errs YT CZASOPISMO TECHNICZNE MOAN TECHNICAL TRANSACTIONS oss ANDRZEJ KOBIELSKT’, JACEK LECH”, /ANUSZ PRUSAI KOLEJOWA SIEC TRAKCYJNA POWROTNA A KWESTIA ZAGROZEN PORAZENIEM ELEKTRYCZNYM RAILWAY OVERHEAD LINE RETURN CIRCUIT AND ISSUE OF ELECTRICAL SHOCK HAZARD Streszezenie W artykule przedstawiono zagadnienia zwigzane z ochrona przeciwporazeniowa czlowicka wko- lejowych trakeyjnych sieciach powrotnych. Scharakteryzowano skutki oddzialywania pradu sta- tego na organizm ludzki, oméwiono obowiazujgce nomy i preepisy prawne dotyezace zagrozei elektrycenych oraz przedstawiono konstrukeje sieci powrotne}. Wskazano takze szezegélnie nie- bezpiecane przypadki awarii sieci powrotnej i ich wplyw na ksztaltowanie sie napieé szyna—zie~ mia pod wplywem obciazenia sieci przez prady robocze pojazdéw trakcyjnych Slowa kluczowe: zagrozenia porazeniowe sieci powrotne) Abstract Problems related to electrical shock safety on railway traction return circuits are presented in the article, The results of influence of direct current on human body are described, the valid standards and law regulations related to electrical hazards are discussed and a structure of return cireuit is presented. Authors denoted particularly dangerous examples of breakdowns of return circuits and their influence on generated voltages rail-eath in the condition of traction system loaded by operating currents of traction vehicles Keywords: electrical shock hazards of return circuit * Dring Andrzej Kobielski, Instytut Pojazdaw Szynowych, Wydziat Mechaniczny, Politechnika Kra- kowska * Jacek: Lech, student, Wydzia! Inzynierii Blektrycznej i Komputerowej, Politechnika Kraleo “ Dr ing. Janusz Prusok, Instytut Elelatromechanieznych Przemian Energii, Wydzial Inzynierii Elektryeznej i Komputerowej, Politechnika Krakowska44 Oznaczenia — konduktaneja preejgcia [S/km] — prad [A] — prady bladzace [A] — prady plynace szynami [A] — prad razeniowy [A] — dhugoéé odcinka zasilania [km] PT — podstacja trakeyjna 7, ~ tezystancja przejécia szyn [22km] 7 — rezystancja wzdtuena szyn [2/km] R, — rezystancja ciala eztowieka [2] sj - sie jezdna t — czas [s] U, — napigcie bezpieczne [V] U, — napigcie szyny wzgledem odlegtej ziemi [V] Uz, — napigcie dotykowe spodziewane [V] U, — napigcie dotykowe razeniowe [V] U.,, — maksymalne dopuszezalne napigcie dotykowe [V] x” — odlegtosé wzgledem poczatku ukladu odniesienia [km] ZN — awiemik napieciowy 1. Kolejowa sieé trakeyjua 1.1, Poezatki rozwoju trakeji elektrycznej Za poczatek rozwoju trakeji elektrycznej uwaza sie rok 1879, kiedy to Wemer von Sie- mens zbudowat pierwszy pociag elektryezny. Prezentacja lokomotywy wraz 2 trzema odkry- tymi wagonami odbyia sie na wystawie rzemios! w Berlinie. Lokomotywa odbierala prad Z trzeciej szyny umieszezonej na izolatorach, znajdujacej sie pomiedzy szynami jezdnymi, ktore stanowily sieé powrotng [1]. Z kolejnymi latami rozwoju trakeji elektryezne} wprowadzane lokomotywy 0 coraz wiekszych mocach z roznymi typami napedow elektrycznych wymagaly zastosowania od- powiedniego