20.03.

2013

Dersin İçeriği
BİYOMEKANİK
I. BÖLÜM – Mekanik ve Malzeme
Özellikleri
 Biyomekaniğin tarihçesi, konuları ve tıp bilimlerine
katkıları.
 Mekaniğin esasları, Kuvvet, Newton yasaları,
moment, kuvvet çifti.
 Serbest cisim diyagramı.
 Normal gerilme, kayma gerilmesi.
 Şekil değiştirme, gerilme-şekil değiştirme bağıntıları.
 Çekme deneyi, malzeme katsayıları, sünek ve gevrek
malzemeler.

Dersin İçeriği Dersin İçeriği

 Düzlem gerilme hali, gerilmelerin transformasyonu. II: BÖLÜM – Statik, Kinematik ve Kinetik
 Asal gerilmeler.  Vücudun statik, kinematik ve kinetik davranışları,
 Eksenel kuvvet, burulma momenti ve eğilme momenti  Tanımlamalar,
etkisinde oluşan gerilmeler.  Vücut hareketlerini tanımlayan düzlemler,
 Elasto-plastik şekil değiştirme, elastik enerji,  Vücudun bölümleri,
histeretik çevrim.
 Statiğin denge denklemleri,
 Sünme.
 Omuz mekaniği,
 Viskoelastik malzeme modelleri.
 Dirsek mekaniği,
 Harmonik yükleme durumu, malzeme yorulması.
 Omurga mekaniği,

Dersin İçeriği Dersin İçeriği

 Kalça kemiğinin mekaniği, III: BÖLÜM – Sert Doku (Kemik Dokusu)

 Diz mekaniği,  Kemiğin yapısı,
 Ayak kemiklerinin mekaniği,  Kemiğiğn malzeme özellikleri,
 Lineer hareket,  Kemik tipleri,
 Düzlemsel hareket,  Değişik bölgelerdeki kemiklerde yükleme durumu,
 Eğik atış,  Değişik yükleme durumlarında kemiklerde gerilme
 Dönme hareketi, hali,
 Kütlesel atalet momentleri.  Kemiklerde yorulma, kemik hasarları,
 Eklemler (Joints).

1

Dersin İçeriği
IV. BÖLÜM – Kıkırdak Doku (Cartilage)
 Kıkırdak dokunun yapısı,
Malzeme özellikleri,

 Kıkırdak Doku hasarları.
V. BÖLÜM – Tendon ve Bağ Dokular
 Tendon ve bağların yapısı,
 Mekanik özellikleri,
 Viskoelastik davranışı,
 Tendon ve Bağ dokularda hasarlar.
Dersin İçeriği
VII. BÖLÜM – Dolaşım Sistemi (Vascilator
System)
 Tanımlamalar,
 Büyük ve küçük dolaşım sistemleri,
 Dolaşım sisteminin Mekanik Karakteristikleri,
 Kalbin akışkanlar mekaniği,
 Kan pıhtılaşması,
 Anevrizma,
Dersin İçeriği
X. BÖLÜM – Dişçilikte Biyomekanik Uygulamaları
XI: BÖLÜM –Biyomekanik Araştırmalarından
Örnekler.
20.03.2013
Dersin İçeriği
VI. BÖLÜM – Kas Doku (Muscles)
 Kasların yapısı,
 Mekanik özellikleri,
 Kasların rolü ve aktiviteleri,
 Motor ünitesi,
 Kas liflerinde oluşan gerilmeler,
 Değişik lif tipleri,
 Vücudun değişik bölümlerindeki kaslar,
 Kas hasarları.
Dersin İçeriği
VIII. BÖLÜM – Sinir Sistemi
 Sinir dokusunun yapısı,
 Mekanik özellikleri.
IX. BÖLÜM – Protez ve Implantlar
 Kemik hasarları ve tedavisi,
 Metal bağlantı elemanları,
 İmplantların sağlaması gereken şartlar,
 Vücudun değişik konumlarında kullanılan implant ve
protezler.
Biyomekanik Nedir?
 Biyomekanik, Mekanik bilim dalının Biyoloji bilim
dalına uygulamasıdır.
 Mekanik ise, atomların, moleküllerin, gazların,
sıvıların, katı cisimlerin, yapıların ve her türlü
cismin hareketini, kuvvetlerin etkisindeki
davranışını inceleyen bilim dalıdır.
2
 20.03.2013

Biyomekaniğin Alanı
Biyomekanik Nedir?

 “the science of the action of internal and external forces, on the living
body”
 Biyomekanik canlıların mekaniği ile ilgilenir. Nasıl ki,
Stedman Medical Dictionary 1933 aerodinamik bilmeden bir uçağın hareketi
anlaşılamaz ve detaylı olarak incelenemez,
 “the study of both the structure and function of biological systems Biyomekanik bilmeden de biyoloji bilimi tam
using the methods of mechanics”
Barlett 1957
anlaşılamaz.
"the science that examines forces acting upon and within a biological

structure and effects produced by such forces.  Biyomekanik, bir organizmanın normal
Hay 1973 fonksiyonlarını, değişik şartlardaki davranışını ve
yapay sistemlerle (protezler gibi) birlikteliğini ve
 “ the study of the mechanical laws relating to the movements or
structure of living organism”
davranışını da inceler. Tıp biliminde, teşhis, cerrahi
Simpson J, Dictionary, Oxford, uygulamalar ve protez uygulamalarında
1989, pp 209 Bioymekanik biliminin önemi çok büyüktür.

