Drustvo fiziéara w Bosni i Hercegovini Ministarstvo obrazovanja, nauke, kulture isporta TK Pedagoiki zavod Tuzla ‘ZADACI ZA KANTONALNO TAKMICENJE IZ, FIZIKE, UCENIKA SREDNJIH SKOLA. ‘Mjefovita srednja elektro-madinske tkola Lukavac, 22.03.2008. godine Oblast: MEHANIKA [ TERMODINAMIKA 1. Tijelo se izbaci se povetine Zemlje vertikalno u vis tolikom poveinom brzinom da mu je ‘maksimalna visina koju dostigne iznad povrSine Zemlje 30m, a) Koliko vremena se tijelo penje? ') Koliko vremena protekne od trenutka izbaeivanja pa do trenutka ponovnog pada na Zemlju? ©) Kojom brzinom udari uw povesinu Zemije? d) Za koliko vremena prede prwu_ polovina smaksimalne visine penjanja? e) Za Koliko yremena prede drugu polovinu maksimalne visine ppenjanja? c) Koliki put prede w poslednjoj sckund penjanja? Otpor vazduha zanemaiti, Uzeti g=9,81m1s" 2. Tijelo mase 2 kg se pusti iz mira da klizi nz strmu ravan nagibnog ula a = 30°. Za 4 s od ‘renutka pustanja tijelo prede put od 8 m. a) Koliko je ubrzanjetijela pri kretanju? b) Nacrtajtijelo ra strmoj ravni i strelicama predstavi sile koje djeluju na njegal c) Ako koordinaini sistem postavimo tako da mu je X-osa or smu ravan, a Y-osa normalno na strmu ravan prema gore, Kolike su projekeife sila na koondinatne ose? d) I2vedt izraz za ubrzanje keje ima tijelo pri kretanju niz,strmu ravan! c) Koliki je koeficijenttrenja klizanja izmedu tjela i steme ravni? 3. Tanak homogen stp duzine L.=1,Sm_postavjen je w verikatan poloZaj{ move da se obrée oko horizontane ose koja polazi kroz Tegov doit kraj. Ako se Sp gume prema desnotako dm kraj taéka B dobije u horizontainom praveu brzinu Voy =0,3m/s, dred 8) Brzinwhoju Ge imati ta tatha pri dara u horizontal podlogy? b) Koliku brainy eo imati tezite Sapa (taka A) pri udaru u hotizontalnu podlogu. Otpor vazduha i tenje 0 osovini zanem mo hemnnmrberemanninae ‘Moment inereije tapa u odnosu na osu oko koje se ‘obrée se rauna po obraseu. 3 4. Kosmonaut je sa’Zemlje ponieo dinamometar i teg A mase my =O,5KE.— eeueen Kada se spustio na Mjesee kosmonaut uzima kamen Bsa Mjeseca i objesi a ne dinamometar. Dinamometar pokaruje te¥inu Gy =O,137N’. Da bi ‘odredio masu kamera on taj kamen i teg vee laganim, idealno savitjvim { neisteglivim koncem i prebaci ga preko nepomiénog Kotura dju masu i trenje u osovini mozemo zanemarit Kada je sistem prepustio samom sebi, Se eae ee eanaentSe ae] Tene cee kamen? Ubrzanje slobodnog padanja na povrSini Mjeseea smatrati keo repoznato, 5. U cilindriénom sudu sa vodom pliva drveni blok visine Li povrsine baze 5, (vii stiku). a) Koji dio visine bloka je ispod, a koji imad powsSine vode? b) Us pomos tank krute Sipke blok se lagano potiskuje prema dou suda. Za koko se podigne nivo vode u sudu, iznad prvobitnoz, ada se gornja povssina bloka poravna sa nivoom vode u sudu? c) Kotika je rezultujuca sila kojom dréimo blok u tom polozaju? @) Koliki se rad utosi da bi se blok dogurao do tog polo%aja? e) Koliko je rasiojanje donje Povrdine bloka od dna suda u tom polozaju? 