systemu zasilania pradem elektryeznym. Obeenie w Europie wystepuja eztery podstawowe systemy zasilania trakeji elektryeznej: — pradem stalym (DC) o napieciu 1500 V — stosowany praktycznie od samych poczatkow trakeji elektrycznej, obecnie juz sig prawie nie rozwija, — pradem stalym (DC) o napigciu 3000 V, — pradem przemiennym (AC) jednofazowym o czestotliwosci 162 Hz, i napieciu 15 kV, — pradem przemiennym (AC) jednofazowym o czestotliwosci 50 Hz i napieciu 25 kV. — WPolsce elektryfikacje kolei zapoczatkowano w roku 1936, a system zasilania pradem stalym o napigeiu 3000 V uznano za optymalny na owe ezasy. Do duia dzisiejszego polska kolejowa sieé trakcyjna zasilana jest z tego systemu.1.2. Zasilanie trakeji elektrycznej pradu statego W Polsce podstacje trakeyjne przetwarzaja energie elektrycena pradu przemiennego (AC), dostarezona przez energetyke zawodowa na energie pradu stalego (DC). Podstacje za- silane sq dwoma niezale¢nymi liniami SN (érednie napiecie) lub WN (wysokie napigcie) ze stacji transformatorowych energetyki zawodowej (GPZ — Glowny Punkt Zasilajacy). Zasila- nie z dwéch linii zapewnia podstacji ciagtosé dostaw energii. Prad przemienny, trdjfazowy 0 ezestotliwosei 50 Hz i najezeseiej o napigciu 15 kV przetwarzany jest przez zespoly pro- stownikowe na prad staly (DC) o napigciu 3.3 KV. Napigcie takie stosowane jest na normal notorowych magistralach i podmiejskich liniach kolejowych. Strona pradu statego zabezpie- ezona jest urzadzeniami przeciwzwarciowymi. Kable zasilaczy trakeyjnych doprowadzaja energig elektryczng z podstacji trakeyjne} bezposrednio do sieci jezdnej, rozciagajace} sig wadinz kolejowej trasy komunikacyjnej. Prad z sieci jezdnej zasila silniki trakcyjne pojaz- dow szynowych i odprowadzany jest do podstacji trakeyjnej kablami powrotnymi polgezo- nymi z torami kolejowymi, czyli z siecia powrotna. W obwodzie zasilania sieci trakeyjnej w warunkach PKP wyrdéniamy zasadniczo dwie czas — sieé jezdna, czyli zespol przewod6w podlaczonych do bieguna dodatniego zxédla pradu, zawieszonych na konstrukejach wsporezych wzdiué szlakn kolejowego. Sieé jezdna skta- da sig z liny nosnej oraz przewodu jezdnego, — sieé powrotna, ezyli tory kolejowe z odpowiednimi polgczeniami elektrycznymi, po- diuznymi i porzecznymi szyn, podigezone do ujemnego bieguna Zrédia pradu. Do sieci powrotnej dodatkowo zalicza sig polqezenia z szynami elementw przewodzaeych, nor- malnie nieznajdujacych sie pod napigciem, lecz bedacych w obszarze sieci trakcyjne}, np. Konstrukeje wsporeze. Polgezenia te zwane sq uszynieniami 1.3, Kolejowa sieé powrotna 1.3.1. Zadania i przeznaczenie sieci Zadaniem tordw kolejowych jest prowadzenie kél pojazdéw szynowych po wyznaczo- nej drodze komunikacyjnej. W trakeji elektrycznej tory kolejowe sa rownied przewodami odprowadzajacymi prady z silnikow pojazdow trakeyjnych i prady zwarciowe do podstacji trakeyjnej. Wykorzystuje sig je takze jako obwody SRK (sterowania ruchem kolejowym). Urzadzenia SRK postuguja sig szynami jako przewodnikami sygnalow, ktore usprawniaja