Biyomekaniğin Tarihsel Gelişmesi Edwin Smith Papirüsü

MÖ 2600-2200
 Biyomekaniğin konusunu daha iyi anlayabilmek için, tarihsel
gelişimini bilmekte yarar vardır. “Eğer boynu kırık birini
muayene edersen, bir
 Biyomekanik konusundaki ilk kitaplar, Aristotle tarafından omurun diğerine
yazılan “On the Parts of Animals – Hayvanların Yapısı merdivenleştiğini görürsen,
Hakkında” (M.Ö. 384 – 322) ve yine yaklaşık aynı eğer hasta koşamıyorsa,
periyodlarda çinli bilim adamları tarafından yazılan kafası arkaya düşüyorsa,
“Internal Classics” söylenebilir. bacakları ve kolları
oynamıyorsa bu tedavi
 Aristotle, anatominin detayı ve iç organların fonksiyonlarını edilemeyecek bir
incelemiştir. Çinlinin kitabında ise, daha çok kan dolaşım durumdur”
sistemi konu edilmiştir.

Biyomekaniğin Tarihsel
Gelişmesi
Aristo (Aristotle) MÖ 384-322
Hipokrat MÖ 460-361

 Kaldıracın matematik
yönünü analiz ederek nasıl
makineler
oluşturulabileceğini ortaya
koymuştur.

 Kuvvet ve mesafenin ters

ilişkisine işaret etmiş, büyük
ağırlıkların uzun kaldıraç
kolu olan kaldıraçlarla
yerinden hareket
ettirilebileceğini belirtmiştir.

3

Arşimet (Archimedes)
MÖ 287-212
Bana bir kaldıraç verin dünyayı yerinden oynatayım !
İbni Sina MS 984-1035
Fonksiyonel anatominin önemine değinmiş
 Anatomi üzerindeki çalışmaları 10 kadavra üzerinde
yapılmış 750’nin üzerinde çizim içeriyor.
 İnsan omurgasının S şeklindeki yapısını, vertebraların
ve eklemlerin tam ve doğru sayısını tanımlayan ilk
kişidir.
20.03.2013
Galen MS 131-201
 Cerrah, spor hekimi
 Spinal kolon segmentlerini
 Omurilik yaralanmalarının
sonuçlarını
 Anatomist (1000 yıl süren
konseptler)
Leonardo da Vinci (1452-1519)
Ressam, heykeltıraş, bilgin, felsefeci, mühendis ve mimar
 Servikal omurga stabilitesinde kasların da çok önemli
görevi olduğunu düşünmüştür.
 Doğanın canlılara mekanik anlam olmadan hareket gücü
veremeyeceğini belirtmiştir.
 İnsanın hareketlerinde kaldıraç sisteminin mekanik
mantığını uygulayan ilk kişidir
4
 20.03.2013

Biomekaniğin Tarihsel Gelişmesi

 Mekanikte elde ettiği sonuçlar Galileo ve Newton’un
verilerine yakındır: “düşen bir cismin düşme
mesafesiyle orantılı olarak hız kazandığını” söylemiştir.
 “Kuvvet yalnızca hareketi değil, ivmeyi de meydana
getirir” şeklindeki görüşü daha sonra Newton’un
“Hareketin 2. Yasası” olarak şekillenir.
 Modern anlamdaki Biyomekanik, mekaniğin
mühendislik uygulamalarındaki gelişmesi ile
canlılık kazanmıştır.
 16 ile 20. yüzyıllar arasında, Galileo, Harvey,
Descartes, Boyle, Hooke, Newton, Euler, Young,
Helmotz, Lamb gibi değerli bilim adamlarının
Biomekaniğe önemli ölçüde katkıları olmuştur.

Galileo Galilei (1564-1642) Isaac Newton (1642-1727)

Matematik, mekanik ve astronomiye katkıları
bulunmuştur.
Denge, kaldıraçlar ve kuvvetler üzerindeki  Biyomekanik hakkında
çalışmaları Archimedes’in hidrostatik ilkelerini eseri yoktur.
doğrulamıştır.
Gözlemleri ise Newton’un hareket yasalarının  Fizik, astronomi ve
gelişimine katkıda bulunmuştur matematik
Tıp öğrencisi
Kemik strüktürünün canlıların boyları ile orantılı  Philosophiae Naturalis
olmadığını Principia
Mathematica’da
kemiklerin boya göre değil kitleye göre yük açıkladığı hareketin üç
taşımaları gerektiğini yasası biyomekaniğin
Kemik gibi tübüler bir yapının eğilmeye karşı de temellerini
dayanımının artan çapı ile sağlanmış olduğunu oluşturmuştur.
söylemiştir.

