μὲ
λειότητα καὶ ὁμαλότητα καὶ νὰ
μὴ μεταβάλῃ ὕφος, ὥστε οὔτε
προεξοχὰς νὰ παρουσιάζῃ, οὔτε
κοιλότητας. Ἔπειτα ἡ σαφήνεια
νὰ ἐπανθῇ εἰς ὅλα,
προσηρμοσμένῃ καὶ εἰς τὴν
φράσιν, ὡς εἶπα, καὶ εἰς τὴν
πλοκὴν τῶν γεγονότων. Διότι ὁ
συγγραφεὺς θὰ περιγράψῃ
πάντα τὰ γεγονότα καθ᾽ ἑαυτὰ
καὶ ἐντελῆ· ἀφοῦ δ᾽
ἐπεξεργασθῇ τὸ πρῶτον, θὰ
προσθέσῃ τὸ δεύτερον,
συνδεδεμένον πρὸς τὸ
προηγούμενον καὶ ὡς ἅλυσιν
ἀποτελοῦν μετ᾽ αὐτοῦ, οὕτως
ἀνακεκρᾶσθαι κατὰ τὰ ἄκρα.
56. [65] Τάχος ἐπὶ πᾶσι
χρήσιμον, καὶ μάλιστα εἰ μὴ
ἀπορία τῶν λεκτέων εἴη· καὶ
τοῦτο πορίζεσθαι χρὴ μὴ
τοσοῦτον ἀπὸ τῶν ὀνομάτων ἢ
ῥημάτων, ὅσον ἀπὸ τῶν
πραγμάτων λέγω δέ, εἰ
παραθέοις μὲν τὰ μικρὰ καὶ
ἧττον ἀναγκαῖα, λέγοις δὲ
ἱκανῶς τὰ μεγάλα· μᾶλλον δὲ
καὶ παραλειπτέον πολλά, οὐδὲ
γὰρ ἢν ἑστιᾷς τοὺς φίλουςκαὶ
πάντα ᾖ παρεσκευασμένα, διὰ
τοῦτο ἐν μέσοις τοῖς πέμμασι
καὶ τοῖς ὀρνέοις καὶ λοπάσι
τοσαύταις καὶ συσὶν ἀγρίοις καὶ
λαγωοῖς καὶ ὑπογαστρίοις καὶ
σαπέρδην ἐνθήσεις καὶ ἔτνος,
ὅτι κἀκεῖνο παρεσκεύαστο,
ἀμελήσεις δὲ τῶν
εὐτελεστέρων.
57. Μάλιστα δὲ σωφρονητέον
ἐν ταῖς τῶν ὀρῶν ἢ τειχῶν ἢ
ποταμῶν ἑρμηνείαις, ὡς μὴ
δύναμιν λόγων ἀπειροκάλως
παρεπιδείκνυσθαι δοκοίης καὶ
τὸ σαυτοῦ δρᾶν παρεὶς τὴν
ἱστορίαν, ἀλλ᾽ ὀλίγον
προσαψάμενος, τοῦ χρησίμου
ὥστε νὰ μὴ διακόπτεται τὸ
νῆμα, οὔτε διηγήσεις πολλαὶ νὰ
εἶνε προστεθειμέναι αἱ μὲν ἐπὶ
τῶν δέ, ἀλλὰ πάντοτε τὸ
πρῶτον μὲ τὸ δεύτερον νὰ μὴ
γειτονεύουν μόνον, ἀλλὰ καὶ νὰ
συγκοινωνοῦν καὶ
ἀναμιγνύωνται κατὰ τὰ ἄκρα.