procesy zwiazane z prowadzeniem ruchu. Duze natgzenie ruchu kolejowego, rozruch cigzkich lokomotyw towarowych 0 duzych mocach rzedu kilku megawatow, jak rowniez w przypadkach awaryjnych zwarcia sieci jezd- nej 2 powrotna powoduja, ze torami plyna prady osiqgajace wartosei mierzone w kiloampe- rach, Wazne jest wiec, aby sieé powrotna zapewniala niskooporowe odprowadzenie pradow do podstacji trakcyjne}, kiére powinno gwarantowa¢ — szybka wyigezalnosé zwaré w przypadkach awaryjnych, ograniczenie spadkw napieé w sieci szynowej, poprawe jakosci i pewnosci zasilania, — zmniejszenie zjawiska pradow bladzacych, — prawidlowe dzialanie urzadzen SRK.116 Sieé szynowa charakteryzuja glownie dwa parametry elektryczne: rezystancja wzdhuzna szyn- \2} rezystancja przejscia szyna-ziemia — r, [Okm] lub konduktancja przejScia szyna-ziemia g, is Z punktu widzenia ochrony przeciwporateniowej parametr przewod- nogci wzdfudne} szyn jest szczegdlnie wazny ze wzgledu na spadki napigé w sieci powrotnej. Tory kolejowe przebiegaia w migjscach tatwo dostepnych, a ludzie czesto znajduja sig wich obszarze i moga mieé styeznos¢ z szynami lub konstrukejami przewodzacymi polaczonyzi z siecia powrotna. Spadki napiecia wywolane zwiekszona rezystancja wzdiuzna powoduja duze rémice potencjaléw pomigdzy poszezegdInymi punktami sieci szynowej a ziemig. Dla- tego sieé powrotna musi zapewniaé ciagloS¢ i niskooporowoéé na drodze pradéw powrot- nych. Kolejny warunek to odpowiednia izolacja torow od ziemi. Mala rezystancja przejécia niekorzystnie wplywa na zwigkszonq uplywnosé roboezych pradéw trakcyjnych do ziemi. Zjawisko to nazywane jest pradami bladzacymi. Prady te sa niepozadane ze wzgledu na ich dziatalnosé korozyjna. Metalowe konstrukeje inzynierskie, tj. rurociagi, mosty itp., narazone dtugotrwale na dzialanie pradéw biadzqcych ulegaja wielu awariq z powodu korozji elektro- lityeznej. 1.3.2. Konstrukeja element6w sieci szynowej Na sieé powrotng sktadajq sig szyny jezdne, taczniki poprzeczne i podtuzne, daw torowe, polgezenia powrotne laezace szyny z ujemna szyna podstaeji trakeyjnej oraz uszy- nienia [2]. W Polskich Kolejach Panistwowych stosuje sig dwa typy konstrukeji toréw o tzw. budo- wie klasycznej oraz bezstykowej. Réznica polega na tym, i2 w polgezeniach bezstykowych zakonczenia fabrykacyjne szyn sa spawane termitowo lub elektrycznie, aw torach klasyez- nych stosuje sie potgezenia fubkowe oraz dodatkowo montuje sig Inezniki podtuzne w formie przewodu miedzianego 0 odpowiednim przekroju, zapewniajacym przeplyw pradu. Laczniki podiuéne sq lutowane do glowki szyny badz przewlekane przez specjalne otwory znajdujace sig na zakofiezeniach odeinkow fabrykacyjnych [3]. Dodatkowo tory kolejowe wyposazone saw polaczenia poprzeczne. Zapewniaja one ciaglosé w przeplywie pradu w prypadku pek- nigcia szyn oraz powoduja, ze wypadkowa rezystancja wzdiuzna sieci powrotnej zmniejsza sig dwukrotnie. Do polaczen poprzecznych zalieza sie Iaezniki migdzytokowe, ktore tqcza sasiednie szyny tego samego toru oraz laczniki miedzytorowe, ktore