Dark Commercial Patterns PL

Machine Translated by Google
CIEMNY
HANDLOWY
WZORY
OECD GOSPODARKA CYFROWA
DOKUMENTY TOŻSAMOŚCI
Październik 2022 nr 336

2 CIEMNE WZORY HANDLOWE
Przedmowa
Rośnie obawa, że ciemne wzorce handlowe mogą wyrządzić znaczne szkody konsumentom. Praktyki te,
powszechnie spotykane w internetowych interfejsach użytkownika, sterują, oszukują, zmuszają lub
manipulują konsumentami, aby dokonywali wyborów, które często nie leżą w ich najlepszym interesie. W
świetle rosnącej potrzeby kompleksowego zajęcia się ciemnymi wzorcami handlowymi Komitet ds. Polityki
Konsumenckiej OECD po raz pierwszy zorganizował posiedzenie okrągłego stołu na ten temat w listopadzie
2020 r. (OECD, 2021[9]). Niniejszy raport opiera się na dyskusjach przy okrągłym stole, w szczególności
proponując roboczą definicję wzorców ciemnej reklamy, przedstawiając dowody na ich rozpowszechnienie
i szkody oraz identyfikując możliwe reakcje w zakresie polityki i egzekwowania prawa, aby pomóc
decydentom i władzom konsumenckim w zajęciu się nimi. Dokumentuje także możliwe podejścia, jakie
mogą przyjąć konsumenci i przedsiębiorstwa, aby złagodzić ciemne wzorce handlowe.
Raport został przygotowany przez Nicholasa McSpeddena-Browna pod nadzorem Brigitte Acoca z Sekretariatu
OECD i po konsultacji z grupą doradczą Komisji ds. Polityki Konsumenckiej ds. ciemnych wzorców handlowych.
Został on zatwierdzony i odtajniony w drodze procedury pisemnej przez Komisję ds. Polityki Konsumenckiej w
dniu 24 sierpnia 2022 r. oraz przygotowany do publikacji przez Sekretariat OECD.
Uwaga dla delegacji:
Dokument ten jest również dostępny w serwisie ONE pod kodem referencyjnym:
DSTI/CP(2021)12/FINAL
Niniejszy dokument, jak również wszelkie dane i mapy w nim zawarte, nie mają wpływu na status lub
suwerenność jakiegokolwiek terytorium, na wytyczenie międzynarodowych granic i granic oraz na nazwę
jakiegokolwiek terytorium, miasta lub obszaru.
Korzystanie z tego dzieła, zarówno w formie cyfrowej, jak i drukowanej, podlega Warunkom dostępnym
pod adresem http://www.oecd.org/termsandconditions.
© OECD 2022
DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

CIEMNE WZORY HANDLOWE 3
Spis treści
Przedmowa................................................. .................................................. .................................. 2
Streszczenie wykonawcze .................................................. .................................................. ............................. 5
1. Wstęp ............................................... .................................................. .................................. 7
2. Czym są ciemne wzorce komercyjne?........................................... .................................................. .. 8 Natura ciemnych
wzorów .................................. .................................................. ........................... 8 Taksonomie ciemnych

wzorów........................... .................................................. ........................................... 9 Nowość ciemnych
wzorów . .................................................. .................................................. .................. 11 Geneza ciemnych wzorców i zachęty do ich
stosowania ............. .................................. 12 Wyzwania do opracowania międzynarodowej definicji ciemnych
wzorów .................................. .... 13 Robocza definicja ciemnych wzorców handlowych OECD............................ .................. 16
3. Występowanie ciemnych wzorców handlowych........................................... .................................. 17
Dowody na występowanie ciemnych wzorów........................................... .................................. 17 Dowody rozpowszechnienia

podmiotów zewnętrznych ułatwiających ciemne wzorce............................ ... 20
4. Wpływ na podejmowanie decyzji przez konsumentów, wykrywalność i szkody dla konsumentów........................... 21
Dowody na wpływ ciemnych wzorców na podejmowanie decyzji przez konsumentów i ich wykrywalność... 21 Szkodliwość
ciemnych wzorców dla konsumentów........................... .................................................. .............. 23 Podatność konsumentów
na ciemne wzorce........................... .................................................. ............. 28
5. Środki regulacyjne i środki egzekwowania mające na celu wyeliminowanie ciemnych wzorców handlowych........................... 30 Obowiązujące
przepisy i działania egzekucyjne mające na celu wyeliminowanie ciemnych wzorców handlowych... .................................................. .. 30 Pojawiające
się reakcje regulacyjne i propozycje rozwiązania ciemnych wzorców........................... ...... 33 Dodatkowe
uwagi .................................................. .................................................. ............. 39
6. Inicjatywy edukacyjne, techniczne i biznesowe mające na celu eliminowanie ciemnych wzorców handlowych ............. 46
Środki edukacyjne i techniczne narzędzia konsumenckie służące eliminowaniu ciemnych wzorców .................. 46 Inicjatywy i narzędzia biznesowe
zajmij się ciemnymi wzorami............................................ ............... 47 Komplementarność z solidnymi środkami regulacyjnymi i
wykonawczymi.............. .................................. 49
Przykłady ciemnych wzorów na stronach internetowych i w aplikacjach........................................... .................. 50
Przykład skonsolidowanej taksonomii ciemnych wzorów........................................... ........... 53
Wybrane dowody na występowanie ciemnych wzorów........................................... ..... 54 Wybrane dowody
wpływu ciemnych wzorców na podejmowanie decyzji przez konsumentów oraz wykrywalność ciemnych
wzorców ............. .................................................. .................................. 60
Wybrane dowody strat finansowych, szkód psychologicznych i wpływu ciemnych wzorców na

zaufanie konsumentów .................. .................................................. 65
Prawodawstwo UE, które może dotyczyć wybranych ciemnych wzorców .................................. ........... 68

Przykłady działań egzekucyjnych i skarg prawnych dotyczących ciemnych

wzorców w wybranych jurysdykcjach OECD............................ .................................................. ........................... 72
Bibliografia................................................. .................................................. .................................. 76
Notatki .................................................. .................................................. .................................................. 90

Podsumowanie wykonawcze
Termin „ciemne (komercyjne) wzorce” odnosi się do szerokiej gamy praktyk powszechnie spotykanych w Internecie
interfejsy użytkownika, które prowadzą konsumentów do dokonywania wyborów, które mogą nie leżeć w ich najlepszym interesie, w tym
poprzez wykorzystywanie uprzedzeń konsumentów. Zazwyczaj starają się nakłonić konsumentów do rezygnacji z większej ilości pieniędzy,
danych osobowych lub czasu poświęconego na uwagę, niż jest to pożądane. W ten sposób są one nierozerwalnie powiązane z podstawowym
modelem biznesowym, nawet jeśli projektanci interfejsów użytkownika często nie mają złych zamiarów.
Komitet OECD ds. Polityki Konsumenckiej proponuje roboczą definicję ciemnych wzorców, aby ułatwić krótkoterminową dyskusję między
organami regulacyjnymi i decydentami w różnych jurysdykcjach: „Wzorce ciemnej reklamy to praktyki biznesowe wykorzystujące elementy
architektury wyboru cyfrowego, w szczególności w internetowych interfejsach użytkownika, które podważają lub osłabiać autonomię
konsumentów, proces podejmowania decyzji lub wybór. Często oszukują, zmuszają lub manipulują konsumentami i prawdopodobnie powodują
na różne sposoby bezpośrednie lub pośrednie szkody dla konsumentów, chociaż w wielu przypadkach zmierzenie takiej szkody może być
trudne lub niemożliwe”. Pełna definicja odpowiednia w konkretnym kontekście może zależeć od jej zamierzonego zastosowania oraz szerszego
kontekstu politycznego, prawnego lub technologicznego.
Wiele witryn i aplikacji e-commerce2, w tym tych dostępnych na głównych platformach internetowych, charakteryzuje się więcej niż jednym
ciemnym wzorcem. Gry online, przeglądarki i wiele powiadomień o zgodzie na pliki cookie również często je zawierają – to ostatnie może wiązać
się z wysokim wskaźnikiem naruszeń prawa o ochronie danych. Ciemne wzorce występujące częściej na stronach internetowych i w aplikacjach
obejmują kadrowanie (domyślne wstępne wybieranie opcji lub nadawanie im pierwszeństwa wizualnego, ukrywanie informacji lub ukrywanie
reklam); tworzenie poczucia pilności (poprzez potencjalnie wprowadzające w błąd wskazania niedoboru); generowanie dowodu społecznego
(poprzez potencjalnie wprowadzające w błąd wskazania popularności); wymuszanie rejestracji lub ujawnienia informacji; zrzędzenie, aby
dokonać wyboru; lub utrudnienie anulowania lub rezygnacji.
Biorąc pod uwagę zdolność przedsiębiorstw internetowych do wielokrotnego przeprowadzania eksperymentów w celu udoskonalenia
interfejsów użytkownika, zwiększoną podatność konsumentów na oszustwa w Internecie oraz skalę, do której można dotrzeć, ciemne wzorce
są prawdopodobnie większym problemem niż analogiczne praktyki offline. Rzeczywiście mogą one znacząco wpływać na podejmowanie decyzji
przez konsumentów. Wydają się bardziej skuteczne na urządzeniach mobilnych i po połączeniu. Niektóre, na przykład ukryte
informacji, wydają się znacznie bardziej skuteczne niż inne, takie jak sygnały niedoboru. Pozornie łagodne ciemne wzorce, takie jak wstępne
wybieranie wyborów i utrudnianie odmowy, mogą być równie skuteczne lub bardziej skuteczne niż agresywne, takie jak dokuczanie i bawienie
się emocjami. Skuteczność ciemnego wzorca może częściowo wynikać z trudności w jego wykryciu, co może wiązać się z tym, czy konsumenci
mieli wcześniejsze doświadczenie z
jego wewnętrzną subtelność lub ogólną wszechobecność.
Oprócz osłabiania autonomii niektóre ciemne wzorce, takie jak kroplowe ceny i pułapki subskrypcyjne, mogą powodować znaczne straty
finansowe. Inne mogą powodować znaczne szkody w zakresie prywatności lub szkody psychiczne.
Mogą również zaszkodzić konsumentom zbiorowo, osłabiając konkurencję i siejąc nieufność, a także mogą nieproporcjonalnie zaszkodzić
niektórym konsumentom, takim jak mniej wykształceni konsumenci lub dzieci. Chociaż nie ma jeszcze dowodów sugerujących, że ciemne
wzorce wyzwalające słabe punkty osobiste są powszechne, może się to zmienić wraz ze wzrostem gromadzenia danych przez firmy w połączeniu
z technikami uczenia maszynowego.
Jest mało prawdopodobne, aby siły rynkowe rozwiązały same ciemne wzorce i czasami mogą zachęcać do ich stosowania. W związku z tym
organy ochrony konsumentów i danych podejmują działania w oparciu o przepisy zakazujące praktyk związanych z wieloma ciemnymi wzorcami,
wydając jednocześnie wytyczne mające na celu wsparcie zgodności biznesowej. Jednak dotychczasowe sprawy związane z egzekwowaniem
prawa odnoszą się głównie do kilku ciemnych wzorców powszechnie uznawanych przez organy regulacyjne, które mogą wskazywać na luki w
prawie, w dostępnych dowodach lub w zdolnościach do egzekwowania prawa. W szczególności niektóre ciemne wzorce nie są wyraźnie
zwodnicze i mogą obejść zakazy zwodniczych praktyk.
W jurysdykcjach OECD zaproponowano lub wdrożono różne środki regulacyjne mające na celu reagowanie na ciemne wzorce. Obejmują one
środki mające na celu rozwiązanie tych problemów w szczególności na platformach internetowych; zakazać konkretnych

ciemne wzory; wspierać architekturę wyboru przyjazną dla konsumenta (np. poprzez umożliwienie anulowania rezerwacji równie łatwo
jak rejestracji); wzmocnić pozycję organów regulacyjnych; i zaradzić bezbronności konsumentów. Wiele dowodów wskazuje jednak, że
środki w zakresie ujawniania informacji i przejrzystości same w sobie nie są wystarczające. Inne kluczowe kwestie dotyczą łączenia
przepisów konsumenckich opartych na zasadach i regułach; stosowanie określonych narzędzi do gromadzenia dowodów (np. web
scraping); wzmocnienie współpracy pomiędzy obszarami polityki (np. polityka prywatności, sztuczna inteligencja i konkurencja); oraz
dostosowywanie interpretacji norm prawnych.
Wstępne dowody na rozpowszechnienie, skuteczność i szkodliwość ciemnych wzorców wyznaczają kierunki ewentualnych dalszych
działań, takich jak skupienie się na ciemnych wzorcach na urządzeniach mobilnych i popularnych stronach internetowych. Biorąc pod
uwagę ciemne wzorce obejmujące w szczególności ukrywanie informacji, utrudnianie anulowania lub rezygnacji, wstępne wybieranie
opcji lub nadawanie im pierwszeństwa wizualnego są skuteczne, bardzo rozpowszechnione (w witrynach internetowych i aplikacjach, w
tym na głównych platformach internetowych oraz w powiadomieniach o plikach cookie) i trudne dla konsumentów wykryją, mogą stanowić priorytet.
Ogólnie jednak potrzeba więcej dowodów dotyczących wielu ciemnych wzorców, aby móc dalej wyznaczać kierunki polityki i wysiłków w
zakresie egzekwowania prawa.
Narzędzia techniczne, takie jak rozszerzenia przeglądarki, mogą również pomóc konsumentom w łagodzeniu ciemnych wzorców, a inne
środki, takie jak kampanie informacyjne, mogą zwiększyć świadomość na ich temat. Pomocne mogą być również różne inicjatywy
biznesowe, w tym inicjatywy samoregulacyjne lub współregulacyjne, standardy etycznego projektowania i samokontrole architektury
wyboru cyfrowego. Chociaż takie narzędzia i inicjatywy mogą odgrywać ważną rolę wspierającą, należy je postrzegać jako uzupełnienie
solidnych środków regulacyjnych i wykonawczych.

1. Wstęp
Rośnie obawa, że ciemne wzorce handlowe mogą wyrządzić znaczne szkody konsumentom. Praktyki te są powszechnie spotykane
w internetowych interfejsach użytkownika i kierują, oszukują, zmuszają lub manipulują konsumentami, aby dokonywali wyborów,
które często nie leżą w ich najlepszym interesie.
Choć termin ten jest stosunkowo nowy, wiele objętych nim praktyk jest od dawna stosowanych przez przedsiębiorstwa i
marketerów oraz analizowanych przez naukowców zajmujących się behawioryzmem i prawników, a także można je zaskarżyć na
mocy istniejących przepisów. Komitet OECD ds. Polityki Konsumenckiej (CCP) w różnych okresach prowadził prace nad
konkretnymi praktykami handlowymi w Internecie, które zostały sklasyfikowane jako ciemne wzorce. Należą do nich kroplowe
ceny, pułapki subskrypcyjne, ukryte reklamy i wprowadzające w błąd praktyki dotyczące danych (OECD, 2019[1]; OECD, 2019[2];
OECD, 2019[3]; OECD, 2019[4]). KPCh podniosła także świadomość roli uprzedzeń poznawczych i behawioralnych w odniesieniu
do takich praktyk (OECD, 2018[5]; OECD, 2010[6]; OECD, 2017[7]). W innych raportach OECD zbadano rolę algorytmów uczenia
maszynowego w marketingu i reklamie (OECD, 2019[8]).
Niemniej jednak badania, które uwzględniają szerokie spektrum ciemnych wzorców i związanych z nimi szkód, pojawiły się
dopiero niedawno i opierają się głównie na środowisku akademickim. Co więcej, nawet jeśli istnieją dowody na szkodę
konsumenta, niektóre ciemne wzorce mogą wykraczać poza zakres istniejących ram regulacyjnych.
W świetle rosnącej potrzeby kompleksowego zajęcia się ciemnymi wzorcami KPCh po raz pierwszy zorganizowała obrady
okrągłego stołu na ten temat w listopadzie 2020 r. (OECD, 2021[9]). Podczas wydarzenia zainteresowane strony omawiały
przykłady ciemnych wzorców i ich atrybutów, dowody na ich rozpowszechnienie w Internecie na stronach internetowych lub w aplikacjach firm,
podatność konsumentów na te zagrożenia, a także narzędzia i podejścia dostępne decydentom i władzom w zakresie polityki
konsumenckiej w celu ich identyfikacji i łagodzenia. Niniejszy raport opiera się na dyskusjach przy okrągłym stole, w szczególności
poprzez zaproponowanie roboczej definicji wzorców ciemnej reklamy, dalsze przedstawienie dowodów na ich rozpowszechnienie
i szkody oraz określenie możliwych reakcji w zakresie polityki i egzekwowania prawa, aby pomóc decydentom i władzom w
zakresie polityki konsumenckiej w zajęciu się nimi. Dokumentuje także możliwe podejścia, jakie mogą przyjąć konsumenci i firmy,
aby złagodzić ciemne wzorce.
Mówiąc dokładniej, w raporcie najpierw omówiono naturę ciemnych wzorców i kwestie związane z ich definicją (sekcja 2), a
następnie ich występowanie (sekcja 3), wpływ na podejmowanie decyzji przez konsumentów, wykrywalność,
i szkody (sekcja 4), środki regulacyjne i wykonawcze (sekcja 5) i wreszcie inicjatywy i narzędzia edukacyjne, techniczne i biznesowe
(sekcja 6). Do raportu dołączono także załączniki zawierające dodatkowe informacje.
Równolegle do tego raportu KPCh opracowuje raport na temat wrażliwości konsumentów w epoce cyfrowej, w którym rozważono
wpływ na bezbronność konsumentów kilku trendów wynikających z transformacji cyfrowej, w tym rosnącego występowania
ciemnych wzorców (OECD, wkrótce[10] ).

2. Czym są ciemne wzorce komercyjne?
Kluczowe punkty
• „Ciemne wzorce” to ogólny termin odnoszący się do szerokiej gamy praktyk powszechnie spotykanych
interfejsy użytkownika online, które prowadzą konsumentów do dokonywania wyborów, które często nie są w ich
najlepszym interesie. Opracowanie powszechnie akceptowanej definicji ciemnych wzorców stanowi wyzwanie,
częściowo ze względu na dużą różnorodność praktyk określanych jako takie oraz różne poglądy na temat tego, czy
określone praktyki należy uznać za ciemne wzorce. Komitet OECD ds. Polityki Konsumenckiej proponuje następującą
definicję roboczą, która ma ułatwić krótkoterminową dyskusję na temat takich praktyk wśród organów regulacyjnych
i decydentów w różnych jurysdykcjach: „Wzorce ciemnej komercji to praktyki biznesowe wykorzystujące elementy
architektury wyboru cyfrowego, w szczególności w internetowych interfejsach użytkownika, które podważają lub
osłabiają autonomię konsumentów, proces podejmowania decyzji lub wybór. Często oszukują, zmuszają lub
manipulują konsumentami i prawdopodobnie powodują na różne sposoby bezpośrednie lub pośrednie szkody dla
konsumentów, chociaż w wielu przypadkach zmierzenie takiej szkody może być trudne lub niemożliwe”.
• Wiele ciemnych wzorców wpływa na konsumentów poprzez wykorzystanie błędów poznawczych i behawioralnych oraz heurystyk,
w tym błędu domyślnego, heurystyki niedoboru, błędu dowodu społecznego lub efektów ramowania.
Na ogół należą one do jednej z następujących kategorii:
o działania wymuszone, np. wymuszenie ujawnienia większej ilości danych osobowych, niż jest to pożądane.
o zakłócenia interfejsu, np. wizualne wyeksponowanie opcji korzystnych dla biznesu.
o dokuczliwe, tj. powtarzające się prośby o zmianę ustawienia z korzyścią dla firmy.
o przeszkoda, np. utrudniająca odwołanie usługi.
o przemycanie, czyli dodawanie nieopcjonalnych opłat do transakcji na jej końcowym etapie.
o dowód społeczny, np. powiadomienia o działaniach zakupowych innych konsumentów.
o pilność, np. licznik czasu wskazujący wygaśnięcie transakcji.
• Ciemne wzorce mają jeden lub więcej celów końcowych – na przykład nakłonienie konsumentów do zakupu, zakupu większej ilości
lub kontynuowania zakupu towaru lub usługi, których w innym przypadku by nie kupili lub nie kupili w mniejszej ilości; wydać
więcej pieniędzy na zakup lub czas poświęcony na usługę, niż jest to pożądane; lub zrezygnować z większej ilości danych
osobowych, niż jest to pożądane – w ostatecznym celu zwiększenia przychodów firmy. W ten sposób są one nierozerwalnie
powiązane z podstawowym modelem biznesowym. Ze względu na presję konkurencyjną przedsiębiorstwa mogą czasami być
zachęcane do korzystania z nich, zwłaszcza jeśli nie ma jasnego zakazu prawnego.
• Ciemne wzory mogą budzić większy niepokój niż analogiczne praktyki w sklepach stacjonarnych ze względu na szereg
czynników. Należą do nich rosnące wykorzystanie przez przedsiębiorstwa wiedzy behawioralnej i wykorzystanie
asymetrii informacji w celu udoskonalenia projektów interfejsów użytkownika; zachowania konsumentów w
Internecie (takie jak tendencja do rutynowego ignorowania określonych rodzajów treści); oraz skalę konsumentów
osiągalnych w internecie.
Natura ciemnych wzorów
Projektant doświadczeń użytkownika (UX), Harry Brignull, ukuł termin „ciemne wzorce” w 2010 roku, aby opisać
„sztuczki stosowane w witrynach internetowych i aplikacjach, które sprawiają, że robisz rzeczy, których nie miałeś na myśli, np. kupowanie lub
rejestrowanie się w jakiejś sprawie” (Brignull, bd[11]). Termin, który jest dziś szeroko stosowany wśród informatyków i behawiorystów
pracujących nad projektowaniem interfejsu użytkownika, ma zastosowanie do szerokiej gamy praktyk online w zakresie

interfejsy, które kierują, oszukują, zmuszają lub manipulują konsumentami w celu dokonywania wyborów, w tym dotyczących
zakupów, ich danych osobowych lub czasu uwagi, co może nie leżeć w ich najlepszym interesie. Wybitnymi przykładami są interfejsy
użytkownika, które nakłaniają konsumenta do zakupu produktu, fałszywie twierdząc, że szybko się wyprzeda lub ukrywając ważne informacje.
Ciemne wzorce mogą również utrudniać konsumentom dokonanie wyboru zgodnego z ich interesem, takiego jak anulowanie niechcianej
usługi lub wybranie ustawień zapewniających ochronę prywatności.
Chociaż termin ten jest stosunkowo nowy, koncepcje i mechanizmy, które opisuje, są badane od pewnego czasu w różnych dziedzinach.
Organy ochrony konsumentów zajęły się praktykami internetowymi charakteryzującymi się obecnie ciemnymi wzorcami, takimi jak kroplowe
ceny i pułapki subskrypcyjne, poprzez działania egzekwowania prawa i inicjatywy polityczne od ponad dziesięciu lat (zob. załącznik G, aby
zapoznać się z przykładami działań egzekwowania prawa). Naukowcy behawiorystyczni od dawna badają rolę uprzedzeń poznawczych i
behawioralnych, takich jak nastawienie do niewypłacalności i niechęć do strat, w kierowaniu niektórymi decyzjami zakupowymi konsumentów
(np. Thaler i Sunstein (2008[12])). Marketerzy od dawna stosują zasady ekonomii behawioralnej, aby wpływać na takie decyzje.
Podobne terminy i koncepcje zastosowano także w innych obszarach. „Osad” opisuje celowe dodanie tarć i kłopotów, aby utrudnić
dokonywanie wyborów zgodnych z własnymi interesami (Thaler, 2018[13]). „Złe” lub „mroczne” szturchnięcia zostały użyte do opisania
szturchnięć, które ułatwiają dokonywanie wyborów sprzecznych z własnym interesem (Petticrew i in., 2020[14]; ICPEN, 2019[15]; Thaler,
2015[16]). . Nawiązywali do tego także prawnicy
„cyfrowa manipulacja rynkiem” w celu opisania zjawisk podobnych do ciemnych wzorców (Hanson i Kysar, 1999[17]; Calo, 2014[18]).
Ciemne wzory różnią się w różnych wymiarach i mają wiele różnych kształtów i wzorów. Mogą wykorzystywać różnego rodzaju elementy
projektowe (np. użycie jednego lub wielu ekranów, wyskakujące okna dialogowe lub osadzony tekst, różnice w kolorystyce i eksponowaniu
opcji itp.) oraz elementy tekstowe (np. użycie emocji lub agresywny język). Mogą pojawiać się w witrynach handlu elektronicznego,
aplikacjach, informacjach o zgodzie na pliki cookie, wyszukiwarkach lub grach online i mogą interweniować na różnych etapach transakcji,
takich jak reklama, etap przed zakupem, płatność lub po zakupie. Mogą one obejmować gromadzenie i wykorzystywanie danych
konsumentów lub wykorzystanie technologii sztucznej inteligencji, takich jak uczenie maszynowe (CMA, 2021[19]; ACM, 2020[20]).
Niemniej jednak wszystkie ciemne wzorce opierają się na mechanizmach poznawczych, które wpływają na konsumenta, prawdopodobnie
3
podświadomie, a wiele z nich wykorzystuje specyficzne uprzedzenia lub heurystyki.Należą do nich stronniczość dotycząca domyślnego lub
status quo (tendencja do pozostawania przy status quo lub opcji domyślnej); heurystyka niedoboru (tendencja do przypisywania większej
wartości rzadkim opcjom); błąd dowodu społecznego (tendencja do dokonywania wyborów zgodnych z wyborami innych);
efekt zakotwiczenia (tendencja do opierania decyzji na określonym punkcie odniesienia); błąd kosztów utopionych (tendencja do trwania
przy wyborze opartym na zainwestowanych w niego zasobach); oraz efekty kadrowania (tendencja do dokonywania różnych wyborów na
4
podstawie tych samych informacji w zależności od sposobu ich prezentacji). W związku z tym
ciemne wzorce scharakteryzowano jako strategie mające na celu wykorzystanie tego, co ekonomista behawioralny Daniel Kahneman nazwał
myśleniem „Systemu 1”, obejmującym automatyczne, intuicyjne podejmowanie decyzji przy niewielkim wysiłku poznawczym, a nie
przemyślane, świadome i pełne wysiłku podejmowanie decyzji ucieleśnione w Myślenie „systemowe 2” (Bösch i in., 2016[21]).
Taksonomie ciemnych wzorów
W obliczu coraz większej różnorodności przykładów praktyk kwalifikowanych jako ciemne wzorce, większość początkowych prac akademickich
dotyczących ciemnych wzorców skupiała się na zbieraniu ich przykładów i kategoryzowaniu ich za pomocą taksonomii (Conti i Sobiesk, 2010
[22]; Bösch i in., 2016[21]; Gray i in., 2018[23]; Mathur i in., 2019[24]; Luguri i Strahilevitz, 2021[25]). W poniższej ramce przedstawiono
niewyczerpującą listę kategorii wyłaniających się z literatury, które odnoszą się głównie do ciemnych wzorców identyfikowanych na stronach
internetowych i w aplikacjach. Załącznik A zawiera wizualne przykłady ciemnych wzorów dla każdej z tych kategorii.

Ramka 1. Kategorie ciemnych wzorów
Wymuszona akcja
Ciemne wzorce polegające na wymuszonym działaniu mają na celu wymuszenie na konsumentze zrobienia czegoś w celu uzyskania
dostępu do określonej funkcjonalności (Gray i in., 2018[23]). Konsument może w szczególności zostać zmuszony do rejestracji lub zostać
oszukany, by sądzić, że jest to konieczne, lub zostać zmuszony do ujawnienia większej ilości danych osobowych, niż jest to pożądane, lub
– w przypadku usługi bezpłatnej – niż jest to wymagane do pełnego ich wykorzystania. Innym przykładem jest pozyskiwanie i
wykorzystywanie informacji o kontaktach konsumenta, prawdopodobnie bez jego zgody, w celu skorzystania z usługi (tzw. spamowanie
znajomych lub piramida społeczna).
Zakłócenia interfejsu
Ciemne wzorce obejmujące ingerencję w interfejs mają na celu uprzywilejowanie określonych działań konsumenta korzystnych dla biznesu
internetowego poprzez kadrowanie informacji (Gray i in., 2018 [23]) i mogą wykorzystywać efekt ramowania lub zakotwiczenia lub błąd
domyślny. Przykłady obejmują wizualne zasłanianie ważnych informacji (ukryte informacje); domyślnie preselekcja opcji korzystnych dla
biznesu; nadanie wizualnego pierwszeństwa opcjom korzystnym dla biznesu, tworząc w ten sposób fałszywą hierarchię; pokazywanie
obniżonej ceny w odniesieniu do pierwotnej ceny wprowadzającej w błąd lub fałszywie wyższej (wprowadzającej w błąd ceny referencyjnej);
stosowanie celowej lub oczywistej dwuznaczności w przypadku pytań podchwytliwych (np. podwójne przeczenie); ukrywanie reklam; oraz
manipulowanie konsumentem w kierunku określonego wyboru za pomocą języka emocjonalnego lub kadrowania (tzw. potwierdzanie
zawstydzania lub zabawa emocjami).
Dokuczliwy
Dokuczliwe ciemne wzorce obejmują powtarzające się prośby kierowane do konsumenta o zrobienie czegoś korzystnego dla firmy, np.
włączenie powiadomień lub śledzenie lokalizacji, i mogą w ten sposób wykorzystywać ograniczoną siłę woli lub czas konsumenta.
Przeszkoda
Ciemne wzorce związane z przeszkodami mają na celu utrudnienie wykonywania zadań lub interakcji, niż jest to z natury konieczne, i mają
na celu zniechęcenie do działania (Gray i in., 2018 [23]), a zatem mogą wykorzystywać bezwładność konsumenta lub ograniczone siła woli
lub czas. Przykładem może być ułatwienie rejestracji w usłudze lub wyrażenie zgody na ustawienia naruszające prywatność, ale trudne
anulowanie usługi lub rezygnacja z ustawień bardziej przyjaznych prywatności. W podobnym duchu zmęczenie i łatwość kliknięcia odnoszą
się do tworzenia różnych długości ścieżek kliknięcia do różnych opcji, aby skłonić konsumentów do wybrania „prostej” ścieżki preferowanej
przez firmę (Dapde, bd[26]; Forbrukerrådet, 2018[27] ).
5
Inne przykłady obejmują utrudnianie lub uniemożliwianie usunięcia konta lub
informacji konsumenckich (często nazywane kontami nieśmiertelnymi) lub porównywania różnych ofert i cen (zapobieganie porównywaniu
cen).
Skradanie się
Ukrywające się ciemne wzorce mają na celu ukrycie, zamaskowanie lub opóźnienie ujawnienia informacji istotnych dla decyzji konsumenta
(Gray i in., 2018 [23]), szczególnie jeśli chodzi o koszty, i mogą wykorzystywać ograniczoną uwagę, stronniczość w zakresie niewypłacalności,
efekt zakotwiczenia lub zatonięcia błąd kosztowy u konsumentów. Przykłady obejmują dodanie nowych i potencjalnie znaczących opłat
nieopcjonalnych do ceny całkowitej, gdy konsument ma właśnie sfinalizować zakup (inaczej zwane cenami kroplowymi); przemycenie
produktu do koszyka konsumenta bez jego zgody np. poprzez checkbox na poprzedniej stronie; lub automatyczne odnawianie zakupu, w
tym po okresie próbnym, bez wyraźnej zgody konsumenta (tzw. ukryta subskrypcja/pułapka subskrypcyjna, zwana także wymuszoną
ciągłością). Dostarczanie konsumentowi niezamówionych towarów lub usług jest również bardziej ogólnie opisywane jako sprzedaż
bezwładna lub wystawianie faktury za opcję negatywną.

Dowód społeczny
Ciemne wzorce obejmujące dowód społeczny próbują wywołać decyzję na podstawie obserwacji zachowań innych konsumentów, a zatem
mogą wykorzystywać stronniczość dowodu społecznego. Przykładami mogą być powiadomienia o działaniach innych konsumentów lub
referencje6 dotyczące ich ostatnich zakupów. Powiadomienia o aktywności mogą
nie być zgodne z prawdą, np. gdy fałszywie sygnalizują stare zakupy, tak jakby zostały niedawno sprzedane, oraz
referencje mogą wprowadzać w błąd lub być fałszywe.
Pilna sprawa
Ciemne wzorce dotyczące pilności nakładają rzeczywisty lub fałszywy limit czasowy lub ilościowy na transakcję, aby wywrzeć presję na
konsumenta, aby dokonał zakupu, wykorzystując w ten sposób heurystykę niedoboru. W związku z tym takie ciemne wzorce można
również nazwać sygnałami lub twierdzeniami o niedoborach . Przykładami mogą być komunikaty o niskim stanie zapasów i wysokim
popycie lub licznik czasu wskazujący wygasającą ofertę lub rabat.
Dla kilku z nich jest mało prawdopodobne, aby kiedykolwiek istniała ostateczna i pełna taksonomia ciemnych wzorów
powodów. Po pierwsze, stale pojawiają się nowe formy ciemnych wzorców wraz z nowymi technologiami i nowymi rodzajami interfejsów
użytkownika, w związku z czym jest mało prawdopodobne, aby taksonomia była przyszłościowa (Rieger i Sinders, 2020[28]).
Po drugie, każda taksonomia będzie odzwierciedlać cele jej autorów (Luguri i Strahilevitz, 2021[25]) oraz kryteria włączenia niektórych praktyk
i wykluczenia innych. Niektóre taksonomie mają charakter kompleksowy; na przykład badanie Komisji Europejskiej (KE) z 2022 r. („badanie KE
z 2022 r.”) miało na celu sklasyfikowanie wszystkich ciemnych wzorców według dwóch osi: elementu architektury wyboru, na który ma wpływ
praktyka, oraz
element procesu decyzyjnego konsumenta, którego celem praktyka jest promowanie zmiany zachowania (KE, 2022[29]). Inni koncentrują się
na rodzajach ciemnych wzorów możliwych do zidentyfikowania w procesie przeszukiwania sieci, które mogą bardziej pasować do ciemnych
wzorów opartych na tekście, a nie na projekcie (np. Mathur i in.
(2019[24])). Niektóre z nich zostały opracowane specjalnie z myślą o określonym obszarze polityki lub działaniu, np
7 Dla odmiany Stany
prywatności (Bösch i in., 2016[21]) czy gier online (Zagal, Björk i Lewis, 2013[30]).
Taksonomia Urzędu ds. Konkurencji i Rynków (CMA) Królestwa (Wielka Brytania) skupia się szerzej na ogólnych praktykach w zakresie
architektury wyboru w Internecie (zarówno tych szkodliwych, jak i korzystnych dla konsumenta), klasyfikując 21
takie praktyki na trzy kategorie: struktura wyboru, informacja o wyborze i presja wyboru (CMA, 2022[31]). Każda taksonomia będzie ostatecznie
odzwierciedlać zrozumienie lub definicję ciemnych wzorców
przyjęte (które różnią się znacznie w literaturze, patrz poniżej). Na przykład, w przeciwieństwie do niektórych wcześniejszych taksonomii, w
najnowszej literaturze akademickiej rozważano projekt interfejsu „nieskończonego przewijania”, umożliwiający konsumentom ciągłe
przewijanie w dół w celu wyświetlenia nowej treści (np. Cara (2019[32])) oraz „automatyczne odtwarzanie”
praktyka automatycznego ładowania filmu po zakończeniu poprzedniego (np. Bongard-Blanchy i in.
(2021[33])) za ciemne wzory.
Niezależnie od powyższych zastrzeżeń, w Załączniku B przedstawiono przykład skonsolidowanej, choć niewyczerpującej, taksonomii głównych
ciemnych wzorców omawianych dotychczas w literaturze, z wykorzystaniem kategorii wysokiego poziomu omówionych w ramce powyżej.
Nowość w ciemnych wzorach
Sklepy stacjonarne od dawna stosują praktyki handlowe podobne do ciemnych wzorów w trybie offline, aby oszukiwać i manipulować
konsumentami w celu podejmowania nieoptymalnych decyzji. Przykładami mogą być fałszywe twierdzenia, że sklep się zamyka lub oferowanie
kart kredytowych o niskim oprocentowaniu, przy jednoczesnym wskazaniu drobnym drukiem, że oprocentowanie ma znacznie wzrosnąć.
Początki Internetu przyniosły także wprowadzające w błąd praktyki internetowe
które są już w użyciu od jakiegoś czasu, takie jak wyskakujące okienko fałszywie informujące konsumenta o bezpłatnej nagrodzie. Czym zatem
wyróżniają się ciemne wzorce w dzisiejszym świecie internetowym, że wymagają szczególnej uwagi organów konsumenckich i decydentów?