Carl Hirsch (1913-1973)

Biomekaniğin Tarihsel Gelişmesi

 İsveçli ortopedist  Robert Hooke, mekaniğe Hooke Kanunlarını

kazandırmış ayrıca biyolojide hücre tanımı ile
yaşamın oluşumunu anlatmıştır. Onun 1664
 Dizdeki kıkırdak yılında yayınladığı Micrographia adlı eseri 1960
değişiklikleri için başladığı yılında yeniden yayınlanmıştır.
biyomekanik çalışmaları
sürdürerek, diz, kalça ve
 Newton, biyomekanik konusunda yayın
omurga biyomekaniği ile yapmamıştır. Ancak, onun matematik, hareket
ilgilenmiştir. kanunları, akışkanlar mekaniği konularındaki
değerli buluşları Biyomekaniğin temelini
oluşturmuştur.

5
 20.03.2013

Günümüz Biyomekanik çalışmalar

 Deneysel Çalışma
 Hayvan deneyleri
 İnsan kadavra deneyleri
 Sonlu eleman modelleri
 İmplant içi yerleştirilen
sensorlarla hastada
değerlendirme
 İmplant ve protez
tasarımı
 ......

Mekaniğin Konuları Biyomekaniğin Tıp Bilimine Katkıları

 Gerilme ve şekil değiştirme,
 Malzeme özelliklerini tanımlayan bünye
denklemleri,
 Biyomekanik, Tıp Bilimleri ve teknolojinin modern
 Malzeme yorulması, gelişiminde hemen hemen her adımında yer
 Malzemenin akması, sürünme, çatlak ilerlemesi, almıştır.
 Dislokasyon teorisi,
 Seramikler ve kompozit yapılar,  Moleküler biyolojinin esasları, moleküler yapının
mekaniği ile daha iyi anlaşılabilmiştir.
 Akışkanlar mekaniği,
 Termodinamik ve ısı transferi, termal gerilmeler,  Cerrahi operasyonların, biyomekanik ile ilgisi nedir?
 Mekanizmalar, diyebiliriz.
 Stabilite,
 Mekanik sistemlerin kontrolu,  Ancak tedavi ve iyileşmeler dokuların gerilme ve
 Dinamik, titreşim ve dalga mekaniği, şekil değiştirmesiyle ilgilidir ve bunlarla açıklanır.
 Akustik, vs., vs

6
 20.03.2013

Omurga Hasarı ve Onarımı

Biomekaniğin Tıp Bilimine Katkıları

 Kalp operasyonlarında kullanılan değişik protezler

(kalp kapakçıkları, kalp takviye cihazları vs), kalp
nakli ve sentetik kalp plantasyonu mekanik
tasarımların uygulamasıdır.

 Protezlerin vücut dokuları ile uyumu malzeme bilimi

ile ilgilidir. Ancak protezlerin kuvvet etkisindeki
mukavemeti, deformasyonu ve vücudun fonksiyonları
ile protezlerdeki yorulma olayının incelenmesi
mekaniğin konularıdır.

Yıllık protez
uygulamaları
•135 000 Kalça (Hip)
•110 000 Diz (knees)
•10 binlerce diğer
parçalar

Bunlara ilave olarak,

 Röntgen, ultrasound, MR (Manyetik Rezonans),
 Kaza sonuçları hasar gören organlarda kullanılan
değişik protezler,
 Cerrahi operasyonlarda kullanılan implantasyon
elemanları,
 Tedavi ve rehabilitasyonlarda dokuların gerilme ve
şekil değiştirmesi,
 Kemik, kıkırdak ve yumuşak dokuların mekanik
davranışları,
 Kan dolaşımının akışkanlar mekaniği ile incelenmesi,
 Kulağın işitme mekanizması, kulak zarının titreşimi,
 Biyolojik doku ve organların hareketi ve mukavemeti,
 Kan damarlarını kan basıncı ile şekil değiştirmesi,

7
 20.03.2013

Mekaniğin Esasları Kuvvet (Force)

-Kuvvet
-Moment  Kuvvet, iki cismin birbirlerine olan etkisi
-Gerilme olarak tanımlanır ve vektörel bir büyüklüktür.
Basit Mukavemet Haller
Bileşik Mukavemet Halleri  Kuvvet etki ettiği cismin şekil değiştirmesine
-Şekil Değiştirme ve/veya hareketine neden olur.
Elastik Şekil Değiştirme  Cisim eğer başka cisimlere tespit edilmiş veya
Plastik Şekil Değiştirme denge halindeki kuvvetlerin etkisinde ise,
-Çekme Deneyi Sonuçları
-Malzeme Özellikleri
cisim şekil değiştirir ancak hareket etmez.
-Viskoelastisite
..
..

Newton Yasaları Etki - Tepki

1. Bir parçacık üzerindeki bileşke kuvvet sıfır ise cisim

ya durağandır veya doğrusal bir yörüngede sabit
hızla hareket eder.

2. Bir parçacık üzerinde dengelenmemiş kuvvet varsa

parçacık kütlesiyle ters orantılı olarak uygulanan
kuvvet yönünde ivmelenir.