lacza sasiednie tory. Strefa oddzialywania trakeji elektrycznej to obszar zelektryfikowany, w ktorym moga wystepowaé zagrozenia pojawienia sig niebezpiecznych napigé na czesciach przewodzacych auajdujacych sig w tym obszarze. W tym celu stosowane sq elektryczne polaczenia meta lowych konstrukeji przewodzacych prad, normalnie nieznajdujacych sig pod napieciem, tf. mosty, wiadukty itp., z siecig powroing za pomocq zwiernikOw napigciowych. Gdy napigcie konstrukeji wzgledem ziemi przekroczy wartosé dopuszezalng 120 V, zwiemik powinien przechodzié ze stanu izolacji w stan przewodzenia i skutecznie obnizaé niebezpieczny po- tencjal do wartosei bezpiecznych. W przypadku konstrukeji wsporezych shupéw trakeyjnych stosuje sie wspomniane wezesniej uszynienia. Uszynienia spelniaja dwa glowne zadania [2]: 1. Zwieraja metalowa konstrukcje wsporeza z siecia powrotna (szyny jezine), co w przy: padku awarii izolacji sieci jezdnej powoduje natychmiastowe zadziatanie wylqcznikow szybkich w podstacji trakcyjne) i kabinie sekcyjng), przerwanie pradu zwareia oraz zlikwi- dowanie niebezpiecznego potencjaiu z szyn i konstrukeji wsporeze}7 2. Stanowia achrone przeciwporazeniowa, uniemo?liwiaja zbyt diugi przeptyw pradu zwar- ciowego, ktéry powoduje utrzymywanie sie wysokiego potencjalu konstrukeji wsporezej wagledem ziemi, Dotkniecie takiej konstrukeji groziloby porazeniem osoby w momencie awarii izolagji. Uszynienie konstrukeji wsporezych jest podstawowym warunkiem wlasciwej ochrony przeciwporazeniowej w obwodach irakeji elektryczne). W polskich kolejach wyrégnia sig dwa rodzaje stosowanych uszynien: — indywidualne, — grupowe. “Uszynienia indywidualne polegaja na bezposrednim polaczeniu konstrukeji wsporezej z szynami jezdnymi. Stalowe prety spawane lub mocowane na zaciskach tworza polaczenie szyn z konstrukejq wsporcza, Diuzsze uszynienia polgczone sq za pomoca linek miedzianych dla ograniczenia rezystancji. Obecnie ten typ uszyniei nie speinia warunkow obowiazuja- eych norm PN-EN $0122-1 oraz PN-EN 5012-2 m.in. ze wzgledu na zjawisko wystepowa- nia pradéw bladzacych [4]. Stosowanie bezpoérednich polaczeii elektrycznych uziemionych konstrukeji wsporczych z siecia powrotng jest niedozwolone. Uszynienia grupowe iezq ze sobq okraslong liczbe konstrukeji wsporezych za pomoca linki uszyniajacej. Najczesciej uszynienia prowadzone sq napowietrznie na calej dlugosci szlaku kolejowego. Linka uszy- niajqca AFL zamontowana jest do wsporikéw konstrukeji wsporezej za pomoca uchwytow przelotowyeh. Diugoéé liny uszyniajacej z reguly dochodzi do 3000 metréw, a jej zakorieze- nia laczy sig z siecia powrotna poprzez zwierniki niskonapigciowe [2]. ‘obteaseond pomozid podstacja trakeyjna Szyna minusowa ZN | | TTT 2N' przew6d uszyniajgey izolacja konstrukeji i |_§ tor J KX tor £ uszynienie indywidualne uszynienie grupawe Rys. 1, Rodzaje uszyniea spotykane w polskim systemie zasilania kolei 3000 V DC Fig. 1. Types of structure bonding system used in polish railway power system 3 KV DC Podobnie jak w przypadku uszyniei