56. Ἡ συντομία εἶνε εἰς ὅλα
χρήσιμος καὶ μάλιστα ὅταν ὁ
συγγραφεὺς ἔχῃ νὰ διηγηθῇ
πολλά. Ἀλλ᾽ ἡ συντομία δὲν
πρέπει νὰ ἐφαρμόζεται τόσον
εἰς τὰς λέξεις καὶ τὰς φράσεις,
ὅσον εἰς τὰ πράγματα. Ἐννοῶ
νὰ παρατρέχῃς τὰ μικρὰ καὶ
ἐπουσιώδη καὶ νὰ γράφῃς
ἀρκετὰ περὶ τῶν σπουδαίων·
ἀλλὰ μᾶλλον πρέπει νὰ
παραλείπῃς πολλά. Διότι, ἄν
δίδῃς γεῦμα εἰς τοὐς φίλους σου
καὶ εἶνε τὰ πάντα ἕτοιμα, δὲν θὰ
παραθέσῃς εἰς τὸ μέσον τῶν
γλυκισμάτων, τῶν ἀγριοχοίρων,
τῶν λαγῶν, τῶν ὑπογαστρίων
τοῦ θύννου καὶ τῶν σαρδελλῶν,
πινάκιον φάβας, διότι καὶ τοῦτο
ἔτυχε νὰ ἔχῃ παρασκευσθῇ,
ἀλλὰ θὰ παραλείψῃς τὰ
εὐτελέστερα.
57. Πρὸ πάντων δὲ πρέπει νὰ
προσέχῃς εἰς τὰς περιγραφὰς
ὀρέων ἢ τειχῶν ἢ ποταμῶν, διὰ
νὰ μὴ φαίνεσαι ὅτι ἐπιδεικνύεις
ματαίαν τέχνην καὶ φροντίζεις
διὰ τῆς ματαιοδοξίας σου ἐπὶ
ζημία τῆς ἱστορίας· ἀλλὰ μόλις
θίγων τὰ ἀντικείμενα ταῦτα, καὶ
καὶ σαφοῦς ἕνεκα, μεταβήσῃ
ἐκφυγὼν τὸν ἰξὸν τὸν ἐν τῷ
πράγματι καὶ τὴν τοιαύτην
ἅπασαν λιχνείαν, οἷον ὁραῖς καὶ
Ὅμηρος ὁ μεγαλόφρων ποιεῖ·
καίτοι ποιητὴς ὢν παραθεῖ τὸν
Τάνταλον καὶ τὸν Ἰξίονα καὶ
τὸν Τιτυὸν καὶ τοὺς ἄλλους, εἰ
δὲ Παρθένιος ἢ Εὐφορίων ἢ
Καλλίμαχος ἔλεγε, [66] πόσοις
ἂν οἴει ἔπεσι τὸ ὕδωρ ἄχρι πρὸς
τὸ χεῖλος τοῦ Ταντάλου ἤγαγεν;
εἶτα πόσοις ἂν Ἰξίονα ἐκύλισε;
μᾶλλον δὲ ὁ Θουκυδίδης αὐτὸς
ὀλίγα τῷ τοιούτῳ εἴδει τοῦ
λόγου χρησάμενος σκέψαι ὅπως
εὐθὺς ἀφίσταται ἢ μηχάνημα
ἑρμηνεύσας ἢ πολιορκίας
σχῆμα δηλώσας, ἀναγκαῖον καὶ
χρειῶδες ὄν, ἢ Ἐπιπολῶν σχῆμα
ἢ Συρακουσίων λιμένα · ὅταν
μὲν γὰρ τὸν λοιμὸν διηγῆται καὶ
μακρὸς εἶναι δοκῇ, σὺ τὰ
πράγματα ἐννόησαν· εἴσῃ γὰρ
οὕτω τὸ τάχος καὶ ὡς φεύγοντας
ὅμως ἐπιλαμβάνεται αὐτοῦ τὰ
γεγενημένα πολλὰ ὄντα.