Wyróżnia się kilka czynników. Po pierwsze, dzisiejsze firmy internetowe są znacznie bardziej świadome możliwości, jakie dają analizy
behawioralne w celu udoskonalenia swoich strategii marketingowych (Narayanan i in., 2020[34]), w tym poprzez wykorzystanie kluczowych
uprzedzeń i heurystyk wpływających na zachowania konsumentów w Internecie. Dowody wskazują na przykład, że konsumenci zwracają
mniejszą uwagę na ujawnianie informacji w środowisku internetowym (OECD, 2018[5]; OECD, w przygotowaniu[35]), gorzej przetwarzają
informacje podczas zakupów i korzystania z nich w Internecie oraz częściej uchylają się od prostych zasad praktyczne w obliczu przeciążenia
informacjami (Firth i in., 2019 [36]; Jerath, Ma i Park, 2014 [37]; Mangen, Walgermo i Brønnick, 2013 [38]). Co więcej, badania
pokazuje, że konsumenci wchodzą w interakcję z interfejsami cyfrowymi w sposób skoncentrowany na zadaniach, co prowadzi ich do
rutynowego ignorowania pewnych rodzajów treści (Willis, 2020[39]; OECD, w przygotowaniu[35]) oraz nie doceniania manipulacji i oszustw
w kontekście online niż offline (Moran, 2020[40]). Rzeczywiście, jak omówiono w części 4, konsumenci często nie są świadomi szkodliwości
ciemnych wzorów. Coraz więcej dowodów wskazuje również, że konsumenci mają większe trudności z przetwarzaniem informacji na
urządzeniach mobilnych (zob. np. Amazeen (2021[41]).
i szerzej Sekcja 4 omawiająca dowody na wpływ ciemnych wzorców na urządzenia mobilne).
Po drugie, w przeciwieństwie do transakcji bezpośrednich, w transakcjach między konsumentami a przedsiębiorstwami internetowymi

pośredniczy się za pośrednictwem interaktywnego i połączonego urządzenia, takiego jak komputer lub telefon komórkowy (Calo, 2014[18]).
Dzięki temu firmy internetowe mogą gromadzić dane na temat interakcji konsumentów z firmą za pośrednictwem urządzenia i
odpowiednio optymalizować swoje praktyki handlowe. W szczególności firmy internetowe mogą wielokrotnie przeprowadzać losowe
eksperymenty, zwane testami A/B, polegające na udostępnianiu wariantów stron internetowych dwóm osobom.
lub większej liczby losowo wybranych podzbiorów konsumentów, aby stale udoskonalać projekty stron internetowych i aplikacji w oparciu
o konfiguracje maksymalizujące wyniki, jakich oczekują od konsumentów (Narayanan i in., 2020[34]). Uczenie maszynowe może pomóc
zoptymalizować ten proces (Kinnaird, 2020[42]). W związku z tym bardzo szczegółowe aspekty architektury wyboru w interfejsie
użytkownika, takie jak położenie przycisku „Kup”, kolor banera informacyjnego i domyślna metoda płatności, można zoptymalizować w
celu maksymalizacji współczynników konwersji (tj. którzy po odwiedzeniu witryny e-commerce dokonują zakupu), jednocześnie dając
konsumentom złudzenie kontroli (CMA, 2021[19]; Willis, 2020[39]). W rezultacie
Rozmiar wpływu ciemnych wzorców na podejmowanie decyzji przez konsumentów, jak szczegółowo opisano w załączniku D, może być
znacznie większy niż wpływ taktyk manipulacyjnych stosowanych w sklepach stacjonarnych (Luguri i Strahilevitz, 2021[25]). W rzeczywistości
to asymetria informacji wynikająca z coraz bardziej przejrzystych zachowań konsumentów w Internecie w porównaniu z w dużej mierze
nieprzejrzystymi procesami biznesowymi jest uważana za sedno manipulacji konsumentami poprzez ciemne wzorce (Kemp, 2020[43];
Forbrukerrådet, 2018[27]).
Co więcej, eksperymenty A/B prowadzone przez człowieka mogą być stopniowo zastępowane marketingiem algorytmicznym, polegającym
na autonomicznym eksperymentowaniu i dostosowywaniu technik marketingowych do celu biznesowego. Brak zaangażowania człowieka
może oznaczać, że takie testy nie są objęte odpowiednim nadzorem i mogą w sposób niezamierzony prowadzić do większych szkód (Willis,
2020[39]; CMA, 2021[19]; ACM, 2020[44]).
Wreszcie skala konsumentów, do których można dotrzeć za pomocą ciemnych wzorców pojedynczego przedsiębiorstwa przy niskich
kosztach, w szczególności za pośrednictwem dużej platformy internetowej, jest znacznie większa niż w przypadku analogicznych praktyk
offline, w związku z czym potencjał wyrządzenia szkody konsumentom jest znacznie większy ( OECD, 2021[9]).
Geneza ciemnych wzorców i zachęty do ich stosowania
Ostatecznym celem ciemnych wzorców jest zwiększenie przychodów firmy, czy to w postaci sprzedaży, czy wpływów z reklam. Robią to na
wiele sposobów, w tym nakłaniając konsumentów do zakupu, zakupu większej ilości lub kontynuowania zakupu towaru lub usługi, których
w innym przypadku by nie kupili lub nie kupili w mniejszej ilości; wydać więcej pieniędzy na zakup lub czas poświęcony na usługę, niż jest
to pożądane; lub zrezygnować z większej ilości danych osobowych, niż jest to pożądane. W ten sposób ciemne wzorce odzwierciedlają
wpływ szerszej strategii korporacyjnej na dalsze działania marketingowe, a zatem są nierozerwalnie powiązane z podstawowym modelem
biznesowym. Na przykład ciemne wzorce, które zwodzą konsumentów, aby oddawali więcej danych, niż jest to pożądane (np. poprzez
domyślnie włączone ukryte ustawienia naruszające prywatność) lub manipulują nimi, aby spędzali więcej czasu w witrynie internetowej
(np. poprzez uzależniający projekt interfejsu), mogą wspierać model biznesowy polegające na przyciągnięciu uwagi konsumenta

oraz zbierania danych konsumenckich dla celów reklamowych, np. platformy internetowej. Ciemne wzorce, które wymuszają
rejestrację na okres próbny subskrypcji, automatycznie odnawiają pierwotny zakup bez wyraźnej zgody konsumenta lub utrudniają
anulowanie subskrypcji, mogą wspierać model biznesowy polegający na szybkim
poszerzanie bazy użytkowników online, np. usługi subskrypcji online.
Dlatego ciemne wzory nie powstają przez przypadek; w istocie projektanci są często zachęcani do opracowywania interfejsów
użytkownika, które dobrze sprawdzają się pod względem wskaźników istotnych dla modelu biznesowego (np. współczynniki konwersji,
sprzedaż, czas spędzony w witrynie internetowej, zebrane dane). Testy A/B pomagają określić, które interfejsy użytkownika działają
najlepiej według tych wskaźników, a często te, które wykorzystują ciemne wzorce, działają lepiej (Narayanan i in., 2020 [34]; Brignull,
2021 [45]). Niemniej jednak istnieje wiele przykładów udanych modeli biznesowych online opierających się na interfejsach użytkownika,
które nie zawierają ciemnych wzorców. Co więcej, projektanci często nie mają złych zamiarów lub nie są świadomi, że ich interfejsy
zawierają ciemne wzorce (Willis, 2020[39]). Rzeczywiście badania pokazują, że projektanci często czują się zmotywowani do działania
etycznego, ale ich zdolność do takiego działania może być ograniczona ze względu na presję komercyjną i mogą mieć ograniczone
zrozumienie swojej zdolności do wpływania na decyzje konsumentów, na przykład dotyczące prywatności (Beattie, Lacey i Caudwell,
2020[46]). Co więcej, tam, gdzie projektowanie interfejsu jest zautomatyzowane poprzez optymalizację algorytmiczną, może nie być
projektanta aktywnie wdrażającego ciemny wzór (Willis, 2020 [39]).
Stosowanie pewnych ciemnych wzorców, takich jak sygnały o niedoborach lub powiadomienia o aktywności, jest czasami ułatwiane
przez podmioty zewnętrzne, które zapewniają możliwość tworzenia i wdrażania ciemnych wzorców w witrynach handlu elektronicznego,
często za pośrednictwem wtyczek (Mathur i in., 2019 [ 24]). Ponadto w odpowiedzi na wprowadzenie ogólnego rozporządzenia Unii
Europejskiej (UE) o ochronie danych 2016/679 (RODO) pojawiły się platformy zarządzania zgodami stron trzecich (CMP), które ułatwiają
obsługę zgód na śledzenie na stronach internetowych UE za pośrednictwem powiadomień o zgodzie, które również okazały się
zawierać ciemne wzory w projektach interfejsów użytkownika (patrz sekcja 3
po więcej szczegółów). W niektórych okolicznościach fałszywe zeznania mogą potencjalnie odzwierciedlać działalność przestępczą w
niektórych jurysdykcjach.
Siły rynkowe mogą również wywierać presję na przedsiębiorstwa internetowe, aby w celu utrzymania konkurencyjności korzystały z
ciemnych wzorców, szczególnie tam, gdzie nie są one wyraźnie zakazane. Badania wykazały, że w obecności uprzedzeń konsumenckich
na konkurencyjnych rynkach firmy mogą mieć większą motywację do angażowania się w wyzysk behawioralny, taki jak kroplowe
ustalanie cen (Gabaix i Laibson, 2006[47]). Coraz bardziej pozbawione barier środowisko rynków internetowych może w dalszym ciągu
przyczyniać się do angażowania się przedsiębiorstw w „wyścig w dół” poprzez ciemne wzorce, np. takie, które wymagają zgody i/lub
porozumienia konsumentów, rezygnując jednocześnie z zobowiązań prawnych (Leiser, 2020[48]). Jak zauważyła Komisja Stiglera ds.
Platform Cyfrowych („Komitet Stiglera”), przedsiębiorstwa pragnące uniknąć ciemnych wzorców mogą mieć trudności z konkurowaniem,
jeżeli konsumenci albo nie są w stanie wykryć ciemnych wzorców stosowanych na rynku, albo przyzwyczaili się do ciemnych wzorców
stosowanych na rynku i w związku z tym nie przechodzą na dla firm, które nie stosują ciemnych wzorców (Stigler Committee, 2019[49]).
Nawet jeśli pewne agresywne ciemne wzorce mogą zniechęcić część konsumentów, zwiększone przychody uzyskiwane od większości
konsumentów, w przypadku których są one skuteczne, mogą nadal stanowić zachętę do ich stosowania, a z biegiem czasu firmy mogą
starać się określić, w jaki sposób korzystanie z ciemnych wzorców maksymalizuje zyski (Egberts, 2021[50]). Na przykład w Stanach
Zjednoczonych (USA) po tym, jak w 2015 r. sprzedawca biletów odkrył w wyniku eksperymentu, że klienci wydali o ponad 20 procent
więcej na bilety, gdy obowiązkowe opłaty były ukryte do końca transakcji w porównaniu z ujawnionymi na początku, sprzedawca
wznowił swoją działalność praktyka ukrywania obowiązkowych opłat, aby zachować konkurencyjność (Sarinsky, 2021[51]). Niemniej
jednak w zakresie, w jakim konsumenci rozpoznają i odrzucają ciemne wzorce, niektórzy komentatorzy sugerują, że wszelkie
krótkoterminowe korzyści, jakie firma internetowa uzyskuje z ciemnych wzorców, prawdopodobnie zostaną utracone w dłuższej
perspektywie (Brownlee, 2016 [52]).
Wyzwania związane z opracowaniem międzynarodowej definicji ciemnych wzorów
Chociaż istnieje szeroki konsensus co do przykładów ciemnych wzorów, nie pojawiła się jeszcze powszechnie akceptowana definicja.
Definicje opracowane dotychczas w literaturze akademickiej i politycznej różnią się pod względem cech

interfejsu użytkownika strony internetowej lub aplikacji, mechanizmów wpływu na użytkowników, roli projektantów interfejsów użytkownika
i wyników dla biznesu internetowego lub konsumenta (Mathur, Kshirsagar i Mayer, 2021[53]). Powszechne pojęcia odzwierciedlone w
definicjach obejmują oszustwo, manipulację, przymus lub wykorzystanie w projektowaniu interfejsów użytkownika, które prowadzą
konsumentów do podejmowania decyzji, które mogą nie odzwierciedlać ani nie angażować ich prawdziwych preferencji, zamiarów, zgody,
autonomii lub najlepszego interesu. Pojęcia te znajdują również odzwierciedlenie w najnowszym tekście legislacyjnym, jak pokazano w
ramce poniżej.
Ramka 2. Przykłady definicji ciemnych wzorców w istniejącym lub proponowanym prawodawstwie
Kalifornijska ustawa o prawach do prywatności (CPRA)
Ustawę CPRA, uchwaloną w 2020 r., uznaje się za pierwsze prawodawstwo zawierające następującą definicję ciemnych wzorców:
„interfejs użytkownika zaprojektowany lub zmanipulowany w taki sposób, że w istotny sposób podważa lub osłabia autonomię
użytkownika, proces podejmowania decyzji lub wyboru, zgodnie z bliższą definicją w przepisach”
(CPRA/Cal. Kodeks Cywilny § 1798.140(l)).
Ustawa UE o usługach cyfrowych (DSA) i ustawa o rynkach cyfrowych (DMA)
DSA, czyli prawodawstwo UE przyjęte w 2022 r., które nałoży nowe obowiązki na platformy internetowe i pośredników, w preambule
definiuje ciemne wzorce w następujący sposób: „Ciemne wzorce na interfejsach internetowych platform internetowych to praktyki, które
w sposób istotny zniekształcają lub osłabiają, celowo lub w praktyce , zdolność odbiorców usługi do dokonywania autonomicznych i
świadomych wyborów lub decyzji.” (motyw 67) (PE, 2022[54]). Zakaz projektowania, organizowania lub obsługi interfejsów internetowych
przez platformy internetowe w sposób oszukujący, manipulujący lub w inny sposób istotnie zniekształcający lub osłabiający zdolność
odbiorców ich usług do podejmowania swobodnych i świadomych decyzji ma zastosowanie w art. 25. Podobnie na mocy DMA UE
przepisy przyjęte w 2022 r. nakładające nowe obowiązki na bardzo duże platformy internetowe („gatekeeperzy”), zakaz dotyczy także
gatekeeperów oferujących użytkownikowi końcowemu wybór w sposób nieneutralny, lub
podważanie autonomii, podejmowania decyzji lub wolnego wyboru użytkowników końcowych lub użytkowników biznesowych poprzez
strukturę, projekt, funkcję lub sposób działania interfejsu użytkownika lub jego części (art. 13) (EP, 2022[55]).
Amerykańska ustawa o ograniczaniu liczby użytkowników internetowych wprowadzających w błąd (DETOUR).
Ustawa DETOUR, pierwsze ustawodawstwo federalne zaproponowane w USA mające na celu zakazanie ciemnych wzorców na
platformach internetowych (która została zgłoszona po raz pierwszy w 2019 r., ale nie została uchwalona w momencie pisania tego
tekstu), nie definiuje ciemnych wzorców. Jednakże niezgodne z prawem byłoby, gdyby jakakolwiek duża platforma internetowa
„projektowała, modyfikowała lub manipulowała interfejsem użytkownika w celu lub istotnym skutku w postaci przesłaniania, podważania
8
lub osłabiania autonomii użytkownika, podejmowania decyzji lub możliwości uzyskania zgody lub danych użytkownika” .
Niektóre definicje w literaturze mogą wydawać się zbyt wąskie, aby objąć wszystkie ciemne wzorce. W szczególności według Mathura,
Mayera i Kshirsagara (2021[53]) kilka definicji wskazuje, że ciemne wzory:
• mają na celu wywarcie wpływu na wybór konsumenta. Jednakże, jak omówiono powyżej, złośliwe zamiary nie
zawsze mogą powodować rozwój ciemnych wzorców; w istocie projekty rozporządzeń opublikowane w 2022
r. przez Kalifornijską Agencję Ochrony Prywatności (CPPA) dla CPRA, które były przedmiotem publicznych
komentarzy w momencie ich pisania, miały na celu uściślenie, że praktyki mogą stanowić ciemne wzorce
„niezależnie od intencji biznesowych”9.
• przynieść korzyść firmie lub zaszkodzić użytkownikowi. Jednakże, jak omówiono w sekcji 4, szkody wynikające z
ciemnych wzorców mogą być często trudne lub niemożliwe do zidentyfikowania, tak że definicyjny wymóg
dotyczący szkody lub korzyści może spowodować ryzyko niezamierzonego pozostawienia pewnych
powszechnie uznawanych ciemnych wzorców poza zakresem definicji.

• są zwodnicze. Jednak niektóre ciemne wzorce niekoniecznie oszukują konsumentów. Na przykład

Mathur, Mayer i Kshirsagar (2021[53]) potwierdzają, że zawstydzanie nie jest zwodnicze,
ponieważ często jest całkowicie przejrzyste, a Hung (2021[56]) twierdzi, że dokuczanie nie jest
ani zwodnicze, ani koniecznie manipulacyjne, ponieważ opiera się na ciągłym powtarzaniu
zmotywować konsumenta do pożądanego działania. Jak podkreślili Susser, Roessler i Nissenbaum
(2019[57]), perswazję, oszustwo, manipulację i przymus można uznać za powiązane, ale
nieznacznie różne formy wpływu (a takie rozróżnienie może mieć konsekwencje dla
egzekwowania prawa – szczegółowe informacje można znaleźć w sekcji 5).
Co więcej, choć większość ciemnych wzorców zidentyfikowanych w literaturze pojawia się w internetowych interfejsach użytkownika,
w przypadku niektórych nie jest to jednoznaczne. Na przykład można uznać, że niektóre ciemne wzorce mają więcej wspólnego z
tarciami w procesach niż z interfejsem użytkownika (np. utrudniają anulowanie usługi poprzez wymaganie połączenia telefonicznego).
W tym kontekście CMA i niderlandzki Urząd ds. Konsumentów i Rynków (ACM) stosują szerszy termin „architektura wyboru online”,
który w przypadku ACM odnosi się zarówno do interfejsu użytkownika, jak i do podróży klienta w Internecie (ACM, 2020[20]). A
niektóre ciemne wzorce, choć mają charakter cyfrowy, mogą działać bez połączenia z Internetem – np. w aplikacjach dla dzieci
(Radesky i in., 2022[58]) czy w bankomatach.
10
Niezależnie od różnic w definicjach Mathur, Kshirsagar i Mayer (2021[53]) stwierdzają, że tym, co spaja praktyki określane
w literaturze jako ciemne wzorce, jest to, że modyfikują one architekturę wyboru
prezentowane konsumentowi. Odbywa się to albo poprzez modyfikację zestawu wyborów dostępnych dla konsumenta
(poprzez nierówne obciążenie dostępnych wyborów, eliminowanie wyborów, które powinny być dostępne lub traktowanie
niektórych konsumentów odmiennie od innych) lub poprzez manipulowanie przepływem informacji do konsumenta
(poprzez podawanie fałszywych informacji lub ukrywanie lub opóźnianie istotnych informacji).
Mimo to niektórzy komentatorzy podali przykłady praktyk, które w niektórych, ale nie wszystkich kontekstach, można
uznać za ciemne wzorce. Na przykład, mimo że rekomendacje oparte na historii zakupów lub nieskończonym przewijaniu i
automatycznym odtwarzaniu mogą skłonić niektórych konsumentów do spędzenia na platformie internetowej większej
ilości pieniędzy lub czasu, niż zamierzali, inni konsumenci mogą woleć korzystanie z takich funkcji, jeśli pozwalają im łatwo
odkrywać dalej produkty lub treści będące przedmiotem zainteresowania (Alavi, 2020 [59]; Otto, 2020 [60]). Hurwitz
(2020[61]) zauważa, że wykorzystywanie eksponowania wizualnego do promowania jednej opcji zakupu zamiast drugiej
może czasami odzwierciedlać preferencje większości konsumentów, co rodzi pytania, czy w takich okolicznościach praktykę
tę można uznać za ciemny wzorzec. Inni komentatorzy zauważyli, że twierdzenia o rzadkości lub popularności, jeśli są
prawdziwe, mogą dostarczyć przydatnych informacji na temat poziomu popytu na ofertę i dlatego nie należy ich uważać za
ciemne wzorce (nawet jeśli niektórzy konsumenci mogą przypisywać nadmierne znaczenie popularności produktu) (Luguri
11
i Strahilevitz , 2021[25]; Komisja Stiglera, 2019[49]).
Wyznaczanie ciemnych wzorców dodatkowo komplikuje trudność w odróżnieniu ich od uzasadnionych lub akceptowalnych
perswazyjnych praktyk marketingowych. Preambuła DSA określa, że jest to uzasadnione
12
praktyk handlowych zgodnych z prawem UE nie należy uważać za ciemne wzorce (EP, 2022[54]).
Luguri i Strahilevitz (2021[25]) rozróżniają, że większość ciemnych wzorców ma na celu zmanipulowanie konsumenta w
celu dokonania wyboru niezgodnego z jego preferencjami, podczas gdy wysiłki marketingowe mają na celu zmianę tych
preferencje. Jednak niektóre techniki marketingowe, które od dawna istnieją w trybie offline i online oraz zostały w dużej
mierze znormalizowane przez konsumentów i tolerowane przez organy konsumenckie, mogą również oddziaływać na
uprzedzenia poznawcze i do pewnego stopnia manipulować konsumentami. Na przykład wykazano, że powszechnie
stosowane psychologiczne strategie cenowe, takie jak zmniejszenie lewej cyfry ceny o 1 i zwiększenie pozostałych do 9 (np.
„4,99 USD” zamiast „5,00 USD”), zachęcają konsumentów do płacenia więcej niż w przeciwnym razie robiłyby to w sposób
nieznany konsumentowi (Bizer i Schindler, 2005[62]; Repetto i Solís, 2020[63]). Architektura wyboru w supermarketach
często ma na celu wykorzystanie uprzedzeń konsumentów, np. poprzez umieszczanie produktów z najwyższą marżą na
wysokości oczu lub umieszczanie owoców i warzyw przy wejściu, aby konsumenci czuli się mniej winni z powodu
późniejszego wyboru niezdrowej żywności. Podobnie jak w przypadku potwierdzania zawstydzenia, reklama zakupu
ubezpieczenia na życie może zazwyczaj mieć na celu wywołanie emocji poczucia winy i wstydu z powodu niezastosowania się do tego (Sunste
W tym względzie Sunstein (2016[64]) twierdzi, że istnieją różne odcienie praktyk manipulacyjnych, niektóre z nich

które mogą być bardziej akceptowalne niż inne – takie jak nakłanianie konsumenta do domyślnego przydziału emerytury lub
bardziej zrównoważonej konsumpcji. W podobnym duchu Willis (2020[39]) zauważa brak konsensusu społecznego co do tego,
co stanowi akceptowalną, niewprowadzającą w błąd manipulację, i dlatego woli ograniczyć swoją analizę do wyraźnie
zwodniczych ciemnych wzorców, a Jarovsky (2022[65]) uważa, że praktyka charakter manipulacyjny, bez
szkodliwy element, nie wystarczyłby, aby sklasyfikować go jako ciemny wzór.
Aby zaradzić tym trudnościom, niektórzy badacze sugerują, że określone progi mogą określić, czy daną praktykę można uznać
za ciemny wzorzec. Na przykład Mathur, Mayer i Kshirsagar
(2021[53]) sugerują, że do oceny, czy daną praktykę należy uznać za ciemny wzorzec, można zastosować szereg bezwzględnych
i względnych progów, opartych na różnych perspektywach normatywnych. W niektórych przypadkach takim progiem może być
granica oszustwa w rozumieniu prawa. W pozostałych przypadkach metryki empiryczne
może być potrzebne do oceny wpływu praktyki w porównaniu z odpowiednim „bazowym” interfejsem użytkownika. W tym
względzie Luguri i Strahilevitz (2021[25]) proponują, że jeżeli wskaźnik wykorzystania przez konsumentów oferty powiązanej z
określoną praktyką w interfejsie użytkownika zostanie ponad dwukrotnie większy w porównaniu z alternatywnym „neutralnym”
interfejsem użytkownika, praktyka ta może należy uznać za ciemny wzór, ponieważ absorpcja może być bardziej prawdopodobna
niż nie można jej przypisać. Jednakże takie podejście może również prowadzić do dalszych pytań dotyczących tego, co stanowi
odpowiedni próg. Na przykład niektórzy komentatorzy wyrazili obawy, że
Punkt odniesienia dla „przeciętnego konsumenta” w dyrektywie UE 2005/29/WE o nieuczciwych praktykach handlowych (UCPD)
stosowane do ustalenia, czy dana praktyka handlowa jest nieuczciwa, nie obejmuje odpowiednio praktyk wyrządzających
nieproporcjonalną szkodę konsumentom, którzy w pewnych okolicznościach nie spełnialiby „przeciętnej” wartości
standardem i mogą być bardziej podatne na takie praktyki (zob. np. Howells, Twigg-Flesner i Wilhelmsson (2017[66]) i bardziej
ogólnie OECD (w przygotowaniu[10])). Może również istnieć niepewność co do tego, co stanowi „neutralny” lub „bazowy”
interfejs użytkownika; w istocie niektórzy badacze uważają, że każdy design w jakiś sposób wpływa na konsumentów i jako taki
nie ma neutralnego sposobu przedstawiania wyborów (Schneider, Weinmann i Brocke, 2018[68]; Acquisti i in., 2017[69]; Hung,
2021[ 56]).
Robocza definicja ciemnych wzorców handlowych OECD
Biorąc pod uwagę powyższe wyzwania i zastrzeżenia, CCP OECD opracował roboczą definicję wzorców ciemnej komercji, aby
ułatwić krótkoterminową dyskusję na temat takich praktyk wśród organów regulacyjnych i decydentów w różnych jurysdykcjach.
Kluczowymi zasadami kierującymi jego rozwojem było to, aby był wystarczająco szeroki, aby uchwycić zakres praktyk, do
których termin ten jest powszechnie stosowany w literaturze, oraz aby pomagał w odróżnieniu ciemnych wzorców handlowych
od ogólnie perswazyjnych praktyk marketingowych. Opierając się na definicjach istniejących w tekstach legislacyjnych
przedstawionych w ramce 2, starano się wyjaśnić, że u podstaw ciemnych wzorców leży ich niepożądany wpływ na zdolność
konsumentów do dokonywania wolnych i świadomych wyborów, co może spowodować szkodę dla konsumentów. Brzmi ono
następująco:
„Wzorce ciemnej komercji to praktyki biznesowe wykorzystujące elementy architektury wyboru

cyfrowego, w szczególności w internetowych interfejsach użytkownika, które podważają lub
osłabiają autonomię konsumentów, proces podejmowania decyzji lub wybór. Często oszukują,
zmuszają lub manipulują konsumentami i prawdopodobnie powodują na różne sposoby
bezpośrednie lub pośrednie szkody dla konsumentów, chociaż w wielu przypadkach zmierzenie
takiej szkody może być trudne lub niemożliwe”.
Pełna definicja odpowiednia w konkretnym kontekście może zależeć od tego, czy jest przeznaczona do analizy polityki, czy do
zastosowania regulacyjnego, oraz od szerszego kontekstu prawnego, w którym jest używana. Może również ewoluować z
biegiem czasu, w zależności od rozwoju technologicznego i regulacyjnego. Możliwe formy szkody dla konsumentów wynikające
z ciemnych wzorców omówiono szczegółowo w sekcji 4.

3. Występowanie ciemnych wzorców komercyjnych
Kluczowe punkty
• Ciemne wzorce są powszechne w witrynach i aplikacjach handlu elektronicznego, w tym na głównych platformach internetowych, w
informacjach o zgodzie na pliki cookie, wyszukiwarkach i grach. Jednak częstotliwość ciemnych wzorów zidentyfikowanych przez
badaczy jest bardzo zróżnicowana ze względu na szereg czynników, w tym zastosowaną metodologię badań.
• Wiele witryn i aplikacji zawiera więcej niż jeden ciemny wzór, szczególnie te popularne.
• Ich częste występowanie w powiadomieniach o zgodzie na pliki cookie może w niektórych jurysdykcjach wskazywać na wysokie wskaźniki
naruszenia przepisów o ochronie danych.
• Stosunkowo częstsze rodzaje ciemnych wzorców identyfikowane w witrynach i aplikacjach handlu elektronicznego to liczniki czasu,
wiadomości o niskim stanie zapasów, powiadomienia o aktywności, wprowadzające w błąd referencje, fałszywa hierarchia opcji,
wstępny wybór określonych opcji, wymuszona rejestracja lub ujawnienie danych osobowych danych, ukrytych reklam, dokuczliwych
i utrudniających anulowanie/rezygnację. Mniej powszechne są
ukryte koszty, przemycanie produktów do koszyka, utrudnianie porównywania cen lub usuwanie konta, podchwytliwe pytania lub
spamowanie znajomych.
• Główne platformy internetowe i znaczna część informacji o zgodzie na pliki cookie często wykorzystują ciemne wzorce obejmujące
„potwierdzanie”, co utrudnia anulowanie lub rezygnację, wstępne wybieranie lub tworzenie fałszywej hierarchii opcji i ukrywanie
istotnych informacji, szczególnie w celu sterowania konsumentów do ustawień bardziej ingerujących w prywatność.
• Często wykorzystywane są podmioty zewnętrzne w celu ułatwienia wdrożenia na stronach e-commerce m.in
powiadomienia o działaniach, które mogą być fałszywe lub wprowadzające w błąd.
Dowody na występowanie ciemnych wzorów
Wcześniejsze badania udokumentowały występowanie określonych ciemnych wzorów, bez konieczności używania terminu „ciemny wzór”. Na
przykład kilka badań lub przeglądów udokumentowało rozpowszechnienie w Internecie
13
pułapki abonamentowe lub ceny kroplowe (ECC Szwecja, 2017[70]; Poradnictwo obywatelskie, 2016[71]; KE, 2016[72]).
Jednak dopiero niedawno pojawiły się badania skupiające się na występowaniu szeregu różnych ciemnych wzorców w witrynach handlu
elektronicznego, aplikacjach, głównych platformach internetowych, powiadomieniach o zgodzie na pliki cookie i wyszukiwarkach. Rosnąca liczba
działań wykonawczych w jurysdykcjach również rzuca światło na występowanie ciemnych wzorców (przegląd znajduje się w załączniku G).
W istniejących badaniach ogólna częstotliwość ciemnych wzorców wykrywanych w witrynach i aplikacjach handlu elektronicznego znacznie się różni.
Na przykład, według badań:
• Mathur i in. (2019[24]), 11,1% z około 11 000 zbadanych popularnych witryn handlu elektronicznego zawierało ciemne
wzory.
• kontrola przeprowadzona przez Międzynarodową Sieć ds. egzekwowania ochrony konsumentów (ICPEN) w 2019 r.
wykazała, że 24% z 1754 zbadanych witryn/aplikacji e-commerce zawierało
„ciemne szturchnięcia” (ICPEN, 2019[15]).
• badanie przeprowadzone w 2021 r. przez chilijski organ ochrony konsumentów SERNAC wykazało, że 64% ze 103
chilijskich witryn handlu elektronicznego wykazało co najmniej jeden ciemny wzór (SERNAC, 2021[72]).

• Radesky i in. (2022[58]) 80% popularnych aplikacji dla dzieci zawierało co najmniej jedną
funkcja projektowania manipulacyjnego.
• Di Geronimo i in. (2020[73]) 95% próbki 240 popularnych aplikacji zawierało co najmniej jeden ciemny wzór.
• Badanie Komisji Europejskiej z 2022 r. wykazało, że 97% z 75 popularnych witryn i aplikacji handlu elektronicznego w UE
zawierał co najmniej jeden ciemny wzór (KE, 2022[29]).
• Gunawan i in. (2021[74]) wszystkie 105 najpopularniejszych usług online w sklepie Google Play, które zawierały
zarówno aplikację, jak i stronę internetową, zawierało co najmniej jeden ciemny wzór.
• Moser, Schoenebeck i Resnick (2019[75]) u wszystkich 200 najpopularniejszych sprzedawców internetowych w USA
występowały co najmniej cztery przypadki „cech zakupów impulsowych”.
W kilku takich badaniach lub przeglądach zidentyfikowano znacznie więcej niż jeden ciemny wzór w wielu witrynach internetowych i aplikacjach.
Na przykład Di Geronimo i in. (2020[73]) stwierdzono, że 49% wybranych aplikacji zawierało co najmniej siedem ciemnych wzorców w interfejsach
użytkownika; Gunawan i in. (2021[74]) stwierdzili, że większość usług online tak ma
siedem lub więcej rodzajów ciemnego wzoru; a badanie KE z 2022 r. wykazało, że w każdej sprawdzonej witrynie/aplikacji występuje wiele
ciemnych wzorców (KE, 2022[29]). Dowody pochodzące zarówno z Mathur et al. (2019[24]) oraz Gunawan i in.
(2021[74]) pokazuje również, że popularne witryny i aplikacje e-commerce charakteryzują się zazwyczaj bardziej ciemnymi wzorami.
Podkreślone powyżej różnice w częstotliwości wykrywanych ciemnych wzorów mogą zależeć od kilku czynników, w tym:
• Medium lub modalność. Gunawan i in. (2021[74]) stwierdzili na przykład, że ciemne wzorce są bardziej
rozpowszechnione w usługach online w wersji aplikacji niż w wersji internetowej
(chociaż badanie KE z 2022 r. wykazało podobny poziom rozpowszechnienia w przypadku aplikacji mobilnych i
stron internetowych (KE, 2022[29])).
• Rodzaj wybranych witryn/aplikacji. Na przykład badanie KE z 2022 r. wykazało, że liczniki czasu i wiadomości o
ograniczonym czasie należą do bardziej rozpowszechnionych ciemnych wzorców w sklepach internetowych i na
platformach handlowych, podczas gdy dokuczanie było częstsze w witrynach/aplikacjach poświęconych zdrowiu
i fitnessowi (KE, 2022[29]). .
• Metoda identyfikacji. Na przykład Mathur i in. (2019[24]) wykorzystał automatyczny robot sieciowy, który mógł
jedynie eksplorować strony produktów i strony koszyka w witrynach internetowych oraz analizować jedynie
informacje tekstowe (a nie np. styl czy kolor). Mówiąc szerzej, Stavrakakis i in. (2021[76]) twierdzą, że kilka
ciemnych wzorów może w ogóle nie zostać wykrytych przez robota sieciowego. Natomiast Di Geronimo i in.
(2020[73]) zatrudnili badaczy do identyfikowania ciemnych wzorców poprzez wykonywanie szeregu różnych
czynności w aplikacjach, takich jak tworzenie konta i wylogowywanie się, zamykanie i ponowne otwieranie aplikacji
i kontynuuj zakupy aż do kasy.
• Uwzględniane rodzaje ciemnych wzorów. Na przykład Gunawan i in. (2021 [74]) uwzględniono
ciemny wzór „grywalizacji” na swojej liście ciemnych wzorców do zidentyfikowania, podczas gdy Di Geronimo i in.
(2020 [73]) nie.
• Definicja ciemnego wzoru. Na przykład wiele „funkcji zakupów impulsowych”

zidentyfikowane przez Mosera, Schoenebecka i Resnicka (2019[75]) na temat handlu elektronicznego w USA
strony internetowe niekoniecznie kwalifikują się jako ciemne wzorce (np. zniżki dla członków/programów
lojalnościowych). Co więcej, Mathur i in. (2019[24]) odkryli, że duża część najczęściej spotykanych ciemnych
wzorców – komunikatów dotyczących aktywności, liczników czasu i komunikatów o niskim stanie zapasów – nie
zawierała fałszywych informacji, w związku z czym niektórzy komentatorzy mogą nie uznać za ciemne wzorce
(zob. Sekcja 2).

• Jurysdykcja. Różnice w częstotliwości ciemnych wzorców wykryte w badaniach przeprowadzonych w różnych

jurysdykcjach mogą również odzwierciedlać różnice w dozwolonych praktykach.
Literatura dotycząca występowania ciemnych wzorów w informacjach o zgodzie na pliki cookie przedstawia nieco bardziej jednolity obraz.
Na przykład Utz i in. (2019[77]) zidentyfikowali projekty interfejsów mające na celu nakłonienie odwiedzających witrynę do zaakceptowania
opcji naruszających prywatność, takich jak wstępnie wybrane pola wyboru i różnice w wizualnym wyeksponowaniu opcji, w przypadku
57,4% powiadomień o wyrażeniu zgody na pliki cookie w najpopularniejszych witrynach internetowych w UE. Matte, Bielova i Santos
(2020[78]) podobnie zidentyfikowały wykorzystanie preselekcji w celu skierowania konsumentów do ustawień nieprzyjaznych prywatności
w 46,5% powiadomień o zgodzie na pliki cookie w popularnych europejskich witrynach internetowych. Nouwens i in. (2020[79]) ustalili,
że 56,2% powiadomień o zgodzie na najpopularniejszych brytyjskich stronach internetowych zawierało wstępnie zaznaczone opcje, a
50,1% nie posiadało przycisku „odrzuć wszystko”. Soe i in. (2020[80]) ustalili, że 95% powiadomień o zgodzie zamieszczanych w serwisach
informacyjnych w Skandynawii, Wielkiej Brytanii i USA nie zapewniało możliwości odmowy zgody jednym kliknięciem (chociaż wszystkie
zawierały przycisk „Akceptuj” dostępny za pomocą jednego kliknięcia). W literaturze tej ogólnie stwierdzono, że wskaźniki naruszeń
przepisów o ochronie danych mających zastosowanie w odpowiednich jurysdykcjach w wyniku ciemnych wzorców będą prawdopodobnie
wysokie. Inne badania wykazały również, że ze względu na ciemne wzorce występowały wysokie wskaźniki naruszeń unijnego RODO w
odpowiednio europejskich i niemieckich powiadomieniach o zgodzie na pliki cookie (noyb, 2021[81]; VZBV, 2021[82]).
Ukierunkowane badania dotyczące głównych platform internetowych przeprowadzone przez niektóre organy ochrony konsumentów
(Australijską Komisję ds. Konkurencji i Konsumentów (ACCC) oraz CMA) oraz norweską Radę Konsumentów (Forbrukerrådet), a także
szereg niedawnych spraw dotyczących egzekwowania prawa również wykazały, że takie
platformy często wykorzystują kilka konkretnych rodzajów ciemnych wzorców, takich jak preselekcja, ukryte informacje, fałszywa
hierarchia, zawstydzanie i trudne do anulowania, szczególnie w celu skierowania konsumentów do ustawień naruszających prywatność
(Forbrukerrådet, 2018[27]; Forbrukerrådet, 2018[ 83]; ACCC, 2019[84]; CMA, 2020[85]; Forbrukerrådet, 2021[86]).
Co więcej, w innych badaniach zidentyfikowano ciemne wzorce w wyszukiwarkach i przeglądarkach (trudne do anulowania, preselekcja,
dokuczliwa i fałszywa hierarchia) (ACCC, 2021[88]) oraz w grach, szczególnie w projektowaniu skrzynek z łupami (Zagal, Björk i Lewis ,
2013[30]; Goodstein, 2021[89]; Forbrukerrådet, 2022[90]) (tj. funkcje zawierające losowe przedmioty, do których gracze uzyskują dostęp
w trakcie rozgrywki lub które kupują za przedmioty w grze, wirtualną walutę lub pieniądze ze świata rzeczywistego (UK DCMS, 2020[91])).
Ogólnie rzecz biorąc, niezależnie od różnic w częstotliwości występowania ciemnych wzorów zidentyfikowanych w dostępnych dowodach,
odkrycia te potwierdzają, że ciemne wzory nie są praktyką niszową. Należy jednak przypomnieć, jak omówiono w Części 2, że niektóre
przedsiębiorstwa stosujące ciemne wzorce mogły nie mieć konkretnego celu oszukiwania lub manipulowania konsumentami oraz że
brakuje konsensusu co do tego, czy określone praktyki stanowią ciemne wzorce.
Chociaż wyciągnięcie ostatecznych wniosków na temat względnego występowania różnych rodzajów ciemnych wzorców jest trudne w
świetle czynników podkreślonych powyżej, dostępne dowody przeanalizowane na potrzeby niniejszego raportu sugerują, że stosunkowo
częstsze ciemne wzorce w witrynach handlu elektronicznego i ogólnie w aplikacjach to fałszywa hierarchia , wstępna selekcja, ukryte
informacje, ukryte reklamy, dokuczliwe, trudne do anulowania/rezygnacji, wymuszona rejestracja, wymuszone ujawnienie, ciemne wzorce
związane z pilnością (np. liczniki czasu i wiadomości o niskim stanie zapasów) oraz ciemne wzorce związane z dowodem społecznym
(aktywność powiadomienia i wprowadzające w błąd referencje). Preselekcja, fałszywa hierarchia i trudne do anulowania ciemne wzorce
są również częściej spotykane w powiadomieniach o zgodzie na pliki cookie. Z kolei dowody przeanalizowane na potrzeby niniejszego
raportu sugerują, że ciemne wzorce obejmujące skradanie się (np. ukryte koszty, przynęta i zamiana, wkradanie się do koszyka, ukryte
subskrypcje – z wyjątkiem aplikacji (ACCC, 2021[92])) i waluta pośrednia, porównanie cen zapobieganie, konta nieśmiertelne, grywalizacja,
spamowanie znajomych/piramida społecznościowa
i podchwytliwe pytania, ciemne wzorce są stosunkowo mniej powszechne w witrynach i aplikacjach handlu elektronicznego.
Co więcej, ciemne wzory oparte na projektach wydają się być nie mniej powszechne niż te oparte na tekście.
Przegląd wybranych dowodów na występowanie ciemnych wzorów w różnych obszarach znajduje się w Załączniku C.

Dowody na występowanie podmiotów zewnętrznych ułatwiających powstawanie ciemnych wzorów
Podczas przeszukiwania sieci Mathur i in. (2019[24]) zidentyfikowali 22 podmioty zewnętrzne ułatwiające wdrażanie
ciemnych wzorców w 1 066 z około 11 000 witryn handlowych objętych próbą, z czego dwie otwarcie reklamowały praktyki
umożliwiające zwodnicze komunikaty. Szczególnie częste było korzystanie z podmiotów zewnętrznych w przypadku
powiadomień o działaniach związanych z dowodami społecznymi. Podmioty można podzielić na dwie grupy, pod warunkiem
albo wyłącznie integracja powiadomień o aktywności, albo szereg usług marketingowych często umożliwiających
występowanie innych ciemnych wzorców, takich jak sygnały niedoboru. Wiele reklamowanych praktyk stron trzecich
wydawało się manipulacyjnych, ponieważ zawierało wyraźne odniesienie do wykorzystywania błędów poznawczych
„[wywierało] strach [klientów] przed utratą korzyści, pokazując kupującym, które produkty wywołują szum w Twojej
witrynie”. Niektóre oferowały możliwość dostosowania powiadomień o aktywności do preferencji i pochodzenia
konsumentów, a inne otwarcie reklamowały możliwość tworzenia fałszywych wiadomości społecznościowych.

