მეურნეობის სტრუქტურა

მეურნეობა იყოფა ორ ნაწილად: მატერიალური და არამატემატერიალური წარმოების

დარგებია:(მოცემულია ზემოთ სქემაში)

მატერიალური წარმოების დარგებია:

1) მრეწველობა(სათბობ-ენერგეტიკული,
მანქანათმშენებლობა, მეტალურგია, ქიმიური მრეწველობა, ხე-ტყის მრეწველობა,
მსუბუქი მრეწველობა, კვების მრეწველობა
2) სოფლის მეურნეობა (მემცენარეობა და მეცხოველეობა)
3) ტრანსპორტი(სარგინიგზო, საავტომობილო, საავიაციო, საზღვაო, მილსადენი,
ელექტრონული, სამდინარო რომელიც არ გვაქვს საქართველოში) 4)
კავშირგაბმულობა(ფოსტა, რადიო, ტელევიზია, ინტერნეტი, მობილური, ფიჭური,
ტელეგრაფი,
5) ვაჭრობა(საშინაო და საგარეო)
6) მშენებლობა

არამატერიალური ( არასაწარმოო)დარგებია: 1) განათლება 2) ჯანდაცვა 3) სპორტი 4)

ადმინისტრაციული მართვა 5) საშინაო კომუნალური მეურნეობა 6) ტურიზმი
7) მომსახურეობის სფერო( ბანკები, სასტუმროები, კაზინოები, სალონები და ა.შ.)
საბანკო ქსელის სქემა

რაც უფრო მაღალგანვითარებულია ქვეყანა მით უფრო კარგათ აქვს განვითარებული

მომსახურეობის სფერო.
განვითარებული ქვეყნების მეურნეობის სტრუქტურაში წამყვანი ადგილი აქვს
მომსახურეობის სფეროს, მეორე ადგილზე- ინდუსტრია, მესამეზე- სოფლის
მეურნეობა(ზოგჯერ 3 დან 5 პროცენტამდე)
მეურნეობის პირველადი დარგებია:მოპოვებითი(სოფლის მეურნეობა,
წიაღისეულის მოპოვება)
მეორადი დარგებია-დამუშავებითი მრეწველობა,ასევე მშენებლობა ,მესამეული
დარგები სქემაშია ქვემოთ.

საწარმოები
1.რუსთავის მეტალურგიული კომბინატი
2.რუსთავის ქიმიური კომბინატი
3.რუსთავის ქიმიური ბოჭჯოს ქარხანა
4. რუსთავ – ცემენტის ქარხანა
5. თბილისის საწარმოო გაერთიანება „ჩარხ-მშენებელი“
6. თბილისის საწარმოო გაერთიანება „ელმავალ-მშენებელი“
7. თბილისის საავიაციო ქარხანა
8. თბილისი ავეჯის კომბინატი
9. ქუთაისის საავტომობილო ქარხანა
10. ქუთაისის ავეჯის კომბინატი
11. ბათუმის გემთმშენებელი ქარხანა
12. ბათუმის ავეჯის ქარხანა
13. ბათუმის ნავთობ გადამამუშავებელი ქარხანა
14. ზესტაფონის ვ.ნიკოლაძის ფერო შენადნობის ქარხანა
15. მადნეულის სამთო გამამდიდრებელი კომბინატი, ბოლნისის მიდამეობში დაბა
კაზრეთში
16. საგარეჯოს აგურის ქარხანა
17. მეტეხის აგურის ქარხანა
18. კასპის ცემენტის და შიფერის ქარხანა
19. ახალდაბაში ავეჯის კომბინატი .

მიწა – საერთო ეროვნული სიმდიდრე მიწათსარგებლობა ადათით და კანონით დადგენილი

მიწის გამოყენების წესი და მიწით სარგებლობის ცოდნა. მიწის კადასტრი – ყოველმხრივი
და სარწმუნო ცნობების ერთობლიობა, მიწის ბუნებრივი და სამართლებრივი
მდგომარეობის შესახებ. მიწის რეკულტივაცია ნიშნავს მიწის პროდუქტიულობის აღდგენას.
მიწის მელიორაცია არის კომპლექსური ღონისძიებების ჩატარება ნიადაგის
პროდუქციულობის ასამაღლებლად.
სოფლის მეურნეობა
სოფლის მეურნეობა არის მატერიალური წარმოების დარგი, რომლის დანიშნულებაა
მოსახლეობის მომარაგება კვების პროდუქტებით და ნედლეულით. იგი აწვდის ნედლეულს
მრეწველობის სხვა და სხვა დარგებს.(მაგალითად: ტყავ –ფეხსაცმლის , საგალანტერიო და
სხვა) სოფლის მეურნეობა იყოფა დარგებად: მეცხოველეობა და მემცენარეობა.
მეცხოველეობა-მსხვილფეხა და წვრილფეხა რქოსანი საქონელი, მეფრინველეობა,
მებოცვრეობა მეფუტკრეობა,მეაბრეშუმეობა.
მემცენარეობა: ერთწლიანი, მრავალწლიანი და ტექნიკური კულტურები(თამბაქო,
მზესუმზირა, შაქრის ჭარხალი და სხვ.).

ტრანსპორტის გეოგრაფია
ტრანსპორტი მატერიალური წარმოების დარგი, რომელიც დაკავშირებულია მგზავრთა
გადაყვანასთან და ტვირთის გადატანასთან.
ტვირთბრუნვა არის ტვირთის გადატანა გარკვეულ დროში გარკვეულ მანძილზე და
იზომება ტონა კილომეტრებით.
მგზავრბრუნვა არის გადაყვანილი მგზავრების რაოდენობა გარკვეულ დროში, გარკვეულ
მანძილზე იზომება მგზავრთ / კილომეტრებით.
ტრანზიტი არის ტვირთის ანუ მგზავრის გატანა ერთი პუნქტიდან მეორეში, მესამეს გავლით.
მაგისტრალი – მთავარი სატრანსპორტო გზა .
სატრანსპორტო კვანძი არის სატრანსპორტო გზების გადაკვეთაზე მდებარე პუნქტი
რომელშიც თავს იყრის რამდენიმე სახის ტრანსპორტი და ხდება მათ შორის ტვირთის
გაცვლა.

პირველი (საქართველოში) სარკინიგზო მაგისტრალი შეიქმნა 1872 წელს ( სულ პირველი

რუსეტის იმპერიაში -1834 ულალის ქვანახშირის გადასატანად) ფოთი – ზესტაფონის
დამაკავშირებელ ხაზზე. ამჟამად საქართველოში რკინიგზის სიგრძე 1600 კმ-ია.
ვიწრო ლიანდაგიანი რკინიგზა გვაქვს ბორჯომ – ბაკურიანში. საავტომობილო გზების
სიგრზე არის 22 ათასი კმ. საზღვაო ტრანსპორტის ინტენსიური განვითარება დაიწყო 1967
წელს.
 მეურნეობის განვითარების სტრუქტურის მიხედვით ქვეყნები იყოფა:
1) ინდუსტრიული 2) აგრარული 3) ინდუსტრიულ – აგრარული 4) აგრარულ –
ინდუსტრიული
საქართველო არის აგრარულ – ინდუსტრიული ქვეყანა.
საზოგადოების განვითარების სტადიები:
მარქსისტული მეცნიერების საფუძველზე დაყრდნობით კაცობრიობის ისტორიაში
გამოიყოფა ხუთი საზოგადოებრივ-ეკონომიკური ფორმაცია.
1) პირველყოფილი თემური
2) მონათმფლობელური
3) ფეოდალური
4) კაპიტალისტური
5) სოციალისტური
ზოგიერთმა სახელმწიფომ მხოლოს ერთ საზოგადოებრივ-ეკონომიკურ ფორმაციაში
იარსება მაგ: ბაბილონი და ასურეთი ( მარტო მონათმფლობელურ ეპოქაში) ზოგმა
მხოლოდ ორში მაგ : საფრანგეთი და ინგლისი ( ფეოდალიზმი და კაპიტალიზმი)
ხოლო საქართველომ იარსება ხუთივეში.
სოციალიზმი -
სახემწიფოებრივი და საზოგადოებრივი წყობილებაა, რომლის ეკონომიკის საფუძველია
წარმოების საშუალებაზე საზოგადოებრივი სახელმწიფო საკუთრება.
ყოფილი სოციალისტური ქვეყნებია: პოლონეთი, ჩეხეთი, სლოვაკეთი, რუმინეთი,
ბულგარეთი, უნგრეთი, ყოფილი იუგოსლავიის ქვეყნები( ბოსნია-ჰერცოგოვინა, მაკედონია
სერბეთი, ხორვატია, სლოვენია, მონტენეგრო, კოსოვო )