58. Ἢν δὲ ποτε καὶ λόγους
ἐροῦντα τινα δεήσῃ εἰσάγειν,
μάλιστα μὲν ἐοικότα τῷ
τοῦτο διὰ χρησιμότητα καὶ
σαφήνειαν, νὰ προχωρῇς εἰς τὸ
κύριον θέμα, διαφεύγων τοὺς
πειρασμοὺς τῶν τοιούτου
εἴδους περιγραφῶν, ὅπως
βλέπεις, ὅτι κάνει καὶ ὁ
μεγαλόφρων Ὅμηρος. Καίτοι
ποιητής, παρατρέχει τὸν
Τάνταλον καὶ τὸν Ἰξίονα καὶ
τὸν Τιτυὸν καὶ τοὐς ἄλλους· ἐὰν
δὲ ἔγραφε περὶ αὐτῶν ὁ
Παρθένιος ἢ ὁ Εὐφορίων ἢ
ὁ Καλλίμαχος. πόσους νομίζεις
στίχους θὰ ἐχρειάζοντο, διὰ νὰ
φέρουν τὸ νερὸν μέχρι τοῦ
χείλους τοῦ Ταντάλου; καὶ
πόσους, διὰ νὰ μᾶς
περιγράψουν τὸν Ἰξίονα
περιστρεφόμενον; Ὁ δὲ
Θουκυδίδης ἔτι ὀλιγώτερον
μετεχειρίσθη τὸ εἶδος τοῦτο τῶν
περιγραφῶν καὶ δύνασαι νὰ
παρατηρήσῃς μὲ ποίαν
βραχυλογίαν διέρχεται, ὅταν
περιγράφει μηχάνημα ἤ ὅταν
δίδῃ τὸ σχέδιον πολιορκίας, τὸ
ὁποῖον εἶνε ἀναγκαῖον καὶ
χρήσιμον εἰς τὴν διήγησιν, ἢ
περιγράφῃ τὸ σχῆμα τῶν
Ἐπιπολῶν ἢ τὸν λιμένα τῶν
Συρακουσῶν. Ἀλλὰ καὶ ὅταν
διηγῆται τὸν λοιμὸν καὶ
φαίνεται ὅτι μακρηγορεῖ,
δύνασαι νὰ ἐννοήσῃς ὅτι τρέχει
μὲν πάλιν καὶ σπεύδει, ἀλλὰ τὰ
γεγονότα τὸν ἀναχαιτίζουν,
καθότι εἶνε πολλά.
58. Εὰν δέ ποτε παραστῇ
ἀνάγκη καὶ νὰ εἰσαγάγῃς εἰς τήν
διήγησιν κανένα ὅστις νὰ
προσώπῳ καὶ τῷ πράγματι
οἰκεῖα λεγέσθω, ἔπειτα ὡς
σαφέστατα καὶ ταῦτα. Πλὴν
ἐφεῖταί σοι τότε καὶ ῥητορεῦσαι
καὶ ἐπιδεῖξαι τὴν τῶν λόγων
δεινότητα.
59. Ἔπαινοι μὲν γὰρ ἢ ψόγοι
πάνυ πεφεισμένοι καὶ
περιεσκεμμένοι [67] καὶ
ἀσυκοφάντητοι καὶ μετὰ
ἀποδείξεων καὶ ταχεῖς καὶ μὴ
ἄκαιροι, ἐπεὶ ἔξω τοῦ
δικαστηρίου ἐκεῖνοί εἰσι, καὶ
τὴν αὐτὴν Θεοπόμπω αἰτίαν
ἕξεις φιλαπεχθημόνως
κατηγοροῦντι τῶν πλείστων καὶ
διατριβὴν ποιουμένῳ τὸ
πρᾶγμα, ὡς κατηγορεῖν μᾶλλον
ἢ ἱστορεῖν τὰ πεπραγμένα.
60. Καὶ μὴν καὶ μῦθος εἴ τις
παρεμπέσοι, λεκτέος μέν, οὐ
μὴν πιστωτέος πάντως, ἀλλ᾽ ἐν
μέσῳ θετέος τοῖς ὅπως ἂν
ἐθέλωσιν εἰκάσουσι περὶ αὐτοῦ·
σὺ δ᾽ ἀκίνδυνος καὶ πρὸς
οὐδέτερον ἐπιρρεπέστερος.
