KALK1 (2015) Gl4 Granici I Neprekinatost

Калкулус 1 д‐р Соња Манчевска
Глава IV
ГРАНИЧНИ ВРЕДНОСТИ И
НЕПРЕКИНАТОСТ НА ФУНКЦИИ
1. Гранична вредност на функција
Конечна граница кога x  x0
Нека x0  и нека f е дадена функција која не мора да е

дефинирана во точката x0 . За реалниот број A се вели дека е
граница на функцијата f во точката x0 , ако за секој e  0 постои
d  d(e )  0 така што f е дефинирана на множеството
( x 0  d , x0 )  ( x 0 , x 0  d )
и притоа важи
f ( x )  A  e , за секој x ( x0  d , x0 )  ( x0 , x0  d ) . (1)
Во овој случај означуваме
lim f ( x )  A .
x  x0
x2  4
Пример 1.1: Функцијата f ( x )  е дефинирана за секој
x 2
реален број, освен за x0  2 (сл.1.а.). Ќе покажеме дека
x2  4
lim f ( x )  lim  4.
x  x0 x 2 x  2
Нека e  0 е произволно. Треба да се најди d  d(e )  0 така

што за секој x (2  d ;2)  (2;2  d ) да важи f ( x )  4  e .
115
Бидејќи за секој x  2
x2  4 ( x  2)( x  2)
f (x)  4  4   4  ( x  2)  4  x  2 ,
x 2 x 2
доволно е да се земи d  e . Имено, во тој случај за секоја вредност

x (2  d ;2)  (2;2  d )
ќе биде исполнето
f (x) 4  x  2  d  e .
y
x2 - 4
f (x ) =
x -2
4+e
4
4-e
2-e 2+e
0 2 x
сл.1.а
Теорема 1.2: Ако за дадена f функција постои границата

lim f ( x )  A ,
x  x0
тогаш таа е единствена.
Теорема 1.3: Ако f и g се функции за кои се дефинирани f  g ,

f
f  g , f  g , и притоа постојат границите
g
lim f ( x )  A и lim g( x )  B .
x  x0 x  x0
тогаш
116
1. за секој c   , lim [cf ( x )]  c  lim f ( x )  cA ,

x  x0  x  x0 
2. lim ( f  g)( x )  lim f ( x )  lim g( x )  A  B ,
x  x0 x  x0 x  x0
3. lim ( f  g)( x )   lim f ( x )   lim g( x )  A  B ,

x  x0  x  x0   x  x0 
lim f ( x )
f x  x0 A
4. при B  0 , lim  ( x )   .
x  x0  g  lim g( x ) B
x  x0
Бесконечни граници кога x  x0
1. Функцијата f ( x ) има позитивна бесконечна граница во

точката x0 и притоа означуваме
lim f ( x )   ,
x  x0
ако за секој M  0 постои d  d( M )  0 така што за секој x со

особина 0  x  x0  d да важи f ( x )  M .
2. Функцијата f ( x ) има негативна бесконечна граница во
точката x0 и притоа означуваме
lim f ( x )  
x  x0
ако за секој M  0 постои d  d( M )  0 така што за секој x со

особина 0  x  x0  d да важи f ( x )  M .
1
Пример 1.4: Ќе покажеме дека lim   (сл.1.б).
x 1 ( x  1)2
Нека M  0 . Треба да се најди d  d( M )  0 така што за секој x

со особина 0  x  x0  d , каде x0  1 , да важи
117
1
f (x)  2
M.
( x  1)
1 1 1
 M  ( x  1)2   ( x  1)2   0 .
( x  1)2 M M
Од тука следи дека условот f ( x )  M ќе биде исполнет за
оние вредности за x за кои квадратната функција
1  1
y  ( x  1)2   x 2  2x   1  
M  M
има негативна вредност. Бидејќи коефициентот пред x 2 е пози‐
тивен, оваа функција ќе има негативен знак за било која вред‐
ност од интервалот чии граници се нејзините нули.
 1
x 2  2x   1    0
 M
 1
2  22  4  1  
 M 1 1
 x1,2  1  x0 
2 2 M 2 M
што значи дека доволно е да земеме
1
d . y
2 M
1
Во тој случај, за било која y
( x  1)2
точка од
(1  d ;1)  (1;1  d ) yM
т.е. било која точка за која
0  x 1  d ,
ќе биде исполнето 1  1 1  x
f (x)  M .
сл.1.б
118
Теорема 1.5: Нека f и g се функции за кои се дефинирани f  g ,

f
f  g , f  g , и притоа
g
lim f ( x )   и lim g( x )  B  .
x  x0 x  x0
тогаш
1. за секој c   \ {0} ,
 , ако c  0
lim [cf ( x )]  c  lim f ( x )  
x  x0  x  x0   , ако c  0
2. lim ( f  g)( x )  lim f ( x )  lim g( x )   ,
x  x0 x  x0 x  x0
3. при B  0
lim ( f  g)( x )   lim f ( x )   lim g( x )  (  )  B
x  x0  x  x0   x  x0 
 , ако B  0

 , ако B  0
4. при B  0 ,
lim f ( x )
 
f x  x0   , ако B  0
lim  ( x )    .
x  x0  g  lim g( x ) B  , ако B  0
x  x0
Соодветните равенства за случајот кога

lim f ( x )   ,
x  x0
се добиваат од оние во предходната теорема така што секој од

симболите  и  секаде ќе се замени со симбол со спротивен
знак. Во случај кога
lim g( x )   (или  ),
x  x0
не секогаш однапред може да се определат соодветните граници

на збир, разлика, производ или количник на две функции.
Следниот пример тоа го покажува за количник на функции.
119
Пример 1.6: За секоја од функциите

a b
fn ( x )  и gn( x )  ,
x 2n x 2n
каде n   и a , b , a  0 и b  0 , слично како во пример 1.4 се
покажува дека
a
lim fn( x )  lim 2n   , и
x 0 x 0 x
b
lim gn( x )  lim 2n  
x 0 x 0 x
Од друга страна, за количниците
fn ( x )
gm( x )
каде m, n  , имаме
 ако m  n , тогаш
a 0 


fn ( x ) 2n a x 2m a
lim  lim x  lim  2n  lim  x 2(mn)  0 ,
x 0 gm ( x ) x 0 b x 0 b x x 0 b
2m
x
 ако m  n , тогаш
a
f (x) 2n a a
lim n  lim x  lim  ,
x 0 gn ( x ) x 0 b x 0 b b
2n
x
 ако n  m , тогаш
a 0 
2m 
fn ( x ) 2n a x a
lim  lim x  lim  2n  lim x 2(mn)   .
x 0 g ( x ) x 0 b x 0 b x x 0 b
m
x 2m
Пред да ги дадеме правилата за определување на гранична
вредност на збир, разлика, производ и количник во случај кога и
двете функции имаат бесконечна гранична вредност ќе ги наве‐
диме дефинициите за конечни и бесконечни граница кога x
120
неограничено расти или опаѓа, и дефинициите за лева и десна

конечна и бесконечна граница.
Конечни граници кога x   и x  
Во случај кога x неограничено расти означуваме x   , а

ако x неограничено опаѓа означуваме x   . За овие два случаи
ја имаме следната дефиниција на конечна граница.
1. За бројот A  велиме дека е граница на функцијата f ( x )
кога x   ако за секој e  0 постои d  d(e )  0 така што
f ( x )  A  e , за секој x  d (т.е. x (d ,  ) ),
и означуваме
lim f ( x )  A .
x 
2. За бројот A  велиме дека е граница на функцијата f ( x )

кога x   ако за секој e  0 постои d  d(e )  0 така што
f ( x )  A  e , за секој x  d (т.е. x (  , d ) ).
и означуваме
lim f ( x )  A .
x 
Пример 1.7: Да се навратиме на функцијата од пример 1.3. Ќе

покажеме дека
1 1
lim  0  lim .
x  ( x  1)2 x  ( x  1)2
За таа цел ќе искористиме дел од дискусијата во пример 1.3.