3. Kuvvetler etki-tepki çiftleri olarak ortaya çıkar.

Moment Kuvvet Çifti

   
d F M  rF
 Bir kuvvetin bir cismi belirli bir nokta çevresinde M=Fxr
döndürme etkisidir.  d  M = F.d
 Vektörel büyüklük olan momentin büyüklüğü, cisme F F
etkiyen kuvvetin moment kolu ile çarpımına eşittir.
Moment kolu moment alınacak noktadan kuvvetin  Aynı büyüklükte, zıt yönlü iki kuvvet (kuvvet çifti)
etkidiği noktaya çizilen dik doğrunun uzaklığıdır.
birbirinin çekme etkisini yok ederken aralarındaki dik
uzaklıktan ötürü bir moment gibi döndürme etkisine
 Momentin birimi Newton-metre (N.m)’dir.
sahiptir.
 Momentin çekme veya itme etkisi yoktur, sadece
döndürme etkisine sahiptir.

8
 20.03.2013

Basit Bir Kafesin İncelenmesi

Serbest Cisim Diyagramı

 Serbest Cisim Diyagramı, incelenecek cismin

çevresinden yalıtılarak, çevresiyle etkileşimini bilinen
ve/veya bilinmeyen kuvvetler ile gösterilmesidir.

 Statik veya dinamik denge koşullarının doğru olarak

yazılabilmesi için serbest cisim gösteriminin doğru
olarak hazırlanması ilk şarttır.

Basit Bir Kafesin İncelenmesi Basit Bir Kafesin İncelenmesi

• Statik denge koşulları • Mafsal bağlantı moment iletmez.

 M C  0  Ax 0.6 m   30 kN 0.8 m  • Her bir eleman sadece eksenel
Ax  40 kN kuvvetin etkisi altındadır.
 Fx  0 Ax  C x • İki kuvvetin denge durumunu
C x   Ax  40 kN sağlaması için eşit büyüklükte ve zıt
yönde olması gerekir.
 Fy  0  Ay  C y  30 kN  0
Ay  C y  30 kN
• B noktasındaki mafsal piminin
• Dört bilinmeyenli üç denklem, serbest cisim gösterimi.
bilinmeyen tepki kuvvetleri
çözülemez! Hiperstatik • B noktasındaki pimin denge
sistem. koşulu.

Basit Bir Kafesin İncelenmesi Gerilme (Stress)


 FB  0  Gerilme, dış kuvvetlerin etkisinde cisimde oluşan ve
birim alana etki eden iç kuvvettir.
FAB FBC 30 kN
 
4 5 3
 Kuvvet sistemine ve cismin malzeme yapısına bağlı
FAB  40 kN FBC  50 kN olarak, gerilme genelde noktadan noktaya değişen bir
büyüklüktür.

 Bir çubuğun iki ucundan etkiyen çekme kuvvetleri tek

eksenli gerilme hali oluşturur. Çubuğun dik kesitinde
• Acaba konsol 30 kN yükü güvenle taşıyabilir mi? üniform olarak dağılan normal gerilme oluşur.
• AB (yatay) elemanı 40 kN yükü taşıyabilir mi?
 Normal gerilmeler cisimde boyut değişimlerine neden
• BC (eğimli) elemanı 50 kN yükü taşıyabilir mi? olur.

9
 20.03.2013

Gerilme (Stress)

Kafes örneğinde BC çubuğunun dik kesitinde

oluşan gerilme;
P 50 103 N
 BC    159 MPa
A 314 10-6 m 2

Gerilme (Stress)

• Kesit alanı olarak başlangıçtaki  Omurgada, aşağı

alan alındığı taktirde bulunan bölümlere
gerilmeye nominal gerilme veya inildikçe, taşınan
mühendislik gerilmesi denir. vücut ağırlığı
Ancak test sırasında kesit alanı arttığından,
büzülür.
omurların kesit
• Testin her adımında oluşan alanları da
gerçek alan alınırsa, bulunan büyümektedir.
gerilmeye gerçek gerilme adı
verilir. Gerçek gerilme nominal
gerilmeden daha büyüktür.

Gerilme (Stress) Kesme Kuvveti (Shear Force)

Kayma Gerilmesi (Shear Stress)
F P
  lim  ave 
A  0  A A  Cismin herhangi bir kesitinde oluşan kuvvetin, kesit
düzlemi içinde kalan bileşeni Kesme Kuvveti olarak
tanımlanır.
• Bir noktadaki birim alana gelen
kuvvet (gerilme) ortalama  Kesme kuvveti sonucunda, kesit düzleminde kayma
gerilmeden farklı olabilir. gerilmesi (shear stress) meydana gelir.
• Bir noktadaki gerçek gerilmenin
bulunması daha ayrıntılı çözümleme
gerektirir.
• Genellikle ortalama gerilme yeterli
fikir verir.

10
 20.03.2013

Kayma Gerilmesi (Shear Stress) Kayma Gerilmesi ve Açı Değişimi

• Şekildeki yüklemede gerilme yüzeye
paraleldir. Bu gerilmeye kayma
gerilmesi (Shear stress) denir. Diğer
gerilmeyi kayma gerilmesinden 0.04
ayırmak için normal gerilme de
 xy  tan  xy 
denir.
2
• Normal gerilmenin etkisindeki cismin  xy  0.020 rad  1.15
boyutlarında değişimler (hacimsel
şekil değişimi) olurken, kayma
gerilmelerinin etkisinde biçim değişimi
(açı değişimi) olmaktadır.
 xy  G xy

P P   xy A
 ort. 
A
Biyomekanik Çalışma Grubu 62

Normal ve Kayma Gerilmeleri Şekil Değiştirme Bileşeninin (Strain)

Arasındaki İlişkisi Ölçülmesi

Normal şekil değiştirme bileşeni, birim uzunluktaki

uzama olarak tanımlanabilir.