4. Wpływ na podejmowanie decyzji przez konsumentów, wykrywalność i szkody dla konsumentów
Kluczowe punkty
• Ciemne wzorce mogą znacząco wpływać na podejmowanie decyzji przez konsumentów. Wydają się bardziej skuteczne
na urządzeniach mobilnych oraz po połączeniu lub nałożeniu na wiele ekranów witryny lub aplikacji.
• Poszczególne ciemne wzory różnią się jednak skutecznością. Na przykład ukryte informacje wydają się znacznie skuteczniejsze
niż sygnały niedoboru. Pozornie „łagodne” ciemne wzorce (takie jak wstępny wybór opcji lub inne ich kadrowanie) mogą być
równie skuteczne lub bardziej skuteczne niż agresywne (takie jak dokuczanie i bawienie się emocjami).
• Skuteczność niektórych ciemnych wzorów może zależeć od ich subtelności i trudności w ich wykryciu, co z kolei może odnosić się
do wcześniejszych doświadczeń konsumenta z ciemnym wzorem, nieodłącznych trudności w jego dostrzeżeniu lub jego
ogólnej wszechobecności.
• Utrudniając konsumentom możliwość dokonywania wolnych i świadomych wyborów, ciemne wzorce osłabiają autonomię
konsumentów. Niektóre ciemne wzorce mogą również powodować szkody dla konsumentów osobistych w postaci strat
finansowych (np. kroplowe ceny i pułapki abonamentowe), naruszenia prywatności, szkód psychologicznych (związanych ze
stratą energii lub uwagi oraz niepokojem emocjonalnym), a także stratą czasu.
• Ciemne wzorce mogą ponadto powodować strukturalne szkody dla konsumentów, wpływając na konsumentów
łącznie, poprzez wpływ na konkurencję lub zaufanie do przedsiębiorstw internetowych.
• Niektórzy konsumenci, np. mniej wykształceni konsumenci lub dzieci, prawdopodobnie będą nieproporcjonalnie dotknięci
ciemnymi wzorcami. Chociaż nie ma jeszcze solidnych dowodów sugerujących, że powszechnie stosowane są
spersonalizowane ciemne wzorce wyzwalające osobiste słabe punkty, sytuacja prawdopodobnie ulegnie zmianie wraz ze
wzrostem gromadzenia danych przez firmy w połączeniu z uczeniem maszynowym i innymi technikami sztucznej inteligencji.
• W wielu przypadkach brakuje jednak konkretnych dowodów na szkody dla konsumentów wynikające z ciemnych wzorców, co
oznacza, że potrzebne są dalsze badania, aby odpowiednio ukierunkować politykę i reakcje w zakresie egzekwowania prawa.
Choć wielu komentatorów wskazywało na szkodliwy wpływ ciemnych wzorców na konsumentów, wciąż pojawiają się dowody empiryczne
na poparcie takich twierdzeń. Ponadto, jak wskazano w sekcji 2, nie jest jasne, czy wszystkie ciemne wzory są w równym stopniu
problematyczne dla konsumentów; badacze wskazali na różny stopień „ciemności” w ciemnych wzorach (Gray i in., 2018[23]; Hurwitz,
2020[61]). Jednak zrozumienie wpływu różnych ciemnych wzorców na podejmowanie decyzji przez konsumentów i wynikających z nich
szkód jest niezbędne, aby pomóc decydentom i organom wykonawczym w ustalaniu priorytetów, którymi ciemnymi wzorcami należy się
zająć.
Dowody na wpływ ciemnych wzorców na podejmowanie decyzji przez konsumentów i ich wykrywalność
W niektórych badaniach oceniano wpływ określonych ciemnych wzorców na podejmowanie decyzji przez konsumentów lub mechanizmy z
nimi związane, niekoniecznie używając terminologii „ciemnego wzorca”. Należą do nich ukryte subskrypcje (KE, 2016[72]; ECK Szwecja,
2017[70]), reklamy ukryte (KE, 2018[93]), preselekcja, 14 lub ukryte
opłaty/kroplowe ceny (więcej szczegółów na ten temat można znaleźć w załączniku E). Dokonując przeglądu dowodów dotyczących
wpływu praktyk architektury wyboru online na zachowania konsumentów, CMA stwierdziła, że istnieją istotne dowody na siłę
ustawień domyślnych (która może odnosić się np. do ciemnych wzorców preselekcji lub ukrytych subskrypcji), cen kroplowych i
cen referencyjnych (CMA, 2022[31]).
Podczas gdy pierwsza fala badań nad ciemnymi wzorami skupiała się na taksonomiach, a druga na rozpowszechnieniu, trzecia fala zaczęła
empirycznie oceniać wpływ kilku różnych ciemnych wzorców na

podejmowanie decyzji przez konsumentów, czasami w porównaniu ze sobą lub w połączeniu, zazwyczaj z eksperymentami
behawioralnymi i ankietami konsumenckimi. Z tej literatury wynika, że szereg ciemnych wzorców, takich jak ukryte informacje,
trudne do anulowania/rezygnacji, preselekcja, fałszywa hierarchia, dowody społeczne/komunikaty dotyczące aktywności i
podchwytliwe pytania, mogą znacząco wpłynąć na proces podejmowania decyzji przez konsumentów (patrz np. Luguri i Strahilevitz
(2021[25]) i badanie KE z 2022 r. (KE, 2022[29])). Preselekcja, fałszywa hierarchia i trudne do anulowania/ ciemne wzorce również
okazały się szczególnie skuteczne w powiadomieniach o zgodzie na pliki cookie (Machuletz i Böhme, 2019 [94]; Utz i in., 2019 [78];
Graßl i in., 2021 [95]).
Luguri i Strahilevitz (2021[25]) również zidentyfikowali skumulowaną skuteczność połączonych ciemnych wzorów, pokazując na
przykład, że ukryte informacje w połączeniu z ciemnym wzorem utrudniającym widoczność mają większy wpływ na podejmowanie
decyzji przez konsumentów niż każdy z ciemnych wzorów osobno. Może to wynikać albo z interakcji między ciemnymi wzorami,
albo ze zwiększonej szansy, że co najmniej jeden ciemny wzór będzie skuteczny. Takie dowody stanowią dalszy kontekst dla ustaleń
zawartych w sekcji 3, że główne platformy internetowe, powiadomienia o zgodzie na pliki cookie i większość aplikacji zwykle
charakteryzują się wieloma ciemnymi wzorcami.
Co więcej, dowody wskazują na większą skuteczność ciemnych wzorów na urządzeniach mobilnych lub mniejszych ekranach, gdzie
informacje są mniej widoczne (Utz i in., 2019 [78]; Strahilevitz, 2021 [96]). Inne badania potwierdzają te ustalenia i wskazują, że
odróżnienie wiadomości od ukrytych reklam na ekranach telefonów komórkowych wymaga większego wysiłku poznawczego
(Amazeen, 2021[41]).
Poszczególne ciemne wzory różnią się jednak skutecznością w wpływaniu na wybór konsumenta. Na przykład Luguri i Strahilevitz
(2021[25]) oraz badanie KE z 2022 r. (KE, 2022[29]) odkryli ukryte informacje
był bardziej skuteczny w wywieraniu wpływu na konsumentów niż niektóre inne ciemne wzorce, takie jak dowód społeczny, sygnały
niedoboru i potwierdzanie zawstydzania/bawienie się emocjami. Inne dowody empiryczne wskazują na mieszaną skuteczność
sygnałów niedoboru w porównaniu z dowodem społecznym. W szczególności Sin i in. (2022[96]), Teubnera i Graula (2020[98]), oraz
Drossos, Zacharioudakis i Dionysiou (2019[97]) znaleźli zarówno dowód społeczny, jak i sygnały dotyczące niedoboru, które mogą
zwiększyć współczynnik konwersji/zamiar zakupu lub zakupy pod wpływem impulsu. Jednak Luguri i Strahilevitz (2021[25]), badanie
KE z 2020 r. dotyczące praktyk marketingowych w zakresie rezerwacji podróży online („badanie KE z 2020 r.”) (KE, 2020[101]) oraz
Jeong i Kwon (2012[99]) stwierdzili, że dowód skuteczny, ale sygnały niedoboru nieskuteczne, a Keizer (2017 [101]) stwierdził, że
oba są nieskuteczne, choć dowód społeczny w mniejszym stopniu. Ten dowód społeczny może być skuteczniejszy niż sygnały niedoboru
poparte przeglądami dowodów, przeprowadzone przez Sin i in. (2022[96]) wskazując duży zbiór badań potwierdzających
skuteczność dowodu społecznego w ogóle (recenzje, oceny i rekomendacje) oraz Ahmetoglu, Furnham i Fagan (2014[102]) znajdując
mieszane dowody w literaturze ofert ograniczonych czasowo . Dowody empiryczne dotyczące potwierdzania zawstydzania również
wydają się mieszane; na przykład Luguri i Strahilevitz (2021[25]) uznali to za skuteczne, ale badanie KE z 2022 r. (KE, 2022[29]) było
nieskuteczne.
Co więcej, Luguri i Strahilevitz (2021[25]) wykazali, że pozornie „łagodne” lub subtelne ciemne wzory, takie jak wstępnie wybrany
przycisk „Zaakceptuj i kontynuuj (zalecane)” (preselekcja i fałszywa hierarchia) w połączeniu z przyciskiem „Inne opcje” ( przez co
trudniej jest odmówić niż zaakceptować) mogą być równie skuteczne jak bardziej agresywne (takie jak dokuczanie i bawienie się
emocjami) i wywoływać niewielką reakcję konsumentów.
Sugeruje to, że skuteczność ciemnych wzorców w wywieraniu wpływu na konsumentów może częściowo zależeć od ich
wykrywalności lub subtelności. Najnowsza literatura empiryczna skupiająca się na percepcji i wykrywalności ciemnych wzorów
zwykle potwierdza ten pogląd. W szczególności dowody wskazują, że wielu konsumentów jest ślepych na ciemne schematy (Di
Geronimo i in., 2020 [73]; Maier i Harr, 2020 [103]); że konsumenci, którzy łatwiej rozpoznają projekty manipulacyjne, uważają, że
są nieco mniej podatni na wpływy (Bongard-Blanchy i in., 2021[33]); aby konsumenci akceptowali subtelne ciemne wzorce jako
część normalnego doświadczenia cyfrowego (KE, 2022[29]); oraz że wprowadzający w błąd charakter ciemnego wzoru jest mniej
zauważalny, gdy jego projekt jest bardziej atrakcyjny i w związku z tym uważany za bardziej godny zaufania (Bhoot, Shinde i Mishra,
2020 [104]).
Dowody pochodzące z badań Bhoot, Shinde i Mishra (2020[104]), Bongard-Blanchy i in. (2021[33]) oraz Di Geronimo i in. (2020[73])
łącznie sugerują, że zawstydzanie, sygnały niedoboru, wymuszona ciągłość oraz przynęta i zmiana należą do najłatwiej wykrywalnych
ciemnych wzorców, podczas gdy trudne do anulowania, wymuszone ujawnianie, wstępna selekcja, ukryte informacje i podchwytliwe
pytania należą do najmniej wykrywalnych. Może to być kilka czynników

określić wykrywalność. Bhoot, Shinde i Mishra (2020[104]) odkryli, że jest to powiązane z wcześniejszymi doświadczeniami konsumentów
z ciemnym wzorem. Na poparcie tego Luguri i Strahilevitz (2021[25]) oraz badanie KE z 2022 r. (KE, 2022[29]) twierdzą, że odpowiednio
liczniki czasu i zawstydzanie mogą być nieskuteczne, ponieważ stały się powszechne. Bongard-Blanchy i in. (2021[33]) sugerują, że
niektóre ciemne wzorce, takie jak ukryte informacje, są z natury trudniejsze do wykrycia, a ich wszechobecność może wyjaśniać
trudności w wykrywaniu innych, takich jak preselekcja i wymuszone ujawnianie. Rzeczywiście badania wg
Graßl i in. (2021[94]) sugeruje, że konsumenci mogli przyzwyczaić się do wybierania w powiadomieniach o wyrażeniu zgody na pliki
cookie opcji nieprzyjaznej prywatności, w związku z czym nie zauważają, że w grę wchodzą ciemne wzorce.
Podobnie w przypadku zrzędzenia, wiedząc, że ostatecznie konsumenci będą musieli zgodzić się na powiadomienia push, aby
skorzystać z określonej usługi, z czasem mogą po prostu zdecydować się na natychmiastową autoryzację
15
(Strahilevitz, 2021[96]).
Jednakże dowody wskazują również, że na konsumentów można wywierać wpływ nawet wówczas, gdy są oni świadomi, że architektura
wyboru jest wykorzystywana przeciwko nim (Loewenstein i in., 2015 [105]; Bongard-Blanchy i in., 2021 [33])), w takim stopniu, że
świadomość nie zawsze mogą wystarczyć do ochrony konsumentów (CMA, 2022[31]). W związku z tym wykrywalność może być mniej
znaczącym kryterium, według którego można nadać priorytet reakcji w zakresie polityki i egzekwowania prawa na ciemne wzorce, niż
ich rozpowszechnienie, skuteczność i szkody (więcej szczegółów na temat wykorzystywania dowodów w celu ustalenia priorytetów
działań w zakresie polityki i egzekwowania prawa można znaleźć w sekcji 5).
Wreszcie badania pokazują, że pewne „jasne wzorce”, tj. projekty interfejsów użytkownika, których celem jest nakierowanie
konsumentów na opcje przyjazne konsumentom, mogą być skuteczne. Należą do nich architektury wyboru, które zapewniają
konsumentom bardziej szczegółowy wybór zgody (Nouwens i in., 2020[80]) lub sprawiają, że wybór opcji przyjaznych prywatności jest
łatwiejszy niż opcji naruszających prywatność, np. poprzez wstępnie wybrane ustawienia domyślne lub estetyczne ramy
(Graßl i in., 2021 [94]; SERNAC, 2022 [106]).
Załącznik D zawiera przegląd zidentyfikowanych dowodów dotyczących porównawczego wpływu ciemnych wzorców na proces
decyzyjny konsumentów i ich wykrywalności.
Szkodliwość ciemnych wzorów dla konsumentów
Chociaż w niektórych badaniach analizowano wpływ ciemnych wzorców na podejmowanie decyzji przez konsumentów, mniej zrobiono
w zakresie oceny ostatecznych szkód, jakie wyrządzają one konsumentom. Jako Mathur, Kshirsagar i Mayer (2021 [53])
Należy podkreślić, że literatura dotycząca ciemnych wzorów w dużej mierze skupia się na opisowych aspektach ciemnych wzorów.
Twierdzą, że u podstaw takich opisów leży zbiór rodzących się obaw normatywnych próbujących wyjaśnić, dlaczego ciemne wzorce
powinny budzić obawy: dobro indywidualne i zbiorowe, cele regulacyjne oraz indywidualna autonomia. Te perspektywy normatywne
odzwierciedlają pojęciowe rozróżnienia dokonane między szkodami
przez niektórych badaczy (Susser, Roessler i Nissenbaum, 2019[108]; Zarsky, 2019[109]) oraz pomiędzy osobistą i strukturalną szkodą
dla konsumentów (rozumianą jako utrata dobrostanu konsumentów) w zestawie narzędzi OECD dla polityki konsumenckiej (OECD,
2010[6]). Służą jako punkt wyjścia do zrozumienia różnych szkód, jakie mogą powodować ciemne wzory. W związku z tym w poniższych
podrozdziałach zbadano takie szkody pod kątem wpływu na autonomię konsumenta oraz konsumenta osobistego i strukturalnego
szkoda. Związek pomiędzy ciemnymi wzorcami a ramami regulacyjnymi omówiono w Rozdziale 5.
Szkodzi autonomii konsumentów
Autonomię osobistą zdefiniowano jako zdolność do dokonywania własnych wyborów poprzez posiadanie kompetencji
aby to zrobić i móc autentycznie poprzeć powody, dla których to robią (Susser, Roessler i Nissenbaum, 2019[57]). Można zatem uznać,
że ciemne wzorce naruszają osobistą autonomię konsumentów w zakresie, w jakim prowadzą konsumentów do dokonywania
wyborów, których w przeciwnym razie mogliby nie dokonać, odmawiają im wyboru16 , przesłaniają dostępne wybory lub utrudniają
dokonywanie wyboru (Mathur, Kshirsagar i Mayer , 2021[53]). Jest to szczególnie prawdziwe, biorąc pod uwagę, że ciemne wzory
często mogą raczej stwarzać iluzję niż

faktyczną kontrolę dla konsumentów (Forbrukerrådet, 2018[27]; Willis, 2020[39]). Ciemne wzorce, które wyraźnie wpływają na
autonomię konsumentów, obejmują te związane z wymuszonymi działaniami lub utrudnianiem; te dotyczące zakłóceń
interfejsu lub przemycania mają bardziej ukryty wpływ na autonomię konsumentów.
To, że podważenie lub naruszenie autonomii, procesu decyzyjnego lub wyboru konsumentów to cechy definiujące ciemne
wzorce, znajduje odzwierciedlenie w proponowanej definicji roboczej zawartej w sekcji 2. Jak sugeruje również definicja, może
to z kolei skutkować różnymi formami relacji osobistych i osobistych szkoda strukturalna
jak podkreślono poniżej, w stopniu, w jakim wiele z nich można przypisać przeszkodom w dokonywaniu wolnych i świadomych
wyborów. Ograniczenie autonomii poprzez manipulację w Internecie może również prowadzić do szkód zbiorowych
poza sferą konsumencką, takie jak zagrożenia dla demokracji i wolności słowa (Susser, Roessler i Nissenbaum, 2019[108]).
Osobista szkoda konsumenta
W literaturze dotyczącej ciemnych wzorców podkreślono szkodę osobistą jako główną normatywną obawę dotyczącą ciemnych
wzorców (Mathur, Kshirsagar i Mayer, 2021 [53]). Szkodę dla konsumenta osobistego wynikającą z ciemnych wzorców można
ogólnie podzielić na trzy szerokie kategorie: i) strata finansowa, ii) naruszenie prywatności oraz iii) szkoda psychologiczna i
strata czasu. Szkody te prawdopodobnie będą się kumulować w przypadku jednoczesnego zastosowania wielu ciemnych
wzorców i często są ze sobą powiązane (np. utrata finansów i prywatności może również prowadzić do
17
szkoda psychologiczna).
Strata finansowa
Straty finansowe są najczęściej identyfikowaną w literaturze konsekwencją ciemnych wzorców dobrostanu (Mathur, Kshirsagar
i Mayer, 2021 [53]). Ciemne wzorce, takie jak wkradanie się do koszyka, ukryte koszty, kroplowe ceny lub sygnały o niedoborach,
wyraźnie mają na celu nakłonienie konsumentów do zakupu czegoś, czego być może nie potrzebowali, lub do wydania większej
ilości, niż mogliby w innym wypadku wydać. Niektóre ciemne wzorce mogą w sposób bardziej pośredni prowadzić konsumentów
do poniesienia strat finansowych, na przykład preselekcja (np. wstępnie wybierany jest droższy wariant), ciemne wzorce
związane z pilnością (np. konsument jest zmuszany do zakupu produktu, którego być może nie potrzebował), lub potwierdzanie
zawstydzenia (np. konsument zostaje zawstydzony z powodu utrzymywania subskrypcji, której może nie potrzebować). W
przypadku ciemnych wzorców, takich jak ukryte lub trudne do anulowania abonamenty, niezamierzone wydatki finansowe
mogą pojawiać się na bieżąco i mogą wynieść znacznie większe straty niż te poniesione przy jednorazowych zakupach.
Do chwili obecnej nie przeprowadzono oceny porównawczej strat finansowych, jakie mogą spowodować różne ciemne wzorce,
może to jednak okazać się trudne, ponieważ wielkość mierzonej szkody wynikającej z różnych ciemnych wzorców może w
dużym stopniu zależeć od struktury metodologicznej. Niemniej jednak badania i działania w zakresie egzekwowania prawa
rzuciły światło na znaczne szkody finansowe wynikające z określonych ciemnych wzorców, w szczególności ukrytych kosztów,
kroplowych cen i pułapek subskrypcyjnych. Na przykład Blake i in. (2021[109]) ustalili, że stosowanie cen kroplowych
spowodowało, że konsumenci wydawali o 21% więcej niż w innych przypadkach. Działania amerykańskiej FTC podjęte w 2020
r. przeciwko przedsiębiorstwu internetowemu w sprawie automatycznego odnawiania subskrypcji konsumentów bez
odpowiedniej zgody doprowadziły w 2021 r. do zwrotu kwoty 9,7 mln USD konsumentom dotkniętym tą praktyką18. Inne
dowody wskazują na straty finansowe wynikające z połączenia ciemnych wzorców . Na przykład dochodzenie przeprowadzone
przez CMA w 2017 r. w sprawie stron internetowych zajmujących się rezerwacjami hoteli w związku z wprowadzającymi w błąd
komunikatami dotyczącymi działalności i twierdzeniami o niedoborach, wprowadzającymi w błąd twierdzeniami o rabatach,
nieprawidłowymi cenami referencyjnymi i ukrytymi opłatami doprowadziło do późniejszego dostosowania takich praktyk do
brytyjskiego prawa konsumenckiego, przy czym korzyści dla konsumentów oszacowano na 34 mln GBP (OECD, 2021[9]). W
eksperymencie przeprowadzonym przez francuski organ ochrony konsumentów (DGCCRF) 2 542 konsumentów zostało
oszukanych do zakupu fałszywego ekspresu do kawy w wyniku reklam na Facebooku zawierających ciemne wzory, co
spowodowałoby dla takich konsumentów całkowite straty w wysokości 150 000 EUR w ciągu całego w czasie krótszym niż
cztery tygodnie (DITP i DGCCRF, 2021[111]). Dane z badań konsumenckich potwierdzają również ogólny wpływ finansowy ciemnych wzorców na
zawiera przegląd dowodów na straty finansowe wynikające z pewnych ciemnych wzorców.

Jednak w przypadku wielu innych ciemnych wzorców brakuje konkretnych dowodów na szkody finansowe. Jednym z powodów
może być fakt, że władze konsumenckie od dawna uznają pułapki subskrypcyjne i ceny kroplowe za problematyczne, co mogło
skutkować wcześniejszą koniecznością zebrania dowodów na temat powodowanych przez nie szkód i podjęcia działań
egzekucyjnych. Inną przyczyną może być to, że niektóre ciemne wzorce są mniej podatne na ocenę wielkości powiązanych strat
finansowych, zwłaszcza jeśli szkoda pozostaje niewidoczna dla konsumenta. Na przykład konsumenci mogą zostać nakłonieni do
płacenia za produkt więcej niż w innym przypadku w wyniku zawstydzania, podchwytliwych pytań lub ciemnych wzorców fałszywej
hierarchii, bez docenienia rozmiaru związanych z tym strat finansowych.
Prywatność szkodzi
Literatura akademicka, a także szereg zainteresowanych stron, w tym ustawodawcy (więcej szczegółów można znaleźć w sekcji
5), organy regulacyjne ds. ochrony danych (CNIL, 2019[113]) lub organizacje konsumenckie (Forbrukerrådet, 2018[27]);
Forbrukerrådet, 2018[84]), również podkreślili obawy związane z prywatnością związane z ciemnymi wzorami (Mathur, Kshirsagar
i Mayer, 2021[53]). Kluczowymi przykładami ciemnych wzorców naruszających prywatność są te, które ustawiają ustawienia
naruszające prywatność jako domyślne (np. preselekcja), które utrudniają dokonanie wyborów lub informacji związanych z
prywatnością lub z których zrezygnować (wymuszone ujawnienie, ukryte informacje, trudne do anulowania) ) lub namawianie lub
zawstydzanie konsumenta, aby zaakceptował ustawienia naruszające prywatność (narzekanie, potwierdzanie). W rezultacie
konsumenci mogą ujawnić więcej danych osobowych, niż zamierzali, co potencjalnie naraża ich na dalsze ryzyko. Badanie
przeprowadzone wśród australijskich konsumentów wykazało, że ze względu na ciemne wzorce co czwarty udostępnia więcej
danych osobowych, niż jest to pożądane (CPRC, 2022[112]).
Jednak ocena skali szkód dla prywatności wynikających z ciemnych wzorców jest trudniejsza niż w przypadku tych wzorców
brak jest szkody finansowej jako wymiernego wskaźnika. Rzeczywiście sądy mają zwykle trudności z rozpoznaniem szkód w
prywatności, ponieważ często nie są one powiązane z wymierną szkodą finansową lub fizyczną (Citron i Solove, 2022[114]).
Ponadto skargi konsumentów mogą nie być uwzględniane, jeżeli konsumenci nie są świadomi, że naruszono ich prywatność.
Konsumenci mogą również mieć trudności z oceną szkody wynikającej z transakcji dotyczącej ich danych osobowych, ponieważ
trudno jest ocenić kompromis między wymiernymi i natychmiastowymi krótkoterminowymi korzyściami wynikającymi z
korzystania z usługi a kosztami potencjalnej długoterminowej utraty prywatności ( Forbrukerrådet, 2018[27]).
W zakresie, w jakim można uznać, że konsumenci „płacają” za niepieniężne transakcje internetowe poprzez wymianę danych
osobowych lub czasu uwagi (Stigler Committee, 2019[49]), niektórzy uczeni postrzegają szkodę wynikającą z ciemnych wzorców
naruszających prywatność jako wyższą „cenę danych”, niż dobrowolnie wybieraliby w zamian za jakość usługi (Morton i Dinielli,
19
2020[115]). W szczególności konsumenci, którzy
padają ofiarą ciemnych wzorców ingerujących w prywatność, mogą płacić więcej za dane lub uwagę w zamian za usługę online o
zerowej cenie i otrzymywać reklamy pogarszające dobrostan bez odpowiedniego wzrostu jakości.
Alternatywnie Gunawan, Choffnes i Wilson (2021[115]) sugerują, że pomiar poziomu wysiłku wymaganego do uniknięcia ciemnego
wzorca naruszającego prywatność może zapewnić wgląd w skalę szkód, jakie wyrządza. Typologia szkód związanych z prywatnością
pokazuje również, że istnieje kilka innych sposobów, w jakie mogą być one rozpoznawalne, a tym samym potencjalnie możliwe
do oceny, w tym pod względem szkód związanych z reputacją, szkodami emocjonalnymi, dyskryminacją, świadomym wyborem i
utratą autonomii (Citron i Solove, 2022[114]).
Szkoda psychologiczna i strata czasu
Szkody psychiczne powodowane przez ciemne wzorce wiążą się z cierpieniem emocjonalnym, takim jak frustracja, poczucie
wstydu i bycie oszukanym20, a także obciążeniem poznawczym związanym z niepotrzebnym wydatkowaniem energii lub uwagi
(Mathur, Kshirsagar i Mayer, 2021 [53]), co może prowadzić do straty czasu. Frustracja i obciążenie poznawcze mogą wynikać z
wykorzystywania bezwładności konsumentów lub ograniczonej siły woli, czasu skupienia uwagi lub czasu, na przykład poprzez
wielokrotne namawianie konsumenta do wyrażenia zgody na określone ustawienia (narzekanie), utrudniając anulowanie niż
rejestrację lub wybór odpowiedniego wybór (podchwytliwe pytania).
Ciemne wzory, które dostatecznie przykuwają uwagę i czas konsumenta przez dłuższy czas, można uznać za uzależniające.
Komisja Stiglera (2019[49]) twierdzi, że model biznesowy major

platformy internetowe opierają się na uzależniających projektach interfejsów użytkownika, aby utrzymać uwagę konsumentów.
Badacze odkryli, że pewne rodzaje praktyk projektowania interfejsu użytkownika, które są powszechne na platformach mediów
społecznościowych, takie jak projekty nieskończonego przewijania i automatycznego odtwarzania, powodują uzależniające
wzorce użytkowania wśród konsumentów (Purohit, Barclay i Holzer, 2020 [116]). Uznaje się, że w grach wideo skrzynki z łupami
zawierają ciemne wzory, które powodują uzależnienie, zwłaszcza u dzieci (Forbrukerrådet, 2022 [90]). Scharakteryzowano je
jako formę „hazardyzacji” ze względu na wykorzystanie elementów typowo spotykanych w automatach do gier (Goodstein, 2021
[89]) oraz jako „drapieżne plany monetyzacji”, ponieważ ukrywają swoje długoterminowe koszty do czasu, aż gracze osiągną już
poziom finansowy i psychicznie zaangażowany (King i Delfabbro, 2018[118]).
Różne badania skupiające się na doświadczeniach użytkowników końcowych wykazały, że ciemne wzory powodują u
konsumentów negatywne reakcje emocjonalne i fizjologiczne. Kilka badań wykazało, że konsumenci podlegający ciemnym
wzorcom byli znacznie zdenerwowani, zirytowani, sfrustrowani lub poczuli się manipulowani (Luguri i Strahilevitz, 2021[25];
Voigt, Schlögl i Groth, 2021[118]; CPRC, 2022[111]). Badania Graya i in. (2021[119]) wykazały, że konsumenci często odczuwali
silne emocje, takie jak niepokój, wrogość i drażliwość, gdy byli poddawani manipulacyjnym doświadczeniom związanym z
produktami cyfrowymi. W odniesieniu do konkretnych ciemnych wzorów Conti i Sobiesk (2010[22])
odkryli, że wszystkie ocenione przez nich techniki szkodliwego interfejsu powodowały znaczną frustrację respondentów, przy
czym do najbardziej frustrujących technik zaliczały się „instalacja aplikacji bez pozwolenia”, „niepotrzebne przerwy”, „trudna do
znalezienia treść” i „przymusowe czekanie”. W badaniach Shawa
(2019[120]) jedna trzecia respondentów badania narażonych na niedobory i twierdzenia dotyczące dowodów społecznych w
witrynach rezerwacji hoteli wyraziła negatywne reakcje, takie jak pogarda i obrzydzenie; podobnie Kristofferson i in. (2017[121])
odkryli, że sygnały niedoboru prowadzą do agresji. W badaniu KE z 2022 r. ustalono, że niektóre ciemne wzorce prowadziły do
zwiększenia częstości akcji serca, szybszych ruchów gałek ocznych, nieregularnych kliknięć myszą, co potencjalnie wskazywało
na większy niepokój i czujność (KE, 2022 [29]). Ale niekoniecznie wszystkie ciemne wzory powodują reakcję emocjonalną; Na przykład,
zarówno Luguri, jak i Strahilevitz (2021[25]), jak i badanie KE z 2022 r. (EC, 2022[29]) wykazały, że zawstydzanie nie ma wpływu
na nastrój i wyjaśnili to jako pewien poziom przyzwyczajenia do tej praktyki.
Badania wykazały również, że konsumenci mają tendencję do przypisywania winy firmom za stosowanie ciemnych wzorów.
W szczególności Bhoot, Shinde i Mishra (2020[104]) oraz Maier i Harr (2020[103]) ustalili, że konsumenci obwiniali przede
wszystkim właścicieli firm za stosowanie ciemnych wzorców. Gray i in. (2021[119]) odkryli, że większość konsumentów obwinia
projektanta, programistę lub inne zainteresowane strony za doświadczenia manipulacyjne dotyczące produktów cyfrowych, a
mniejszość obwinia siebie.
Załącznik E zawiera dalsze szczegóły dotyczące istniejących badań zidentyfikowanych w związku ze szkodami psychicznymi
z ciemnych wzorów.
Strukturalne szkody dla konsumentów
Ciemne wzorce mogą powodować strukturalne szkody dla konsumentów, wywierając skumulowany wpływ na konsumentów
zbiorowo, nawet jeśli powodują one niezauważalne szkody na poziomie indywidualnym. Skutki takie można badać z wielu
perspektyw, w szczególności pod kątem wpływu na konkurencję i konsumentów
21
zaufanie i zaangażowanie na rynku (Mathur, Kshirsagar i Mayer, 2021[53]).
Słabsza lub zniekształcona konkurencja
Stosowanie ciemnych wzorów może osłabić konkurencję na kilka sposobów. Niektóre ciemne wzorce mogą wpływać na
konkurencję, utrudniając lub zniechęcając do procesu zakupów i porównywania ofert. Stwierdzono, że na przykład kroplowe
ceny poprzez zmniejszoną przejrzystość cen utrudniają konsumentom określenie najniższej ceny (Rasch, Thöne i Wenzel,
2020[123]). Dodatkowe przykłady obejmują domyślną preselekcję, zapobieganie porównywaniu cen i sygnały dotyczące
niedoborów. Inne ciemne wzorce mogą w bardziej konkretny sposób unieruchomić konsumentów w istniejących usługach i
utrudniać zmianę dostawcy, np. wymuszona rejestracja, ukryta subskrypcja i trudne do anulowania ciemne wzorce. ACCC na
przykład niedawno zidentyfikowała ciemne wzorce, które utrudniają zmianę przeglądarek (ACCC, 2021[88]).

Firmy stosujące ciemne wzorce mogą również być w stanie wygenerować większą sprzedaż (np. poprzez kroplowe ceny), dane
osobowe (np. poprzez domyślne naruszenia naruszające prywatność) lub czas uwagi (np. poprzez praktyki uzależniające), w ten sposób
uzyskanie przewagi konkurencyjnej nad firmami, które nie posługują się ciemnymi schematami, nie oferując lepszej jakości
towarów lub usług. Firmy dominujące mogą wykorzystywać ciemne wzorce w celu dalszego umacniania swojej pozycji rynkowej.
Na przykład niektóre ciemne wzorce mogą zostać wykorzystane do neutralizacji zagrożeń konkurencyjnych (np. poprzez wstępnie
wybrane ustawienia domyślne (CMA, 2022[31]) lub dokuczliwe (Hung, 2021[56])) lub do gromadzenia danych konsumenckich w
celu oferowania usług w sposób konkurencyjny nie może (np. w bardziej spersonalizowany sposób) (OECD, 2020[124]; Slaughter,
2021[125]; Kemp, 2020[43]). Firma dominująca może również wykorzystać ciemne wzorce, aby wykorzystać swoją pozycję w celu
zdobycia siły rynkowej na rynku powiązanym lub na rynku niższego szczebla (Day i Stemler, 2020[126]), tak niektórzy komentatorzy
zrozumieli zachowanie Google w sprawie KE dotyczącej samopreferowania Google Zakupy (Himes i Crevier, 2021[127]).
W zakresie, w jakim ciemne wzorce utrudniają konsumentom wybór najlepszych firm na podstawie zalet ich oferty
produktów, wykorzystanie na rynku ciemnych wzorców może zakłócić cały proces konkurencyjny (Kemp, 2020[43];
Day i Stemler, 2020[126). ]). Efektywność rynku może w szczególności ucierpieć z powodu kosztów transakcyjnych
narzucanych przez niektóre ciemne wzorce (Stigler Committee, 2019[49]), takie jak koszty oceny zalet i wad różnych
wyborów (np. ceny kroplowe, ukryte informacje) lub koszty wdrożenia takich wyborów (np. trudne do anulowania,
pułapki subskrypcyjne) (Shahab i Lades, 2021[128]). Co więcej, jak omówiono w Części 2, presja konkurencyjna może
skłonić niektóre przedsiębiorstwa do rutynowego stosowania praktyk, a tym samym do polegania na ciemnych
wzorcach, jeżeli nie są one wyraźnie zabronione. Ekonomiści w szczególności zwrócili uwagę na ryzyko nieoptymalnej
„równowagi phishingowej”, gdy przedsiębiorstwa są zmuszone do stosowania oszukańczych metod w celu
konkurowania, w wyniku połączenia asymetrii informacji i nieprawidłowości w funkcjonowaniu rynku behawioralnego
(Akerlof i Shiller, 2016[129]; Willis , 2020[39]). W kontekście ciemnych wzorców może dojść do nieefektywnej
równowagi rynkowej, w której firmy konkurują również efektywnością swoich ciemnych wzorców, w tym szczególnie
istotnymi aspektami projektu interfejsu użytkownika, a nie wyłącznie ceną i jakością swoich produktów (CMA, 2021) .
[19]). Na przykład w przypadku cen kroplowych prawdopodobieństwo konkurowania przez firmy w zakresie
obowiązkowych dodatków może być mniejsze ze względu na ich brak wyrazistości (CMA, 2022[31]).
Mniejsze zaufanie i zaangażowanie konsumentów
Duża część zachowań konsumentów wobec firm internetowych opiera się na zaufaniu, które zdefiniowano jako oczekiwania, że
firmy będą zachowywać się w korzystny i przewidywalny sposób (Waldman, 2020[130]). W zakresie, w jakim ciemne wzorce mogą
nakłonić konsumentów do ujawnienia większej ilości danych osobowych lub zapłacenia większej kwoty niż jest to pożądane, mogą
zasiać brak zaufania do zatrudniających ich firm internetowych (o ile konsumenci rzeczywiście się o nich dowiedzą).
Maier i Harr (2020[103]) odkryli, że zaufanie konsumentów do firmy jest osłabione, a jej wiarygodność zagrożona, jeśli stosuje ona
zbyt wiele technik manipulacyjnych. Voigt, Schlögl i Groth (2021[118]) odkryli istotny związek pomiędzy irytacją konsumentów
wynikającą z ciemnych wzorów a ich zaufaniem do marki. Inne badania rzucają światło na wpływ określonych ciemnych wzorów.
Shaw (2019[120]) stwierdził, że prawie połowa konsumentów narażonych na niedobory i twierdzenia społeczne na stronach
rezerwacji hotelowych nie ufała tym witrynom. Robbert i Roth (2014[130]) odkryli, że kroplowe ceny powodują, że konsumenci
czują się oszukani przez sprzedawców i postrzegają takie praktyki cenowe jako nieuczciwe. Podobnie Totzek i Jurgensen (2021[131])
odkryli, że ceny kroplowe
obniżyło postrzeganą uczciwość cen poprzez zwiększenie uwagi konsumentów na cenie końcowej, zwłaszcza kiedy
liczba dopłat była wysoka, a także z powodu większej postrzeganej złożoności cen i mniejszego postrzegania przejrzystości cen.
Z biegiem czasu brak zaufania wynikający z ciemnych wzorców może doprowadzić konsumentów do utraty wiary w rynki i siły
rynkowe oraz do wycofania się (Luguri i Strahilevitz, 2021[25]). Rzeczywiście dane z ankiet wykazały, że konsumenci mogą
tymczasowo lub na stałe zaprzestać korzystania ze stron internetowych lub aplikacji (CPRC, 2022[112]). Nawet jeśli konsumenci
nauczą się opierać ciemnym wzorcom, takim jak fałszywe liczniki czasu, taki opór może również prowadzić do wycofania się
konsumentów w obliczu autentycznych umów ograniczonych czasowo, co może zaszkodzić uczciwym przedsiębiorstwom (Mathur, Kshirsagar

i Mayer, 2021[53]). Wycofanie się może jeszcze bardziej zagrozić zdrowej konkurencji w zakresie, w jakim konsumenci przestaną robić zakupy i
dyscyplinować nieuczciwe przedsiębiorstwa (Siciliani, Riefa i Gamper, 2019[133]).
Więcej szczegółów na temat wybranych dowodów wpływu ciemnych wzorców na zaufanie konsumentów można znaleźć w załączniku E.
Wrażliwość konsumentów na ciemne wzorce
Można bowiem zaprojektować ciemne wzorce w celu wykorzystania pewnych uprzedzeń poznawczych i behawioralnych w celu zwrócenia uwagi konsumentów
w podejmowaniu decyzji, której w przeciwnym razie mogliby nie podjąć, konsumenci są z natury bardziej podatni na ciemne wzorce niż inne praktyki
handlowe, które nie niosą ze sobą takiej samej możliwości manipulacji konsumentami (OECD, 2021[9]). W badaniu KE z 2016 r. zauważono ciemne
wzorce, takie jak ceny kroplowe i oferty ograniczone w czasie, w szczególności ukierunkowane na „behawioralne czynniki podatności na zagrożenia”
(KE, 2016[134]).
Co więcej, wiele zainteresowanych stron zauważyło zwiększoną podatność niektórych podgrup konsumentów na ciemne wzorce, a niektórzy sugerują,
że właśnie to uzasadnia pilną potrzebę ich uregulowania (Chugh i Jain, 2021[135]). Na przykład w odniesieniu do ciemnych wzorców, które
niepotrzebnie zwiększają koszty transakcji, np. utrudniają rezygnację, Komisja Stiglera (2019[49]) zauważa, że „użytkownicy, którzy są mniej obeznani
z technologią lub nie mają dodatkowego czasu, aby poświęcić poruszanie się po bizantyjskich procedurach rezygnacji będzie mniej prawdopodobne,
że będą się utrzymywać, dzięki czemu będą mogli wyrazić swoje autentyczne preferencje w transakcji. Co więcej, grupy te mogą
preferencyjnie uwzględniać osoby, które już znajdują się w niekorzystnej sytuacji społecznej, takie jak osoby starsze ze słabiej rozwiniętymi
umiejętnościami technologicznymi lub osoby gorzej wykształcone”. Radesky (2021[135]) uważa również , że pięć różnic w stosunku do dorosłych
sprawia, że dzieci są bardziej podatne na ciemne wzorce: posiadanie niedojrzałych funkcji wykonawczych; tworzenie pomysłowych relacji z postaciami;
bycie podatnym na nagrody; bycie obojętnym lub nieznajomość prywatności danych; i brak zrozumienia walut wirtualnych.
Niektóre dowody empiryczne ilustrują, jak ciemne wzorce mogą wpływać na niektóre grupy konsumentów bardziej niż na inne. Luguri i Strahilevitz
(2021[25]) wykazali, że mniej wykształceni konsumenci byli znacznie bardziej podatni na „łagodne” lub subtelne ciemne wzorce niż lepiej wykształceni
konsumenci. Bongard-Blanchy i in.
(2021[33]) odkryli, że zarówno osoby po 40. roku życia, jak i osoby posiadające jedynie dyplom ukończenia szkoły średniej rzadziej rozpoznawały
ciemne wzorce. Podobnie badanie KE z 2022 r. wykazało, że ciemne wzorce były skuteczniejsze w przypadku starszych i mniej wykształconych
konsumentów, a także tych, którzy znaleźli się w sytuacji przejściowej bezbronności w wyniku presji czasu na dokonanie wyboru (KE, 2022[29]). . Z
kolei Centrum Badań nad Polityką Konsumencką (CPRC) (2022[111]) stwierdziło w ankiecie, że konsumenci w wieku od 18 do 28 lat byli bardziej
narażeni na negatywny wpływ ciemnych wzorców niż jakakolwiek inna grupa wiekowa i byli o 65% bardziej skłonni do prawdopodobnie wydadzą
więcej, niż zamierzali, ze względu na ciemne wzory. Ponadto wykazano, że dzieci są szczególnie podatne na wpływ ciemnych wzorów w reklamach w
aplikacjach (Meyer i in., 2019 [137]) oraz w projektowaniu skrzynek z łupami w grach online (Forbrukerrådet, 2022 [89]), szczególnie tam, gdzie
zachęcają do wydawania pieniędzy i udostępniania danych osobowych (Bell i Fitton, 2021[138]). Radesky i in. (2022[58]) odkryli ponadto, że dzieci z
rodzin o niskim statusie społeczno-ekonomicznym częściej napotykają elementy manipulacyjne w aplikacjach dla dzieci.
Konkretne przypadki ciemnych wzorów również rzuciły światło na podatność niektórych grup konsumentów. Zarówno KE wraz z krajowymi organami
ds. ochrony konsumentów w UE22 , jak i amerykańska FTC23 podjęły działania przeciwko
głównych platform internetowych służących do projektowania interfejsów użytkownika w „bezpłatnych” aplikacjach przeznaczonych dla dzieci, co
skutkowało nieumyślnym pobieraniem przez dzieci opłat bez wiedzy i zgody rodziców. Co więcej, zarzucano amerykańskiej firmie TurboTax, zajmującej
się oprogramowaniem podatkowym, wykorzystywanie ciemnych wzorców w celu ukrycia możliwości bezpłatnego składania zeznań podatkowych,
mimo że jest to prawo przysługujące osobom osiągającym dochody poniżej określonego progu na mocy prawa Stanów Zjednoczonych, w związku z czym
nieproporcjonalnie wpływając na konsumentów o niskich dochodach.24
Udokumentowane dotychczas w literaturze ciemne wzorce działają w ten sam sposób w przypadku wszystkich konsumentów, niezależnie od ich
osobistych cech czy zachowań (Narayanan i in., 2020[34]). Niemniej jednak niektórzy badacze przewidują, że z biegiem czasu firmy będą w coraz
większym stopniu mogły personalizować ciemne wzorce, co ułatwi wykrywanie słabych punktów konsumentów z dużą szczegółowością (Luguri i
Strahilevitz, 2021[25];

Helberger i in., 2021 [138]; Komisja Stiglera, 2019[49]; KE, 2022[29]). W szczególności twierdzi się, że przedsiębiorstwa
mogą być w stanie dotrzeć do konsumentów, kierując się ciemnymi wzorcami, na które mogą być najbardziej
podatni, na przykład w oparciu o dane dotyczące np. miejsca zamieszkania (np. mieszkańcy wsi dla emerytów lub
osoby z określonymi znajomościami językowymi), czy cierpią na szczególną bezbronność związaną ze zdrowiem
(np. chorobę psychiczną), czy też znajdują się w określonym stanie emocjonalnym lub fizjologicznym (np. żałoba).
Możliwości te mogą rozszerzyć tradycyjne pojęcie „konsumentów bezbronnych” poza grupę określoną przez
czynniki demograficzne na szerszy zestaw okoliczności (Fletcher i in., 2021 [139]). Raport KPCh „Wrażliwość
konsumentów w epoce cyfrowej” szczegółowo omawia zmiany w charakterze i zakresie podatności konsumentów
na zagrożenia w epoce cyfrowej w wyniku pojawiających się trendów cyfrowych i implikacji dla polityki konsumenckiej (OECD, wkrót