1) Koliki se rad utroSi da se blok iz tog polozaja dogura do dna suda? g) Koliki je ukupan izwrSeni rad? Povrsina dna suda je S, = 25; , poéetna visina vode usudu je Z, gustinadrvetaje = 0,40, ede je 2p eustina vod.RJESENJA ZADATAKA SA KANTONALNOG TAKMICENJE 12 FIZIKE, UCENIKA SREDNJIH SKOLA Behram-begova Medresa, Tuzla 22.03.2008. godine Oblast: MEHANIKA TERMODINAMIKA 1. Tijeto se iabact sa povtine Zemle vertkalno u vis tlikom potetnom brzinom. di mu je nlksimalna visina koju dostigne iznad povrsine Zemije 30 m, a) Koliko vremens se tijlo penje? 1) Koliko vremena protekne od trenutkaizbacivanja pa do trenutks ponovnog pada na Zara? e) Rejom trzinam dari u povrsinu Zemlje? d) Za koliko vremena prede prv polovine maksimalne Visine penianja? e) Za koliko vremena prede drug potovinu maksimalne visine penjanjs? £) Koll put pre u posledniojsekund penjanja? Otpor vazduba zanemariti, Uzet g=9,81 is! Rjesenje: 4) Ako se tjelo izhactvertikalno w vis posstnom brzinom vp onda je meksimaine visina na koju se moze popeti Hoan -3 => Vg = 2Bligyy = 12-9581! 5? “30m = 24,26m/ 5 g “Tremutna brzina pel pean je data rel y=u—st ada dospije na maksimalnu visiny renutna rina je jednaka null, a rijeme koje je proteklo je rime penjana, pa se mote pisat yy __24,3m/ vg 98im/s" +) Ako s tijeto popne na maksimulin visio 2a vejeme f,, onda mje potrebno ist tolko vremena 48s 0-4-8, => 4 dis pane do povtSne, pa je ukupo vijeme kretanja od tenutka izacivanja do trenutka povratks na Zemlju ty = 2t, = 22,475 = 4,948 ¢) Kaa tjelo dostigne maksimalnu visinu, ono se za trenutak zaustvi | poslile toga mastavln da slobodno pada. Braina kaj 6e fai kadapadne sa Fi modemo iraGunati kao Ygug = V2Rlhgg, = 12°9:8lm!s* 30m = 24,26m/ 8 ‘Uvazava se i odgovor da je brzina koju ima tijlo pri udaru u Zemlju, jednaka brzini kojom je izbateno tse Zennlje, jor se | pei penjanu i pri padanju tijelo kreée samo pod uticajem sile Zemljinetez 4) Pi vertikalnom hicu trenutnavisina na kojoj se tijelo nalazi pei penjanju se moze odredti po rlacit gt 2 he Pr 2 negeto uveStavati jedinice, da se pisanje ne bi komplikovalo, ali znamo da i rezultat za vrijeme mora Diti u jedinicama SI, tj u sekundama) 1524267281 => 9,817? -48,52¢+30=9 48,524 48,52" —4-9,81-30 2-981 485243431 19,62 0,725 1, = 4,228 Kako je A Sm, zamjenom se dobija (sve veijednosti emo izraziti u jedinicama St, paPosto je fy veée od vremena peajanja do najise tatke, zakljuéujemo da je tatno riesenje fy = Drugi natin: Brzina koju ima tjelo kada se popne na visinu od fe = 15m je data relucijom vi avi+2gh y= vg —2gh = f(24,26m/ 5)? =2-9,8tm/s* 15m =17,15mi/s Sreda brna kretata tjela pet penjanju ma prvo} polovini maksimalne vsine je YoY _ 24,26m/ 5-+17,1Sm/s y, =e eS = 20,705 5 2 2 Put koji je presto move se izraziti kao h 