1.

Człowiek i grupy społeczne

a) Pojęcia
 Człowiek – istota społeczna
 Grupa społeczna – zbiorowość licząca minimum 3 osoby, połączona trwałą
więzią społeczną, której członkowie mają wspólne cele, zasady i mają
poczucie przynależności do tej grupy i jej odrębności
 Więź społeczna – system wzajemnych powiązań, zależności i podobieństw,
które sprawiają, że zbiorowość tworzy wyodrębnioną, zwartą całość
 Zbiorowość – zespół lub grupa ludzi między którymi istnieje więź
społeczna
 Rodzina
 Grupa zadaniowa – grupa, która powstaje, by realizować np. jakiś projekt
 Socjalizacja – przekazanie norm i wartości obowiązujących w życiu
społecznym np. dziecku
 Dobro wspólne – dobro ogółu danej grupy np. rodziny, mieszkańców danej
miejscowości, obywateli państwa
 Umowa społeczna – rezygnacja ze swobód i poddanie się władzy, która
byłaby zdolna zapewnić bezpieczeństwo i dobrobyt
 Rola społeczna – zbiór zachowań postaw i umiejętności, których oczekuje
się od człowieka ze względu na miejsce w zbiorowości np. nastolatek w
domu jest dzieckiem, w szkole uczniem, wśród znajomych kolegą lub
koleżanką, w drużynie sportowej zawodnikiem
 Liberalizm – nowożytne przekonanie, że dobro indywidualne jest
ważniejsze od dobra wspólnego. Nadrzędnym dobrem jest wolność
jednostki, która pozwala człowiekowi na realizacje jego dobra
indywidualnego.

b) Klasyfikacja grup społecznych

 Charakter więzi
 Pierwotne – np. rodzina
 Wtórne – np. pracownicy firmy
 Wielkość
 Duże – np. członkowie partii politycznej
 Małe – np. drużyna harcerska
 Stopień zorganizowania i kontroli
 Formalne – np. uczniowie szkoły
 Nieformalne – np. grupa znajomych
 Kryterium przyjęcia do grupy
 Inkluzywne (otwarte) – np. stowarzyszenie mieszkańców
 Ekskluzywne (zamknięte) – np. organizacja biznesowa
2. Obywatele
a) Pojęcia
 Obywatel
 Obywatel Unii Europejskiej – obywatele państwa należącego do unii
europejskiej automatycznie uzyskają status obywatela UE
 Obywatelstwo – więź prawna łącząca człowieka z państwem
 Wspólnota – zbiorowość, której członków łączą przede wszystkim więzi
emocjonalne
 Republika – forma rządów, w której najwyższe organy władzy państwowej
są powoływane przez obywateli w wyborach na określony czas (kadencje)
 Prawa i obowiązki obywatelskie
 Prawa polityczne – uprawnienia człowieka do udziału w życiu publicznym
niezależnie od płci, pochodzenia i posiadanego majątki (po ukończeniu 18.
roku życia)

b) Sposoby nabycia obywatelstwa:

 Prawo krwi – uzyskane przez człowieka obywatelstwa, które mają rodzice
lub jedno z nich
 Naturalizacja – nadanie cudzoziemcowi obywatelstwa jego stałego pobytu
 Prawo ziemi – uzyskanie obywatelstwa państwa, na którego terytorium
przyszło się na świat

c) Status obywatela

Starożytne Ateny Dzisiejsza Polska

 Mogli liczyć na prawną opiekę
państwa
 Byli powoływani do służby
wojskowej
 Musieli płacić podatki
 Prawa polityczne mieli tylko
dorośli mężczyźni, chodź status
obywatela przysługiwał
również kobietom i dzieciom,
jeśli ich rodzice byli
obywatelami
 Możemy liczyć na prawną
opiekę państwa
 Mężczyźni mogą być powołani
do służby wojskowej
 Płacimy podatki
 Prawa polityczne mają wszyscy
dorośli obywatele

d) Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 1997r. zawiera m.in.:

