Prawo Gospodarcze 08-01-2019

tyt_red_prawo_gosp_tyt_red_prawo_gosp 2019-01-08 17:45 Strona 1
SERIA:
PODRĘCZNIKI WYŻSZEJ SZKOŁY EKOLOGII I ZARZĄDZANIA
Opiniodawca: dr Grażyna Musiejczuk
Opracowanie edytorskie: Barbara Balawejder i Barbara Świderek
Korekta: Zespół
© Copyright by Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania w Warszawie.

Warszawa 2019
Utwór w całości ani we fragmentach nie może być powielany ani rozpowszechniany
za pomocą urządzeń elektronicznych, mechanicznych, kopiujących, nagrywających
i innych, bez pisemnej zgody posiadacza praw autorskich.
Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania nie odpowiada za jakość dostarczonych
fotografii i rysunków, zamieszczonych w publikacji.
ISBN 978-83-945484-9-0
Oficyna Wydawnicza WSEiZ w Warszawie,

ul. Olszewska 12, 00-792 Warszawa, tel. 22 825-80-32
Wy da nie ll. Ar ku szy wydawniczych: 4,6.
Druk ukoń czo no w styczniu 2019 r.
Druk: cyfra-piaseczno.pl, tel. 532 686 752
2
SPIS TREŚCI
WSTĘP . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
I. PODSTAWOWE KATEGORIE Z DZIEDZINY PRAWOZNAWSTWA . . . . . . . . .7
II. PRAWA PRZYSŁUGUJĄCE DO RZECZY (prawo rzeczowe) . . . . . . . . . . . .13
II.1. CHARAKTERYSTYKA PRAW PRZYSŁUGUJĄCYCH DO RZECZY . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

II.1.1. Prawo własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .13
II.1.2. Nabywanie i utrata prawa własności . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .16
II.1.3. Użytkowanie wieczyste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
II.1.4. Ograniczone prawa rzeczowe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .20
III. ZOBOWIĄZANIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23
III.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ZOBOWIĄZAŃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

III.2. UMOWA JAKO INSTRUMENT OBROTU GOSPODARCZEGO . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
III.2.1. Pojęcie istoty umowy, zasady obowiązujące
przy zawieraniu i wykonywaniu umów . . . . . . . . . . . . . . . . . . .24
III.2.2. Sposoby zawarcia umowy. Wady oświadczenia woli . . . . . . . . .29
III.2.3. Skutki niewykonywania lub nienależytego wykonania umowy . . .31
IV. NIEKTÓRE RODZAJE UMÓW GOSPODARCZYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . .33
IV.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NIEKTÓRYCH UMÓW GOSPODARCZYCH . . . . . . . . . .33

IV.2. UMOWY O PRZENIESIENIE PRAWA WŁASNOŚCI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .34
IV.3. UMOWY O KORZYSTANIE Z CUDZYCH RZECZY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .37
IV.4. UMOWY REGULUJĄCE ŚWIADCZENIE USŁUG . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .42
V. PRAWO DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
V.1. PODSTAWA PRAWNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47
3
VI. FORMY PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ . . . . . . . . . . . .53
VI.1. UWAGI OGÓLNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

VI.2. SPÓŁKA CYWILNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .55
VI.3. SPÓŁKI HANDLOWE – UWAGI OGÓLNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .57
VI.4. CHARAKTERYSTYKA SPÓŁEK PRAWA HANDLOWEGO . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
VI.4.1. Spółka jawna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .60
VI.4.2. Spółka partnerska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .61
VI.4.3. Spółka komandytowa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .62
VI.4.4. Spółka komandytowo-akcyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .63
VI.4.5. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością . . . . . . . . . . . . . . .65
VI.4.6. Spółka akcyjna . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .69
VI.4.7. Spółka europejska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .71
VI.5. INNE PODMIOTY PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ . . . . . . . . . . . . . . .72
VI.5.1. Fundacje i stowarzyszenia jako podmioty
prowadzące działalność gospodarczą . . . . . . . . . . . . . . . . . . .74
VII. PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77
VII.1. POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE – ZASADY OGÓLNE . . . . . . . . . . .77

VII.2. PROCEDURA W POSTĘPOWANIU UPADŁOŚCIOWYM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .78
VII.3. POSTĘPOWANIE UKŁADOWE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .79
VII.4. LIKWIDACJA MASY UPADŁOŚCIOWEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .80
VII.5. POSTĘPOWANIE NAPRAWCZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .81
VIII. OCHRONA PRZEDMIOTÓW WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ . . . . . . . . . . . .83
VIII.1. WYNALAZEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

VIII.2. WZÓR UŻYTKOWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .87
VIII.3. ZNAK TOWAROWY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .88
IX. PRAWO AUTORSKIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91
IX.1. UTWÓR JAKO PRZEDMIOT OCHRONY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91

IX.2. TWÓRCA I PRZYSŁUGUJĄCE MU PRAWA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .93
IX.3. OCHRONA PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .95
X. OCHRONA KONKURENCJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99
4
WSTĘP
Prawo Gospodarcze pod tym samym tytułem wydane zostało w 2014 r.

Od tamtego czasu nastąpiła zmiana wielu przepisów dlatego zaistniała
potrzeba wydania nowego podręcznika uwzględniającego te zmiany.
Obecne wydanie nawiązuje do poprzedniego z uwzględnieniem

najnowszych uregulowań i uzupełnień o nowe treści z zakresu ochrony
konkurencyjności jako ważnego zagadnienia w obrocie gospodarczym.
Celem nauczania prawa gospodarczego jest zapoznanie studentów

z podstawowymi pojęciami z zakresu uregulowań prawnych dotyczących ob-
rotu gospodarczego w szerokim rozumieniu.
W ramach wykładu „Prawo gospodarcze” znajdują się także treści do-

tyczące ochrony własności intelektualnej, co ma szczególne znaczenie dla
studiujących na Wydziale Architektury.
Z uwagi na fakt, że język prawniczy ma charakter języka hermetyczne-

go i posługującego się pojęciami, które w języku potocznym znaczą co inne-
go, niezbędne stało się przedstawienie podstawowych pojęć z dziedziny pra-
woznawstwa. Ułatwi to studentom rozumienie treści zawartych w niniejszym
podręczniku, a następnie posługiwanie się przepisami prawnymi.
Prawo Gospodarcze to zbiór przepisów regulujących obrót gospodar-

czy. Przez obrót gospodarczy rozumie się nie tylko wymianę dóbr i usług od-
bywającą się z reguły za pośrednictwem pieniądza, ale przede wszystkim
towarzyszące tej wymianie i powstające w jej procesie stosunki prawne mię-
dzy jej podmiotami1.
Całokształt stosunków powstających w sferze gospodarczej podlega re-

glamentacji prawnej. Ta reglamentacja będzie w wielkim skrócie przedstawio-
na w niniejszym opracowaniu w celu jej przybliżenia wszystkim studiującym
w Wyższej Szkole Ekologii i Zarządzania.
1 K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wykładu. Warszawa 2006, s. 21
5
6
rozdział I_rozdział I 2018-12-31 21:33 Strona 7
I. PODSTAWOWE KATEGORIE Z DZIEDZINY PRAWOZNAWSTWA
Prawo jako pojęcie wieloznaczne nasuwa wiele trudności z jego zdefi-

niowaniem. W opracowaniach z dziedziny prawoznawstwa pojawia się
wiele definicji, uzależnionych od punktu widzenia, zainteresowań formułu-
jących te definicje.
Z tych wielu określeń, czym jest prawo, należy wybrać najbardziej od-
powiadające potrzebom, wyłaniającym się z uwagi na naukę prawa gospo-
darczego oraz możliwości zrozumienia istoty prawa przez studentów
nieprzygotowujących się do wykonywania zawodów prawniczych.
Z tego punktu widzenia najbardziej przydatna będzie definicja, wg której:
prawo to zespół norm ustanowionych lub usankcjonowanych przez pań-

stwo i zagwarantowanych przymusem państwowym2.
Jak wynika z przytoczonej definicji, normy prawne powstają w dwojaki

sposób, są ustanawiane przez państwo lub przez nie sankcjonowane. Stano-
wienie prawa to tworzenie nowych reguł postępowania przez organy pań-
stwa do tego powołane. Sankcjonowanie norm prawnych polega na tym, że
dotychczas funkcjonująca norma zwyczajowa lub moralna zostaje uzna-
na za obowiązującą poprzez działalność organów stanowiących prawo,
i tym zwyczajem państwo posługuje się tak jak prawem.
Prawo składa z norm prawnych, a więc to norma jest elementarną cząst-

ką prawa, a zatem jej definicja wynika z definicji prawa.
Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wy-

dana lub usankcjonowana przez państwo, zagwarantowana przymusem
państwowym3.
Zasadniczym elementem tej definicji jest to, że reguła postępowania jest

zagwarantowana przymusem państwowym. Ten element wyróżnia normę
prawną spośród innych norm niemających charakteru prawnego.
2 W. Siuda, Elementy prawa dla ekonomistów. Poznań 2013, s. 17

3 W. Siuda, Elementy prawa… op. cit., s. 23
7
PRAWO GOSPODARCZE
W języku potocznym pojęcie sankcja utożsamiane jest często z karą.

Jest to mylne pojmowanie tego pojęcia. Sankcja to ta część normy praw-
nej, która określa negatywne skutki dla adresata normy prawnej, jeśli za-
chowuje się on niezgodnie z normą.
Normy prawne należące do prawa gospodarczego bardzo często
z sankcjami, którymi zabezpieczane są reguły postępowania w prawie kar-
nym, nie mają nic wspólnego.
Normy prawa gospodarczego często zabezpieczone są sankcjami nie-
ważnościowymi. Oznacza to, że jeżeli adresat normy zachowuje się ina-
czej, niż to określa dyspozycja (też część normy prawnej), to dokona-
na przez niego czynność prawna jest nieważna (np. zawarcie normy w in-
nej formie niż to przewiduje ustawa). Nie oznacza to, że sankcje innego
rodzaju nie występują w prawie gospodarczym.
W systemie prawa funkcjonują różne rodzaje norm prawnych. Na po-
trzeby niniejszego wykładu z tych różnych rodzajów norm trzeba dokonać
wyróżnienia dwóch podstawowych kategorii. Są to:
– normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne),

– normy względnie obowiązujące (dyspozytywne).
Normy bezwzględnie obowiązujące to takie normy, które nakazują

w sposób bezwzględny zachowywać się tak, jak ta norma nakazuje. Zacho-
wanie inne uruchamia sankcje przymusu państwowego w różnej formie.
Normy dyspozytywne pozwalają na odstępstwa od określonych w dys-
pozycji normy zachowań. Sposób zachowania się strony mogą ustalić, np.
w umowie. Jeżeli tego sposobu zachowania nie uregulowały, powinny za-
chować się zgodnie z dyspozycją normy prawnej.
Jeżeli większa ilość norm dyspozytywnych znajduje się w określonej dys-
cyplinie prawa, charakteryzują ją jako w większym stopniu liberalną, ko-
rzystniejszą dla jej adresatów i stwarzającą możliwość korzystniejszego ukła-
dania wzajemnych relacji pomiędzy stronami.
Pojęciem często używanym na gruncie prawodawstwa jest pojęcie źródło

prawa. Jak wiele pojęć z tej dziedziny jest ono wieloznaczne, odnoszone
do różnych zjawisk i w związku z tym należy przytoczyć takie, którego treść
jest najbardziej adekwatna do jego treści.
Pojęcia źródło prawa można używać w rozumieniu sformalizowanego
aktu władzy państwowej zawierającego przepisy prawne4.
Trzeba przy tej okazji wytłumaczyć pojęcie przepis prawny, które często
jest utożsamiane z opisaną już kategorią norma prawna.
4 W. Siuda, Elementy prawa… op. cit., s. 7
8
PODSTAWOWE KATEGORIE Z DZIEDZINY PRAWOZNAWSTWA
Przepis to elementarna część aktu normatywnego, czyli artykuł, para-

graf, punkt, ustęp. Przepis nie musi pokrywać się z normą prawną, choć mo-
że, ale należy go traktować jako pojęcie odrębne.
Wracając do pojęcia źródła prawa, trzeba zwrócić uwagę na zasadni-
czy element tego pojęcia. Jest to forma, w jakiej przejawia się wola organu
państwowego, tworzącego akt.
Źródłami prawa wg Konstytucji są:
– konstytucja,
– ustawy,
– ratyfikowane umowy międzynarodowe mogą zajmować miejsce
bezpośrednio po Konstytucji,
– rozporządzenia,
– akty prawa miejscowego5.
Cechą charakterystyczną źródeł prawa jest ich hierarchiczność, co ozna-

cza, że każde z wymienionych źródeł ma swoje niezmienne miejsce. Spro-
wadza się to do tego, że źródło prawa, znajdujące się w tej hierarchii niżej,
nie może zawierać uregulowań sprzecznych z aktem, znajdującym się wyżej,
np. ustawa nie może być sprzeczna z Konstytucją.
Wymieniane źródła prawa zawierają przepisy powszechnie obowiązują-
ce, czyli odnoszą się do wszystkich podmiotów prawa i w ten sposób nakła-
dane są na nie wynikające ze źródeł prawa uprawnienia i obowiązki. Ważną
kwestią jest podanie go do wiadomości wszystkich, do których akt jest kiero-
wany w celu umożliwienia przestrzegania zamieszczonych w nim norm. Te-
mu celowi służy publikowanie źródeł prawa, będące warunkiem jego wejścia
w życie. Publikatorem aktów, będących źródłami prawa, jest Dzienniki Ustaw.
Do podstawowej wiedzy z teorii prawa należy jeszcze wprowadzić po-
jęcie systemu prawa oraz dyscypliny lub gałęzi prawa.
Mimo, że często odczucie mających okazjonalny kontakt z prawem jest
takie, że jest to bezładny zbiór norm prawnych, stwarzających ogromny
problem przy posługiwaniu się nimi, rzeczywistość jest inna. Prawo tworzy
system, przez który należy rozumieć całokształt obowiązujących w państwie
przepisów z uwzględnieniem ich podziału wg określonych kryteriów.
Prawo dzieli się na dziedziny nazywane dyscyplinami lub gałęziami. Kry-
terium przynależności norm do określonej dyscypliny to rodzaj stosunków spo-
łecznych, które te normy regulują. Mówiąc prościej, to rodzaj sprawy regulo-
wany jest przez daną normę. Kryterium uzupełniającym przy podziale prawa
na dyscypliny, jest waga, znaczenie regulowanych stosunków społecznych.
Stosując wymienione kryteria wyodrębnia się siedem następujących dys-
cyplin prawa:
5 Art. 87 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 1997 r., nr 78, poz. 483)
9
PRAWO GOSPODARCZE
– prawo konstytucyjne,
– prawo administracyjne,
– prawo finansowe,
– prawo cywilne,
– prawo rodzinne,
– prawo pracy,
– prawo karne.
Prawo konstytucyjne to zespół norm regulujących główne zasady ustrojo-

we państwa oraz jego strukturę organizacyjną i kompetencje organów skła-
dających się na aparat państwowy. Prawo konstytucyjne reguluje również pod-
stawowe prawa, wolności i obowiązki obywatelskie. Prawo konstytucyjne to
podstawowa gałąź prawa.
Prawo administracyjne to zespół norm określających sposób organizacji

organów administracyjnych państwa, tak centralnych, jak i terenowych, oraz
organów samorządu terytorialnego. Przedmiotem regulacji tej dyscypliny pra-
wa są także stosunki społeczne, które powstają w wyniku realizacji zadań or-
ganów państwa o charakterze władczym. Cechą istotną prawa administra-
cyjnego jest to, że strony stosunków regulowanych przez tę dyscyplinę mają
pozycję nierównorzędną, a oznacza to, że organ administracyjny sprawuje
funkcje władcze w stosunku do obywateli.
Prawo finansowe to te normy prawne, które określają sposób groma-

dzenia środków pieniężnych przez państwo, ich dystrybucję, zasady i spo-
soby wydatkowania. Organizacja i zakres kompetencji organów, zajmują-
cych się gromadzeniem i podziałem środków finansowych, to też dome-
na prawa finansowego. W prawie finansowym wyszczególnia się wyodręb-
nione działy, np. takie jak: prawo budżetowe, podatkowe, dewizowe.
Prawo cywilne to zespół norm odnoszących się do stosunków majątko-

wych i niektórych stosunków osobistych, które powstają w konkretnej sprawie
pomiędzy równorzędnymi podmiotami. Równorzędność podmiotów jest ce-
chą wyróżniającą tę dyscyplinę od wcześniej wyszczególnionych. Stosunki
regulowane przez prawo cywilne to zarówno te, które powstają pomiędzy
osobami fizycznymi, między osobami prawnymi oraz pomiędzy osobami
fizycznymi z jednej strony a osobami prawnymi z drugiej strony. Prawo cy-
wilne stanowi podstawę prawa gospodarczego.
Prawo karne zajmuje szczególne miejsce w systemie prawa z uwagi

na rodzaj regulowanych stosunków społecznych. Prawo karne składa się
z norm bezwzględnie wiążących, za pomocą których państwo chroni obywa-
10
PODSTAWOWE KATEGORIE Z DZIEDZINY PRAWOZNAWSTWA
teli i cały porządek społeczny przed popełniającymi przestępstwa. Prawo

karne nie tylko określa, jakie czyny są przestępstwami, ale także jakie kary
grożą za ich popełnienie i na podstawie jakich zasad kary są wymierzane.
Prawo pracy reguluje wszystkie zagadnienia, które związane są ze

świadczeniem pracy, a głównie te stosunki, które powstają pomiędzy pra-
cownikiem a pracodawcą, a związane są właśnie z tym świadczeniem pra-
cy. Istotną część tych uregulowań stanowią normy regulujące nawiązanie sto-
sunku pracy, jego rozwiązanie, prawa i obowiązki pracownika, jak również
pracodawcy.
Prawo rodzinne to obecnie odrębna dyscyplina, choć wcześniej była czę-

ścią prawa cywilnego. Ta dyscyplina prawa zawiera normy regulujące oso-
biste i majątkowe stosunki przede wszystkim pomiędzy małżonkami oraz ro-
dzicami i dziećmi. Część tych regulacji znajduje również odniesienie do sto-
sunków powstałych pomiędzy krewnymi oraz powstałymi z uwagi na przy-
sposobienie, opiekę i kuratelę.
Wymienione dyscypliny (gałęzie prawa) mają charakter podstawowy

z uwagi na znaczenie regulowanych stosunków społecznych.
Oprócz dyscyplin podstawowych w systemie prawa wyróżnia się także
dyscypliny pomocnicze lub inaczej kompleksowe, które od dyscyplin podsta-
wowych różnią się tym, że swym zakresem obejmują normy wywodzące się
z różnych dyscyplin podstawowych i są stosowane do nich różne metody re-
gulacji (np. cywilnej, administracyjnej).
Przykładem takiej dyscypliny prawa jest prawo gospodarcze – przed-
miotem którego jest ogół norm prawnych regulujących ustrój i zasady dzia-
łania przedsiębiorców oraz stosunki społeczne powstające w związku z pro-
wadzoną działalnością gospodarczą. W zakres tej dyscypliny kompleksowej
wchodzą uregulowania prawne ze wszystkich dyscyplin podstawowych.
Dyscyplinami pomocniczymi jest chociażby prawo budowlane, prawo

rolne, prawo ochrony środowiska itp.
Prawo dzieli się jeszcze na: prawo publiczne i prawo prywatne.

