TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE

İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

6.1. TÜRK-İSLAM TARİHİNDEKİ SİYASİ GELİŞMELER

T İ TART AL M

751 T S

840 K D ’

963 D ’

1040 D S

1040 B S D ’

1048 S

1071 M M

1077 T S D ’

1097 D ’

1157 B S D ’
Görsel 6.1
S B
1187 D ’ T

1212 K D ’

1230 D ’

Aral
Gölü
KARA ANL LAR
HA

Bİ ANS KARADENİZ AR EM A LAR T S

Z AR

İM ARAT RLU U S
DE

İ S
Nİ

TÜRKİYE SELÇUKLU
Zİ

M S D S
DEVLETİ
R
Fıra
N
t
D
ic
le

AKDENİZ
B BÜYÜK SELÇUKLU
DEVLETİ
K
K
A NELİLER
K B
Ba
sr
a
Kö
rfe
Ni
l

zi

M
KI
ZI
LD

M
EN

S 0
İZ

Harita 6.1
İ T İ D

179
 ÜNİTE

6.2. TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ

“Kişioğlu ölmek için yaratılmıştır. İnsanoğlu fani, Gök Tanrı
TART AL M
ebedidir.”
K ’ İ -
N

T T İ ’
M ’ T
B T
-
N T K T D -
B ’ U D ’ M ’
M K
B T A
T

Gök Tanrı Dini

•E T B T T

•T

•Y T
Y

•E T

•D T T

•E T
T
RNEK METİN
M K Makaleler 1 ’

T N S ’ V -
M
İ ’ S D ’ T -
A
E
D ’
T İ ’
A E
A
T İ ’ -
D ’
’ E -
’ A
-
A T

Görsel 6.2
T K A D
T S ’ A T

180
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

B T T
S ’ A T
B
T A -
İ T
A

Türkler, İslam Dinini Niçin Kabul Etti?

A ’

İ
T -

İ ’ D
İ ’
İ ’

T M -
B
T

T ’
T İ -

N
S M M T
A A ’ -
T İ ’

A T
İ ’

İ ’
T -
-
A
İ -
T İ ’
Görsel 6.3
’

B
İ

A Türkler’in İslâmiyet’i Kabulü ’

Y RUMLAYAL M

T M

181
 ÜNİTE

T İ ’
B M T A
D ’
B A İ B -
İ ’ A D ’
T
B -
A E

T İ ’

T İ M B -
’ -
M

T ’
İ ’
T
T M B T
K D ’ T -
Y K T
İ
İ B A -
K K A -
’ B -
Y -
D ’ M
B
E K ’
N ’
B İ ’
İ ’
B A -
A
A Y İ ’
A A -
A İ -
’
A A B -
Görsel 6.4
İ ’ -
B K İ
D D ’
A K

N Y ’ İ T İ D T -
S ’ K ’ T
T S
BİLİY R MUSUNU

182
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

6.3. İSLAMİYET’İN TÜRK DEVLET VE TOPLUM YAPISINA ETKİSİ

Türk millî kültürünün yanında İslam dininin büyük önemi TART AL M

ve etkisi ile Türkler mütecanis, birlikçi bir millet hâline gel-
miştir. Tarih boyunca Türkler, kendi içlerindeki mücadele
ve çatışmaları ortadan kaldırdıkça birlik ve beraberliklerini
sağladıkça güçleri de çok artmıştır, ülkeleri yükselmiştir.
T
T İ ’

i
i

eniz
eniz

Aral
U LAR

Dic
Gölü

ar D
ar D

Aral

le
Gölü
Fır

Haz
Haz

at
ABBASİLER
B
B B
KARA ANL LAR A
T
S
K
K
Ba
sra

A NELİLER
Kö

A NELİLER K
rfe
zi

K
D

A
0 0
İNDİSTAN
Harita 6.2 Harita 6.3
K

Karahanlı Devleti (840-1212) Gazneli Devleti (963-1187)

A ’ M T S T A T -
K D K Y -
T A K -
D ’ M T -
B B
K K ’ S B İ - M -
’ K
M A İ ’ ’ -
S B T A İ
İ ’ -
E M E M ’ S
S M D ’
Y K ’ S D
K D S ’ ’
D B D -
D K D ’
K B K M ’
’