 Prawa – np. prawo do nauki
 Obowiązki – np. obowiązek do nauki do 18r., przestrzegania prawa,
płacenia podatków, dbania o stan środowiska, obrony ojczyzny
e) Państwo jako dobro wspólne wszystkich obywateli (koncepcja ta narodziła się w
starożytnym Rzymie)
3. Naród
a) Pojęcia
 Naród
 Tożsamość narodowa – więzy wynikające ze wspólnego zamieszkania
terytorium, porozumiewania się tym samym językiem, doświadczania
podobnych zdarzeń w historii, wspólnego dorobku materialnego i
niematerialnego (kultury)
 Patriotyzm – umiłowanie państwa (ojczyzny)
 Nacjonalizm – umiłowanie narodu
 Internacjonalizm – ideologia wzywająca do równego traktowania i
współpracy wszystkich narodów
 Ksenofobia – lęk przed ludźmi, którzy się wyróżniają w społeczności
 Industrializacja – uprzemysławianie
 Urbanizacja – rozwój miast
 Szowinizm – przekonanie o wyjątkowości swojego narodu
 Kosmopolityzm – pogląd uznający podziały kulturowo-polityczne i
terytorialne

b) Migracja – czasowa lub stała zmiana miejsca pobytu

 Emigracja – opuszczenie dotychczasowego kraju lub miejsca zamieszkania
 Imigracja – przybycie do nowego kraju lub miejsca zamieszkania

c) Tutejszy
 Tutaj mieszka
 Tutaj mieszka jego rodzina
 Mówi w języku ludzi z jego otoczenia
 Doświadczył podobnych losów co jego sąsiedzi
 Postępuje zgodnie ze zwyczajami obowiązujących w jego okolicy

d) Koncepcja powstania narodu

Etniczno-kulturowa
Czynnikami narodowości są
 Poczucie wspólnego
pochodzenia
 Wspólny język
 Wspólna kultura
 Wspólna historia
Polityczna
Głównym czynnikiem
narodowotwórczym jest
państwo – wykształca się w nim
wspólnota polityczna obywateli,
zróżnicowanych, ale czujących
więź z państwem

e) Patriotyzm
 Patriotyzm lokalny (regionalny) – szczególne przywiązanie się do stron
rodzinnych lub regionu, z którego się pochodzi
 Patriotyzm gospodarczy – polega na dbaniu o rozwój gospodarki w
ojczyźnie, np. poprzez kupowanie krajowych wyrobów
4. Państwo
a) Pojęcia
 Państwo – organizacja narodu osiadłego na określonym terytorium,
mającego bezpośrednia suwerenną władzę zwierzchnią (ludność,
terytorium, zwierzchnia władza)
 Organy państwa – odpowiednio zorganizowana instytucja utworzona w
celu działania na rzecz państwa przy zastosowaniu środków właściwych dla
władzy państwowej
 Demokracja – jeden z typów ustroju państwa, zakładający udział obywateli
w sprawowaniu władzy
 Oligarchia – ustój, w którym rządy sprawowane są przez nieliczną grupę
osób najbogatszych obywateli
 Arystokracja – termin z starożytnej Grecji oznaczający rządy najlepszych,
grupa zajmująca najwyższą pozycję w społeczeństwie (elita), jest to
dziedziczne
 Monarchia – forma rządów, w której reprezentantem władzy jest
jednostka, sprawująca rządy najczęściej dożywotnio samemu lub z innymi
 Tyrania – władza sprawowana przez jednostkę, która przejęła rządy
bezprawnie
 Ochlokracja – rządy tłumu łamiącego formalne reguły ustrojowe

b) Cechy wyróżniające państwo

 Władza – jest sprawowana przez organy państwa
 Terytorium – ląd ze wszystkimi wodami wewnętrznymi i przybrzeżnym
pasem wód morskich oraz przestrzenią powietrzną rozciągającą się nad
nimi
 Ludność – ludzie zamieszkujący terytorium państwa
 Suwerenność – niezależność państwa w podejmowaniu decyzji i
stanowieniu prawa
 Przymusowość – przynależność do państwa, która nie wynika z woli
jednostki

c) Typy monarchii:
 Monarchia absolutna – forma rządów, w której cała, niekontrolowana
władza jest skupiona w rękach monarchy
 Monarchia konstytucyjna – ustrój państwa, w którym władzę sprawuje
monarcha ograniczony we władzy ustawodawczej wymuszonej przez
konstytucję współpracą z przedstawicielstwem narodu, a we władzy
wykonawczej ma dowolność w wybieraniu ministrów
 Monarchia parlamentarna – właściwy proces sprawowania władzy
realizuje się między parlamentem a rządem; rola monarchy sprowadza się
do funkcji reprezentacyjnej