Ако M  0 , тогаш
1 1 1
 M  ( x  1)2   ( x  1)2   0 ,
( x  1)2 M M
Од тука следи дека условот
121
1
2
M,
( x  1)
сега ќе биде исполнет за оние вредности за кои квадратната
функција
1  1
y  ( x  1)2   x 2  2x   1   , (2)
M  M
има позитивна вредност.
Имајќи предвид дека M  0 , решенијата на равенката
 1
x 2  2x   1    0 ,
 M
1 1
по нараснување се x1  1  и x2  1 
, што значи дека
2 M 2 M
функцијата (2) има позитивни вредности на областа
 1   1 
  ;1  
  1  ;   .
 2 M   2 M 
1
Ако ставиме d  d( M )  1  (за доволно мала вредност на
2 M
M , d  0 ), тогаш за секој x  d
1 1
f (x)  0   M,
( x  1)2 ( x  1)2
1
што значи дека lim 0.
x  ( x  1)2
1
Ако пак ставиме d  d( M )  1   0 , тогаш за секој x  d
2 M
1 1
f (x)  0   M,
( x  1)2 ( x  1)2
1
што значи дека и lim 0.
x  ( x  1)2
122
Конечна лева и конечна десна граница во точка
Нека x0   и f е дадена функција.

1. Бројот A се нарекува лева граница на функцијата f во x0
ако за секој e  0 постои d  d(e )  0 така што за било која
вредност x ( x0  d , x0 ) да важи f ( x )  A  e и означуваме
f ( x0 )  f ( x0  0)  lim f ( x )  A .
x  x0
2. Бројот A се нарекува десна граница на функцијата f во x0

ако за секој e  0 постои d  d(e )  0 така што за било која
вредност x ( x0 , x0  d ) да важи f ( x )  A  e и означуваме
f ( x0 )  f ( x0  0)  lim f ( x )  A .
x  x0
Пример 1.8: Функцијата „децимален дел од x “: f ( x )  { x } што ја

дефиниравме во пример 7.2 од глава 1 е со следна особина:
lim f ( x )  1 и lim f ( x )  0 , за секој x0   .
x  x0 x  x0
Пример 1.9. За функцијата y

 x 2 , ако x  0
f (x)  
 x  1, ако x  0
чиј график е даден на сл.1.в важи
lim f ( x )  0 и lim f ( x )  1 . 1
x 0 x 0
0 1 x
сл.1.в
123
Бесконечна лева и бесконечна десна граница во точка
Нека x0   и f е дадена функција.

1. Функцијата f има бесконечна позитивна лева граница во
точката x0 ако за секој M  0 постои d  d( M )  0 така што за
секој x ( x0  d , x0 ) да важи f ( x )  M и означуваме
f ( x0 )  lim f ( x )   .
x  x0
2. Функцијата f има бесконечна позитивна десна граница

во точката x0 ако за секој M  0 постои d  d( M )  0 така што
за секој x ( x0 , x0  d ) да важи f ( x )  M и означуваме
f ( x0 )  lim f ( x )   .
x  x0
3. Функцијата f има бесконечна негативна лева граница во

точката x0 ако за секој M  0 постои d  d( M )  0 така што за
секој x ( x0  d , x0 ) да важи f ( x )  M и означуваме
f ( x0 )  lim f ( x )   .
x  x0
4. Функцијата f има бесконечна негативна десна граница

во точката x0 ако за секој M  0 постои d  d( M )  0 така што
за секој x ( x0 , x0  d ) да важи f ( x )  M и означуваме
f ( x0 )  lim f ( x )   .
x  x0
1
Пример 1.10. Функцијата f ( x )  (сл. 1.г.) има бесконечна
x 1
негативна лева граница и бесконечна позитивна десна граница
во точката x0  1 , т.е. важи
f (1 )  lim f ( x )   и f (1 )  lim f ( x )   .

x 1 x 1
124
y
Функцијата пак
1
f (x) 
( x  1)2
од пример 1.3 (сл.1.б) има и лева и
1 десна позитивна бесконечна гра‐
ница во точката x0  1 , т.е.
0 1 x
1
f (x) 
x 1
f (1 )  lim f ( x )   и
x 1
f (1 )  lim f ( x )   .
x 1
x 1
сл. 1.г
Проширување на множеството реални броеви
Множеството реални броеви  го прошируваме со два

симболи  и  :
 *    {  ,  } ,
и во ова множество дефинираме операции собирање, одземање,
можење, делење и степенување на следнот начин:
 во случај кога a , b (за количник дополнително b  0 ; а за
степенување со основа a , дополнително a  0 ) собирањето,
одземањето, можењето, делењето и степенувањето се дефи‐
нираат на вообичаениот начин;
ако a  , тогаш
а 0 0
 , , 0 не се дефинирани;
0 0
 a  (  )   , a  (  )    ;
 (  )  (  )   ;
 (  )  (  ) не е дефинирано;
125
 (  )  (  )   , (  )  (   )   ;
 , ако a  0

 a  (  )    , ако a  0 ;
не е дефинирано, ако a  0

a
  0;

 , ако a  0
 
    , ако a  0 ,
а 
не е дефинирано , ако a  0
 операцијата степенување во  *    {  ,  } ја дефинираме
делумно: ако a , b  *    {  ,  } и 0  a   тогаш,
0 , ако 0  a  1

a  не е дефинирано , ако а  1 ,
 , ако 1  a  

 , ако 0  a  1

a  не е дефинирано , ако а  1 ,
0 , ако 1  a  

  , ако 0  b  

(  )b  не е дефинирано, ако b  0 .
0, ако    b  0

Во случај кога во една иста точка x0   (или ако x   ,

односно x   ) две дадени функции f ( x ) и g( x ) имаат беско‐
нечна гранична вредност (  или  ) при определување на
граничните вредности за функциите
f (x)
f ( x )  g( x ), f ( x )  g( x ) , f ( x )  g( x ) , , (3)
g( x )
ги применуваме предходно дефинираните операции во проши‐
реното множество реални броеви.
126
Во случај на граници кои согласно погорните дефиниции на

операциите во проширеното множество реални броеви не се
дефинирани, изразите од (3) предходно се трансформираат на
соодветен начин1. Дополнително ги користиме следните граници
кои ги наведуваме без доказ.
Неколку поважни граници
sin x x
1. lim  1, 2. lim  1,
x 0 x x 0 sin x
p p
3. lim arctg x  , 4. lim arctg x   ,
x  2 x  2
5. xlim arcctg x  0 , 6. xlim arcctg x  p ,
 
7. lim x c   ( c  1 ), 8. lim c
x   ( c  1 ),
x  x 
9. lim a x   ( a  1 ) 10. lim a x  0 ( a  1 )

x  x 
ax  1 ex  1
11. lim  ln a , ( a  0, a  1 ), 12. lim  1,
x 0 x x 0 x
x
13. lim  1    e k ,
1
k
14. lim 1  kx  x  e ,
k
x   x x 0
15. lim log a x   ( a  1 ), 16. lim log a x   ( a  1 ),

x  x 0
17. lim log a x   (0  a  1 ), 18. lim log a x   ( 0  a  1 ),

x  x 0
ln(1  x ) arcsin x
19. lim 1, 20. lim 1.
x 0 x x 0 x
0 
1 За изрази од облик, може да се користи и т.н. Лопиталово правило кое ќе го појасниме кај дифе‐
0 
ренцијалното сметање.
127
2. Непрекинатост на функција
Нека f e реална функција со дефинициона област D f   .