5. Środki regulacyjne i wykonawcze mające na celu wyeliminowanie ciemnych wzorców handlowych
Kluczowe punkty
• Jest mało prawdopodobne, aby same siły rynkowe rozwiązały w zadowalający sposób ciemne wzorce, a wręcz mogą spowodować dalsze skutki
zachęcaj do stosowania ciemnych wzorów.
• Wiele organów zajmujących się ochroną konsumentów i danych podjęło działania egzekwujące, a organizacje konsumenckie złożyły skargi
dotyczące stosowania ciemnych wzorców. Jednak dotychczasowe sprawy dotyczące egzekwowania przepisów dotyczą głównie
ograniczonego zestawu ciemnych wzorców powszechnie uznawanych przez organy regulacyjne.
Może to wskazywać na możliwe luki w prawie, dostępne dowody lub możliwości egzekwowania prawa. W szczególności niektóre ciemne
wzorce, które nie są wyraźnie zwodnicze, mogą nie zostać ujęte w istniejących ogólnych zakazach dotyczących oszukańczych praktyk
handlowych.
• W jurysdykcjach OECD zaproponowano lub wdrożono różne środki regulacyjne w odpowiedzi na ciemne wzorce. Obejmują one środki mające
na celu: zajęcie się nimi szczególnie na platformach internetowych; zabraniać określonych rodzajów ciemnych wzorów; wspierać przyjazną
dla konsumenta architekturę wyboru cyfrowego (np. poprzez umożliwienie anulowania lub rezygnacji równie łatwe jak rejestracja lub
wyrażenie zgody); dalsze wzmacnianie uprawnień organów regulacyjnych; i zaradzić bezbronności konsumentów. W kilku jurysdykcjach
wydano także wytyczne mające pomóc przedsiębiorstwom w przestrzeganiu odpowiednich przepisów.
• Jednakże liczne dowody wskazują, że środki w zakresie ujawniania informacji i przejrzystości nie wystarczą same w sobie, aby chronić
konsumentów przed ciemnymi schematami i że w przypadku ich zastosowania należy dokładnie rozważyć ich projekt, biorąc pod uwagę
dostępne dowody empiryczne.
• Inne kluczowe kwestie dotyczą łączenia regulacji opartych na zasadach i regułach w projektowaniu prawa konsumenckiego; stosowanie
określonych narzędzi do gromadzenia dowodów oraz informowania o polityce i egzekwowaniu prawa (w tym przeglądanie stron
internetowych); wzmocnienie współpracy między odpowiednimi obszarami polityki (np. prywatnością, polityką konkurencji i sztuczną
inteligencją); oraz dostosowywanie interpretacji norm prawnych.
• Dowody empiryczne przeanalizowane na potrzeby niniejszego raportu sugerują, że można skoncentrować się na polityce i egzekwowaniu
prawa, aby eliminować ciemne wzorce w aplikacjach i urządzeniach mobilnych, na głównych platformach oraz w popularnych witrynach i
aplikacjach handlu elektronicznego, przypadkach połączonych lub warstwowych ciemnych wzorców oraz podmiotach zewnętrznych
umożliwiając tworzenie ciemnych wzorów. Inne priorytety mogłyby obejmować ochronę bardziej bezbronnych konsumentów i
opracowanie wymogów wspierających przyjazną dla konsumentów architekturę wyboru cyfrowego. Ponadto, biorąc pod uwagę wykazaną
wysoką częstość występowania w kilku obszarach, skuteczność w wywieraniu wpływu na zachowania konsumentów i zdolność do
uniknięcia wykrycia ukrytych informacji, fałszywej hierarchii, preselekcji i trudnych do anulowania/rezygnacji ciemnych wzorców, wysiłki
w zakresie polityki i egzekwowania prawa mogłyby się na nich skupić jako na priorytet – jednocześnie kontynuując gromadzenie dowodów
na temat innych ciemnych wzorców.
Istniejące przepisy i działania egzekucyjne mające na celu wyeliminowanie ciemnych wzorców
Wśród badaczy panuje powszechna zgoda co do tego, że jest mało prawdopodobne, że same siły rynkowe rozwiążą w sposób zadowalający ciemne wzorce
oraz że konkurencyjne rynki mogą w rzeczywistości zachęcać do większego, a nie mniejszego stosowania ciemnych wzorców (jak omówiono w części 2)
(Stigler Committee, 2019[49] ). W związku z tym organy ochrony konsumentów i danych aktywnie eliminują ciemne wzorce w oparciu o odpowiednie
przepisy. Obejmują one
oparte na zasadach lub szczegółowe przepisy dotyczące ochrony konsumentów zabraniające wprowadzających w błąd, oszukańczych lub nieuczciwych
praktyk związanych z wieloma ciemnymi wzorcami lub przepisy dotyczące ochrony danych wymagające przeprowadzania transakcji przy zachowaniu
odpowiedniego poziomu przejrzystości lub zgody, co może nie być zgodne z określonymi ciemnymi wzorcami; w istocie, jak omówiono w sekcji 3,
prawdopodobnie będzie wyraźnie widocznych wiele powiadomień o zgodzie na pliki cookie z ciemnymi wzorami

naruszenie przepisów o ochronie danych w niektórych jurysdykcjach. Poniżej przedstawiono przykłady takich przepisów i działań wykonawczych z
wybranych jurysdykcji OECD.
Obowiązujące przepisy dotyczące ciemnych wzorców w wybranych jurysdykcjach OECD
KE i ACM zalecają, aby oparte na zasadach zakazy zawarte w unijnej dyrektywie o nieuczciwych praktykach handlowych dotyczące praktyk, które są
uznane za nieuczciwe – gdyż albo w istotny sposób zniekształcają zachowania gospodarcze przeciętnego konsumenta, albo są sprzeczne z
wymogami staranności zawodowej (art. 5); są działaniami lub zaniechaniami wprowadzającymi w błąd (art. 6 i 7); lub są praktykami agresywnymi
(art. 8 i 9) – każdy z nich może mieć zastosowanie do różnych ciemnych wzorców (KE, 2021[141]; KE, 2022[29]; ACM, 2020[20]). Załącznik I do
dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych zawiera również listę konkretnych praktyk znajdujących się na czarnej liście, z których wiele
miałoby zastosowanie również do określonych ciemnych wzorców (KE, 2021[141]; KE, 2022[29]). Na przykład praktyka umieszczona na czarnej
liście nr 7 dotyczy fałszywych oświadczeń o ograniczonym czasie trwania (istotne w przypadku fałszywych liczników czasu); nr 11 o wykorzystywaniu
treści redakcyjnych w mediach do celów reklamowych bez zaznaczenia tego w treści (dotyczy reklam ukrytych); NIE. 18 do istotnie niedokładnych
stwierdzeń na temat warunków rynkowych (istotne w przypadku fałszywych komunikatów o niskim stanie zapasów); i nie. 26 na uporczywe i
niechciane prośby ze strony zdalnych mediów (istotne w przypadku zrzędzenia). Ciemne wzorce ukierunkowane na słabe punkty poszczególnych
lub określonych grup konsumentów mogą potencjalnie również stanowić formę manipulacji, podczas której przedsiębiorca wywiera „nieuprawniony
wpływ” na konsumenta, co stanowi agresywną praktykę zakazaną na mocy art. 8 i 9 (WE, 2021[141) ]).
Oprócz dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych Komisja Europejska oraz inne zainteresowane strony i badacze zasugerowali, że wiele
ciemnych wzorców może być sprzecznych z kilkoma innymi przepisami UE, w tym z RODO (dotyczącym kilku ciemnych wzorców naruszających
prywatność); Dyrektywa o prawach konsumentów 2011/83/UE (dotycząca np. ukrytych kosztów / cen kroplowych i ukrytych subskrypcji); dyrektywa
o nieuczciwych warunkach umownych 93/13/EWG (dotycząca np. trudnych do anulowania); oraz dyrektywa o audiowizualnych usługach medialnych
2010/13/UE (dotycząca reklam ukrytych) (WE, 2022[29]; WE, 2021[140]; BEUC, 2022[141]; Leiser, 2020[48]; Berbece, 2019[ 142]). Załącznik F zawiera
przegląd prawodawstwa UE na podstawie badania KE z 2022 r. (KE, 2022[29]), które może być istotne w przypadku eliminowania różnych ciemnych
wzorców. Podobnie brytyjskie przepisy dotyczące ochrony konsumentów przed nieuczciwym handlem z 2008 r
(CPR) zawierają zakazy oparte na zasadach (część 2), a także listę praktyk, które są zabronione we wszystkich przypadkach (załącznik 1), przy czym
oba w dużej mierze odzwierciedlają dyrektywę o nieuczciwych praktykach handlowych, podczas gdy brytyjska ustawa o ochronie danych z 2018 r.
definiuje zgodę w w taki sam sposób jak RODO.
W Stanach Zjednoczonych sekcja 5 ustawy o Federalnej Komisji Handlu (ustawa o FTC, 15 USC § 45) zawiera oparte na zasadach zakazy dotyczące
oszukańczych i nieuczciwych działań lub praktyk. FTC uważa, że oszukańcze działanie lub praktyka to wszelkie oświadczenia, zaniechania lub
praktyki, które są zarówno (i) istotne, jak i (ii) mogące wprowadzić w błąd konsumentów, którzy w danych okolicznościach zachowują się rozsądnie
(US FTC, 1984 [144]). Nieuczciwą praktykę handlową definiuje się (w odróżnieniu od nieuczciwej praktyki handlowej w unijnej dyrektywie dotyczącej
nieuczciwych praktyk handlowych) jako taką, która (i) powoduje lub może spowodować znaczną szkodę dla konsumentów, (ii) nie jest możliwa do
uniknięcia przez samych konsumentów oraz (iii) jest nie zostaną zrównoważone przez równoważące korzyści dla konsumentów lub konkurencji.
Prawo Stanów Zjednoczonych przewiduje również wyraźne zakazy dotyczące określonych praktyk występujących w ciemnych wzorcach, takich jak
praktyki polegające na przynętach i zamianach (16 CFR § 238), dalsze pobieranie od konsumenta opłat za towar lub usługę po początkowej
transakcji bez wyraźnej, świadomej zgody konsumenta (Ustawa o przywracaniu zaufania kupujących w Internecie, 15 USC §§ 8401-
8405) oraz o utrudnianiu rezygnacji z wiadomości e-mail od marketerów (ustawa CAN-SPAM, 15 USC § 7704(a)).
Kilku komentatorów zauważyło, że wiele ciemnych wzorców jest nielegalnych na mocy prawa federalnego Stanów Zjednoczonych lub przepisów
stanowych USA zabraniających oszukańczych i nieuczciwych praktyk (Luguri i Strahilevitz, 2021[25]; Willis, 2020[39]; Fletcher i in., 2021[ 139];
Warner, 2021[144]; Kaufman, 2021[145]). Na przykład FTC wykorzystała zawarty w sekcji 5 zakaz dotyczący oszukańczych działań w handlu, aby
zakwestionować trudne do anulowania, ukryte koszty, wymuszoną ciągłość, ukryte informacje, wstępną selekcję, podchwytliwe pytania i ciemne
wzorce reklam ukrytych (Luguri i Strahilevitz, 2021[25] ; USA FTC, 2022 [146]). Według Luguriego i Strahilevitza (2021[25]) fałszywe komunikaty
dotyczące aktywności, wkradanie się do koszyka, przynęta i zamiana, wymuszona rejestracja i praktyki związane z niedoborami mogą również być
postrzegane jako
czyny oszukańcze. Techniki, które nie są w oczywisty sposób zwodnicze, takie jak dokuczanie, zapobieganie porównywaniu cen,

waluta pośrednia, zabawa emocjami lub zawstydzanie mogą potencjalnie zostać zakwestionowane w ramach zakazu nieuczciwych praktyk
handlowych, chociaż podejście to pozostaje niesprawdzone (zob. także dalsza dyskusja poniżej) (Luguri i Strahilevitz, 2021[25]; Komisja Stiglera,
2019[49] ).
Jako kolejny przykład australijskie prawo konsumenckie (ACL), zawarte w załączniku 2 do ustawy o konkurencji i konsumentach z 2010 r., zawiera
ogólne zabezpieczenia przed wprowadzającym w błąd lub oszukańczym postępowaniem, nieuczciwym postępowaniem i nieuczciwymi warunkami
umów, które można zastosować przeciwko ciemnym schematom. Zawiera także szczególne zabezpieczenia przed szeregiem praktyk, które mogą
wiązać się z pewnymi ciemnymi wzorcami, takimi jak żądanie zapłaty za niechciany towar lub usługę (np. wkradanie się do koszyka),
niepokazywanie w widocznym miejscu całkowitej ceny towaru lub usługi (np. ukryte opłaty / ceny kroplowe) lub reklama przynęty (przynęta i
zamiana) (Temby i Vasquez, 2020 [147]).
W zakresie, w jakim firmy dominujące korzystają z ciemnych wzorców, jak omówiono w Części 4, prawo konkurencji dotyczące nadużyć pozycji
dominującej może również być narzędziem pozwalającym zaradzić tym problemom. Na przykład wykorzystanie przez dominującą firmę ciemnych
wzorców naruszających prywatność w celu gromadzenia danych osobowych powyżej poziomów konkurencyjnych może być postrzegane jako
forma wyzysku, która może być sprzeczna z przepisami zakazującymi nadużywania pozycji dominującej w jurysdykcjach, w których zachowanie
wyzysku stanowi takie nadużycie (np. w UE na mocy art. 102 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej i innych podobnych przepisów
krajowych) (Kemp, 2020[43]). Ciemne wzorce, które służą wykluczeniu rywali, mogą również oznaczać wykluczające zachowanie jednej firmy, co
może być sprzeczne z przepisami dotyczącymi konkurencji w kilku jurysdykcjach (np. przepisami zakazującymi monopolizacji w USA lub
nadużywaniem siły rynkowej w Australii) (Kemp, 2020[43]; Day i Stemler, 2020 [126]).
Działania egzekucyjne i skargi prawne dotyczące ciemnych wzorców w wybranych

jurysdykcjach OECD
Organy ochrony konsumentów i danych w jurysdykcjach omówionych powyżej, a także w wielu innych jurysdykcjach OECD wykorzystały swoje
uprawnienia do podjęcia działań egzekucyjnych na mocy odpowiednich przepisów, a organizacje konsumenckie złożyły skargi prawne dotyczące
stosowania ciemnych wzorców, niekoniecznie nazywając je jako takie. Załącznik G zawiera niewyczerpujący przegląd przykładów. Działania
egzekucyjne obejmują szereg opcji z zestawu narzędzi egzekucyjnych, w tym perswazję i negocjacje, pisma ostrzegawcze, ugody pozasądowe,
kary cywilne i zakazy.
Najważniejszy wniosek jest taki, że w wielu jurysdykcjach organy ochrony konsumentów i danych dysponują już narzędziami pozwalającymi
wyeliminować ciemne wzorce. Niemniej jednak większość zidentyfikowanych przypadków odnosi się do ograniczonego zestawu ciemnych
wzorców, takich jak ukryte opłaty/ kroplowe ceny, pułapki subskrypcyjne, fałszywe twierdzenia o niedoborze i wstępna selekcja ustawień
naruszających prywatność. Sprawy dotyczące szeregu innych ciemnych wzorców, takich jak podchwytliwe pytania, potwierdzanie zawstydzania/
zabawa emocjami, dokuczanie, zapobieganie porównywaniu cen, konta nieśmiertelności i
waluta pośrednia, pojawiają się rzadko.
Tę dysproporcję może wyjaśniać kilka powodów. Po pierwsze, w przypadku niektórych ciemnych wzorców nie ma wystarczających dowodów na
naruszenie odpowiednich przepisów lub szkodę dla konsumentów wynikającą z ciemnych wzorców, którą należy podjąć
działanie egzekucyjne. Może to wynikać z niewystarczających uprawnień lub narzędzi dochodzeniowych lub z faktu, że szkoda może pozostać
ukryta dla konsumentów, zwłaszcza w przypadku bardziej subtelnych ciemnych wzorów. Innym powodem jest brak zasobów: w obliczu mnóstwa
ciemnych wzorców i innych złośliwych praktyk w Internecie organy ochrony konsumentów i danych dysponujące ograniczonymi zasobami mogą
być zmuszone do priorytetowego traktowania swoich działań w zakresie egzekwowania prawa w odniesieniu do wyraźnie rażących naruszeń. W
istocie badanie KE z 2022 r. potwierdza, że istnieje potrzeba lepszego egzekwowania unijnego prawa konsumenckiego wbrew ciemnym
schematom, i zaleca poprawę zasobów i uprawnień organów wykonawczych (KE, 2022[29]). Kolejnym powodem może być fakt, że niektóre
władze nie rozpoznały jeszcze niebezpieczeństw związanych z ciemnymi wzorami lub że dochodzenia mogą być w toku i nie zostać jeszcze
upublicznione.
Innym możliwym wyjaśnieniem jest jednak to, że takie praktyki mogą nie być wyraźnie niezgodne z prawem w świetle obowiązujących przepisów
niektórych jurysdykcjach, takie jak ogólne zakazy niewłaściwego postępowania i/lub stanowią duże obciążenie dowodowe na mocy takich
przepisów. Różni komentatorzy sugerowali, że w szczególności ciemne wzory nie są wyraźnie widoczne

zwodnicze – w tym sensie, że niekoniecznie powodują, że konsument uwierzy w coś, co nie jest prawdą – raczej nie zostaną objęte zakazami
dotyczącymi zachowań wprowadzających w błąd lub oszukańczymi sformułowanymi w niektórych jurysdykcjach (CPRC, 2020 [148]; King i
Stephan, 2021[149]; ACCC, 2021[88]; Chugh i Jain, 2021[135]).
W swoim przeglądzie orzecznictwa USA Luguri i Strahilevitz (2021[25]) rzeczywiście nie zidentyfikowali przypadków wskazujących, czy praktyki,
które nie stanowią w sposób oczywisty działań oszukańczych, takie jak dokuczanie, zapobieganie porównywaniu cen, waluta pośrednia, zabawa
emocjami lub potwierdzanie , były niezgodne z prawem. Znaleźli także niewiele amerykańskiego orzecznictwa szczegółowo omawiającego
nieuczciwość i ciemne wzorce i zasugerowali, że są zgodni z Calo
(2014[18]), że niektóre ciemne wzorce mogą nie spełniać wymogów nieuczciwej praktyki handlowej zgodnie z ustawą o FTC; Hung (2021[56])
twierdzi, że w szczególności dokuczanie najprawdopodobniej nie spełniałoby takich wymagań.
Podobnie komentatorzy sugerowali, że lista ACL może nie zawierać oczywistego postanowienia chroniącego przed trudnym do anulowania
ciemnym wzorcem, zwłaszcza że ułatwianie rejestracji w usłudze zamiast jej anulowania niekoniecznie musi wprowadzać w błąd lub zwodnicze
(Temby i Vasquez, 2020[147]). Takie rozróżnienie między wyraźnie zwodniczymi i bardziej subtelnymi ciemnymi wzorami może również
odzwierciedlać fakt, że ustalenie zwodniczości tekstu może być prostsze niż pewne cechy projektu nietekstowe.
Pojawiające się reakcje regulacyjne i propozycje rozwiązania ciemnych wzorców
Pomimo odpowiednich istniejących przepisów, wiele organów rządowych zaproponowało lub wdrożyło nowe
środków regulacyjnych mających na celu wyeliminowanie ciemnych wzorców, a organizacje akademickie i konsumenckie w podobny sposób
zaproponowały reformy. Niektórzy rozważają takie rozwiązanie w oczekiwaniu na dalsze dowody. Na przykład po aktualizacji swoich wytycznych
dotyczących dyrektyw dotyczących nieuczciwych praktyk handlowych i CRD w 2021 r. Komisja ogłosiła w 2022 r. „ocenę adekwatności” (tj. ocenę
grupy powiązanych interwencji politycznych) w celu sprawdzenia adekwatności dyrektyw dotyczących nieuczciwych praktyk handlowych, CRD
i CRD UCTD w środowisku cyfrowym, w tym w celu ochrony konsumentów przed ciemnymi wzorcami25. Podobnie w 2022 r. rząd Wielkiej
Brytanii ogłosił, że będzie w dalszym ciągu budować swoją bazę dowodową, aby informować o możliwym wzmocnieniu prawa, aby umożliwić
CMA łatwiejsze podejmowanie działań przeciwko projekty wyzyskowe wykorzystujące techniki behawioralne na stronach internetowych w celu
wywierania wpływu na konsumentów26, w tym poprzez dodanie do listy praktyk znajdujących się na czarnej liście w załączniku 1 do CPR, a
także dalsze promowanie zasad „uczciwości od samego początku” (UK BEIS, 2021[150]).
Poniżej przedstawiono szczegółowe informacje na temat najnowszych i pojawiających się propozycji regulacyjnych oraz odpowiedzi z
wybranych jurysdykcji.
Rozwiązanie problemu ciemnych wzorców na platformach internetowych
W większości wniosków dotyczących dalszego uregulowania ciemnych wzorców skupiono się na platformach internetowych, biorąc pod uwagę
znaczącą rolę, jaką odgrywają one w gospodarce cyfrowej, w tym pod względem skali i dostępu do danych oraz braku równowagi sił w
odniesieniu do konsumentów. Takie propozycje łączą w sobie negatywne obowiązki mające na celu unikanie ciemnych wzorców, pozytywne
obowiązki zapewnienia architektury wyboru przyjaznej konsumentom oraz wymogi dotyczące przeprowadzania przez platformę eksperymentów
(w tym testów A/B) na konsumentach.
W szczególności przyjęta w 2022 r. unijna ustawa o usługach cyfrowych (DSA) i ustawa o rynkach cyfrowych (DMA) nałożą nowe obowiązki i
zakazy na platformy internetowe w UE. Jak omówiono w ramce 2 sekcji 2, DSA zakaże platformom internetowym projektowania, organizowania
lub obsługi interfejsów online w sposób oszukujący, manipulujący lub w inny sposób istotnie zniekształcający lub osłabiający zdolność
odbiorców ich usług do podejmowania wolnych i świadomych decyzji. DSA stanowi ponadto, że KE może wydać wytyczne dotyczące stosowania
zakazu w odniesieniu do określonych ciemnych wzorców – w szczególności fałszywej hierarchii, dokuczliwej i trudnej do anulowania27 – oraz
że zakaz nie ma zastosowania do praktyk objętych już dyrektywami o nieuczciwych praktykach handlowych i RODO (EP , 2022[54]). DMA
wprowadzi ponadto zakaz stosowania ciemnych wzorców w celu obejścia obowiązków nałożonych na platformy internetowe o systemowej roli
na rynku wewnętrznym UE („strażnicy”)
(PE, 2022[55]).

Propozycje legislacyjne regulujące ciemne wzorce na platformach internetowych zostały również wprowadzone w innych
jurysdykcjach (ale nie zostały przyjęte w momencie pisania tego tekstu). Konkretnie:
• W 2019 r. senatorowie w USA po raz pierwszy wprowadzili ustawę DETOUR, która

zakazałby dużym platformom internetowym wykorzystywania ciemnych wzorców (określonych w
ramce 2) w celu nakłonienia konsumentów do podania danych osobowych28. Ponadto zakazałby
takim platformom dzielenia lub segmentowania konsumentów na potrzeby eksperymentów
behawioralnych bez wiedzy konsumenta zgodę i wymagać od dużych operatorów internetowych
utworzenia wewnętrznej niezależnej komisji rewizyjnej, która będzie sprawować nadzór nad takimi
29
praktykami w celu ochrony dobra konsumentów.
• W 2019 r. senatorowie we Francji złożyli do Senatu projekt ustawy „Proposition de loi visant à garantir le
libre choix du consommateur dans le cyberspace” (Propozycja ustawy zapewniającej konsumentom
wolny wybór w cyberprzestrzeni), którego późniejsza wersja ( 2020)
zawierał przepisy zabraniające platformom internetowym projektowania, modyfikowania lub
manipulowania interfejsem użytkownika w celu lub skutkującym podważeniem lub zmianą
30 .
autonomia konsumenta w podjęciu decyzji lub uzyskaniu jego zgody.
W 2020 r. CMA zaleciła wprowadzenie na platformach internetowych obowiązku „uczciwości od samego początku” w celu
uzupełnienia wynikającego z RODO obowiązku „ochrony danych od samego początku”. Wysoki poziom obowiązku opartego na
zasadach wymagałby od platform zaprojektowania architektury wyboru w sposób zachęcający konsumentów do swobodnego i
świadomego wyboru w zakresie wykorzystania ich danych osobowych. Platformy miałyby obowiązek wykazać przestrzeganie tego obowiązku
(CMA, 2020[86]). ACCC uznała, że podobny szeroki, oparty na zasadach obowiązek nakładający na platformy obowiązek
przedstawiania informacji i możliwości wyboru w sposób dostępny, wyważony i umożliwiający konsumentom korzystanie z ich
ustawień i kontroli, pod nadzorem organu zewnętrznego, powinien zostać rozważony w Australia (ACCC, 2021[88]), które mogłyby
zająć się na przykład fałszywą hierarchią, dokuczliwymi i trudnymi do usunięcia ciemnymi wzorcami (ACCC, 2022[151]).
Naukowcy poparli te i podobne propozycje. Fletcher i in. (2021[139]) uważają, że największym platformom internetowym należy
powierzyć szczególną odpowiedzialność za zapewnienie, że wybrana przez nich architektura będzie neutralna i
Costa i Halpern (2019[151]) proponują konkretne mechanizmy zarządzania i nadzoru dla platform. W tym samym duchu Komisja
Stiglera (2019[49]) proponuje nałożenie „konsumenckich” domyślnych zasad, które
„lepkie”, tj. zasady nakładające ustawienia domyślne, w przypadku których istnieją rygorystyczne ograniczenia dotyczące
odstąpienia od ustawień domyślnych na rzecz ustawień zapewniających mniejszą ochronę danych lub w inny sposób przyjaznych
dla konsumenta. Inni badacze zaproponowali specjalne rodzaje obowiązków na platformach internetowych lub ogólnie w firmach
internetowych w celu eliminowania ciemnych wzorców, takie jak kodeks etyczny (Stemler, Perry i Haugh, 2020[153]), pozytywny
obowiązek szczerości (Ohm, 2018[154 ]) lub ramy usługi powszechnej (Helberger i in., 2021[139]).
Podobnie jak w przypadku proponowanej amerykańskiej ustawy DETOUR, Fletcher i in. (2021[139]) i Komitet Stiglera (2019[49])
zaproponować wdrożenie zasad regulujących dostęp i przejrzystość wyników eksperymentów konsumenckich (testów A/B) dużych
platform internetowych, w tym wymaganie od platform udostępniania swoich wyników
dostępne dla organów regulacyjnych i badaczy w celu identyfikacji potencjalnych ciemnych wzorców.
Zakaz stosowania określonych rodzajów ciemnych wzorów
Zaproponowano lub wdrożono także szereg rozwiązań mających na celu zakazanie stosowania określonych ciemnych wzorców
nie tylko przez platformy internetowe, ale ogólnie przez firmy internetowe. Na przykład kilku badaczy zajmujących się ochroną
konsumentów zaproponowało zakaz stosowania domyślnych rozwiązań, które wymagają od konsumenta „rezygnacji” w celu
uniknięcia zobowiązań finansowych; zakaz wysyłania wiadomości stwarzających fałszywe poczucie pilności lub niedoboru;
wymaganie, aby ceny były podawane z góry w widocznym miejscu i zawierały wszystkie nieuniknione opłaty i należności; zakazanie
projektowania interfejsów, które wprowadzają konsumentów w błąd; oraz regulujące fałszywe recenzje, spam znajomych, pułapki
subskrypcyjne i ciemne wzorce naruszające prywatność (Fletcher i in., 2021 [139]). Wiele z tych propozycji zostało już w jakiejś
formie wdrożonych w jurysdykcjach OECD; tam, gdzie tak się nie stało, badacze sugerują, że wiele z nich można wprowadzić w
drodze drobnych zmian w istniejącym prawie lub regulacjach lub poprzez interpretację prawa decyzyjnego

istniejących standardów postępowania (Fletcher i in., 2021[139]). Chociaż inne propozycje mogą być bardziej aspiracyjne i wymagać dokładniejszej
analizy wykonalności i niezamierzonych konsekwencji.
W niektórych przypadkach środki zaproponowane dla platform internetowych można rozważyć w szerszym zakresie w odniesieniu do
przedsiębiorstw internetowych. Na przykład uczestnicy Europejskiego Szczytu Konsumenckiego nr 202231 podnieśli w dyrektywie o nieuczciwych
praktykach handlowych opcję rozszerzenia zakazów dotyczących ciemnych wzorów w DSA na ogólnie przedsiębiorstwa internetowe (WE, 2022[155]).
Poniżej przedstawiono dalsze szczegóły dotyczące wybranych środków mających na celu zakazanie określonych rodzajów ciemnych wzorów.
„Nieuczciwe” i „obraźliwe” ciemne wzorce
Jak omówiono powyżej, chociaż wiele jurysdykcji OECD uwzględnia w swoich przepisach prawa konsumenckiego oparte na zasadach zakazy
dotyczące zwodniczych praktyk handlowych, niektóre rodzaje ciemnych wzorców mogą nie stanowić wyraźnie
działania oszukańcze (np. potwierdzanie zawstydzanie lub dokuczanie). Doprowadziło to do niektórych wezwań do wprowadzenia innych form
zakazów opartych na zasadach, które w zależności od sposobu ich sformułowania mogą zapewniać władzę prawną umożliwiającą zajęcie się
takimi ciemnymi wzorcami.
Na przykład w Australii, gdzie nie ma ogólnego zakazu nieuczciwych praktyk handlowych, ACCC i inni komentatorzy zaproponowali
wprowadzenie dokładnie zdefiniowanego i ukierunkowanego przepisu zakazującego nieuczciwych praktyk handlowych, aby
pomóc wyeliminować ciemne wzorce, które znacząco utrudniają wybór konsumenta i wyrządzają szkody .
32
(ACCC, 2021[88]; Paterson i Bant, 2020[156]; CPRC, 2020[148]).
Co więcej, w USA niektórzy uczeni sugerowali wprowadzenie zakazu „nadużyć”

33
odzwierciedla istniejący zakaz zawarty w amerykańskim prawie dotyczącym ochrony konsumentów finansowych, w celu wyeliminowania ciemnych
wzorców, które mogą nie spełniać kryteriów oszukańczych lub nieuczciwych praktyk określonych w amerykańskiej ustawie o FTC (zob. przykłady
omówione powyżej) (Hoofnagle, Hartzog i Solove, 2019 [157]; King i Stephan, 2021 [149]). Badacze sugerują, że taki zakaz mógłby w szczególności
uchwycić ciemne wzorce, które wykorzystują uprzedzenia poznawcze konsumentów w celu manipulowania nimi (Luguri i Strahilevitz, 2021[25])
lub „które w nieuzasadniony sposób wykorzystują zrozumienie ludzi, ograniczone możliwości lub poleganie na relacjach i transakcjach koszty”
(Hartzog, 2018[158])
(co może dotyczyć m.in. dokuczania (Hung, 2021[56]) ). W zakresie, w jakim sformułowanie zakazu praktyk stanowiących nadużycie miałoby
wykazywać podobieństwo do zakazu agresywnych praktyk zawartego w unijnej dyrektywie w sprawie nieuczciwych praktyk handlowych (art. 8 i
9), może ono również uchwycić te same ciemne wzorce, za które uważa się ten ostatni, takie jak dokuczanie i potwierdzanie (patrz załącznik F).
Trudne do anulowania/rezygnacji i ukryte subskrypcje
Szereg jurysdykcji wprowadziło lub ogłosiło rozważenie przepisów mających na celu lepsze zwalczanie ciemnych wzorców, które utrudniają
anulowanie lub rezygnację z niektórych ustawień lub transakcji, w tym pułapek subskrypcyjnych. Na przykład w 2020 r. Argentyna wprowadziła
rozporządzenie nakładające na firmy obowiązek umieszczania ich w widocznym miejscu
przycisk umożliwiający konsumentom łatwe anulowanie zakupu towarów lub usług w Internecie, bez konieczności przeprowadzania dalszych
procedur34. Podobnie w 2021 r. Niemcy wprowadziły ustawę (ustawę o uczciwych umowach konsumenckich), która przyjęła
wejdzie w życie w lipcu 2022 r. i zobowiąże firmy do zapewnienia specjalnie oznaczonego przycisku prowadzącego do formularza kontaktowego
35
dzięki któremu konsumenci mogą anulować istniejące subskrypcje poprzez kliknięcie tylko jednego dodatkowego przycisku.
W ostatnich latach różne stany USA przyjęły przepisy ściśle regulujące stosowanie klauzul automatycznego odnawiania w umowach między
przedsiębiorstwami a konsumentami36. W 2022 r. rząd Wielkiej Brytanii ogłosił, że wprowadzi środki mające na celu lepsze radzenie sobie z
pułapkami subskrypcyjnymi, w tym poprzez wymaganie od konsumentów możliwość odstąpienia od umowy
za pomocą prostego, opłacalnego i terminowego mechanizmu.37
W 2021 r. przepisy w Kalifornii zmieniły kalifornijską ustawę o ochronie prywatności konsumentów (CCPA), aby zakazać ciemnych wzorców, które
podważają lub utrudniają możliwość rezygnacji przez konsumenta z programów, w których sprzedawane są jego dane osobowe.
Do praktyk objętych zakazem należało wymaganie od konsumentów przejścia przez kilka kroków lub stron przed złożeniem wniosku o rezygnację,
a także podchwytliwe pytania (podwójne przeczenia).38
Ponadto w 2021 r. FTC wydała oświadczenie dotyczące polityki egzekwowania prawa, wyjaśniając to zgodnie z prawem FTC
Proces rejestracji firm w usługach subskrypcyjnych musi zapewniać jasne i bezpośrednie informacje

świadomej zgody konsumentów i ułatwić anulowanie (US FTC, 2021[159]). W podobnym duchu zarówno KE, jak i CMA zachęcają przedsiębiorstwa,
aby dopilnowały, aby rezygnacja z subskrypcji usługi/wyjście z umowy było tak proste, jak subskrypcja/przystąpienie do usługi (EC, 2021[141]; CMA,
2018[160]). Francuski organ ochrony danych (CNIL) wyjaśnił również w zaleceniu, że aby zapewnić zgodność z RODO, konsument powinien mieć
możliwość odrzucenia plików cookie i śledzenia tak samo łatwo, jak je zaakceptować, za pomocą przycisków o jednakowej widoczności (CNIL,
2020[ 161 ]) (zobacz także dalsze omówienie wytycznych regulacyjnych poniżej).
Badacze i organizacje konsumenckie powtórzyli te propozycje (Costa i Halpern, 2019[152]; Forbrukerrådet, 2021[87]), a wysiłki podjęte przez
Norweską Radę Konsumentów doprowadziły do zmiany praktyk biznesowych w jurysdykcjach europejskich.39 Konsument europejski Organizacja
(BEUC)
ponadto zaproponował, aby w dyrektywie CRD powielić niemiecką ustawę o uczciwych umowach konsumenckich na poziomie UE
(BEUC, 2022[141]).
Ciemne wzory związane ze zgodą
W 2020 r. w Kalifornii na mocy kalifornijskiej ustawy o prawach do prywatności (CPRA) zmieniono ustawę CCPA, wprowadzając nowe przepisy,
które zaczną obowiązywać 1 stycznia 2023 r. Zmiany wprowadziły definicję ciemnych wzorców (jak wskazano w ramce 2) i pod warunkiem, że
„zgoda uzyskana poprzez ciemne wzory nie stanowią zgody” (CPRA/Cal.
cywil. Kodeks § 1798.140(l)). Podobne zmiany w przepisach dotyczących prywatności zostały wprowadzone w innych stanach lub były rozważane w
40
momencie pisania tego tekstu.
W tym samym duchu wprowadzony w Kanadzie w 2022 r. projekt ustawy Digital Charter Implementation Act (ustawa C-27) zakazywałby i
unieważniał zgodę uzyskaną w drodze fałszywych lub wprowadzających w błąd informacji lub stosowania oszukańczych lub wprowadzających w
błąd praktyk, które uważa się za obejmujące ciemne strony wzory.41
W 2017 r. KE zaproponowała rozporządzenie w sprawie prywatności i łączności elektronicznej, które dodatkowo uregulowałoby sposób uzyskiwania
zgody od konsumentów przed użyciem plików cookie i modułów śledzących oraz uwzględniło niektóre ciemne wzorce związane z wyrażaniem
zgody (Graßl i in., 2021[95]) (negocjacje dotyczące wniosku były w toku w chwili pisania tego tekstu).
Ciemne wzorce oparte na sztucznej inteligencji wykorzystujące techniki podprogowe lub wykorzystujące luki w zabezpieczeniach
W 2021 r. KE zaproponowała rozporządzenie UE w sprawie sztucznej inteligencji (KE, 2021[162]), które między innymi zakazywałoby systemów
sztucznej inteligencji wykorzystujących techniki podprogowe lub wykorzystujących słabe punkty związane z wiekiem, niepełnosprawnością fizyczną
lub umysłową w celu istotnego zniekształcenia zachowanie konsumenta powodujące szkodę fizyczną lub psychiczną. Komentatorzy uważają, że w
efekcie zabraniałoby to ciemnych wzorców obejmujących tego rodzaju systemy sztucznej inteligencji (MacCarthy i Propp, 2021[163]).
Nieskończone przewijanie, autoodtwarzanie, fałszywa hierarchia i preselekcja w mediach społecznościowych
W USA senator Josh Hawley przedstawił Kongresowi w 2019 r. ustawę o technologii ograniczania uzależnień od mediów społecznościowych.
Na platformach mediów społecznościowych ustawa zakazałaby nieskończonego przewijania, autoodtwarzania i innych uzależniających
funkcji; wymagać parytetu wyboru w przypadku zgody, w tym poprzez nakazanie zaprojektowania pól „zaakceptuj” i „odrzuć” przy użyciu
tych samych formatów, czcionek i rozmiarów; zablokować wstępnie wybrane opcje; zapewnić FTC uprawnienia do zakazywania innych
podobnych praktyk oraz zapewnić konsumentom narzędzia do monitorowania i kontrolowania czasu korzystania przez nich z mediów
42
społecznościowych.
W chwili pisania tego tekstu ustawodawstwo nie było jeszcze uchwalone.
Potwierdzam zawstydzanie
Chociaż badanie KE z 2022 r. sugeruje, że zawstydzaniu można zaradzić za pomocą istniejących zakazów zawartych w dyrektywie o nieuczciwych
praktykach handlowych (KE, 2022[29]), BEUC (2022[141]) zaproponowała, aby używanie języka i emocji w celu nakłonienia użytkowników do
podejmowania działań lub odwrócenia ich od określony wybór lub działanie (które obejmowałoby potwierdzanie) zostanie wyraźnie zakazane w
ramach czarnej listy UCPD w załączniku I.

Wspieranie przyjaznej dla konsumenta architektury wyboru cyfrowego
W tym samym duchu, co propozycje dotyczące „uczciwości od samego początku” w przypadku platform, ogólnie dla
przedsiębiorstw internetowych zaproponowano wymogi dotyczące przyjaznej dla konsumenta architektury wyboru cyfrowego
i mogą one stanowić uzupełnienie zakazów. Mogą mieć one formę wymagań dotyczących architektury wyboru cyfrowego,
które mają być obiektywnie neutralne lub odzwierciedlać to, co określa się mianem „jasnych” lub „jasnych” wzorców (King i
Stephan, 2021 [149]; Graßl i in., 2021 [95). ]), tj. zachęty do kierowania konsumentów w kierunku wyborów, które
prawdopodobnie będą w ich najlepszym interesie, a nie w interesie przedsiębiorstwa.
„Jasne wzorce” prawdopodobnie będą przydatne w sytuacjach podejmowania decyzji przez konsumentów w Internecie, gdy
różne opcje mogą być interesujące dla różnych konsumentów, ale większość wyraźnie faworyzuje konkretną opcję.
W szczególności projekt może obejmować ułatwienie dokonania wyboru wyraźnie poprawiającego dobro konsumenta lub
utrudnienie dokonania wyboru wyraźnie pogarszającego dobro konsumenta. Zostały one szczególnie postawione
forward w dziedzinie prywatności (Acquisti et al., 2017[69]; Graßl et al., 2021[95]) i znajdują odzwierciedlenie w koncepcji
„konsumenckich” domyślnych reguł opracowanych przez Strahilevitza i Luguriego (2019[164]), tj. wymagania dotyczące
ustawień, które domyślnie odzwierciedlają preferencje lub oczekiwania większości konsumentów.
Różnią się one z natury od środków ujawniania informacji i przejrzystości, ponieważ odnoszą się do
zaprojektowanie architektury wyboru i procesu decyzyjnego konsumenta, a nie dostarczanie konsumentowi informacji. Mogą
zatem zmniejszyć obciążenie konsumentów związane z korzystaniem z informacji w celu zapewnienia konsumentom dobrych
wyników (zob. dalsze omówienie ograniczeń ujawniania informacji i środków przejrzystości poniżej).
Podejścia takie mogłyby czerpać inspirację z wymogów RODO dotyczących ochrony danych „w założeniach i domyślnie” (art.
25). W badaniu zleconym przez niemieckie Federalne Ministerstwo Środowiska, Ochrony Przyrody, Bezpieczeństwa Jądrowego
i Ochrony Konsumentów (BMUV) opracowano szereg wymagań, aby system zarządzania zgodami był przyjazny dla konsumenta
i zgodny z RODO, z domyślnym naciskiem na prywatność (ConPolicy, 2020[165]). BEUC (2022[141]) zasugerowała włączenie
ogólnej zasady „uczciwości od samego początku” do unijnego prawa konsumenckiego w ramach dyrektywy w sprawie
nieuczciwych praktyk handlowych, aby odzwierciedlić wymogi RODO dotyczące „uczciwości od samego początku”.
Przykłady architektury wyboru przyjaznej konsumentowi obejmują projekty interfejsów użytkownika, które ułatwiają konsumentowi:
• wybierz opcje przyjazne dla prywatności niż opcje ingerujące w prywatność, na przykład wymagając,
aby opcja przyjazna prywatności była domyślna, była bardziej widoczna lub wymagała mniejszej
liczby kliknięć myszą lub ekranów do nawigacji (np.
jednym kliknięciem przycisku „Odrzuć wszystkie pliki cookie” w powiadomieniu o zgodzie na pliki cookie).
• anuluj usługę w ramach rejestracji, na przykład za pomocą łatwo dostępnego przycisku jednego
kliknięcia (jak omówiono powyżej).
Chugh i Jain (2021[134]) sugerują, aby organy regulacyjne opracowały wytyczne dotyczące konkretnych przyjaznych
konsumentom interfejsów użytkownika lub nakazały je. W tym zakresie wydane w 2022 r. przez CPPA projekty rozporządzeń
dla CPRA, które w momencie pisania tego tekstu były przedmiotem publicznego komentarza, wymagałyby od przedsiębiorców
zaprojektowania metod interfejsu użytkownika w celu uzyskania zgody konsumenta z poszanowaniem zasad „łatwy do
zrozumienia”, „ symetria w wyborze”, „unikaj języka lub elementów interaktywnych, które są mylące dla konsumenta”, „unikaj
języka manipulacyjnego lub architektury wyboru” oraz „łatwego do wykonania”.43
Czasami preferencje konsumentów dotyczące pewnych wyborów mogą nie być znane, na przykład w przypadku rzadkich
poważnych decyzji finansowych, lub mogą nie opowiadać się wyraźnie za konkretną opcją, np. w odniesieniu do praktyki
nieskończonego przewijania (jak omówiono w sekcji 2). Niektórzy komentatorzy ostrzegali przed możliwymi niekorzystnymi skutkami
narzucanie wymogów projektowych w takich przypadkach, np. gdy prowadzą one do promowania niektórych wzorów w
stosunku do innych, co może zapewnić korzyści niektórym konsumentom (Hurwitz, 2020[61]; NAI, 2021[166]). W takich
przypadkach optymalny może być projekt interfejsu wymagający od konsumentów dokonania aktywnego wyboru, bez
domyślnych, podpowiedzi i opcji zamawiania w określony sposób (CMA, 2022[167]). Na przykład konsumenci mogą otrzymać

aktywny, świadomy wybór dalszego przeglądania treści na platformie mediów społecznościowych (Nguyen i McNealy, 2021[168]). Podobnie
jak w przypadku innych środków zaradczych, konieczne mogą być badania eksperymentalne i inne zabezpieczenia, aby zapewnić optymalność
proponowanej architektury wyboru przyjaznej konsumentowi (zob. np. SERNAC (2022[106]) oraz Graßl i in. (2021[94]) , aby zapoznać się z
przykładami testowania”. jasne wzory”).
Wydawanie wytycznych regulacyjnych
Oprócz działań w zakresie egzekwowania prawa niektóre organy ochrony konsumentów i danych opracowały wytyczne dla przedsiębiorstw
dotyczące interpretacji odpowiednich przepisów w odniesieniu do ciemnych wzorców, potencjalnie obejmujących
przykłady dobrych praktyk i przeprowadziły kampanie mające na celu podniesienie świadomości wśród przedsiębiorstw. Przykłady obejmują
wytyczne: KE i ACM dotyczące unijnego prawa konsumenckiego (ACM, 2020[20]; KE, 2021[141]); Europejska Rada Ochrony Danych (EROD) i
szereg europejskich organów ochrony danych w sprawie unijnych przepisów o ochronie danych w zakresie uzyskiwania zgody (CNIL,
2020[161]; CNIL, 2020[169]; EROD, 2020[170]; DSK, 2021[ 171]); jak omówiono powyżej, amerykańska FTC w sprawie stosowania prawa do
praktyk w zakresie marketingu opcji negatywnych (US FTC, 2021[159]);
44
izraelskiego Urzędu ds. Ochrony Konsumentów i Sprawiedliwego Handlu
(ICPFTA) w sprawie stosowania opcji domyślnych, z których konsument musi zrezygnować (ICPFTA, 2022[172]); lub brytyjskiego Biura
Komisarza ds. Informacji (ICO) w sprawie projektów naruszających prywatność skierowanych do dzieci (ICO, 2020[173]). Takie wytyczne
uzupełniają istniejące wytyczne dotyczące określonych praktyk, które od dawna są uznawane przez organy konsumenckie – np. pułapek
subskrypcyjnych, kroplowych cen, fałszywych referencji – jak udokumentowano w OECD (2019[3]; 2019[4]; 2019[2] ). W niektórych
przypadkach starsze wytyczne mogą zostać zmienione w celu uwzględnienia pewnych ciemnych wzorców; na przykład w 2022 r. amerykańska
FTC zwróciła się do opinii publicznej o opinię na temat zmian w istniejących wytycznych dotyczących reklamy cyfrowej, w tym w celu lepszego
45
uwzględnienia ciemnych wzorców.
Wytyczne mogą również obejmować wizualne przykłady dobrych i złych projektów interfejsów użytkownika, potencjalnie opracowane we
współpracy z kluczowymi stronami zainteresowanymi, takimi jak firmy internetowe i ich stowarzyszenia branżowe, projektanci interfejsów
użytkownika i organizacje konsumenckie. CNIL opracowało na przykład praktyczne przykłady interfejsów mających pomóc projektantom w
przestrzeganiu RODO (CNIL, bd[174]). Podobnie EROD opublikowała wytyczne zawierające praktyczne zalecenia i najlepsze praktyki dla
projektantów i użytkowników platform mediów społecznościowych dotyczące sposobów oceny i unikania ciemnych wzorców w interfejsach
mediów społecznościowych naruszających RODO
wymogów (EROD, 2022[175]). W chwili pisania tego tekstu BMUV również opracowywało dobre praktyki
przykłady przyjaznych dla użytkownika i zgodnych z RODO banerów dotyczących plików cookie w ramach projektu z różnymi europejskimi
stronami zainteresowanymi (patrz sekcja 6). Takie wytyczne mogą również zachęcać przedsiębiorstwa do sprawdzania, czy ich interfejsy
użytkownika są zgodne i prowadzą do dobrych wyników dla konsumentów (dalsze omówienie można znaleźć w sekcji 6).
Umożliwienie organom regulacyjnym podejmowania działań w przypadku ciemnych wzorców
Ponieważ szybko mogą pojawić się nowe ciemne wzorce lub istniejące zostaną nieznacznie zmodyfikowane w celu obejścia przepisów, w
kilku jurysdykcjach wdrożono lub zaproponowano środki mające na celu umożliwienie organom regulacyjnym łatwiejszego rozwiązywania
takich problemów. Uprawnienia takie mogą obejmować możliwość ustanawiania przepisów zabraniających lub ograniczających określone
ciemne wzorce lub bezpośredniego nakładania kar finansowych na przedsiębiorstwa za ich używanie. Na przykład:
• W 2021 r. amerykańska FTC podkreśliła znaczenie eliminowania ciemnych wzorców, w tym poprzez zatwierdzanie
nowych obowiązkowych rozwiązań procesowych w szeregu kluczowych obszarów egzekwowania prawa,
takich jak oszukańcze i manipulacyjne zachowania w Internecie
związane z manipulacją interfejsami użytkownika. Te uchwały procesowe zostały zaprojektowane
umożliwienie szybszych dochodzeń w sprawie zachowań w tych obszarach.46 Ustawa DETOUR, choć wciąż na
najwcześniejszym etapie legislacyjnym, wymagałaby również od amerykańskiej FTC stworzenia zasad
regulujących świadomą zgodę, niezależnych komisji odwoławczych i organów ds. standardów zawodowych.47
• W 2022 r. rząd Wielkiej Brytanii zgodził się przyznać CMA uprawnienia do bezpośredniego egzekwowania prawa
konsumenckiego oraz nakładania wskazówek i kar pieniężnych na przedsiębiorstwa