ἐκφωνήσῃ λόγον, φρόντισε πρὸ
πάντων ὥστε τὰ λεγόμενα ν᾽
ἁρμόζουν εἰς τὸ πρόσωπον καὶ
τα πράγματα, νὰ ἐκφράζεσαι δὲ
μὲ πᾶσαν δυνατὴν σαφήνειαν·
μόνον ὑπὸ τοιούτους ὅρους σοῦ
ἐπιτρέπεται νὰ ρητορεύσῃς καὶ
ἐπιδείξῃς τὴν δεινότητά σου εἰς
τὸ λέγειν.
59. Οἱ ἔπαινοι καὶ αἱ
κατακρίσεις νὰ εἶνε πολὺ
μετρημένοι καὶ μὲ περίσκεψιν,
ἀπηλλαγμένοι συκοφαντίας καὶ
συνοδευόμενοι ὑπὸ ἀποδείξεων,
σύντομοι καὶ ἐπίκαιροι, ἀφοῦ ἡ
κρίσις δὲν γίνεται ἐνώπιον
δικαστηρίου· ἄλλως θὰ
κατηγορηθῇς ὅπως
ὁ Θεόπομπος, ὅστις ἐκ φυσικῆς
κλίσεως πρὸς τὸ μῖσος
κατέκρινε τοὺς πλείστους καὶ
εἶχε κάμει ἔργον το πρᾶγμα, ὅτι
γράφει μᾶλλον κατηγορητήριον
παρὰ ἱστορίαν.
60. Ἐὰν δὲ εἰς τὴν ρύμην τῆς
διηγήσεως τύχῃ καὶ κανεὶς
μῦθος, δύνασαι νὰ τὸν
ἀναφέρῃς, χωρὶς ὅμως νὰ τὸν
βεβαιώνῃς, ἀλλ᾽ ἁπλῶς νὰ τὸν
παραθέτῃς, ἀφήνων τοὺς
ἀναγνώστας νὰ σχηματίσουν
περὶ αὐτοῦ οἱανδήποτε θέλουν
γνώμην· καὶ οὕτω μὴ
ἀποκλίνων πρὸς μίαν ἢ πρὸς
ἄλλην ἀντίθετον δὲν θὰ ἔχῃς
τίποτε νὰ φοβηθῇς.
61. Τὸ δ᾽ ὅλον ἐκείνου μοι
μέμνησο — πολλάκις γὰρ τοῦτο
ἐρῶ — καὶ μὴ πρὸς τὸ παρὸν
μόνον ὁρῶν γράφε, ὡς οἱ νῦν
ἐπαινέσονταί σε καὶ
τιμήσουσιν, ἀλλὰ τοῦ
σύμπαντος αἰῶνος
ἐστοχασμένος πρὸς τοὺς ἔπειτα
μᾶλλον σύγγραφε [68] καὶ παρ᾽
ἐκείνων ἀπαίτει τὸν μισθὸν τῆς
γραφῆς, ὡς λέγηται καὶ περὶ
σοῦ· “ἐκεῖνος μέντοι ἐλεύθερος
ἀνὴρ ἦν καὶ παρρησίας μεστός,
οὐδὲν οὔτε κολακευτικὸν οὔτε
δουλοπρεπές, ἀλλ᾽ ἀλήθεια ἐπὶ
πᾶσι.” Τοῦτ᾽, εἰ σωφρονοίη τις,
ὑπὲρ πάσας τὰς νῦν ἐλπίδας
θεῖτο ἄν, οὕτως ὀλιγοχρονίους
οὔσας. 62. Ὁρᾷς τὸν Κνίδιον
ἐκεῖνον ἀρχιτέκτονα, οἷον
ἐποίησεν;
οἰκοδομήσας γὰρ τὸν ἐπὶ τῇ
Φάρῳ πύργον, μέγιστον καὶ
κάλλιστον ἔργων ἁπάντων, ὡς
πυρσεύοιτο ἀπ᾽ αὐτοῦ τοῖς
ναυτιλλομένοις ἐπὶ πολὺ τῆς
θαλάττης καὶ μὴ καταφέροιντο
εἰς τὴν Παραιτονίαν,
παγχάλεπον, ὥς φασιν, οὔσαν