Функцијата f е непрекината во точката x0  D f ако за секој
e  0 постои d  d(e )  0 така што ( x0  d , x0  d )  D f и притоа важи
f ( x )  f ( x0 )  e , за секој x ( x0  d , x0  d ), (1)
односно, функцијата f го пресликува интервалот (x0  d , x0  d )
во подмножество од интервалот ( f ( x0 )  e , f ( x0 )  e ) (сл. 2.а).
Во спротивно, се вели дека функцијата не е непрекината
(или има прекин) во точката x0 .
y
y  f (x)
f ( x0 )  e
f ( x0  d )
f ( x0 )
f ( x0  d )
f ( x0 )  e
x0  d x0  d
x0 x
сл. 2.а
Непосредно од погорната дефиниција и дефиницијата на
граница на функција во точка следи дека функцијата f е непре‐
кината во точката x0  D f ако, и само ако,
lim f ( x )  f ( x0 ) .
x  x0
128
Функцијата f е непрекината на множеството A  D f ако

таа е непрекината во секоја точка од множеството A .
Функцијата f е непрекината ако таа е непрекината во
секоја точка од нејзината дефинициона област.
Забелешка 2.1: Дефиниција за непрекинатост на функција во

точка дадена на почетокот, уште се нарекува „епсилон–делта
дефиниција“. Истата е дадена во термини на т.н. отворени
околини на точки: ако x0  и d  0 , тогаш отворениот интервал
од облик
(x0  d , x0  d )
е т.н. отворена d  околина (или само „ d  околина“) на точката
x0 . Интервалите пак од облик (  , M ) и ( M ,  ) , каде M  е се
отворени околини за симболите  и  , соодветно.
Теорема 2.2: Нека f и g се функции што се дефинирани во некоја

околина на точката x0 . Ако f и g се непрекинати во x0 , тогаш и
f
f  g , f  g , f  g , l f (за секој l   ), (при g( x0 )  0 )
g
се непрекинати во точката x0 .
Последица 2.3: Ако функциите f1 , f2 ,, fn е дефинирана во некоја

околина на точката x0 и секоја од нив е непрекината во точката
x0 , тогаш и функциите
 l1 f1  l2 f2  ln fn каде l1 ,l2 ,,ln  и
 f1  f2  fn ;
се непрекинати во точката x0 . Специјално
1. секоја полиномна функција е непрекината на целата бројна
права;
2. дробно‐рационална функција P( x )/ Q( x ) е непрекината во
секоја точка која не е реален корен на полиномот Q( x ) .
129
Пример 2.4: Функцијата „апсо‐

лутна вредност од икс“, дефини‐ y f (x)  x
рана со
 x , ако x  0
f (x)  x   ,
  x , ако x  0 1
чиј график е даден на сл. 2.б, е 0 1 x

непрекината функција на целата сл. 2.б
бројна права.
Теорема 2.5: (непрекинатост на тригонометриски функции)

Функциите y  sin x и y  cos x се непрекинати на целата бројна
права. Последователно, функциите y  tg x и y  ctg x се непреки‐
нати на своите дефинициони области.
Теорема 2.6: (непрекинатост на екпоненцијални функции)

Функцијата y  a x е непрекината на целата бројна права, за секој
a  0.
Теорема 2.7: (непрекинатост на инверзни функции) Нека f е

строго монотона функција на интервалот [a , b] и нека f (a)  c ,
f (b)  d . Ако f е непрекината на интервалот (a , b), тогаш инвер‐
зната функција g  f 1 ќе биде непрекината на интервалот (c , d )
(ако f е растечка функција), односно на интервалот (d , c ) (ако f
е опаѓачка функција).
Последица 2.8: (непрекинатост на инверзни тригономет‐

риски функции) Функциите y  arcsin x и y  arccos x се непреки‐
нати на интервалот ( 1,1) . Функциите y  arctg x и y  arctg x се
непрекинати на целата бројна права.
Последица 2.9: (непрекинатост на логаритамски функции) За

секој a  0 , a  1 , функцијата y  log a x е непрекината во секоја
точка x0  0 .
130
Теорема 2.10: (Bolzano‐Weierstrass) Нека функцијата f е непре‐

кината на затворениот интервал [a , b]. Тогаш
1. f е ограничена на интервалот [a , b],
2. постојат m, M   и точки xm , x M [a , b] такви што
m  f ( x )  M , за секој x [a , b] ,
f ( xm )  m  min f и f ( x M )  M  max f
[ a ,b ] [ a ,b ]
(т.е. непрекината функција на затворен и ограничен интер‐

вал својот минимум и максимум ги постигнува во точки од
тој интервал),
3. за секој C [m, M ] постои c [a , b] така што f (c )  C (т.е.
функција која е непрекината на ограничен и затворен
интервал ги постигнува сите вредности помеѓу нејзиниот
минимум и максимум на тој интервал),
4. ако f (a)  f (b)  0 , тогаш постои барем една точка c [a , b]
таква што f (c )  0 .
Точки на прекин и нивна класификација
Нека f е функција е дефинирана на интервалот (x0  d , x0  d )

освен можеби во точката x0 .
Точката x0 е отстранлив прекин на функцијата f ако
lim f ( x )  a  lim f ( x )
x  x0 x  x0
каде a   , а притоа функцијата f не е дефинирана во точката x0

или пак f ( x0 )  a . Отстранувањето на прекинот се постигнува со
(ре)дефинирање на функцијата ставајќи f ( x0 )  a .
x2  4
Пример 2.11: За функцијата f ( x )  (види пример 1.1) која
x 2
не е дефинирана во точката x0  2 важи
131
x2  4 x2  4
lim f ( x )  lim  4 и lim f ( x )  lim  4.
x 2 x 2 x  2 x 2 x 2 x  2
Ова значи дека точката x0  2 е отстранлив прекин. Неговото
отстранување се постигнува со дефинирање
f ( x0 )  f (2)  4 ,
x2  4
со што f ( x )  се изедначува со g( x )  x  2 на целата бројна
x 2
права.
Точката x0 е прекин од прв ред на функцијата f ако грани‐

ците
lim f ( x ) и lim f ( x ),
x  x0 x  x0
постојат како конечни вредности, но тие се различни.
Пример 2.12: а) Функцијата „децимален дел од x “ f ( x )  { x }

(види пример 1.8 и пример 7.2 од глава 1) има прекин од прв ред
за секој x0  
lim f ( x )  1 и lim f ( x )  0 .
x  x0 x  x0
б) Функцијата
 x 2 , ако x  0
f (x)  
 x  1, ако x  0
(види пример 1.9) има прекин од прв ред во точката x0  0 .
в) Функцијата f ( x )  sgn( x ) (се чита „сигнум од икс“) дефинирана

со
132
1 , ако x  0

sgn( x )  0 , ако x  0 ,
1 , ако x  0

чиј график е даден на сл. 2.в. исто така има прекин од прв ред во
точката x0  0 .
y
f ( x )  sign( x )
1
0 x
1
сл. 2.в
Точката x0 е прекин од втор ред на функцијата f ако барем