Przyjmowane kryterium przy tym podziale, to rodzaj chronionych interesów.
Prawo publiczne chroni interesy istotne dla całego społeczeństwa, a prawo
prywatne zabezpiecza interesy jednostki.
Reasumując przedstawione zagadnienie natury ogólnej, dotyczące pra-

wa, należy podkreślić także jego znaczenie jako regulatora stosunków gospo-
darczych. Ważne jest jednak to, aby ta regulacja dokonywana była w roz-
11
PRAWO GOSPODARCZE
sądnych granicach. Przeregulowanie tej sfery stosunków społecznych, jakim

jest strefa gospodarcza, może prowadzić do skutków negatywnych w posta-
ci chociażby jego nieprzestrzegania czy omijania oraz obniżenie znaczenia
dla prawa jako instrumentu praktyki gospodarczej.
Jeżeli prawo musi ingerować w sferę gospodarczą, to ważne jest, aby ta
ingerencja miała charakter elastyczny, przy pomocy norm względnie wiążą-
cych, pozostawiając margines swobody dla adresatów norm prawnych.
Przedstawiony podstawowy zakres zagadnienia z teorii prawa i krótkie
określenie prawa gospodarczego mają za zadanie wskazanie, że wszystkie
płaszczyzny życia społecznego, gospodarczego, ujęte są w ramy regulacji
prawnych. Znajomość tych regulacji, choćby w podstawowym zakresie, po-
zwoli przewidywać skutki podejmowanych działań.
12
rozdział II_rozdział II 2019-01-08 15:23 Strona 13
II. PRAWA PRZYSŁUGUJĄCE DO RZECZY (prawo rzeczowe)
II.1. CHARAKTERYSTYKA PRAW PRZYSŁUGUJĄCYCH DO RZECZY
II.1.1. Prawo własności
Prawo przysługujące w stosunku do rzeczy określa zespół norm praw-

nych nazywane są one prawem rzeczowym.
Podstawowe kategorie praw przysługujących do rzeczy to:

– własność,
– użytkowanie wieczyste,
– ograniczone prawo rzeczowe.
Prawo rzeczowe odgrywa istotną rolę w obrocie gospodarczym, gdyż

jak już była mowa, obrót gospodarczy to wymiana dóbr i usług przy pomo-
cy pieniądza. Zasadniczą grupę tych dóbr tworzą rzeczy, do których przy-
sługują wymienione wyżej prawa w szerszym lub węższym zakresie i doty-
czą głównie zakresu i sposobu władania rzeczą.
W tym miejscu należy przywołać również definicję rzeczy jako przedmio-
tu prawa własności. W rozumieniu kodeksu cywilnego (art. 45 – Dz.U.
z 1971 r., nr 16, poz. 93 z późniejszymi zmianami) rzeczami są tylko przed-
mioty materialne. Nie są rzeczami dobra niematerialne, np. utwory literac-
kie. W odniesieniu do rzeczy ważnym zagadnieniem jest podział rzeczy na
nieruchomości i rzeczy ruchome. Ten podział ma swoje konsekwencje w ob-
rocie gospodarczym chociażby z uwagi na fakt, że wartość rzeczy należą-
cych do jednej lub drugiej grupy, uzasadnia różne podejście do ochrony tych
dóbr przez przepisy prawa.
Polskie prawo definiuje nieruchomość jako „części powierzchni ziemskiej
stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale
z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów
szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności” (art. 46 k.c.).
Wszystkie pozostałe rzeczy, które nie są nieruchomościami to rzeczy ruchome.
Najpełniej i najszerzej władać rzeczą pozwala prawo własności. Pojęcie
własności, jak wiele pojęć z dziedziny prawa, nie jest jednoznaczne i w za-
leżności od tego z jakiego punktu widzenia (ekonomicznego, socjologiczne-
go, prawnego) formuje się definicję, pod to pojęcie podkłada się różną treść.
13
PRAWO GOSPODARCZE
Istota prawa własności, z punktu widzenia prawa została zdefiniowa-

na w kodeksie cywilnym (art. 140)6.
Prawo własności definiowane jest w tym artykule przez określenie, jaki
zakres uprawnień przysługuje właścicielowi. Właścicielami zaś zgodnie
z obowiązującymi przepisami, czyli podmiotami prawa, mogą być osoby fi-
zyczne i osoby prawne.
Osobą fizyczną jest człowiek rozpoczynający swój byt jako podmiot pra-
wa w chwili urodzenia, a kończący go w chwili śmierci. Osoba fizyczna ma
zdolność prawną, czyli możliwość bycia podmiotem praw i obowiązków, w tym
prawa własności. Drugim przymiotem osoby fizycznej, jest zdolność do czyn-
ności prawnych. Pełną zdolność do czynności prawnych uzyskuje się z chwilą
osiągnięcia pełnoletności, a posiadanie jej oznacza zdolność do nabywania
praw i zaciągania zobowiązań za pomocą czynności prawnych. Czynność
prawna to z kolei taka czynność osoby fizycznej, która zmierza do ustanowie-
nia bądź zmiany określonego stosunku, którego skutki nie są dla prawa obo-
jętne, a czynności tej dokonuje za pomocą właściwych oświadczeń woli.
Osoba fizyczna może mieć:

– pełną zdolność do czynności prawnych,
– ograniczoną zdolność do czynności prawnych,
– może nie mieć zdolności do czynności prawnych.
Pełną zdolność do czynności prawnych osoba fizyczna uzyskuje, jak już

była mowa, po osiągnięciu pełnoletności lub przez wcześniejsze zawarcie
związku małżeńskiego przez kobietę za pozwoleniem sądu.
Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają osoby, które ukoń-
czyły trzynaście lat, oraz osoby częściowo ubezwłasnowolnione.
Nie mają w ogóle zdolności do czynności prawnych osoby, które nie
ukończyły trzynastu lat, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie.
Ubezwłasnowolnienie to pozbawienie zdolności do czynności prawnych
na mocy orzeczenia sądu. Najczęściej ubezwłasnowolnienie związane jest
z chorobą psychiczną lub niedorozwojem umysłowym lub innego rodzaju
zaburzeniami psychicznymi (nadużywanie alkoholu lub narkotyków).
Podmiotami prawa własności są także osoby prawne.
Osoba prawna to wyodrębniona jednostka organizacyjna, która zgod-
nie z obowiązującymi przepisami może występować jako samodzielny pod-
miot prawa. Formalnym kryterium przynależności jednostki organizacyjnej
do osób prawnych jest przyznanie jej tego przymiotu przez przepisy prawa.
Uwzględniając to kryterium, przykładowo można wymienić takie osoby
prawne, jak:
6 Kodeks cywilny, op. cit., s. 13
14
PRAWA PRZYSŁUGUJĄCE DO RZECZY
– skarb państwa,
– spółki kapitałowe,
– banki,
– szkoły wyższe.
Wracając do treści pojęcia prawa własności, to właśnie wymienionym

podmiotom tego prawa przysługują uprawnienia do:
– korzystania z rzeczy,
– rozporządzania rzeczą.
Korzystanie z rzeczy polega na faktycznym władaniu nią, na możności

jej używania, przetworzenia i pobierania pożytków, jakie ta rzecz przynosi.
Ważną cechą prawa własności, mieszczącą się w uprawnieniu do ko-
rzystania z rzeczy, jest jej posiadanie. Posiadanie dzieli się na samoistne
i zależne. Posiadaczem samoistnym rzeczy jest ten, kto włada nią jak wła-
ściciel, choć nim nie jest. Posiadacz zależny to władający rzeczą na pod-
stawie umowy, która stworzyła mu możliwość władania rzeczą (np. umo-
wa najmu, leasingu). Posiadanie jest atrybutem prawa własności, choć
chwilowy brak uprawnienia do fizycznego władania rzeczą nie powodu-
je utraty prawa własności.
Prawo do rozporządzania rzeczą to możliwość dokonania takich czyn-

ności prawnych, których skutkiem będzie wyzbycie się prawa własności, np.
przez sprzedaż, darowiznę lub też obciążenie tej rzeczy prawami osób trze-
cich, np. ustanowienie hipoteki.
Prawo własności należy do praw bezwzględnych, czyli skutecznych prze-
ciwko wszystkim. Nikomu nie wolno tego prawa naruszać. Korzysta ono
z pełnej ochrony prawa.
Bezwzględność prawa własności nie oznacza, że jest to prawo nieogra-
niczone. Prawo własności jest ograniczone. Granice korzystania i rozporzą-
dzania tym prawem wyznaczają
– ustawy,
– zasady współżycia społecznego,
– społeczno-gospodarcze przeznaczenie tego prawa.
Najdalej idącym ograniczeniem prawa własności jest całokształt obo-

wiązującego ustawodawstwa, ale tylko ustawodawstwa. Przepisy niższej niż
ustawa rangi nie mogą ograniczać prawa własności.
Przykładem takiego ograniczenia jest np. art. 142 k.c. pozwalający na
używanie bez zgody właściciela, a nawet uszkodzenia lub zniszczenia rze-
czy przez inną osobę, jeżeli jest to konieczne do odwrócenia niebezpieczeń-
stwa grożącego bezpośrednio dobrom osobistym tej osoby lub osoby trzeciej.
15
PRAWO GOSPODARCZE
Cały szereg ustawowych ograniczeń prawa własności znajduje się w usta-

wach, jak np. prawo budowlane, prawo ochrony środowiska i wielu innych.
Zasady współżycia społecznego odgrywają mniejszą rolę w ograniczaniu
prawa własności. Tego typu ograniczenia wskazują, że nie wolno czynić ze
swego prawa użytku, który może naruszać prawa innych, ale nieujęte w ra-
my norm prawnych. Dotyczy to ograniczenia wykonywania prawa własności.
Podobne trzecie ograniczenie, czyli społeczno-gospodarcze przeznacze-
nie prawa własności, jest ze sfery wykonywania prawa podmiotowego7. Cho-
dzi o to, że z konkretnym prawem własności związane jest jego przeznacze-
nie i tylko zgodnie z tym przeznaczeniem można z niego korzystać. Np.
działka rolna nie może być przeznaczona pod zabudowę mieszkalną, chy-
ba że w sposób administracyjny przeznaczenie działki zostanie zmienione.
II.1.2. Nabywanie i utrata prawa własności
Nabywanie prawa własności nie ma jednolitego charakteru. Nabycie

prawa własności przez jeden podmiot oznacza, że inny podmiot to prawo
traci. Sposoby nabywania prawa własności dzielą się na:
– pier wotne,
– pochodne.
Pier wotny sposób nabycia prawa własności polega na braku ciągłości

prawnej pomiędzy zbywcą a nabywcą tego prawa.
Nabywca prawa nie uzyskuje uprawnień i nie przechodzą na niego obo-
wiązki związane z rzeczą (z pewnymi wyjątkami). I tak, jeśli rzecz obciążo-
na prawami osób trzecich przechodzi na własność nabywcy, nie będzie on
zobowiązany do realizacji tego obciążenia.
W wypadku nabycia pochodnego (wtórnego) prawo własności przechodzi
z dotychczasowego właściciela na nowego. Zachowana zostaje tu ciągłość
prawna i pełna sukcesja. Obowiązuje zasada, odnosząca się do nabycia
pochodnego, że nabywca nie może uzyskać więcej praw, aniżeli te przysłu-
gujące zbywcy. Zwłaszcza chodzi tu o brak możliwości nabycia prawa wła-
sności od podmiotu, który tego prawa nie miał. Przy tym sposobie nabycia
prawa własności na nabywcę przechodzą także obciążenia dotyczące rzeczy.
Do pier wotnych sposobów nabycia prawa własności należą między in-
nymi: zasiedzenie, znalezienie rzeczy zgubionej, zawłaszczenie rzeczy ni-
czyjej, połączenie, pomieszanie i przeistoczenie.
Pochodne nabycie prawa własności to między innymi najczęściej wy-
stępujące w praktyce sposoby, takie jak: sprzedaż, darowizna, dziedziczenie.
7 J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe. Wydawnictwo Prawnicze Lewis Nexis. Warszawa, 2009,
s. 70 i następne
16
Bliższe określenie pochodnego nabycia prawa własności, czyli przez

przeniesienie go w drodze umów, zostanie bliżej scharakteryzowane przy
omawianiu tematu związanego z umowami.
Jeżeli chodzi o pier wotne nabycie własności, ze źródeł wcześniej wymie-
nionych należy szerzej omówić zasiedzenie, gdyż w praktyce z tego sposo-
bu nabycia prawa własności korzysta się stosunkowo często.
Instytucja zasiedzenia uregulowana została w kodeksie cywilnym
w art. 172 i następnych. Regulacja zasiedzenia jest zróżnicowana w zależno-
ści od tego, czy przedmiotami zasiedzenia są nieruchomości czy rzeczy ru-
chome. Posiadacz nieruchomości niebędący jej właścicielem nabywa wła-
sność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako po-
siadacz samoistny, pod warunkiem że uzyskał posiadanie w dobrej wierze.
W sytuacji braku dobrej wiary (zła wiara) posiadacz nieruchomości na-
bywa jej własność po upływie trzydziestu lat.
W tym miejscu należy wyjaśnić raz jeszcze pojęcia, które pojawiają się
w określeniu zasiedzenia. Po pierwsze – posiadanie samoistne, a po drugie
dobra i zła wiara.
Posiadacz samoistny to ten, kto włada rzeczą tak, jak właściciel, lecz nim nie
jest. Można tu odnieść się do przykładu władania nieruchomością uzyskaną
w drodze spadku bez dopełnienia formalności wymaganych przy nabyciu spadku.
Przeciwieństwem posiadania samoistnego jest posiadanie zależne, czyli
takie, które wskazane zostało na podstawie umowy. Najemca lokalu jest po-
siadaczem zależnym i nie będzie w stanie do niego uzyskać prawa własno-
ści, gdyż nie jest posiadaczem samoistnym.
Z kolei pojęcie dobra lub zła wiara dotyczy świadomości i przekonania
władającego rzeczą co do jego uprawnienia. Jeżeli jest przekonany o tym,
że jest właścicielem, i nic nie wie o tym, że to prawo przysługuje komu inne-
mu, to jest to dobra wiara.
Można również uzyskać prawo własności przez zasiedzenie w stosunku
do rzeczy ruchomych. Posiadacz rzeczy ruchomej, niebędący jej właścicie-
lem, nabywa prawa własności, jeżeli posiada rzecz nieprzerwanie od lat
trzech jako posiadacz samoistny, chyba że posiada w złej wierze, czyli wie,
że kto inny jest właścicielem. Jak widać, nabycie prawa własności rzeczy ru-
chomej przez zasiedzenie może nastąpić wyłącznie, gdy po stronie posiada-
cza występuje dobra wiara. Jeżeli posiadacz samochodu nabył go od oso-
by nieuprawnionej do rozporządzania tym samochodem i ma tego świado-
mość, nie może uzyskać własności tego pojazdu w drodze zasiedzenia.
Przy sposobach nabycia prawa własności należy wspomnieć jeszcze o zna-
lezieniu rzeczy zagubionej. Ta sytuacja także została dość szczegółowo uregu-
lowana w kodeksie cywilnym8 i określa przedmiot postępowania w tej sprawie.
8 Art. 184 i następne. Kodeks cywilny, op. cit., s. 14
17
PRAWO GOSPODARCZE
Znalazca rzeczy zagubionej powinien niezwłocznie zawiadomić o tym

osobę uprawnioną do odbioru rzeczy. Jeżeli znalazca nie wie, kto jest
uprawniony do odbioru rzeczy, albo jeżeli nie zna miejsca zamieszkania
osoby uprawnionej, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu wła-
ściwy organ państwowy. Pieniądze powyżej określonej kwoty (100 zł), pa-
piery wartościowe, kosztowności oraz rzeczy mające wartość naukową lub
artystyczną znalazca powinien oddać niezwłocznie na przechowanie wła-
ściwemu organowi państwowemu, inne zaś rzeczy tylko na żądanie tego or-
ganu. Jeżeli takie rzeczy nie zostaną odebrane przez osobę uprawnioną
w ciągu roku od wezwania, a w razie niemożności wezwania – w ciągu
dwóch lat od znalezienia, stają się własnością Skarbu Państwa. Inne rzeczy
po upływie tych samych terminów stają się własnością znalazcy.
Ustanowienie prawa własności w drodze znalezienia jest też pier wotnym
sposobem nabycia prawa własności.
Jeśli własność tej samej rzeczy przysługuje kilku osobom, to jest
współwłasność.
Zgodnie z postanowieniem art. 196 k.c., współwłasność jest albo
współwłasnością w częściach ułamkowych, albo współwłasnością łączną.
Przy współwłasności ułamkowej istnieje domniemanie, że udziały
współwłaścicieli są równe. Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać
swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli, ale w ramach
zwykłego zarządu. W razie przekroczenia zwykłego zarządu, potrzebna
jest zgoda wszystkich współwłaścicieli. Każdy ze współwłaścicieli ma
obowiązek współdziałania w zarządzaniu rzeczą wspólną.
Współwłasność łączną regulują przepisy dotyczące tych stosunków, gdyż
mają one charakter różnorodny.
Prawo przewiduje ochronę własności poprzez dwa rodzaje roszczeń:
windykacyjne i negatoryjne.
Roszczenie windykacyjne pozwala na żądanie od osoby, która faktycznie
włada jego rzeczą, aby rzecz została mu wydana.
Roszczenie negatoryjne polega na tym, że właściciel ma prawo żądania
zaprzestania naruszania prawa własności, które to naruszanie ma inny
charakter niż władanie cudzą rzeczą.
Właściciel ma prawo żądać przywrócenia stanu zgodnego z prawem
i zaniechania naruszenia (art. 222 § 2 k.c.).
II.1.3. Użytkowanie wieczyste
Do praw rzeczowych należy także użytkowanie wieczyste. Prawo to jest

zbliżone do prawa własności, choć wykazuje także wiele różnic. Nie jest też
ograniczonym prawem rzeczowym.
18
Zgodnie z brzmieniem art. 232 kodeksu cywilnego: Grunty stanowiące

własność Skarbu Państwa a położone w granicach administracyjnych miast
oraz grunty Skarbu Państwa położone poza tymi granicami, lecz włączone
do planu zagospodarowania przestrzennego miasta i przekazane do realiza-
cji zadań jego gospodarki, a także grunty stanowiące własność jednostek sa-
morządu terytorialnego lub ich związków, mogą być oddawane w użytkowa-
nie wieczyste. W ramach uregulowań przez inne przepisy niż Kodeks Cywil-
ny, przedmiotem użytkowania wieczystego mogą być także inne grunty Skar-
bu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego lub ich związków. Użytkowa-
nie wieczyste może być ustanowione na rzecz osoby fizycznej i osoby praw-
nej. Oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste następuje na podstawie umowy
w formie aktu notarialnego. Umowę zawiera organ oddający grunt w użytko-
wanie wieczyste i przyszły użytkownik. Użytkownik wieczysty uzyskuje szero-
ki zakres uprawnień zapewniających mu władanie i dysponowanie gruntem
w granicach ustawy, zgodnie z zasadami współżycia społecznego i umowy.
Należy podkreślić, że prawo użytkowania wieczystego jest prawem
zbywalnym, można go więc sprzedać, przekazać w drodze darowizny czy
dziedziczenia.
Prawo użytkowania wieczystego różni się od prawa własności po
pierwsze, tym że jest to prawo ustanowione na okres od 40 do 99 lat (naj-
częściej na ten drugi okres), a po drugie, korzystanie z gruntu musi być
jeszcze zgodne z umową (własność zgodnie z ustawą i zasadami współży-
cia społecznego). Użytkowanie wieczyste jest odpłatne i to też je różni od pra-
wa własności. Najczęściej użytkowanie wieczyste ustanawia się w celu zabu-
dowy gruntów, a budynki na tych gruntach wzniesione są własnością użyt-
kownika wieczystego. Po upływie okresu, na jaki ustanowiono użytkowanie
gruntów, a wraz z nimi budynki na nich wzniesione zostają oddane właści-
cielowi za odszkodowaniem. Okres użytkowania może być przedłużany na
dalsze okresy od 40 do 99 lat po złożeniu wniosku w okresie 5 lat przed
upływem określonego w umowie terminu.
Do prawa własności użytkowanie wieczyste upodabnia się długim okresem
korzystania z gruntów, zakresem korzystania i możliwością zbycia tego prawa.
Od 2019 roku użytkowanie wieczyste zostanie znacznie ograniczone.
Chodzi o działki zabudowane lokalami mieszkaniowymi, użytkowymi i bu-
dynkami jednorodzinnymi. Grunty te zostaną przekształcone w prawo wła-
sności. Po wejściu w życie ustawy regulującej ten problem nastąpi zmiana
wpisu w księgach wieczystych, z prawa użytkowania wieczystego w prawo
własności. Podstawą zmiany wpisu będzie zaświadczenie, wydawane przez
właściwe organy, w którym potwierdzi się fakt przekształcenia.
9 W. Siuda, Elementy prawa dla ekonomistów. Poznań, 1998, op.cit., s. 7