15m hart > 728 ¥, 20,705m/s ‘erat kao 24,26m/s—17,15m! 981m/s* 2,47, a za prvu polov Ili mozemo bzinu na polovini vi = 0,728 «@) Ako je ukupno vrijeme peniana 1, rmaksimalne visine je tjelu bilo potrebno f, = 0,72s, onda ée drugu polovinu maksimalne visine pri penjanju tijelo presi za vrjeme ty =f, ~t, = 2478-0728 = 1758 4) Put koi tijelo prede w postednjoj sekundi penjanja je ona} koji prede u vremenskom intervalu od 1° = 1,475 od wenutka izbacivanja pa do trenutka zaustavljanja. Visina na kojoj se tijelo nalaziu tenutku f= 1,478 od momenta izbacivanjaje pe avg 2 224.261 9-14Ts ~ 28S AT 2 2 1h! = 35,66m ~10,6m /s = 25,lm je tijelo presto u poslednjoj sekundi pri penjanu je 8 hay fH = 30m = 25,lm = 4,9 clo dospje do maksimalne vsine, ono Ge se za tenutak zaustvii{ poéeti da slobodno pada. [akon jedne sekunde od potetka slobodhog padanja ono se mora nati u iso} tack u kojo je bilo jdm sckundi prije nego Sto je dostiglo svoju maksimalnu visnu, Taj put koji prede pri slabodnom padanju za prvu sekundu je 5 = Ei _ 9.8im/ 3? Is? O78 2 2. Tijelo mase 2 kg. se pusti iz mira da Klizi niz smu ravan nagibnog ugla a = 30°. Za 4 s od trenutka pustanja jlo prede put od 8 m. a) Kolko je ubrzane tela pri Kretanju? by Nacrta tela bi strmo} ravni strelicama predstavisile koje djelyju na njegal c) Ako koordinatn sistem postavimo lako da mu je X-osa orjenisananiz strmu ravan, a Y-088 normalno na strmu raven roma gore, Kolike su projekeije sila na koordinatne ose? d) Izvedi fzraz 2a ubranje koje ima 9m {jlo pei kretanju niz.stemu ravan! e) Koliki je koeficijenttrenja klizanja izmedu tjela i steme Riesenk 2) Tijelo se nz strmu ravan kreée jednoliko ubrzano, pa je gat wy go Sie 2 t (4sy°° % AN =—pmgcosr “Tijelo se kre nz srmu ravanw poztivnom smjeru X-ose pa je prema TI Newtonovom zakon mgsin a — umg cosa = ma a= g(sina 1008) aig “=sinar- peor g ine ft cosa = sina ~~ 05-0102 _ 9 4g 0,866 ‘Tanak homogen stap duaine L=1,5m postavlien je w_verikalan polo%aj i moze da se obrée oko horizontalne ose koja prolazi kroz. njegov donji kraj. Ako se Stap gume prema desno tako da mu krajnja tazka B dabije uw horizontalnom praveu brzinu Yog = 03/5, dred (©) Brain koju Ge imat ta taka pri udaru u horizontalnu podlogs? 9) Koliku breinu de imati tezi8te Stapa (latka A) pei udaru w horizontainu podiogu. ‘Otpor vazduba i trenje u osovini zanemariti. Moment ineccife Sapa u odnosu na ost oko koje se 7 3 jobrée se raguna po abrascu jeden: [Ako tatka B dobie brainy vy. horizonlainom praveu prema desno, onda je to ustvarinjena tangeneijalna braina u posetnom trenutku, Izmedu tangenetjaine brzine tacke na tijelu i ugaone brzine tijela postoji veza, tako da mozemo izragunati poetnu ugaonu brzinu Kojom Stap potinje da seobrée Yop _OSmIS _ yal _g.yrad Lo isms 5 U posetnom poloZjuStap ima neku kneticku energiu rotaionog kretanjaCGaje je momen nerf Sapa w odnou nos oko koje se abnse pam