კაპიტალიზმი სახელმწიფოებრივი და საზოგადოებრივი წყობილებაა, რომლის

ეკონომიკის საფუძველია წარმოების საშუალებაზე სხვადასხვაგვარი (სახელმწიფო, კერძო
და სააქციო ) საკუთრების ფორმებში.
ყოფილი საბჭოთა კავშირის ქვეყნებია: საქართველო, სომხეთი, აზერბაიჯანი, ლიტვა,
ლატვია, ესტონეთი, რუსეთ, უკრაინა, ბელორუსია, მოლდოვა, ყაზახეთი, შუა აზიის
ქვეყნები( თურქმენეთი, ტაჯიკეთი, ყირგიზეთი, უზბეკეთი ).
ქვეყნები ეკონომიკური განვითარების დონის მიხედვით.
დიდი რვიანის ქვეყნები: აშშ, იაპონია, გერმანია, საფრანგეთი, დიდი ბრიტანეთი, იტალია,
კანადა, რუსეთი.
განვითარებული ქვეყნებია: დიდი რვიანის ქვეყნები , დას. ევროპის დანარჩნი ქვეყნები,
ავსტრია, ახალი ზელანდია, სამხ. აფრიკის რესპუბლიკა , ისრაელი, სინგაპური, ტაივანი,
კვიპროსი, სლოვენია.
განვითარებადი ქვეყნები: აზიის, აფრიკის და ლათინური ამერიკის ქვეყნები.
ახალი ინდუსტრიული ქვეყნებია: მექსიკა, ბრაზილია, ინდოეთი, თურქეთი, ჩინეთი,
მალაიზია, ფილიპინები, ტაილანდი.

მოსახლეობის სოციალური შემადგენლობა საბჭოთა კავშირის შექმნამდე მოსახლეობის

80%-ზე მეტს გლეხები შეადგენდნენ. ასევე იყვნენ თავადაზნაურები, ხოლო ძალიან ცოტა
იყო მუშათა კლასი და ბურჟუაზია. საბჭოთა სისტემის დროს არსებობდა სამი სოციალური
ფენა: მუშები(55%), კოლმეურნე გლეხები და მოსამსახურეები (დამლაგებელი, ექიმი,
ინჟინერი, მასწავლებელი) და ძალიან ცოტა სხვა ფენის წარმომადგენელი მაგ: რელიგიის
წარმომადგენლები. საბჭოთა კავშირის დაშლის მერე გაჩნდა შემდეგი ფენები: გლეხები,
მუშები, ვაჭრები, ფერმერები, ბიზნესმენები (მეწარმეები) და მოსამსახურეები.
 მევენახეობა საქართველოში .ვაზის ჯიშები სამარკო ღვინოები–
ოჯალეში, ქართული წითელყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიში. გავრცელებულია სამეგრელოსა
და აფხაზეთის რაიონებში (სენაკი, მარტვილი, ზუგდიდი, სოხუმი, გუდაუთა, გაგრა). მწიფს
ოქტომბრის ბოლოს ან ნოემბრის შუა რიცხვებში. აქვს ცილინდრულ-კონუსური, ფრთიანი
მტევანი; მუქი ლურჯი, საშუალო ზომის მრგვალი ან ოდნავ ოვალური მარცვალი.
შაქრიანობა მერყეობს 21,2-იდან 24,3%-მდე, მჟავიანობა 7-9 ‰. ოჯალეშიგან ამზადებენ
მუქ-წითელ მაღალხარისხოვან ორიგინალურ მშრალ ან ნახევრად ტკბილ სუფრის ღვინოს
— „ოჯალეშს“. ლეჩხუმში გავრცელებული ოჯალეში ანუ ორბელური ოჯალეში
საფრანგეთიდანაა შემოტანილი, რომლის ნამდვილი სახელწოდებაა „მერლო“.
ალექსანდროული — ქართული წითელყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიში. იზრდება საშუალო
ინტენსივობით. ნაყოფს იძლევა ყლორტების 70-90%, მტევნის საშუალო წონაა 90-100 გ.
ყურძენი მწიფდება სექტემბრის ბოლოს, საშუალო მოსავლიანობა 55-60 ც/ჰა-ზე.
გავრცელებულია ამბროლაურისა და ცაგერის მუნიციპალიტეტებში. როცა ყურძნის
შაქრიანობა 27-28%-ია, მჟავიანობა კი – 6-8%, აყენებენ მაღალი ღირსების ბუნებრივად
ნახევრად ტკბილ წითელ ღვინოს “ხვანჭკარას” (ძირითადად ხვანჭკარის
მირკომუნიციპალიტეტში), ხოლო ნაკლებშაქრიანობისას (20-21%) სუფრის ღვინოს – ”
ალექსანდროულს”.
ცოლიკოური — თეთრყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიში. გავრცელებულია დასავლეთ
საქართველოს რაიონებში. ვენახის ფართობისა და არეალის მიხედვით ცოლიკოურს
რქაწითლის შემდეგ პირველი ადგილი უჭირავს საქართველოში. ცოლიკოური საგვიანო
სიმწიფის ჯიშია. ივითარებს საშუალო ზომის კონუსურ ან განიერკონუსურ,
მომრგვალომარცვლიან მტევანს.გამოირჩევა უხვმოსავლიანობით, ღვინის მაღალი
ხარისხით, სოკოვან დაავადებათა მიმართ გამძლეობით, გარემოსადმი კარგი შეგუების
უნარით. სამრეწველო ჯიშია, მისგან აყენებენ ადილობრივი და ევროპული ტიპის სუფრის
და ბუნებრივად ნახევრადტკბილ ღვინოებს. ცოლიკოურს, როგორც უძველეს ქართულს
ჯიშს, აქვს მრავალი ვარიაცია და კლონი.
საფერავი — ქართული წითელყურძნიანი საღვინე ვაზის ჯიში. ივ. ჯავახიშვილის
განმარტებით საფერავი ეკუთვნის ზოგად ჯიშთა ჯგუფს, თუმცა წარმომავლობით კახური
უნდა იყოს. გავრცელებული იყო თითქმის მთელ საქართველოში. არსებობს ორი სახეობა –
დიდი და პატარა საფერავი. კახეთში გავრცელებული ყოფილა ასევე “განჯური საფერავი”.
მოსავლიანობის, შაქრის დიდი შემცველობისა და საღებავის სიუხვით ძვირფას ვაზის ჯიშად
ითვლება. საჭმელად ნაკლებად იხმარება, უპირატესად საღვინე ჯიშია. საფერავისგან
დაყენებული წითელი ღვინო გამოირჩევა სურნელით, ფერითა და სიმაგრით. იყენებენ სხვა
ღვინოების გაუმჯობესებისა და შეფერადებისთვის. დაძველების მიხედვით მისგან
დაყენებული ღვინის მარკებია “საფერავი” (ერთ წლიანი), “ქინძმარაული” (ორ წლიანი) და
“მუკუზანი” (სამი და ზევით).
ალადასტური, ქართული ვაზის ჯიში. მისი ყლორტების 75-77% ნაყოფის მომცემია. ნაყოფი
წითელია, საღვინე და სუფრისა. მტევანი საშუალოდ 200 გ იწონის. მწიფდება ოქტომბრის
შუა რიცხევებში, ინახება გაზაფხულამდე, ტრანსპორტაბელურია. მოსავლიანობა –
ჰექტარზე 70-100 ცენტნერი. ალადასტური გავრცელებულია ჩოხატაურის, ოზურგეთის,
ვანისა და სამტრედიის მუნიციპალიტეტებში. მისგან აყენებენ წითელ ღვინოს, რომელსაც
ალკოჰოლისა და მჟავიანობის ჰარმონიული შეფარდება, საუკეთესო სხეულოანობა და
სასიამოვნო სურნელება აქვს. გადამწიფებული ყურძნისაგან მზადდება მაღალხარისხოვანი,
ნახევრად ტკბილი ღვინო “ალადასტური”.
ადგილწარმოშობის დასახელების ღვინო “ტვიში
”გეოგრაფიული მდებარეობა _ მევენახეობის სპეციფიკური ზონა “ტვიში” მდებარეობს
ლეჩხუმში, ცაგერის ადმინისტრაციულ რაიონში, მდ. რიონის მარჯვენა სანაპირო ზოლში;
ჩრდილო განედის 42031‫ ׀‬და აღმოსავლეთ გრძედის 42054‫׀‬კოორდინატებზე, ზღვის
დონიდან 435 მ სიმაღლეზე. სპეციფიკური ზონა მოიცავს რაჭის ქედის უკიდურესი
დასავლეთი დაბოლოებისა და ხვამლის მასივის აღმოსავლეთ დაქანებებს. იგი მოიცავს
სოფლებს: ტვიშსა და ალპანას