една од границите
lim f ( x ) и lim f ( x ),
x  x0 x  x0
или не постои или пак е бесконечна.
1
Пример 2.13: а) Функциите f ( x )  (од пример 1.10) и
x 1
1
g( x )  2
(од пример 1.3) имаат прекин од втор ред во
( x  1)
точката x0  1 .
б) Функцијата
0 , ако x  0

f (x)   1
sin x , ако x  0
133
чиј график е даден на сл. 2.г. има прекин од втор ред во точката
x0  0 . Оваа функција сè побрзо осцилира кога x  0 , т.е. во било
која интервал околу x0  0 , погоре дефинираната функција ги
прима сите вредности од интервалот [1;1], што значи дека
lim f ( x ) не постои.
x 0
y
0 , ако x  0

f (x)   1
sin x , ако x  0
y 1
0 1 x
y  1
сл. 2.г
в) Нека a , b  се такви што, a  b . Функцијата

b , ако x е рационален
f (x)  
a , ако x е ирационален
е т.н. функција на Дирихле (дефиницијата на оваа функција низ
литературата најчесто се среќава за вредностите a  0 и b  1 ).
Функција на Дирихле има прекин во секоја точка од дефи‐
ниционата област D f   .
Имено, ако земиме e  (b  a)/3  0 и d  0 да биде произ‐
волен, тогаш за било која точка x0   постојат точки
134
x1 , x2 ( x0  d , x0  d )
такви што x1 е рационален, а x2 е ирационален. Тогаш
ba
f ( x1 )  f ( x2 )  b  a 
 e.
3
Поради тоа што функција на Дирихле има прекин во секоја точка,
нејзиниот график е невозможно да се исцрта. Дополнително,
секоја точка на прекин е прекин од втор ред.
Непрекинатост и граници на сложени функции
Теорема 2.14: Ако фунцијата f е непрекината во точката x0 а

функцијата g е непрекината во точката y0  f ( x0 ) , тогаш
композицијата g  f е непрекината во x0 и притоа
 
lim g( f ( x ))  g lim f ( x )  g( y0 ) .
x  x0 x  x0
Забелешка 2.15: Композиција на две или повеќе функции може

да биде непрекината функција и во случај која некоја од функ‐
циите не е непрекината. На пример, ако
1 , ако x  0
f (x)   и g( x )  x 2 ,
1 , ако x  0
тогаш f ( x ) има прекин (од прв ред) во 0, g( x ) е непрекината во 0,
а непрекината е и функцијата g  f : g( f ( x ))  1 , за секој x   .
Забелешка 2.16: Како последица од теорема 2.13 се добива дека

во случај кога f е непрекината во точката x0 (или на множес‐
твото A  D f ), тогаш и функцијата g( x )  f ( x ) , ќе биде непреки‐
ната во точката x0 (односно на множеството A  D f ).
Едно од прашањата кои се наметнуваат при пресметувањето
на граничните вредности на функции од облик g  f се однесува
на случаите кога аргуметот тежи кон бесконечност или пак кон
некоја вредност надвор од дефиниционата област на g  f . За
135
општиот случај не постои единствно правило. За неколку

посебни случаи правила за определување се дадени во следните
неколку теореми.
Теорема 2.17: Нека A   {  ,  } , B   . Ако f и g ги задово‐

луваат следните услови
(i) во било која отворена околина на A постои точка од дефини‐
ционата област на g  f која е различна од A ,
(ii) lim f ( x )  B ,
xA
(iii) g е непрекината во точката B .

Тогаш g( B ) е граница на функцијата g  f во a , т.е.
xA  xA 
lim g( f ( x ))  g lim f ( x )  lim g( x )  g( B ) .
x B
Забелешка 2.18: Ако во предходната наместо условот (iii), за

функцијата g да претпоставиме само непрекинатост во околина
на B , но не задолжително и во B , равенството
xA  xA 
lim g( f ( x ))  g lim f ( x )  lim g( x ) ,
x B
може важи дури и ако B  {  ,  } .
Последица 2.19: Ако a  0 и lim f ( x )  B (при што може A или B

xA
да биде некој од симболите  или пак  ), тогаш
lim a f ( x )  aB .
xA
Последица 2.20: Ако a  0 , a  1 , и lim f ( x )  B  0 (при што A

xA
може да биде  или  , или пак B   ), тогаш
log B , ако 0  B  
lim log a f ( x )   a .
xA   , ако B  
136
Имајќи предвид дека за секој реален број c и секој реален

број x  0 важи равенствто
x c  ec ln x ,
според предходните две последици ја имаме следната
Последица 2.21: За секој реален број c степенската функција

y  x c е непрекината во секоја точка x0  0 .
Специјално, за секој природен број n , функцијата y  n x , е
непрекината во секоја точка x0  0 .
Според теоремите 2.5 и 2.6 и последиците 2.3, 2.8, 2.9 и 2.21,

секоја основна елементарна функција е непрекината во секоја
точка од својата дефинициона област. Тогаш, според теорема 2.2
и 2.14 имаме:
Теорема 2.22: Секоја елементарна функција е непрекината во

секоја точка од својата дефинициона област.
Во продолжение ќе наведеме уште една теорема во врска со

пресметувањето на гранични врености на сложени функции која
за последица го има т.н. метод на замена на променливи кај гра‐
нични врености.
Теорема 2.23: Нека A   , B    {  ,  } . Ако f и g ги задово‐

луваат следните услови
(i) во било која отворена околина на A постои точка од дефини‐
ционата област на g  f која е различна од A ,
(ii) f е непрекината во точката A .
(iii) g не е дефинирана во точката A но постои lim g( x )  B .
x  f ( A)
Тогаш функцијата g  f тежи кон B кога x тежи кон A , т.е.

lim g( f ( x ))  lim g( x )  B .
xA x  f ( A)
137
Гранични вредности на функции од облик [ f ( x )]g( x )
Нека за f ( x ) и g( x ) се дадени функции така што

lim f ( x )  A  0 и lim g( x )  B ,
x a x a
при што може да важи

   a   ;
 0  A  ;
   B   .
Во зависност од вредностите на A и B за границата од облик
lim[ f ( x )]g( x ) ,
x a
ги имаме следните случаи:

1. Ако A и B се конечни вредности ( A   и B   ), тогаш
lim[ f ( x )]g( x )  AB .
x a
2. Ако A  1 и B   (или B   ), тогаш lim[ f ( x )]g( x ) се опре‐

x a

делува непосредно (види дефиниција на a и a ).
3. Ако A   и B  0 тогаш lim[ f ( x )]g( x ) се определува со пред‐
x a
ходна трансфорација на изразот [ f ( x )]g( x ) .
4. Ако A  1 и B   (или B   ), тогаш
 
( f ( x )1) g( x )
1/( f ( x )1)
g( x )
lim[ f ( x )]  lim 1  [ f ( x )  1] 
x a x a
lim ( f ( x )1) g( x )
e x a .
Пример 2.24: Функцијите f ( x )  x 2  3x  1 и g( x )  sin x се непре‐
кинати во секоја точка од бројната права. Тогаш и функцијата
y  g  f ( x )  g( f ( x ))  sin( x 2  3x  1) ,
е непрекината во секоја точка од бројната права, т.е.
138
lim sin( x 2  3x  1)  sin( x02  3x0  1) ,

x  x0
за секој x0   .
Пример 2.25: Граничната вредност

ln(1  x )
1
lim
x 0 x
наведена во делот „Некои поважни граници“ всушност може да се
изведи со помош на граничната вредност
1
lim 1  kx  x  e k , за k  1 ,
x 0
на следниот начин: поради непрекинатоста на функциите y  ln x