b Zanvjenom se dobia Egg =e Yan ON 3 LP 6 Ako nul nive ragunanja potenetjalne enrgije postavimo na visinu na kojoj se nalazi osa obrtanja Stapa, onda step w pogetnom poloZaju ima i neku poteneijainu energiju u odnosu na ta) nive koja L Ey = mgh= mgs Ako predpostavimo da Zemlja miruje, onda je ukupna mehanigka energija sistema Zemija-Stap u posetnom polazaju 108 mgt ee Ey = Eye + Ey = mde, mal, 62 Kada se tap obrée na njega dele samo sila Zemljne te, a takvim slutsjevima vaai zakon 0 codreanju ukupne michaiske energie, prema kome ukupna mehanigka eneraia sistema ostje Konstanina po iznsi, ali moze da se pretvara iz poteneijalneu kintiku, Neposrednoprile nego Stap udariu horizontainu podlogu on Ge imati samo knetieku eneaiju rotacionok kretanj koja Ge iznosit le 1 mBo* "202° 3 Ijednaéavanjem se dobija 1 mia? 273 Bo? =vi, +3gh ‘Ugaona brzina Stapa nepostedno prijeudara utlo je 438 L = [[osmis)’ 3-981m/s* _ 4 gygrad Sm 15m s Bina take B pr udar u podlog ée bit vy = Loe =1,5m- 4.4338 = 6,65m/ s Breina ake A.6e bit Le _ vy _ 6,65m/s 2 =3,325m/s 224. Kosmonaut je sa Zemleponieo dinamometar i teg A mase m,=OSAE. a Kadi se spustio na Mjeseekosmonautuzima kamen B. sa Miesccai objesi ze na ditamometar. Dinanomtar pokazwje tema Gy =O137N'. Da bi credo mas kamena on ta} Kamen { eg ved Lagan, idealno savitjvim eistuvim koncem i prebeci ih pk nepomignog Kora eu masu i ene {Tosovin’ mozemo zanemaris. Kaa je sistem prepusiosamom seb, ode je da se kamen podie ubraanjem a= 1,2n/s*. Kolika je masa kamena? Ubrzane slobodnog padanta na povrsini Mjeseca smatrati kao nepoznato, Ryebenje m, = 05kg G, =0137N a=l2m/s* my =? Kada se kamen objesi na dinamometar on pokazuje silu Mjeseteve teze koja vuée kamen prema povrsini Mjesoca. Ga Bu a aw Ubrzane sile Mjeseceve tede on mode odrediti na osnovu mjerenia ubrzanja kojim se pode kamen kad je privezan koneem za teg mase Mm, = 0,5Kg io prebateno preko kotura. te koje djetuju na tie su: =m, ‘Ako se masa kotura moze zanemarti onda je F, Fa= a sko je konac lagan i neistegljv onda je 41, = dy = a pase dobija sistem jednatina my ~F, = ma F~MmgBy = My Sabiranjem ovih jednagina dobijamo es Bu = a Zamjenom v izaz (1) dobijamo ny = G2 Galas) ems (img + Mhg)a my— ms Srejivanjm se dobija mym,a+mia=Gym,—Gym, am; +(m,a+G,)m,-Gym, =0 Sve viijednosti emo uvrstt u jedinicama SI, pa jedinice negemo pi 1.2m + (O5-1,2+0137)m, —0,137-0,5 = 1.2m} +0,737m, ~0,0685 = 0ae =0,737 VOT 64-12 m2 =— 2-12 Dgo rjeSenje ne zadovoljava usloyj jer bi u fom sluéaju kamen imao veéu masu od tega | morao bi se spustati prema dole. 5. U cilindriénom sudu sa vodom pliva deveni blok visine Li povrine baze S, (vidi slik). 