10 Art. 306 kodeksu cywilnego, op. cit., s. 10
19
PRAWO GOSPODARCZE
Z przekształceniem prawa użytkowania wieczystego w prawo własności

łączyć się będzie opłata przekształceniowa. Będzie ona płacona w dwudzie-
stu rocznych ratach w wysokości odpowiadającej opłacie rocznej z tytułu
użytkowania wieczystego. Opłatę przekształceniową można będzie opłacać
w ratach lub w całości. Przy wnoszeniu opłat w całości można liczyć na bo-
nifikatę, której wysokość uzależniona będzie od tego czy grunt jest własno-
ścią skarbu Państwa czy Samorządu, jaki i tego w jakim czasie w okresie
dwudziestu lat zostanie dokonana wpłata.
II.1.4. Ograniczone prawa rzeczowe
Ograniczone prawa do rzeczy (ograniczone prawo rzeczy) to prawa

przysługujące osobie fizycznej lub prawnej względem rzeczy będących wła-
snością innej osoby9.
Istota ograniczonych praw do rzeczy zależy od rodzaju prawa, a kodeks
cywilny wyróżnia następujące:
– użytkowanie,
– zastaw,
– hipoteka,
– służebność,
– spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego, użytkowe-
go lub domu jednorodzinnego.
Na potrzeby niniejszego opracowania wybrano jako znaczące przede

wszystkim takie prawa, jak zastaw i hipoteka, i im poświęcona zostanie uwaga.
Zastaw jako ograniczone prawo do rzeczy służy prawnie określonemu ce-

lowi. Z uregulowań kodeksu cywilnego10 wynika, że celem tym jest zabezpie-
czenie wierzytelności. W celu tego zabezpieczenia można rzecz ruchomą obcią-
żyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zabezpiecze-
nia z rzeczy, bez względu na to, czyją stała się własnością. Z zastawionej rze-
czy można dochodzić roszczeń także wtedy, gdy ta rzecz zmieniła właściciela,
ponieważ jej właściciel w czasie trwania zastawu może tą rzeczą obracać.
Zastaw ustanawia się najczęściej w drodze umowy (może także mieć cha-
rakter ustawowy), zawartej pomiędzy właścicielem rzeczy a wierzycielem
(tym, któremu należy się spłacenie świadczenia).
Według obowiązujących przepisów wyróżnia się dwa rodzaje zastawów.
Jeden, uregulowany w Kodeksie Cywilnym, nazywany zastawem zwykłym,
a drugi – zastawem rejestrowym, którego istota określona została w Ustawie
z dnia 6.12.1996 r. o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów11.
11 Dz.U. z 1996 r., nr 149, poz. 703
20
O ile do istoty zastawu zwykłego należy konieczność przekazania rze-

czy zastawianej wierzycielowi lub podmiotowi przez niego wskazanemu
na okres zastawu, o tyle w przypadku zastawu rejestrowego to nie jest ko-
nieczne. Z tego względu w obrocie gospodarczym zastaw zwykły nie odgry-
wa roli znaczącej. Właściciel rzeczy obciążonej zastawem, nie może korzy-
stać z rzeczy, którą zakupił na kredyt do prowadzenia działalności gospodar-
czej, oddając ją wierzycielowi, nie może tego celu realizować.
Przy ustanowieniu zastawu rejestrowego istnieje obowiązek wpisania fak-
tu zawarcia umowy o ustanowieniu zastawu do rejestru zastawów prowadzo-
nego przez sąd gospodarczy, a rzeczy obciążone pozostają w posiadaniu ich
właściciela. Pomiędzy zastawem zwykłym a rejestrowym jest jeszcze wiele in-
nych różnic, ale te wymienione stanowią o istocie korzystania z jednego lub
drugiego z punktu widzenia obrotu gospodarczego. Tryb zaspokajania wierzy-
ciela z rzeczy zastawianej odbywa się w trybie postępowania egzekucyjnego.
W zastawie rejestrowym dopuszcza się jeszcze możliwość zaspokojenia wie-
rzyciela przez przejęcie przedmiotu zastawu na własność lub przez sprzedaż
przedmiotu zastawu rejestrowego w drodze przetargu publicznego.
Prawem ograniczonym do rzeczy wykorzystywanym w obrocie gospo-

darczym jest także hipoteka. Jest to prawo podobne do zastawu, ale różnią-
ce się jednym zasadniczym elementem. Prawo zastawu może obciążać rzecz
ruchomą, hipoteką obciążyć można wyłącznie nieruchomość. Istota hipoteki
co do charakteru tego prawa i realizowanego celu jest zbliżona do zastawu,
bo również ustanawia się ją w celu zabezpieczenia wierzytelności. Na mo-
cy tego prawa wierzyciel może dokonać zaspokojenia z obciążonej nierucho-
mości bez względu na to, czyją stała się własnością.
Z uwagi na źródło powstania hipoteki wyróżnia się następujące jej rodzaje:
– hipoteka umowna,
– hipoteka przymusowa,
– hipoteka ustawowa.
Najczęściej ustanawiana jest hipoteka umowna. Powstaje w wyniku za-

warcia umowy pomiędzy właścicielem obciążonej nią nieruchomości z oso-
bą, której wierzytelność ma być zabezpieczona. Zawarcie wyłącznie umowy
nie wystarcza do powstania tego rodzaju hipoteki. Do jej ustanowienia po-
trzebny jest wpis do księgi wieczystej.
Przy tej okazji należy wyjaśnić instytucję księgi wieczystej. Księga wieczy-
sta służy do dokumentowania stanu prawnego nieruchomości i każda zmia-
na dotycząca stanu prawnego jest w niej odnotowywana. Do księgi wpisuje
się, kto jest właścicielem nieruchomości, czy ta nieruchomość obciążona jest
hipoteką, jak również ustanowienie użytkowania wieczystego i zmiana tego
stanu są wpisane do księgi.
21
PRAWO GOSPODARCZE
Księgi wieczyste są prowadzone przez sądy i z uwagi na funkcję infor-

mowania o stanie prawnym nieruchomości księgi wieczyste są jawne i każdy
może się zapoznać z ich treścią12 w systemie informatycznym.
Wracając do kwestii rodzajów hipoteki, następnym wymienionym jest hi-
poteka przymusowa.
Na podstawie przepisów może zostać ustanowiona hipoteka bez zgody
właściciela nieruchomości. Jest to możliwe wtedy, gdy wierzytelność jest
stwierdzona tytułem wykonawczym wydanym przez sąd, a dłużnik jest wła-
ścicielem nieruchomości. Hipoteka przymusowa służy zabezpieczeniu wie-
rzytelności tak jak hipoteka umowna.
Kolejno wymienionym rodzajem hipoteki jest hipoteka ustawowa. Hipo-
teka tego rodzaju zabezpiecza wierzytelność państwową, czyli Skarbu Pań-
stwa. Hipoteka ustawowa powstaje z mocy prawa i również jest wpisywa-
na do księgi wieczystej.
Hipoteką można zabezpieczyć wierzytelności pieniężne i może być ozna-
czona tylko w określonej sumie pieniędzy.
W razie obciążenia nieruchomości hipoteką jej właściciel może z niej
korzystać bez większych ograniczeń, jak również ją zbyć. O ile nierucho-
mość zmieniła właściciela, jej nabywca przejmuje zobowiązanie wynikają-
ce z obciążenia hipotecznego. Właściciel obciążonej hipoteką nieruchomo-
ści nie może z niej korzystać w taki sposób, który spowodowałby zmniejsze-
nie wartości nieruchomości, natomiast inne ograniczenia nie mają miejsca.
Wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką pociąga za sobą
wygaśnięcie hipoteki. Wykreślenie hipoteki następuje na wniosek właścicie-
la nieruchomości na podstawie prawomocnego postanowienia sądu.
Zgodnie z przytoczoną wcześniej ustawą o księgach wieczystych i hipo-
tece podkreślenia wymaga fakt, że obowiązującą w tej materii zasadą jest rę-
kojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych.
W razie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości, ujaw-
nionym w księdze wieczystej, a rzeczywistym stanem prawnym, osoba, któ-
rej prawo nie jest wpisane lub jest wpisane błędnie, albo jest dotknięte
wpisem nieistniejącego obciążenia lub ograniczenia, może żądać usunię-
cia niezgodności.
Hipoteka jako ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomości, ujaw-
nione w księdze wieczystej, ma pierwszeństwo przed takim prawem nie-
ujawnionym w księdze. W razie podziału nieruchomości hipoteka, obcią-
żająca dotychczas nieruchomość, obciąża wszystkie nieruchomości utwo-
rzone przez podział.
12 Ustawa o księgach wieczystych i hipotece tekst jednolity (Dz.U. z 2001 r., nr 124, poz. 1361 z póź-
niejszymi zmianami)
22
rozdział III_rozdział III 2018-12-31 21:33 Strona 23
III. ZOBOWIĄZANIA
III.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ZOBOWIĄZAŃ
Źródłem prawa zobowiązań jest głównie, wielokrotnie już cytowany ko-

deks cywilny, choć można również wskazać na inne źródła, jak chociażby
umowy międzynarodowe czy normy zwyczajowe.
Zobowiązania powstają jako skutek różnych zdarzeń prawnych, które
powodują, iż kształtuje się stosunek zobowiązaniowy między określonymi
podmiotami. Mogą to być umowy, jednostronne czynności prawne, czyny,
w wyniku dokonania których powstaje obowiązek odszkodowawczy, czy
wreszcie decyzje administracyjne.
Zobowiązanie to taki stosunek prawny, w którym jedna strona, do cze-

goś uprawniona (świadczenie), może od drugiej strony dłużnika (zobowią-
zany do świadczenia) żądać określonego zachowania.
Zarówno wierzycieli, jak i dłużników w jednym stosunku zobowiązanym
może być wielu. Uprawnienia, które przysługują wierzycielowi, są wierzytel-
nościami, zaś obowiązki dłużnika określa się długiem. Dług może dotyczyć
różnego rodzaju dóbr materialnych, jak i niematerialnych. Zachowanie dłu-
żnika, będące świadczeniem, może polegać na działaniu lub zaniechaniu.
Zobowiązania podlegają różnym podziałom na określone kategorie. Jed-
ną z ważnych kategorii zobowiązań są zobowiązania solidarne. Solidar-
ność może istnieć po obu stronach stosunku zobowiązaniowego, czyli za-
równo po stronie wierzyciela, jak i dłużnika. Działalność dłużników zgodnie
z atr. 366 k.c. polega na tym, że kilku dłużników może być zobowiązanych
w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia
od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna,
a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozo-
stałych od świadczenia.
Solidarność wierzycieli przejawia się w tym, że kilku z nich może być
uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk
jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wy-
gasa względem wszystkich pozostałych (art. 367 k.c.).
To samo źródło prawa, czyli kodeks cywilny dokonuje także podziału
na zobowiązania podzielne i niepodzielne. Według art. 379, jeżeli jest kil-
ku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno
23
PRAWO GOSPODARCZE
dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu
jest dłużników albo wierzycieli, a części te są równe. Świadczenie jest po-
dzielne, jeżeli może być spełnione częściowo, bez istotnej zmiany podmio-
tów lub wartości.
Zobowiązanie wygasa wtedy, kiedy jest spełnione przez dłużnika, zgod-
nie z jego treścią, ale także stosownie do obowiązujących regulacji prawnych.
Nie zawsze także świadczenie może być spełnione z uwagi na zaistnia-
łe okoliczności, i to też jest powód wygaśnięcia zobowiązania.
III.2. UMOWA JAKO INSTRUMENT OBROTU GOSPODARCZEGO
III.2.1. Poję cie isto ty umo wy, za sady obo wią zu ją ce przy za wieraniu
i wykonywaniu umów
Umowy regulowane są, jak wiele instytucji prawa gospodarczego,

głównie przez przepisy zawarte w kodeksie cywilnym. Ponieważ umowa jest
czynnością prawną, a do nich wprost odnosi się ten akt prawny, to również
regulacji umowy w sensie ogólnym należy poszukiwać w tej części kodeksu,
która odwołuje się do czynności prawnych. Dokonując analizy przepisów od-
noszących się do czynności prawnych, można określić umowę jako zgodne
oświadczenie woli stron zmierzających do wywołania skutków prawnych.
Dla sfery gospodarczej znaczenie mają umowy, które określa się jako zo-
bowiązujące, a których istotą jest powstanie stosunku prawnego o takim cha-
rakterze, że jedna strona tej umowy, którą jest wierzyciel, może żądać od dru-
giej strony – czyli dłużnika – świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie
spełnić. Tego rodzaju umowy nazywane są kontraktami (była o tym mowa
w części charakteryzującej zobowiązania).
Cechą charakterystyczną umowy jest to, że prawo wiąże z umową okre-
ślone skutki prawne, dlatego że strony uzgodniły w oświadczeniach woli za-
miar ich wywołania13. Niezbędną częścią umowy jest więc oświadczenie woli
kontrahentów, czyli stron umowy.
W teorii prawa wyszczególnia się różne rodzaje umów, stosując wielo-
rakie kryteria uwzględniane przy tym wyszczególnieniu. Z uwagi na skutki,
które umowy wywołują, dzieli się je na:
– zobowiązujące: jedna strona może od drugiej żądać świadczenia,
– rozporządzające, polegające na rozporządzaniu swoim prawem.
Biorąc pod uwagę kryterium takie, jak istnienie uregulowania danego ty-
pu umów w obowiązujących przepisach lub brak tych regulacji, wyodrębnia
się umowy:
13 J. Rajski, Prawo o kontraktach w obrocie gospodarczym. Warszawa 1994, s. 20
24
ZOBOWIĄZANIA
– nazwane, czyli takie, które wyraźnie są uregulowane w przepisach,

– nienazwane, czyli takie, w odniesieniu do których brak regulacji praw-
nych, a strony mogą wypełniać je treścią bez odnoszenia się do regu-
lacji szczególnych14.
Wyodrębnia się również takie rodzaje umów, jak:

– odpłatne: każda strona uzyskuje korzyść majątkową,
– nieodpłatne, tzn. takie umowy, na podstawie których następuje przy-
sporzenie majątkowe na rzecz drugiej strony, ale bez ekwiwalentu ma-
jątkowego z drugiej strony.
W obecnej sytuacji gospodarczej zwrócić należy uwagę na podział

umów na takie, które nazywa się:
– adhezyjnymi,
– swobodnie negocjowanymi.
W warunkach wolnej konkurencji działania licznych firm oferujących

standardowe usługi, umowy adhezyjne są coraz częściej wykorzystywane
w praktyce. Chodzi o to, że dochodzi do ich zawarcia nie przez wzajemne
negocjacje stron, dyskutowanie ich treści, ale przez jednostronne ustalenie
treści umowy przedstawionej do akceptacji drugiej stronie. Ten rodzaj umów
ma charakter regulaminów, wzorców umów, ogólnych warunków umów.
Akceptacja dla tego rodzaju kontraktów wprowadzona została
w art. 384 k. c. wskazującym, że ustalony przez jedną ze stron wzorzec umo-
wy, w szczególności ogólne warunki umów, wzory umów, regulamin, wiąże
drugą stronę, jeżeli został jej doręczony przed zawarciem umowy.
Możliwość narzucenia warunków umowy przez jedną ze stron stronie
drugiej stwarza niebezpieczeństwo nadużywania przez nią swojej mocniej-
szej pozycji i stawia stronę słabszą w niekorzystnej dla niej sytuacji. Chcąc
uniknąć takiej niedogodności, ustawodawca stworzył ochronę, zwłaszcza
przy umowach konsumenckich, tej słabszej strony. Ochrona polega na tym,
że postanowienia umowy zawartej z konsumentem, nieuzgodnione indywi-
dualnie, nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób
sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszają jego interesy (niedozwo-
lone klauzule umowne) 15.
Kodeks cywilny wymienia postanowienia umowy, które mogą być niedo-
zwolonymi klauzulami, a należą do nich przykładowo takie, które:
14 tamże..., s. 25
25
PRAWO GOSPODARCZE
– wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsu-

menta za niewykonywanie lub nienależyte wykonywanie zobowiązania,
– przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości
zapoznać się przed zawarciem umowy,
– uzależniają zawarcie, treść lub wykonanie umowy od zawarcia innej
umowy, niemającej bezpośredniego związku z umową zawierającą
oceniane postanowienia.
Kodeks cywilny podaje także przykładowy katalog klauzul niedozwolo-

nych wyszczególniając aż 23 takie sytuacje, w których można powołać się
na przytoczony art. 385 k.c.16
Umowy swobodnie negocjowane to takie, przy zawieraniu których stro-

ny mają równe prawa w kwestii ustalania warunków umów. Każdy z nich
negocjowany jest wspólnie, a umowa dochodzi do skutku, czyli zostaje za-
warta, gdy jej postanowienia nie będą już kontrowersyjne.
Omawiając rodzaje umów, należy zwrócić uwagę na jeszcze jeden typ
wyodrębniony już przez przepisy, a nie tylko przez teorię prawa, a miano-
wicie – umowę przedwstępną.
Jak sama nazwa wskazuje, ten rodzaj umowy może poprzedzać umowę
definitywną, czyli ostateczną.
Umowa przedwstępna może być bardzo użyteczna w obrocie gospodar-
czym, gdyż pozwala na odroczenie w czasie zawarcia umowy ostatecznej
z uwagi na ewentualne zrealizowanie określonych warunków.
Umowa przedwstępna powinna określać istotne postanowienia przyszłej
umowy oraz oznaczać termin, w którym ma być zawarta (art. 389 k.c.). Ma
ona znaczenie z punktu widzenia skutków, jakie wywołuje w przypadku jej za-
warcia. Umowa przedwstępna nie jest umową obowiązującą, ale może po-
przedzać każdą umowę. Skutki, o których mowa, to takie, że jeżeli jedna stro-
na zobowiązana do zawarcia umowy ostatecznej uchyla się od jej zawarcia,
druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że li-
czyła na zawarcie umowy definitywnej. Gdy umowa przedwstępna spełnia
wymagania, od których zależy ważność umowy ostatecznej, głównie w odnie-
sieniu do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy osta-
tecznej przed sądem, a rozstrzygnięcie sądu w tej sprawie będzie ostateczne.
Instrument, jakim jest umowa, ujęty został w ramy prawne, które stanowią
między innymi zasady obowiązujące przy zawieraniu umów i ich wykonywaniu.
Jedną z takich zasad jest zasada swobody umów nazywana inaczej zasa-
dą swobody kontraktowania. Normatywne jej określenie znajduje się
w art. 3511 k.c. Według tego przepisu strony zawierające umowę mogą ułożyć
16 J. Rajski, Prawo o kontraktach… op. cit., s. 24
26
ZOBOWIĄZANIA
stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeci-
wiały się właściwości stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.
Z brzmienia przytoczonego artykułu wynika jednak wyraźnie, że swo-
boda kontraktowania nie jest pełna i niczym nieograniczona. Ograniczenie
wynika przede wszystkim z ustaw i one stwarzają granice wolności przy usta-
leniu wszystkich elementów umowy.
Ograniczenia ustawowe mają zastosowanie przy podejmowaniu decy-
zji, czy umowę zawierać, czy jej nie zawierać, przy wyborze kontrahenta,
kształtowaniu treści umowy i wyborze jej formy.
W najmniejszym stopniu ograniczenie swobody ma miejsce w odniesie-
niu do aspektu podjęcia decyzji co do faktu zawarcia umowy. Ograniczeń
ustawowych co do tego elementu nie można wyliczyć zbyt wielu. Przykłado-
wo można wskazać obowiązek ustawowy zawarcia umowy o obowiązko-
we ubezpieczenie komunikacyjne/OC. Brak tego rodzaju ubezpieczenia
uruchamia sankcję związaną z naruszeniem prawa.
Nie zawsze i nie w każdym przypadku można również swobodnie wy-
brać kontrahenta do zawarcia konkretnej umowy. Przy zawieraniu niektó-
rych umów kontrahent jest wskazany przez ustawę. Np. przy zawieraniu
umów sprzedaży objętej prawem pier wokupu nie można zawrzeć umowy
z dowolnym kontrahentem, który chciałby dokonać zakupu, ale tylko z upo-
ważnionym z prawa pier wokupu.
Ograniczenia występują także przy kształtowaniu treści umowy, strony
nie mogą zamieszczać w umowie w skuteczny sposób postanowień, które
byłyby sprzeczne z przepisami ustawy, normami (bezwzględnie obowiązu-
jącymi). Postanowienia umowy sprzeczne z ustawą lub mające na celu jej
obejście są w tej części nieważne.
W treści umowy muszą się znaleźć istotne jej postanowienia, a więc pra-
wa i obowiązki stron. Jeśli jednak umowa ma być wzbogacona dodatkowy-
mi klauzulami umownymi, które nie są obowiązkowe, ale strony je zamieści-
ły, to muszą mieć świadomość, że one też wywołują skutki określone w usta-
wie, np. postanowienie o zadatku. Jeżeli takie postanowienie znalazło się
w treści umowy, to znaczy, że w przypadku wręczenia zadatku, jako wzmoc-
nienia skuteczności umowy, strona może być zobowiązana do jego zwrotu
w podwójnej wysokości lub utraty zadatku pomimo braku świadczenia wza-
jemnego. Zależy to od tego, z czyjej winy umowa nie doszła do skutku17.
Ważnym elementem umowy jest jej forma. W tym aspekcie ogranicze-
nia ustawowe również są znaczące.
Umowa może być zawarta ustnie lub w formie szczególnej. Formy szcze-
gólne to forma pisemna, pisemna z podpisami urzędowo poświadczonymi,
pisemna z datą urzędowo poświadczoną, forma aktu notarialnego.
27
PRAWO GOSPODARCZE
Jeżeli z ustawy wynika, że umowa powinna być zawarta na piśmie, a wy-