grupowych, szyna minusowa podstacji trakeyjnej jest igczona z uziemieniem poprzez zwiemik napigciowy. W normalnych warunkach szyna jest izolowana od ziemi, w momencie pojawienia sig niebezpiecznego napigcia nastepuje polczenie przez zwiernik. Rozwiazanie takie stanowi minimum zapewniajqce spelnienie wymagafi ochrony przed pradami biadzacymi, a jednoczesnie zapewnia wytaczalnos zwaré oraz ochrone przeciwporazeniowa. Urzadzenie zwierajqce znajdujqce sig w podstacji trak-118 cyjnej posiada skomplikowana konstrukeje i umozliwia oddziatywanie na wylacznik mocy zespolu podstacji w przypadku utrzymywania sie niewytaczalnego przez wylgeznik szybki zwarcia doziemnego [5]. . Dopuszezalne bezpieczne poziomy napigé w sieci powrotnej 2.1. Skutki porazenia cziowieka pradem stalym Skutki bezposredniego oddzialywania pradu stalego na organizm Iudzki, bedace podsta- wa w kryteriach oceny zagrozenia porazeniowego zostaly ogloszone przez Miedzynarodowa Komisje Elektrotechniczna (IEC ~ International Electrotechnical Commission) w raporeie technicznym typu 2-IEC/TR2 604791-1 [6]. Wedlug IEC skutki fizjologiczne razenia pradem przeplywajacym okresiona droga w ciele czlowieka zalezq od: — wartosci pradu razeniowego, — zwrotu przeplywu pradu razeniowego. — ezasu przeplywu pradu. Rysunek 2 (z publikacji IEC) przedstawia strefy ezasowo-pradowe skutkéw dzialania pradu stalego DC na organizm czlowieka, Prad razeniowy J, przeplywa na drodze lewa reka-stopy. fs} 10.00 5000 2000 1009 | 509 200 * 409] 9 29 10 010205 1 2 10 20 50100200 500 1000 2000 10.000 . {ma Rys. 2, Strefy ezasowo-pradowe skutkéw dziatania pradow statych na organizm ezlowieka [6] Fig, 2. Time-current zones of results of effect of direct current on human body [6] Prog odezuwania i reakeji na prad staly dla czlowieka wynosi okolo 2 mA. Przekroczenie tej wartosci pradu razeniowego (strefa DC-2) objawia sig tylko lekkimi skurczami migsni przy zalaczaniu i wylaczaniu pradu. Dlugotrwale razenie pradem w strefie DC-3 pomigdzy krzywymi b oraz c ma juz istommy wplyw na zdrowie czlowieka. W strefie DC-3 wystepu- ja reakeje migsniowe, ktore moga przzjéciowo lub trwale szkodzié zdrowiu osoby razone. Skurez migéni moze byé tak silny, Ze niemoéliwe jest otwarcie dloni [7]. Wartosé progowa pradu samouwolnienia miesci sie w zakresie od 25 do 75 mA. Powyzej tej wartosci zwigksza sig prawdopodobieiistwo, ze osoba razona nie jest w stanie uwolnié sig od obwodu raze~ niowego. Diugotrwale razenie pradem w tej strefie moze spowodowaé termiczne zmiany w organizmie, Dla wigkszych natezen pradu razeniowego, poza krzywa c, powigksza sig1g prawdopodobieristwo migotania komér serca, co moze prowadzié do zatrzymania jego akeji i &mierei eztowieka. Duze prady razeniowe powoduja gigbokie oparzenia ciala. Aby okreslié zagrogenie spowodowane przeplywem pradu razeniowego J,, nalezy opie- raé sig na kryteriach dopuszezalnych napies dotykowyeh spodziewanych lub dotykowych razeniowych. Napigcie dotykowe spodziewane U,, jest to najwieksza wartos¢ napigcia dotykowego wurzqdzeniach