კახეთი- საფერავი. რქაწითელი, ხიხვი ჩხავერი,მწვანე .სამარკო ღვინო-გურჯაანი,

საფერავი, ენისელი, მუკუზანი, თელიანი, ქინძმარაული, ალავერდი ბადაგონი, ტიბაანი.
იმერეთი-ცოლიკაური, ციცქა, კრახუნა ალადასტური, ძველშავი სამარკო ღვინო-იგივე
ქართლი-ჩინური, ტვიში, გორული მწვანე,თავკვერი, ბუდეშური,
რაჭა-ალექსანდროული, გუჯარეთული, სამარკო ღვინო- ხვანჭკარა, ალექსანდროული.
ლეჩხუმი-უსახელოური, ოჯალეში.
გურია-იზაბელა,ადესა, ალადასტური, კლარჯული.
ქართული ხორბალი
მსოფლიოში 27 სახეობის ხორბალი არსებობს, ამათგან 23 არის კულტურული სახეობა,
დანარჩენი ველურია. ამ 23_დან 14 არის ქართული ხორბლის ჯიში. ესენია დიკა, ასლი,
თავთუხი, დოლისპური, იფქლი და სხვა.
რით გამოირჩევა ქართული ხორბალი და რით განსხვავდება იგი სხვა, უცხოური
ჯიშებისაგან?
ხორბლის ქართულ ჯიშებს (”მახა”, ”ზანდური”, ”თავთუხი”, ”დიკა”, ”დოლისპური”, ”ასლი” და
სხვ.) გააჩნია ის უნიკალური თვისებები, რაც ძალზე ბევრ უცხოურ და განსაკუთრებით,
თანამედროვე ჯიშებს არ გააჩნია.
ეს თვისებებია ყინვის მიმართ გამძლეობა, გვალვის მიმართ გამძლეობა, მავნებლების
მიმართ გამძლეობა, სტაბილურმოსავლიანობა, მაღალი გემური თვისებები და ა.შ
(აღსანიშნავია ისიც, რომ ქართული პური დიდი ხანი ინახება და საერთოდ არ ობდება).
—————————————————————————————————————————

საქართველოს მდინარეები

საქართველოში 26060
მდინარეა . საქართველოში
ამიერკავკასიის წყლის
რესურსების 69%-
ია. საქართველოს მდინარეების 97%
–ის სიგრძე არ აღემატება 10 კმ–ს;
წყლის რესურსების განაწილება: დას.
საქართველოში წყლის რესურსების-
80% , აღმოსავლეთ და სამხრეთ
საქართველოში–17%, ჩრდ. საქ, –
3%; მდინარეების აუზების გამყოფად
ითვლება ლიხის ქედი და კავკასიონი . ლიხის ქედი საქართველოს ყოფს შავი და კასპიის
ზღვის აუზებად . კავკასიონი დასავლეთ საქართველოს გამოყოფს მდინარე ყუბანის აუზისგან,
ხოლო აღმოსავლეთ საქართველოს- მდინარეების თერგის და სულაკის აუზებისგან.
დასავლეთ საქართველოს მდინარეების უმეტესობა დამოუკიდებლად ჩაედინება შავ ზღვაში
.
შავი ზღვის აუზის მდინარეებია ფსოუ,
ბზიფი, ხიფსთა,
ააფსთა,გუმისთა, კოდორი ( ამტყელი ,
ჩხალთა , საკენი ) ღალიძგა,
ერისწყალი, ენგური, ხობი,
ცივი,რიონი,(თავისი შენაკადებით)
ფიჩორი, სუფსა, ნატანები, კინტრიში,
ჭოროხი (
აჭირისწყლით ჩირუხისწყლით
სხალთით).
რიონი და ცხენისწყალი სათავეს
იღებენ ფასის მთაში. ჩაედინება შავ
ზღვაში ქ ფოთთან. რიონის მარჯვენა
შენაკადები ( ტეხური , აბაშა ,
ცხენისწყალი). მარცხენა შენაკადები (ჯეჯორა, ღარულა, ჯრუჭულა , ყვირილა ,
დუმალა,ძირულა , საკრაულა , ხანისწყალი , ჩხერიმელა )
 აღმოსავლეთ საქართველოს
მდინარეები. ფოტო- “საქართველოს
ატლასი”დან ( ავტორი მ. ბლიაძე,
ზ.დავითაშვილი)
მტკვარი -გამოირჩევა საქართველოში
ყველაზე დიდი წყალშემკრები
აუზით.არის საქართველოს
ტრანზიტული მდინარე, რადგან სათავე
აქვს თურქეთში ,შემდეგ შემოდის
საქართველოში და ბოლოს მიედინება
აზერბაიჯანში, ჩაედინება კასპიის
ზღვაში (1351 კმ.) საქართველოს ფარგლებში მტკვარი 351 კმ-ზე, თბილისში-35 კმ-ზე.
 მარჯვენა შენაკადები – ( ფარავანი , გუჯარეთისწყალი , ძამა,ტანა , თეძამი,კავთურა,
ვერე, ალგეთ , ქცია(ხრამი) , შავწყალა , ფოლადაური ,).
 მტკვრის მარცხენა შენაკადებია – (ფოცხოვის წყალი , ქვაბლიანი , ფრონე , ლიახვი ,
მეჯუდა , ლეხურა , ქსანი(გამოედინება ყელის ტბიდან).
 მდინარე ქვაბლიანი, ასევე მისი შენაკადი ძინძე და სხვ. დასავლეთ საქართველოში
იღებს სათავეს, მაგრამ მიეკუთვნება კასპიის ზღვის აუზს.
 არაგვი – მტკვრის მარცხენა შენაკადია. საქართველოში შვიდი არაგვია : თეთრი
არაგვი ანუ მთიულეთის არაგვი და შავი ანუ გუდამაყრის არაგვი ერთმანეთს
შეუერთდება ფასანაურთან და ჩაედინება ჟინვალის წყალსაცავში. ფშავის
არაგვი და ხევსურეთის არაგვი ერთვის ერთმანეთს სოფელ უძილაურთან და
ჩაედინება ასევე ჟინვალის წყალსაცავში.ჟინვალის წყალსაცავიდან
გამოედინება დედა არაგვი და მტკვარს უერთდება მცხეთასთან.(შავი არაგვი არის
ხევშიც.)