móg ten nie został spełniony, umowa jest nieważna, jeśli wymóg formy był
pod rygorem nieważności. W przypadku braku rygoru nieważności, gdy wy-
móg formy pisemnej został sformułowany, to znaczy, że ten wymóg istnieje
dla celów dowodowych, a więc zawarcie w tym przypadku umowy w formie
ustnej nie powoduje jej nieważności, ale tylko trudności z udowodnieniem
treści umowy w razie sporu sądowego, gdyż sąd nie dopuści dowodu ze
świadków ani z przesłuchania stron, art. 74 k.c.
Powyższe założenia dotyczą również wymogu formy pisemnej z pod-
pisami urzędowo poświadczonymi, pisemnej z datą urzędowo poświad-
czoną, for my aktu notarialnego.
Strony zawierające umowę mogą także wskazać na wymóg szczególnej
formy i wtedy w takiej formie umowa powinna być zawarta.
Wymienione wcześniej ograniczenia zasady wolności, to jeszcze cel
umowy, który musi mieć związek z treścią dokonanej czynności18.
Swobodę umów ograniczają także zasady współżycia społecznego, a są
to powszechnie akceptowane normy moralne, zasady „dobrych obyczajów”,
„uczciwego obrotu”.
Zasada swobody umów nie jest jedyną obowiązującą przy zawieraniu
i wykonywaniu umów, choć bardzo znaczną. Należy zwrócić uwagę na ko-
lejne, mające wpływ na kształtowanie stosunków zobowiązanych.
Dla stron zawierających umowę, przedmiotem której jest świadczenie
pieniężne, ważną zasadą jest zasada nominalizmu. Jej istota polega na tym,
że spełnienie świadczenia pieniężnego następuje przez zapłatę sumy nomi-
nalnej. Bez zgody drugiej strony nie występuje możliwość waloryzacji świad-
czenia pomimo spadku jego wartości w okresie obowiązywania umowy.
Jedyna możliwość dokonania waloryzacji to droga sądowa. Nie jest to jed-
nak sposób dla wszystkich dostępny, bo z żądaniem zmiany wysokości świad-
czenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo,
jeśli świadczenie związane jest z tym przedsiębiorstwem. Uzyskanie korzystne-
go rozstrzygnięcia na drodze sądowej też nie jest łatwe, gdyż sąd musi wziąć
pod uwagę przy wydawaniu decyzji interes obu stron oraz uwzględnić stopień
spadku siły nabywczej pieniądza i zasady współżycia społecznego.
Jeśli chodzi o wykonanie umowy, to powinna być ona zrealizowana zgod-
nie z jej treścią w określonym miejscu i czasie. O ile z uwagi na wystąpienie
okoliczności uniemożliwiających wykonanie umowy pojawią się trudności, na-
leży na nowo określić warunki jej wykonania, ale zgodnie z zasadą rebus sic
stantibus. Zasada rebus sic stantibus określa możliwość wystąpienia do sądu
o zmianę warunków wykonania umowy w stosunku do warunków sformułowa-
nych pierwotnie. Sąd takiej zmiany może dokonać, ale pod wieloma warun-
18 Art. 66 § 2 kodeksu cywilnego, op. cit., s. 10
28
ZOBOWIĄZANIA
kami sprowadzającymi się do wystąpienia nadzwyczajnej zmiany stosunków

społecznych, uwzględnienia interesów stron, zasad współżycia społecznego.
III.2.2. Sposoby zawarcia umowy. Wady oświadczenia woli
Przepisy kodeksu cywilnego (art. 66 i następne) przewidują trzy sposo-

by zawarcia umowy, a mianowicie:
– złożenie oferty i jej przyjęcie,
– w drodze aukcji i przetargu,
– poprzez negocjacje.
Ofer tą jest oświadczenie drugiej stronie woli zawarcia umowy, jeżeli za-
wiera jej istotne postanowienia.
Żeby oferta była ważna powinna zawierać minimalną treść, czyli prawa
i obowiązki stron. Strona, do której skierowana jest oferta, przyjmuje ofertę
bądź jej nie przyjmuje.
Jeżeli oferent nie oznaczył w ofercie terminu, w ciągu którego oczekiwać
będzie odpowiedzi, oferta złożona w obecności drugiej strony albo za po-
mocą środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość nie może wią-
zać, gdy nie zostanie przyjęta niezwłocznie. Złożona w inny sposób przesta-
je wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym to-
ku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez uzasadnionego opóźnienia.
Żeby oferta mogła być przyjęta, nie może zawierać zmian lub zastrze-
żeń. Pojęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej
treści poczytuje się za nową ofertę.
Umowa może być także zawarta w drodze aukcji lub przetargu. Ogło-
szenie aukcji lub przetargu musi mieć treść określoną przez przepisy. Przede
wszystkim należy w nim określić czas, miejsce, przedmiot oraz warunki au-
kcji lub przetargu. Zmiana tych warunków może nastąpić tylko wtedy, gdy
w ogłoszeniu pier wotnym była dopuszczona taka możliwość.
Aukcja to taki tryb zawarcia umowy, w którym osoba prowadząca przed-

stawia warunki zawarcia umowy. Uczestnicy aukcji składają oferty. Oferta
złożona w toku aukcji przestaje wiązać, gdy inny uczestnik aukcji (licytant)
złożył ofertę korzystniejszą. Umowa zostaje zawarta ze składającym najko-
rzystniejszą ofertę przez tzw. przybicie przez prowadzącego aukcję.
W praktyce gospodarczej częstym sposobem zawarcia umowy jest prze-
targ. Zawarcie umowy w trybie przetargu może mieć charakter obowiązko-
wy lub dobrowolny.
Na ogłaszającym przetarg ciąży obowiązek poinformowania jego
uczestników o warunkach przetargu . W sytuacji przetargu obligatoryjnego
29
PRAWO GOSPODARCZE
dokładna procedura jego przeprowadzenia wynika z obowiązujących prze-

pisów innych niż Kodeks Cywilny (Ustawa o zamówieniach publicznych
z przepisami wykonawczymi).
Przetarg fakultatywny uregulowany został w kodeksie cywilnym, a trze-
ba stwierdzić, że regulacja ta ma charakter bardzo ogólny. Znaczy to, że
ogłaszający przetarg ma dużą swobodę w kształtowaniu warunków tego
przetargu. Organizujący przetarg może zastrzec, że przystępujący do prze-
targu powinien, pod rygorem niedopuszczenia do niego, wpłacić organiza-
torowi określoną sumę pieniędzy tytułem wadium. Jeżeli uczestnik przetargu
mimo wyboru jego oferty, nie będzie chciał zawrzeć umowy, organizator
przetargu może wadium zachować. W pozostałych przypadkach należy wa-
dium zwrócić. Jeżeli organizator przetargu uchyla się od zawarcia umowy
pomimo wyboru oferty, składający je może żądać podwójnego wadium lub
naprawienia szkody.
Sposobem zawarcia umów bardziej skomplikowanych, nietypowych, są
negocjacje (częściej określane jako rokowania). Przy skorzystaniu z tego try-
bu strony ustalają dokładnie przez bezpośrednią wymianę poglądów nie tyl-
ko treść, ale również inne warunki zawarcia i wykonania umowy.
Zawarcie umowy w trybie negocjacji następuje z chwilą akceptacji
wszystkich jej warunków i postanowień.
III.2.3. Skutki niewykonywania lub nienależytego wykonania umowy
Strony, zawierając umowę, zawierają ją z intencją należytego wykona-

nia wszystkich jej postanowień. W praktyce okazuje się jednak, że niekiedy
jest inaczej.
Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązań umownych stwa-
rza możliwość zastosowania przez partnera niekorzystnych skutków praw-
nych. Podstawowy skutek to obowiązek naprawienia szkody wynikłej z tego
zachowania się dłużnika, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie
jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie pono-
si. Dłużnik odpowiedzialny jest, jak za własne działanie lub zaniechanie,
za działanie i zaniechanie osób, z których pomocą zobowiązanie wykony-
wał, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza.
Dłużnik dopuszcza się zwłoki, gdy nie spełnia świadczenia niezwłocznie
po wezwaniu go przez wierzyciela, a czas jego świadczenia nie był w umo-
wie określony.
Jeżeli dłużnik spóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wie-
rzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żad-
nej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które
dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
30
ZOBOWIĄZANIA
Strony mogą zastrzec w umowie, że naprawienie szkody wynikłej z nie-

wykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania niepieniężnego na-
stąpi przez zapłatę określonej sumy, czyli kary umownej. Kara umowna jest
zryczałtowanym odszkodowaniem.
Podsumowując, należy stwierdzić, że odpowiedzialność odszkodowaw-

cza za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy może mieć charak-
ter odszkodowania na zasadach ogólnych, za wyrządzoną szkodę określo-
ną ustawowo, albo w postaci kar umownych ustalonych przez strony.
Ważnym aspektem odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte

wykonanie umowy jest stan majątkowy dłużnika. Wierzyciel powinien więc
zabezpieczyć się od uszczuplenia majątku dłużnika, a instrumenty do takie-
go zabezpieczenia znaleźć można w obowiązujących przepisach. Takim in-
strumentem jest chociażby hipoteka i zastaw (wcześniej omówione).
Istnieje także ochrona wierzycieli przed skutkami czynności prawnych
dłużnika dokonanych z pokrzywdzeniem wierzycieli, wskutek których dłuż-
nik stał się niewypłacalny. Art. 527 kodeksu cywilnego usankcjonował pro-
cedurę, która w literaturze przedmiotu nazywana jest Skargą Paulińską.
Skarga, o której mowa, kierowana jest nie przeciwko dłużnikowi, ale prze-
ciwko osobie trzeciej, która w wyniku dyspozycji dokonanej przez dłużnika
w odniesieniu do jego majątku uzyskała korzyść majątkową. Na podstawie
art. 527 k.c. wierzyciel może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną.
Żądanie wierzyciela jest mocno obwarowane koniecznością spełnienia róż-
nych przesłanek, a przede wszystkim dokonaniem czynności prawnej z po-
krzywdzeniem wierzyciela. Niewypłacalność dłużnika musi pozostawać
w związku przyczynowym z dokonaną przez niego czynnością prawną.
Po stronie osoby trzeciej, która wskutek czynności prawnej dłużnika uzy-
skała korzyść majątkową, wymagana jest wiedza o tym, że dłużnik działał ze
świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. W analizowanych przepisach znaj-
dują się wyjątki od wymogu świadomości osoby trzeciej o chęci pokrzywdze-
nia wierzyciela w sytuacji, jeżeli majątek został przekazany na rzecz tej oso-
by nieodpłatnie albo jeżeli pozostała ona w bliskim związku z dłużnikiem.
Zaskarżenie czynności prawnej dłużnika następuje w drodze:
– powództwa wniesionego przeciwko osobie, która uzyskała korzyść
majątkową,
– zarzutu podniesionego w procesie wytoczonym przez osobę, która
uzyskała korzyść majątkową.
Zarówno Skarga Paulińska, jak inne środki zabezpieczenia interesu wie-

rzyciela skutkują tym, że znajduje on się w korzystniejszej sytuacji, niż gdy-
by zabezpieczeń nie było.
31
PRAWO GOSPODARCZE
Interesy dłużnika łącznie z interesem obrotu gospodarczego (stabiliza-

cja stosunków kontraktowych) zabezpiecza z kolei instytucja przedawnienia
roszczeń majątkowych.
Reasumując uwagi wstępne dotyczące umów, należy pilnie przestrzegać
konieczności bardzo solidnego przygotowania umowy pod każdym wzglę-
dem przed jej ostatecznym zawarciem.
Dobrą praktyką jest opracowanie przez jedną ze stron projektu umowy,
w którego treści zawarte zostaną wszystkie postanowienia mające znaczenie
dla ukształtowania definitywnego treści. Strony powinny także przewidzieć
tryb wprowadzenia zmian (aneksy) oraz organy rozstrzygające ewentualne
spory powstałe pomiędzy stronami umowy.
Z uwagi na wspomniane już formalności ze zmianą treści umowy, wyso-
kości świadczenia, sposobu jego realizacji strony powinny bardzo precyzyj-
nie określić wszystkie te wymienione elementy.
Niektóre postanowienia umowy mogą być doprecyzowane przez załącz-
niki, które stanowią część umowy.
W umowach nazwanych częstą praktyką jest odsyłanie do postanowień
regulujących umowę przepisów, jeżeli strony przyjmują je, nie chcąc powta-
rzać w treści umowy w sposób dosłowny poszczególnych norm. Odesłania,
o których mowa, są klauzulami informacyjnymi i często stosuje się je w prak-
tyce, co ułatwia sposób formułowania treści umowy.
Z umowami wiąże się także instytucja przedawnienia roszczeń mająt-
kowych.
Przedawnienie roszczeń majątkowych to ograniczenie w czasie docho-
dzenia roszczeń majątkowych, w tym tych wynikających z umów. Po upływie
terminu przedawnienia. Od 9 lipca 2018 roku obowiązują nowe zasady
przedawnienia, które zmieniły obowiązujące do tej pory. Pierwsza zmiana,
to skrócenie okresu przedawnienia z 10 do 6 lat w przypadku zadłużeń
stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądowym, czy ugodą. Bez zmian
pozostaną terminy przedawnienia dla świadczeń okresowych oraz roszczeń
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej czyli pozostaje okres
trzech lat dla tego rodzaju roszczeń.
Skrócenie okresów przedawnienia spowoduje, że będzie mniej czasu
na dochodzenie należności, co zmusi przedsiębiorców do wcześniejszej re-
akcji na zadłużanie i ich większą aktywność w kierowaniu spraw do sądów.
Wprowadzona zmiana dotyczy także ustalenia końca przedawnienia.
Reguluje to nowe brzmienie art. 113 k.c. stwierdzające, że koniec terminu
przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego chyba, że
termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata. Przed zmianą przepisów ko-
niec okresu przedawnienia przypadał po upływie odpowiedniego okresu
przedawnienia, z dniem jego zakończenia. Wyjątek dotyczy tylko rocznego
okresu przedawnienia, co do którego zmiana nie następuje.
32
rozdział IV_rozdział IV 2018-12-31 21:34 Strona 33
IV. NIEKTÓRE RODZAJE UMÓW GOSPODARCZYCH
IV.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NIEKTÓRYCH UMÓW GOSPODARCZYCH
Umowy, które mają związek z obrotem gospodarczym, można pogrupo-

wać w określone typy z zastosowaniem kryterium, jakim jest przedmiot regu-
lacji. Wśród wielu rodzajów umów można wyodrębnić umowy:
– przenoszące prawo własności,
– o korzystanie z cudzych rzeczy,
– o wykonanie określonych czynności.
Do grupy umów przenoszących prawo własności zalicza się takie umo-

wy, których istotą jest przeniesienie uprawnień właściciela z jednego pod-
miotu na inny, bez względu na to czy to przeniesienie ma charakter odpłat-
ny czy nieodpłatny. Są to umowy sprzedaży, darowizny, pożyczki, zamiany.
Umowy, które pozwalają na korzystanie z cudzych rzeczy i mające za-

stosowanie w szeroko pojętej sferze gospodarki, to przede wszystkim najem,
użyczenie lub leasing. Kolejność wymienienia typów umów wynika z faktu, iż
pojawiały się one w różnych okresach, począwszy od starożytności, jak umo-
wa najmu, aż do czasów bardzo niedawnych, jak umowa leasingu.
W celu realizacji zamierzeń gospodarczych nie zawsze należy nabywać
dany przedmiot na własność. Może być tak, że taki sam cel realizuje się, ko-
rzystając z cudzych rzeczy, uwzględniając koszty z tym związane.
Wśród rozpatrywanych w tym opracowaniu umów, na podstawie któ-
rych wykonuje się określone czynności, będą: umowa zlecenia, umowa
o dzieło, umowy o pracę, chociaż te umowy są z innego obszaru regulacji,
ale bardzo silnie związane z działalnością gospodarczą.
Wszystkie wymienione typy umów mają charakter umów nazwanych,
a więc uregulowanych w przepisach prawa, w tym w większości w kodeksie
cywilnym (poza umowami o pracę).
Umowy o pracę to przedmiot regulacji kodeksu pracy, czyli źródła pra-
wa spoza dyscypliny prawo cywilne.
Przywołane typy umów uregulowane są odnoszącymi się do nich prze-
pisami, mającymi na celu ich identyfikację, kreującymi istotę umów, choć rów-
nież wszystkie wcześniej przytoczone zagadnienia natury ogólnej mają
do nich zastosowanie.
33
PRAWO GOSPODARCZE
IV.2. UMOWY O PRZENIESIENIE PRAWA WŁASNOŚCI
Jedną z umów, jak to wcześniej przedstawiono należących do typu umów

o przeniesienie prawa własności, jest umowa sprzedaży.
Sprzedaż to umowa najczęściej zawierana zarówno w obrocie gospo-
darczym, jak i tzw. powszechnym.
Umowa ma charakter dwustronnie zobowiązujący i jedna strona, zwa-
na sprzedawcą, zobowiązuje się przenieść na drugą stronę, zwaną kupują-
cym, własność rzeczy i wydać mu rzecz. Umowa sprzedaży jest umową od-
płatną i zapłacona cena jest ekwiwalentem za przedmiot sprzedaży. Odpłat-
ność należy do istoty umowy sprzedaży.
Podstawowym obowiązkiem sprzedawcy jest przeniesienie prawa wła-
sności sprzedanej rzeczy oraz wydanie rzeczy, a podstawowym obowiąz-
kiem kupującego jest zapłacenie ceny i odbiór rzeczy.
Z jednym i drugim obowiązkiem wiąże się cały szereg dodatkowych wa-
runków, które mogą być określone względnie modyfikowane przez same stro-
ny. Te warunki to: określenie czasu i miejsca odbioru przedmiotu sprzedaży,
ponoszone koszty z tym związane, odpowiedzialność za uszkodzenie, kwe-
stie ubezpieczeniowe.
Artykuł 544 k.c. precyzuje takie sytuacje wyjątkowe, kiedy zasady ogól-
ne nie mogą być wystarczające.
Jeżeli rzecz sprzedana ma być przesłana przez sprzedawcę do miej-
sca, które nie jest miejscem spełnienia świadczenia, poczytuje się w razie
wątpliwości, że wydanie zostało dokonane z chwilą, gdy w celu dostarcze-
nia rzeczy na miejsce przeznaczenia sprzedawca powierzył ją przewoźni-
kowi trudniącemu się przewozem rzeczy tego rodzaju. Kupujący obowiąza-
ny jest zapłacić żądaną cenę dopiero po nadejściu rzeczy na miejsce prze-
znaczenia i po umożliwieniu zbadania rzeczy. W dalszych artykułach ko-
deks cywilny zwraca uwagę na obowiązek zbadania przesyłki, jeśli jest
przesyłana za pośrednictwem przewoźnika. Jeżeli kupujący stwierdzi, że
w czasie przewozu nastąpił ubytek lub uszkodzenie rzeczy, obowiązany jest
dokonać wszelkich czynności niezbędnych do ustalenia odpowiedzialności
przewoźnika.
Sposób wydania i odebrania rzeczy sprzedanej, powinien zapewnić jej
całość i nienaruszalność; w szczególności sposób opakowania i przewozu
powinien odpowiadać właściwościom rzeczy.
Oprócz obowiązków, uprawnień stron wynikających z umowy sprzeda-
ży, rodzi ona również skutki niewynikające z umowy, ale z ustawy.
Na sprzedawcy ciąży szczególny obowiązek odpowiedzialności wobec
kupującego. Jest to odpowiedzialność za jakość i stan prawny sprzedawanej
rzeczy. Ten rodzaj odpowiedzialności nosi nazwę rękojmi za wady fizyczne
i prawne rzeczy.
34
NIEKTÓRE RODZAJE UMÓW GOSPODARCZYCH
Wada fizyczna polega na niezgodności rzeczy sprzedanej z umową.