καὶ ἄφυκτον, εἴ τις ἐμπέσοι εἰς
τὰ ἕρματα· οἰκοδομήσας οὖν
αὐτὸ τὸ ἔργον ἔνδοθεν μὲν κατὰ
τῶν λίθων τὸ αὐτοῦ ὄνομα
ἔγραψεν, ἐπιχρίσας δὲ τιτάνῳ
καὶ ἐπικαλύψας ἐπέγραψε
τοὔνομα τοῦ τότε βασιλεύοντος,
[69] εἰδώς, ὅπερ καὶ ἐγένετο,
61. Ἐν γένει τοῦτο σοῦ
συνιστῶ νὰ ἐνθυμῆσαι -- καὶ θὰ
σοῦ τὸ ἐπαναλάβω πολλάκις—
ὅτι γράφων δὲν πρέπει μόνον νὰ
ὑπολογίζῃς εἰς τὸ παρόν,
δηλαδή πώς νὰ ἐπαινεθῇς καὶ
τιμηθῇς ὑπὸ τῶν συγχρόνων
σου, ἀλλ᾽ ἀποβλέπων εἰς τὸ
παντοτεινόν, γράφε μᾶλλον διὰ
τὰς ἐπερχομένας γενεὰς καὶ
παρ᾽ ἐκείνων νὰ προσδοκᾷς τὴν
ἀμοιβήν του ἔργου σου, διὰ νὰ
λέγουν καὶ περὶ σοῦ· “ἐκεῖνος
ἦτο ἐλεύθερος ἄνθρωπος καὶ
πλήρης παρρησίας, καὶ οὐδὲν
ἔγραψε κολακευτικόν, οὔτε
δουλοπρεπές, ἀλλ᾽ εἰς ὅλα του
διαλάμπει ἡ ἀλήθεια”. Τοῦτο
πᾶς σωφρονῶν πρέπει νὰ θεωρῇ
προτιμώτερον ἀπὸ ὅλους τοὺς
ἐπαίνους τῆς ἐποχῆς του, οἵτινες
τόσον ὀλίγον διαρκοῦν. 62.
Γνωρίζεις τὴν ἱστορίαν τοῦ
Κνιδίου ἀρχιτέκτονος καὶ
ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον ἔπραξε διὰ τὴν
ὑστεροφημίαν του;
Αὐτὸς ἔκτισε τὸν ἐπὶ τοῦ Φάρου
πύργον, ἔργον ἐκ τῶν μεγίστων
καὶ ὡραιοτέρων, διὰ νὰ ὁδηγῇ
μὲ τὴν λάμψιν του ἀπὸ μακρὰν
τοὺς ναυτικούς, ὥστε νὰ μὴ
ἐξοκέλλουν εἰς τὴν
Παραιτονίαν ἀκτήν, ἥτις εἶνε
λίαν ἐπικίνδυνος, ὡς λέγεται,
διὰ τὰς ὑφάλους της. Ἀφοῦ δὲ ὁ
πύργος ἐπερατώθη, ἐχάραξεν
ἐπὶ τῶν πετρῶν τὸ ὄνομά του,
ἐπιχρίσας δὲ καὶ καλύψας τὴν
ἐπιγραφὴν μὲ γύψον ἐπέγραψε
τὸ ὄνομα τοῦ τότε
βασιλεύοντος, σκεπτόμενος,
ὅπως καὶ ἔγινεν, ὅτι ἐντὸς πολὺ
πάνυ ὀλίγου χρόνου
συνεκπεσούμενα μὲν τῷ
χρίσματι τὰ γράμματα,
ἐκφανησόμενον δέ, “Σώστρατος
Δεξιφάνους Κνίδιος θεοῖς
σωτῆρσιν ὑπὲρ τῶν
πλωϊζομένων.” Οὕτως οὐδ᾽
ἐκεῖνος ἐς τὸν τότε καιρὸν οὐδὲ
τὸν αὐτοῦ βίον τὸν ὀλίγου
ἑώρα, ἀλλ᾽ εἰς τὸν νῦν καὶ τὸν
ἀεί, ἄχρι ἂν ἑστήκῃ ὁ πύργος
καὶ μένῃ αὐτοῦ ἡ τέχνη.