ალაზანი სათავეს იღებს ბორბალოს მთაში, მიედინება ალაზნის ველზე, მიუყვება

სახელმწიფო საზღვარს, ბოლო 1 კ. აზრბაიჯანის ტერიტორიაზეა, ჩაედინება მინგეჩევირის
წყალსაცავში . შენაკადები: მარჯვენა –ილტო და კისისხევი , მარცხენა:სტორი ,
ლოპოტა,კაბალი,ინწობა ,ჩელთი,დურუჯი,მაწიმისწყალი, და სხვ).
ყველაზე, ყველაზე….
 ყველაზე წყალუხვი მდინარე – რიონი,
 ყველაზე გრძელი მდინარე – ალაზანი (407 კმ).
 ენერგეტიკული რესურსებით ყველაზე მდიდარი – ენგური.
 მყარი ნაშალი მასალის ჩამონატანით – ჭოროხი.
 ყველაზე დიდი დახრილობა -მდ ტეხურა

ჩრდილოეთ საქართველოს მდინარეები:

თერგი.–
სათავეს იღებს ზილგახოხის მყინვარში,მიედინება საქართველოსა და
რუსეთში(ჩრდილოეთი ოსეთში, ყაბარდო-ბალყარეთი, ჩეჩნეთი, ინგუშეთი, დაღესტანი).
ქმნის თრუსოს და დარიალის ხეობებს. ჩაედინება კასპიის ზღვაში. ასა, არღუნი.
აჭარის ავტონომიური რესპუბლიკა

მდებარეობა – საქართველოს სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილი.

მოსაზღვრე რეგიონები – თურქეთი, სამცხე-ჯავახეთი, გურია.
ფართობი – 2,9 ათასი კვ.კმ (საქართველოს 4,1%).
მოსახლეობა – 399 ათასი კაცი (საქართველოს 7%).
ადმინისტრაციული ერთეულები – 5 რაიონი (ქობულეთის, ქედის, შუახევის, ხულოს,
ხელვაჩაურის).
ქალაქი – 2 (ბათუმი, ქობულეთი).
დაბა – 7 (ქედა, ოჩხამური, ჩაქვი, შუახევი, ხელვაჩაური, მახინჯაური, სულო).
სოფელი – 329.
რელიეფი – სანაპირო ზოლში: დაბლობები (ქობულეთის – კოლხეთის სამხრეთ-
დასავლეთით, კახაბრისა და გონიოს – მდ.ჭოროხის დელტაში), გორაკ-ბორცვები; ქედები
(შავშეთის, არსიანის, აჭარა-იმერეთის). უმაღლესი მწვერვალი – ყანლის მთა – ზ.დ. 3007მ.
ჰავა – ნოტიო სუბტროპიკული. იანვრის საშუალო ტემპერატურა +7,10C, ზაფხულის +22
+240C. ატმოსფერული ნალექები – 4550 მმ (მთა მტირალაზე), 800-1000 მმ (აჭარის
ქვაბულში).
მდინარეები – აჭარისწყალი, კინტრიში, ჭოროხი, ქვაბლიანი და სხვ.
წიაღისეული რესურსები – საშენი მასალები (ქვიშები, თიხები, ქვიშაქვები), სპილენძი,
მინერალური წყლები.
მოსახლეობის საშუალო სიმჭიდროვე – 140კაცი/კვ .კმ. სანაპირო ზოლში – 300-350
კაცი/კვ.კმ, მთაში – 50-150 კაცი/კვ.კმ.
მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა – ქართველები (83%), რუსები (7,5%), სომხები
(4%), ბერძნები (1,8%) და სხვ.
ქალაქის მოსახლეობა – 48%.
მნიშვნელოვანი საწარმოები – ნავთობგადამამუშავებელი, მანქანათმშენებელი,
ელექტროტექნიკური, გემთმშენებელი ქარხნები, ფარმაცევტული, მსუბუქი და კვების
მრეწველოს საწარმოები —ჩაის ფაბრიკები….
აგრარული მიმართულება – მეციტრუსეობა, მეჩაიეობა, მეთამბაქოეობა, ტექნიკური და
მარცვლეული კულტურები, მესაქონლეობა.

მცხეთა–მთიანეთი
მდებარეობა – საქართველოს ჩრდილო–აღმოსავლეთი ნაწილი.
მოსაზღვრე რეგიონები – რუსეთი (ოსეთი, ინგუშეთი, ჩაჩნეთი); კახეთი, ქვემო ქართლი,
შიდა ქართლი.
ფართობი – 6,7 ათასი კვ.კმ (საქართველოს 9,6%).
მოსახლეობა – 125 ათასი კაცი.
ადმინისტრაციული ცენტრი – მცხეთა (8,0 ათასი მცხოვრები).
ადმინისტრაციული ერთეულები – 5 რაიონი (მცხეთის, თიანეთის, დუშეთის, ყაზბეგის,
ახალგორის).
ქალაქი – 2 (მცხეთა, დუშეთი).
დაბა – 7 (ზაჰესი, ყაზბეგი, ახალგორი, ფასანაური, ჟინვალი, თიანეთი, სიონი).
სოფელი – 483.
რელიეფი – ვაკეები (შიდა ქართლის, მუხნარ–საგურამოს), ქედები (გვერდითი, ქართლის,
კახეთის, ალევის, გუდამაყრის, სხალტბის, საგურამო–იალნოს), უღელტეხილები (ჯვრის,
დათვიჯვრის, გუდამაყრის); ქვაბულები, პლატოები, ხეობები (დარიალის, მტკვრის, არაგვის,
ქსნის). უმაღლესი მწვერვალი – მყინვარწვერი (ყაზბეგი) – ზ.დ 5033მ.
ჰავა – ნოტიო ცივი, ზომიერად ნოტიო თბილი, ზომიერად მშრალი სუბტროპიკული.
მდინარეები – თერგი, ასა, არღუნი, არაგვი, იორი, მტკვარი და სხვა.
ტბები – ბაზალეთი.
წიაღისეული რესურსები – საშენი მასალები: ტუფი, კვარცის ქვიშა; მინერალური წყლები.
მოსახლეობის საშუალო სიმჭიდროვე – 21 კაცი/კვ. კმ.
მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა – ქართველები (90%), ოსები (6%), სომხები,
აზერბაიჯანელები, ასირიელები და სხვა.
ქალაქის მოსახლეობა – 30%
აგრარული მიმართულება – მესაქონლეობა, მეხილეობა, მევენახეობა, მებოსტნეობა,
მარცვლეული კულტურები.
ტრანსპორტი – სარკინიგზო, საავტომობილო (საქართველოს სამხედრო გზა).
კურორტები – ახტალა, გუდაური, ფასანაური, სიონი.
ღირსშესანიშნაობები – ქალაქი–მუზეუმი მცხეთა (ჯვრის მონასტერი, სვეტიცხოვლის
ტაძარი), ანანურის სამონასტრო კომპლექსი, გერგეტის სამება, ზედაზნის მონასტერი,
არმაზის სამონასტრო კომპლექსი, კოშკური დასახლება მუცო, ლომისის ეკლესია,
ბეთლემის გამოქვაბული, შიომღვიმის სამონასტრო კომპლექსი, შატილი (სოფელი
პირიქითა ხევსურეთში, ზ.დ. 1400მ) და სხვ.