на интервалот (0,  ) имаме
ln(1  x ) 1
lim  lim ln(1  x )  lim ln(1  x )1/ x
x 0 x x 0 x x 0
 
 ln lim(1  x )1/ x  ln e  1 .
x 0
Пример 2.26: Функцијата y  e x е непрекината на целата своја

дефинициона област. Од тука
x 2 lim x 2 1
3 x 1
а) lim e 3 x 1 e x   e3 .
x 
lim x 2
x2
б) lim e  e x   e    .
x 
Пример 2.27: Нека функцијата f ( x ) е непрекината во некоја

околина на x0  0 и притоа lim f ( x )  0 . Тогаш, (според теорема
x 0
2.23) имаме
смена:
sin f ( x ) sin t
lim  f (x)  t ,  lim 1 .
x 0 f ( x ) t 0 t
x 0  t 0
139
f (x)
Слично се добива дека lim  1 . Специјално, ако a   \ {0} ,
x 0 sin f ( x )
тогаш
sin ax ax
lim  1 и lim  1.
x 0 ax x 0 sin ax
3. Асимптоти
Нека y  f ( x ) е дадена функција чиј график

G f = {( x , f ( x ): x Î D f }
содржи точки за кои барем една од координатите може да тежи
кон  или  , односно, ако M е точка која се движи вдолж
графикот на функцијата y  f ( x ) , тогаш растојанието од M до
координатниот почеток да може бесконечно да се зголемува. Ако
притоа постои права p во рамнината така што растојанието од
точката M до правата да тежи кон 0 кога растојанието од M до
координатниот почеток тежи кон бесконечност, тогаш правата p
се нарекува асимптота на функцијата y  f ( x ) .
Во од заемната положба на асимптотата со x  оската, таа
може да биди:
 хоризонтална асимптота, т.е. паралелна со x  оската
 вертикална асимптота, т.е. нормална на x  оската
 коса асимптота, во останатите случаи.
Хоризонтални асимптоти
Правата y  y0 е хоризонтална асимптота на функцијата

y  f ( x ) во лево ако
lim f ( x )  y0 .
x 
Правата y  y0 е хоризонтална асимптота на функцијата

y  f ( x ) во десно ако
140
lim f ( x )  y0 .
x 
Дадена реална функција y  f ( x ) може да има најмногу две

хоризонтални асимптоти (а може да нема ниту една).
Пример 3.1: а) Правата y  0 (т.е. x  оската) е

 хоризонтална асимптота, и во лево и во десно, за функции
1
од облик y  n
, каде a  и n  ;
( x  a)
 хоризонтална асимптота во лево за секоја y  a x кога a  1 , а
хоризонтална асимптота во десно за секоја функција y  a x
кога 0  a  1 .
б) За функцијата y  arctg x правата y  p2 е хоризонтална асимп‐
тота во десно, а правата y   p2 е хоризонтална асимптота во лево.
в) За функцијата y  arcctg x правата y  0 е хоризонтална асимп‐
тота во десно, а правата y  1 е хоризонтална асимптота во лево.
г) Правата y  1 е хоризонтална асимптота во десно, а y  1 е
хоризонтална асимптота во десно за секоја од функциите y  th x
и y  cth x .
д) Полиномните функции со степен  1 немаат хоризонтални
асимптоти.
Вертикални асимптоти
Правата x  x0 е вертикална асимптота на функцијата

y  f ( x ) во точката x0 од левата страна ако
lim f ( x )   или lim f ( x )   .
x  x0 x  x0
Правата x  x0 е вертикална асимптота на функцијата

y  f ( x ) во точката x0 од десната страна ако
141
lim f ( x )   или lim f ( x )   .

x  x0 x  x0
За дадена реална функција y  f ( x ) вертикалните асим‐

птоти најчесто може да се најдат во точките на прекин или во
крајните точки на дефиниционата област, по претпоставка дека
во нив функцијата не е дефинирана. Поради ова, дадена реална
функција y  f ( x ) може да нема ниту една вертикална асимптота,
но може да има и бесконечно многу вертикални асимптоти.
Пример 3.2: а) Правата x  0 (т.е. y  оската) вертикална асимп‐

тота од лево за секоја логаритамска функција y  loga x .
б) Правата x  a е вертикална асимптота и од лево и од десно за
1
функциите од облик y  n
, каде a  и n  .
( x  a)
Поопшто, ако a1 , a2 ,, an се сите различни реални корени на
полиномот Q( x ) , тогаш правите од облик
x(i )  ai , i  1,2,, n ,
се вертикални асимптоти и од лево и од десно во точката x  ai ,
i  1,2,, n , соодветно, за секоја правилна дробно‐рационална
функција
P( x )
y ,
Q( x )
така што P( x ) и Q( x ) немаат заеднички реални корени. На сл. 3.а
е даден графикот на функцијата
1
f (x)  .
x 3  2x 2  x  2
Бидејќи Q( x )  x 3  2x 2  x  2 има три различни корени
a1  1 , a2  1 и a3  2 ,
(секој со кратност 1), функцијата f ( x )  1 има три верти‐

x 2 x 2  x 2
3
кални асимптоти: x  1 , x  1 и x  2 .
142
x  1 y
1
f (x) 
x 3  2x 2  x  2
0 1 x
x 1 x 2
сл. 3.а
1
в) Функциите y  tg x и y  sec x  имаат бесконечно многу
cos x
вертикални асимптоти. За секоја од овие две функции, секоја
права од облик
p
x( k ) 
 kp , k   ,
2
е вертикална асимптота, и од лево и од десно, во точката
x k  p2  kp , соодветно.
1
г) И функциите y  ctg x и y  csc x имаат бесконечно многу
sin x
вертикални асимптоти. За секоја од овие две функции, секоја
права од облик
x( k )  kp , k   ,
е вертикална асимптота и од лево и од десно во точката x k  kp ,
соодветно.
143
д) Правата x  0 е хоризонтална асимптота и во лево и во десно, а

за функцијата y  cth x .
ѓ) Полиномните функции немаат вертикални асимптоти.
Коси асимптоти
Ако за функцијата y  f ( x ) постојат граничните вредности

f (x)
lim  k и lim [ f ( x )  kx ]  m ,
x  x x 
при што
k  0,  ,  и m   ,  ,
тогаш правата y  kx  m е коса асимптота на фукцијата
y  f ( x ) во лево.
Ако пак за функцијата y  f ( x ) постојат граничните вред‐
ности
f (x)
lim  k и lim [ f ( x )  kx ]  m ,
x  x x 
при што
k  0,  ,  и m   ,  ,
тогаш правата y  kx  m е коса асимптота на фукцијата
y  f ( x ) во десно.
Пример 3.3: За функцијата

x2
f (x)  ,
2( x  1)
чиј график е даден на сл. 3.б имаме
x2 1 x 1 1 1 1 1
lim  lim  lim   
x  2x( x  1) 2 x  x  1 2 x  0
2 10 2
1 1
x
што значи дека постои коса асимптота y  kx  m во лево за која
144
1
k .
2
За m имаме
 x2 1  x2  x2  x 1 x 1
m  lim   x   lim   lim  ,
x   2( x  1) 2  x   2( x  1) 2 x  x  1 2
т.е.
1 1
y x .
2 2
коса асимптота во лево.
1 1
На истиот начин се добива дека y  x  е коса асимптота
2 2
во десно.
Да напоменеме дека дадената функција има и вертикална
асимптота x  1 .
x  1 y
x2
f (x) 
2( x  1)
1 1
1 y x
2 2
0 1 x
сл. 3.б
Пример 3.4: Полиномните функции со степен  2 , експонен‐