Ta niezgodność polega na tym, że:
– rzecz nie ma właściwości, które powinna mieć ze względu na cel w umo-
wie oznaczony albo wynikający z okoliczności lub przeznaczenia,
– nie ma właściwości, o których istnieniu sprzedawca zapewnia kupują-
cego, w tym przedstawiając próbkę lub wzór,
– nie nadaje się do celu, o którym kupujący poinformował sprzedawcę
przy zawarciu umowy, a sprzedawca nie zgłosił zastrzeżenia co do ta-
kiego jej przeznaczenia,
– została kupującemu wydana w stania niezupełnym19.
Jeżeli kupującym jest konsument, a wada fizyczna została stwierdzo-

na przed upływem roku od dnia wydania rzeczy sprzedanej, domniemywa
się, że wada lub jej przyczyna istniała w chwili przejścia niebezpieczeństwa
na kupującego.
Stosownie do postanowienia art. 561 k.c. Jeżeli rzecz sprzedana ma wa-
dę, kupujący może żądać wymiany rzeczy na wolną od wad, albo usunięcia
wady. Kupujący może żądać obniżenia ceny stosownie do obniżonej warto-
ści rzeczy lub odstąpienia od umowy. Kupujący nie może odstąpić od umo-
wy, jeżeli wada jest nieistotna.
Kupujący o wykrytych wadach powinien zawiadomić sprzedającego nie
później niż w ciągu miesiąca od wykrycia wady.
Zgłoszenie któregoś z wymienionych roszczeń powinno nastąpić w cią-
gu jednego roku od dnia wydania rzeczy.
W ramach rękojmi można również dochodzić roszczeń z tytułu wady
prawnej rzeczy sprzedanej.
Wada prawna występuje wtedy, gdy przedmiot sprzedaży stanowi wła-
sność osoby trzeciej albo jest obciążony prawem osób trzecich (np. zastaw).
Wady prawne nie są tak częste jak fizyczne, niemniej jednak jeżeli występu-
ją, kupujący może dochodzić swoich praw według tych samych zasad, co
w przypadku wad fizycznych z pewnymi wyjątkami.
Sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli
kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy.
Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie
o obniżeniu ceny, albo odstąpienia od umowy, chyba że sprzedawca nie-
zwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz
wadliwą na wolną od wad, albo wadę usunie. Ograniczenie to nie ma za-
stosowania, jeżeli rzecz była już wymieniana lub naprawiana przez sprze-
dawcę albo sprzedawca nie uczynił zadość obowiązkowej wymiany rzeczy
na wolną od wad lub usunięcia wady.
19 Art. 5561 §1 kodeksu cywilnego, op.cit., s .10
35
PRAWO GOSPODARCZE
Jeżeli kupującym jest konsument, może zamiast zaproponowanego przez

sprzedawcę usunięcia wady żądać wymiany rzeczy na wolną od wad albo
zamiast wymiany rzeczy żądać usunięcia wady.
Inną instytucją, w ramach której następuje odpowiedzialność sprzedaw-
cy, jest gwarancja.
Gwarancja jest środkiem prawnym o charakterze umownym. Udzielają-

cym gwarancji może być sprzedawca lub producent rzeczy (gwarant).
W dokumencie gwarancyjnym gwarant zobowiązuje się do naprawy
lub wymiany rzeczy. Jeżeli w ciągu określonego czasu okaże się, że sprze-
dany przedmiot jest wadliwy, zostanie on naprawiony lub wymieniony.
Przesłanki odpowiedzialności z tytułu gwarancji to:
– zawarcie umowy gwarancyjnej,
– rzecz dotknięta jest wadą fizyczną,
– wada ujawniła się w ciągu terminu gwarancji.
Darowizna to także umowa o przeniesienie prawa własności, ale ró-

żniąca się od sprzedaży istotnym elementem, jakim jest nieodpłatność umo-
wy darowizny.
Strony umowy darowizny to: darczyńca i obdarowany. Istotne postano-
wienia tej umowy sprowadzają się do zobowiązania się darczyńcy do bez-
płatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku
(art. 88 § 1 k.c.).
Obowiązki z umowy darowizny wynikają głównie dla jednej strony,

czyli darczyńcy, ale to wcale nie znaczy, że obdarowany nie ma żadnych
obowiązków wynikających z tej umowy. Na obdarowanego można nało-
żyć obowiązki wynikające z polecenia, jeżeli taka klauzula znalazła się
w treści umowy. Polecenie może mieć różny charakter, ale zawsze zobowią-
zuje się w nim obdarowanego do oznaczonego zachowania. Obdarowa-
ny może uchylić się od wypełnienia darowizny przez wydanie przedmiotu
darowizny w takim stanie, w jakim przedmiot się znajduje. Obdarowany
może odmówić wypełnienia polecenia, jeżeli jest to usprawiedliwione wsku-
tek istotnej zmiany stosunków.
Ustawodawca stworzył darczyńcy możliwość odwołania darowizny jesz-
cze niewykonanej, ale już po zawarciu umowy, o ile jego stan majątkowy
uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez
uszczerbku dla utrzymania darczyńcy.
Kolejny obowiązek obdarowanego to konieczność dostarczenia środków
na utrzymanie darczyńcy, gdy ten popadnie w niedostatek w związku z wy-
konaną darowizną. Obdarowany od tego obowiązku może się także uwol-
nić poprzez zwrot darczyńcy wartości wzbogacenia.
36
Wykonaną darowiznę można odwołać w sytuacji, gdy obdarowany za-

chował się względem darczyńcy w taki sposób, który można określić jako
rażącą niewdzięczność. Darowizna nie może być odwołana z powodu nie-
wdzięczności, jeżeli darczyńca obdarowanemu przebaczył.
Darowizny nie można odwołać z powodu niewdzięczności po upływie
roku od dnia, w którym uprawniony do zwrotu dowiedział się o niewdzięcz-
ności obdarowanego. Uprawnionym może być darczyńca, a po jego śmier-
ci spadkobiercy.
Obdarowany jest zobowiązany do uiszczenia podatku od przychodu wy-
nikającego z darowizny, o ile przepisy nie zwalniają go z tego podatku.
IV.3. UMOWY O KORZYSTANIE Z CUDZYCH RZECZY
Najem należy do jednej z najstarszych i najpowszedniej zawieranych

umów o korzystanie z cudzych rzeczy.
Umowa najmu jest uregulowana w kodeksie cywilnym i stosownie do tych
uregulowań należy ją charakteryzować jako umowę odpłatną, wzajemną,
dwustronnie zobowiązującą. Skutkiem zawarcia tego rodzaju umowy – na-
jemca jako jedna strona umowy uzyskuje od drugiej strony – wynajmujące-
go możliwości korzystania z rzeczy. Cel, któremu służy wynajem, sposób ko-
rzystania z rzeczy i to czy, umowa została zawarta na czas oznaczony lub
nieoznaczony, określa umowa. Umowa najmu nie pozwala na zużycie rze-
czy najętej ani nie daje prawa najemcy do pobierania pożytku z rzeczy.
Skutkiem zawarcia umowy najmu są obowiązki ciążące na jednej
i drugiej stronie, czyli na wynajmującym i najemcy. Wynajmujący ma obo-
wiązki, takie jak:
– wydanie najemcy rzeczy najętej w stanie przydatnym do umówione-
go użytku,
– utrzymanie rzeczy w stanie przydatnym do umówionego użytku,
– ponoszenia kosztów koniecznych napraw (poważnych).
Na najemcy zaś ciążą obowiązki:

– płacenia czynszu,
– dokonywania drobnych nakładów połączonych ze zwykłym używa-
niem rzeczy,
– zwrócenia rzeczy (po zakończeniu najmu) w stanie niepogorszonym.
Przez czas trwania najmu najemca powinien używać rzeczy najętej

w sposób, który został określony w umowie, a jeżeli tego określenia nie by-
ło, w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rzeczy.
Najemca obowiązany jest uiszczać czynsz w terminie umówionym. Jeżeli
termin płatności czynszu nie jest w umowie określony, czynsz powinien być
37
PRAWO GOSPODARCZE
płacony z góry, a mianowicie, gdy najem ma trwać nie dłużej niż mie-
siąc – za cały czas najmu, a gdy najem ma trwać dłużej niż miesiąc albo gdy
umowa była zawarta na czas nieoznaczony – miesięcznie do dziesiątego
dnia miesiąca (art. 669 § 2 k.c.).
Od tego, czy umowa najmu zawarta jest na czas oznaczony czy nie-
oznaczony zależy sposób i terminy rozwiązania umowy. Przy oznaczonym
czasie trwania umowy rozwiązuje się ona po upływie okresu, na jaki zosta-
ła zawarta. Wcześniejsze rozwiązanie tego rodzaju umowy może nastąpić
z przyczyn określonych w umowie. Strony umowy zawartej na czas ozna-
czony powinny więc przewidzieć ewentualność wcześniejszego jej rozwią-
zania i przyczyny tego rozwiązania określić.
Jeżeli czas umowy najmu nie jest oznaczony, umowa może być rozwiąza-
na przez każdą ze stron z zachowaniem wyszczególnionych w umowie okre-
sów wypowiedzenia. Jeśli tych okresów strony nie określiły, będą obowiązywać
ustawowe okresy wypowiedzenia uzależnione od okresów płatności czynszu.
Może się zdarzyć, że strona korzystająca z najętej rzeczy dokona jej
ulepszeń. Wówczas o skutkach takiej sytuacji decyduje umowa. Dopiero gdy
strony nie uregulowały tej kwestii, ma znaczenie przepis ustawy, według któ-
rego od decyzji wynajmującego zależy, czy zatrzyma ulepszenia za zapła-
tą sumy odpowiadającej ich wartości w chwili zwrotu, czy też zażąda przy-
wrócenia rzeczy do stanu pier wotnego20.
Stosownie do art. 666 k.c. najemca powinien przez czas najmu używać
rzeczy najętej w sposób w umowie określony, a gdy umowa nie określa sposo-
bu używania – w sposób odpowiadający właściwościom i przeznaczeniu rze-
czy. Jeżeli w czasie trwania najmu okażą się potrzebne naprawy, które obcią-
żają wynajmującego, najemca powinien zawiadomić go o tym niezwłocznie.
Najemca może rzecz najętą oddać osobie trzeciej do bezpłatnego uży-
wania albo w podnajem, jeżeli umowa mu tego nie zakazuje. W razie od-
dania rzeczy osobie trzeciej zarówno najemca, jak i osoba trzecia są odpo-
wiedzialni względem wynajmującego za to, że rzecz najęta będzie używa-
na zgodnie z obowiązkami wynikającymi z umowy najmu (art. 668 k.c.).
Po zakończeniu najmu najemca obowiązany jest zwrócić rzecz w stanie
niepogorszonym, ale nie ponosi odpowiedzialności za zużycie rzeczy będą-
ce następstwem prawidłowego używania.
Umowa dzierżawy wykorzystywana także w obrocie gospodarczym jest
podobna do umowy najmu, ale ma również cechy odróżniające ją w sposób
istotny. Ustawodawca określił umowę dzierżawy jako taką, przez zawarcie
której wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używa-
nia i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nieoznaczony, a dzier-
żawca zobowiązuje się płacić umówiony czynsz.
20 Z. Radwański, J. Panowicz-Lipska, Zobowiązania – część szczegółowa. C.H. Beck, Warszawa 2008, s. 103
38
Różnica pomiędzy umową najmu a umową dzierżawy sprowadza się

do tego, że przedmiotem umowy dzierżawy są rzeczy i prawa, które mogą
być użytkowane, a nie tylko używane, jak przy najmie. Użytkowanie to rów-
nież możliwość pobierania pożytków, np. plonów przy dzierżawie gruntów.
Podobnie jak umowa najmu, umowa dzierżawy może być zawarta
na czas oznaczony albo nieoznaczony. Umowa dzierżawy ma jednak charak-
ter trwalszy, bo czas oznaczony dla tego rodzaju umowy to 30 lat maksymal-
nie (dla najmu 10 lat) i to jest także różnica warta podkreślenia.
W umowie dzierżawy na dzierżawcy ciąży dodatkowy obowiązek (nie
ma go najemca), a mianowicie wykorzystywania swego uprawnienia zgod-
nie z zasadami racjonalnej gospodarki. Nie może zmienić przeznaczenia
przedmiotu dzierżawy bez zgody wydzierżawiającego. Dzierżawca zobo-
wiązany jest do dokonywania wszelkich napraw, a nie tylko napraw powa-
żnych, jak przy najmie.
Bez zgody wydzierżawiającego dzierżawca nie może oddawać przed-
miotu dzierżawy osobie trzeciej do bezpłatnego używania ani go poddzier-
żawić. W razie naruszenia powyższego wydzierżawiający może dzierżawę
wypowiedzieć bez zachowania terminów wypowiedzenia (art. 698 k.c.).
Po zakończeniu dzierżawy dzierżawca obowiązany jest, z braku od-
miennej umowy, zwrócić przedmiot dzierżawy w takim stanie, w jakim powi-
nien się znajdować stosownie do przepisów o wykonaniu dzierżawy.
Do grupy umów pozwalających na używanie rzeczy cudzych należy
umowa użyczenia.
Użyczenie jest umową, przez zawarcie,której użyczający zobowiązuje się
zezwolić biorącemu przez czas oznaczony lub nieoznaczony na bezpłatne
używanie oddanej mu w tym celu rzeczy (art. 710 k.c.). Cechą charaktery-
styczną tej umowy jest jej nieodpłatność i ta cecha różni ją od umowy najmu.
Strony tej umowy to użyczający i biorący.
Biorący w używanie powinien używać rzeczy zgodnie z jej przeznacze-
niem i właściwościami i bez zgody użyczającego nie może jej oddać osobie
trzeciej do używania (art. 712 k.c.). Poza tym na biorącym w używanie cią-
ży obowiązek ponoszenia zwykłych kosztów utrzymania rzeczy.
Umowa użyczenia zostaje rozwiązana z upływem terminu określone-
go w umowie, jeśli była zawar ta na czas oznaczony. Użyczenie zawar te
na czas nieoznaczony wygasa, gdy biorący uczynił z rzeczy użytek odpo-
wiadający umowie albo gdy upłynął czas, w ciągu którego mógł ten uży-
tek uczynić (art. 745 k.c.). Jest również możliwość niezwłocznego zwrotu
rzeczy, gdy:
– rzecz jest niewłaściwie używana,
– została bezpodstawnie powierzona osobie trzeciej,
– stała się użyczającemu potrzebna z powodów niemożliwych do prze-
widzenia w chwili zawarcia umowy.
39
PRAWO GOSPODARCZE
Umowa leasingu zyskała „prawo obywatelstwa” w naszym kraju

po zmianach systemu gospodarowania na początku lat dziewięćdziesiątych
ubiegłego wieku. W początkowym okresie wśród umów określonych w obro-
cie pojęciem leasingu występowały również takie, które nie odróżniały się
w dostateczny sposób od umów już wcześniej uregulowanych ustawowo
i funkcjonujących w obrocie, np. sprzedaż na raty, najem.
Umowa leasingu została uregulowana i wprowadzona do kodeksu cywil-
nego w 2000 r. Typ umowy nazywanej uzyskała postać leasingu, który
przed regulacją funkcjonował jako leasing finansowy.
Definicja leasingu zawarta w kodeksie cywilnym ma charakter rozbu-

dowany i oddający istotę tego rodzaju umowy. Stronami umowy są finansu-
jący i korzystający, a nie jak to funkcjonowało w praktyce przed regulacją,
leasingodawca i leasingobiorca.
Finansującym jest ten, kto prowadzi przedsiębiorstwo trudniące się tym
rodzajem działalności, a więc musi to być podmiot profesjonalny.
Umowa leasingu wymaga formy pisemnej pod rygorem nieważności.
Do obowiązków finansującego w wyniku zawarcia umowy leasingu należą:

– nabycie przedmiotu leasingu od oznaczonego podmiotu (zbywcy)
i na warunkach określonych w umowie leasingu,
– oddanie przedmiotu leasingu korzystającemu do używania albo uży-
wania i pobierania pożytków przez czas oznaczony.
Korzystający zaś zobowiązuje się do zapłaty finansującemu w uzgod-

nionych ratach wynagrodzenia pieniężnego, które jest co najmniej równe ce-
nie nabytej rzeczy lub wynagrodzenia z tytułu jej nabycia.
Określone w kodeksie cywilnym elementy umowy leasingu pozwalają
kwalifikować ją jako umowę o kredyt rzeczowy.
Nabywając przedmiot leasingu od zbywcy, by oddać go w używanie ko-
rzystającemu, finansujący zobowiązany jest podać do jego wiadomości wa-
runki nabycia tego przedmiotu i choć umowa nabycia jest umową odrębną,
to jednak związana jest z umową leasingu.
Oddanie rzeczy do używania przez korzystającego następuje zawsze
na czas oznaczony, wyszczególniony w umowie leasingu. Ten czas jest naj-
częściej długi i zbliżony do okresu używalności tej rzeczy, czyli gospodarczej
przydatności, ale o tym czasie decydują strony umowy.
Do istotnych elementów umowy leasingu należy określenie przysługują-
cego finansującemu wynagrodzenia pieniężnego. To wynagrodzenie o cha-
rakterze jednorazowym jest spłacane w ratach. Zarówno wynagrodzenie,
jak i warunki jego uiszczania uzgadniają strony umowy. Strony ustalają rów-
nież termin i sposób wydania rzeczy korzystającemu. Finansujący powinien
40
wydać rzecz w takim stanie, w jakim znajdowała się ona w chwili, gdy otrzy-
mał ją od zbywcy. Finansujący nie odpowiada za wady rzeczy względem
korzystającego, chyba że sam do powstania wady się przyczynił.
Korzystający jest zobowiązany nie tylko do zapłaty rat w określonej wy-
sokości i uzgodnionych terminach, ale także, jeżeli umowa tak stanowi, po-
krywać koszty ubezpieczenia rzeczy od jej utraty w czasie trwania leasingu.
Na korzystającym ciąży również obowiązek utrzymania rzeczy w nale-
żytym stanie, w tym dokonywania konser wacji i niezbędnych napraw. Ko-
rzystający bez zgody finansującego nie może dokonać zmian w rzeczy od-
danej w leasing.
Niewywiązanie się korzystającego z jego obowiązków może skutkować
rozwiązaniem umowy w trybie natychmiastowym lub w terminie uzgodnio-
nym przez strony w trybie wypowiedzenia.
Do istotnych cech leasingu należy to, że finansujący przez cały czas, na ja-
ki ta umowa została zawarta, jest właścicielem rzeczy oddanej w leasing.
Z uwagi na fakt, że umowa leasingu zostaje zawarta na długi okres, to po upły-
wie tego okresu przedmiot leasingu nie przedstawia dla jego właściciela więk-
szej wartości, więc nie ma interesu w tym, aby rzecz oddaną w leasing odzy-
skać. Z tego powodu w umowie leasingu zastrzegana jest możliwość uzyska-
nia prawa własności przez korzystającego. W umowie leasingowej istnieje
możliwość, stworzona przez przepisy kodeksu cywilnego, zobowiązania się
przez finansującego do przeniesienia prawa własności rzeczy leasingowanej
bez dodatkowych opłat. Jest to jedna z możliwości, bo w umowie leasingowej
może być również opcja zwrotu finansującemu przedmiotu leasingu.
Korzystający obowiązany jest płacić raty w terminach umówionych. Jeżeli
korzystający dopuszcza się zwłoki z opłatą co najmniej jednej raty, finan-
sujący powinien korzystającemu wyznaczyć na piśmie odpowiedni termin
dodatkowy do zapłacenia zaległości z zagrożeniem, że w razie bezskutecz-
nego upływu wyznaczonego terminu może wypowiedzieć umowę leasingu
ze skutkiem natychmiastowym, chyba że strony uzgodniły termin wypowie-
dzenia (art. 70913 k.c.).
Należy podkreślić, że jeśli finansujący wyzbędzie się rzeczy oddanej
w leasing, nabywca wstępuje w stosunek leasingu na miejsce finansującego.
Finansujący ma obowiązek o fakcie zbycia przedmiotu leasingu zawiadomić
korzystającego.
Jeszcze jedno ważne rozstrzygnięcie zawarte w przepisach to to, że w ra-
zie wypowiedzenia przez finansującego umowy leasingu na skutek okoliczno-
ści, za które korzystający ponosi odpowiedzialność, finansujący może żądać
od korzystającego natychmiastowego zapłacenia wszystkich przewidzianych
w umowie, a niezapłaconych rat, pomniejszonych o korzyści, jakie finansują-
cy uzyskał wskutek ich zapłaty przed umówionym terminem i rozwiązania
umowy leasingu (art. 70914 k.c.).
41
PRAWO GOSPODARCZE
Uregulowania dotyczące umowy leasingu odnoszą się także do umowy