48
bez konieczności odwoływania się do sądów cywilnych, odnotowując, że CMA podjęła przez kilka
lat działania egzekucyjne przeciwko ciemnym wzorcom stosowanym przez sprzedawców biletów
byłoby szybsze, gdyby posiadało takie uprawnienia (UK BEIS, 2021[150]).
• W 2022 r. ACCC zasugerowała, że przepisy mogłyby przyznać jemu lub innemu organowi uprawnienia do
opracowywania i wdrażania przepisów regulujących platformy lub usługi cyfrowe
dla osiągnięcia nadrzędnych celów lub zasad zawartych w przepisach (ACCC, 2022[151]).
• Jak wspomniano w Sekcji 2, definicja ciemnego wzorca przyjęta w CCPA upoważnia CPPA do dalszego
zdefiniowania w drodze rozporządzenia, jakie praktyki stanowią ciemny wzór (CPRA/Cal. Civ. Code §
1798.140(l)).
Badacze w podobny sposób zaproponowali, aby organy konsumenckie miały uprawnienia do wydawania odpowiednich przepisów
dotyczących ciemnych wzorców, z zastrzeżeniem odpowiednich zabezpieczeń (Stigler Committee, 2019[49]; Chugh i Jain, 2021[134]).
Niektórzy obrońcy praw konsumenckich sugerują, że organom ds. ochrony konsumentów można przyznać uprawnienia podobne do tych,
jakie mają niektóre organy regulacyjne ds. papierów wartościowych, w zakresie zakazywania szkodliwych produktów finansowych (CPRC, 2020[148]). Ponadto,
Willis (2020[39]) sugeruje, że w przypadku braku nowych przepisów organy i sądy konsumenckie mogą również interpretować
istniejące ogólne zakazy prawa konsumenckiego, np. w odniesieniu do nieuczciwych lub wprowadzających w błąd praktyk, w nowy
sposób, który – choć nadal jest zgodny z duchem istniejącego prawa konsumenckiego – umożliwiłoby skuteczne wyeliminowanie
ciemnych wzorców.
Rozwiązanie problemu podatności konsumentów na ciemne wzorce
Badacze i ustawodawcy w kilku jurysdykcjach zaproponowali zakazy na platformach internetowych i innych przedsiębiorstwach internetowych
stosowania praktyk cyfrowych, w tym praktyk obejmujących architekturę wyboru, które dyskryminują lub w inny sposób szkodzą
konsumentom określonych grup, w tym tych, którzy mogą być szczególnie podatni na określone praktyki (Costa i Halpern, 2019 [152];
Fletcher i in., 2021 [139]). Niektórzy badacze proponują ponadto zakotwiczenie w prawie konsumenckim pojęcia podatności cyfrowej,
rozumianej jako stan uniwersalny, który może mieć zastosowanie do wszystkich konsumentów na rynku cyfrowym (Helberger i in., 2021[139]).
Środki mające zaradzić bezbronności konsumentów w epoce cyfrowej są szczegółowo omówione w raporcie KPCh na ten temat (OECD,
wkrótce dostępny[10]).
Dodatkowe uwagi
Ograniczenia środków ujawniania informacji i przejrzystości
W niektórych przypadkach zwiększenie przejrzystości i dobrze zaprojektowane ujawnianie informacji może poprawić wyniki konsumentów
w internecie (OECD, 2018[5]; Veltri i in., 2020[175]; OECD, w przygotowaniu[35]). Istnieje jednak mnóstwo dowodów wskazujących, że
skuteczność niektórych rodzajów ujawniania informacji jest zróżnicowana i silnie zależna od ich projektu oraz że w niektórych kontekstach
wymogi dotyczące ujawniania informacji mogą nawet przynieść odwrotny skutek i zaszkodzić konsumentom (AFM i ASIC, 2019 [176]; Bar-
Gill, Schkade i Sunstein, 2019 [177]; Seizov, Wulf i Luzak, 2019 [178]; Persson, 2018 [179]; ACM, 2021 [180]; CMA, 2022 [31]; OECD, w
przygotowaniu [35]) . Ilustruje to powszechne występowanie ciemnych wzorów w informacjach o zgodzie na pliki cookie, jak wspomniano w
sekcji 3. Grupy obrońców praw konsumentów argumentowały w szczególności, że w przeciwieństwie do podejścia „prywatność od samego
początku” poleganie na środkach ujawniania informacji i przejrzystości może nałożyć na konsumenta zbyt duże obciążenie, aby dokonywał
wyborów dotyczących prywatności w jego najlepszym interesie (Consumer Reports Digital Lab, 2021) . [182]).
Szereg eksperymentów behawioralnych wykazało ograniczoną skuteczność ujawniania informacji jako remedium na ciemne wzorce, na
przykład:

• Badanie KE z 2022 r. wykazało, że dwa środki – środek „ochłodzący” zachęcający konsumenta do

zapoznania się ze szczegółami dotyczącymi wybranego produktu oraz dodatkowe ujawnienie
wskazujące, że w takim przypadku podlegał on spersonalizowanemu ciemnemu wzorowi – nie miały
statystycznie istotnego charakteru zmniejszenie efektywności badanych ciemnych wzorców (KE,
2022[29]).
• SERNAC ustaliło, że gdy konsumenci byli proszeni o zaakceptowanie plików cookie, które nie były
niezbędne do korzystania ze strony internetowej, podanie im informacji o plikach cookie nie miało
statystycznie istotnego wpływu na prawdopodobieństwo odrzucenia przez nich plików cookie
(SERNAC, 2022[ 106] ).
• W kontekście cen kroplowych ACM stwierdził, że konsumenci prawie nigdy nie klikali dwóch rodzajów
klikalnych łączy zawierających informacje o dodatkowych, nieopcjonalnych kosztach (symbol „i”
obok ceny i tekst, np. „z wyłączeniem opłat za rezerwację”) (ACM, 2021[181]).
• Badanie KE z 2020 r. wykazało, że w większości przypadków środki w zakresie przekazywania informacji

nie doprowadziły do statystycznie istotnego zmniejszenia skuteczności ciemnych wzorców
w witrynach i aplikacjach do rezerwacji podróży (KE, 2020[101]).
Inne niedawne eksperymenty również wykazały ograniczoną skuteczność ujawniania informacji w odniesieniu do
spersonalizowanych cen lub rankingów sponsorowanych (OECD, 2021[183]; ACM, 2021[181]). Ogólnie rzecz biorąc, dowody te
potwierdzają, że środki w zakresie ujawniania informacji i przejrzystości nie wystarczą same w sobie, aby chronić konsumentów
przed ciemnymi wzorami oraz że w przypadku ich zastosowania należy dokładnie rozważyć ich projekt, biorąc pod uwagę
dostępne dowody empiryczne. Jak zauważa CMA, gdy istnieją istotne dowody szkodliwości, bardziej skuteczne mogą być praktyki
polegające na zakazie lub ograniczaniu (CMA, 2022[31]).
Łączenie regulacji opartych na zasadach i przepisach
Ciemne wzorce prawdopodobnie będą nadal ewoluować i stawać się coraz bardziej skuteczne dzięki częstym testom A/B,
potencjalnie połączonym z marketingiem algorytmicznym. Ten ewoluujący charakter sprzyja połączeniu podejścia do prawa
konsumenckiego opartego na zasadach i opartego na przepisach. W szczególności dobrze zaprojektowane regulacje oparte na
zasadach lub jasne zasady zakazujące określonych praktyk mogą pomóc w wyeliminowaniu pewnych ciemnych wzorców, które
już istnieją i są uważane za szkodliwe, a także zapewnić organom konsumenckim jasność co do tego, kiedy interweniować, oraz
pewność przedsiębiorstw w w odniesieniu do konkretnych projektów (OECD, 2021[9]; Chugh i Jain, 2021[135]). Jednak nowe
ciemne wzorce mogą nie pasować idealnie do zakresu konkretnych zakazów (OECD, 2021[9]; Corones i in., 2016[184]). W związku
z tym dobrze zaprojektowane, szerokie, oparte na zasadach zakazy dotyczące zwodniczych, nieuczciwych lub w inny sposób
szkodliwych praktyk handlowych (patrz przykłady omówione powyżej) – które mogłyby uwzględniać prawdopodobny lub
rzeczywisty wpływ danej praktyki na konsumenta, jak ma to miejsce w przypadku Unijna dyrektywa o nieuczciwych praktykach
handlowych lub sekcja 5 amerykańskiej ustawy o FTC – mogą uzupełniać regulacje oparte na zasadach, zapewniając przyszłościową
„siatkę bezpieczeństwa” i elastyczność organom ds. konsumentów i sądom w zakresie eliminowania ciemnych wzorców, które
wymykają się konkretnym przepisom (Corones i in., 2016 [ 184]; Paterson i in., 2015 [185]; KE, 2017 [186]; Willis, 2020 [39]). Ocena
dyrektywy o nieuczciwych praktykach handlowych z 2017 r. wykazała w szczególności, że zawarte w niej zakazy oparte na
zasadach i czarna lista konkretnych praktyk „były powszechnie uważane za zapewniające skuteczne ramy umożliwiające
osiągnięcie wysokiego poziomu ochrony konsumentów w odniesieniu do nieuczciwych praktyk handlowych” (WE, 2017 [186 ]).
Jak omówiono powyżej, w niektórych jurysdykcjach zaproponowano także nowe zakazy oparte na zasadach w odniesieniu do praktyk, które można u
Dostosowanie interpretacji istniejących standardów prawnych
W niektórych jurysdykcjach, takich jak UE i USA, to, czy praktykę uznaje się za nieuczciwą lub wprowadzającą w błąd, ocenia się z
perspektywy „przeciętnego” lub „rozsądnego” konsumenta, do którego skierowana jest dana praktyka, którego zgodnie z unijną
dyrektywą dotyczącą nieuczciwych praktyk handlowych rozumie się jako być „konsumentem odpowiednio poinformowanym,
ostrożnym i spostrzegawczym, biorąc pod uwagę czynniki społeczne, kulturowe i językowe”49. Niektórzy badacze sugerują
jednak, że sądy przyjmują bardziej zniuansowane rozumienie, które lepiej odzwierciedla konsumenta jako decydenta, który ma wady, co

może pomóc odpowiednio rzucić wyzwanie ciemnym wzorcom (Howells, Twigg-Flesner i Wilhelmsson, 2017 [66]; Cohen,
2019 [187]).50
Co więcej, jak omówiono w sekcji 4, z biegiem czasu ciemne wzorce prawdopodobnie staną się bardziej spersonalizowane
dzięki ulepszonemu gromadzeniu danych w połączeniu z uczeniem maszynowym. Ustalenie dowodu na zwodniczy
charakter spersonalizowanego ciemnego wzoru może być trudne, ponieważ cechy charakterystyczne ciemnego wzoru
prezentowanego konsumentowi (konsumentom), którego to dotyczy, mogą nie być w podobny sposób obserwowalne
przez organ konsumencki, zwłaszcza bez dostępu do danych eksperymentalnych przedsiębiorstwa. Ponadto jeżeli ciemne
wzorce są wynikiem autonomicznych eksperymentów, ustalenie, czy ostatecznie miały one na celu manipulowanie
konsumentami, może być trudne, na czym niektóre sądy mogą się opierać, aby ułatwić egzekwowanie prawa, nawet jeśli
nie jest to wymagane przez prawo (Willis, 2020[39] ). Dlatego niektórzy badacze sugerują, że aby ułatwić skuteczne
egzekwowanie prawa, na przedsiębiorstwie powinien spoczywać ciężar udowodnienia, że nie wyrządził on szkody
konsumentowi (Willis, 2020[39]; Helberger i in., 2021[139]; EC, 2022[29] ]). Ponadto w przypadkach personalizacji na
poziomie indywidualnym KE i ACM uznały, że przeciętnego konsumenta należy uważać za pojedynczego konsumenta – tj.
51
konsumenta, do którego kierowany jest spersonalizowany ciemny wzór (ACM, 2020[20]; KE, 2021[ 141]).
Wzmacnianie współpracy między obszarami polityki i ponad granicami
Ciemne wzorce obejmują szereg obszarów polityki wykraczających poza politykę konsumencką, takich jak prywatność,
sztuczna inteligencja i konkurencja. Rządy powinny starać się angażować wszystkie te dyscypliny, w tym unikać nakładania
się wysiłków, rozwijać synergie i określać, który mechanizm najlepiej nadaje się do eliminowania konkretnych ciemnych
wzorców. Naukowcy pokazali, jak na przykład w UE organy regulacyjne mogą stanąć przed dylematem, czy przeciwdziałać
nieuczciwym praktykom w zakresie danych za pomocą prawa konsumenckiego, prawa ochrony danych czy prawa konkurencji
(Botta i Wiedemann, 2019 [188]) oraz że podejście pluralistyczne łączące mocne strony różnych systemów może najlepiej
rozwiązać ciemne wzorce (Leiser, 2020 [48]).
Kilka jurysdykcji uznało potrzebę bliższej współpracy regulacyjnej w sferze cyfrowej. Na przykład w 2020 r. brytyjskie
organy regulacyjne ds. konkurencji, konsumentów, ochrony danych i komunikacji uruchomiły Forum Współpracy w
zakresie Regulacji Cyfrowych, do którego później dołączył organ nadzoru finansowego, aby
wzmocnienie koordynacji regulacyjnej na rynkach cyfrowych. 52 CMA i ICO opublikowały wspólne oświadczenie
w 2021 r. dowiedzą się, w jaki sposób zamierzają zwiększyć synergię między swoimi programami politycznymi (CMA i ICO,
2021[189]). 53 Podobnie w Holandii w 2021 r. i w Australii w 2022 r. regulatorzy reprezentujący inną politykę
obszary ogłosiły bliską współpracę w kwestiach cyfrowych odpowiednio za pośrednictwem Forum Regulacji i Współpracy Cyfrowej
54
oraz Forum Organów Regulacyjnych Platform Cyfrowych55. CMA, ACCC i duński Urząd ds. Konkurencji i
Konsumentów Platform (DCCA) utworzyły również wyspecjalizowane jednostki, których zadaniem jest nadzorowanie kwestii
platform cyfrowych z punktu widzenia konkurencji i polityki konsumenckiej. Podobnie Komisja Stiglera (2019[49])
zaproponował utworzenie wyspecjalizowanego organu ds. technologii cyfrowej jako jednostki pododdziałowej amerykańskiej FTC, aby skoncentrował
się na wszystkich aspektach platform cyfrowych, w tym na wykorzystywaniu przez nie ciemnych wzorców i ryzyku uzależnienia.
Współpraca transgraniczna w zakresie ciemnych wzorców ma również kluczowe znaczenie, aby zapewnić wymianę
zdobytych doświadczeń, opracować wspólne podejście i uniknąć fragmentacji przepisów. W tym względzie w 2022 r. Didier
Reynders, komisarz ds. sprawiedliwości KE, i Lina Khan, przewodnicząca amerykańskiej FTC, zgodzili się na wzmocnienie
współpracy i wymianę dobrych praktyk w zakresie ochrony konsumentów, w tym poprzez wzmożenie dialogu na temat
ciemnych wzorców56.
Gromadzenie dowodów w celu wsparcia kształtowania polityki i wysiłków w zakresie jej egzekwowania
Jak zauważono w zestawie narzędzi OECD dotyczącym polityki konsumenckiej, biorąc pod uwagę ograniczone zasoby organów ds. ochrony
konsumentów, powinny one zasadniczo skoncentrować się na kwestiach powodujących największe szkody dla konsumentów (OECD, 2010[6]).
Rzeczywiście, jak omówiono w sekcji 3, ciemne wzorce są bardzo powszechne, w związku z czym organy egzekwowania prawa prawdopodobnie
nie będą w stanie zająć się wszystkimi ich wystąpieniami. Dowody na występowanie różnych ciemnych wzorców, wpływ na podejmowanie decyzji
przez konsumentów i wynikające z nich osobiste i strukturalne szkody dla konsumentów mają zatem kluczowe znaczenie dla wspierania polityki i
wysiłków w zakresie egzekwowania prawa.

W szczególności bardzo rozpowszechnione i skuteczne/szkodliwe ciemne wzory mogą wymagać większej uwagi; te, które są skuteczne,
ale rzadkie lub powszechne, ale nieskuteczne, mogą być mniejszym powodem do niepokoju. W istocie, jak zauważyli Luguri i Strahilevitz
(2021[25]), możliwe jest, że agresywne działania policji w przypadku mniej skutecznych lub łagodniejszych ciemnych wzorców nie będą
uzasadnione kosztami. Co więcej, ciemne wzorce, które z większym prawdopodobieństwem wpadają w luki prawne, na przykład dlatego,
że nie kwalifikują się w świetle prawa jako oszukańcze lub wprowadzające w błąd, mogą również wymagać pilniejszej uwagi decydentów
niż te, w odniesieniu do których organy ochrony konsumentów posiadają już niezbędne uprawnienia. Wykrywalność ciemnych wzorów
może być również istotnym kryterium dodatkowym do rozważenia (należy jednak zauważyć, że jest mało prawdopodobne, aby
świadomość zawsze chroniła konsumentów, jak omówiono w sekcji 4).
Można w tym celu zastosować specjalne narzędzia, takie jak te omówione w tym raporcie:
• Identyfikacja rozpowszechnienia ciemnych wzorców (w tym ewentualnych podmiotów zewnętrznych, które

mogą je stworzyć), tajemniczego klienta lub „wymiatania” (podobnie jak np. badanie KE z 2022 r. (KE,
2022[29]) lub SERNAC (2021[72])). w tym za pomocą ręcznych lub automatycznych narzędzi do zrzutów
ekranu, selektywnych audytów interfejsów użytkownika (Chugh i Jain, 2021 [135]; Luguri i Strahilevitz,
2021 [25]) oraz narzędzi do indeksowania sieci opartych na uczeniu maszynowym
(podobnie jak np. Mathur i in. (2019[24])) . W niektórych przypadkach może to oznaczać opracowanie
niezbędnej wewnętrznej wiedzy specjalistycznej lub współpracę z badaczami, którzy opracowali lub mogą
opracować takie narzędzia, ewentualnie w sposób open source (OECD, 2021[1]; Rosca i in., 2021[190). ]).
57
Indeksowanie sieci może mieć
także tę zaletę, że pozwala uniknąć potencjalnych uprzedzeń wynikających z polegania na skargach
konsumentów lub na własnej wiedzy (CMA, 2022[31]).
• Aby ocenić skuteczność, wykrywalność i szkody wynikające z ciemnych wzorców, a także skuteczność
potencjalnych środków zaradczych, eksperymenty behawioralne
(w tym eksperymenty laboratoryjne i eksperymenty terenowe online) oraz można zastosować badania
konsumenckie (podobne do np. Luguri i Strahilevitz (2021[25]), Di Geronimo i in. (2020[73]), Graßl i in.
(2021[94] ), SERNAC (2022[106]) lub DITP i DGCCRF (2021[110])). Organy regulacyjne mogą również starać
się uzyskać od przedsiębiorstw, które wydają się wykorzystywać wewnętrzne materiały marketingowe
oparte na ciemnych wzorcach, wyniki eksperymentów (testy A/B) lub kodowanie algorytmów do analizy
przez zespoły kryminalistyki cyfrowej i ekspertów zewnętrznych (OECD, 2021[9]; Klein, 2021 [191]; Calo,
2014[18]). Na przykład CMA i ACCC wykorzystały informacje uzyskane z internetowych witryn zajmujących
się rezerwacjami hoteli do celów dochodzeń w sprawie stosowania przez nie ciemnych wzorców (CMA,
58 Takie dane
2017[192]).
a informacje mogą mieć kluczowe znaczenie dla pomiaru długoterminowego i szerszego wpływu ciemnych
wzorców, w tym szkód (CMA, 2022[31]).
• Ocena zakresu, w jakim istniejące ramy regulacyjne odpowiednio uwzględniają tę kwestię

ciemne wzorce, zwłaszcza gdy zostaną uznane za szkodliwe, można zastosować analizę prawną, w tym
przegląd orzecznictwa i porównania z ramami regulacyjnymi w innych jurysdykcjach, w stosownych
przypadkach (patrz np. Luguri i Strahilevitz
(2021[25]) i badanie KE z 2022 r. (KE, 2022[29])).
Korzystanie z niektórych z tych narzędzi może być uzależnione od posiadania odpowiednich uprawnień dochodzeniowych. W tym
względzie zestaw narzędzi wykonawczych CCP dotyczący działań legislacyjnych w zakresie współpracy w zakresie egzekwowania prawa
w zakresie ochrony konsumentów sugeruje, że kraje powinny zapewnić swoim organom ds. ochrony konsumentów uprawnienia
umożliwiające między innymi: żądanie lub przymuszenie przedstawienia odpowiednich informacji, z zastrzeżeniem odpowiednich
przywilejów; dążyć do zabezpieczenia dowodów do czasu ich zbadania; przeprowadzać tajne dochodzenia i potajemnie obserwować
przebieg działalności; oraz skontroluj lub przeszukaj pomieszczenia przedsiębiorstwa i przejmij potencjalne dowody (OECD, 2021[193]).
Takie dowody mogą pomóc w ustaleniu, na których ciemnych wzorcach decydenci i organy egzekwowania prawa powinni się skupić w pierwszej
kolejności, ale także jakiego rodzaju środki mogą być potrzebne (w tym, czy np. mogą być potrzebne nowe zasady, lepsze lub dodatkowe egzekwowanie
prawa, czy też może nie być potrzebne żadne działanie). Może również pomóc w rozstrzyganiu konkretnych spraw związanych z egzekwowaniem prawa.
Rzeczywiście, szczególnie w przypadkach, gdy ciemny wzór nie stoi w wyraźnej sprzeczności z prawem, np. dlatego, że tak jest

nie zawiera wyraźnie wprowadzającego w błąd tekstu i zamiast tego wykorzystuje subtelne elementy projektu, dowody (niezależnie od tego,
czy zostały dostarczone przez organ egzekwowania prawa, czy daną firmę) potwierdzające jego wpływ na zachowanie konsumentów, mogą
pomóc w ustaleniu, czy ciemny wzór jest wystarczająco problematyczny i podlega zaskarżeniu na mocy prawa (Rimm, 2021 [194]; BEUC, 2022
[142]; Willis, 2020 [39]). W takich przypadkach Mathur, Mayer i Kshirsagar (2021[53]) oraz Willis
(2020[39]) sugerują, że w celu określenia odpowiedniego poziomu można zastosować progi ustalone w rozporządzeniach lub standardach, np.
dotyczące odsetka konsumentów, na których zwodnicza reklama musiałaby mieć negatywny wpływ, aby można było uznać ją za problematyczną,
lub nowe progi środek wykonawczy. W tym względzie Klein (2021[190]) sugeruje, że analizy oparte na porównaniach, powszechnie stosowane
w kontekście oceny szkód wynikających z naruszenia prawa konkurencji, można również zastosować do ciemnych wzorców.
Korzystanie z istniejących dowodów w celu ustalenia priorytetów działań w zakresie polityki i egzekwowania prawa
Biorąc pod uwagę dowody na szkody oraz na to, w jakim stopniu istniejące ramy regulacyjne eliminują ciemne wzorce, trudno na tym etapie
wyciągnąć ostateczne wnioski co do tego, w jaki sposób ustalać priorytety działań w zakresie polityki i egzekwowania prawa. Niemniej jednak
dowody omówione w niniejszym raporcie dostarczają pewnych wstępnych wskazówek co do tego, jakie mogą być te priorytety (zauważając, że
mogą one ulec zmianie w miarę pojawienia się większej liczby dowodów). W szczególności reakcje w zakresie polityki i egzekwowania prawa
mogą koncentrować się na:
• Ciemne wzory w aplikacjach i urządzeniach mobilnych. Ciemne wzorce wydają się bardziej skuteczne na ekranach
telefonów komórkowych, jeśli chodzi o wpływanie na decyzje konsumentów (Strahilevitz, 2021 [96]; Utz i in.,
2019 [78]), a niektóre dowody wskazują, że są one bardziej rozpowszechnione w aplikacjach i mobilnych wersjach
usług niż na komputerach stacjonarnych wersje (Gunawan i in., 2021 [75]).
• Przypadki połączonych lub warstwowych ciemnych wzorów. Wydaje się, że ciemne wzorce mają skumulowaną siłę
wpływania na podejmowanie decyzji przez konsumentów (Luguri i Strahilevitz, 2021[25]).
• Ciemne wzorce na głównych platformach internetowych oraz popularnych stronach internetowych i aplikacjach.
Popularne witryny handlu elektronicznego, w tym sklepy internetowe i aplikacje, zwykle zawierają więcej informacji
ciemne wzorce (Mathur i in., 2019 [24]; Gunawan i in., 2021 [75]), a na głównych platformach internetowych
zidentyfikowano kilka ciemnych wzorców (Forbrukerrådet, 2018 [27]; Forbrukerrådet, 2018 [84]; CMA , 2020[86]).
• Podmioty zewnętrzne umożliwiające tworzenie ciemnych wzorów. Takie podmioty prawdopodobnie wyraźnie
naruszają prawo konsumenckie w zakresie, w jakim ułatwiają oszukańcze praktyki (patrz przykłady w sekcji 3), a
zajęcie się nimi może pomóc w powstrzymaniu napływu nowych ciemnych wzorców (Mathur i in., 2019[24]).
• Ochrona bardziej bezbronnych konsumentów. Niektóre podzbiory konsumentów, którzy są mniej wykształceni
(Bongard-Blanchy i in., 2021 [33]; Luguri i Strahilevitz, 2021 [25]), w młodym wieku (dzieci) (Meyer i in., 2019
[137]) lub pod presją czasu (EC, 2022[29]) okazały się bardziej podatne na ciemne wzorce.
• Wspieranie przyjaznej dla konsumenta architektury wyboru cyfrowego (np. „jasne wzorce”).
Wykazano, że interfejsy użytkownika zaprojektowane w celu nakłaniania konsumentów do dokonywania
wyborów zgodnych z ich najlepszym interesem działają dobrze (Graßl i in., 2021[94]; SERNAC, 2022[106]).
Ponadto dowody omówione w niniejszym raporcie dotyczące rozpowszechnienia, skuteczności, wykrywalności, szkody dla konsumentów i
możliwych luk prawnych odnoszących się do poszczególnych ciemnych wzorców powszechnie identyfikowanych w literaturze, przedstawione
w sekcjach 3 i 4 oraz szczegółowo udokumentowane w załącznikach C, D i E, mogą również podać wstępne wskazówki dotyczące tych, które
potencjalnie wymagają większej uwagi, jak wskazano poniżej. Należy jednak zauważyć, że właściwe skupienie się może zależeć od danego
sektora lub otoczenia; jak wskazano np. w badaniu KE z 2022 r. (KE, 2022[29]), w niektórych sektorach częściej występują ciemne wzorce niż w
innych.

Badania pokazują, że trudne do anulowania/rezygnacji, ukryte informacje, fałszywa hierarchia i ciemne wzorce preselekcji są bardzo
rozpowszechnione w wielu obszarach – w witrynach i aplikacjach handlu elektronicznego (Di Geronimo i in., 2020[73]; EC, 2022 [29];
Gunawan i in., 2021 [74]), informacje o zgodzie na pliki cookie (Nouwens i in., 2020 [79]; Utz i in., 2019 [77]; Matte, Bielova i Santos, 2020
[78]; Soe i in., 2020[80]), główne platformy internetowe
(ACCC, 2019[84]; CMA, 2020[85]; Forbrukerrådet, 2018[27]; Forbrukerrådet, 2018[83]; Forbrukerrådet, 2021[86]) i wyszukiwarki (ACCC,
2021[88]) – są skuteczne w wywieraniu wpływu na decyzje konsumentów
(Luguri i Strahilevitz, 2021[25]; Utz i in., 2019[78]; Machuletz i Böhme, 2019[94]; Nouwens i in., 2020[80]; EC, 2022[29]) (patrz także CMA
(2022[31]) dotyczące mocy niewykonania zobowiązania) i są stosunkowo trudne do wykrycia (Bongard-Blanchy i in., 2021[33]; Bhoot, Shinde
i Mishra, 2020[104]), w związku z czym mogą uzasadniać większe uwaga.
Dowody na stosunkowo duże rozpowszechnienie reklam ukrytych w witrynach handlu elektronicznego i aplikacjach , co jest dokuczliwe
zidentyfikowano także ciemne wzorce dotyczące działań wymuszonych (w tym wymuszonej rejestracji, wymuszonego ujawnienia) (SERNAC,
2021 [72]; KE, 2022 [29]; Di Geronimo i in., 2020 [73]; Gunawan i in., 2021 [74]; Meyer i in., 2019 [136]). Chociaż zidentyfikowano nieco mniej
dowodów wskazujących na ich skuteczność lub wynikające z nich szkody (zob. np. Luguri i Strahilevitz (2021[25]) dotyczące dokuczania oraz
badanie KE z 2022 r. (KE, 2022[29]) dotyczące psychologicznych szkód wynikających z wymuszonych działań) oraz trudności w ich wykryciu
(patrz np. Bongard-Blanchy i in. (2021[33]) dotyczące wymuszonego ujawniania informacji oraz badanie KE z 2018 r. dotyczące reklamy
natywnej (KE, 2018[92])).
Ciemne wzorce związane z pilnością/niedoborem (np. wiadomości o niskim stanie zapasów lub liczniki czasu) i dowodem społecznym
(komunikaty o aktywności lub referencje) wydają się stosunkowo częstsze w witrynach handlu elektronicznego w porównaniu z innymi
ciemnymi wzorcami (Mathur i in., 2019 [24]; SERNAC, 2021 [72]; Moser, Schoenebeck i Resnick, 2019 [75]).
Jednak chociaż sygnały niedoboru zwykle wywołują silne negatywne emocje (Kristofferson i in., 2017 [122]), dowody na to, że
ich skuteczność jest zróżnicowana w zależności od dowodu społecznego (Luguri i Strahilevitz, 2021[25]; EC, 2020[99]; Jeong i Kwon,
2012[100]) i mogą być stosunkowo łatwo wykrywalne (Bongard-Blanchy i in., 2021[33]).
W związku z tym, choć częste występowanie sygnałów niedoboru sugeruje, że organy konsumenckie powinny w dalszym ciągu je
monitorować, mogą one mieć niższy priorytet w porównaniu z dowodem społecznym i innymi ciemnymi wzorcami. Co więcej, jak omówiono
w Części 2, jeżeli ciemne wzorce dowodu społecznego i pilności są zgodne z prawdą, nie można ich uznać za zwodnicze, a czasami mogą
być korzystne dla niektórych konsumentów.
Inne ciemne wzorce również wykazują rozbieżności w dostępnych dowodach zweryfikowanych pod kątem ich rozpowszechnienia
oraz skuteczności/szkody. W szczególności istnieją dowody na skuteczność lub szkody finansowe wynikające z ukrytych kosztów/
kroplowych cen (zob. np. Blake i in. (2021[109]) i CMA (2022[31])), ukrytych subskrypcji/wymuszonej ciągłości (zob. np. ECC Szwecja
(2017[69]) i badanie KE z 2016 r. (EC, 2016[71])), sztuczka Jednakże pewne dowody
59
pytania (Luguri i Strahilevitz, 2021[25]) oraz spam znajomych/piramida społecznościowa.
sugeruje, że są one stosunkowo mniej powszechne w witrynach i aplikacjach handlu elektronicznego niż inne ciemne wzorce
(Mathur i in., 2019[24]; SERNAC, 2021[72]; EC, 2022[29]; Gunawan i in., 2021[74]), a wymuszona ciągłość jest stosunkowo łatwiejsza do
wykrycia przez konsumentów (Bhoot , Shinde i Mishra, 2020 [104]).
60
„Confirmshaming” wydaje się powszechny na głównych platformach internetowych (Forbrukerrådet, 2018 [27]; CMA, 2020
[86]), ale ogólnie mniej powszechny w witrynach i aplikacjach handlu elektronicznego (EC, 2022 [29]). Przedstawia również mieszane
dowody dotyczące jego skuteczności (Luguri i Strahilevitz, 2021[25]; KE, 2022[29]) i zostało
okazały się stosunkowo łatwe do wykrycia (Bhoot, Shinde i Mishra, 2020 [104]; Bongard-Blanchy i in., 2021 [33]). Co więcej, w przypadku
grywalizacji, zapobiegania porównywaniu cen, waluty pośredniej, wkradania się do koszyka, przynęty i zamiany, nieśmiertelnych kont,
nieskończonego przewijania i ciemnych wzorców automatycznej gry , dowody dotyczące rozpowszechnienia wskazują na albo ogólnie
niskie rozpowszechnienie w witrynach i aplikacjach handlu elektronicznego, a także pliki cookie powiadomienia o zgodzie (więcej szczegółów
można znaleźć w załączniku C) lub nie były one dostępne. I chociaż istnieją dowody na wykrywalność niektórych z takich ciemnych wzorców,
dowody wydają się niewystarczające w odniesieniu do ich skuteczności i
wynikającą z tego szkodę.
Wreszcie, jak omówiono powyżej, mogą również występować inne rozbieżności między ciemnymi wzorcami pod względem objęcia
istniejącymi ramami regulacyjnymi, co może dodatkowo określić priorytety polityki. Na przykład według Temby’ego i Vasqueza (2020[146])
trudne do anulowania może nie spełniać kryteriów działania wprowadzającego w błąd i oszukańczego

w australijskim prawie konsumenckim oraz według Hunga (2021[56]) zrzędzenie może nie spełniać kryteriów działania wprowadzającego w
błąd lub nieuczciwego w prawie konsumenckim w USA.
Ogólnie rzecz biorąc, tam gdzie ciemne wzorce wykazują rozbieżności w dowodach pod względem ich
rozpowszechnienia, skuteczności/szkodliwości i możliwych luk prawnych, organy ochrony konsumentów i danych
oraz decydenci powinni zachować na nie czujność, starając się zebrać dalsze dowody w celu określenia i udoskonalenia środków
i priorytety. Ponadto, jak omówiono w sekcji 4, w zależności od ciemnego wzorca, szkoda na poziomie indywidualnego
konsumenta może zostać pogłębiona przez szkodę zbiorową, np. pod względem wpływu na konkurencję. Może to mieć na
przykład miejsce w przypadku cen kroplowych, niektórych ciemnych wzorców naruszających prywatność (np. preselekcja),
ciemnych wzorców uzależniających i ciemnych wzorców związanych z przeszkodami (np. zapobieganie porównywaniu cen, trudne
do anulowania). Decydenci i organy odpowiedzialne za egzekwowanie prawa mogą zatem optymalnie skoncentrować swoje
wysiłki na ciemnych wzorcach, które, jak stwierdzono, powodują szkody w wielu wymiarach, zarówno osobiste, jak i strukturalne.