Birim Uzama (Normal Strain) e

Açısal Birim Uzama (Shear Strain) 

Birim Uzamanın Ölçülmesi Ölçülmesi

Birim Uzamanın Ölçülmesi Ölçülmesi

“Gauge Factor - K” elektrik direncindeki değişimin

uzunluk değişimine oranıdır. Metal gaugeler için
bu değer genellikle 2 civarındadır ve üretici
tarafından ürün kataloğunda belirtilir.

R / R R / R
K  GF  
L / L e
“ Strain Gauge ”in direnci şekil değiştirme ile (uzunluğunun
değişimi ile) değişir. Bundan yararlanarak birim uzama ölçülür.

11
 20.03.2013

Birim Uzamanın Ölçülmesi Ölçülmesi

Tek Eksenli Gerilme Hali
Eğik Düzlemde Gerilme
Bir malzeme üzerindeki 500 m
büyüklüğündeki şekil
değiştirme bileşeni ölçülmek
istendiğinde, “gauge
factor”ün 2 olduğu durumda
direnç değişimi 2 * 500 * 10-6
= 0.1% olur. Bu kadar küçük
direnç değişimleri doğrudan
hassas olarak ölçülemez.
Dolaylı ölçüm
yöntemlerinden birisi olan
Wheatstone köprüsü
kullanmaktır.

 Genel halde, üç boyutlu kuvvet uygulamasında,

seçilen herhangi bir noktada, 9 bileşenden oluşan bir Şekil Değiştirme (Strain)
gerilme hali söz konusudur.
 yy
 Rijit Cisim
 yx
 Elastik Cisim,
 Kuvvet sistemi etkisindeki elastik cisim şekil
 yz
 xy değiştirecektir.
 Şekil değiştirme, hem boyutlarda değişme (birim
 zy
uzama – normal strain) ve hemde biçim değiştirme
 xz  xx (açı değişimi – shear strain) şeklinde oluşur.
 zx
 Tek eksenli gerilme halinde bulunan çubuğun boy
değişiminin, başlangıçtaki boyuna oranı birim
uzama (normal strain) olarak tanımlanır.
 zz

Şekil Değiştirme (Strain) Şekil Değiştirme (Strain)

L
e Birim uzama (Strain)
L P

Birim uzama boyutsuzdur ve akma sınırının
A
altında çok küçük değerdir. 2 
e 
1000 kg. lık bir yük taşıyan, 1 cm. çapındaki 2L L
bir çubuğa 125 MPa lik üniform, eksenel
gerilme (normal gerilme) uygulanır. P
  Normal Gerilme
Çelik malzeme için oluşan birim uzama A
0.000625 m/m dir. 
e Birim Uzama
L

12
 20.03.2013

Plastik Şekil Değiştirme

Gevrek (Brittle) Malzeme Gerilme-Şekil Değiştirme İlişkisi

• Tek yönde yükleme:

 Kuvvet doğrultusunda cismin boyu uzarken
(pozitif birim uzama), dik kesit boyutlarında x
büzülme olur. ex  y z  0 ey  ez  0
 Kesit boyutları doğrultularındaki birim E
uzamalar negatiftir (Kesit büzüleceğinden).
 Kuvvet doğrultusundaki birim uzamanın, buna
dik doğrultudaki (dik kesit boyutları
doğrultularında) birim uzamaya oranı 1 den
küçük bir sayıdır ve Poisson Oranı (Poisson’s
Ratio) olarak tanımlanır.
ey e
 Bu sayı da bir malzeme özelliğidir.    z
ex ex

Poisson Oranı Çekme Deneyi

 E’
Ultimate stress D

C E
B
Yield stress
Proportional limit A

0 e

Linear Plastic Strain Significant

hardening necking

Gerilme – Şekil Değiştirme Eğrisi

 Başlangıçta gerilme ile şekil değiştirme arasındaki
bağıntı doğrusaldır. (Hooke’s Law)
 Bu bölgede kuvvet kaldırılırsa, çubuk yine eski
boyutuna döner. Buna elastik şekil değiştirme
adı verilir.
 Bu orantı sınırına kadar devam eder. Daha sonra,
lineerlik bozulur. Ancak elastik sınıra kadar elastik P – Orantı sınırı (proportional Limit)
şekil değiştirme devam eder. E – Elastik sınır (Elastic Limit)
Y – Akma noktası (Yield Point)
 Bu noktadan sonra cisim elasto-plastik şekil
U – Maksimum gerilme
değiştirme ye başlar. R – Kopma noktası (Failure Point)
 Yani kuvvet kaldırıldığı zaman şekil değiştirmenin
elastik olan kısmı geri döner, ancak kalıcı bir şekil
değiştirme vardır ki buna plastik şekil değiştirme
adı verilir.