innego rodzaju, która nie ma wymienianych wyżej cech. To umowa określa-
na jest jako leasing bezpośredni operacyjny i pozwala na oddanie rzeczy
stanowiącej własność oddającego do używania, a druga strona zobowiązu-
je się do zapłaty w ratach stosownego wynagrodzenia.
Z uwagi na to, że umowa leasingu zawierana jest na czas określony, naj-
częściej rozwiązuje się z upływem okresu, na jaki została zawarta. Wcześniej
umowę można rozwiązać w drodze porozumienia się stron.
Finansujący może także wypowiedzieć umowę, gdy korzystający naru-
sza swoje obowiązki w zakresie prawidłowego korzystania z rzeczy lub
zwłoki z uiszczaniem rat. Z wypowiedzeniem łączy się obowiązek zwrotu
rzeczy przez korzystającego, od którego ponadto – gdy na wypowiedzenie
wskazują okoliczności, za które ponosi on odpowiedzialność – finansujący
może żądać natychmiastowej zapłaty wszelkich przewidzianych w umowie,
a niezapłaconych rat21.
IV.4. UMOWY REGULUJĄCE ŚWIADCZENIE USŁUG
Umowy o świadczenie usług mają charakter umów nazwanych i uregu-

lowane zostały w kodeksie cywilnym.
Jedną z takich umów jest umowa zlecenia.
Umowa zlecenia zawiera zobowiązania przyjmującego zlecenie (jed-

na strona umowy) do dokonania określonej czynności prawnej dla dającego
zlecenie (druga strona umowy).
Zobowiązanie biorącego zlecenie polega na świadczeniu określonych
czynności i tylko takich, których wykonanie pozwala wykonującemu na samo-
dzielne organizowanie odpowiednich działań (inaczej niż w umowie o pracę).
Przyjmujący zlecenie zobowiązuje się do dołożenia należytej staranno-
ści przy wykonywaniu czynności, nie odpowiada zaś za rezultat tych starań.
W związku z takim określeniem istotnych postanowień umowy jest ona de-
finiowana jako umowa starannego działania.
Sposób wykonywania zlecenia pozostawia się do uznania przyjmujące-
go zlecenie, choć to nie przeszkadza uprawnieniom dającego zlecenie do
udzielania wskazówek i informacji, jak zlecenie wykonać.
Wykonujący zlecenie powinien wykonać je osobiście, a powierzyć wyko-
nanie zlecenia osobie trzeciej może tylko wtedy, gdy to wynika z umowy, al-
bo zmuszony jest do tego przez szczególne okoliczności (art. 738 § 1 k.c.).
42
W takim wypadku obowiązany jest niezwłocznie zawiadomić o tym dające-

go zlecenie. Przyjmujący zlecenie ponosi odpowiedzialność za czynności
swego zastępcy, jak za swoje czyny. W trakcie wykonywania zlecenia wyko-
nujący je powinien informować dającego zlecenie o przebiegu sprawy.
Dający zlecenie może wypowiedzieć umowę w każdym czasie, powinien
jednak zwrócić przyjmującemu zlecenie wszelkie koszty, które on poniósł
przy wykonywaniu czynności.
Przyjmujący zlecenie może je wypowiedzieć w każdym czasie. Jednakże
gdy jest odpłatne (może być zarówno odpłatne, jak i nieodpłatne), a wypo-
wiedzenie nastąpiło bez ważnego powodu, przyjmujący zlecenie jest odpo-
wiedzialny za szkodę.
W braku odmiennych regulacji umowa zlecenie nie wygasa wskutek śmier-
ci dającego zlecenie lub utraty przez niego zdolności do czynności prawnych.
W braku odmiennych regulacji w umowie zleceniu wygasa ona na sku-
tek śmierci przyjmującego zlecenie lub utraty przez niego zdolności do czyn-
ności prawnych.
Umowa zlecenie jest umową odpłatną. Może być jednak sytuacja wyko-
nania zlecenia bez wynagrodzenia, jeśli strony tak postanowiły. Jeśli umo-
wa jest odpłatna, wynagrodzenie wykonującemu czynności należy się po
wykonaniu zlecenia, chyba że umowa stanowi inaczej.
Umowa o dzieło jest kolejną umową z grupy umów o świadczenie usług.

Stronami umowy o dzieło są przyjmujący zamówienie i zamawiający.
Do istotnych postanowień tej umowy należy zobowiązanie się przyjmujące-
go zamówienie do wykonania określonego dzieła, a zamawiającego do za-
płaty wynagrodzenia.
W odróżnieniu od umowy zlecenia wykonanie dzieła polega nie na sa-
mym tylko prowadzeniu działalności, ale do uzyskania rezultatu. Rezultat ten
powinien być z góry oznaczony w umowie. Ważne jest, aby dał się określić
dokładnie według mierzalnych parametrów.
Umowa o dzieło może być zawar ta i właściwa jest wtedy, gdy osią-
gnięcie rezultatu jest pewne, a nie tylko prawdopodobne. To jest zasadni-
cza różnica pozwalająca na odróżnienie umowy zlecenia jako umowy sta-
rannego działania od umowy o dzieło jako umowy rezultatu.
Umowa o dzieło jest umową odpłatną, a więc zamawiający zobowiązu-
je się do zapłaty wynagrodzenia za wykonane dzieło w chwili jego oddania.
W praktyce realizacji usług w ramach umowy o dzieło stosuje się dwa ro-
dzaje wynagrodzenia – ryczałtowe i kosztorysowe.
Wynagrodzenie ryczałtowe polega na określeniu z góry wartości wyna-
grodzenia w oznaczonej kwocie. Wynagrodzenie to należy się przyjmujące-
mu zamówienie bez względu na rzeczywiste koszty wykonania dzieła i nie
wymaga dlatego przeprowadzenia żadnych rozliczeń.
43
PRAWO GOSPODARCZE
Wynagrodzenie kosztorysowe obejmuje jedynie zestawienie potrzebnych

do wykonania dzieła materiałów i planowanych prac z podaniem cen jed-
nostkowych. Na tej podstawie oblicza się dopiero po wykonaniu dzieła na-
leżne wynagrodzenie22.
Przy korzystaniu z przytoczonych sposobów ustalania wynagrodzenia ró-
żnie rozkłada się ryzyko ustalenia wynagrodzenia na zbyt niskim poziomie,
bez uwzględnienia wszystkich kosztów poniesionych przy wykonanym dziele.
Przy wynagrodzeniu ryczałtowym to ryzyko ponosi przyjmujący zamówienie.
Nie może domagać się większego wynagrodzenia, chociażby poniósł wyższe
koszty, a nie można było tego przewidzieć w chwili zawierania umowy.
Wynagrodzenie kosztorysowe jest bardziej elastyczne z uwagi na to, że
jego wysokość może być modyfikowana w zależności od zmienionych warun-
ków wykonywania dzieła (zmiana cen materiałów, robocizny lub koniecz-
ność wykonania dodatkowych prac).
Zamawiający mimo niewykonania dzieła ma obowiązek zapłaty wyna-
grodzenia wtedy, gdy:
– przyjmujący zamówienie był gotów je wykonać, ale doznał przeszko-
dy z przyczyn dotyczących zamawiającego,
– jeżeli dzieło uległo zniszczeniu albo uszkodzeniu wskutek wadliwości
materiału dostarczonego przez zamawiającego lub wskutek wykona-
nia dzieła według jego wskazówek,
– jeżeli zamawiający bez uzasadnienia przyczyny odstępuje od umowy.
Umowa o dzieło rozwiązuje się z mocy prawa z chwilą odebrania dzie-

ła bez zastrzeżeń przez zamawiającego.
Jeżeli dzieło nie zostało ukończone, zamawiający może odstąpić od umo-
wy po zapłaceniu umówionego wynagrodzenia. Również wtedy, gdy nastąpi-
ła śmierć lub niezdolność do pracy zamawiającego, następuje rozwiązanie
umowy.
Zamówione dzieło powinno być wykonane w terminie oznaczonym
w umowie. Jeżeli przyjmujący zamówienie opóźnia się z rozpoczęciem lub
wykończeniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, żeby zdołał je
ukończyć w czasie umówionym, zamawiający może bez wyznaczenia ter-
minu dodatkowego od umowy odstąpić jeszcze przed upływem terminu do
wykonania dzieła.
Postanowienie kodeksowe odnoszące się do umowy o dzieło przyznaje
zamawiającemu prawo do odstąpienia od umowy, dopóki dzieło nie zosta-
ło ukończone po zapłacie umówionego wynagrodzenia, ale z możliwością
odliczenia tego, co przyjmujący zamówienie oszczędził z powodu niewyko-
nania dzieła (art. 644 k.c.).
44
Oprócz umów cywilnoprawnych, omówionych wcześniej należy jesz-

cze wspomnieć o umowach o pracę, których przedmiotem jest także
świadczenie usług.
Umowy o pracę nawiązują stosunek pracy, a w ramach stosunku pra-
cy pracownik zobowiązuje się do wykonania pracy określonego rodzaju
na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie
wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca – do zatrudnienia pra-
cownika za wynagrodzeniem (art. 22 § 1 kodeksu pracy)23.
Przedstawione cechy charakteryzują zatrudnienie, czyli wykonanie
usług na podstawie umów o pracę. Tam, gdzie przy realizacji umowy nie
można dopatrzyć się tego rodzaju znamion nie można mówić o zatrudnie-
niu. Potwierdza to art. 22 § 2 k.p., stwierdzający, że nie jest dopuszczal-
ne zastąpienie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu
warunków takich jak wymienione we wcześniejszym paragrafie, czyli w sy-
tuacji, gdy określony został rodzaj pracy świadczonej na rzecz pracodaw-
cy i co jest bardzo istotne, pod jego kierunkiem. Tego typu wymagania nie
charakteryzują ani umowy zlecenia, ani o dzieło.
Nie jest więc dopuszczalne zastępowanie umowy o pracę umowami
cywilnoprawnymi, a tego rodzaju praktyka jest naruszeniem normy praw-
nej i ustalenie właściwego do sytuacji rodzaju umowy może nastąpić de-
cyzją sądu.
Rodzaje umów o pracę kategoryzowane są czasem ich trwania. Mo-
żna zawrzeć umowę na czas nieokreślony, na czas określony lub na czas
wykonania określonej pracy. Każda z tych umów może być poprzedzo-
na umową o pracę na okres próbny, nieprzekraczający trzech miesięcy.
Wymienione rodzaje umów różnią się od siebie nie tylko czasem ich
trwania, ale także zakresem praw i obowiązków pracownika. Umowa sta-
bilizująca w największym stopniu sytuację pracownika to umowa na czas
nieokreślony. Ta stabilizacja polega na tym, że umowa może być rozwią-
zana po spełnieniu całego szeregu wymogów, jak:
– złożenie wypowiedzenia z uwzględnieniem okresu wypowiedzenia
(2 tygodnie, 1 miesiąc, 3 miesiące),
– uzależnienie długości wypowiedzenia od stażu pracy u danego pra-
codawcy,
– opinia związku zawodowego,
– uwzględnienie ochrony stosunku pracy niektórych grup pracowniczych.
Na dosyć skomplikowany proces ustania stosunku pracy składają się rów-

nież różne sposoby rozwiązania umowy o pracę. Może to być porozumienie
23 Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r., tekst jednolity (DZ.U. z 1999 r., nr 24, poz. 141 z późniejszy-
mi zmianami)
45
PRAWO GOSPODARCZE
stron tej umowy, ale częściej stosowane w praktyce rozwiązanie umowy

w drodze wypowiedzenia lub bez wypowiedzenia w trybie natychmiasto-
wym w sytuacji wystąpienia ściśle określonych przyczyn.
Te dość sformalizowane sposoby rozwiązania umów o pracę, zwłaszcza
umowy na czas nieokreślony, różnią je od umów cywilnoprawnych. Umowa
zlecenie czy umowa o dzieło mogą być stosunkowo łatwo rozwiązane, a pra-
wo nie stwarza ochrony wykonujących te usługi w takim stopniu, jak świad-
czących pracę w ramach umowy o pracę.
Umowy o pracę przewidują również innego rodzaju świadczenia zwią-
zane z zatrudnieniem, jak chociażby świadczenia urlopowe, ochrona wyna-
grodzenia za pracę czy różnego rodzaju świadczenia zasiłkowe.
Z uwagi na wymienione okoliczności umowy o pracę nie mogą być trak-
towane równoznacznie z umowami cywilnoprawnymi – umową zlecenia,
umową o dzieło.
Nawet umowy o pracę inne niż zawar te na czas nieokreślony (choć
mniej korzystne, niż zawarte na czas nieokreślony) zapewniają większy za-
kres uprawnień dla pracownika, niż w przypadku umów cywilnoprawnych,
choć te ostatnie w określonej sytuacji, do jakich zostały przeznaczone, od-
grywają istotną rolę.
Wszystkie dotychczas omówione umowy mają charakter umów nazwa-
nych, a więc uregulowanych w przepisach.
W obrocie gospodarczym coraz częściej wykorzystywane są umowy, któ-
re nie mają odpowiednich regulacji i należą do grupy umów nienazwanych.
Przykładową umową z tej grupy jest umowa franchisingu (zwana w skrócie
umową franczyzy). Jest to taki rodzaj umowy, który wiąże się z metodą roz-
szerzania rynków zbytu. Polega na tym, że jedna strona, zwana organizato-
rem sieci (franchisingodawca) zobowiązuje się do udostępnienia podmiotowi
korzystającemu z franchisingu (uczestnik sieci franchisingobiorca) korzystania
przez czas określony lub nieokreślony z oznaczenia jego (franchisingodawcy)
firmy, godła, emblematu, symboli, patentów, wynalazków, znaków towaro-
wych, wzorów użytkowych, know-how, koncepcji i technik prowadzenia okre-
ślonej działalności gospodarczej z zachowaniem stosowanego przez niego ze-
wnętrznego i wewnętrznego wyposażenia pomieszczeń oraz do udzielenia mu
stosownej pomocy, zaś druga strona (uczestnik sieci franchisingobiorca) zobo-
wiązuje się do prowadzenia wskazanej działalności gospodarczej połączonej
z wykorzystaniem udostępnionych mu doświadczeń i tajemnic zawodowych
oraz do zapłaty uzgodnionego wynagrodzenia24.
Prawa i obowiązki stron przedstawione wyżej nie wyczerpują możliwo-
ści ustaleń pomiędzy stronami.
24 A. Kidyba, Prawo handlowe. C.H. Beck, Warszawa 2000, s. 69
46
rozdział V_rozdział V 2018-12-31 21:34 Strona 47
V. PRAWO DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
V.1. PODSTAWA PRAWNA
Podstawa prawna podejmowania i wykonywania działalności gospo-

darczej to ustawa z dnia 6 marca 2018 r. Prawo przedsiębiorców25.
Ustawa reguluje zasady podejmowania, wykonywania i zakończenia
działalności gospodarczej w tym prawa i obowiązki przedsiębiorców oraz
zadania organów władzy publicznej w tym zakresie.
Analizowany akt prawny formułuje także podstawowe zasady obowią-
zujące przy podejmowaniu i wykonywaniu działalności gospodarczej.
Jedną z takich zasad jest zasada wolności i równości. Wyraża się to
w sformułowaniu art. 2 cytowanej ustawy, iż podejmowanie, wykonywa-
nie i zakończenie działalności gospodarczej jest wolne dla każdego
na równych prawach.
Ustawa zawiera określenie działalności gospodarczej stwierdzając,
w art. 3 iż działalnością gospodarczą jest zorganizowana działalność za-
robkowa, wykonywana we własnym imieniu i w sposób ciągły. Bezpośred-
nio po zdefiniowaniu działalności gospodarczej, zawar ta jest definicja
przedsiębiorcy. W rozumieniu ustawy przedsiębiorcą jest osoba fizyczna,
osoba prawna lub jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, któ-
rej odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną, wykonująca działalność
gospodarczą.
Za przedsiębiorców uznaje się także wspólników spółki cywilnej w zakre-
sie wykonywanej przez nich działalności gospodarczej.
No we ure gu lo wa nie, któ re po ja wia się w usta wie Pra wo przed się -
biorców zawiera wyjątek od generalnego uznania czym jest działalność
gospodarcza. Wyjątek ten sprowadza się do stwierdzenia, że nie stano-
wi działalności gospodarczej działalność wykonywana przez osobę fi-
zyczną, której przychód należny z tej działalności nie przekracza w żad-
nym miesiącu 50% kwoty minimalnego wynagrodzenia, i która w okresie
ostatnich 60 miesięcy nie wykonywała działalności gospodarczej. Jeżeli
przychód należny z tej działalności przekroczył w danym miesiącu wy-
25 Dz.U. z 2018 r., poz. 646.
47
PRAWO GOSPODARCZE
sokość przytaczaną wyżej, działalność ta staje się działalnością gospo-

darczą, począwszy od dnia, w którym nastąpiło przekroczenie26.
W ustawie znajdują się określenia treści używanych pojęć takich jak
mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca, średni przedsiębiorca:
– mikroprzedsiębiorca to taki, który w co najmniej jednym roku z dwóch

ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:
a) zatrudniał średniorocznie mniej niż 10 pracowników
oraz
b) osiągnął roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów
i usług oraz z operacji finansowych nieprzekraczający równowar-
tości w złotych 2 milionów euro,
– mały przedsiębiorca to taki, który w co najmniej jednym roku z dwóch

ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:
oraz
tości w złotych 10 milionów euro;
– średni przedsiębiorca to taki , który w co najmniej jednym roku z

dwóch ostatnich lat obrotowych spełniał łącznie następujące warunki:
oraz
tości w złotych 50 milionów euro27.
W analizowanej ustawie wprowadzona została zasada „co nie jest pra-

wem zabronione jest dozwolone”. Wprost w art. 8 zasada ta wybrzmiała
stwierdzeniem, że przedsiębiorca może podejmować wszelkie działania, z wy-
jątkiem tych, których zakazują przepisy prawa. Przedsiębiorca może być obo-
wiązany do określonego zachowania tylko na podstawie przepisów prawa.
Kolejną zasadą zamieszczoną w ustawie stanowiącą podstawę podej-
mowania i prowadzenia działalności gospodarczej jest poszanowanie uczci-
wej konkurencji, dobrych obyczajów oraz słusznych interesów innych przed-
siębiorców i konsumentów, a także poszanowania oraz ochrony praw i wol-
ności człowieka.
26 Art. 5 ustawy Prawo przedsiębiorcy, op. cit., s. 49