6. Inicjatywy edukacyjne, techniczne i biznesowe mające na celu eliminowanie ciemnych wzorców handlowych
Kluczowe punkty
• Istnieje kilka środków mających na celu edukowanie konsumentów na temat ciemnych wzorców, w tym kampanie informacyjne prowadzone
przez organy ochrony konsumentów i narzędzia umożliwiające zgłaszanie przedsiębiorstw, zwiększanie ich świadomości lub zawstydzanie
przedsiębiorstw w związku z obecnie stosowanymi ciemnymi wzorcami.
• Narzędzia techniczne zostały lub są opracowywane, aby pomóc konsumentom złagodzić lub usunąć ciemność
wzorce, takie jak rozszerzenia i aplikacje przeglądarki oraz inne oprogramowanie.
• W eliminowaniu ciemnych wzorców istotne są różne inicjatywy w zakresie samoregulacji i współregulacji, na przykład poprzez
oparte na zasadach standardy regulujące interakcje z konsumentami w Internecie, a niektóre krajowe organy samoregulacji
reklamy podjęły działania w celu eliminowania różnych ciemnych wzorców.
• W ostatnich latach nasiliły się apele wśród społeczności projektantów interfejsów użytkownika o podnoszenie świadomości na
temat ciemnych wzorców i przyjęcie standardów etycznego projektowania, a niektórzy projektanci opracowali wytyczne i
zestawy narzędzi dotyczące etycznego projektowania.
• Niektórzy komentatorzy proponują mechanizmy umożliwiające firmom internetowym przegląd architektury wyboru w celu
zidentyfikowania ciemnych wzorców, obejmujące samokontrolę i przeprowadzanie eksperymentów w celu sprawdzenia
zgodności.
• Choć edukacja konsumentów i środki techniczne oraz inicjatywy w zakresie samoregulacji lub współregulacji mogą
odegrać ważną rolę wspierającą w ochronie konsumentów przed ciemnymi wzorcami, same w sobie są
niewystarczające i należy je postrzegać jako uzupełnienie solidnych środków regulacyjnych i wykonawczych.
Środki edukacyjne i techniczne narzędzia konsumenckie pozwalające eliminować ciemne wzorce
Podnoszenie świadomości i edukacja konsumentów na temat ciemnych wzorców
Szereg organów ochrony konsumentów przeprowadziło kampanie informacyjne w celu podniesienia świadomości na temat ciemnych
schematów i pomocy konsumentom w unikaniu ciemnych wzorców, w tym meksykański organ ochrony konsumentów (PROFECO), SERNAC,
CMA i peruwiański organ ochrony konsumentów (Indecopi) (PROFECO, 2020[ 196] ; SERNAC, 2021 [72]).
61
Badacze zaproponowali również, aby w pewnych okolicznościach interwencje edukacyjne mające na celu
budowanie kompetencji poznawczych konsumentów i ich zdolności do kontrolowania środowiska internetowego (tzw. „wzmacnianie”), aby
mogli skuteczniej chronić się przed ciemnymi wzorcami
może pomóc, np. zachęcać do przyjęcia określonych zasad proceduralnych przed dokonaniem wyboru (Kozyreva, Lewandowsky i Hertwig,
2020[197]; Graßl i in., 2021[94]; Bongard-Blanchy i in., 2021[33]). W tym kontekście pewne dowody wskazują, że ukierunkowane interwencje
mające na celu podniesienie świadomości konsumentów na temat ciemnych wzorców i rozwinięcie ich „umiejętności manipulacji” lub
„krytycznej umiejętności korzystania z technologii cyfrowych” mogą pomóc im w identyfikowaniu ciemnych wzorców i unikaniu ich
(Magnusson, 2019[198]; DITP i DGCCRF , 2021 [110]; Bell i Fitton, 2021 [137]; Di Geronimo i in., 2020 [73]).
Opracowano lub zaproponowano kilka narzędzi do zgłaszania, zwiększania świadomości lub zawstydzania firm za stosowane ciemne
wzorce. Na przykład darkpatterns.org zapewnia „salę wstydu” i prowadzi kanał na Twitterze zawierający przykłady znaczących ostatnich
ciemnych wzorców.62 Podobnie darkpatterns.uxp2.com udostępnia zbiór przykładów ciemnych wzorców zidentyfikowanych przez
praktyków zajmujących się doświadczeniami użytkownika (UX) . Linia porad dotyczących ciemnych wzorców, projekt wykrywania ciemnych
wzorców i dedykowany wątek na Reddicie umożliwiają konsumentom zgłaszanie i przeglądanie przykładów ciemnych wzorców63. Costa i
Halpern (2019[151]) proponują, aby

grupy konsumenckie ustanawiają coroczną, kierowaną przez konsumentów „nagrodę za osady” dla firm internetowych, w przypadku
których stwierdzono, że wykorzystują najwięcej osadów, aby zachęcić takie firmy do zmiany swoich praktyk.
Przeglądarka, aplikacje i narzędzia programowe do wykrywania, łagodzenia lub usuwania ciemnych wzorców
Kilku badaczy zaproponowało lub opracowało narzędzia przeglądarki, których konsumenci mogą używać do wykrywania lub łagodzenia
ciemnych wzorców na stronach internetowych, szczególnie w odniesieniu do prywatności. Matte, Bielova i Santos (2020[78]) opracowali
rozszerzenie przeglądarki „okulary cookie”, umożliwiające konsumentom określenie, czy zgoda przechowywana przez CMP jest zgodna
z ich wyborem. Globalna kontrola prywatności składa się z ustawienia lub rozszerzenia przeglądarki umożliwiającego konsumentom
powiadamianie witryn firmowych o ich preferencjach dotyczących prywatności.64 Rozszerzenie Consent-O-Matic automatycznie
odpowiada na powiadomienia o zgodzie dla konsumenta po jednorazowym ustawieniu preferencji dotyczących plików cookie, aby
65
ograniczyć ryzyko manipulacje poprzez szczegółowe powiadomienia o zgodzie;
podobnie Zaawansowana Kontrola Ochrony Danych
to proponowany mechanizm automatycznego komunikowania decyzji konsumentów dotyczących prywatności w przeglądarce,
wtyczce lub systemie operacyjnym. 66 Mathur i in. (2019[24]) proponują opracowanie rozszerzenia przeglądarki umożliwiającego
automatyczne wykrywanie ciemnych wzorców na podstawie zbioru danych, który z czasem mógłby zostać uzupełniony o kolejne
ciemne wzorce.
Naukowcy i firmy starały się stworzyć narzędzia programowe dla konsumentów, aby selektywnie reagować na ciemne wzorce. Celem
Truebill jest na przykład pomaganie konsumentom w identyfikowaniu i anulowaniu niechcianych subskrypcji.67 AppGenie (dawniej
„GreaseDroid”) ma być platformą modyfikacji aplikacji kierowaną przez społeczność, umożliwiającą konsumentom selektywne
wyłączanie ciemnych wzorców w aplikacjach (Kollnig, Datta i Van Kleek , 2021[199]). Podobnie projekt Dark Pattern Detection ma na
celu zbudowanie „aplikacji do wykrywania ciemnych wzorów”, która wykorzystuje analizę tekstu opartą na sztucznej inteligencji do
automatycznego rozpoznawania ciemnych wzorów, które konsument może następnie przeprojektować68. Chociaż niektóre ciemne
wzory można poddać automatycznej identyfikacji za pomocą tekst, obrazy lub kod HTML, inne mogą wymagać ręcznej weryfikacji lub
mogą w ogóle nie zostać wykryte podczas indeksowania sieci ze względu na różnice w definicji lub implementacji wzorca (Stavrakakis
i in., 2021 [77]). Przykładem jest trudny do usunięcia ciemny wzór, który może nie być wykrywalny w momencie zapisywania się do
subskrypcji (Hausner i Gertz, 2021[200]).
Inicjatywy biznesowe i narzędzia eliminujące ciemne wzorce
Istniejące inicjatywy samoregulacyjne i współregulacyjne istotne dla ciemnych wzorców
Kilka inicjatyw samoregulacyjnych lub współregulacyjnych dotyczących reklamy i marketingu w różnych jurysdykcjach dotyczy
ciemnych wzorców, ponieważ obejmuje zasady dotyczące reklamy online, niektóre aspekty projektowania interfejsu użytkownika
i inne praktyki handlowe w Internecie.
Na przykład Kodeks reklamy i komunikacji marketingowej Międzynarodowej Izby Handlowej (ICC) zawiera zasady zachęcające
marketerów do bycia uczciwym i prawdomównym oraz do niewprowadzania w błąd; aby nie nadużywać zaufania konsumentów i nie
wykorzystywać ich braku wiedzy; informowanie o czynnikach, które mogą mieć wpływ na decyzje konsumentów, w taki sposób, aby
można je było wziąć pod uwagę; korzystać z prawdziwych referencji; do identyfikacji reklamy jako takiej; i chronić prywatność
konsumentów podczas gromadzenia danych osobowych (ICC, 2018[201]).
Według ICC organy samoregulacyjne w 42 krajach rozwinęły się lub rozwijają na poziomie krajowym
kody na podstawie swojego kodu.
Na poziomie krajowym i regionalnym zasady samoregulacji Network Advertising Initiative (NAI)

lub na przykład Digital Advertising Alliance w USA lub European Digital Advertising Alliance wymagają od przedsiębiorstw, między
innymi, przyjęcia jasnych ujawnień informacji dotyczących wykorzystania danych konsumentów oraz przejrzystych mechanizmów
umożliwiających konsumentom dokonywanie wyboru w odniesieniu do ich danych69. NAI ma opracowano także najlepsze praktyki w
zakresie wyboru użytkownika i przejrzystości, aby pomóc przedsiębiorstwom w unikaniu ciemnych wzorców obejmujących gromadzenie
danych konsumentów (NAI, 2022[202]). Kodeks reklamy pozaemisyjnej oraz marketingu bezpośredniego i promocyjnego (Kodeks
CAP) wydany przez Urząd ds. Standardów Reklamowych, organ samoregulacyjny

organ ds. branży reklamowej w Wielkiej Brytanii zawiera zasady dotyczące pewnych ciemnych wzorców, takich jak kroplowe ceny, ukryte
reklamy i pułapki subskrypcyjne.70 Co więcej, programy krajowe BBB
Krajowy Dział Reklamy (NAD) i Jednostka Przeglądu Reklamy Dziecięcej (CARU), organy samoregulacyjne w USA odpowiednio zajmujące się
reklamą i reklamą dla dzieci, starają się nakłonić przedsiębiorstwa do przestrzegania standardów reklamowych FTC, w tym poprzez wydawanie
zaleceń, aby zaprzestać stosowania ciemnych wzorców w następstwie roszczenie złożone przez konkurencyjną firmę i skierowanie spraw do
FTC w celu podjęcia działań egzekucyjnych
(Brett, 2021[203]). Francuski organ samoregulacji reklamy (ARPP) zastosował narzędzie oparte na sztucznej inteligencji do wykrywania naruszeń
swojego kodu reklamowego, w tym stosowania fałszywych liczników czasu71. Te i inne krajowe organy samoregulacji reklamy podjęły działania,
aby zaradzić różnym ciemnym wzorce, takie jak komunikaty o ograniczonych zapasach, ceny kroplowe, ukryte reklamy, wymuszone ujawnianie,
ukryte informacje i liczniki czasu, na podstawie naruszenia krajowego kodeksu lub wytycznych.72
W 2018 roku BMUV uruchomiło inicjatywę Corporate Digital Responsibility (CDR), która zachęca
do przyjęcia przez przedsiębiorstwa większej odpowiedzialności w sferze cyfrowej, wykraczającej poza wymogi prawne. Inicjatywę wspiera
Kodeks CDR zawierający zasady, których firmy, które przystąpiły do inicjatywy, zobowiązują się przestrzegać, w tym zasady dotyczące unikania
szkody dla konsumentów i dyskryminacji, zachowania przejrzystości i odpowiedzialności oraz poszanowania autonomii konsumentów (BMUV,
2021[204]). . W ramach CDR
tej inicjatywy BMUV uruchomiło projekt mający na celu opracowanie przykładów przyjaznych konsumentom banerów zawierających pliki cookie
wraz z różnymi europejskimi zainteresowanymi stronami z sektora prywatnego, społeczeństwa obywatelskiego i sektora publicznego.
Francuski Plateforme RSE, wielostronny organ konsultacyjny podlegający francuskiemu premierowi w kwestiach społecznej odpowiedzialności
biznesu, w podobny sposób rozwinął koncepcję CDR i przedstawił zalecenia dotyczące dalszego jej wdrażania, w tym poprzez większe
poszanowanie etycznego korzystania z technologii cyfrowej (Plateforme RSE, 2020[205]).
Nowe inicjatywy i narzędzia biznesowe

Wzywa społeczność projektantów UI/UX (interfejs użytkownika/doświadczenie użytkownika) do zwiększania świadomości na
temat ciemnych wzorców, pociągania przedsiębiorstw do odpowiedzialności poprzez publiczne zawstydzanie oraz przyjmowania
standardów etycznego projektowania, a najlepsze praktyki wzrosły w ostatnich latach (Fansher, Chivukula i Gray, 2018 [ 206];
Chivukula i in., 2020[207]; Shaw, 2019[120]). Projektanci w szczególności zasugerowali, że istnieje kodeks postępowania etycznego
lub formalne standardy, których powinna przestrzegać społeczność UI/UX (Bunker, 2013 [208]; Beattie, Lacey i Caudwell, 2020
[46]; Shamonsky, 2018 [209] ) oraz szersza edukacja etyczna na kursach projektowania UX (Gray, Chivukula i Lee, 2020 [210];
Beattie, Lacey i Caudwell, 2020 [46]). Istniejące przykłady kodeksów postępowania lub etyki mających zastosowanie do
projektowania interfejsu użytkownika/UX obejmują Kodeks profesjonalisty stowarzyszenia User Experience Professionals
73
Conduct Association i Kodeks etyczny Design Institute of Australia74 . Proponowana amerykańska ustawa DETOUR Act
sugeruje utworzenie profesjonalnego organu normalizacyjnego skupiającego się na najlepszych praktykach projektowania przez
użytkownika dla dużych operatorów.75 Kilku projektantów opracowało również własne praktyczne wytyczne, listy kontrolne lub
zestawy narzędzi, w jaki sposób unikać ciemnych wzorców i projektować interfejsy w bardziej etyczny sposób ( Falbe, Frederiksen
i Andersen, 2020[211]; Meske i Amojo, 2020[212]; Zhou, 2022[213]; Instytut Przyszłości i Omidyar Network, 2018[214]; Nielsen,
2020[215]).
Niektórzy komentatorzy sugerowali, aby firmy wprowadziły mechanizmy przeglądu architektury wyboru i procesów biznesowych w celu
identyfikacji i łagodzenia ciemnych wzorców. Sunstein (2020[215]) proponuje, aby firmy przeprowadzały „audyty osadów”, tj. regularne przeglądy
niepotrzebnych tarć w procesach decyzyjnych konsumentów, a także zaproponowano inne narzędzia audytu, aby przedsiębiorstwa mogły
samodzielnie oceniać swoje algorytmy (de Marcellis-Warin i in. in., 2022[217]). Soman i in. (2019[218]) opracowali pulpit nawigacyjny, którego
firmy mogą używać do monitorowania, śledzenia i korygowania osadów w swoich interfejsach cyfrowych. Bongard-Blanchy i in. (2021[33])
planowano opracować ustandaryzowany proces oceny wpływu na przejrzystość w zakresie projektowania interfejsu. Inni komentatorzy sugerują,
że firmy internetowe wykorzystują testy A/B i audyty własne nie tylko do testowania współczynników konwersji interfejsu użytkownika, ale także
z punktu widzenia najlepiej pojętego interesu konsumenta i zgodności z prawem (Van Der Lee i in., 2021 [ 219]; Klein, 2021 [191]; Luguri i
Strahilevitz, 2021 [25]) oraz uzyskanie opinii użytkowników, aby uczynić je przyjaznym dla użytkownika (Chugh i Jain, 2021 [135]).

Uzupełnienie solidnych środków regulacyjnych i wykonawczych
Inicjatywy samoregulacyjne lub współregulacyjne, takie jak kodeksy postępowania i etyka, mogą odegrać ważną rolę wspierającą w ochronie
konsumentów przed ciemnymi schematami, na przykład tam, gdzie nie wprowadzono jeszcze w pełni ukierunkowanych reakcji politycznych
rozwinięte, jeżeli zapewniają dodatkową ochronę wykraczającą poza wymogi prawne lub gdy pełnią rolę monitorującą i egzekwującą, uzupełniając
uprawnienia organu ds. ochrony konsumentów (OECD, 2015[220]).
Ich powodzenie zależy jednak od wielu czynników (OECD, 2015[220]) i jest mało prawdopodobne, aby same w sobie były wystarczającymi środkami
ochrony konsumentów. Szeroki przegląd inicjatyw w zakresie samoregulacji i współregulacji wykazał na przykład, że w przypadku gdy podmioty
branżowe mają znaczący wpływ na opracowywanie takich inicjatyw, istnieje ryzyko, że
niższe standardy, podważając cele polityki i przechwytywanie przepisów (McEntaggart, Etienne i Uddin, 2019[221]). Komisja Stiglera (2019[49])
uznała, że próby samoregulacji przemysłu w USA
rozwiązania problemów związanych z prywatnością nie zakończyły się sukcesem ze względu na brak przyjęcia, ograniczoną ochronę konsumentów
oraz niedbałe egzekwowanie i monitorowanie. Uczestnicy warsztatów amerykańskiej FTC w 2021 r. na temat ciemnych wzorców również stwierdzili,
że samoregulacja może pomóc w skutecznych działaniach organów konsumenckich w zakresie egzekwowania prawa, ale nie może ich zastąpić (US
FTC, 2021[222]).
Niemniej jednak, jak wspomniano w Sekcji 5, przemysł może odegrać ważną rolę we współpracy z organami regulacyjnymi i decydentami politycznymi
zarówno w celu opracowania wykonalnych reakcji politycznych, jak i ustalenia najlepszych praktyk, np. w ramach wytycznych regulacyjnych. Ponadto,
jak omówiono w sekcji 4, przedsiębiorstwa stosujące ciemne wzorce mogą uzyskać nieuczciwą przewagę nad tymi, które tego nie robią, na przykład
poprzez wyciągnięcie większej sprzedaży, danych osobowych lub czasu uwagi niż w innym przypadku lub poprzez utrudnianie konsumentom wyboru
konkurencyjnych przedsiębiorstw. W związku z tym przedsiębiorstwa mają motywację konkurencyjną, aby dążyć do zdecydowanego egzekwowania
zasad łagodzących ciemne wzorce w celu utrzymania równych warunków działania.
W tym samym duchu szereg narzędzi i środków edukacyjnych, podnoszących świadomość i technicznych dla konsumentów może również odegrać
pomocniczą rolę w ochronie konsumentów przed ciemnymi wzorcami. Jednakże znaczne asymetrie informacyjne charakteryzujące ciemne wzorce
oznaczają, że nawet dobrze poinformowani i wyposażeni w narzędzia konsumenci na ogół nie będą mieli równych szans z zatrudniającymi ich
przedsiębiorstwami. Jak omówiono w sekcjach 4 i 5, jest mało prawdopodobne, aby świadomość była wystarczająca do ochrony konsumentów przed
większością ciemnych wzorców, a skuteczność środków ujawniania informacji i przejrzystości w eliminowaniu ciemnych wzorców jest ograniczona.
Ponadto oznacza to szybką ewolucję ciemnych wzorów, charakteryzujących się rosnącą złożonością i subtelnością
że takie środki często mogą stanowić rozwiązanie wczorajszych ciemnych wzorców. Dlatego takie środki należy również postrzegać jako uzupełnienie
solidnych środków regulacyjnych i wykonawczych.

Przykłady ciemnych wzorów na stronach internetowych i aplikacjach
Rysunek A.1. Przykład wymuszonej rejestracji ciemnego wzoru
Konsument w celu dokonania zakupu zmuszony jest dokonać rejestracji
Uwaga: „Debes registrarte para continuar tu compra” oznacza „Musisz się zarejestrować, aby kontynuować zakupy”.
Źródło: SERNAC (2021[72]).
Rysunek A.2. Przykład potwierdzającego ciemnego wzoru
Konsument wstydzi się skorzystać z rabatu.
Źródło: Mathur i in. (2019[24]).

Rysunek A.3. Przykład dokuczliwego ciemnego wzoru
Okno dialogowe, w którym nie można trwale odrzucić wiadomości.
Źródło: https://darkpatterns.uxp2.com/pattern/apple-no-no-option/
Rysunek A.4. Stylizowany przykład trudnego do usunięcia ciemnego wzoru
Konsument ma obowiązek zadzwonić w celu anulowania subskrypcji.
Źródło: Konsumentverket (2021[222]).
Rysunek A.5. Przykład licznika czasu
Minutnik dla oferty, która jest nadal dostępna nawet po wygaśnięciu licznika.
Źródło: Mathur i in. (2019[24])

Rysunek A.6. Przykład ukrytych kosztów / cen kroplowych
Opłaty nieopcjonalne doliczane są do ceny całkowitej na ostatnim etapie transakcji
Źródło: na podstawie https://www.darkpatterns.org/types-of-dark-pattern/hidden-costs
Rysunek A.7. Stylizowany przykład powiadomień o aktywności
Powiadomienia o działaniach wskazujące, że inni konsumenci oglądają ten sam produkt, co może wprowadzać w błąd lub być fałszywe
Uwaga: „Otras 65 personas han visto este Producto en las últimas 24 horas” oznacza „65 innych osób widziało ten
produkt w ciągu ostatnich 24 godzin”.
Źródło: PROFECO (2020[195]).

Przykład skonsolidowanej taksonomii ciemnych wzorów
Kategoria Nazwa ciemnego wzoru Opis Źródło

Wymuszona akcja Przymusowa rejestracja Konsument zmuszony do rejestracji lub oszukany, Bösch i in. (2016[21])
myśląc, że rejestracja jest konieczna
Wymuszone ujawnienie / ochrona Konsument oszukany lub zmuszony do udostępnienia większej Bösch i in. (2016[21]); Gray i in.
prywatności ilości danych osobowych, niż jest to pożądane (2018[23]); Brignull (nd[11])
Spam znajomych / Piramida społeczna Manipulacyjne wydobywanie informacji o innych Bösch i in. (2016[21]); Gray i in.
/ Wysysanie książki adresowej użytkownikach (2018[23]); Brignull (nd[11])
Grywalizacja Na pewne aspekty usługi można „zdobyć” jedynie Gray i in. (2018[23])
poprzez wielokrotne korzystanie z usługi
Zakłócenia Ukryte informacje Ważne informacje wizualnie zasłonięte Wizualne Gray i in. (2018[23])
interfejsu
Fałszywa hierarchia wyeksponowanie preferowanego przez firmę ustawienia Gray i in. (2018[23]); Mathur i in.
lub wersji produktu (2019[24])
Preselekcja Wstępnie wybrane jest ustawienie domyślne przyjazne dla Bösch i in. (2016[21]); Gray i in.
firmy (np. opcja droższa lub mniej chroniąca prywatność) (2018[23])
Wprowadzające w błąd ceny referencyjne Cena pokazana jako rabat od wprowadzającej w błąd lub OECD (2019[3]); CMA (2022[31]); KE
fałszywej ceny referencyjnej (2022[29])
Podchwytliwe pytania Zamierzona lub oczywista niejednoznaczność (np. podwójne Gray i in. (2018[23]); Mathur i in.
negatywy) (2019[24]); Brignull (nd[11])
Ukryte reklamy Konsument nakłoniony do kliknięcia czegoś, co nie jest Gray i in. (2018[23]); Brignull
widoczną reklamą (nd[11])
Potwierdzanie zawstydzania / Kadrowanie oparte na manipulacji emocjonalnej, mające na Brignull (nd[11]); Gray i in.
zabawy emocjami celu skłonienie konsumenta do wybrania określonej opcji (2018[23]); Mathur i in. (2019[24])
Dokuczliwy Dokuczliwy Powtarzające się prośby o zrobienie czegoś, co Gray i in. (2018[23])
preferuje firma
Przeszkoda Trudno anulować lub zrezygnować / Asymetria w łatwości rejestracji/zdecydowania się na produkt Brignull (nd[11]); Dapde (nd[26]); Gray i in.
Motel Roach / Kliknij zmęczenie / lub wybór przyjazny dla firmy a (2018[23]);
Łatwość anulowanie/rezygnacja Forbrukerrådet (2018[27]); Mathur i in.
(2019[24])
Zapobieganie Frustruje porównywanie cen i zawartości Gray i in. (2018[23]); Mathur i in.
porównywaniu (cen). (2019[24]); Brignull (nd[11])
Nieśmiertelne konta Dane konta i konsumenta nie mogą zostać Bösch i in. (2016[21])
usunięte
Waluta pośrednia Zakupy w wirtualnej walucie w celu ukrycia kosztów Gray i in. (2018[23])
Skradanie się Wkradnij się do kosza Artykuł, którego konsument nie dodał, znajduje się w koszyku Brignull (nd[11]); Gray i in.
(2018[23]); Mathur i in. (2019[24])
Ukryte koszty / Kroplowe ceny Koszty ukryte lub ujawnione na późniejszym Brignull (nd[11]); Gray i in.
etapie transakcji (2018[23]); Mathur i in. (2019[24]); OECD
(2019[3])
Ukryta subskrypcja / Wymuszona Nieoczekiwane lub niepożądane automatyczne odnowienie Brignull (nd[11]); Gray i in.
ciągłość usługi (2018[23]); Mathur i in. (2019[24])
Przynęta i zamiana, w tym ceny Konsumentowi oferuje się produkt lub cenę inną niż Brignull (nd[11]); Gray i in.
przynęty pierwotnie reklamowana (2018[23]); OECD (2019[3])
Dowód społeczny Komunikaty o aktywności Wskazania dotyczące działań innych konsumentów, które Mathur i in. (2019[24])
mogą wprowadzać w błąd lub być fałszywe
Referencje Oświadczenia innych konsumentów dotyczące produktu, Mathur i in. (2019[24])

które mogą wprowadzać w błąd lub być fałszywe
Pilna sprawa Komunikat o niskim stanie zapasów/ Wskazanie ograniczonych ilości produktu, które może Mathur i in. (2019[24])
wysokim popycie wprowadzać w błąd lub być fałszywe
Minutnik / Wiadomość o Wskazanie wygasającej oferty lub rabatu, które może Mathur i in. (2019[24])
ograniczonym czasie wprowadzać w błąd lub być fałszywe
Źródło: skonsolidowana taksonomia na podstawie Luguriego i Strahilevitza (2019[223]; 2021[25]). Źródła poszczególnych taksonomii zawierających każdy ciemny
wzór podano w tabeli.

Wybrane dowody na występowanie ciemnych wzorów
Obszar Źródło Metodologia Kluczowe wnioski
SERNAC • Na 107 sprawdzonych stronach firm, czyli na 64% stron internetowych, zidentyfikowano 69 ciemnych wzorców.
Strony internetowe Przeszukanie Internetu 107
handlu elektronicznego (2021[72]). witryn internetowych chilijskich • Zidentyfikowane ciemne wzorce obejmowały wymuszone działanie (rejestracja) (28% stron internetowych), sygnały dotyczące pilności i niedoboru (21%), wprowadzające w błąd
firm w poszukiwaniu ciemnych wzorców. referencje (17%), błędne ukierunkowanie/fałszywa hierarchia (12%), wkradanie się do koszyka (9%) , zapobieganie porównywaniu cen (7%), kroplowe ceny lub ukryte
koszty (6%), motel trudny do anulowania / karalucha (2%) oraz wymuszona ciągłość lub ukryte subskrypcje (2%).
Mathur i in. Indeksowanie sieci około 53 000 • Na 1 254 z 11 286 zbadanych witryn e-commerce zidentyfikowano 1 818 przypadków ciemnego wzorca, reprezentujących łącznie 15 typów i 7 szerszych
(2019[24]). kategorii, co stanowi około 11,1% witryn.
strony produktowe z 11 286
popularnych serwisów zakupowych • Bardziej popularne strony internetowe z zakupami częściej zawierały ciemne wzory.
(rozumiana jako strona • Zidentyfikowane ciemne wzorce to: komunikat o niskim stanie zapasów (5,15% witryn), licznik czasu (3,20%), komunikat o aktywności (2,34%),
internetowa oferująca potwierdzanie (1,45%), wiadomość ograniczona czasowo (0,74%), sprzedaż pod presją (0,55%), wiadomość o dużym popycie (0,38%), trudny do anulowania /
produkt do zakupu) motel z karaluchami (0,27%), zakłócenia wizualne (0,21%), ukryte subskrypcja (0,12%), referencje (0,11%), podchwytliwe pytania (0,08%), wkradanie się do koszyka
uszeregowana według usługi (0,06%), rejestracja wymuszona (0,05%) i ukryte koszty (0,04%).*
ruchu internetowego Alexa, z • Większość zidentyfikowanych ciemnych wzorców uznano za ukryte (w celu nakłonienia konsumenta do dokonania określonych zakupów bez jego wiedzy),
różnych sektorów. W celu
zwodnicze (w celu wywołania fałszywych przekonań) oraz informacje ukryte w naturze.
zidentyfikowania trzech • Spośród 361 stron internetowych zawierających liczniki czasu, 264 zawierające komunikaty o aktywności i 581 zawierające wiadomości o niskim stanie
najczęściej występujących
zasobów, odpowiednio 140 (39%), 20 (8%) i 17 (3%) uznano za zawierające zwodniczą wersję tej praktyki .
ciemnych wzorów przeprowadzono dalsze
• badania
Zidentyfikowano 22 podmioty zewnętrzne, które umożliwiają tworzenie i wdrażanie ciemnych wzorców na stronach internetowych, w tym za pośrednictwem
zwodnicze praktyki (tj. przypadki,
wtyczek do internetowych platform handlowych, z czego dwa otwarcie reklamują praktyki umożliwiające zwodnicze komunikaty.
w których informacje były w
sposób oczywisty fałszywe).
Mosera, Systematyczna analiza treści • 75% witryn miało co najmniej 16 funkcji, które mogą zachęcać do zakupów pod wpływem impulsu, a 100% witryn zawierało co najmniej 4 funkcje, które mogą
Schoenebecka i obejmujący ręczne zachęcaj do zakupów impulsowych.
Resnicka zrzuty ekranu 200 • 116 (58%) stron internetowych zawierało co najmniej jedno wskazanie rabatu czasowego; 34 (17%) ostrzeżenia o niskim stanie zapasów; 29 (14%) z
(2019[75]) najpopularniejszych witryn handlu wymaganie konta do zakupu, 27 (13%) ograniczonego czasowo rabatu z zegarem odliczającym; 13 (6%) liczby sprzedanych/liczby klientów; 12 (6%) produktów o
elektronicznego w USA (odnoszące ograniczonej czasowej dostępności (bez zegara); 11 (5%) liczby klientów zainteresowanych/obserwujących; i 2 (1%) produktów o ograniczonej dostępności czasowej
(zi zegarem).
się do 186 witryn internetowych sprzedawców towarów 14 *
strony internetowe umożliwiające rezerwację podróży)
dla funkcji zakupów impulsowych

Radesky i in. Badanie przekrojowe próby • Większość aplikacji była kojarzona z cechami manipulacyjnymi, które obejmowały presję w relacjach paraspołecznych i sfabrykowany czas
Aplikacje, (2022[58]) aplikacji używanych przez 160 presja, ograniczenia nawigacyjne i wykorzystanie atrakcyjnych przynęt w celu zachęcenia do dłuższej rozgrywki lub większej liczby zakupów,
w tym dla dzieci dzieci w wieku od 3 do 5 lat oprócz presji opartej na reklamach.
aplikacje
• Tylko 20% aplikacji nie miało cech manipulacyjnych.
• Dzieci z niższych warstw społeczno-ekonomicznych grały w aplikacje o bardziej manipulacyjnym wyglądzie.
ACCC Analiza opinii • Termin „subskrypcja” pojawił się w 44 156 negatywnych recenzjach App Store i 53 594 negatywnych recenzjach Play Store. • Kwestie
(2021[91]). konsumentów na temat poruszone w próbce aplikacji obejmowały konsumentów, którzy najwyraźniej nie zrozumieli, że wyrażają zgodę na subskrypcję lub cenę subskrypcji, oraz
1000 najbardziej dochodowych konsumenci wskazujący, że nie mogą anulować subskrypcji (ukryta subskrypcja/wymuszona ciągłość).
i „bezpłatnych” aplikacji w
Apple App Store i Google Play Store.
Di Geronimo i Ręczna ocena 30 • 95% z 240 sprawdzonych aplikacji zawierało co najmniej jeden ciemny wzór. Ogółem we wszystkich aplikacjach znaleziono 1787 ciemnych wzorów, z:
in. (2020[73]) najpopularniejszych aplikacji średnio 7,4 ciemnych wzorów na aplikację. 49% aplikacji zawierało 7 lub więcej ciemnych wzorów (N=118), 37% zawierało od 3 do 6 ciemnych wzorów
z każdej z ośmiu (N=89), a tylko około 10% zawierało 0, 1 lub 2 ciemne wzory (N= 33).
różnych kategorii aplikacji • Zidentyfikowane ciemne wzorce to: fałszywa hierarchia (61% aplikacji), preselekcja (60%), dokuczliwość (55%), motel trudny do anulowania/skazany na karaluch
w sklepie Google Play, łącznie (41%), wymuszone działanie (38%), ukryte reklamy (33%) %), manipulacja estetyczna (33%), wymuszone ujawnienie / ukrywanie prywatności (31%), ukryte
240 aplikacji Google Play. informacje (31%), przynęta i zamiana (16%), waluta pośrednia (10%), zapobieganie porównywaniu cen (10%), zabawa emocjami (łączy
Na liście znalazły się także potwierdzanie i odliczanie czasu) (9%), piramidę społeczną (6%), wkradanie się do koszyka (1%) i podchwytliwe pytania (0%). • Wysoka
aplikacje takie jak Facebook, częstość dokuczania związanego z przerywaniem konsumentowi, np. pytaniem o pozwolenie, oceną produktu lub wyświetlaniem reklam. Często takie wyskakujące
Amazon, Twitter, Netflix i Spotify. okienka dawały konsumentowi jedną lub więcej opcji, a często opcja, która była korzystna dla aplikacji, była preferowana pod względem
estetycznym, co odzwierciedlało częste występowanie ciemnego wzorca fałszywej hierarchii. Wysoka częstotliwość ciemnego wzorca preselekcji dotyczyła
głównie preselekcji powiadomień (push, e-mail i SMS), przy czym 81 aplikacji zawierało więcej niż dwa powiadomienia.
Meyer i in. Ręczny przegląd • 95% ze 135 aplikacji zawierało co najmniej jeden rodzaj reklam, a wiele z nich zostało specjalnie zaprojektowanych tak, aby wyglądały jako część aplikacji.76 Obejmowały one
(2019[136]) rozpowszechnienia reklam użycie znaków komercyjnych (42%); zwiastuny pełnej aplikacji (46%); filmy reklamowe przerywające grę (np. wyskakujące okienka [35%] lub umożliwiające odblokowanie
w 135 aplikacjach dla dzieci, z elementów gry [16%]); zakupy w aplikacji (30%); prosi o ocenę aplikacji (28%) lub udostępnienie w mediach społecznościowych (14%); reklamy rozpraszające,
których wiele było takie jak banery na ekranie (17%) lub ukryte reklamy z wprowadzającymi w błąd symbolami, takimi jak „$”, lub zakamuflowane jako elementy rozgrywki (7%).
• Play.
najpopularniejszymi w sklepie Google Reklamy były znacznie bardziej rozpowszechnione w aplikacjach bezpłatnych w porównaniu z aplikacjami płatnymi (100% w porównaniu z 88%), ale występowały z podobną częstotliwością w aplikacjach
oznaczonych jako „edukacyjne” i w aplikacjach innych kategorii.

Strony internetowe i KE (2022[29]) Mystery Shopping 45 • 97% z 75 witryn/aplikacji zawierało co najmniej jeden ciemny wzór.
aplikacje popularnych witryn • Zidentyfikowane ciemne wzorce to preselekcja (55% stron/aplikacji), ukryte informacje/fałszywa hierarchia (55%), dokuczliwość (45%), trudny do anulowania/
europejskich/krajowych i 30 popularnych motel z karaluchami (44%), wymuszona rejestracja (43%), ukryta reklama (31%), minutnik/wiadomość o ograniczonym czasie (24%), zabawa emocjami
Aplikacje europejskie/krajowe w 16 (23%), ukryte koszty (17%), pośrednia waluta (15%), komunikat o niskim stanie zapasów/wysokim popycie (13%) , wiadomości o aktywności (13%), ukryta
Kraje UE subskrypcja/wymuszona ciągłość (12%), referencje (12%), przynęta i zamiana (7%), potwierdzanie (5%), zapobieganie porównywaniu cen (5%), wkradanie się
do koszyka ( 4%) i podchwytliwe pytania (3%).
• Najczęstsze ciemne wzory zidentyfikowane na:
o Witryny/aplikacje internetowych sprzedawców towarów i platform handlowych zawierały ukryte informacje/fałszywą hierarchię, licznik czasu/komunikat o
ograniczonym czasie, preselekcję i trudny do anulowania/motel z karaluchami.
o w mediach społecznościowych i sieciach społecznościowych występowała preselekcja, ukryte informacje/fałszywa hierarchia, ukryte reklamy i trudne do anulowania/skanowanie
motel.
o strony/aplikacje poświęcone sztuce i rozrywce podlegały preselekcji, ukrytym informacjom/fałszywej hierarchii i wymuszonej rejestracji.
o Strony/aplikacje poświęcone zdrowiu i fitnessowi były dokuczliwe, wymuszona rejestracja i wstępna selekcja.
o strony/aplikacje dotyczące transportu i podróży obejmowały wstępną selekcję, ukrytą reklamę, ukryte informacje, motel z karaluchami, komunikat o aktywności i zrzędzenie.
o Strony/aplikacje z hazardem i grami były walutą pośrednią i były dokuczliwe.

o w wyszukiwarkach i przeglądarkach internetowych zastosowano ukryte reklamy, ukryte informacje/fałszywą hierarchię oraz zapobieganie porównywaniu cen.
Gunawan i in • Wszystkie usługi w korpusie obejmują co najmniej jeden typ ciemnego wzoru, a większość obejmuje siedem lub więcej typów.
Ręczne badanie
(2021[74]) przewaga ciemnych wzorów • Użycie ciemnych wzorców często różniło się w zależności od wersji danej usługi: pod względem ilościowym aplikacje miały zwykle więcej unikalnych ciemnych
w aplikacjach, przeglądarkach mobilnych wzorców niż ich odpowiedniki internetowe, a pod względem jakościowym aplikacje zwykle zawierały inne wzorce niż odpowiadające im witryny internetowe.
i przeglądarkach na • Popularne aplikacje zawierały ogólnie nieco więcej rodzajów ciemnych wzorów.
komputerach stacjonarnych w 105 • Indywidualnie spośród 46 zbadanych ciemnych wzorów 30 pojawiało się częściej w modalności aplikacji.
popularnych usługach online
• Najbardziej rozpowszechnione ciemne wzorce zidentyfikowane w przypadku komputerów stacjonarnych, urządzeń mobilnych i aplikacji to wymuszone ujawnienie / ograniczanie prywatności,
wymuszone działania, wstępna selekcja, trudny do anulowania / napad na motel, dokuczanie, manipulacja estetyczna i fałszywa hierarchia.
• Najmniej rozpowszechnione ciemne wzorce zidentyfikowane w przypadku komputerów stacjonarnych, urządzeń mobilnych i aplikacji to skradanie się,
przynęta i zamiana, ukryte informacje, ukryte koszty, piramida społeczna, zabawa emocjami, podchwytliwe pytania, grywalizacja i wymuszona ciągłość.
Nieco wyższe rozpowszechnienie odnotowano w przypadku reklam walut pośrednich i ukrytych.
ICPEN • Spośród przeszukanych witryn/aplikacji 429 (24%) oznaczono jako potencjalnie problematyczne zachowanie.
Przegląd Internetu skupiony
(2019[15]) na „ciemnych • Trzy najczęściej identyfikowane rodzaje ciemnych szturchnięć w cyklu, związane z pilnością (np. sygnały o niedoborze, liczniki czasu), kroplówka
podpowiedziach” 1760 witryn/ ceny i „problemy projektowe” (np. wstępnie zaznaczone pola).
aplikacji e-commerce w 22 krajach
członkowskich ICPEN w różnych sektorach.

Informacje VZBV (2021[82]) Przegląd zgody na pliki cookie • Stwierdzono, że wiele banerów dotyczących plików cookie znajdowało się w szarej strefie prawnej, a około 10% uznano za wyraźnie nielegalne, a
o zgodzie na ogłoszenia na 949 niemieckich odpowiedzialnym firmom wydano ostrzeżenia.
pliki cookie stronach internetowych z • Stwierdzono, że 5,7% witryn wyraziło zgodę na śledzenie poprzez przeglądanie, a 2,6% witryn zawierało wstępnie zaznaczoną zgodę (preselekcja).
różnych branż, takich jak podróże,
usługi dostawy żywności

czy ubezpieczenia

• Spośród 560 stron, na których złożono skargę:

noyb (2021[81]) Przeglądanie informacji o zgodzie
na pliki cookie na popularnych o 90% nie zapewniało możliwości łatwego wycofania zgody (trudne do anulowania/rezygnacji).
europejskich stronach o 81% nie oferowało opcji „odrzuć” na stronie początkowej (trudno anulować/zrezygnować). o
internetowych w celu sprawdzenia
73% używało zwodniczych kolorów i kontrastów, aby skłonić użytkowników do kliknięcia opcji „zaakceptuj” (fałszywa hierarchia).
zgodności z RODO i złożenia skarg prawnych
o 51% podało link zamiast przycisku umożliwiający odrzucenie (trudno anulować/zrezygnować).
o 15% zawierało wstępnie zaznaczone pola zgody (preselekcja).

Nouwens i in. • Dorozumiana, a nie wyraźna zgoda pojawiła się w około dwóch trzecich (32,5%) skontrolowanych witryn (preselekcja).
Pobieranie z Internetu
(2020[79]) powiadomień o zgodzie na pliki cookie na górze• W przypadku większości powiadomień o zgodzie odrzucenie śledzenia było znacznie trudniejsze niż jego zaakceptowanie: w 50,1% witryn brakuje przycisku „odrzuć wszystko”,
10 000 witryn w Wielkiej Brytanii sklasyfikowanych a tylko 12,6% ma taki, który był dostępny po tej samej lub mniejszej liczbie kliknięć co przycisk „zaakceptuj wszystko” ( trudne do anulowania/rezygnacji).
według usługi ruchu internetowego Alexa
• Gdy użytkownicy chcieli zmienić konkretne ustawienia zgody, zamiast zaakceptować wszystkie, często napotykali wstępnie zaznaczone pola typu wyraźnie
zabronionego przez RODO: 56,2% witryn wstępnie zaznaczyło opcjonalnych dostawców lub cele/kategorie (wstępna selekcja).
• Tylko 11,8% witryn spełniło podstawowe wymagania, które autorzy uznali za minimalną przeszkodę w zakresie zgodności z unijnym prawem o ochronie danych.
Matte, Bielova i Półautomatyczne indeksowanie • 46,5% stron internetowych namawiało konsumentów do wyrażenia zgody poprzez dokonanie wstępnego wyboru opcji (preselekcja).
Santos informacji o zgodzie na 560 stronach
• 12,3% serwisów zarejestrowało pozytywną zgodę nawet jeśli konsument nie dokonał wyboru (preselekcja).
(2020[78]). internetowych w języku francuskim, włoskim lub
• 7,7% stron internetowych zapisało pozytywną zgodę, nawet jeśli konsument wyraźnie z niej zrezygnował.
Kraje anglojęzyczne • Ogólnie rzecz biorąc, w 54% próby stron internetowych doszło do co najmniej jednego naruszenia RODO lub dyrektywy UE o ochronie prywatności.
Soe i in Ręczna analiza 300 zgód • Prawie wszystkie strony internetowe (297 lub 99%) stosowały ciemne wzorce podczas uzyskiwania zgody
(2020[80]) w wybranych krajach konsumentów. • Większość ciemnych wzorów miała charakter przeszkodowy (43%) lub interferencję interfejsu (45,3%). Pozostała część została sklasyfikowana jako
skandynawskich wymuszone działanie lub dokuczanie i nie zidentyfikowano żadnych ukrytych ciemnych wzorców.
i anglojęzyczne serwisy
informacyjne
Utz i in. • 57,4% powiadomień o zgodzie w próbie wykorzystywało projekt interfejsu, aby nakłonić odwiedzających witrynę do zaakceptowania ustawień naruszających prywatność.
Ręczna kontrola interfejsu
(2019[77]) użytkownika losowej próby 1 000 • Typowe zidentyfikowane techniki obejmowały podświetlanie przycisku w celu zaakceptowania ustawień domyślnych nieprzyjaznych prywatności (fałszywa hierarchia),
ogłoszeń dotyczących 500 ukrywanie zaawansowanych ustawień za trudno widocznymi linkami (ukryte informacje lub trudne do anulowania/rezygnacji) oraz wstępne zaznaczanie pól wyboru
najpopularniejszych stron aktywujących dane kolekcja (preselekcja).
internetowych każdego państwa • 95,8% powiadomień o zgodzie nie zawierało wyboru zgody lub zawierało jedynie potwierdzenie (trudne do anulowania/rezygnacji).
członkowskiego UE uszeregowanych według
Aleksa
Główne platformy Forbrukerrådet Mystery Shopping skupiający • Stwierdzono, że Amazon umożliwia konsumentom bardzo łatwą rejestrację w usłudze Prime, lecz wykorzystuje wprowadzanie w błąd i zakłócenia wizualne,
internetowe (2021[86]) się na Amazonie i jego aby stworzyć przeszkody w anulowaniu usługi. Konsument musiał przejść przez znacznie więcej etapów, aby anulować usługę, i był stale
usłudze Prime zachęcany do zaprzestania procesu anulowania i zachowania usługi Prime, w tym za pomocą języka emocjonalnego (trudne do anulowania/
rezygnacji, potwierdzanie zawstydzania/zabawa emocjami).