8) Koji dio visine bloka je ispod, a koji iznad povrline vode? b) Uz pomoé take krute Sipke biok se lagano potiskuje | prema dnu suda, Za koiko se podigne nivo vode u sudu, iznad prvobitnog, kada se gornja povssina bloka poravna sa nivoom vode a Suu? c) Koka je rezltujuca sila kojom drdimo biok tom polodaju? d) Koliki se rad utrosi da bi se blok dogurao do tog polozaja? e) Koliko je rastojanje donje povrsine bloks od dna suda u tom polozajo? f) Koliki se rad uiosi dase Blok iz tog polozaja dogura do dna suda? ) Koliki je ukupan izvréeni ra? Povrsina dna suda je S, = 25, , posetna ina vode u sudu je L , gustina deveta je 4 Pps adie je 2 gustina vode. Ricsenje: Kada drveni blok pliva tada je sila potiska Kojom yoda djeluje na njega jednaka tezini bloka pa -mozemo pisati F-G Po8V, = pBV Gdje je V,, = S,L, zapremina potopljenog dijela bloka, S, povrsina popresnog presjeka bloka, a Z, visina zapremine bloka koja je pod vodom. Zapremina bloka je L Zamjenom se dobija PoSily = pS\L \Nakon sredivanja dobijamo da je visina one zapremine bloka koja je pod vodom 2.1 =8Po1 oan PP Visina zapremine bloka koja se nalazi iznad povrsine vode u sudu je = Po 04M 7 9.64, Ps ‘Ako se blok potiskuje prema dnu, poveéavat ée se zapremina bloka pod vodom, a time i sila potiska koja djeluje na blok, ali ée i nivo vode u sudu da se povisava. Ako je pov popretnog presjeka suda dva puta veéa od povrsine popreénog presjeka bloka S, =2S,, onda je povrSina popretnog presjeka suda koji ispunjava voda pored bloka jednaka povrSini popretnog presjeka bloka. Zbog toga ée se pri potiskivanju bloka prema dnu za neko x, nivo vode u sudu povisiti za istu toliku vrijednost, sila potiska kojom voda djeluje na blok ée se poveéati i iznositi F, = PogS\(L, +22) Ako blok potisnemo za L, /2 inivo vode u sudu ée se popeti za isto toliko, tako da ée gomnja povi8ina bloka doéi u nivo povrSine vode u sudu. U tom polozaju sila potiska koja djeluje na blok ée dostiéi maksimalnu vrijednost i iznosit 6Fyma = PoBY = 28S {Ly +272) = 1o88y(Ey + Ea) = PogSit Sila koju moramo savladivati pri potiskivanju bloka prema dnu je jednaka razlici sile potiska kojom voda djeluje na potopljeni dio zapremine bloka i sile Zemljine teze. Fogg = Fy ~G= py QS (Ly +20)-G Odavde vidimo da je sila koju treba savladivati pri zaranjanju bloka promjenljiva, ona se poveéava od nula do neke maksimalne vrijednosti Feyrnae = Fymne = G = Po 850 RSL = = (Po~ PIBSiL = (Py — O14 Py ESL = 0,6 P8S,L Rad koji se izvrSi pri savladivanju ovakve promjenljive sile se moze izra&unati kao proizvod srednje vrijednosti jagine sile i puta na kome je ona savladivana Aafia te a Faso Ea mr DD _o=PIESL PoP L _W6PreS,L 061. : ei 0,092.28, 2 m2 ane lea U tom polozaju donja baza bloka se nalazi na rastojanju L, /2 od dna suda. Na tom dijelu puta, posto je sila koja se savladuje konstantna i jednaka F,,,., rad koji treba izvrsiti da bi se blok potisnuo do dna suda moze se izratunati kao 1. Po=Pk _(oy~p) eS Le a 2% Aa = Fresman = (Po ~ PES, 0.6L, 11 8p.g8, 0° ‘Ukupan rad koji treba utroSiti da se blog potisne do dna suda je Os SL? (O4- PP SL? _ 3 (ps ~ pY BSE? 4 Po = 0.27 py@5\2