27 Art. 7 ustawy Prawo przedsiębiorców, op. cit., s. 49
48
PRAWO DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Z kolei zasada zaufania wyrażona w art. 10 analizowanej ustawy wska-

zuje, że organ kieruje się w swoich działaniach zasadą zaufania do przed-
siębiorcy, zakładając, że działa on zgodnie z prawem, uczciwie oraz z po-
szanowaniem dobrych obyczajów. Jeżeli przedmiotem postępowania
przed organem jest nałożenie na przedsiębiorcę obowiązku bądź ograni-
czenie lub odebranie uprawnienia, a w tym zakresie pozostają niedające
się usunąć wątpliwości co do stanu faktycznego, organ rozstrzyga je na ko-
rzyść przedsiębiorcy.
Istotną dla przedsiębiorcy jest klauzula, w której mowa o tym, że przedmio-
tem postępowania przed organem jest nałożenie na przedsiębiorcę obowiąz-
ku bądź ograniczenie lub odebranie uprawnienia, a w sprawie pozostają wąt-
pliwości co do treści normy prawnej, wątpliwości te są rozstrzygane na korzyść
przedsiębiorcy, chyba że sprzeciwiają się temu sporne interesy stron albo in-
teresy osób trzecich, na które wynik postępowania ma bezpośredni wpływ.
Każde postępowanie prowadzone przez organ powinno być prowadzone
w sposób budzący zaufanie przedsiębiorców do władzy publicznej, kierując się
zasadami proporcjonalności, bezstronności i równego traktowania.
Konsekwencją tej zasady jest nałożenie na funkcjonariusza publicznego
odpowiedzialności za naruszenie prawa spowodowane ich działaniem lub
zaniechaniem na zasadach określonych w odrębnych przepisach. Organ, w
zakresie swojej właściwości, udziela przedsiębiorcy informacji o warunkach
podejmowania, wykonywania i zakończenia działalności gospodarczej.
Działalność gospodarczą można podjąć w dniu złożenia wniosku o wpis
do Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej albo po
dokonaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego,
chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.
Przedsiębiorca podejmując wykonywanie działalności gospodarczej zo-
bowiązany jest do posiadania konta bankowego. Z art. 19 ustawy Prawo
przedsiębiorców wynika konieczność dokonywania lub przyjmowania płat-
ności związanych z wykonywaną działalnością gospodarczą następuje za po-
średnictwem rachunku płatniczego przedsiębiorcy, w każdym przypadku gdy:
– stroną transakcji, z której wynika płatność, jest inny przedsiębiorca
oraz
– jednorazowa wartość transakcji, bez względu na liczbę wynikających
z niej płatności, przekracza 15 000 zł lub równowartość tej kwoty, przy
czym transakcje w walutach obcych przelicza się na złote według
średniego kursu walut obcych ogłaszanego przez Narodowy Bank
Polski z ostatniego dnia roboczego poprzedzającego dzień dokonania
transakcji.
Przedsiębiorca jest identyfikowany w urzędowych rejestrach na podsta-

wie numeru identyfikacji podatkowej (NIP). Analizowana ustawa nakłada
49
PRAWO GOSPODARCZE
również obowiązek na organy działające w sprawach związanych z wyko-

nywaniem działalności gospodarczej i posługiwania się tym identyfikatorem.
Ten obowiązek to wnikliwe i szybkie działanie i posługiwanie się możliwie
najprostszymi środkami prowadzącymi do załatwienia sprawy gospodarczej.
W toku postępowania organy współdziałają ze sobą w zakresie niezbędnym
do dokładnego wyjaśnienia stanu faktycznego i prawnego sprawy, mając
na względzie interes społeczny słuszny interes przedsiębiorców oraz spraw-
ność postępowania, przy pomocy środków adekwatnych do charakteru, oko-
liczności i stopnia złożoności sprawy.
Przedsiębiorca może złożyć do właściwego organu lub właściwej pań-

stwowej jednostki organizacyjnej wniosek o wydanie wyjaśnienia co do zakre-
su i sposobu stosowania przepisów, z których wynika obowiązek świadczenia
przez przedsiębiorcę daniny publicznej lub składek na ubezpieczenia spo-
łeczne lub zdrowotne, w jego indywidualnej sprawie. Interpretacja ta nie jest
wiążąca dla przedsiębiorcy, z tym że przedsiębiorca nie może być obciążo-
ny sankcjami administracyjnymi, finansowymi lub karnymi w zakresie, w ja-
kim zastosował się do uzyskanej interpretacji indywidualnej ani daninami
w wysokości wyższej niż wynikające z uzyskanej interpretacji indywidualnej.
Interpretacja indywidualna jest wiążąca dla organów lub państwowych jed-
nostek organizacyjnych właściwych dla przedsiębiorcy i może zostać zmienio-
na wyłącznie w drodze wznowienia postępowania.
Niezależnie od wyraźnie określonej w przepisach i przytoczonej wcze-

śniej zasady wolności gospodarczej, istnieją ograniczenia tej zasady także
wynikające z regulacji prawnej. Ograniczenia działalności gospodarczej
przewidziane przez ustawę wyrażane są przez:
– koncesję,
– wpis do rejestru działalności regulowanej,
– zezwolenie.
Wykonywanie działalności gospodarczej w dziedzinach mających

szczególne znaczenie za względu na bezpieczeństwo państwa lub obywateli
albo inny ważny interes publiczny wymaga uzyskania koncesji lub wówczas
gdy działalność ta nie może być wykonywana jako wolna albo po uzyskaniu
wpisu do rejestru działalności regulowanej albo zezwolenia.
Udzielenie, odmowa udzielenia, zmiana, zawieszenie i cofnięcie koncesji

albo ograniczenie jej zakresu w stosunku do wniosku o udzielenie koncesji
następuje w drodze decyzji administracyjnej ministra właściwego ze względu
na przedmiot działalności gospodarczej wymagającej uzyskania koncesji,
chyba że odrębne przepisy stanowią inaczej.
50
PRAWO DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Organ koncesyjny może odmówić udzielenia koncesji albo ograniczyć

jej zakres w stosunku do wniosku o udzielenie koncesji albo odmówić zmiany
koncesji:
– w przypadku niespełnienia warunków udzielenia koncesji,
– ze względu na zagrożenie obronności lub bezpieczeństwa państwa
lub obywateli,
– jeżeli w wyniku przeprowadzonej rozprawy albo przetargu udzielono
koncesji innemu przedsiębiorcy lub przedsiębiorcom,
– w przypadku gdy wydano decyzję o stwierdzeniu niedopuszczalności
wykonywania praw z udziałów lub akcji przedsiębiorcy,
– w przypadkach określonych w odrębnych przepisach28.
W pewnych sytuacjach enumeratywnie wyszczególniony w przepisach,

organy koncesyjny jest uprawniony do kontroli działalności gospodarczej.
W przypadku stwierdzenia w trakcie kontroli uchybień organ koncesyjny
może wezwać przedsiębiorcę do ich usunięcia.
Kolejna instytucja ograniczającą zasadę wolności jest uzyskanie zezwo-
lenia. Rodzaj działalności gospodarczej wymagającej zezwolenia i proce-
dury ich udzielania określone zostały w przepisach innych niż analizowana
ustawa.
Organ zezwalający udziela zezwolenia na wykonywanie działalności
gospodarczej po stwierdzeniu, że przedsiębiorca spełnia wymagane prawem
warunki uzyskania zezwolenia.
Jeszcze jedna instytucja stanowiąca wyjątek od zasady wolności to działal-
ność regulowana. Przepisy zawarte w odrębnych uregulowaniach stanowią, że
dany rodzaj działalności jest działalnością regulowaną, przedsiębiorca może
wykonywać tę działalność, jeżeli spełnia warunki określone tymi przepisami
i po uzyskaniu wpisu do właściwego rejestru działalności regulowanej. Wpis
do rejestru działalności regulowanej dokonywany jest na wniosek przedsiębior-
cy i jest on zobowiązany złożyć oświadczenie o spełnieniu warunków wymaga-
nych do wykonywania tej działalności.
Rejestry działalności regulowanej są jawne i dostępne w sieci teleinfor-
matycznej.
Ustawa Prawo przedsiębiorcy wiele miejsca poświęca kontroli przedsię-
biorcy.
Kontrole planuje się i przeprowadza po uprzednim dokonaniu analizy
prawdopodobieństwa naruszenia prawa. O zamiarze przeprowadzenia
kontroli zawiadamia się przedsiębiorcę. Zawiadomienie powinno posiadać
określoną w przepisach treść, a kontrola przeprowadzana jest według
unormowanego trybu.
28 Art. 39 ustawy Prawo przedsiębiorców, op. cit., s. 49
51
PRAWO GOSPODARCZE
52
rozdział VI_rozdział VI 2018-12-31 21:35 Strona 53
VI. FORMY PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
VI.1. UWAGI OGÓLNE
Zarówno kodeks cywilny jak i Ustawa o swobodzie działalności gospo-

darczej (wcześniej cytowane) określają pojęcie przedsiębiorcy. Może nim być
osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna, której ustawa przy-
znaje zdolność prawną, a to pozwala jej uzyskać status przedsiębiorcy.
Osoby fizyczne mogą prowadzić działalność gospodarczą jako przed-
siębiorcy na własny rachunek w celach zarobkowych.
Działalność gospodarcza osób fizycznych jest mocno odformalizowana,
bo jednym z wymogów tego rodzaju działalności jest wpis do Centralnej Ewi-
dencji i Informacji Działalności Gospodarczej prowadzonej przez Ministra
Gospodarki. CEIDG są jawne (poza danymi osobowymi PESEL, datą urodze-
nia, adresem), ogólnie dostępne, zamieszczone na stronie internetowej. Wpi-
su dokonuje się na wniosek przedsiębiorcy i data złożenia wniosku może być
datą podjęcia działalności gospodarczej. Wniosek składa się w dowolnym
urzędzie gminy, i nie obowiązuje w tym zakresie właściwość miejscowa. In-
ne wymogi określone w przepisach prawa, a dotyczące podejmowania i wy-
konywania działalności gospodarczej przez prowadzące tę działalność oso-
by fizyczne, muszą być realizowane.
Przedsiębiorcami w rozumieniu ustawy mogą być również jednostki orga-
nizacyjne bez osobowości prawnej, którym ustawa przyznaje prawo do pro-
wadzenia działalności gospodarczej. Podmioty te zostały wyposażone w pew-
ne atrybuty osobowości prawnej, choć tej osobowości w ścisłym tego słowa
znaczeniu nie mają. Przedsiębiorcy ci to spółki osobowe prawa handlowego.
Przedsiębiorcami mogą być również osoby prawne z pełną osobowo-
ścią prawną i niezależnością od prowadzących je podmiotów. Ta konstrukcja
prawa pozwala na konsekwentne oddzielanie majątku służącego do prowa-
dzenia działalności gospodarczej od majątku osobistego tworzących osobę
prawną i nieodpowiadania za zobowiązania podmiotu własnym majątkiem.
Przedsiębiorcy, jak już była mowa wcześniej, podlegają rejestracji. Oso-
by prawne i spółki prawa handlowego bez osobowości prawnej podlegają
wpisowi do Krajowego Rejestru Sądowego29 – części rejestr przedsiębior-
29 Ustawa z 20 sierpnia 1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (Dz.U. z 1997 r., nr 121, poz. 769
z późniejszymi zmianami)
53
PRAWO GOSPODARCZE
ców. Rejestr jest jawny, co oznacza, że każdy ma prawo uzyskać informacje

dotyczące wpisanych w nim podmiotów. Inaczej niż w przypadku wpisu
do CEIDG, przedsiębiorca może rozpocząć działalność dopiero po uzyska-
niu wpisu do Rejestru, a nie w momencie złożenia wniosku.
Krajowy Rejestr Sądowy (KRS) prowadzą wydziały gospodarcze niektó-

rych sądów rejonowych, obejmując zakresem swojego działania teren woje-
wództwa, a czasem jego części.
Rejestr składa się z trzech części:
– rejestru przedsiębiorców,
– rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych,
fundacji,
– rejestru dłużników.Wpis do rejestru ma charakter konstytutywny, gdyż
nie tylko stwarza możliwość podjęcia działalności, ale z reguły jest
momentem uzyskania osobowości prawnej przez wnioskodawcę.
Krajowy Rejestr Sądowy wprowadził domniemanie prawdziwości da-

nych, wpisanych do Rejestru, a podmiot wpisany do Rejestru ponosi odpo-
wiedzialność za szkodę wyrządzoną zgłoszeniem do rejestru nieprawdzi-
wych danych.
Działalność gospodarcza może być prowadzona w różnych formach or-
ganizacyjno-prawnych, ale formą najbardziej rozpowszechnioną (choć nieje-
dyną) są spółki. Działalność gospodarczą mogą prowadzić spółdzielnie, fun-
dacje oraz niektóre stowarzyszenia.
Spółka jest znaną i uznaną formą prowadzenia działalności gospo-
darczej od bardzo dawnych czasów. Spółkę definiuje się jako prawną for-
mę współdziałania dwóch lub większej liczby osób dla osiągnięcia wspól-
nego celu gospodarczego30. Prawo dopuszcza także możliwości tworzenia
i wprowadzenia do obrotu gospodarczego spółek z udziałem jednego
wspólnika. Takimi spółkami mogą być te, które posiadają pełną osobo-
wość prawną.
Spółki podlegają wielorakim podziałom przy zastosowaniu różnych
kryteriów.
Jednym z kryteriów podziału spółek jest źródło ich regulacji. Spółki cy-
wilne uregulowane zostały w kodeksie cywilnym, spółki handlowe w kodek-
sie spółek handlowych. Kryterium regulacji ma formalne znaczenie, ale jed-
nak cechy charakterystyczne źródeł prawa odzwierciedlają się w charak-
terze spółek poddanych tym reżimom prawnym. W dalszej analizie tego
tematu cechy te zostaną uwidocznione.
30 S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, Kodeks spółek handlowych komentarz. Tom I. C.H. Beck,
Warszawa 2001, s. 17
54
FORMY PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ
Obecnie jednak zróżnicowanie spółek cywilnych i handlowych jest co-

raz mniej widoczne z uwagi na upodobnienie się do spółki cywilnej niektó-
rych spółek handlowych, w tym głównie jawnej.
Kolejny podział spółek to podział na spółki osobowe i kapitałowe,
a kryterium tego podziału jest to, jaki element w spółce odgrywa rolę za-
sadniczą i świadczy o jej istocie. Takim elementem jest osoba wspólnika lub
majątek wnoszony do spółki przez wspólników.
Dalszy podział spółek to podział na spółki z osobowością prawną i ta-
kie, które tej osobowości nie mają. Spółki osobowe osobowości prawnej nie
mają, a więc ich podmiotowość w sferze prawa jest częściowo ograniczo-
na. Spółki te (poza spółką cywilną) mają tak zwaną ułomną osobowość
prawną, co oznacza, że wyposażone zostały w pewne atrybuty osobowo-
ści prawnej, a głównie zdolność sądową i odrębność majątkową.
Spółki dzieli się na wieloosobowe i jednoosobowe.
Spółkami jednoosobowymi mogą być tylko spółki kapitałowe, a więc
spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, i spółki akcyjne. Pozostałe spółki
należą do grupy spółek wieloosobowych i żeby taka spółka mogła powstać,
musi być co najmniej dwóch wspólników.
Często w literaturze przedmiotu spotkać się można z podziałem spółek
na takie, które tworzone są w celach gospodarczych, i takie, które realizują
każdy cel zgodny z prawem, niekoniecznie gospodarczym.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością i spółka akcyjna mogą reali-
zować każdy cel, zaś pozostałe spółki powołuje się w celach gospodarczych.
VI.2. SPÓŁKA CYWILNA
Regulacja prawna spółki cywilnej zawarta jest, jak już wspomniano,

w kodeksie cywilnym31.
Spółka cywilna to umowa cywilnoprawna, na podstawie której wspól-
nicy, czyli strony umowy, zobowiązują się do osiągnięcia wspólnego celu
gospodarczego.
Spółka cywilna to przynajmniej dwóch wspólników, którymi mogą być
zarówno osoby fizyczne, jak i prawne. Cel takiej spółki może być długo-
trwały lub jednorazowy. Jest to forma przydatna do stworzenia trwałych
stosunków pomiędzy wspólnikami, jak i do przeprowadzenia krótkotrwa-
łych przedsięwzięć.
Spółka cywilna w przeszłości była podmiotem gospodarczym, ale na mo-
cy Ustawy – Prawo działalności gospodarczej z 2001 r.32 ten status utraciła.
31 Ustawa z dnia 23.04.1964 r., op. cit., s. 10

32 Ustawa z dnia 19.11.1999 r. – Prawo działalności gospodarczej (Dz.U. z 1999 r., nr 101, poz. 1178
z późniejszymi zmianami
55
PRAWO GOSPODARCZE
Spółka cywilna nie jest przedsiębiorcą, ale przedsiębiorcami są tworzący ją

wspólnicy. Jest ona jednak w dalszym ciągu przydatną formą zrzeszania się
osób prowadzących działalność gospodarczą.
Utworzenie spółki cywilnej jest proste i nie wymaga spełnienia zbyt wie-
lu wymogów formalnych. Spółka jest wpisana do ewidencji działalności go-
spodarczej i uzyskanie wpisu jest stosunkowo łatwe.
Wspólnicy są zobowiązani wnieść do spółki wkłady przewidziane
w umowie spółki. Wkładem może być świadczona na rzecz spółki praca lub
usługi, ale także wkłady mogą mieć charakter majątkowy w postaci pienię-
żnej lub rzeczowej.
Wniesiony do spółki lub wypracowany majątek jest współwłasnością wspól-
ników i w czasie jej trwania wspólnik nie może rozporządzać swoim udzia-
łem we wspólnym majątku, jak również dokonać podziału wspólnego majątku.
W odniesieniu do spółki cywilnej istnieje domniemanie równej wartości
wniesionych wkładów. Oznacza to, że jeżeli wspólnicy nie określili wartości
wkładów, to przyjmuje się ich identyczną wartość, bez względu na wartość
rzeczywistą. O ile wspólnicy nie chcą, by to domniemanie stało się rzeczy-
wistością, mogą je obalić przez określenie w umowie spółki rzeczywistej war-
tości wkładu wniesionego przez każdego ze wspólników. Ważnym elemen-
tem stosunków, które powstają w wyniku zawarcia umowy spółki cywilnej,
jest odpowiedzialność za zobowiązania spółki. Podstawową zasadą przy od-
powiedzialności za zobowiązania jest to, że każdy wspólnik odpowiada
za całość długu, a spełnienie świadczenia zwalnia pozostałych wspólników.
Ten rodzaj odpowiedzialności ma charakter odpowiedzialności solidarnej,
odnoszącej się do samych wspólników, a nie do spółki.
Odpowiedzialność wspólników w spółce cywilnej jest określana jako so-
lidarna. Oznacza to, że każdy z wierzycieli może sięgnąć do majątku osobi-
stego wspólników według swojej woli, albo jednego wspólnika, albo kilku. Je-
żeli jeden wspólnik zaspokoił wierzyciela, może żądać rekompensaty od po-
zostałych wspólników. Odpowiedzialność za zobowiązania w spółce cywilnej
jest pełna, to znaczy, że wysokość odpowiedzialności jest wyznaczona zacią-
gniętymi zobowiązaniami i nie może być ograniczona. Odpowiedzialność
ma także charakter odpowiedzialności osobistej – całym osobistym majątkiem.
Spółka cywilna nie jest osobą prawną i nie działa poprzez swoje organy. Za-
sadą jest, że każdy wspólnik jest uprawniony i zobowiązany do prowadzenia
spraw spółki. Każdy wspólnik może bez uprzedniej uchwały prowadzić sprawy,
które nie przekraczają zakresu zwykłych czynności spółki. Jeżeli jednak
przed zakończeniem takiej sprawy chociażby jeden z pozostałych wspólników
sprzeciwi się jej prowadzeniu, potrzebna jest uchwała wspólna33. Prowadzenie
spraw spółki, czyli zarządzanie nią, wspólnicy mogą inaczej uregulować w umo-
wie spółki. W spółce cywilnej prowadzenie spraw spółki połączone zostało z re-
33 Art. 865 k.c., op. cit., s. 10
56
prezentowaniem spółki i obowiązują te same wymienione wcześniej zasady. Po-

za wspólnikami prowadzić sprawy spółki i reprezentować ją mogą pełnomoc-
nicy niebędący wspólnikami. Działają oni w imieniu wspólników i własnym.
Spółkę cywilną charakteryzuje również udział wspólników w zyskach i stra-
tach. Zasadą wynikającą z przepisów jest to, że każdy wspólnik jest uprawniony
do równego udziału w zyskach i w tym samym stosunku uczestniczy w stratach bez
względu na rodzaj i wartość wkładu. W umowie spółki można inaczej ustalić sto-
sunek udziału wspólników w zyskach i stratach. Można nawet zwolnić niektórych
wspólników od udziału w stratach. Natomiast nie można wyłączyć wspólnika
od udziału w zyskach34. Udział w zyskach może być zróżnicowany w zależno-
ści od przyjętych w umowie spółki zasad, ale co trzeba podkreślić, żadnego ze
wspólników nie można pozbawić w całości uczestnictwa w podziale zysków.
Udział w stratach należy odróżnić od odpowiedzialności za zobowiąza-
nia. Ta ostatnia jest uzależniona od pozostałych zobowiązań i nie może być re-
alizowana na bieżąco. Udział w stratach „ujawnia” się na koniec roku obra-
chunkowego35.
Spółka cywilna cechuje się stałym składem wspólników. Możliwe jest jed-
nak poszerzenie grona wspólników, co wymaga zmiany umowy spółki.
Spółka cywilna ulega rozwiązaniu w przypadkach przewidzianych
w umowie. Niezależnie od tego każdy ze wspólników może z ważnych przy-
czyn żądać rozwiązania spółki. Wymaga to wytoczenia powództwa pozo-
stałym wspólnikom. Sąd orzeka w tej sytuacji, czy wymieniona przyczyna
uzasadnia rozwiązanie spółki. Możliwe jest także wystąpienie wspólnika ze
spółki w czasie jej trwania. Możliwe jest to zarówno wtedy, gdy spółka utwo-
rzona jest na czas oznaczony, jak i nieoznaczony.
Wspólnikowi występującemu ze spółki, jak i wtedy gdy spółka kończy
działalność, zwraca się w naturze rzeczy, które wniósł do używania oraz
wypłaca się w pieniądzu wartość jego wkładu oznaczonego w umowie spół-
ki. Nie zwraca się wartości wkładu polegającego na świadczeniu pracy,
usług. Ponadto wspólnik otrzyma taką część pozostałego majątku, jaka od-
powiada stosunkowi, w którym uczestniczył w zyskach spółki.
VI.3. SPÓŁKI HANDLOWE – UWAGI OGÓLNE
Źródłem regulacji spółek handlowych jest kodeks spółek handlowych36.