цијалните, логаритамските, тригонометриските и нивните ин‐
верзни функции, степенските, хиперболичните и нивните инвер‐
зни функции, ареа функциите и нивните инверзни разгледани во
предходната глава немаат коси асимптоти.
145
4. Решени задачи од гранични вредности на функции
( x  1)2
Задача 4.1: lim ?
x  x2  2
Решение:
 2 1  2 1
  
( x  1)2  2
x  2x  1
x2  1   2  1  2
lim 2  lim  lim  x x 
 lim x x
x  x  2 x  2
x 2 x   2  x 
1 2
2
x2  1  2 
 x  x
 2 1  1 1
2 lim  1   2  1  2 lim  lim
( x  1) x   x x  x  x x  x 2 1  20  0
lim 2    1.
x  x  2  2 
1  2 lim 2
1 1  2  0
lim  1  2 
x   x  x  x
Обично зиспишувањето на изразите

 2 1  1 1
lim  1   2  1  2 lim  lim 2
x   x x  x  x x  x
и
 2 
1  2 lim 2
1
lim  1  2 
x   x  x  x
се прескокнува така што погорните пресметувања ги запишуваме
0 0
 2 1
2
( x  1)
 
  2
x  2x  1
x2  1   2  1
2 1
 2
lim 2  lim  lim  x x 
 lim x x
x  x  2 x  2
x 2 x   2 x  0
x2  1  2  2
 x  1 2
x
1  20  0
 1.
1  2 0
како што следи.
4 x 3  7 x 2  5x  1
Задача 4.2: lim 3
?
x  3x  8 x  2
146
 7 5 1 
3 2  
 x3  4   2  3 
4 x  7 x  5x  1   x x x 
Решение: lim  lim
x  3x 3  8 x  2 x   8 2 
x3  3  2  3 
 x x 
0 0 0
7 5 1
4  2 
x x x3 4000 4
 lim   .
x  0 0
300 3
8 2
3 
x2 x3
2x 2  5x  1
x  x 4  2x 2  1
Решение:
 5 1  5 1
2 x2  2   2  2  2
2x  5x  1  x x  x x
lim 4  lim  lim
x  x  2x 2  1 x  4  2 1  x  2  2 1 
x 1  2  4  x 1  2  4 
 x x   x x 
 0 0

 2
5 1
 2 
 1   x x   1 
  lim 2    lim 0 0    lim 2   2  0  2  0
 x  x   x    x  x 
2 1
 1 2  4 
 x x 
x 3  11x  5
Задача 4.4: lim 2
?
x  x 1
 11 5   11 5 
3 x3  1  2  3  x 1  2  3 
x  11x  5  x x   lim  x x 
Решение: lim  lim
x  2
x 1 x   1  x  1
1 2
x2  1  2 
 x  x
 0 0

 11
1 2  3
5 
 

 lim x   lim
x 
 x  x
0
x
 
  lim x  1  (  )  1  .
 x 
1
 1 2 
 147 x 
x4  1
x 1 x5  1
Решение:
x4  1  00  ( x  1)( x 3  x 2  x  1)
lim  lim
x 1 x5  1 x 1 ( x  1)( x 4  x 3  x 2  x  1)
x3  x2  x  1 13  12  1  1 4
 lim   .
x 1 x 4  x 3  x 2  x  1 14  13  12  1  1 5
x2  x  6
x 2 x 2  3x  2
Решение:
x2  x  6  00  ( x  2)( x  3) x 3 23
lim  lim  lim  5.
x 2 x 2  3x  2 x 2 ( x  2)( x  1) x 2 x  1 2  1
x 2  3x
x 3 x 2  6x  9
Решение:
x 2  3x  00  x( x  3) x
lim  lim  lim .
x 3 x2  6x  9 x 3 ( x  3)2 x 3 x 3
Последната гранична вред‐ y
x
ност не е постои. f (x) 
x 3
Постои соодветната лева и
соодветната десна граница кои
се бесконечни и различни:
x 1 1
lim   и
x 3 x 3 0 x
148 сл. 4.а x 3

x
lim   (сл. 4.а).
x 3 x 3
x a
x a x a
Решение:
x  a 0  x  a  x  a 
0
x a
lim  lim  lim
x a x a x a  x  a x  a  x a  x  a   x  a 
1 1 1
 lim   .
x a x a a a 2 a
1 x  1 x
x 0 x
Решение:
1  x  1  x 0  1  x  1  x  1  x  1  x 
0
lim  lim
x 0 x x 0 x 1 x  1 x 
1  x   1  x  2x
 lim  lim
x 0 x  1  x  1  x  x 0 x  1  x  1  x 
1 1
 2  lim  2  1.
x 0 1 x  1 x 10  10
Задача 4.10: lim x  x 2  5x  6  ? 

x 
Решение:
lim x  x 2  5x  6         
x 
 lim
x  
x 2  5x  6 x  x 2  5x  6  lim
x 2   x 2  5x  6 
x  x  x 2  5x  6 x  x  x 2  5x  6
0
6
5x  6 5 5 5
 lim  lim x   .
x  x  x 2  5x  6 x  0 0 1 1 2
149 5 6
1 1  2
x x
Задача 4.11: lim x  x2  1  x  ? 

x 
Решение:
lim x  x2  1  x           

x 
x  x2  1  x  x2  1  x  x  x2  1  x2 
 lim  lim
x  2 x 
x 1  x x2  1  x
x 1 1 1
 lim  lim   .
x 
x2  1  x x  0 1 1 2
1
1 2
1
x
Задача 4.12: Да се пресметаат следните гранични вредности:

sin4 x sin3x
1. lim 2. lim
x 0 5x x 0 sin4 x
1  cos x cos x  1
3. lim 4. lim
x 0 x2 x 0 x
1  cos3 x sin( x  2)
5. lim 6. lim 2
x 0 sin2 x x 2 x  x  2
sin( x  1) sin( x  a)
7. lim 3 2
8. lim n n
, n , a  \ {0}
x 1 x x x a x a
sin x  sin a cos x  cos a
9. lim 10. lim
x a x a x a x a
tg5x tg3x
11. lim 12. lim
x 0 2x x 0 tg7 x
ctg6 x
13. lim x ctg2x 14. lim
x 0 x 0 ctg10 x
2 1
15. lim x sin 16. lim x sin 2
x  x x  x
1 x
 sin2x 
17. lim   .
x 0  x 
150
Решение: При пресметување на горните граници, покрај опш‐

тите правила, ги користиме и границите
sin ax ax
lim  1 , lim  1.
x 0 ax x 0 sin ax
и поопшто, ако f ( x ) е непрекината функција во некоја околина

на точката x0  0 и притоа lim f ( x )  0 , тогаш
x 0
sin f ( x ) f (x)
lim 1 и lim  1.
x 0 f ( x ) x 0 sin f ( x )
(види пример 2.27).
sin4 x sin4 x 4 sin4 x 4 sin4 x 4

1. lim  lim  lim    lim  .
x 0 5x x 0 5 x 0 5 4 x 5 0 
x 4 x
 5
 4x
4 1
sin3x sin3x 4x 1
2. lim  lim 3 x  
x 0 sin4 x x 0 3x sin4 x 4 x
3  sin3x   4x  3
   lim    lim  .
4 x 0 3x   x 0 sin4 x  4
   