CMA (2020[85]). Identyfikacja niektórych ciemnych Przykłady zidentyfikowanych ciemnych wzorów można podzielić na trzy
wzorców na platformach szerokie kategorie: • Brak dostępności i przejrzystości. CMA stwierdziło na przykład, że Google i Facebook przedstawiły konsumentom dużą liczbę opcji
internetowych objętych zapytaniem w odniesieniu do ich ustawień prywatności w wielu lokalizacjach (informacje ukryte).
• Brak równowagi, w tym:
o korzystanie z wyraźnie widocznych opcji, takich jak niebieski przycisk „Dalej” w procesie rejestracji Google w systemie Android, zachęcający konsumenta do
kliknij go, zamiast zapoznać się z polityką prywatności i warunkami (fałszywa hierarchia).
o używanie pozytywnego lub negatywnego języka, w tym przez Google, Microsoft i Facebook, w celu promowania korzyści lub strat lub niektórych
możliwości wyboru dla konsumenta, np. Google ostrzega konsumentów przed wyłączeniem personalizacji reklam w wyszukiwarce Google, że „nadal będą
oglądać reklamy, ale będą mniej przydatne” (potwierdź zawstydzanie/bawienie się emocjami).
o wykorzystanie domyślnych ustawień personalizacji reklam, m.in. przez Facebook, Bing, Snapchat i Twitter (preselekcja).
• Brak konsekwencji i brak możliwości dokonywania wyborów konsumenckich. CMA stwierdziło na przykład, że platformy, w tym Google, Facebook, Instagram i
Bing, utrudniały konsumentom spójne korzystanie z ustawień prywatności (trudno było je anulować/zrezygnować).
ACCC Identyfikacja pewnych ciemnych • Gdy w ustawieniach reklam Google włączona była opcja „Personalizacja reklam”, wcześniej zaznaczone było pole wyboru „Wykorzystuj także swoją aktywność i
(2019[84]). wzorców na platformach informacje z usług Google w celu personalizacji reklam w witrynach i aplikacjach, które współpracują z Google w zakresie wyświetlania reklam. Zapisuje
internetowych objętych zapytaniem (Gmail, dane z witryn i aplikacji współpracujących z Google na Twoim koncie Google” (wstępny wybór).
Facebooka, Twittera i Apple’a • Żadna z platform cyfrowych objętych przeglądem nie wymagała od konsumentów przeglądania i edytowania domyślnych mechanizmów kontroli danych i prywatności przed utworzeniem
Sklep) nowe konto, tak aby zostało automatycznie skonfigurowane do ustawień domyślnych (preselekcja).
• Potwierdzając ustalenia Norweskiej Rady Konsumentów, uznano, że kilka elementów interfejsu użytkownika Google zniechęca do korzystania z Internetu
uniemożliwić konsumentom rezygnację z gromadzenia przez Google danych o ich lokalizacji (trudne do anulowania/rezygnacji).
Forbrukerrådet Mystery Shopping w celu analizy Stwierdzono, że wszystkie trzy przedsiębiorstwa stosują praktyki obejmujące domyślne ustawienia naruszające prywatność, wprowadzające w błąd sformułowania, dawanie
(2018[27]). przykładowych ustawień konsumentom iluzji kontroli, ukrywanie wyborów sprzyjających prywatności, wybory typu „bierz albo nie” oraz architektury wyboru, w przypadku których wybór opcja przyjazna
związanych z prywatnością na prywatności wymagała od konsumenta większego wysiłku. Kluczowe ustalenia obejmowały, że:
Facebooku, Google i Windows 10 • Facebook i Google posiadały ustawienia domyślne naruszające prywatność (preselekcja), a konsumenci, którzy chcieli opcji chroniącej prywatność, musieliby
przejść przez znacznie dłuższy proces (trudny do anulowania/rezygnacji). •
Wyskakujące okienka z Facebooka, Google i Windows 10 miały wygląd i sformułowanie, które odstraszały użytkowników od wyborów zapewniających prywatność
(fałszywa hierarchia, potwierdzanie).
• Wybory sformułowano tak, aby zmusić użytkowników do dokonania określonych wyborów, a kluczowe informacje pominięto lub bagatelizowano (potwierdzanie,
ukrywanie informacji).
• Facebook i Google zagroziły utratą funkcjonalności lub usunięciem kont, jeśli konsumenci nie wybiorą opcji naruszającej prywatność
(ujawnienie przymusowe).
Forbrukerrådet Mystery Shopping skupiający Odkryliśmy, że Google wykorzystuje różne ciemne wzorce, aby nakłonić konsumentów do ustawień naruszających prywatność w zakresie historii lokalizacji, w tym:
(2018[83]). się na Google i jego praktykach • Domyślne włączenie śledzenia lokalizacji poprzez ukryte ustawienie domyślne („Sieć i aktywność”) (preselekcja).
śledzenia lokalizacji • Ukrywanie informacji potrzebnych do dokonania świadomego wyboru w zakresie śledzenia lokalizacji (ukryte informacje).
• Stosowanie zwodniczego przepływu kliknięć na urządzeniu mobilnym, aby łatwiej było zgodzić się na śledzenie i trudniej było się nie zgodzić (trudno anulować/zrezygnować).
• Powtarzające się szturchanie, aby włączyć śledzenie lokalizacji (dokuczanie).

• Wymaganie włączenia śledzenia lokalizacji w celu korzystania z innych usług pakietowych (wymuszone ujawnienie).

Przypadki -
Przykłady obejmują (dalsze przykłady wyszczególnione w załączniku G):
działań
• Pozew amerykańskiej FTC przeciwko Amazon, Apple i Google w 2016 r. w związku z ukrytymi opłatami za
egzekucyjnych aplikacje. • Pozew CNIL przeciwko Google (2019) za wstępne wybranie zgody na personalizację reklam i utrudnianie znalezienia odpowiednich informacji.
wobec platform internetowych
• Działania unijnych organów ochrony konsumentów przeciwko firmom Booking i Expedia (2020) w związku z ukrytymi opłatami i wprowadzającymi w błąd twierdzeniami o niedoborach.
• Działanie unijnych organów ochrony konsumentów przeciwko Google (2021 r.) w związku z ukrytymi opłatami i ukrytymi informacjami.
ACCC (2021[87]) Identyfikacja określonych Podczas przeglądu podróży konsumentów zmierzających do zmiany wyszukiwarek i przeglądarek ACCC zidentyfikowało przykłady ciemnych wzorców:
Wyszukiwarki ciemnych wzorców w • Podczas pobierania rozszerzenia przeglądarki Ecosia do przeglądarki Microsoft Edge ACCC stwierdziło, że Edge wyłączył rozszerzenie, uniemożliwiając w ten
i przeglądarki wyszukiwarkach i sposób wybory dokonywane przez konsumentów (trudne do anulowania). Nastąpiło to po tym, jak konsument dwukrotnie potwierdził swoją decyzję o
przeglądarkach objętych zapytaniem dodaniu rozszerzenia do swojej przeglądarki i potwierdził, że rozszerzenie może uzyskać dostęp do niektórych ustawień i je zmienić (dokuczliwe).
• Aby zmienić wstępnie ustawioną wyszukiwarkę w Edge na urządzeniu stacjonarnym, użytkownicy musieli poruszać się po wielu ekranach, aby uzyskać dostęp do wymaganych ustawień
(preselekcja, trudna do anulowania/rezygnacji)

• Podczas pobierania rozszerzenia Ecosia do przeglądarki Chrome Google wyświetlił użytkownikom wyskakujący komunikat informujący, że rozszerzenie
przeglądarki może „odczytywać i zmieniać Twoje dane...” oraz „czytać listę najczęściej odwiedzanych przez Ciebie witryn internetowych” (zabawa z emocjami).
Google udostępnił także użytkownikom dwie możliwości: „Dodaj rozszerzenie” lub „Anuluj”, przy czym opcja „Anuluj” jest bardziej widoczna (fałszywa
hierarchia).
Źródło: Podsumowanie na podstawie źródeł w tabeli. W niektórych przypadkach, dla przejrzystości, w nawiasie wyraźnie wskazano rodzaj ciemnego wzoru zidentyfikowany w
przedmiotowych badaniach. (*) oznacza, że na potrzeby niniejszej tabeli obliczono wartości procentowe na podstawie liczb przedstawionych w odpowiednich badaniach.

Wybrane dowody wpływu ciemnych wzorców na podejmowanie decyzji przez konsumentów oraz ciemnych wzorców”
wykrywalność
Źródło Metodologia Kluczowe wnioski
KE (2022[29]) Eksperyment oparty na ankiecie internetowej, w którym wzięło udział

• Wszystkie trzy przetestowane ciemne wzorce doprowadziły do tego, że niektórzy konsumenci podejmowali decyzje niezgodne z ich preferencjami,
7 430 uczestników z Bułgarii, Niemiec, Włoch, Polski, Hiszpanii i Szwecji, przy czym „ukryte informacje” w największym stopniu zwiększały stopień niespójności.
badający wpływ trzech ciemnych wzorców – i) ukrytych informacji, • Osoby narażone na niestabilność sytuacyjną ze względu na presję czasu częściej dokonywały niespójnych wyborów (50,89%) niż
ii) zabawy emocjami oraz iii) zabawy emocjami połączonej „przeciętni” konsumenci (47,24%), gdy byli narażeni na ciemne wzorce.
z personalizacją – na ich podejmowanie decyzji. W eksperymencie • Dla trzech ciemnych wzorców „informacja ukryta”, „zabawa emocjami” i „zabawa emocjami połączona z
sprawdzano, czy ekspozycja na ciemne wzory skłoniła uczestników personalizacją” niespójność preferencji była odpowiednio 12,25, 6,02 i 9,84 pkt. proc. wyższa dla „przeciętnej”
do dokonania wyboru, którego w innym przypadku by nie dokonali, konsumenta i odpowiednio o 5,80, 4,16 i 5,50 punktów procentowych więcej w przypadku konsumenta wrażliwego.
a co byłoby niezgodne z ich preferencjami. Co więcej, połowa • Wyniki pokazały również, że niektóre podgrupy populacji częściej dokonywały niespójnych wyborów, zwłaszcza starsi
uczestników znalazła się w stanie bezbronności sytuacyjnej uczestnicy i osoby z niższym poziomem wykształcenia.
spowodowanej presją czasu, podczas gdy druga połowa w stanie
umotywowanego opóźnienia, co było odzwierciedleniem
„przeciętnego”, „w miarę przezornego i dobrze poinformowanego” konsumenta .
SERNAC Eksperyment terenowy online testujący różne opcje informowania • Estetyczna oprawa obejmująca podkreślenie opcji skłaniających konsumentów do odrzucenia dodatkowych plików cookie zwiększyła prawdopodobieństwo
(2022[106]) oraz prosząc konsumentów o zgodę na używanie dodatkowych odrzucenia przez konsumentów plików cookie o 94 punkty procentowe.
plików cookies podczas ich przeglądania, prowadzonej na stronie • Domyślny wymóg zgody konsumentów, tak aby konsumenci musieli aktywnie zdecydować się na ich akceptację (opt-in), zwiększył
internetowej SERNAC z 70 208 unikalnymi użytkownikami. prawdopodobieństwo odrzucenia plików cookie przez konsumentów o 86 punktów procentowych.
Zaprojektowano i przetestowano pięć „prototypów” reprezentujących • Stosowanie komunikatów informacyjnych zawierających odnośniki do polityki plików cookies serwisu było nieskuteczne – jedynie 1,4% użytkowników uzyskujących
różne standardy ochrony danych osobowych w układzie kontrolnym. dostęp do linku umożliwiło edycję plików cookies.
Obejmowały one zmiany w sposobie uzyskiwania zgody na
wykorzystanie dodatkowych plików cookie, takie jak i) informacje
o użyciu i celu plików cookie, ii) modyfikację opcji domyślnych
(opt-in/rezygnacja) oraz iii) estetyka, tj. wyróżnienie opcji
motywujących lub zniechęcających do decyzji o zaakceptowaniu dodatkowych plików cookies.
Sin i in Eksperyment oparty na ankiecie internetowej, w którym wzięło udział 1 342 uczestników
• Dla wszystkich trzech testowanych ciemnych wzorców średnia impulsywność zakupowa w grupie leczonej była wyższa niż w grupie kontrolnej, co
(2022[96]) wpływ trzech ciemnych wzorców – dwóch związanych z niedoborem było istotne statystycznie, aczkolwiek wielkość efektu była niewielka.
(przekazy o wysokim popycie i ograniczonej ilości) oraz jednego • Ponadto nie wykryto statystycznie istotnej różnicy między wielkością efektu każdego ciemnego wzoru, co oznacza, że
związanego z dowodem społecznym (referencje) – na impulsywność były one równie skuteczne.
zakupową w hipotetycznym kontekście zakupów online pojedynczego produktu.

DITP i • 2 542 uczestników próbowało kupić ekspres do kawy na stronie internetowej sprzedawcy ekspresu po kliknięciu reklamy na Facebooku,
Eksperyment terenowy online obejmujący wykorzystanie fałszywej
DGCCRF reklamy na Facebooku i ciemnych wzorców (fałszywe powiadomienia o działaniach, co stanowi 12,7% wszystkich odwiedzających witrynę.
(2021[110]) fałszywe twierdzenia o niedoborach i pilności oraz fałszywe referencje/gwarancje) • Ofiarą drugiego podrobionego produktu padło odpowiednio 1,1% i 0,8% uczestników w grupach „świadomość” oraz „świadomość i
nakłonienie konsumentów do zakupu fałszywego ekspresu do kawy, po zintegrowane szkolenie” w porównaniu z 1,5% w grupie kontrolnej, co oznacza spadek odpowiednio o 27% i 47%. w skłonności do bycia
czym zadano pytania w ankiecie. Uczestnicy, którzy próbowali kupić oszukanym. Wyniki nie były jednak statystycznie istotne przy 95% poziomie ufności i dlatego należy je traktować jako orientacyjne.
ekspres do kawy, zostali następnie losowo podzieleni na trzy grupy: i)
grupa kontrolna, której dopiero na koniec eksperymentu powiedziano, • Ponad 9 na 10 uczestników badania uzupełniającego uznało zastosowane podejście eksperymentalne za odpowiednie w przypadku
że reklama jest fałszywa; ii) grupę „świadomą”, której natychmiast kampanii uświadamiającej na temat oszustw internetowych.
powiedziano, że zetknęła się z fałszywą reklamą, zachęcano ją do
zachowania większej ostrożności i przekierowywano do
wskazówek dla konsumentów na stronie internetowej DGCCRF; oraz
iii) oraz grupa „świadomości i zintegrowanego szkolenia”, która oprócz
leczenia stosowanego w grupie ii) przeszła specjalne szkolenie. W kolejnej
fazie uczestnicy wszystkich trzech grup zetknęli się z reklamą drugiego
fałszywego produktu za pośrednictwem Facebooka i poczty
elektronicznej, aby przetestować skuteczność środków uświadamiających i szkoleniowych.
•
Luguriego i Eksperyment oparty na ankiecie internetowej z udziałem 1 963 uczestników, po W przypadku uczestników narażonych na działanie łagodnych ciemnych wzorów akceptacja programu wzrosła ponad dwukrotnie i wyniosła 25,8% w porównaniu z
Strahilevitz którym zadano pytania ankietowe dotyczące nastrojów uczestników. grupą kontrolną (11,3%).
(2021[25]) Uczestników podzielono na grupę kontrolną lub grupę • Po wystawieniu na działanie agresywnych ciemnych wzorów wskaźnik akceptacji wzrósł do 41,9%, co oznacza prawie czterokrotny wzrost akceptacji
leczoną wystawioną na „łagodne” ciemne wzorce (kombinacje wskaźnik.
trudnego do usunięcia motelu / płoci, fałszywa hierarchia, • Zarówno w łagodnych, jak i agresywnych warunkach, początkowy ekran oferujący wybór pomiędzy wybraną domyślnie opcją
zawstydzające ciemne wzorce) lub grupę badaną wystawioną na „Zaakceptuj i kontynuuj (zalecane)” a „Innymi opcjami” stanowił większość akceptacji, ilustrując skuteczność pozornie łagodnych
„agresywne” ciemne wzory ( oprócz łagodnych ciemnych wzorów, ciemnych wzorów.
dalszych trudnych do anulowania / karaluchów motelu, zabawy • Wskaźnik akceptacji kolejnych ciemnych wzorów w dalszym ciągu zwiększał się, co ilustruje skumulowaną siłę ciemnych wzorów.
emocjami, dokuczania i podstępnych ciemnych wzorów), w
połączeniu z hipotetyczną ofertą zapisania się do wątpliwego programu ochrony tożsamości i danych.
Drugi eksperyment online, w którym uczestnicy byli narażeni na różne

• Spośród ciemnych wzorców związanych z treścią największy wpływ miały ukryte informacje, przy podwojeniu wskaźnika akceptacji w porównaniu
ciemne wzorce, zarówno jeśli chodzi o ramy programu ochrony danych z grupą kontrolną (30,1% w porównaniu z 14,8%). Dowód społeczny (22,1%) i potwierdzanie (19,6%) również podniosły wskaźniki akceptacji, podczas
(„treść”), jak i o to, jak uczestnicy byli w stanie zaakceptować lub gdy niedobór nie miał statystycznie istotnego wpływu.
odrzucić („formularz”). Zastosowano cztery różne ciemne wzorce • Spośród ciemnych wzorców związanych z formą, zarówno akceptacja wyboru domyślnego (preselekcja), jak i utrudnianie
odnoszące się do warunków „treści” – ukryta informacja, dowód odmowy (przeszkoda), znacząco wzrosły wskaźniki akceptacji (odpowiednio 20,1% i 23,6%). Jednakże oznaczenie wyboru jako
społeczny, niedostatek i potwierdzenie oraz trzy ciemne wzorce „polecane” nie miało istotnego statystycznie wpływu.
odnoszące się do formy – niedotrzymanie warunków, rekomendacja, • Kombinacje określonych ciemnych wzorów jeszcze bardziej zwiększyły współczynnik akceptacji, co ilustruje siłę nakładania na siebie ciemnych wzorów. Na
obstrukcja. Następnie połowie uczestników przydzielono podchwytliwe przykład połączenie ukrytych informacji i ciemnych wzorców przeszkód doprowadziło do wskaźnika akceptacji wynoszącego 34,4% w porównaniu ze
pytanie z podwójną odpowiedzią przeczącą, prosząc o potwierdzenie wskaźnikiem 13,2% w grupie kontrolnej.
swojej decyzji.
• Ciemny wzór pytania podchwytliwego miał istotny wpływ na to, czy uczestnicy zaakceptowali, czy odrzucili program. W przypadku połowy, w której
pojawiło się podchwytliwe pytanie, program zaakceptowało 19,2%. Jednak po zetknięciu się z podchwytliwym pytaniem, które wymagało
„potwierdzenia” odpowiedzi, 33,4% zaakceptowało tę odpowiedź.

Graßl i in Eksperymentalna ankieta online, w której wzięło udział 228 uczestników • Większość uczestników zgodziła się na wszystkie prośby o zgodę niezależnie od ciemnych wzorców, co oznacza, że ciemne wzorce nie miały
(2021[94]) wpływ trzech ciemnych wzorców – „domyślnego” (wstępna selekcja), istotnego wpływu na decyzję o wyrażeniu zgody na wynik w porównaniu ze scenariuszem bez ciemnych wzorców. Jednym z
„manipulacji estetycznej” (fałszywa hierarchia) i „przeszkody” (trudnej do powodów może być to, że konsumenci zostali uwarunkowani od codziennego przeglądania wniosków o zgodę do stosowania heurystyki
anulowania/rezygnacji) – na decyzje konsumentów dotyczące zgody w wyboru zwykłej opcji niezależnie od występujących ciemnych wzorców.
żądaniach zgody na pliki cookie i ich postrzeganie kontroli nad • Ciemne wzorce nie sprawiły, że uczestnicy postrzegali mniejszą kontrolę nad swoimi danymi osobowymi – zamiast tego zablokowanie przyjaznej dla prywatności
swoimi danymi osobowymi. opcji „Nie zgadzam się” za pomocą opcji „Zarządzaj opcjami” w rzeczywistości doprowadziło do raczej większej niż mniejszej postrzeganej kontroli.
Eksperymentalna ankieta online z udziałem 255 uczestników, w której

• Przeszkody i domyślne jasne wzory skutecznie skłoniły uczestników w stronę opcji zapewniającej ochronę prywatności: w porównaniu z pierwszym
kierunek szturchnięć projektowych został odwrócony w postaci eksperymentem około dziesięć razy więcej uczestników zmieniło swoje zachowanie polegające na zgodzie między warunkami określonymi w drugim eksperymencie.
„jasnych wzorów”. W szczególności domyślne, estetyczne manipulacje i
utrudnianie zostały zaprojektowane tak, aby faworyzować opcję przyjazną prywatności.
Strahilevitz Eksperyment behawioralny mający na celu sprawdzenie skuteczności ciemnych wzorów na
• Stwierdzono, że techniki takie jak ukryte informacje są znacznie skuteczniejsze na mniejszych ekranach, takich jak smartfony, w
(2021[95]) większych ekranach w porównaniu z mniejszymi ekranami. porównaniu z większymi ekranami, takimi jak monitory stacjonarne.
Bongard- Ankieta przeprowadzona wśród 406 uczestników dotycząca świadomości

• Uczestnicy byli na ogół świadomi, że ciemne wzorce mogą mieć na nich szkodliwy wpływ i wielu było w stanie
Blanchy i in. pojedynczych ciemnych wzorców lub ich kombinacji w następujący sposób: a) ukryty je rozpoznać.
(2021[33]) koszyk/fałszywa hierarchia, b) gra automatyczna, c) podchwytliwe pytanie/preselekcja, d) • Częściej rozpoznawały je osoby poniżej 40. roku życia oraz osoby z wykształceniem wyższym niż średnie.
formułowanie strat/zysków/potwierdzanie zawstydzania, e) preselekcja/strata - • Wskaźniki identyfikacji przez uczestników ciemnych wzorców były następujące: wiadomość o dużym popycie/o ograniczonym czasie trwania
uzyskanie framingu, f) ukryte informacje/podchwytliwe pytanie, g) połączona/wymuszona (84%), potwierdzanie (71%), ukryte informacje/fałszywa hierarchia (54%), formułowanie strat/zysku/potwierdzanie (53 %), autoodtwarzanie (49%),
zgoda, h) wiadomość o dużym popycie/o ograniczonym czasie trwania oraz i) potwierdzenie zawstydzania.
podchwytliwe pytanie/wstępny wybór (40%), wstępna selekcja/ramowanie zysku i straty (38%), ukryte informacje/podchwytliwe pytanie
(16%), połączona/wymuszona zgoda (14%).
• Uczestnicy, którzy łatwiej rozpoznawali projekty manipulacyjne, uważali, że są pod ich wpływem nieco rzadziej.
• Jednak większość osób nie była w stanie dokładnie określić konsekwencji wpływu ciemnego wzoru, dlatego wyświetlała niewiele
obawa.
• Prawdopodobieństwo, że uczestnicy byli pod wpływem, nie korelowało z ich ogólną świadomością.
KE (2020[99]) Eksperymentalna ankieta internetowa przeprowadzona w 10 krajach UE

• „Recenzja” zwiększyła prawdopodobieństwo wyboru docelowej opcji o 25% w przypadku pakietu i 29% w przypadku hotelu.
z udziałem 700 uczestników z każdego kraju, mająca na celu sprawdzenie Ta praktyka handlowa nie miała zastosowania w przypadku lotów.
skuteczności w witrynach i aplikacjach do rezerwacji podróży siedmiu praktyk • „Polecane” zwiększało prawdopodobieństwo wyboru opcji docelowej o 24%, 18% i 21% w przypadku lotu, pakietu
handlowych w zakresie wpływania na prawdopodobieństwo wyboru docelowego i hotel odpowiednio.
pakietu, lotu lub hotelu, z pięciu kategorii: dowód społeczny („ Recenzja” – Wyświetlanie a • Cena referencyjna zwiększyła prawdopodobieństwo wyboru opcji docelowej o 4% w przypadku lotu i pakietu oraz o 7% w przypadku
wysoka ocena 9,2 i „Polecana” – oznacza, że oferta została hotelu.
polecona); roszczenie o rabat („Cena referencyjna” – • „Gwarancje najlepszej ceny” zwiększyły prawdopodobieństwo wyboru opcji docelowej o 20% w przypadku lotu, 18% w
wskazująca, że oferta była w sprzedaży w stosunku do ceny przypadku pakietu i 16% w przypadku hotelu.
referencyjnej oraz „Gwarancje najlepszej ceny” – gwarantująca, że • Sygnały niedoboru nie miały żadnego statystycznie istotnego wpływu na żadne z zadań.
oferta miała najlepszą cenę); sprzedaż pod presją („Oferta • Sprzedaż pod presją zmniejszyła prawdopodobieństwo wyboru opcji docelowej o 3% w przypadku hoteli i nie miała istotnego statystycznie
ograniczona czasowo”, np. „Pozostały tylko dwa miejsca” i wpływu na pozostałe zadania.
oferta ograniczona); oraz ukryte opłaty (kroplowe ceny). • Ceny kroplowe zwiększały prawdopodobieństwo wyboru opcji docelowej o 4% w przypadku lotu, o 6% w przypadku pakietu i o 3% w
przypadku hotelu.

Bhoot, Shinde i • Chociaż 41,4% uczestników stwierdziło, że nigdy nie dali się oszukać stronom internetowym, nie byli w stanie zidentyfikować wszystkich dwunastu
Ankieta przeprowadzona wśród 300 uczestników, sprawdzająca zdolność
Mishra użytkowników do identyfikacji 12 wybranych ciemnych wzorców i czynników leżących rodzajów ciemnych wzorców i stali się ofiarami co najmniej jednego z nich.
(2020[104]) u podstaw tej identyfikacji. • 15% uczestników było niejasno zaznajomionych z terminem ciemny wzór.
• Wskaźniki identyfikacji uczestników ciemnych wzorców były następujące: wymuszona ciągłość (88,6%), potwierdzenie (82,3%), przynęta i zamiana
(81,3%), wprowadzenie w błąd (73%), ukryty koszt (69,3%), ukryte reklamy ( 55,3%), zapobieganie porównywaniu cen (52,3%), wkradanie się do
koszyka (47,6%), spamowanie znajomych (46%), naruszanie prywatności / wymuszone ujawnianie (40,6%), podchwytliwe pytania (32,6%), motel z
karaluchami / trudny do anulowania (18,6%).
• Zdolność do zidentyfikowania ciemnego wzoru została skorelowana z częstotliwością, z jaką uczestnik się z nim spotykał, a także
poziomem jego frustracji.
• Atrakcyjność projektu ciemnego wzoru była skorelowana z wiarygodnością, jaką odczuwał wobec niego uczestnik.
Nouwens i in. Internetowy eksperyment terenowy z udziałem 40 uczestników mający na celu zbadanie, • Usunięcie przycisku „odrzuć wszystko” z pierwszej strony wyskakującego okienka zgody zwiększyło zgodę o 22–23 punkty procentowe (twarde
(2020[79]) w jaki sposób osiem najpopularniejszych wzorów powiadomień o zgodzie wpływa na decyzje anulować/zrezygnować).
konsumentów. • Wyświetlenie bardziej szczegółowych opcji zgody na pierwszej stronie zmniejszyło zgodę o 8–20 punktów procentowych.
Di Geronimo Eksperymentalna ankieta internetowa obejmująca 584 uczestników, • Większość uczestników nie zauważyła złośliwych projektów w aplikacjach zawierających ciemne wzorce (55%), niektórzy nie byli pewni
i in. (2020[73]) mająca na celu sprawdzenie identyfikacji ciemnych wzorów. Ankieta obejmowała (20%), a pozostali znaleźli w aplikacji złośliwy projekt (25%). Jeśli chodzi o kontrolę, rozpoznało ją 86% uczestników
filmy przedstawiające korzystanie z popularnych aplikacji, zawierające pięć że aplikacja nie ma ciemnych wzorów.
różnych typów ciemnych wzorców odnoszących się do różnych • Wskaźnik identyfikacji ciemnych wzorców był następujący: dokuczanie (30%), fałszywa hierarchia (27%), działanie wymuszone (27%),
waluta
najważniejszych kategorii: dokuczliwa, pośrednia waluta, fałszywa hierarchia, wymuszone działanie i podstęp. pośrednia (25%) oraz preselekcja/skradanie się do koszyka (14%).
do kosza. Uczestnikom losowo przydzielono dwa filmy • Stwierdzono, że zdolność do wykrycia złośliwego projektu jest powiązana z wcześniejszą wiedzą na temat ciemnych wzorców, ale nie z
przedstawiające użycie dwóch aplikacji, z których każda wiek, status zawodowy lub poziom wykształcenia.
zawierała jeden ciemny wzór, oraz film przedstawiający aplikację • Po tym, jak badacze wskazali uczestnikom ciemne wzorce, spośród tych, którzy wskazali, że zidentyfikowali złośliwy projekt
niezawierającą ciemnego wzoru jako kontrolę. tylko 24% uczestników uznało swoją odpowiedź za poprawną, podczas gdy 56% nie było pewnych lub uważało, że ich złośliwy projekt różni się
od pokazanego ciemnego wzoru. Zatem odkrycia te potwierdzają wysoki poziom ślepoty na ciemne wzorce wśród konsumentów.
Maiera i Harra • Uczestnicy byli umiarkowanie świadomi ciemnych wzorców, z których kilka było postrzeganych jako podstępne i nieuczciwe.
Grupy fokusowe liczące 9 uczestników i wywiady z 5 uczestnikami,
(2020[103]) skupiające się na postrzeganiu i doświadczeniach użytkowników dotyczących
ciemnych wzorców prezentowanych uczestnikom.
Teubnera i • Zarówno sygnały dotyczące niedoboru, jak i popularności wywołały postrzeganie niedoboru, a co za tym idzie, zamiary rezerwacji, chociaż sygnały niedoboru były
Eksperymentalna ankieta internetowa przeprowadzona wśród 265 uczestników, mająca
Graul (2020[97]) na celu sprawdzenie postrzegania sygnałów dotyczących niedoboru i popularności na fikcyjnej stronie okazało się, że jest to najskuteczniejszy typ.
internetowej z zakwaterowaniem.
Utz i in •
Internetowy eksperyment terenowy z udziałem 36 530 uczestników, zarówno Wstępnie wybrane wersje powiadomień o zgodzie doprowadziły do tego, że około 30% użytkowników telefonów komórkowych i 10% użytkowników komputerów stacjonarnych zaakceptowało śledzenie od
(2019[77]) użytkowników telefonów komórkowych, jak i komputerów stacjonarnych, mający na wszystkich stron trzecich.
celu zbadanie wpływu liczby wyborów dostępnych dla konsumentów na decyzje konsumentów • Podświetlony przycisk „Akceptuj” (fałszywa hierarchia) spowodował, że 50,8% użytkowników telefonów komórkowych i 26,9% użytkowników komputerów stacjonarnych zaakceptowało w porównaniu z 39,2% użytkowników urządzeń mobilnych
dotyczące zgody na pliki cookie oraz namawiania w drodze preselekcji. i 21,1% na komputerze stacjonarnym w przypadku braku podświetlonego przycisku „Akceptuj”.
• Wyniki te podkreślają również większą skuteczność ciemnych wzorów w interfejsach mobilnych w porównaniu z interfejsami stacjonarnymi.
Machuletza i Eksperymentalna ankieta internetowa z udziałem 150 uczestników • Podświetlony przycisk domyślny („zaznacz wszystko”) (fałszywa hierarchia) skłonił uczestników do zaakceptowania plików cookie do innych celów niż kontrola
Böhme testująca wpływ liczby opcji i podświetlonego przycisku domyślnego w Grupa.
(2019[93]) powiadomieniach o zgodzie, a następnie ankieta wyjazdowa • Uczestnicy, którzy widzieli podświetlony przycisk domyślny, byli również mniej zdolni do prawidłowego zapamiętania swojego wyboru. Po
testująca spostrzeżenia. przypomnieniu o swoim wyborze częściej tego żałowali i uznali informację o zgodzie za bardziej zwodniczą niż grupa kontrolna.

Drossos, •
Internetowy eksperyment terenowy z danymi zebranymi od ponad tysiąca Zarówno ciemne wzorce związane z dowodem społecznym, jak i związane z niedoborem wpływały na zachowania użytkowników i zwiększały współczynniki mikrokonwersji.
Zacharioudakis użytkowników, którzy odwiedzili ponad sześćset różnych stron
i Dionysiou produktów, testujący wpływ dowodu społecznego i ciemnych wzorców

(2019[98])
niedoboru na podejmowanie decyzji przez konsumentów.
Keizera • Stwierdzono, że niedobór ma pozytywny wpływ na poziom odczuwanej przez uczestników presji czasu, ale ma negatywny wpływ na
Eksperymentalna ankieta internetowa przeprowadzona wśród 268 wysoko wykształconych
(2017[101])
osób w starszym wieku regularnie odwiedzających przedstawienia operowe, mająca poziom ich intencji zakupowych.
na celu sprawdzenie wpływu niedoboru i dowodu społecznego na reakcje konsumentów • Nie stwierdzono znaczącego wpływu dowodu społecznego na postrzeganie presji czasu, postrzeganie wartości produktu lub intencje zakupowe
w internetowym sklepie z biletami do opery. znaleziony.
Jeonga i Dwa osobiste eksperymenty z udziałem 208 uczestników, mające na celu • Twierdzenie o popularności wydawało się poprawiać postrzeganie jakości, szczególnie wśród konsumentów wysoce niechętnych ryzyku, i
Kwon sprawdzenie skuteczności ciemnego wzorca niedoboru (ograniczona zwiększać zamiar zakupu. Ustalenia te przypisano efektowi sygnalizacji jakości i efektowi modowego twierdzenia.
(2012[100])
dostępność produktu) i ciemnego wzorca dowodu społecznego (twierdzenie o popularności). • Twierdzenie o ograniczonej dostępności nie miało żadnego wpływu. Niska wiarygodność przekazu i brak reakcji psychologicznej
uważa się za możliwe przyczyny nieistotnego skutku reklamacji.
Źródło: Podsumowanie na podstawie źródeł w tabeli. W niektórych przypadkach, dla przejrzystości, w nawiasie wyraźnie wskazano rodzaj ciemnego wzoru zidentyfikowany w
przedmiotowych badaniach.

Wybrane dowody strat finansowych, szkód psychologicznych i wpływu ciemnych wzorców na zaufanie
konsumentów
Nazwa ciemnego Źródło Kluczowe ustalenia dotyczące dowodów na stratę finansową

wzoru
Szkoda finansowa
Spam znajomego / Pozew zbiorowy LinkedIn był przedmiotem pozwu zbiorowego w USA w związku z wykorzystaniem ciemnego wzorca spamu znajomych, polegającego na automatycznym wysyłaniu wiadomości e-mail do kontaktów konsumentów,
wysysanie książki pozorując, że pochodzą one od samych konsumentów.77 LinkedIn był zobowiązany do zapłaty kwoty w dolarach amerykańskich. 13 milionów ugody dla dotkniętych konsumentów za tę praktykę.
adresowej Każdy konsument, którego to dotyczyło, mógł otrzymać odszkodowanie w wysokości do 1500 USD.
Ukryte koszty / Blake i in. (2021[109]) Zakrojony na dużą skalę eksperyment terenowy na StubHub.com, w którym wzięło udział kilka milionów uczestników, wykazał, że stosowanie technik ustalania cen kroplowych spowodowało, że konsumenci wydawali o
Ceny kroplowe 21% więcej niż w innym przypadku i byli o 14% bardziej skłonni do sfinalizowania zakupu w porównaniu z tymi, którzy od początku widzieli ceny all-inclusive.
Rasch, Thöne i Według eksperymentu, gdy firmy stosowały ceny kroplowe, sytuacja konsumentów była gorsza, ale firmy na tym skorzystały; z kolei rozporządzenie zakazujące cen kroplowych doprowadziło do wyższej nadwyżki
Wenzel (2020[122]) konsumenta i niższych zysków przedsiębiorstw.
Santany, Dallas i W sześciu badaniach, w których zrezygnowano z opcjonalnych dopłat (w porównaniu do ujawnionych z góry), konsumenci byli bardziej skłonni początkowo wybrać opcję o niższej cenie podstawowej, która po
Morwitz (2020[223]) uwzględnieniu dopłat była często droższa od alternatywy.
Tran (2020[224]) Według modelu wykorzystującego pobrane z sieci dane dotyczące transakcji cenowych opublikowanych w serwisie eBay Germany, konsumenci zachowywali się tak, jakby ignorowali średnio od 12 do 85 procent
opłaty za wysyłkę, w zależności od analizowanego produktu. W sumie średnie straty w postaci nadwyżki konsumenta wyniosły około 6 procent.
FTC USA (2017[225]) Stwierdzono, że oddzielenie obowiązkowych opłat za korzystanie z udogodnień od podanych cen pokoi bez ujawniania ceny całkowitej prawdopodobnie zaszkodzi konsumentom, zwiększając koszty wyszukiwania i
koszty poznawcze związane ze znalezieniem i wyborem zakwaterowania w hotelu.
Robberta i Rotha W eksperymencie laboratoryjnym ceny kroplowe doprowadziły konsumentów do zaniżenia ceny całkowitej, poczucia oszukania przez sprzedawców i postrzegania ich jako nieuczciwych.
(2014[130])
Ekonomia Londynu Spośród różnych metod prezentacji cen ocenianych w eksperymencie behawioralnym, ceny kroplowe doprowadziły do największej utraty dobrobytu konsumentów.
(2013[226])
Akcja egzekucyjna Amerykańska FTC podjęła działania przeciwko Google (w 2014 r.), Apple (w 2014 r.) i Amazonowi (w 2016 r.), zarzucając, że ich interfejsy rozliczeniowe za bezpłatne aplikacje przeznaczone dla dzieci są nieuczciwe,
sprawy ponieważ w wyniku takich projektów dzieci pobierają opłaty bez wiedzy rodziców lub zezwolenie. Porozumienia zawarte z trzema firmami wymagały od nich pełnego zwrotu konsumentom takich opłat, w wyniku
78
czego łączna kwota zwrotów wyniosła ponad 50 mln USD.
Ukryta DCCA (2018[227]). Stwierdzono, że pułapki subskrypcyjne w Danii skutkują miesięcznymi kosztami ponoszonymi przez konsumentów w wysokości do 699 DKK.
subskrypcja / ECK Szwecja Konsumenci w sześciu krajach objętych badaniem – Belgii, Austrii, Szwecji, Finlandii, Norwegii i Holandii – zapłacili średnio 116 euro w ciągu ostatnich trzech lat w wyniku wpadnięcia w pułapkę subskrypcji
wymuszona ciągłość (2017[69]). internetowej tego rodzaju, jak objęte W badaniu.
lub trudne do anulowania
Rady obywatelskie Ponad połowa respondentów ankiety przeprowadzonej wśród ponad 2 000 konsumentów w Wielkiej Brytanii poniosła w ciągu roku objętego badaniem szkody finansowe z powodu pułapek subskrypcyjnych,
(2016[70]) wynoszące średnio od 50 do 100 GBP na osobę.

Akcja egzekucyjna W 2020 r. amerykańska FTC podjęła działania przeciwko firmie Age of Learning, Inc., która obsługuje cyfrowy program edukacyjny ABCmouse, w związku z fałszywymi oświadczeniami na temat anulowań i nieujawnianiem
sprawy konsumentom ważnych informacji, co doprowadziło do odnowienia członkostwa dziesiątek tysięcy osób i pobrania opłat za członkostwo bez odpowiedniej zgody. Działania egzekwowania prawa FTC doprowadziły w 2021
79
r. do zwrotu 9,7 mln USD konsumentom dotkniętym tą praktyką.
W 2009 r. amerykańska FTC podjęła działania przeciwko firmie Commerce Planet, Inc. za oszukańcze oferowanie konsumentom „bezpłatnego” zestawu zawierającego informacje o tym, jak rozpocząć działalność gospodarczą
polegającą na sprzedaży produktów za pośrednictwem internetowych serwisów aukcyjnych. Wielu konsumentów, którzy zamówili zestaw, nieświadomie przystąpiło do programu i bez swojej zgody pobierało miesięczne opłaty. W
2019 r. FTC wysłała do dotkniętych konsumentów pocztą 53 595 czeków dotyczących zwrotu środków na łączną kwotę 748 070 USD80.
Kilka ciemnych CPRC (2022[111]) W ankiecie przeprowadzonej wśród 2 000 australijskich uczestników, w obliczu ciemnych wzorców, 20% przyznało, że wydało więcej niż zamierzało, 17% stwierdziło, że zostało zmuszonych do zakupu czegoś, a 9%
wzorów przyznało, że kupiło coś przypadkowo.
DITP i DGCCRF W internetowym eksperymencie terenowym 2 542 francuskich konsumentów próbowało kupić fałszywy ekspres do kawy w wyniku reklam na Facebooku przedstawiających ciemne wzory, co spowodowałoby dla tych
(2021[110]) konsumentów całkowite straty w wysokości 150 000 EUR w ciągu niecałych czterech tygodni.
Huck i Wallace (2015[229]) Spośród sześciu różnych ram cenowych przetestowanych w eksperymencie laboratoryjnym – ceny referencyjne, ceny kroplowe, oferty ograniczone w czasie, złożone (ceny nieliniowe) i przynęty – zarówno ceny kroplowe, jak i
oferty ograniczone w czasie prowadziły do najbardziej przeciętnej utraty dobrostanu konsumentów, wynoszący 22% w stosunku do podstawowego przedziału cenowego.
Ahmetoglu, Furnham i Przegląd sześciu strategii cenowych – ustalania cen kroplowych, cen referencyjnych, użycia słowa „bezpłatne”, ustalania cen przynęty, łączenia pakietów i ofert ograniczonych czasowo – wykazał, że pierwsze trzy mają silny
Fagan (2014[102]) wpływ na postrzeganie i zachowania konsumentów, szczególnie pod względem zwiększonych intencji zakupowych i niższych intencji wyszukiwania.
Akcja egzekucyjna W 2017 r. brytyjska CMA zbadała strony internetowe zajmujące się rezerwacjami hoteli pod kątem wprowadzających w błąd komunikatów dotyczących aktywności i twierdzeń o niedoborach, wprowadzających w błąd twierdzeń
sprawa o rabatach, nieprawidłowych cenach referencyjnych i ukrytych opłatach. Następnie otrzymała od stron formalne zobowiązania do dostosowania swoich praktyk do brytyjskiego prawa konsumenckiego, co przyniesie korzyści
konsumentom szacowane na 34 mln GBP (OECD, 2021[9]).
Szkoda psychologiczna i wpływ na zaufanie
Kilka ciemnych EC (2022[29]) Eksperyment laboratoryjny przeprowadzony we Włoszech, Niemczech i Hiszpanii zbadał reakcje neurofizjologiczne i psychologiczne 120 uczestników na trzy kombinacje ciemnych wzorów podczas próby wykonania zadania:
i) wymuszone działanie połączone z elementem personalizacji; ii) potwierdzanie zawstydzania; oraz iii) zakłócenia interfejsu obejmujące preselekcję i wzorce
podchwytliwe pytanie. „Wymuszone działanie połączone z personalizacją” nie tylko utrudniło uczestnikom skuteczne wykonanie typowych codziennych zadań w Internecie, ale także zwiększyło ich tętno, prawdopodobnie
związane ze zwiększonym niepokojem i czujnością. Doprowadziło to również do najwyższego poziomu manipulacji i frustracji zgłaszanego przez uczestników. W przypadku „potwierdzania” uczestnicy nie mieli problemów z
wykonaniem zadania ani znaczących skutków emocjonalnych, co sugeruje pewien stopień przyzwyczajenia do praktyki. Chociaż „interferencja interfejsu” negatywnie wpłynęła na zdolność uczestników do wykonania zadania,
nie wykryto żadnych znaczących skutków neurofizjologicznych. Jednakże czas spędzony na zadaniu wydłużył się, a poziom zrozumienia informacji znacznie się obniżył.
CPRC (2022[111]) W ankiecie przeprowadzonej wśród 2000 australijskich uczestników 83% uczestników doświadczyło jednej lub więcej negatywnych konsekwencji w wyniku używania przez witrynę internetową lub aplikację funkcji projektowych
mających wpłynąć na ich zachowanie, 40% czuło się zirytowanych, a 28% czuło się manipulowanych podczas korzystania ze strony internetowej lub aplikacji z ciemnym wzorem.
Luguriego i Zapytani o swój nastrój po eksperymencie behawioralnym, uczestnicy wystawieni na łagodne ciemne wzorce lub w ogóle nie odczuwali podobnego poziomu negatywnego afektu, podczas gdy ci wystawieni na agresywne
Strahilevitz (2021[25]) ciemne wzorce byli znacznie bardziej zdenerwowani i znacznie częściej rezygnowali z badania. Nadmierna ekspozycja na ciemne wzory może zatem drażnić konsumentów i powodować ich wycofanie się, podczas gdy
łagodne ciemne wzory mogą nie wywoływać zbytniej reakcji emocjonalnej, a jednocześnie znacznie zwiększać absorpcję.
Voigt, Schlögl i Groth W eksperymencie opartym na ankiecie internetowej, w którym wzięło udział 204 uczestników, wyższy poziom odczuwanej irytacji stwierdzono u uczestników, którzy korzystali z wersji ciemnego wzoru
(2021[118]) Sklep on-line. Zidentyfikowano także istotny związek pomiędzy postrzeganą irytacją a zaufaniem do marki wyrażanym przez uczestników.
Gray i in. (2021[119]) W ankiecie przeprowadzonej wśród 169 uczestników zapytanych o emocje, jakie odczuwają w związku z przeszłymi doświadczeniami związanymi z manipulacją produktami cyfrowymi, uczestnicy często wyrażali, że odczuwają
silne emocje, takie jak bycie zmartwionym, zdenerwowanym, wrogim i drażliwym.
Maiera i Harra W badaniach jakościowych skupiających się na postrzeganiu i doświadczeniach uczestników z ciemnymi wzorami uczestnicy wyrazili zrezygnowaną postawę wobec takich technik i obwiniali przede wszystkim firmy za ich
(2020[103]) występowanie.