183
 ÜNİTE

İ T İ
İ T
K T U
T
K İ
T İ

İ T İ
S A
B S
Görsel 6.5 T İ
D K İ D T

T
T -
İ ’

K B ’
M -

B
B

BİLİY R MUSUNU

İ T T
T
T T -
B T
T B
İ
İ T İ ’ -
A ’ K

B -
T
D İ ’ -
A İ
A ’
T İ -
’
İ ’ -
K A
B İ
Görsel 6.6
S B T İ
İ ’ S B
’ M

184
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

S T M
İ ’ -

İ T İ

S
S -

-
K T
İ

T İ
-
K
M D
Görsel 6.7
D V A S M
T

T İ

T
K
K

İ ’ T -
K İ ’ -

K
M T

İ ’
B T S BİLİY R MUSUNU

185
 ÜNİTE

Türk İslam Dünyasında İlk Edebî Eserler

Kutadgu Bilig M T İ -

Y ’
D K T U B
T E -

T
B
Y K B ’

Görsel 6.8
Y T Kişi Görevi Temsil Ettiği Esas

K T A

A T V D

V A

V A

Kutadgu Bilig
K B T İ
U -
İ
T
-

K B İ
T -
Görsel 6.9 A
K B T
U
-

Y RUMLAYAL M M S K Kutadgu Bilig Araştır-

maları Tarihi ’

T İ K B ’

Divânü Lûgati’t-Türk T T
İ -
K M T -

A M B ’ D
L ’ T A T T
T -
B T

186
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

Atabetü’l-Hakayık E
E A Y -
E K
B ’ E A
Y
A ’ T İ -

T
İ ’
T -
K

E A Y T Görsel 6.10
T D
D L ’ T

M
N

Divân-ı Hikmet T
A Y ’ T

B K ’ S ’
A Y Y ’
D
’ -

T İ

İ ’ T B
A ’ Görsel 6.11
- A Y T

İslam’ın Evrensel Çehresi

A Y ’ İ ’ A -
T M
T M İ ’ -

Y RUMLAYAL M
A Y Türk Sufiliğine Bakışlar ’

A Y ’ İ ’ T

187
 ÜNİTE

OKUMA PARÇASI

Görsel 6.12
15 TEMMUZ DEMOKRASİ VE MİLLÎ BİRLİK GÜNÜ
V T D İ

S ’ M İ ’ D S ’ M
M ’

A
B
-
İ

D
-
M
M
-
T
Ü ET DY
-

T B M M -
K B A
E M TÜRKSAT TRT B K
V

188
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

A T B
R T E ’

İ tek millet, tek bayrak,

tek vatan, tek devlet

T ’ T M -

B
-

D ET
-
D

M T

T D M
B

Görsel 6.13

189
 ÜNİTE

6.4. OĞUZLARIN İSLAMİYET’İ KABULÜ

Oğuzlar Kimdir?
T A İ T
T K T
K ’ K
B
T ’
K T K ’
İ
B T D
K T K K
T
T A K T -
B K D ’
K T D
U D B U
K B K T
M M
Y RUMLAYAL M
S Oğuzlar ’

Y
K
M B -
T
M
İ D
İ ’
S E İ
M M ’ K

OĞUZLAR

BOZOKLAR ÜÇOKLAR

Gün Han Ay Han Yıldız Han Deniz Han Dağ Han Gök Han

•K •Y •A • •S •B

•B •D •B •B •A •

•A E •D •K •Y •E •

•K E •Y •K •K •Y •

190
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

İ
M
T
T
’
T B M -
T S D ’
S D ’

T M
D S ’ İ ’
T B B -
A
İ
S A ’
İ -
Görsel 6.14
B T İ B S D
S
B B S D ’
T S D A ’ -
T S S ’ T
S ’ İ
A T S
A ’
S İ V -
D M
İ T S D ’
A ’ B -
B
D İ
A ’ İ -