13
 20.03.2013

Elastisite Modülü Malzeme Özellikleri

Material Modulus
Akma Max. Elastisite Kayma Poisson
Malzeme Sınırı Gerilme Modülü Modülü Oranı
Steel 205 GPa
CoCrMo 210 GPa
Kemik 80 130 17 3.3 0.4
Ti6Al4V 110 GPa
UHMWPe 1.4 GPa Aluminyum 60 - 220 90 - 390 70 28 0.33

PMMA 2.8 GPa 200 -

Çelik 700 400 - 850 200 80 0.3
Cortical bone 10-25 GPa
400 -
Cancellous bone Very low-1 GPa Titanyum 800 500 - 900 100 45 0.34

Elastisite Modülü Plastik Şekil Değiştirme

  E’ Akma sınırından
Orantı sınırı ile akma D
(Yield stress)
Ultimate stress
B sınırı arasında oluşan
Yield stress birim uzama yaklaşık C E sonra
B
0.002 kadardır. Yield stress gerilmedeki çok
Proportional limit A Proportional limit A
küçük artmaya
karşılık, birim
offset
uzamada orantı
0 e sınırının yaklaşık
Plastic Strain Significant
14-16 katı bir
artma olur.
Linear
0 e hardening necking

Linear

Plastik Şekil Değiştirme Plastik Şekil Değiştirme

Sünek (Ductile) Malzeme Gevrek (Brittle) Malzeme
Eğrinin C-D
bölgesinde, D,E Cam, seramik, beton,
 E’
Ultimate stress D malzemenin iç Ultimate stress
kemik gibi
C
bünyesinde B malzemelerde, akma
E Yield stress
Yield
B değişmeler olur ve sınırı civarında büyük
kesit alanı
stress
Proportional
limit
A
birim uzama olamadan
küçülerek boyun A kopma olur. Bu tip
Necking here
Proportional limit

(Necking) oluşur. malzemelerde, gerçek

e
Bu bölgedeki
0
Strain offset
gerilme ile nominal
Linear Plastic Strain
hardening
Significant
Necking gerçek gerilme, gerilme aynıdır.
nominal 0
gerilmeden daha e
Sünek (Ductile) Malzeme
büyüktür. Gevrek Malzeme

14
 20.03.2013

Elastisite Modülü Gevrek ve Sünek Malzeme

Kayma Modülü

Gevrek Malzeme :
Çekme deneyi
sırasında malzeme
kalıcı deformasyon
olmadan kırılırsa bu
malzemeye Gevrek
Malzeme adı verilir.

Sünek Malzeme :
Çekme deneyi
sırasında malzeme
belirli bir kalıcı
deformasyon yaptıktan
sonra kırılısa bu
malzemeye Sünek
Malzeme adı verilir.

Üç boyutlu Gerilme Hali Kayma Gerilmesi - Kayma Açısı

z

z
z

 zy
F2
 zx
 yz
• Hooke Yasası (Kayma hali)
F3

 xz y

F1
y  xy
 yx
 xy  G  xy
y
dz

 yz  G  yz
x
F4
dx
Fn x

zx  G  zx
dy
x

• Üç boyutlu bir cisme etkiyen F1 , F2 , F3 ,....., Fn kuvvet sistemi uzaysal

(üç boyutlu) bir kuvvet sistemi ise, bu durumda, cisimde ortaya çıkacak
gerilmeler de üç boyutlu olacaktır. Böyle bir cisim içinden çıkartılacak
sonsuz küçük bir hacim elemanındaki gerilme durumu şekilde
görülmektedir.
• Her yüzeyde, biri normal, ikisi kayma gerilmesi olmak üzere üç gerilme
bileşeni olacaktır.

Malzeme Katsayıları Değişik Malzeme Modelleri

a - Rijit Malzeme
b – Lineer Elastik Malzeme
c – Rijit tam Plastik Malzeme
d – Lineer Elastik Tam Plastik
e – Rijit Lineer Plastik
f – Elastik Lineer Plastik

15
 20.03.2013

ÜÇ BOYUTLU HAL
GENELLEŞTİRİLMİŞ HOOKE KANUNU Düzlem Gerilme Hali

  
e 
x
x
 y
 z

E E E
  
e 
y
y
 x
 z

E E E
  
e 
z
z
 x
 y

E E E

Gerilmelerin Transformasyonu Gerilmelerin Transformasyonu

Asal Gerilmeler (Principal Stresses) Burulma (Torsion)

16
 20.03.2013

Burulmada Gerilme ve
Açısal Şekil Değiştirme
Şekil Değiştirme

Burulmada Asal Gerilmeler Elasto-plastik Şekil Değiştirme

Elastik Enerji
(Elastic Energy or Strain Energy) Histeresiz Çevrim

Elastik Model:
•Yükleme durumunda oluşan
elastik enerji bir potansiyel enerji
olarak depolanır ve sistemin
orijinal boyutlarına dönmesi için
kullanılır.
•Enerji kaybı yoktur.