სამცხე-ჯავახეთი
მდებარეობა: საქართველოს ცენტრალურ-სამხრეთი ნაწილი
მოსაზღვრე რეგიონები: სომხეთი, თურქეთი, შიდა ქართლი, ქვემო ქართლი, გურია, აჭარა,
იმერეთი
ფართობი: 6.4 ათასი კვ.მ (საქართველოს ტერიტორიის 9.1%)
მოსახლეობა: 208 ათასი კაცი (საქართველოს მოსახლეობის 4.7%)
ადმინისტრაციული ცენტრი: ახალციხე(25 ათასი მცხოვრები)
ადმინისტრაციული ერთეულები: 6 მუნიციპალიტეტი(ახალციხის, ახალქალაქის, ადიგენის,
ასპინძის, ბორჯომის, ნინოწმინდის)
ქალაქი: 5(ახალქალაქი, ახალციხე, ბორჯომი, ვალე, ნინოწმინდა)
სოფელი: 25
დაბა: 6(ადიგენი, აბასთუმანი, ასპინძა, ახალდაბა, ბაკურიანი, წაღვარი
რელიეფი: ქედები(სამსარის, ჯავახეთის, არსიანის, აჭარა-იმერეთის)
ქვაბულები(ახალციხის)
პლატოები(ახალქალაქის)
ჰავა: იანვრის საშუალო ტემპერატურა -2.1°(ბორჯომი); -7.2°(ახალქალაქი);
ივლისის საშუალო ტემპერატურა +20.4°(ახალციხე); +16°(ახალქალაქი)
ატმოსფერული ნალექები-500-600მმ
აჭარა-იმერეთუსა და თრიალეთის ქედების ფერდობებზე-1000-1200 მმ
მდინარეები: ქვაბლიანი, მტკვარი, ბორჯომულა, ურაველი, გუჯარეთისწყალი და ა.შ.
ტბები: ხოზაფინი, ფარავანი, მადათაფა, ტაბაწყური, საღამო, ხანჩალი და სხვ.
წიაღისეული რესურსები: აქატი, ტუფი, ბაზალტი, დიადომიტი, ანდეზიტი, თაბაშირი,
მარმარილო, მინერალური წყლები. მურა ნახშირი(ახალციხე)
მოსახლეობის საშუალო სიმჭიდროვე-32კაცი/კვ.კმ
მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა-ქართველები, რუსები, სომხები, ბერძნები და ა.შ.
ქალაქის მოსახლეობა 37%
მნიშვნელოვანი საწარმოები- მსუბუქი და კვების მრეწველობის საწარმოები, მინერალური
წყლების („ბორჯომი“) ქარხნები.
სამრეწველო პროდუქციის ღირებულება-8.2მლნ ლარი, საქართველოს სამრეწველო
პროდუქციის 0.8%, აქედან 80% მოდის ბორჯომის რაიონზე.
აგრარული მიმართულება-მეკარტოფილეობა, მეხილეობა, მეცხოველეობა. სავარგულების
20% უკავია სახნავებს, 70%საძოვრებს.
ტრანსპორტი-საავტომობილო, სარკინიგზო, საავიაციო(ახალქალაქის ადგილობრივი
დანიშნულების აერტოპორტი)
ჯავახეთის დაცული ტერტორიები 2011 წელს შეიქმნა მოიცავს ჯავახეთის ეროვნულ პარკს,
ბუღდაშენის, ხანჩალის, მადათაფას, სულდას და კარწახის აღკვეთილებს.
კურორტები და ღირშესანიშნაობები: ბაკურიანი, ცემი, ბორჯომი, აბასთუმანი, წაღვერი და
ა.შ.
ვარძია(კლდეში ნაკვეთი სამონასტრო კომპლექსი), ზარზმის მონასტერი, აწყურის ციხე,
საფარის მონასტერი, ციხე-ქალაქი თმოგვი, ხერთვისის ცოხესიმაგრე,
სამსარი(გამოქვაბულ-მონასტერი), ქალაქი წუნდა, ოქროსციხე და ა.შ.

გურია
 მდებარეობა – საქართველოს ცენტრალური სამხრეთ-დასავლეთი ნაწილი.
 მოსაზღვრე რეგიონები – აჭარა, სამცხე-ჯავახეთი, იმერეთი, სამეგრელო-ზემო
სვანეთი.
 ფართობი – 2 ათასი კვ.კმ (საქართველოს 2.9%).
 მოსახლეობა – 161 ათასი კაცი (საქართველოს 3%).
 ადმინისტრაციული ცენტრი – ოზურგეთი (23 ათასი მცხოვრები).
 ადმინისტრაციული ერთეულები – 3 რაიონი (ოზურგეთის, ჩოხატაურის, ლანჩხუთის).
 ქალაქი – 2 (ოზურგეთი, ლანჩხუთი).
 დაბა – 2 (ურეკი, ნასკირალი, ლაითური, ჩოხატაური).
 სოფელი – 182.
 რელიეფი – დაბლობები (კოლხეთის), გორაკ-ბორცვები, ქედები (აჭარა-იმერეთის).
 ჰავა – დაბლობ ნაწილში: ნოტიო სუბტროპიკული. ივლისის საშუალო ტემპერატურა
+22 +23°C, ატმოსფერული ნალექები – 1800-2000მმ. მთაში: იანვრის საშუალო
ტემპერატურა -5.2°; ივლისის – +13.4°; ატმოსფერული ნალექები – 1600მმ.
 მდინარეები – სუფსა, ნატანები და სხვა.
 ტბები – პალიასტომი.
 წიაღისეული რესურსები – ბენტონიტური და კერამიკული თიხები, ნავთობი,
მაგნეტეტური ქვიშები, მინერალური წყლები.
 მოსახლეობის საშუალო სიმჭიდროვე – 80 კაცი/კვ.კმ (ოზურგეთის რაიონში 136
კაცი/კვ.კმ, ჩოხატაურის რაიონში – 32 კაცი/კვ.კმ).
 მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა – ქართველები (93.3%), რუსები, სომხები).
 ქალაქის მოსახლეობა – 48%.
 მრეწველობის მიმართულება – კვების მრეწველობა (80%-ზე მეტი).
 აგრარული მიმართულება – სუბტროპიკული კულტურები (ციტრუსები, ჩაი),
მევენახეობა, მემარცვლეობა, სარძევე-სახორცე მესაქონლეობა, მეფრინველეობა.
 ტრანსპორტი – საავტომობილო, სარკინიგზო, მილსადენი (სუფსის ტერმინალი).
კახეთი
 ფართობი 12,2 ათასი კმ2
 მოსახლეობა 405 ათასი ადამიანი
შიდა კახეთს ეკუთვნის რაიონები: ახმეტა, თელავი, ყვარელი, ლაგოდეხი და
გურჯაანის ნაწილი, ხოლო გარე კახეთშია საგარეჯო და გურჯაანის ნაწილი, ქიზიყის
შემადგენლობაშია დედოფლისწყაროს და სიღნაღის რაიონები.
აღკვეთილები: ილტოს, ლაგოდეხის, იორის, ყორუღის, ჭაჭუნას და ალაზნის ჭალის. ბუნების
ძეგლები: არწივის ხეობა,ჯუმას ყურე, ტახტი-ტეფას და ქილაკუპრას ტალახის ვულკანები.
ნაკრძალები: თუშთის-ახმეტის რ-ნი, ბაწარას-ახმეტის რ-ნი( დაცულია უთხოვარი და სხვ),
ბაბანეულის-ახმეტის რ-ნი (ძელქვა დასხვ), მარიამჯვრის-საგარეჯოს რ-ნი,
ლაგოდეხისლაგოდეხის რ-ნი-, ვაშლიჯვრის, ვაშლოვანის-დედოფლისწყაროს რ-ნი-
(დაცულია არიდული ნათელი ტყეები საკმევლის ტყეები,სამერცხლე კლდეები და სხვ).
ბუნ. ძეგლები: არწივის ხეობა, სამგურისწყლის ჩანჩქერი (ახმეტის რ.- ს პანკისის ხეობა),
დურუჯის ლოდი (ყვარელი), ჯუმას ყურე, ტახტი-ტეფას ტალახის ვულკანები..
1833 წელს სიღნაში და საგარეჯოში მალაკნები ჩაასახლეს, სოფ. კრასნოგორსკში და
ულიანოვკაში. ბაცბები ცხოვრობენ სოფელ ალვანში. უდები (ან უდინები) ცხოვრობენ სოფ.
ზინობიანში და ისინი არიან ძველი ალბანელები პირდაპირი შთამომავლები.