T İ ’
T İ -
-
Y İ
-
A S
D
D

A A
D
-

-
Görsel 6.15
K
B İ S M
B N

191
 ÜNİTE

Büyük Selçuklu Devleti (1040-1157)

Y D ’ S B
Alp Arslan, 26 Ağustos
1071’de kazandığı B S B İ -
Malazgirt Zaferi ile ’ S K
Küçük Asya’da Türk M S B
hâkimiyetinin temel T
taşını atmış ve Bizans’ın -
akıbetini tayin etmiş
oldu. B ’
V T A T B
T A ’
K S
’ N ’ ’ S ’ B
’ -
B M
S ’
T S M ’
S
D S

Dandanakan Zaferi
S M D ’
B
T B B İ Y
A ’
B S T
B ’ B S -
T B ’

B
K
B ’ A B T ’ T

Y RUMLAYAL M T Selçuklular Tarihi ve Türk İslam Medeniyeti

’

D S ’ T

D S T B S M ’
B
R

T B -
A ’ -
M Y ’
B ’ Y B
B B S
B S
B

192
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

M
’ T B İ -
Y A B ’ K ’ A ’
İ Y K ’
B S B ’
V S -
L B -
E ’
B B
İ E İ ’

A B S S
S T ’ -
A -
B A S

S ’ B B S
B - Görsel 6.16
T B ’
B M S ’ B
S

T B ’ E D ’ TART AL M

T B D ’ M ’ -
B ’ B A
A T
B ’ B -
B
T B B ’
B B -
T B
T B ’ A
A B S
K
İ ’
T B ’ -
T B ’
T B ’
S -
T B
M
B İ
T B -
S
S İ

193
 ÜNİTE

T B ’ B ’ A A
’ S A T B ’
A A
A ’
B ’

A K

’
A ’ T

D S

B İ -
R D
R D
Görsel 6.17
A K K S -
A A M S ’ A ’

B
R D ’ -
B S
M T -
A M A
R ’ T -
S B T
S
B -
B T
S -
Görsel 6.18 İ ’
M S
A M İ

194
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

M S A
A ’

İ ’ B -
R D

B
B A İ
A -
S A A ’ İ
Ü S B A ’
B ’
S A
A ’ T A ’

Görsel 6.19
S A A M ’ İ ’ - S A A
T
-
D K
S M B K ’
K K Y

A A ’ D
S A A ’ M ’
B ’
S A A -
M B S A
A ’ K M ’
İ M -
S A A ’ S
K
M A
İ ’

Aral
Gölü
KARA ANL LAR
Ha

KARADENİZ
za

T
rDe

Bİ ANS
ni
zi

İM ARAT RLU U M B
S

A V D
T R
Fıra
t N
D
ic
le

BÜYÜK SELÇUKLU
AKDENİZ B
DEVLETİ
K
K
İ A NELİLER
K B
Ba
sr
a
Kö
rfe
Ni

zi
l

Kı
zı

M
ld
en
iz

M 0

Harita 6.4
B S D

195
 ÜNİTE

S M D ’ S -
B D K D
K S Y
A A M S ’ A
A ’ A ’
T İ ’ A ’

S M D ’
S D B
S ’ -
B ’ K E
D A K ’ S M
B
’
Büyük Selçuklu Devleti’nin Yıkılışı
S M K ’ M -
D ’ K Y A ’
M ’ -
E T
’ B ’
N M ’
B
A T -
B ’ İ Y ’
T ’
Ü B -

A A ’
S B D ’
S -
’ T A -
’ K ’
A ’
A ’
-
V B ’
B M -
A M -
B
A ’ K -
’
S B ’ -
Görsel 6.20
S M T
’ K -
A B S
D B M T -
B S B

196
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

S B
S B ’ M
T S ’ A
B S -
A S M
T B
B
A M T ’

M T S -
S S S D ’ -
S A B S
K
K M T -
K
M S S ’ K
K S S K
E ’ K S Görsel 6.21
S S ’ S B
M
K
M ’ B S D
İ S

S S -
B
B ’ -
S ’
S ’ B
S İ
B S D ’