1 1
1  cos x
3. Границата lim може да се определи на два начини.
x 0 x2
I начин:
2
x 2 x  x
2sin sin2 sin
1  cos x
 2  2  lim 2  2  lim  2
2 4 x 0  x 
lim lim
x 0 x2 x 0 x2 x 0 x  
4   2 
2
2
 x
sin
1  2   1  12  1 .
   lim 
2  x 0 x  2 2
 2 
151
II начин:
1  cos x 1  cos x 1  cos x 1  cos2 x
lim  lim   lim
x 0 x2 x 0 x2 1  cos x x 0 x 2(1  cos x )
2
sin2 x  sin x   1 
 lim 2   lim    lim 
x 0 x (1  cos x )  x 0 x   x 0 1  cos x 
1 1
 12   .
1  cos0 2
cos x  1
4. И границата lim може да се определи на два начини.
x 0 x
Слично како погоре имаме
I начин:
x x
2sin2  2 sin
cos x  1 2  lim 2  sin x
lim  lim
x 0 x x 0 x x 0 x 2
2
2
 x
 sin
   lim 2    lim sin x   1  0  0 .
  
 x 0 x
  x 0 2 
 2 
II начин:
cos x  1 cos x  1 cos x  1 cos2 x  1
lim  lim   lim
x 0 x x 0 x cos x  1 x 0 x(cos x  1)
 sin2 x  sin x   sin x 
 lim    lim    lim 
x 0 x(cos x  1)  x 0 x   x 0 cos x  1 
0
sin0
 1  0.
cos0  1
152
1  cos3 x 1  cos3 x(1  cos x )(1  cos x  cos2 x )

5. lim  lim  lim
x 0 sin2 x x 0 1  cos2 x x 0 (1  cos x )(1  cos x )
1  cos x  cos2 x 1  cos0  cos2 0
 lim 
x 0 1  cos x 1  cos0
1  1  12 3
  .
11 2
sin( x  2)

 00   lim sin( x  2) 
  lim
sin( x  2)   1 
6. lim    lim 
x 2 x2  x  2 x 2 ( x  2)( x  1)  x 2 x  2   x 2 x  1 
смена за прва граница
 sin t   1 
 x 2  t   lim    lim 
 t 0 t   x 2 x  1 
x 2  t 0
1 1
 1  .
21 3
7. lim
sin( x  1) 
0
0
 lim
sin( x  1) 
 lim
1  
 lim
sin( x  1) 
   x  1 
x  1 x3  x 2 x  1 x 2( x  1)  x  1 x 2   x  1
смена за втора граница
 1   sin t 
 x 1  t   lim 2    lim 
 x  1 x   t  0 t 
x  1  t  0
1
 1  1 .
( 1)2
8. При n , a  \ {0}
lim
sin( x  a)  0

 0 lim
sin( x  a)
n1
x a n
x a n x a ( x  a)( x  x n2a    xan2  an1 )
 sin( x  a)   1 
  lim    lim n1 n2   
 x a x  a   x a x  x a    xa  a 
n 2 n 1
смена за прва граница

 x a t
x a  t 0
153
sin( x  a)  sin t   1 
lim   lim    lim 
x a x n  an  t 0 t   x a x n1  x n2a    xan2  an1 
1 1
 1  n1 n2 n2 n1
 n1
.
 a a 
a   aa
  a  na
n собироци еднакви на an1
x a x a x a x a
2cos sin cos sin
sin x  sin a 2 2  lim 2 2
9. lim  lim
x a x a x a x a x a x a
2
 x a 
sin
 x a  2    cos a  a   1
  lim cos    lim   
 x a 2   x a x  a   2 
 2 
 cos a .
x a x a x a x a
2sin sin sin sin
cos x  cos a 2 2   lim 2 2
10. lim  lim
x a x a x a x a x a x  a
2
 x a 
 sin

   lim sin
x a 
 2     sin a  a   1
  lim   
 x a 2   x a x  a   2 
 2 
  sin a .
tg5x 1 sin5x 1 sin5x 5

11. lim  lim  lim  
x 0 2x 2 x 0 x cos5x 2 x 0 5x cos5x
1 sin5x   5  1 5 5
  lim    lim   1   .
2  x 0 5x   x 0 cos5x  2 cos(5  0) 2
sin3x
tg3x 3 sin3x 7 x cos7 x
12. lim  lim cos3x  lim   
x 0 tg7 x x 0 sin7 x x 0 7 3x sin7 x cos3x
cos7 x
3  sin3x   7x   cos7 x  3
   lim    lim    lim  .
7 
x 0
 3 x 
   x 0 sin7 x   x 0 cos3x  7
   
1 1 1
154
2x cos2x  2x   cos2x 
13. lim x ctg2x  lim    lim    lim 
x 0 x 0 2 sin2x  x 0 sin2x   x 0 2 
cos(2  0) 1
 1  .
2 2
cos6 x
ctg6 x 10 cos6 x sin10x 6 x
14. lim  lim sin6 x  lim   
x 0 ctg10x x 0 cos10 x x 0 6 cos10x 10x sin6 x
sin10x
5  cos6 x   sin10x   6x 
   lim    lim    lim 
3  x 0 cos10x   x 0 10x   x 0 sin6 x 
5 cos(6  0) 5
  1 1  .
3 cos(10  0) 3
2 2
sin смена:  t
2 x
15. lim x sin  lim 2   x
x  x x  2
x    t  0
x
sin t sin t
 lim 2   2  lim  21  2 .
t 0 t t 0 t
2
1 1 1
sin 2 sin  
1 x  x  1 смена:  t
16. lim x sin 2  lim  lim 2
  x
x  x x  1 x  1 x
  x    t  0
x x
sin t 2  sin t 2 
 lim
t 0 t2
 t   lim  
  lim t  1  0  0 .
 t 0 t 2  t 0
17. Имајќи предвид дека
sin2x sin2x sin2x

lim  lim 2   2  lim  2 1  2 и
x 0 x x 0 2x x 0 2x
155
lim ( x  1)  0  1  1
x 0
1 x
 sin2x 
за границата lim   , која е од облик lim[ f ( x )]g( x ) (случај
x 0  x  x a
1.), имаме
1 x
 sin2x 
lim    21  1 .
x 0  x 
x2
 x 2 
Задача 4.13: lim   ?
x   2x  1 
Решение: Дадената граница е исто така од облик lim[ f ( x )]g( x ) ,

x a
само сега го имаме случај 2.
x 1 1  1x 1
lim  lim  ( 1)
x  2x  1 x  2  1 2
x
lim x 2   .
x 
Од тука, согласно дефиницијата на степенувањето во прошире‐

ната реална права, следи
x2 
 x 2  1
lim     0 .
x   2x  1  2
Задача 4.14: Да се пресметаат следните граници

x
 x 1 
1. lim  
x   x  1 
x 2
 x 3 
2. lim   .
x   x  1 
Решение: И двете граници се од облик lim[ f ( x )]g( x ) за случајот 4.

x a
156
x
 k
Дополнително, ја користиме границата lim  1    e k .
x   x
x x x
 x 1   x 1   x  1  ( x  1) 
1. lim    lim  1   1   lim  1  
x   x  1  x   x 1  x   x 1 
x 11 x 1 1
 2   2   2 
 lim  1    lim  1   1  
x   x 1  x   x 1   x 1 
x 1   0 1 
 2   2  
  
  lim  1      lim  1   
 x   x  1    x   x 1  
смена за прва граница:
  2   1
t
 x 1  t   lim  1     1
 t   t   1
x    t  
 e 2
x 2 x 2 x 2
 x 4  x 4   x  4  ( x  1) 
2. lim    lim  1  1  lim  1  
x   x  1  x   x 1  x   x 1 
x 11 x 1
 3   3   3 
 lim  1    lim  1   1  
x   x 1  x   x 1   x 1 
 x 1   0 