17
 20.03.2013

Histeresiz Çevrim Dokuların Malzeme Özellikleri

Harmonik Yükleme :  Sert Dokular (Kemikler)

 Yumuşak Dokular
Harmonik olarak çekme ve
- Kaslar,
basınç kuvveti uygulandığı
- Bağlar (Ligaments)
zaman şekildeki gibi bir
yükleme boşaltma eğrisi - Kıkırdak Doku,
oluşur, buna histeresis eğrisi - Tendonlar,
denir. - Diğer Organ Dokuları (Kalp, ciğerler,
damarlar, mide, vs)
Bu kapalı eğri içindeki alan
kayıp enerjiyi gösterir.
Malzeme Viskoelastik Malzeme

Viskoelastisite Viskoelastisite
• Viskoelastisite konususundaki araştırmalar, son 30 yıl içinde,
bilhassa polimer malzemelerin kullanıma girmesiyle
başlamıştır.
• Viskoelastik malzeme modellenirken, malzemede gerilme ile
Yay elemanı (Spring): Gerilme ile birim uzamanın zamana göre türevi (strain rate) arasındaki
şekil değiştirmenin lineer modelidir. bağıntının;

  Ee
- Lineer,
- Nonlineer,
- Plastik
Sönüm elemanı (Dashpot): Gerilme davranışı önemlidir.
şekil değiştirmenin türevi ile orantılıdır. • Lineer davranış gösteren malzeme Newtoniyen Malzeme
Bu orantı katsayısına
 e da viskosite denir. olarak tanımlanır.Burada
 e gerilme ile strain rate arasında
lineer bağıntı vardır.
de • Non-lineer bağıntı varsa, Non-lineer akışkan olarak
  tanımlanır.
dt

Viskoelastisite Viskoelastisite

• Gerilme “strain rate” den (Birim uzamanın zamana

göre türevi) bağımsız ise, malzeme plastik
deformasyon yapıyor demektir.
• Birçok viskoelastik malzeme lastik gibi (Büyük şekil
değiştirmeler yapan) davranış gösterir.
• Gerçekte bütün malzemeler Hooke Kanuna benzer
değişik bağıntılarla tanımlanırlar.
• Viskoelastik malzemelerde gerilme ile şekil
değiştirmenin türevi arasındaki bağıntı zamanın da
fonksiyonudur.
  e
• In-elastik malzemeler, viskoelastik malzemenin bir alt
tipidir. Bu malzemelerde kısa zamanda uygulanan
kuvvet (transient load) etkisinde şekil değiştirmenin
tamamı geri döner.
 Gerçekte metal malzemeler de dahil olmak üzere
bütün malzemeler, viskoelastik davranış gösterir.
Ancak metal malzemelerde, küçük deformasyonlar
için, gerilme-şekil değiştirme bağıntısı doğrusala
çok yakın olduğundan, elastik malzeme olarak
kabul edilirler.
 Ancak, sentetik polimerler, canlı yumuşak dokular
ve yüksek sıcaklıktaki metal malzemelerde
  e çok belirgindir.
viskoelastik davranış
 Viskoelastik malzemelerin matematiksel olarak
modellenmesi ölçüm sonuçlarıyla belirlenir.

18
 20.03.2013

Elastik Katı Cisim

Viskoz Özellik

Gerilme sadece birim Viskoelastik Malzeme Elastik + Viskoz

uzamanın fonksiyonudur.
 Viskozite, akışkanın akışa karşı direnci olarak
tanımlanır.

Lineer elastik katı cisimde  Viskozitesi yüksek akışkanlar, mühendislikte

gerilme şekil değiştirmenin yataklarda, anatomide de yavaş hareket eden
lineer fonksiyonudur. eklemlerde aşınmayı önlemek amacıyla kullanılır.
E : Elastisite modülü
 Eklemlerde kıkırdak dokuda aşınmayı azaltmak,
G : Kayma modülü minimum yapmak için viskoz sıvı bulunur.

Viskoz Akışkan
Viskozite
Temas eden iki yüzeyin birbiri üzerinde hareket etmeye
başladığı andaki sürtünme katsayısına Statik Sürtünme • Viskoz özellikte gerilme,
Katsayısı, hareketinin devamı sırasındaki sürtünme katsayısına
da Dinamik Sürtünme Katsayısı adı verilir. Aşağıdaki tablo bazı
şekil değiştirmenin türevinin
mühendislik malzemelerinin ve eklemlerin sürtünma (strain rate) fonksiyonudur.
katsayılarını göstermektedir.
• Viskos terimi enerji kaybını
(sönüm) tanımlarken,
Elastik terimide enerji
depolanmasını tanımlar.

Viskoelastik Malzeme Viskoelastisite

Gevşeme (Relaxation) : Bir cisme aniden şekil

Biyolojik dokular viskoelastik malzemedir. değiştirme verip, sabit tutulduğunda oluşan
gerilme zamanla azalır. Buna relaxation denir.
Viskoelastik malzemeyi karakterize eden 3 önemli
Sünme (Creep) : Bir cisme belirli bir gerilme
özellik; uygulayıp bu gerilme sabit tutulduğunda cisim
şekil değiştirmeye devam eder. Buna sünme
denir.
 Gerilme gevşemesi (Stress Relaxation), Histeresis : Bir cisme belirli frekansta
 Sünme (Creep), harmonik yükleme yapıldığında, yükleme ve
boşalma eğrileri farklı olur ve kapalı bir çevrim
 Histeresis (Hysteresis) oluştururlar. Buna histeresis çevrim adı verilir.