lub w instalagji elektryczngj w razie uszkodzenia izolagji, ady wartosé impe- daneji w miejseu zwarcia jest pomijalna. Napigcie dotykowe radeniowe U,to spadek napigcia wzdluz drogi przeplywu pradu przez ciato eztowieka. Cztowiek w czasie razenia pradem stanowi czesé obwodu elektryeznego. Znajae rezy- stancjg ciala ludzkiego R, przy porazeniu pradem stalym i napigcie dotykowe razeniowe U/,, mozemy wyznaczyé prad przeplywajacy I, i ocenié, jakie skutki spowoduje. Wartosé rezystangji ciala zmienia sig w zaleznosci od przylozonego napiecia, wilgotnosei skéry, po- wierzchni dotyku oraz drogi przeplywu pradu [8]. Tabela 1 Rerystancja ciala Indzkiego R, przy prreplywie pradu stalego na drodze reka—reka i przy duzej powlerzehni dotyku [8] Napigcie | Wartosci, Ktorych nie przckracza rezystangja eztowieka [2] odpowiedniej czgéci dotykowe populaeji (na drodze reka~rgka) razeniowe [V] ® popalagi 50% populacji 95% popalasi 25 2200 3875 8800 50 1750 2990 5300 73 1510 2470 4000 100 1340 2070 3400 125 1230 1750 3000 221 1000 1350 2125 700 750 1100 1550 1000 700 1050 1500 Rezystancja czlowieka posiada inna wartoéé na drodze przeplywu pradu reka-reka i reka-stopy. Rezystancja R, na drodze reka—obie stopy wynosi 75% rezystancji na drodze reka-reka [8]. Wainy jest rowniez kierunek pradu. Z punktu widzenia zagrozenia porazeniem bardzie| niebezpieczny jest prad wstepujacy (od nég do rak); podobne skutki patofizjologiczne wy- stepuja pry wartosciach pradu od 1,05 do 4,4 razy mniejszych niz pray pradzie zstepujaeym. (od rak do n6g), zaleznie od tego, o jakie efekty i czas razenia chodzi [9]. ‘Warunki srodowiskowe majq deeydujgey wplyw na wybor dopuszezalnych wartosei na- pigcia, ktore uznawane jest za napigcie bezpieczne. Napigcie bezpieczne U, definiowane jest jako najwieksza wartos¢ napigcia roboczego lub dotykowego, ktérego diugotrwaie utrzy- mywanie sig nie stanowi zagrozenia dla zycia i zdrowia eztowieka w danych warunkach otoczenia. Dla pradu stalego za bezpieczne uwaza sig napiecie dotykowe 0 wartosei 120 V, a w warunkach zwigkszonego zagrozenia czynnikami

You might also like

• Zasilanie Linii Kolejowych Dużych Prędkości

  

  Document12 pages

  Zasilanie Linii Kolejowych Dużych Prędkości

  pocztajacek

  No ratings yet
• Rozjazdy Sieciowe - Konstrukcje I Badania

  

  Document5 pages

  Rozjazdy Sieciowe - Konstrukcje I Badania

  pocztajacek

  No ratings yet
• Nieznany Adres - Joe Gores (10852)

  

  Document1 page

  Nieznany Adres - Joe Gores (10852)

  pocztajacek

  No ratings yet
• • Magazines
  • Podcasts
  • Sheet music
• Aspekty Projektowania Sieci Trakcyjnych Kolei Dużych Predkości

  

  Document3 pages

  Aspekty Projektowania Sieci Trakcyjnych Kolei Dużych Predkości

  pocztajacek

  No ratings yet
• Rozmowy Z Katem - Kazimierz Moczarski

  

  Document197 pages

  Rozmowy Z Katem - Kazimierz Moczarski

  pocztajacek

  No ratings yet
• Historyczne Bitwy 108 Farsalos 48 P.N.E.

  

  Document108 pages

  Historyczne Bitwy 108 Farsalos 48 P.N.E.

  pocztajacek

  No ratings yet