 3     3  
  lim  1      lim  1 
 x   x  1    x   x 1 
смена за прва граница:
  3 
t
 x 1  t   lim  1     1
 t   t 
x    t  
 e3
Задача 4.15: Да се пресметаат следните граници
1. lim  ln(2x  1)  ln( x  2) 2. lim ln x 2  1 .

x  x 
157
Решение:
2x  1  2x  1 
1. lim  ln(2x  1)  ln( x  2)  lim ln  ln  lim 
x  x  x 2  x  x  2 
 1
0

 2 
 ln  lim x   ln2 .
 x  0 
 2 
1
 x 
2. Функцијата y  ln x 2  1 е композиција од три функции

y  h  g  f ( x )  h[ g( f ( x ))] ,
каде
f ( x )  x2  1, g( x )  x , h( x )  ln x .
За овие функции важи
а) lim f ( x )  lim g( x )  lim h( x )   ,
x  x  x 
б) секоја од нив е непрекината на интервалите од облик

( M ,  ) , каде M  0 (т.е. непрекината во околина на  ),
па можеме да ги воведиме подолните смени:
2 смена 1: x 2  1  t
lim ln x  1   lim ln t
x  x    t   t 
смена 2: t  u
  lim ln u   .
t    u   u
ln(1  5x )
x 0 2x
158
Решение: При определување на горната граница ја користиме

ln(1  x )
следната граница lim 1.
x 0 x
ln(1  5x ) 5 ln(1  5x ) 5 ln(1  5x )
lim  lim    lim 
x 0 2x x 0 2 5x 2 x 0 5x
смена: 5x  t 5 ln(1  t ) 5 5
   lim  1  .
x  0  t  0 2 t 0 t 2 2
eax  e bx
Задача 4.17: Ако a , b  \ {0} и a  b , да се пресмета lim .
x 0 x
Решение: При определување на горната граница ќе ја искорис‐
ex  1
тиме следната граница lim  1.
x 0 x
eax  e bx eax  1  (e bx  1)  eax  1 e bx  1 

lim  lim  lim   
x 0 x x 0 x x 0  x x 
 eax  1   e bx  1 
  lim    lim 
 x 0 x   x 0 x 
 eax  1   e bx  1 
 a  lim   b  lim .
 x 0 ax   x 0 bx 
Воведувајќи во последниот израз смена ax  t за првата и bx  t за
втората граница се добива дека
eax  1 e bx  1
lim  1  lim ,
x 0 ax x 0 bx
и последователно
eax  e bx
lim  a 1  b 1  a  b .
x 0 x
sh x
x 0 x
Решение: Согласно дефиницијата на функцијата sh x , имаме
159
sh x e x  e x 1 e x  ex 1 e x  1  (e  x  1)
lim  lim   lim   lim
x 0 x x 0 2x 2 x 0 x 2 x 0 x
1  ex  1   e x  1 
   lim    lim 
2  x 0 x   x 0  x  
смена за втора граница:
1  ex  1   et  1  
 x  t    lim    lim 
2  x 0 x   t 0 t  
x 0  t 0
1
  (1  1)  1 .
2
160

KALK1 (2015) Gl4 Granici I Neprekinatost

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

KALK1 (2015) Gl4 Granici I Neprekinatost

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Калкулус 1 д‐р Соња Манчевска

1. Гранична вредност на функција

Конечна граница кога x  x0

Нека x0  и нека f е дадена функција која не мора да е

Нека e  0 е произволно. Треба да се најди d  d(e )  0 така

доволно е да се земи d  e . Имено, во тој случај за секоја вредност

Теорема 1.2: Ако за дадена f функција постои границата

Теорема 1.3: Ако f и g се функции за кои се дефинирани f  g ,

1. за секој c   , lim [cf ( x )]  c  lim f ( x )  cA ,

3. lim ( f  g)( x )   lim f ( x )   lim g( x )  A  B ,

Бесконечни граници кога x  x0

1. Функцијата f ( x ) има позитивна бесконечна граница во

ако за секој M  0 постои d  d( M )  0 така што за секој x со

ако за секој M  0 постои d  d( M )  0 така што за секој x со

Нека M  0 . Треба да се најди d  d( M )  0 така што за секој x

Теорема 1.5: Нека f и g се функции за кои се дефинирани f  g ,

Соодветните равенства за случајот кога

се добиваат од оние во предходната теорема така што секој од

не секогаш однапред може да се определат соодветните граници

Пример 1.6: За секоја од функциите

неограничено расти или опаѓа, и дефинициите за лева и десна

Конечни граници кога x   и x  

Во случај кога x неограничено расти означуваме x   , а

2. За бројот A  велиме дека е граница на функцијата f ( x )

Пример 1.7: Да се навратиме на функцијата од пример 1.3. Ќе

За таа цел ќе искористиме дел од дискусијата во пример 1.3.

Конечна лева и конечна десна граница во точка

Нека x0   и f е дадена функција.

2. Бројот A се нарекува десна граница на функцијата f во x0

Пример 1.8: Функцијата „децимален дел од x “: f ( x )  { x } што ја

Пример 1.9. За функцијата y

Бесконечна лева и бесконечна десна граница во точка

Нека x0   и f е дадена функција.

2. Функцијата f има бесконечна позитивна десна граница

3. Функцијата f има бесконечна негативна лева граница во

4. Функцијата f има бесконечна негативна десна граница

f (1 )  lim f ( x )   и f (1 )  lim f ( x )   .

Проширување на множеството реални броеви

Множеството реални броеви  го прошируваме со два

Во случај кога во една иста точка x0   (или ако x   ,

Во случај на граници кои согласно погорните дефиниции на

Неколку поважни граници

9. lim a x   ( a  1 ) 10. lim a x  0 ( a  1 )

15. lim log a x   ( a  1 ), 16. lim log a x   ( a  1 ),

17. lim log a x   (0  a  1 ), 18. lim log a x   ( 0  a  1 ),

Нека f e реална функција со дефинициона област D f   .

Функцијата f е непрекината на множеството A  D f ако

Забелешка 2.1: Дефиниција за непрекинатост на функција во

Теорема 2.2: Нека f и g се функции што се дефинирани во некоја

Последица 2.3: Ако функциите f1 , f2 ,, fn е дефинирана во некоја

Пример 2.4: Функцијата „апсо‐

чиј график е даден на сл. 2.б, е 0 1 x

Теорема 2.5: (непрекинатост на тригонометриски функции)

Теорема 2.6: (непрекинатост на екпоненцијални функции)

Теорема 2.7: (непрекинатост на инверзни функции) Нека f е

Последица 2.8: (непрекинатост на инверзни тригономет‐

Последица 2.9: (непрекинатост на логаритамски функции) За

Теорема 2.10: (Bolzano‐Weierstrass) Нека функцијата f е непре‐

(т.е. непрекината функција на затворен и ограничен интер‐

Точки на прекин и нивна класификација

Нека f е функција е дефинирана на интервалот (x0  d , x0  d )

каде a   , а притоа функцијата f не е дефинирана во точката x0

Точката x0 е прекин од прв ред на функцијата f ако грани‐