სამეგრელო–ზემო სვანეთი
 მდებარეობა – საქართველოს ცენტრალური ჩრდილო–დასავლეთი ნაწილი.
 ფართობი – 7,4 ათასი კვ.კმ, საქართველოს ტერიტორიის 10,6%. ზემო სვანეთში 13
ათასი კაცი.
 მოსაზღვრე რეგიონები – რუსეთი(ყარაჩაი–ჩერქეზეთი, ყაბარდო–ბალყარეთი)
აფხაზეთი, გურია, იმერეთი, რაჭა–ლეჩხუმი–ქვემო სვანეთი.
 მოსახლეობა – 466 ათასი კაცი, საქართველოს მოსახლეობის 11%
 ადმინისტრაციუი ცენტრი – ზუგდიდი (50 ათასი მცხოვრებით)
 ადმინისტრაციული ერთეულები – სულ 8 მუნიციპალიტეტი: ზუგდიდის, სენაკის, აბაშის,
მარტვილის, ხობის, ჩხოროწყუს, წალენჯიხის, მესტიის.
 ქალაქები – სულ 8 ქალაქი: ფოთი, ზუგდიდი, აბაშა, მარტვილი, სენაკი, წალენჯიხა,
ჯვარი, ხობი.
 ქალაქის მოსახლეობა – 40%
 დაბა– 2:მესტია და ჩხოროწყუ.
 სოფელი – სულ 494.
 მოსახლეობის საშუალო სიმჭიდროვე – 58 კაცი/კვ.კმ, ვაკეზე 100–200კაცი/კვ.კმ,
მესტიის რნ-ში 6%
 მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა – 95%- ქართველები 2%- რუსები და სხვ.
 რელიეფი – მრავალფეროვანი–ზღვისპირა დაბლობიდან მაღალმთიან კავკსიონამდე.
ქვაბულები – ზემო სვანეთის, ქედები – კავკასიონის მთავარი წყალგამყოფი, ეგრისის,
სვანეთის, მწვერვალები– შხარა(ზ.დ 5068მ), უშბა, თეთნულდი, შოთა რუსთაველის
პიკი, ჯანღა.
 ჰავა – დაბლობ ნაწილში ნოტიო სუბტროპიკული, იანვრის საშუალო ტემპერატურა +4
+6C°, ზაფხულის ტემპერატურა +22-დან +23C°; ატმოსფერული ნალექების
რაოდენობა– 1500–2000მმ.
 მდინარეები – ენგური, რიონი, ხობი, ტეხური და სხვა.
 ტბები – პალიასტომი.
 კურორტები და ღირშესანიშნაობები: ცაიში, ლუგელა, ლებარდე, სქური, მარტვილის
ეკლესია, ცაიშის სამონასტრო კომპლექსი, რუხის ციხე, ციხე-ქალაქი ნოქალაქევი,
 უშგული, ხაიშის დასახლება , ადიშის ეკლესია და
კოშკები,ხაწვანის სათხილამურო კომპლექსი.
 კაცობურის აღკვეთილი – აბაშა.
 კოლხეთის ეროვნული პარკი – (ზუგდიდი, აბაშა, სენაკი, ხობისა და ლანჩხუთის
რაიონებში.)
 ნოღა – ოდიშის რ.
 კორცხელი – ზუგდიდის რ.
 აბაშა – საქართველოში ფართობით ყველაზე პატარა რაიონი.
 დაბა მესტია – ზემო სვანეთის ცენტრი. ყველაზე დიდი რაიონია
საქართველოში.

 შიდა ქართლი
 მდებარეობა– საქართველოს ჩრდილოეთ-ცენტრალური ნაწილი
 მოსაზღვრე რეგიონები- რუსეთი (ჩრდილოეთ ოსეთი), მცხეთა-მთიანეთი, ქვემო
ქართლი, სამცხე-ჯავახეთი, იმერთი, რაჩა-ლეჩხუმი-ქვემო სვანეთი.)
 ფართობი– 5.7 ათასი კვ.კმ (საქართველოს 8.2%)
 მოსახლეობა- 460 ათასი კაცი (საქართველოს 8.5%)
 ადმინისტრაციული ცენტრი– გორი (68 ათასი მცხოვრები)
 ადმნისტრაციული ერთეული- 5 რაიონი ( ქარელი, გორი, კასპი, ჯავი, ხაშური.)
 ქალაქი– 5 (ცხინვალი, გორი, კასპი, ხაშური, ქარელი.)
 დაბა- 5 (აგარა, ყორნისი, სურამი, ჯავა, კვაისი.)
 სოფელი- 250
 რელიეფი- ვაკეები (ტირიფონ-მუხრანის, მუხრან-საგურამოს, საამილახვროს), ქედები
(კავკასიონის, თრიალეთის, ალევის, ხარულის), უღელტეხილები(როკის-ზ.დ.
2995მ.).ჰავა- ზომიერი, თბილი ტენიანი (ზოგან მშრალი). ივლისის საშუალო
ტემპერატურა +22+24°C. იანვრის ნაკლებია 0°C-ზე. ატმოსფერული ნალექები- 500-
600 მმ.
 მდინარეები- მტკვარი (90 კმ), ლიახვი, თეძამი, ძამა და სხვა.
 ტბები- ყელის ტბა.
 წიაღისეული რესურსები- დოლომიტები, კირქვები, მერგელები, კერამიკული თიხები,
მინერალური წყლები.
 მოსახლეობის საშუალო სიმჭიდროვე- 75 ათასი კაცი/კვ.კმ.
 მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა- სამაჩაბლოს (ყოფილი სამხრეთ ოსეთის)
გარდა: ქართველები (83%), ოსები (9%), აზერბაიჯანელები (2%), სომხები (2%),
რუსები (2%). სამაჩაბლოში: ოსები (65%), ქართველები (29%).
 ქალაქის მოსახლეობა- 34%
 აგრალური მიმართულება– მეხილეობა, მებოსტნეობა, მარცვლეული, კულტურები.
 ტრანსპორტი- საავტომობილო სარკინიგზო მილსადენი