Twierdzenia dotyczące Shaw (2019[120]) W ankiecie przeprowadzonej wśród 2102 brytyjskich uczestników, dotyczącej twierdzeń o niedoborach i twierdzeniach społecznych na stronach internetowych z rezerwacjami hoteli, 65% uczestników zinterpretowało
niedoborów i/lub przykłady twierdzeń o niedoborach i twierdzeniach o dowodach społecznych stosowanych na stronach internetowych z rezerwacjami hoteli jako presję sprzedażową; 49% stwierdziło, że po zobaczeniu ich
dowodów społecznych prawdopodobnie straci zaufanie do firmy; 16% stwierdziło, że wierzy w te twierdzenia; a 34% wyraziło negatywną reakcję emocjonalną na te wiadomości, taką jak pogarda i wstręt.
Kristofferson i in. W siedmiu różnych badaniach oceniających wpływ promocji związanych z ograniczonymi ilościami na agresję konsumentów w różnych kontekstach stwierdzono, że narażenie na promocje związane z ograniczonymi ilościami
(2017[121]) powoduje, że konsumenci zachowują się bardziej agresywnie.
Źródło: Podsumowanie na podstawie źródeł w tabeli

Przepisy UE, które mogą uwzględniać wybrane ciemne wzorce
Nazwa ciemnego Odpowiednie ustawodawstwo
wzoru
Dokuczliwy UCPD Załącznik 1 Praktyka 26 (Składanie uporczywych i niechcianych próśb przez telefon, faks, e-mail lub inne zdalne środki przekazu)
Art. UCPD. 8-9 Agresywne praktyki (molestowanie), w tym art. 9(b) (używanie groźby lub obraźliwego języka lub zachowania)
DMA (zasada zapobiegająca obejściu)
Komunikaty Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (dostępność, ilość)
o aktywności Nieuczciwe praktyki handlowe, załącznik 1, praktyki 7 (fałszywe twierdzenie, że produkt będzie dostępny jedynie przez bardzo ograniczony czas lub że będzie dostępny wyłącznie na określonych warunkach przez bardzo ograniczony czas, w celu
uzyskania natychmiastowej decyzji i pozbawienia konsumentów wystarczających możliwości lub czasu na dokonanie świadomego wyboru) i 18 (Przekazywanie istotnie niedokładnych informacji na temat warunków rynkowych lub możliwości znalezienia
produktu z zamiarem nakłonienia konsumenta do nabycia produktu na warunkach mniej korzystnych niż normalne warunki rynkowe)
Referencje Nieuczciwe praktyki handlowe Załącznik 1 Praktyki 23b (Stwierdzenie, że recenzje produktu są zamieszczane przez konsumentów, którzy faktycznie używali produktu lub kupili go, nie podejmując rozsądnych i proporcjonalnych kroków w celu
sprawdzenia, czy pochodzą one od takich konsumentów) i 23c (Przesyłanie lub zlecanie innej osobie prawnej lub fizycznej do przesyłania fałszywych opinii lub rekomendacji konsumenckich lub fałszywego przedstawiania opinii konsumenckich
lub rekomendacji społecznościowych w celu promowania produktów)
Art. UCPD. 7 ust. 6 Pominięcie wprowadzające w błąd (W przypadku gdy przedsiębiorca zapewnia dostęp do opinii konsumentów o produktach, informację o tym, czy i w jaki sposób zapewnia, że publikowane opinie pochodzą od konsumentów,
którzy faktycznie korzystali z produktu lub go kupili, uważa się za istotną)
Motel trudny do Art. UCPD. 8 Praktyki agresywne (przymus), w tym art. 9 lit. d) (nakładać uciążliwych lub nieproporcjonalnych barier pozaumownych w przypadku, gdy konsument chce skorzystać z praw wynikających z umowy, w tym z prawa do rozwiązania umowy lub
anulowania / karaluchów przejścia na inny produkt lub innego przedsiębiorcę)
Art. UCPD. 7 Wprowadzające w błąd zaniechanie (prawo do odstąpienia od umowy)
CRD art. 6 ust. 1 lit. h) (prawo odstąpienia od umowy), art. 10 i art. 14 ust. 2, 4 (konsekwencje)
Załącznik UCTD pkt 1 lit. h) (Automatyczne przedłużenie umowy na czas określony w przypadku, gdy konsument nie wskaże inaczej, gdy wyznaczony przez konsumenta termin na wyrażenie woli nieprzedłużania umowy jest nadmiernie krótki) i
pkt 1 lit. i) ( Nieodwołalnie wiążące Konsumenta warunkami, z którymi nie miał realnej możliwości zapoznania się przed zawarciem umowy)
Zapobieganie Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (prezentacja ogólna, reklama porównawcza)
porównywaniu cen Art. UCPD. 7 Wprowadzające w błąd pominięcie (cena jako istotna informacja)
Mediator Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (cena, główne cechy)
waluta Art. UCPD. 7 Wprowadzające w błąd pominięcie (cena, główne cechy)
Art. UCPD. 8-9 Agresywne praktyki (niewłaściwy wpływ, szczególnie w przypadku bezbronnych konsumentów, takich jak młodzi ludzie)
CRD art. 6 ust. 1 lit. e) (cena, główne cechy)

Wkradnij się do Nieuczciwe praktyki handlowe, załącznik 1, praktyka 29 (żądanie natychmiastowej lub odroczonej płatności za zwrot lub przechowanie produktów dostarczonych przez przedsiębiorcę, ale o które konsument nie prosił)
kosza
CRD art. 27 (skutki sprzedaży bezwładnej – zwolnienie konsumenta z obowiązku zapłaty za niezamówione produkty; brak odpowiedzi ze strony konsumenta nie oznacza zgody)
Ukryte koszty Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (cena)
Art. UCPD. 7 Wprowadzające w błąd zaniechanie (cena, ukrywanie lub nieterminowe dostarczenie)
CRD art. 6 ust. 1 lit. e) (cena)
CRD art. 22 (przedsiębiorca potrzebuje wyraźnej zgody konsumenta na jakąkolwiek dodatkową płatność oprócz uzgodnionego wynagrodzenia za główne zobowiązanie umowne przedsiębiorcy)
UCTD Art. 4 ust. 2, art. 5 (prostym, zrozumiałym językiem; konsument musi być w stanie jasno zrozumieć konsekwencje gospodarcze wynikające z umowy (np. sprawa C-609/19))
Ukryta Art. UCPD. 7 Wprowadzające w błąd pominięcie (ukrycie, niejednoznaczność głównych cech, cena, prawo do odstąpienia od umowy i anulowania)
subskrypcja / Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (główne cechy, cena)

wymuszona ciągłość Art. UCPD. 8-9 Agresywna praktyka (przymus)
CRD art. 6 (cena, główne cechy, prawo odstąpienia od umowy), art. 8 ust. 2 (informacje należy podać w sposób jasny i widoczny przed złożeniem zamówienia)
UCTD Załącznik 1h (Automatyczne przedłużenie umowy na czas określony w przypadku, gdy konsument nie wskaże inaczej, gdy wyznaczony przez konsumenta termin na wyrażenie woli nieprzedłużania umowy jest nieracjonalnie krótki)
Przynęta i zmiana Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (istnienie i cechy produktu)
Art. UCPD. 7 Wprowadzające w błąd pominięcie (ukrywanie, przedwczesna informacja)
Nieuczciwych praktyk handlowych Załącznik 1 Praktyka 5 (Zapraszanie do zakupu produktów po określonej cenie bez ujawniania istnienia jakichkolwiek uzasadnionych podstaw, jakie przedsiębiorca może mieć, aby sądzić, że nie będzie w stanie zaoferować
do dostawy ani pozyskać innego przedsiębiorcy do dostarczenia tych produktów lub równoważne produkty po tej cenie przez okres i w ilościach uzasadnionych, biorąc pod uwagę produkt, skalę reklamy produktu i oferowaną cenę)
UCPD Załącznik 1 Praktyka 6 (Zaproszenie do zakupu produktów po określonej cenie, a następnie: a) odmowa pokazania reklamowanego towaru konsumentom; lub (b) odmowa przyjęcia zamówienia na niego lub dostarczenia go w rozsądnym terminie; lub
(c) zademonstrowanie wadliwej próbki w celu promocji innego produktu)
Ukryte Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (cechy, cena, prawa konsumentów, ogólna prezentacja informacji)
informacje /
Art. UCPD. 7 Pominięcia wprowadzające w błąd (ukryte, niejasne, niejednoznaczne, przedwczesne)
Fałszywa hierarchia CRD art. 6, art. 8 (informacje udzielane przed zawarciem umowy muszą być jasne i zrozumiałe)
RODO art. 5 ust. 1 zasad ochrony danych, w szczególności przejrzystości, rzetelności, art. 25 ochrona danych już w fazie projektowania i domyślnie
Preselekcja Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (potrzeba usługi)
(domyślna) Art. UCPD. 8 Agresywne praktyki (przymus, nadmierny wpływ)
CRD art. 22 (nie można wnioskować o wyraźnej zgodzie konsumenta na dodatkowe opłaty poprzez skorzystanie z opcji domyślnych)
RODO art. 5 ust. 1 zasad ochrony danych, w szczególności przejrzystości, rzetelności, art. 25 Ochrona danych już w fazie projektowania i domyślna, w zależności od okoliczności także art. 4 ust. 11 i art. 7 warunków zgody (pola wstępnie zaznaczone
nie stanowią ważnej zgody w rozumieniu RODO - C-673/17)
Zabawa emocjami Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (charakterystyka, korzyści i ryzyko produktu)
Art. UCPD. 8-9 Agresywne praktyki (przymus, bezprawny nacisk), w tym art. 9(b) (Używanie groźby lub obelżywego języka lub zachowania) i art. 9 lit. c) (Wykorzystywanie przez przedsiębiorcę szczególnego nieszczęścia lub okoliczności o takiej wadze, że
mogą one wpłynąć na ocenę konsumenta, o których przedsiębiorca jest świadomy, w celu wywarcia wpływu na decyzję konsumenta dotyczącą produktu)
Praktyki dotyczące nieuczciwych praktyk handlowych, Załącznik 1 28 (Zawieranie w reklamie bezpośredniego nawoływania dzieci do zakupu reklamowanych produktów lub nakłonienia rodziców lub innych osób dorosłych, aby kupili dla nich reklamowane
produkty) i 30 (Wyraźne informowanie konsumenta, że jeśli nie kupi produktu lub usługi , praca lub źródła utrzymania przedsiębiorcy będą zagrożone)

RODO art. 5 ust. 1 zasad ochrony danych, w szczególności przejrzystości, rzetelności, art. 25 Ochrona danych już w fazie projektowania i domyślna dyrektywa AVMSD art.
9 ust. 1 lit. b) (zakaz stosowania technik podprogowych), art. 9 ust. 1 lit. g) (zakaz manipulacji nieletnimi)
Pytania podchwytliwe UCPD art. 6 Działanie wprowadzające w błąd (istnienie i cechy produktu)
Art. UCPD. 7 Wprowadzające w błąd pominięcia (niezrozumiałe, niejednoznaczne informacje)
UCTD Art. 4 ust. 2 i art. 5 (warunki umowy muszą być napisane prostym i zrozumiałym językiem)
RODO art. 5 ust. 1 zasad ochrony danych, w tym przejrzystości, uczciwości, art. 25 ochrona danych już w fazie projektowania i domyślnie
Ukryta reklama Art. UCPD. 6 Działania wprowadzające w błąd (marketing)
Art. UCPD. 7 ust. 2 Wprowadzające w błąd pominięcie (nieujawnienie zamiaru handlowego)
Nieuczciwe praktyki handlowe, załącznik 1, Praktyki 11 (Wykorzystywanie treści redakcyjnych w mediach w celu promowania produktu, w przypadku gdy przedsiębiorca zapłacił za promocję bez wyraźnego wskazania tego w treści lub za pomocą
obrazów lub dźwięków wyraźnie rozpoznawalnych przez konsumenta) i 11a (Udostępnianie wyników wyszukiwania w odpowiedzi na zapytanie wyszukiwane przez konsumenta w Internecie bez wyraźnego ujawniania jakiejkolwiek płatnej reklamy lub
płatności specjalnie za osiągnięcie wyższej pozycji produktów w wynikach wyszukiwania) oraz Praktyka 28 (Zawieranie w reklamie bezpośredniego nawoływania dzieci do zakupu reklamowanych produktów lub
przekonać rodziców lub inne osoby dorosłe, aby kupili im reklamowane produkty)
Art. UCPD. 8-9 Agresywne praktyki (niewłaściwy wpływ)
UCPD, AVMSD, dyrektywa o handlu elektronicznym, DSA (reklama i komunikaty handlowe muszą być wyraźnie rozpoznawalne)
Dyrektywa o e-prywatności art. 13 (niezamówiona komunikacja)
Potwierdzanie zawstydzania nieuczciwych praktyk handlowych, art. 6 Działanie wprowadzające w błąd (potrzeba usługi, należy oczekiwać wyników)
Art. UCPD. 8-9 Agresywne praktyki (nieuprawniony wpływ), w tym art. 9(b) (Używanie groźby lub obelżywego języka lub zachowania) i art. 9 lit. d) (Wszelkie uciążliwe lub nieproporcjonalne bariery pozaumowne nałożone przez przedsiębiorcę,
w przypadku gdy konsument chce skorzystać z praw wynikających z umowy, w tym prawa do rozwiązania umowy lub przejścia na inny produkt lub innego przedsiębiorcę)
Art. UCPD. 8 Agresywna praktyka (przymus)
Przymusowa rejestracja UCPD Załącznik 1 Praktyka 24, scenariusz offline zastosowany w środowisku cyfrowym (Stworzenie wrażenia, że konsument nie może opuścić lokalu do czasu zawarcia umowy)
UCTD Załącznik 1i (Nieodwołalnie wiążące Konsumenta warunkami, z którymi nie miał realnej możliwości zapoznania się przed zawarciem umowy)
RODO art. 5 ust. 1 zasad ochrony danych, w tym przejrzystości, uczciwości, art. 25 ochrona danych już w fazie projektowania i domyślnie
Komunikat o niskim Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (dostępność, ilość)
stanie zapasów/wysokim popycie Art. UCPD. 7 Wprowadzające w błąd pominięcie (ukrywanie informacji)
Nieuczciwe praktyki handlowe, załącznik 1, praktyki 7 (fałszywe twierdzenie, że produkt będzie dostępny jedynie przez bardzo ograniczony czas lub że będzie dostępny wyłącznie na określonych warunkach przez bardzo ograniczony czas, w celu
Minutnik Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (dostępność, ilość)

/ Ograniczony czas
Art. UCPD. 7 Wprowadzające w błąd pominięcie (ukrywanie informacji)
wiadomość Nieuczciwe praktyki handlowe, załącznik 1, praktyki 7 (fałszywe twierdzenie, że produkt będzie dostępny jedynie przez bardzo ograniczony czas lub że będzie dostępny wyłącznie na określonych warunkach przez bardzo ograniczony czas, w celu
Nieskończone przewijania Zależy od kontekstu jego użycia i konkretnych okoliczności, prawdopodobnie z naruszeniem art. 6-7 Praktyki wprowadzające w błąd oraz art. 8-9 Agresywne praktyki (niewłaściwy wpływ)
Automatyczne odtwarzanie Zależy od kontekstu jego użycia i konkretnych okoliczności, prawdopodobnie z naruszeniem art. 6-7 Praktyki wprowadzające w błąd oraz art. 8-9 Agresywna praktyka (przymus)

Konto nieśmiertelne UCPD art. 7 Wprowadzające w błąd pominięcie (ukrycie, niejasność co do głównych cech, prawo do odstąpienia od umowy i anulowania)
Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (główne cechy)
Art. UCPD. 8-9 Agresywna praktyka (przymus)
CRD art. 6 (główne cechy, prawo do odstąpienia od umowy)
RODO art. 17 (prawo do usunięcia)
Wprowadzające Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (istnienie i cechy produktu, cena, ogólna prezentacja)
w błąd ceny Art. UCPD. 7 Wprowadzające w błąd pominięcie (ukrywanie, przedwczesna informacja)
referencyjne
Spam znajomych Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (motywy praktyki handlowej, potrzeba świadczenia usługi)
RODO art. 5 ust. 1 zasady ochrony danych, w tym przejrzystości, w zależności od okoliczności art. 4 ust. 11 i art. 7 warunków ważnej zgody na gromadzenie i przetwarzanie danych
Dyrektywa o e-prywatności art. 13 (niezamówiona komunikacja)
Skrzynki z łupami Art. UCPD. 6 Działanie wprowadzające w błąd (główne cechy, cena)
Art. UCPD. 7 Wprowadzające w błąd pominięcie (główne cechy, cena)
Art. UCPD. 8-9 Agresywne praktyki (niewłaściwy wpływ, szczególnie w przypadku bezbronnych konsumentów, takich jak młodzi ludzie)
CRD art. 6 ust. 1 (główne cechy, cena, sposób obliczenia ceny)
Źródło: KE (2022[29])

Przykłady działań egzekucyjnych i skarg prawnych dotyczących ciemnych wzorców w wybranych

jurysdykcjach OECD
Rodzaj ciemnego Jurysdykcja Przykłady działań egzekucyjnych lub skarg prawnych

wzoru
Wstępna selekcja, Stany Zjednoczone W 2011 r. FTC podjęła działania przeciwko Facebookowi za zapewnienie konsumentom, że mogą zachować prywatność swoich informacji na Facebooku, a następnie wielokrotne zezwalanie na ich
ukryte udostępnianie i upublicznianie na różne sposoby. Facebook zgodził się na ugodę zaproponowaną przez FTC i zreformował swoje praktyki dotyczące prywatności.81
informacje,
europejski W 2018 r. włoski organ ds. konkurencji (AGCM) nałożył na Facebooka karę w wysokości 10 mln EUR za praktyki dotyczące danych naruszające włoski kodeks konsumencki, który wdraża dyrektywę o nieuczciwych praktykach handlowych.
Unia (Włochy) Uznał m.in., że Facebook wywierał nadmierny wpływ na zarejestrowanych konsumentów poprzez preselekcję najszerszej zgody na udostępnianie danych oraz wprowadzanie ograniczeń w korzystaniu z
wymuszone
serwisu w przypadku, gdy konsumenci decydowali się na ograniczenie swojej zgody, aby ich od tego odwieść. 82
europejski W następstwie sprawozdania sporządzonego przez Norweską Radę Konsumentów (NCC) na temat praktyk Google w zakresie śledzenia lokalizacji obejmujących ukryte informacje, ustawienia domyślne,
ujawnienie,
Unia zwodniczy przepływ kliknięć i podpowiedzi dotyczące śledzenia lokalizacji (omówione w załączniku C) (Forbrukerrådet, 2018[84]), w 2018 r. NCC i siedem innych europejskich organizacji konsumenckich złożyły
fałszywa
skargi prawne przeciwko Google w kilku jurysdykcjach w związku z naruszeniem RODO, które zostały przekazane irlandzkiej Komisji Ochrony Danych83.
hierarchia, trudne do anulowania/rezygnacji
europejski W 2019 r. CNIL nałożył na Google karę w wysokości 50 mln EUR za praktyki dotyczące danych naruszające RODO. Ustaliło, że Google nie uzyskał ważnej zgody od konsumentów, ponieważ zgoda nie była ani
Unia wystarczająco świadoma (ponieważ informacje były rozproszone w kilku dokumentach), ani jednoznaczna (ponieważ wcześniej zaznaczono zgodę na personalizację reklam).84
(Francja)
europejski W 2020 r. niemiecki Sąd Okręgowy w Rostocku zdecydował, w następstwie skargi złożonej przez Federację Niemieckich Organizacji Konsumenckich (vzbv) przeciwko advocado, usłudze internetowej
Unia pomagającej znaleźć prawnika, że korzystanie przez advocado z wstępnie zaznaczonych pól w banerach plików cookie było narusza RODO, zwracając uwagę, że banery dotyczące plików cookie muszą w
(Niemcy) równym stopniu eksponować opcje akceptacji i odmowy.85
Australia W 2021 r., w następstwie postępowania wszczętego przez ACCC, Sąd Federalny Australii stwierdził, że Google naruszył listę ACL, wprowadzając konsumentów w błąd co do zebranych danych o lokalizacji
86
osobistej, w tym nie informując konsumentów o niektórych ustawieniach śledzenia lokalizacji („Aktywność w internecie i aplikacjach”), które były domyślnie włączone.
europejski W 2021 r. firma noyb (Europejskie Centrum Praw Cyfrowych) złożyła 422 formalne skargi związane z RODO do organów ochrony danych w 10 krajach UE w związku z ciemnymi wzorami w informacjach o
Unia zgodzie na pliki cookie, obejmującymi m.in. brak przycisku „odrzuć”, przed zaznaczone pola i różne kolory przycisków „zaakceptuj” i „odrzuć”.87
europejski W 2022 r. CNIL nałożył na Google karę w wysokości 150 mln EUR i 60 mln EUR na Facebooka za praktyki dotyczące danych naruszające RODO. W szczególności stwierdzono, że przedsiębiorstwa nie zapewniły przycisku
Unia umożliwiającego konsumentowi odrzucenie wszystkich plików cookie w równie prosty sposób, jak ich akceptację (tj. jednym kliknięciem).88
(Francja)
Stany Zjednoczone W 2022 r. prokuratorzy generalni ze stanów Indiana, Teksas, Waszyngton i Dystrykt Kolumbii pozwali Google za używanie ciemnych wzorców w celu uzyskania dostępu do danych dotyczących śledzenia
lokalizacji, nawet gdy konsumenci sądzili, że zabronili Google dostępu do tych informacji89.

Wprowadzające Australia W 2020 r., w następstwie postępowania wszczętego przez ACCC, Sąd Federalny Australii stwierdził, że witryna rezerwacji hoteli trivago naruszyła ACL między innymi ze względu na wprowadzające w błąd ceny referencyjne,
w błąd ceny obejmujące przekreślone ceny lub tekst w różnych kolorach, dające konsumentom fałszywe wrażenie oszczędności. Pełny Sąd Federalny Australii oddalił później apelację spółki trivago.
90
referencyjne
Ukryte Australia W 2016 r. ACCC podjęła działania przeciwko Fabletics, sprzedawcy odzieży do ćwiczeń i Scootprice, sprzedawcy internetowemu, za potajemne zapisywanie się konsumentów na subskrypcje po dokonaniu pojedynczego zakupu
subskrypcje na ich stronach internetowych. Obie firmy współpracowały z ACCC w celu zwiększenia przejrzystości bieżących opłat członkowskich.91
/
Stany Zjednoczone W 2016 r. FTC podjęła działania przeciwko Grupie BunZai Medi, która sprzedawała konsumentom produkty do pielęgnacji skóry, za używanie szeregu ciemnych wzorów. Należą do nich wyskakujące reklamy, które zmuszały
wymuszona
konsumentów do zaakceptowania oferty, drobny druk na koniec transakcji, który zaprzeczał wcześniejszym twierdzeniom marketingowym, oraz ukryte, trudne do anulowania subskrypcje maskujące „bez ryzyka” okresy próbne92.
ciągłość lub trudna do anulowania
europejski W 2016 r. AGCM nałożyła na portal randkowy Edates karę w wysokości 350 000 EUR za naruszenie włoskiego kodeksu konsumenckiego po stwierdzeniu, że po bezpłatnej rejestracji w serwisie lub dwutygodniowej subskrypcji
Unia (Włochy) próbnej oferowanej po niskiej cenie konsumenci nieświadomie zostali zobowiązani do sześciomiesięczny abonament premium w cenie 19 euro tygodniowo.93
Stany Zjednoczone W 2017 r. FTC podjęła działania przeciwko AAFE Products Corp. i in. al., zarzucając, że sprzedawcy internetowi gadżetów kuchennych, sprzętu golfowego i innych usług subskrypcji online wprowadzili konsumentów w błąd, myśląc, że
ich oferta jest bezpłatna, bez jasnego ujawniania opłat. Firmy błędnie przedstawiały także swoje zasady dotyczące zwrotów, zwrotów kosztów i anulowania transakcji, ukrywając warunki na stronach pisanych drobnym drukiem, do
których konsumenci mogli uzyskać dostęp jedynie za pośrednictwem małego hiperłącza94.
Stany Zjednoczone Jak omówiono w załączniku E, FTC z powodzeniem podjęła działania przeciwko Commerce Planet, Inc w 2009 r. i Age of Learning, Inc. w 2020 r. za wykorzystywanie pułapek subskrypcyjnych lub
trudno zrezygnować z usługi.
Japonia W 2020 roku Agencja ds. Spraw Konsumenckich (CAA) wydała rozporządzenie administracyjne przeciwko GRACE Corporation, firmie zajmującej się sprzedażą wysyłkową. GRACE Corporation nie wskazała na ekranie składania
zamówienia online, że zamówienie będzie prowadzić do złożenia wniosku o zawarcie umowy subskrypcyjnej na suplementy diety.
Japonia W 2021 r. UOKiK wydał decyzję administracyjną przeciwko SUPER BEAUTY LABO, dystrybutorowi wysyłkowemu produktów zdrowej żywności. SUPER BEAUTY LABO nie wskazało na ekranie w końcowym etapie procesu składania
zamówienia online warunków umowy abonamentowej i sposobu jej anulowania, a także nie umożliwiło Klientowi łatwego sprawdzenia i skorygowania treści zamówienia.
europejski W następstwie raportu NCC na temat ciemnych schematów, które według niego Amazon stosował, aby utrudnić konsumentom rezygnację z usługi Prime (jak omówiono w załączniku C)
Unia, Wielka (Forbrukerrådet, 2021[87]), w 2021 r. NCC złożyło skargę prawną do Norweskiego Urzędu Ochrony Konsumentów w związku z rzekomymi naruszeniami ustawy o kontroli marketingu, która implementuje dyrektywę o nieuczciwych
Królestwo & praktykach handlowych. Na podstawie tego raportu kolejnych 15 organizacji konsumenckich w Europie i USA również podjęło działania przeciwko Amazonowi95. W 2022 r., w następstwie dialogu z organami ochrony konsumentów w
Stany Zjednoczone UE i UE, Amazon zobowiązał się do dostosowania swoich praktyk w zakresie anulowania zamówień do unijnego prawa konsumenckiego, umożliwiając Konsumenci z UE i Europejskiego Obszaru Gospodarczego mogą zrezygnować
z subskrypcji za pomocą zaledwie dwóch kliknięć, korzystając z widocznego i wyraźnego „przycisku anulowania”.96
Ukryte Kolumbia W 2014 r. Nadzór Przemysłu i Handlu Kolumbii (SIC) nałożył karę w wysokości 12 mln USD na firmę zajmującą się rezerwacjami podróży online Despegar COP za stosowanie w reklamach pakietów turystycznych cen
opłaty/ceny kroplowe początkowych, które były niezgodne z cenami ostatecznymi, uwzględniając dodatkowe opłaty97.
Stany Zjednoczone Jak omówiono w załączniku E, w 2014 r. FTC podjęła działania przeciwko firmom Google, Apple i Amazon w związku z ukrytymi opłatami w aplikacjach skierowanymi do dzieci. Google i Apple rozstrzygnęły
opłat w 2014 r., a sprawę Amazona rozwiązano w 2016 r.98
europejski W 2015 r. spółka ACM podjęła działania przeciwko firmie World Ticket Center BV (WTC) w związku z nieprawidłowym wyświetlaniem na swojej stronie internetowej cen biletów lotniczych i wycieczek. Ustaliła, że WTC nie
Unia uwzględniła wszystkich obowiązkowych kosztów w cenie bazowej swoich biletów lotniczych, przy czym koszty zmienne nie zostały wyraźnie wymienione w cenie bazowej, a ponadto miała wstępnie wybrane opcjonalne dodatki, takie
99
(Holandia) jak ubezpieczenie podróżne i ubezpieczenie od rezygnacji. ACM nałożyła na WTC karę w wysokości 350 000 EUR i zażądała od niej dostosowania informacji na swojej stronie internetowej do zgodności z przepisami.
Australia W 2015 r., w następstwie postępowania wszczętego przez ACCC, Sąd Federalny Australii stwierdził, że linie lotnicze Jetstar i Virgin naruszyły umowę ACL, stosując praktyki kroplowe. Nakazał liniom lotniczym zapłacenie
kary w wysokości 200 000 AUD100. Nastąpiło to po wcześniejszych skutecznych działaniach ACCC przeciwko Airbnb, eDreams, Ticketek i Ticketmaster w związku z niepodaniem odpowiedniego ujawnienia obowiązkowych opłat.101
Kanada W 2018 r. Competition Bureau Canada podjęło działania przeciwko Ticketmaster za wprowadzające w błąd ceny nagłówków, które nie uwzględniały dodatkowych opłat dodanych w dalszej części transakcji
proces. Ticketmasterowi nakazano zapłacić 4,5 mln CAD w celu rozstrzygnięcia sprawy.102

Chile W 2019 roku SERNAC wniósł sprawę przeciwko linii lotniczej JetSmart Airlines za nieuwzględnienie opłat za wejście na pokład i podatków w cenie biletu.
Stany Zjednoczone W 2019 r. FTC podjęła działania przeciwko FleetCor Technologies, utrzymując, że firma obciążyła konsumentów setkami milionów dolarów ukrytymi i nieujawnionymi opłatami po złożeniu fałszywych obietnic, że może
zaoszczędzić konsumentom pieniądze na kosztach paliwa103.
europejski W 2019 r., po przeszukaniu przez unijne organy ochrony konsumentów witryn handlu elektronicznego oferujących różnorodne towary, usługi i treści cyfrowe, takie jak odzież lub obuwie, oprogramowanie komputerowe lub
Unia bilety na rozrywkę, w wyniku którego wykryto 211 stron internetowych stosujących ceny kroplowe, organy ochrony konsumentów podjęły działania zapewnienie zgodności takich stron internetowych z unijnym prawem
konsumenckim.104
europejski W 2019 r., po negocjacjach z organami ochrony konsumentów KE i UE, Airbnb ulepszył i doprecyzował sposób, w jaki przedstawia konsumentom oferty zakwaterowania, aby był zgodny z unijnym prawem konsumenckim, w tym
Unia poprzez prezentowanie w wynikach wyszukiwania całkowitej ceny oferty wraz ze wszystkimi obowiązującymi obowiązkowymi opłaty i prowizje.105
europejski W 2020 r., w następstwie kontroli przeprowadzonej przez unijne organy ochrony konsumentów witryn handlu elektronicznego sprzedających odzież i obuwie, meble i artykuły gospodarstwa domowego oraz sprzęt elektryczny, w wyniku której na jednej
Unia piątej takich stron internetowych stwierdzono przypadki stosowania kroplowych cen, unijne organy ochrony konsumentów podjęły działania w celu zapewnienia strony internetowe były zgodne z unijnym prawem konsumenckim.106
Dokuczliwy europejski W 2022 r. unijne organy ochrony konsumentów i KE wysłały pisma do Whatsapp, pytając między innymi, w jaki sposób Whatsapp zapewnia konsumentom możliwość odrzucenia nowych warunków korzystania z
Unia usług, zwłaszcza że ciągłe powiadomienia w aplikacji zachęcają konsumentów do zaakceptowania zmian107. Było to następstwem skargi złożone przez BEUC i kilku jej członków przeciwko Whatsapp w związku z
rzekomymi naruszeniami unijnego prawa konsumenckiego w związku z uporczywymi, powtarzającymi się i natrętnymi powiadomieniami nakłaniającymi użytkowników do zaakceptowania aktualizacji zasad WhatsApp108.
Mediator 109
europejski W 2021 r. unijne organy ochrony konsumentów i KE rozpoczęły formalny dialog z TikTokiem w celu przeglądu jego praktyk i polityki handlowej. Nastąpiło to w następstwie skargi złożonej przez
waluta Unia BEUC za rzekome naruszenia unijnego prawa konsumenckiego przez Tiktok, w tym w odniesieniu do wirtualnej waluty, którą użytkownicy mogą kupić w celu zakupu wirtualnych prezentów, w związku z czym Tiktok rościł
sobie absolutne prawo do zmiany kursu wymiany pomiędzy monetami a prezentami.110
Pilność w Zjednoczony
W 2018 r. CMA wszczęła postępowanie sądowe wobec sprzedawcy biletów viagogo w związku z obawami, że złamał brytyjskie prawo konsumenckie, między innymi w wyniku stosowania wprowadzających w błąd
połączeniu Królestwo komunikatów o niskim stanie zapasów i aktywności, a także zaciemniania cen. Skutkowało to później orzeczeniem sądu zobowiązującym spółkę do zmiany praktyk.111
z innymi
europejski W 2019 r. unijne organy ochrony konsumentów zidentyfikowały praktyki odbiegające od unijnego prawa konsumenckiego na stronach internetowych z rezerwacjami podróży Booking.com i Expedia. Należą do nich nie
ciemnymi Unia zawsze uwzględnienie w cennikach wszystkich opłat, brak określenia, że wskazanie liczby dostępnych pokoi dotyczy wyłącznie ofert znajdujących się na platformie, a także wskazanie ofert jest ograniczone w czasie, nawet
wzorami jeśli pozostają one dostępne po wygaśnięciu oferty. W następstwie dialogu między organami ochrony konsumentów UE i WE do grudnia 2020 r. Booking.com i Expedia dostosowały sposób prezentacji ofert do unijnego
(ukryte prawa konsumenckiego112.
opłaty,
Australia W 2019 r., w następstwie postępowania wszczętego przez ACCC, Sąd Federalny Australii stwierdził, że sprzedawca biletów viagogo naruszył listę ACL, twierdząc, że brakuje biletów, podczas gdy niedobór dotyczył jedynie
komunikaty o aktywności)
biletów dostępnych na jego platformie. Ustalono również, że viagogo nie ujawniło dodatkowych opłat na swoich stronach internetowych. Nakazała viagogo zapłacić karę w wysokości 7 mln AUD.113
Japonia W 2019 r. CAA ustalił, że sprzedawca biletów viagogo wyrządził szkodę konsumentom poprzez fałszywe i przesadne oświadczenia, takie jak zegary odliczające.
W następstwie dochodzenia CAA firma viagogo podjęła plan działań naprawczych, aby poprawić swoją oficjalną japońską stronę internetową. CAA wydało również ostrzeżenie dla konsumentów dotyczące postępowania
viagogo.
Zjednoczony
W 2017 r. CMA zbadała strony internetowe zajmujące się rezerwacjami hoteli Expedia, Booking.com, Agoda, Hotels.com, ebookers i trivago pod kątem między innymi wprowadzających w błąd komunikatów o aktywności
Królestwo i twierdzeń o niedoborach, wprowadzających w błąd twierdzeń o rabatach, nieprawidłowych cenach referencyjnych i ukrytych opłatach. Następnie sześć witryn zajmujących się rezerwacjami hoteli zobowiązało się
formalnie do dostosowania swoich praktyk do brytyjskiego prawa konsumenckiego. Do września 2019 r. CMA opracowała zasady stanowiące wytyczne dla firm oferujących usługi rezerwacji zakwaterowania online, a
kolejnych 25 witryn zajmujących się rezerwacjami hoteli podpisało się pod tymi zasadami114.
europejski W 2020 r. węgierski organ ds. konkurencji nałożył na Booking.com karę w wysokości 2,5 miliarda HUF między innymi za wprowadzającą w błąd reklamę niektórych obiektów noclegowych z możliwością bezpłatnego odwołania
Unia 115
oraz wywieranie nadmiernej presji psychologicznej na konsumentów, aby dokonywali wcześniejszych rezerwacji, w tym powiadamiania o aktywności .
(Węgry)
Stany Zjednoczone W 2014 r. FTC oraz prokuratorzy generalni stanu Illinois i Ohio podjęli działania przeciwko One Technologies, LP, utrzymując, że firma wabiła konsumentów „bezpłatnym” dostępem do ich wyników kredytowych, a następnie
obciążała ich stałą opłatą za usługę monitorowania kredytu, której nigdy nie zamówiłem.116

Przynęta i Stany Zjednoczone W porozumieniu z FTC z 2019 r. Facebook zgodził się zaprzestać praktyki polegającej na wykorzystywaniu pierwotnie poszukiwanych numerów telefonów konsumentów do uwierzytelniania dwuskładnikowego na potrzeby reklam ukierunkowanych.
zmiana 117
Ukryte reklamy i Stany Zjednoczone W 2016 r. FTC podjęła działania przeciwko LeadClick Media, firmie zajmującej się reklamą internetową, która wykorzystywała reklamy zamaskowane jako wiadomości i fałszywe referencje w celu promowania produktów oferowanych przez sprzedawcę
fałszywe internetowego na odchudzanie i oczyszczanie jelita grubego. LeadClick Media została pociągnięta do odpowiedzialności za wprowadzający w błąd marketing.118
referencje
Komunikaty Stany Zjednoczone W 2014 r. FTC podjęła działania przeciwko firmie randkowej JDI Dating Ltd., twierdząc, że firma wykorzystywała fałszywe profile, aby zwabić konsumentów do płatnego członkostwa, a następnie pobierała od konsumentów opłaty za automatyczne
o aktywności przedłużenie bez ich zgody.119
Stany Zjednoczone W 2019 r. FTC podjęła działania przeciwko Match Group, właścicielowi witryny Match.com, za wykorzystywanie reklam miłosnych z fałszywych kont w celu nakłonienia konsumentów do zakupu subskrypcji Match.com120
Połączenie ciemnych Stany Zjednoczone W 2012 r. FTC podjęła działania przeciwko AMG Capital Management, dostawcy chwilówek w ramach usługi subskrypcyjnej, która wykorzystywała wiele ciemnych wzorców, aby zwodniczo nakłonić konsumentów do zaciągania większej liczby pożyczek.
wzorów Należą do nich wymuszona ciągłość (kosztowne odnowienie kredytu w ramach domyślnego abonamentu), trudna do anulowania (unikanie kosztownego przedłużenia było trudniejsze niż jego akceptacja), ukryte koszty (ukrywanie kosztów odnowienia za
gęstym tekstem), preselekcja (dokonanie odnowienia kredytu jako opcja domyślna) i podchwytliwe pytania (sprawiające, że opisy opcji są dla konsumenta trudne do zrozumienia). W wyniku tej akcji Scottowi Tuckerowi, który kierował firmą, zakazano
dalszego zaciągania pożyczek.121
Źródło: Źródła wskazane w przypisach końcowych. Wybrane przypadki w USA również nawiązują do Luguriego i Strahilevitza (2021[25]).

Dark Commercial Patterns PL

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Dark Commercial Patterns PL

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Machine Translated by Google

Październik 2022 nr 336

2 CIEMNE WZORY HANDLOWE

Uwaga dla delegacji:

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

CIEMNE WZORY HANDLOWE 3

Przedmowa................................................. .................................................. .................................. 2

Streszczenie wykonawcze .................................................. .................................................. ............................. 5

1. Wstęp ............................................... .................................................. .................................. 7

2. Czym są ciemne wzorce komercyjne?........................................... .................................................. .. 8 Natura ciemnych

wzorów .................................. .................................................. ........................... 8 Taksonomie ciemnych

3. Występowanie ciemnych wzorców handlowych........................................... .................................. 17

Dowody na występowanie ciemnych wzorów........................................... .................................. 17 Dowody rozpowszechnienia

4. Wpływ na podejmowanie decyzji przez konsumentów, wykrywalność i szkody dla konsumentów........................... 21

Przykłady ciemnych wzorów na stronach internetowych i w aplikacjach........................................... .................. 50

Przykład skonsolidowanej taksonomii ciemnych wzorów........................................... ........... 53

Wybrane dowody na występowanie ciemnych wzorów........................................... ..... 54 Wybrane dowody

Wybrane dowody strat finansowych, szkód psychologicznych i wpływu ciemnych wzorców na

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

4 CIEMNE WZORY HANDLOWE

Przykłady działań egzekucyjnych i skarg prawnych dotyczących ciemnych

Notatki .................................................. .................................................. .................................................. 90

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

CIEMNE WZORY HANDLOWE 5

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

6 CIEMNE WZORY HANDLOWE

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

CIEMNE WZORY HANDLOWE 7

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

8 CIEMNE WZORY HANDLOWE

2. Czym są ciemne wzorce komercyjne?

o zakłócenia interfejsu, np. wizualne wyeksponowanie opcji korzystnych dla biznesu.

o przeszkoda, np. utrudniająca odwołanie usługi.

o przemycanie, czyli dodawanie nieopcjonalnych opłat do transakcji na jej końcowym etapie.

o dowód społeczny, np. powiadomienia o działaniach zakupowych innych konsumentów.

o pilność, np. licznik czasu wskazujący wygaśnięcie transakcji.

Natura ciemnych wzorów

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

CIEMNE WZORY HANDLOWE 9

Taksonomie ciemnych wzorów

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

10 CIEMNE WZORY HANDLOWE

Ramka 1. Kategorie ciemnych wzorów

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

CIEMNE WZORY HANDLOWE 11

Nowość w ciemnych wzorach

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

12 CIEMNE WZORY HANDLOWE

Po drugie, w przeciwieństwie do transakcji bezpośrednich, w transakcjach między konsumentami a przedsiębiorstwami internetowymi

Geneza ciemnych wzorców i zachęty do ich stosowania

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

CIEMNE WZORY HANDLOWE 13

Wyzwania związane z opracowaniem międzynarodowej definicji ciemnych wzorów

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

14 CIEMNE WZORY HANDLOWE

Ramka 2. Przykłady definicji ciemnych wzorców w istniejącym lub proponowanym prawodawstwie

Kalifornijska ustawa o prawach do prywatności (CPRA)

Ustawa UE o usługach cyfrowych (DSA) i ustawa o rynkach cyfrowych (DMA)

Amerykańska ustawa o ograniczaniu liczby użytkowników internetowych wprowadzających w błąd (DETOUR).

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

CIEMNE WZORY HANDLOWE 15

• są zwodnicze. Jednak niektóre ciemne wzorce niekoniecznie oszukują konsumentów. Na przykład

DOKUMENTY OECD NA TEMAT GOSPODARKI CYFROWEJ

16 CIEMNE WZORY HANDLOWE