ὀλίγου χρόνου θὰ πέσουν τὰ
γράμματα ὁμοῦ μὲ τὸ
ἐπίχρισμα, θὰ ἐμφανισθῇ δὲ
ἐκεῖνο τὸ ὁποῖον εἶχε χαράξει
ἐπὶ τῶν πετρῶν· “Σώστρατος
Δεξιφάνους Κνίδιος θεοῖς
σωτῆρσιν, ὑπὲρ τῶν
πλωϊζομένων”. Βλέπεις ὅτι καὶ
ἐκεῖνος δὲν ἀπέβλεπεν εἰς τήν
τότε ἐποχήν, οὔτε εἰς τὴν
ἐφήμερον ζωήν του, ἀλλ᾽ εἰς
τοὺς αἰῶνας, ἕως ὅτου θὰ
ἔμενεν ὅρθιος ὁ πύργος του καὶ
θὰ διετηρεῖτο ἡ τέχνη του.

63. Χρὴ τοίνυν καὶ τὴν ἱστορίαν
οὕτω γράφεσθαι σὺν τῷ ἀληθεῖ
μᾶλλον πρὸς τὴν μέλλουσαν
ἐλπίδα ἤπερ σὺν κολακείαι πρὸς
τὸ ἡδὺ τοῖς νῦν ἐπαινουμένοις.
Οὗτός σοι κανὼν καὶ στάθμη
ἱστορίας δικαίας. Καὶ εἰ μὲν
σταθμήσονταί τινες αὐτῇ, εὖ ἂν
ἔχοι καὶ εἰς δέον ἡμῖν
γέγραπται, εἰ δὲ μή, κεκύλισται
ὁ πίθος ἐν Κρανείῳ.
63. Καὶ ἡ ἱστορία λοιπὸν οὕτω
πρέπει νὰ γράφεται, μᾶλλον μὲ
τήν ἀλήθειαν, διὰ νἀρέσῃ εἰς
τοὺς μεταγενεστέρους, παρὰ μἐ
κολακείαν, διὰ νὰ εἶνε
εὐχάριστος εἰς τοὺς τώρα
ἐπαινουμένους. Τοῦτο νὰ ἔχῃς
ὡς κανόνα καὶ στάθμην τῆς
ἱστορίας· καὶ ἂν μὲν
συμμορφωθοῦν τινες πρὸς τὸν
κανόνα τοῦτον, ἔχει καλῶς καὶ
δὲν ἐκοπίασα εἰς μάτην, διὰ νὰ
γράψω τἀνωτέρω· ἄλλως
ἐκύλισα καὶ ἐγώ τὸν πίθον εἰς
τὸ Κράνειον.

28. Παρθένιος, Εὐφορίων, Καλλίμαχος: Ποιηταὶ τῶν Ἀλεξανδρινῶν καὶ

Ρωμαϊκῶν χρόνων.

29. Ὁ Θεόπομπος ὁ Χῖος, σύγχρονος τοῦ Ἰσοκράτους καὶ εἷς τῶν

περιφανεστέρων μαθητῶν αὐτοῦ. Ἡ ἱστορία του περιελάμβανε τὴν
συνέχειαν τοῦ Πελοποννησιακοῦ πολέμου καὶ τὰ μέχρι τοῦ Φιλίππου
γεγονότα καὶ διηρεῖτο εἰς 58 βιβλία, ἐξ ὧν οὐδὲν διεσώθη. Φαίνεται ὅτι ἡ
περὶ αὐτῆς κρίσις τοῦ Λουκιανοῦ εἶνε καθ᾽ ὑπερβολὴν αὐστηρά.
Τοὐλάχιστον Διονύσιος ὁ Ἀλικαρνασσεὺς τὴν ἐπαινεῖ πολὺ καὶ δι᾽ ἄλλας
ἀρετὰς καὶ διὰ τὴν ἀκρίβειαν καὶ φιλαλήθειαν.