 ქვემო ქართლი
 მდებარეობა–საქართველოს სამხრეთ-აღმოსავლეთ ნაწილი.მოსაზღვრე რეგიონები-
მცხეთა-მთიანეთი, შიდა ქართლი, აზერბაიჯანი, სომხეთი, კახეთი, სამცხე-ჯავახეთი.
 ფართობი-6,5 ათასი კმ2 (საქართველოს 9,3%).მოსახლეობა- 600 ათასი კაცი
(საქართველოს 11%)
 ადმინისტრაციული ცენტრი-რუსთავი (160 ათასი მცხოვრები)
 ადმინისტრაციული ერთეული- 6 რაიონი (დმანისის, წალკის, ბოლნისის, გარდაბნის,
მარნეულის, თეთრიწყაროს.)
 ქალაქი-7(მარნეული,თეთრიწყარო,გარდაბანი, წალკა, ბოლნისი,რუსთავი,დმანისი).
 რელიეფი-უმაღლესი მწვერვალი სამსარი(3284 მ)
  უდაბლესი ადგილი-წითელ ხიდთან ზ.დ. 260მ.
 მაღლობები (იაღლუჯის),
 პლატოები(გომარეთის,წალკის,დმანისის და სხვ.)
 ვაკე(ქვემო ქართლის),
 ქედები (ჯავახეთის, სამსარის, თრიალეთის, ლოქის).
 ჰავა-ზომიერად მშრალი სუბტროპიკული; ივლისის საშუალო ტემპერატურა
+250(რუსთავი), +180(მანგლისი), +160(წალკა); ატმოსფერული ნალექები-700-800მმ
(პლატოებზე), 400მმ (ვაკეზე).
 მდინარეები-ალგეთი,მაშავერა,მტკვარი,ხრამი და სხვ.
 ტბები-ჯანდარი.
 წიაღისეული რესურსები-ნავთობი(თელეთი,რუსთავი), სპილენძი და
პოლიმეტალები(მადნეული), სამშენებლო მასალები და სხვ.
 მოსახლეობის საშუალო სიმჭიდროვე-92 კაცი კვ.კმ.
 მოსახლეობის ეროვნული შემადგენლობა-რუსები(6%), სომხები(7%), ბერძნები(8%),
ქართველები(35%),აზერბაიჯანელები (40%).
 ქალაქის მოსახლეობა-44%.
 აგრარული მიმართულება-მებოსტნეობა, მევენახეიბა, მეკარტოფილეობა,
მებაღჩეობა,მეხილეობა, ტექნიკური კულტურები, სარძეო
მეცხოველეობა,მეფრინველეობა.
 ტრანსპორტი-მილსადენი, საავტომობილო,სარკინიგზო.
 ღირსშესანიშნაობები-ბეთანიის ტაძარი, სამშვილდე(ციხე ქალაქის
ნანგრევები),ბოლნისის სიონი,ფიტარეთის მონასტერი,ხუნანის ციხე-ქალაქის
ნანგრევები, ბირთვისის ნანგრევები,დმანისის ნანგრევები,წმინდა ანტონის
მონასტერი (ნორიოსთან), ნადარბაზევის სასახლე და სხვ.
 ალგეთის ეროვნული პარკი მდებარეობს თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტში.
 გარდაბნის აღკვეთილი მდებარეობს გარდაბნისა და მარნეულის
მუნიციპალიტეტების საზღვარზე.
 ხორხების მღვიმე და საყინულე მდებარებს თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტში,
სოფელ კლდეისში.
 სამშვილდის კანიონი მდებარებს თეთრი წყაროს მუნიციპალიტეტში.
 ბედენის ,, ბუმბერაზთა ქვაფენილი’’ მდებარეობს წალკაში.
 ჭივჭავის ჩანჩქერი მდებარეობს სამშვილდესთან, დაშფაშის ხეობაში.
 ბერთის ვოკლუზი მდებარეობს წალკის რაიონში, სოფელ ბერთაში.

ქალაქები და მათი ძველი სახელები

 მარნეული -1947 წლამდე

 ბორჩალო.გარდაბანი- ყოფილი -ყარაყაია.
 ბოლნისი-1947 წლამდე- დაბა ლუქსემბურგი.
 თეთრი წყარო – რაიონშია საკურორტო დაბა – მანგლისი.
 დმანისი – 1947 წლამდე -ბაშკიჩეთი.
 ნინოწმინდა-წითელწყარო
 სენაკი- ცხაკაია
 მარტვილი-გეგეჭკორი

სახელმწიფო ნაკრძალი
საქართველოში არის 14 სახელმწიფო ნაკრძალი, რომელთა საერთო ფართობი შეადგენს
139,048 ათას ჰა-ს. პირველი ნაკრძალი დაარსდა 1912 წელს ლაგოდეხის რაიონში. ასეთი
კატეგორიის დაცულ ტერიტორიაზე შესვლა ნებადართულია მხოლოდ საგანმანათლებლო
და არამანიპულაციური სამეცნიერო კვლევების ჩატარების მიზნით.

სახელმწიფო ნაკრძალი შეიძლება დაარსდეს ბუნების, ბუნებრივი პროცესებისა და

გენეტიკური რესურსების დინამიური და ხელუხლებელ მდგომარეობაში შენარჩუნებისა და
მათზე უმნიშვნელო ზეგავლენის მქონე მეცნიერული კვლევა-ძიების, საგანმანათლებლო
საქმიანობისა და გარემოს მონიტორინგის მიზნით. სახელმწიფო ნაკრძალისათვის უნდა
შეირჩეს ისეთი სიდიდისა და მდგომარეობის სახელმწიფო ტერიტორია და (ან) აკვატორია,
რომელიც უზრუნველყოფს ბუნების ობიექტებისა და პროცესების შენარჩუნებას
სპეციალური მოვლისა და აღდგენის გარეშე.

სახელმწიფო ნაკრძალები:

ბაწარის, ბაბანეურის, ბიჭვინთა-მიუსერის

ბორჯომის, ვაშლოვანის, თუშეთის
კინტრიშის, ლაგოდეხის, ლიახვის, სათაფლიის
მარიამჯვარის
https://apa.gov.ge/ge/protected-areas/cattestone/mariamdjvris-saxelmwifo-nakrdzalis-administracia
რიწის, ფსხუ-გუმისთის, ქობულეთის

ეროვნული პარკი

საქართველოში პირველი ეროვნული პარკი, რომელსაც „თბილისის ეროვნული პარკი“

ეწოდა, შეიქმნა 1973 წელს.

ეროვნული პარკი ზოგადად იქმნება ეროვნული და საერთაშორისო მნიშვნელობის,

შედარებით დიდი, ბუნებრივი მშვენიერებით გამორჩეული ეკოსისტემების დასაცავად და
არსებული ბიომრავალფეროვნების კონსერვაციის მიზნით. გარდა აღნიშნულისა,
ეროვნული პარკი მნიშვნელოვან როლს ასრულებს ეკოტურიზმის განვითარებაში,
განსაკუთრებით კი, საქართველოს ბუნებრივი და კულტურული მემკვიდრეობის
საერთაშორისო დონეზე პოპულარიზაციაში.