DEVLETLER ATABEYLİKLER
S A B

K S M A

S S A A İ

T S A S

Atabeylik
S M
K
A -

A
A A M
BİLİY R MUSUNU

197
 ÜNİTE

6.5. BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ’NDE YÖNETİM VE TOPLUM YAPISI

Allahu Teâlâ her çağda halk arasından birini seçerek onu

TART AL M
hükümdarlara yaraşır birtakım özelliklerle donatır. Dünya
işleri ve cihan ahalisinin kamu düzeninden onu sorumlu
kılarak fitne ve kargaşa kapısını onun eliyle kapatır. Adaleti
sayesinde hoşça zaman geçirip kendilerini güvende hisset-
meleri ve idaresine duacı olmaları için insanların gönlünde
ve gözünde ona dair derin bir saygı uyandırır.
N

İ ’ T B -
S D ’
S
T -

İ T S
B -
A ’ A -
S
S

B S D ’

S
A

E S
-
-
Görsel 6.22
S D ’
S -
S -

’
B S B D -
D S B D-
’ V
S
B D ’ B
D İ -
D İ
D İ
D A ’ A B D ’

198
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

D B
D M
D
S T İ
-
D

K
’
A

B
S -
D M ’
B S D S M D ’
’ S

S
-

T
D
T

-
S

Görsel 6.23
S M

İ T İ T İ - ARA T RAL M
E

B S D T
İ B
S -
A S
D İ
T B S -
İ İ
N ’ S S -
İ İ
B S T İ -

199
 ÜNİTE

S
İ
T

Siyasetnâme’ye Göre Hükümdar Nasıl Olmalı?

S A A ’ S M ’
N S -
’

A ’
-
’ M

Görsel 6.24
N T L

Y RUMLAYAL M
N ’ M Siyasetname ’

S ’ -

Nizamiye Medreseleri
T B ’ B S S
S S

B S D
S B -
B
S -
B

B İ
B S D
S B S
D S A A N
S
N
M İ N ’ B
N M
-

N M

200
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

S
M
İ ’ B S D -
S ’

N M İ
N B
S ’ -
’ B N M
B

B B S D -
’ B
İ
N
M
İ -

İlim Taliplileri
B S D ’ -
A A K ’
S N N ’ -

B S

T Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi ’ RNEK METİN

Büyük Selçuklu Devleti’nde Kültür ve Medeniyet

T İ -
B S D D
D -
S A A

B S D
-

B
-
B -
İ

B S D D ’ -
İ -

201
 ÜNİTE

İ E E R

S D ’
A
S M
İ B ’ -
D -
E V ’ E
B S D ’
S ’ S D
M
A B
E S
T
T S
S İ ’ T E S M A
D T
S
S
M E T ’ T A S -

B A S
M -
S S S -
Görsel 6.25
S M T
B

BİLİY R MUSUNU

S -
S
E M
E E
B S D ’ -
İ -
T İ
T

T İ S
A M A A ’
S

B S N
M

İ ’ M

202
 TÜRKLERİN İSLAMİYET’İ KABULÜ VE
İLK TÜRK İSLAM DEVLETLERİ

M ’
İ T ’ -

S -
S -

M ’ S S -
T -

Y
Görsel 6.26
S İ - S S T
S T
R ’
Y
T -
S

S
S -
A

B S D D ’
M ’ K -
Y ’ -

S
T B S D ’
-
- Görsel 6.27
A B S D ’
-
A

-
K T T
T T

203
 ÜNİTE

Mehmet Altay Köymen

M A K ’

-
K ’ -
’
D A R E ’
’ K ’
A ’ D -
K ’ B

-
B
K

Görsel 6.28
M A K M A K ’ ’ D T

D K ’
K -
B
K T

S
D T T -
S

A İ A
M A K S D T
T ’
T
V B L B L
T T

S D T T
M A K

A -

A Hocam Prof. Dr. Mehmet Altay Köymen

A Mehmet Altay Köymen’in Derslerinde Öğrenci Olmak
M U Prof. Dr. Mehmet Altay Köymen’in Hayatı ve
Eserleri ’
Y RUMLAYAL M

M A K ’ S D T

204