19
 20.03.2013

Relaxation Test
Sünme (Creep) Testi
Input Output

Strain
0 3

0 2

 0 t  0  1
 0t T
  T
  0 t T
T Time

Viskoelastisite
Elastik ve Viskoelastik Malzeme

Elastik Viskoelastik
Bütün lineer viskoelastik malzemeler Volterra denklemi ile
tanımlanabililer. Bu denklem malzemenin gerilme ve birim uzaması
arasındaki bağıntıdır.
Değişik Viskoelastik modeller:

- Maxwell modeli
- Voigt modeli
- Kelvin modeli

Viskoelastik Malzeme Modelleri Maxwell Modeli

• Bu modelde, yay ve sönüm
elemanı seri bağlıdır.
Maxwell Modeli
1 2 • Gerilme, şekil değiştirme ve
onun türevi ile orantılıdır.
de • Yay ve sönüm elemanlarına
1   ... 2  Ee 2 aynı kuvvet etki eder.
Voigt Modeli dt
1   2
e1  e 2  e
Kelvin Modeli
de
Ee 2  
dt

20
 20.03.2013

Maxwell Modeli
Maxwell Modeli

olması durumunda (Gevşeme – Relaxation)

Çok kısa zaman aralığında, Maxwel Modeli elastik eleman gibi

davranır.

Maxwell Modeli Voigt Modeli

• Yay ve sönüm elemanı

Malzemeye sabit gerilme paralel bağlı.
uygulanması durumunda
(Creep – Sünme)
• Sabit kuvvet veya
gerilme altında şekil
değiştirme artar.

Sünme
(Creep)

de 1
1  
Voigt Modeli dt
Voigt Modeli
 2  Ee 2
1   2  
de 1 e 1  e 2 (Relaxation)
Gevşeme e Durumu:
1   1
dt de
 2  Ee 2   Ee  
dt
1   2   2
e1  e 2  e
Bu modelde, sönüm ve yay
de elemanı aynı şekil değiştirmeyi
  Ee   yapmaktadır.
dt

21
 20.03.2013

de 1
1  
dt Kelvin Modeli
Voigt Modeli
 2  Ee 2
1   2  
e 1  (Creep)
Sünme e 2  e Durumu:
de Bu modelde iki değişik uygulama
  Ee   olabilir.
dt • Voigt modeli ile lineer yay seri
0 0 0
E E
 t  t
bağlanabilir.
e (t )   e 
 (1  e 
)
E E E • Maxwell modeli ile lineer yay
paralel bağlanabilir.
Bu bağıntı da ilk şekil değiştirme değerinden
eksponansiyel olarak azalan bir davranış göstermektedir.


E2
Kelvin Modeli Kelvin
E1 Modeli

 e1 e2
E2 
E1
E1
E2
e1 e2
  E1e1  e
1  E2e 2 
 e  e1  e 2   E1  E2 e1  e
1  E2e
   E1e 2  E2e  e 1  E2e 
E1   e
1  E1e1  E1e
e  e1  e 2 
E2

Lineer Viskoelastik Malzemeler Lineer Viskoelastik Malzemeler

Sünme Fonksiyonu Gevşeme Fonksiyonu
Maxwell Fluid Voigt Solid Kelvin Solid Maxwell Fluid Voigt Solid Kelvin Solid

m" m m" E"

m F1 E" F1
m E m E
F F F F E F2 F F E' F
F F F E F2 F F E'
u1 u2 u1 u2

22
 20.03.2013

Harmonik Yükleme
Harmonik Yükleme

 Elastik elemanın harmonik yüklemeye de 1

Stress  1   davranışı
Üç elemanlı modelde
0  t    0 sin t  dt
(Kelvin Modeli) 2  E e0 2
harmonik yükleme  0 sin t   E2e 2  e 2 t   sin t 
durumu  1  E2 2 
Time
e1  e 2  e
e1 e2
de
 Voigt modeli için;   Ee  
 0 sin t   E1e1  e dt
 1

E2  0 sin t   E2e 2

E1
 0 sin t   E1e1  e
1

Harmonik Yükleme Harmonik Yükleme

 Harmonik yüklemede genel formülasyonda yükleme sinyali

exponansiyel fonksiyon olarak seçilirse (genlik, frekans ve
 Homojen çözüm için; e1 t   ce  E t 
1
faz açısını dikkate alır);
Yükleme hali;  t    0eit
0
Sistemin elastik davranışı;  0 eit  E2e 2  e 2 t   eit
 Özel çözüm için; e1 t   A cos t   B sin t  E2
Voigt modeli için;  0eit  E1e1  e
1

0
e1 t   Ae it A
E1  i

Harmonik Yükleme

Dış yükleme gerilmesi; 0

0 0
Sistemin şekil değiştirmesi; 
E1  i E2

E2 E1  i 
Kompleks elastisite modülü G i  
E1  E2  i

Kompleks elastisite modülü, seçilen malzeme modülüne göre

değişir.

23