1995 წელს დაარსდა საერთაშორისო სტანდარტების შესაბამისი პირველი ეროვნული

პარკი, რომელსაც „ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკი“ ეწოდა. 1998 წელს დაარსდა
კოლხეთის, 2003 წელს თუშეთისა და ვაშლოვანის, ხოლო 2006 წელს - მტირალას
ეროვნული პარკები. ბოლო წლების განმავლობაში შეიქმნა მაჭახელასა და ჯავახეთის
ეროვნული პარკები, ხოლო ალგეთის, საგურამოსა და ყაზბეგის სახელმწიფო ნაკრძალებს
ეროვნული პარკის სტატუსი მიენიჭათ.

ამჟამად, საქართველოში 13 ეროვნული პარკია, რომელთა საერთო ფართობი 445 767 ჰა-ს
შეადგენს. ეს პარკებია:

ალგეთის ეროვნული პარკი, ბორჯომ-ხარაგაულის ეროვნული პარკი

ვაშლოვანის ეროვნული პარკი, თბილისის ეროვნული პარკი
თუშეთის ეროვნული პარკი, კინტრიშის ეროვნული პარკი
კოლხეთის ეროვნული პარკი, მაჭახელას ეროვნული პარკი
მტირალას ეროვნული პარკი, ფშავ-ხევსურეთის ეროვნული პარკი
ყაზბეგის ეროვნული პარკი, ჯავახეთის ეროვნული პარკი
ერუშეთის ეროვნული პარკი

დაცული აღკვეთილები
 აჯამეთის აღკვეთილი (ყოფ. სახელმ. ნაკრძალი) ბაღდათის რ. სოფ.
ვარციხე – ბაღდათისა და ზესტაფონის;
 ლაგოდეხის აღკვეთილი. ლაგოდეხი;
 ილტოს აღკვეთილი – ახმეტის;
 ყორუღის აღკვეთილი. ქ. საგარეჯო,
 გარდაბნის აღკვეთილი. ქ. გარდაბანი,
 იორის აღკვეთილი, სიღნაღის რ–ნი, სოფ. ნუკრიანი – სიღნაღი;

ჭაჭუნის აღკვეთილი, დედოფლისწყარო

 კაცობურის აღკვეთილი, ქ.აბაშა,  თეთრობის აღკვეთილი – ახალქალაქი;

 ქობულეთის აღკვეთილი, ქ.  კარწახის ჭაობის აღკვეთილი – ახალქალაქი;
ქობულეთი  სულდის ჭაობის აღკვეთილი – ახალქალაქი;
 ნეძვის აღკვეთილი, ქ. ბორჯომი,  ხანჩალის ტბის აღკვეთილი – ნინოწმინდა;
 ქცია–ტაბაწყურის აღკვეთილი  ბუღდაშენის ტბის აღკვეთილი – ნინოწმინდა.

 მოქანავე ლოდები (მოხეტიალე, ერატიკული ლოდები)


1. ზემო ერმანის ლოდი მდებარეობს ნასოფლარ ზემო ერმანთან (სამაჩაბლო),
მდინარე ერმანისწყლის (დიდი ლიახვის ერთ-ერთი მდგენლის) ხეობაში, ზღვის
დონიდან 2300 მეტრის სიმაღლეზე.

2. ქუაქანცალიას მოქანავე
ლოდი მდებარეობს მდინარე ინწრის
სათავეებში, მთა ყვირას მასივზე
(წალენჯიხის მუნიციპ-ი), ზღვის
დონიდან 1800 მეტრის სიმაღლეზე.

3. დურუჯის ლოდი მდებარეობს მდინარე დურუჯის მარცხენა ნაპირის რუყეზე

(ყვარლის მუნიციპ-ი), ქალაქ ყვარლის ცენტრიდან ჩრდილო-დასავლეთით 2,5
კილომეტრზე, ზღვის დონიდან 440 მეტრის სიმაღლეზე.

კლდის სვეტები
 კაცხის სვეტი მდებარეობს სოფელ კაცხის (ჭიათურის მუნიციპ-ი) სანახებში, მდინარე
ყვირილას მარჯვენა შენაკადის – კაცხურის აუზში, ზღვის დონიდან 650 მეტრის
სიმაღლეზე.

 საირმის „ეროზიული მოწმე“ მდებარეობს

მდინარე წაბლარისწყალის მარცხენა
ნაპირზე, კურორტ საირმის (ბაღდათის
მუნიციპ-ი) მისადგომებთან, ზღვის დონიდან
800 მეტრის სიმაღლეზე.

 ბოდორნის კლდის სვეტები მდინარე არაგვის მარჯვენა ჩამოხვეწილ ფლატეებზე,

სოფელ ბოდორნიდან (დუშეთის მუნიციპ-ი) 2 კილომეტრზე მდებარეობს, ზღვის
დონიდან 750 მეტრის სიმაღლეზე.
 ქვაკაცა მდებარეობს აჭარა-იმერეთის ქედის სამხრეთ ტოტზე (შუახევის მუნიციპ-ი),
ზღვის დონიდან 2350 მეტრის სიმაღლეზე. ჭვანისწყლის მარჯვენა შენაკადის –
ხევისღელის სათავეში. აქ აღმართულია სხვადასხვა ზომის სამი შთენილი, რომლებიც
ტუფბრექჩიებით არის აგებული. ერთ-ერთი მათგანის სიმაღლე 7 მეტრია, ხოლო
დიამეტრი 4,5-5 მეტრს აღწევს. სვეტი ადამიანის ქანდაკებას მოგვაგონებს, რის გამოც
მას „ქვაკაცა“ შეარქვეს.
 ვრის ხეობაში, ვარძიის სამონასტრო კომპლექსიდან 3 კილომეტრზე, ზღვის დონიდან
1465 მეტრის სიმაღლეზე.
 საირმის სვეტისებრი კლდეები მდებარეობს მდინარე რიონის მარჯვენა მხარეს,
სოფლებს – ალპანასა (ცაგერის მუნიციპ-ი) და ჭრებალოს (ამბროლაურის მუნიციპ-ი)
შორის, ზღვის დონიდან 900 მეტრის სიმაღლეზე.

 საქართველოს ძირითადი მწვერვალები
 შხარა- 5203 მ. კავკასიონი ქედი (მთ.წყალგ.ქედი)
 დომბაიულგენი- 4040 მ. კავკასიონი ქედი (მთ.წყალგ.ქედი)
 ჯანღა- 5050 მ. კავკასიონის ქედი
 შოთა რუსთაველის პიკი-4960 მ. კავკასიონის ქედი
 ჭაუხი– 3853 მ. აღმ. კავკასიონის ქედი
 თეთნულდი 3476 მ. კავკასიონის ქედი(უღვირის ქედი)
 ზეკარა– 3828 მ. ცენტრლ. კავკასიონის ქედი
 მილიონა– 3700 მ. აღმ.კავკასიონის ქედი
 სპელეოლოგების პიკი-2758 მ. კავკასიონის ქედი
 ჭანჭახი– 4430 მ. რაჭის კავკასიონის ქედი
 თბილისასწვერი-4060 მ. რაჭის კავკასიონის ქედი
 ნაქერალა– 1570 მ. რაჭის ქედი
 ხალაწა– 3941 მ. რაჭის ქედი
 მყინვარწვერი– 5033 მ. ხოხის ქედი
 უშბა– 4696 მ. ბალის ქედი
 თებულოს მთა -4507 მ. პირიქითას ქედი
 ლაჰილი(ლაილა)– 4010 მ. სვანეთის ქედი
 შავი კლდე- 3578 მ. კახეთის კავკასიონის ქედი