W ramach spół ek han dlo wych stosuje się dal sze podziały spółek,
przede wszystkim na spółki osobowe i kapitałowe. Pomiędzy spółkami
34 Art. 867 k.c., op. cit., s. 10

35 A. Kidyba, Prawo handlowe. C.H. Beck, Warszawa 2000, s. 191
36 Ustawa z dnia 15.09.2000 r. (Dz.U. z 2001 r., nr 94, poz. 1037 z późniejszymi zmianami)
57
PRAWO GOSPODARCZE
osobowymi a kapitałowymi zauważalne są istotne różnice. Podział ten

dokonywany jest przy zastosowaniu kryterium tego rodzaju, jak cechy do-
minujące w danym typie spółek. Jeżeli cechą dominującą jest osobowość
wspólnika mająca wpływ na sposób funkcjonowania spółki, to jest to spół-
ka osobowa. Jeśli wyznacznikiem spółki jest majątek (kapitał), to jest to
spółka kapitałowa.
W ramach spółek handlowych występuje, i jeden i drugi rodzaj spółek.

Spółki osobowe to spółki:
• jawne,
• partnerskie,
• komandytowe,
• komandytowo-akcyjne.
Spółkami kapitałowymi są spółki:

• z ograniczoną odpowiedzialnością,
• akcyjne.
O ile spółki osobowe prawa handlowego mają co najmniej ułomną oso-

bowość prawną, czyli tylko pewne atrybuty tej podmiotowości, o tyle spółki
kapitałowe to osoby prawne w pełnym tego słowa znaczeniu.
Struktura organizacyjna spółek kapitałowych jest w jakimś stopniu okre-
ślana przepisami normującego je kodeksu spółek handlowych i swoboda
wspólników jest tu ograniczona. Spółka osobowa może mieć dowolną struk-
turę organizacyjną, ukształtowaną przez wspólników w akcie stanowiącym
podstawę jej działania.
Kolejna różnica pomiędzy spółkami osobowymi a kapitałowymi to to, że
te pierwsze nie mają majątku, bo majątek jest współwłasnością wspólników,
w drugich zaś majątek spółki stanowi jej własność.
War tość minimalna kapitału w spółkach osobowych jest dowolna,
w spółkach kapitałowych ta war tość jest określona w kodeksie spółek han-
dlowych. Spółka osobowa nie musi mieć organów, sprawy spółki prowa-
dzą wspólnicy. Spółką kapitałową zarządzają organy, a przynajmniej za-
rząd jest organem obligatoryjnym, w spółkach akcyjnych również rada
nadzorcza.
Odpowiedzialność za zobowiązania spółki kapitałowej ponosi ona sa-
ma, natomiast w spółce osobowej za zobowiązania spółki odpowiadają
wspólnicy.
Zasadnicze różnice pomiędzy spółkami osobowymi a kapitałowymi,
mające miejsce przed wejściem w życie kodeksu spółek handlowych, zosta-
ły częściowo zatarte przez nowe uregulowania spółki komandytowej i wej-
ście do obrotu nowego typu spółki, jaką jest spółka komandytowo-akcyjna.
58
Spółki osobowe to z mocy prawa spółki wieloosobowe i w każdej z nich

musi być co najmniej dwóch wspólników, zaś spółki kapitałowe mogą mieć
tylko jednego wspólnika.
Spółki prawa handlowego, niezależnie od tego czy mają charakter
spółek osobowych czy kapitałowych – działalność gospodarczą prowadzą
pod firmą, którą mają obowiązek ujawnić w rejestrze. Każda firma (nazwa)
powinna odróżniać się od firm innych przedsiębiorców, prowadzących dzia-
łalność gospodarczą lub zawodową na tym samym rynku. Firma nie może
wprowadzać w błąd zwłaszcza co do osoby przedsiębiorcy, przedmiotu je-
go działalności, miejsca działalności lub źródeł zaopatrzenia37.
Firmą osoby fizycznej jest jej imię i nazwisko. Firmą osoby prawnej jest
jej nazwa. Firma musi ponadto zawierać określenie formy prawnej konkret-
nej spółki.
Jeśli chodzi o budowę, to firma składa się z dwóch części i są nimi rdzeń
(korpus firmy) oraz dodatki. Rdzeń firmy jest jej głównym elementem, po-
zwalającym na konkretyzację i identyfikację konkretnego przedsiębiorcy.
Przepisy stanowią, jakie elementy muszą wchodzić w skład korpusu (rdzenia)
firmy, np. w przypadku osoby fizycznej jest to jej imię i nazwisko, w przypad-
ku spółek osobowych prawa handlowego rdzeń obejmuje nazwisko lub na-
zwiska wspólników zarządzających spółką i określenie jej rodzaju. Przepisy
dotyczące firmy przewidują także możliwość zamieszczenia w nazwie ele-
mentów dodatkowych, dowolnie obieranych.
Przepisy wspólne dla spółek prawa handlowego to przepisy dotyczące
prokury (pełnomocnictwa). Prokura jest pełnomocnictwem udzielanym
przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przed-
siębiorców. Obejmuje ona umocowanie do czynności sądowych i pozasą-
dowych, jakie są związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Prokurentem
może być osoba fizyczna mająca pełną zdolność do czynności prawnej.
Prokura jest pełnomocnictwem o bardzo szerokim zakresie upoważnienia
do reprezentowania spółki. Tylko zbycie przedsiębiorstwa i jego wydzie-
rżawienie oraz ustanowienie na nim prawa użytkowania, a nadto zbycie
i obciążenie nieruchomości spółki wymaga dodatkowego upoważnienia.
Sposób ustanowienia i odwołania prokury określają przepisy regulujące
działalność poszczególnych rodzajów spółek handlowych oraz statuty
i umowy tych spółek.
Spółki prawa handlowego są rejestrowane w Krajowym Rejestrze Sądo-
wym w jego jednej części, a mianowicie rejestrze przedsiębiorców. Krajowy
rejestr jest jawny i każdy poprzez tzw. centralną informację ma prawo wglą-
du do zawartych w nim danych, a także może uzyskać potrzebne odpisy,
wyciągi i zaświadczenia o istnieniu wpisu lub braku wpisu.
37 Wprowadzenie do kodeksu spółek handlowych. C.H. Beck, Warszawa 2010, s. 40
59
PRAWO GOSPODARCZE
VI.4. CHARAKTERYSTYKA SPÓŁEK PRAWA HANDLOWEGO
VI.4.1. Spółka jawna
Spółką jawną jest spółka osobowa, która prowadzi przedsiębiorstwa

pod własną firmą, a nie jest inną spółką handlową. Spółka jawna wyma-
ga wpisu do rejestru przedsiębiorców, a podstawą jej działalności jest umo-
wa spółki. Firma spółki jawnej powinna zawierać nazwiska (lub nazwisko)
wspólników lub ich nazwy oraz dodatkowe oznaczenie „spółka jawna”.
Spółka jawna nie musi posiadać organów, ale każdy wspólnik ma prawo
i obowiązek prowadzenia spraw spółki. Każdy wspólnik, jak stanowi
art. 39 kodeksu spółek handlowych, może bez uprzedniej uchwały wspól-
ników prowadzić sprawy nieprzekraczaje zakresu zwykłych czynności spół-
ki (mniej ważące sprawy). Jeżeli jednak przed załatwieniem sprawy, cho-
ciażby jeden z pozostałych wspólników sprzeciwi się jej prowadzeniu, wy-
magana jest uprzednia uchwała wspólników.
Prowadzenie spraw spółki (czyli zarządzanie nią) może być powierzo-
ne jednemu lub kilku wspólnikom bądź na mocy umowy spółki, bądź
na podstawie późniejszej uchwały wspólników. Pozostali wspólnicy są wów-
czas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki. W odniesieniu do spółki jaw-
nej istotne jest zastrzeżenie w kodeksie, że nie można powierzyć prowadze-
nia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników. Przynajmniej
jeden wspólnik musi w zarządzaniu spółką jawną uczestniczyć, inaczej niż
w spółce cywilnej, gdzie uczestnictwo w zarządzaniu spółką wspólników
nie jest konieczne.
Wkład do spółki jawnej może polegać na przeniesieniu lub obciążeniu
własności rzeczy lub innych praw, a także na dokonaniu innych świadczeń
na rzecz spółki, w tym świadczeniu usług i pracy.
Spółka jawna nie jest osoba prawną, ma jednak szereg cech osoby praw-
nej, bo może we własnym imieniu zaciągać zobowiązania i nabywać pra-
wa, pozywać i być pozywana przed sąd. Taki status spółki określa się jako
ułomną osobowość prawna. Zgodnie z przepisem k.s.h. każdy wspólnik ma
prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym
stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu. Umowa spółki może jed-
nak udział w zysku zrównoważać, ale nie może wykluczyć wspólnika od
uczestnictwa w nim.
Wspólnik ma prawo żądać corocznie wypłacania odsetek od swojego
udziału kapitałowego, nawet gdy spółka poniosła straty.
Charakterystyczną cechą spółki jawnej jest odpowiedzialność wspólni-
ków za zobowiązania spółki. Przepisy kodeksu spółek handlowych nadały jej
postać odpowiedzialności subsydiarnej (pomocniczej). Wierzyciele spółki
w pierwszej kolejności są zaspokajani z majątku znajdującego się w spółce.
60
Jeśli to będzie niemożliwe, sięga się do majątku osobistego wspólników. Za-

sady odpowiedzialności wspólników wobec osób trzecich za zobowiązania
spółki ustanawiane są przepisami bezwzględnie obowiązującymi i strony
w umowie spółki nie mogą ich zmienić.
Spółka jawna ulega rozwiązaniu w przypadkach przewidzianych w ko-
deksie spółek handlowych, a należą do nich: przyczyny przewidziane
w umowie spółki, jednomyślna uchwała wszystkich wspólników, ogłoszenie
upadłości czy prawomocne orzeczenie sądu. Każdy ze wspólników może
z ważnych powodów żądać rozwiązania spółki przez sąd. Na skutek takie-
go żądania, sąd może spółkę rozwiązać. W razie rozwiązania spółki roz-
poczyna się proces likwidacji, prowadzący do zakończenia bytu prawnego
spółki i wykreśleniu jej z rejestru. Likwidatorami są wszyscy wspólnicy, chy-
ba że powołają likwidatora ze swego grona albo spoza niego.
VI.4.2. Spółka partnerska
Nowym typem spółki osobowej, niewystępującym w kodeksie handlowym,

jest spółka partnerska. Jej celem jest wykonywanie wolnego zawodu w spółce,
która prowadzi przedsiębiorstwo. Spółka ma charakter osobowy nie posiada
osobowości prawnej, ale tak jak spółka jawna jest ułomną osobą prawną.
Partnerami (wspólnikami) mogą być wyłącznie osoby fizyczne, uprawnio-
ne do wykonywania wolnego zawodu, których katalog sformułowany został
w art. 88 k.s.h. oraz innych ustawach.
W spółce partnerskiej można zauważyć cechy bardzo upodabniające ją
do spółki jawnej, ale także spółki z ograniczoną odpowiedzialnością. Cho-
dzi tu przede wszystkim o sposób zarządzania spółką. Mogą tą spółką za-
rządzać wszyscy wspólnicy, tak właśnie jak w spółce jawnej. Kodeks spółek
handlowych stworzył jednak możliwość innego sposobu zarządzania przez
powołanie zarządu jako organu bieżącego, operatywnego zarządu. W tym
przypadku będą miały zastosowanie regulacje dotyczące spółki z ograni-
czoną odpowiedzialnością, odnoszące się do funkcjonowania zarządu.
To, co stanowi o istocie i odrębności spółki partnerskiej np. od spółki jaw-
nej, to są zasady odpowiedzialności za zobowiązania spółki. Zasady te zo-
stały określone w art. 95 k.s.h. Sprowadzają się one do stwierdzenia, że
partner nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania spółki powstałe
w związku z wykonywaniem przez pozostałych partnerów wolnego zawodu
w spółce, jak również za zobowiązania spółki będące następstwem działań
lub zaniechań osób zatrudnionych przez spółkę na podstawie umowy o pra-
cę lub innego stosunku prawnego, które podlegały kierownictwu innego part-
nera przy świadczeniu usług związanych z przedmiotem działalności spół-
ki. Tak ukonstytuowany sposób odpowiedzialności wynika z konieczności
ochrony partnerów, którzy z powstaniem konkretnego zobowiązania nie mieli
61
PRAWO GOSPODARCZE
nic wspólnego. Zobowiązania te mają najczęściej charakter odszkodowaw-

czy z uwagi na duże ryzyko popełnienia błędów związanych z wykonywa-
niem wolnych zawodów.
Pozostałe uregulowania dotyczące spółki partnerskiej w niewielkim stop-
niu odbiegają od uregulowań dotyczących spółki jawnej. Należy jeszcze
wskazać to, że spółka partnerska działa na podstawie umowy w formie ak-
tu notarialnego, a spółka jawna na podstawie umowy pisemnej. Istnieje zresz-
tą bezpośrednie odniesienie do tych uregulowań, zawarte w art. 89 k.s.h.,
w którym stwierdza się, że w sprawach nieuregulowanych w dziale dotyczą-
cym spółki partnerskiej stosuje się odpowiednio przepisy o spółce jawnej.
Będą więc miały zastosowanie przepisy odnoszące się do spółki jawnej,
a dotyczące międzyinnymi sposobu rozwiązania spółki, podziału jej mająt-
ku czy konieczności przeprowadzenia postępowania likwidacyjnego.
VI.4.3. Spółka komandytowa
Spółka komandytowa jest spółką osobową mającą na celu prowadzenie

przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za zobowią-
zania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń (komple-
mentariusz), a odpowiedzialność co najmniej jednego wspólnika (komandy-
tariusza) jest ograniczona38.
Regulacje odnoszące się do spółki komandytowej wyraźnie określają jej
cechy jako spółki osobowej, ale już z elementami spółki kapitałowej. Elemen-
ty spółki kapitałowej to zasady odpowiedzialności komandytariusza, sprowa-
dzonej do odpowiedzialności ograniczonej do wysokości sumy komandyto-
wej, oraz obowiązek wniesienia do spółki wkładu kapitałowego. Pozostałe
cechy charakteryzujące tę spółkę to typowe cechy spółki osobowej, na co
wskazuje odesłanie do stosowania przepisów regulujących spółkę jawną
w sprawach nieuregulowanych w dziale dotyczącym spółki komandytowej.
Są to zasady dotyczące odpowiedzialności komplementariusza, prawa i obo-
wiązki wspólników, firmy spółki (w której zamieszcza się nazwisko lub nazwi-
ska komplementariuszy).
Spółka komandytowa powstaje z chwilą wpisu do rejestru, a podstawą
wpisu jest umowa zawarta w formie aktu notarialnego.
Jak już zwrócono uwagę wcześniej, cechy charakterystyczne określają-
ce spółkę komandytową, to zasady odpowiedzialności wspólników i sposób
zarządzania spółką.
Komplementariusz ponosi odpowiedzialność za zobowiązania spółki ca-
łym majątkiem. Natomiast odpowiedzialność komandytariusza jest ograni-
czona do wysokości określonej w umowie spółki. Granica tej odpowiedzial-
38 Art. 26 kodeksu spółek handlowych. Tom I. Komentarz. C.H. Beck, 2001
62
ności to wysokość sumy komandytowej. Jeśli w spółce jest więcej niż jeden ko-
mandytariusz, to dla każdego z nich umowa może ustalać inną granicę od-
powiedzialności, czyli wysokość sumy komandytowej.
Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, wkład komandytariusza może być
wniesiony w wysokości niższej niż suma komandytowa. Wkładem mogą być
pieniądze lub wkłady niepieniężne (aporty).
Sprawy spółki prowadzi komplementariusz lub komplementariusze. Rów-
nież prawo do reprezentowania spółki przysługuje komplementariuszom.
Prawo to można wyłączyć, ale przez wyraźne postanowienia umowy spółki
albo orzeczenie sądu. Komandytariusz może spółkę reprezentować jako jej
pełnomocnik. Nie ma również prawa do zarządzania spółką, chyba że umo-
wa spółki takie prawo w jakimś zakresie mu przyznała.
Jeśli spółka w trakcie swej działalności wypracowała zysk, udział w nim
w przypadku podziału przysługuje komplemantariuszom i komandytariu-
szom zgodnie z postanowieniami umowy spółki. Jeżeli komandytariusz nie
wniósł w całości umownego wkładu, wówczas w przypadku podziału zysku,
zysk przypadający takiemu wspólnikowi zostaje zaliczony na poczet wnie-
sionego wkładu.
Jeżeli chodzi o rozwiązanie spółki komandytowej, to stosuje się przepisy
o spółce jawnej. Podstawową przyczyną rozwiązania są przyczyny przewi-
dziane w umowie spółki, jednomyślna uchwała wszystkich wspólników, ogło-
szenie upadłości spółki czy śmierć wspólnika. Jednak śmierć komandytariusza
nie jest przyczyną rozwiązania spółki – w jego prawa wstępują spadkobiercy.
VI.4.4. Spółka komandytowo-akcyjna
Spółka komandytowo-akcyjna jest spółką wprowadzoną do obiegu gospo-

darczego w Polsce przepisami kodeksu spółek handlowych. Pod rządami wcze-
śniej obowiązującego kodeksu handlowego takiego rodzaju spółek nie było.
Spółka komandytowo-akcyjna jest połączeniem (jak sama nazwa wska-
zuje) dwóch rodzajów spółek, czyli komandytowej i akcyjnej, a więc spółki
osobowej ze spółką kapitałową. Formalnie rzecz ujmując, omawiana spółka
jest zaliczana do osobowych, choć wyraźne są w niej cechy spółki kapitałowej.
Wprowadzenie tego rodzaju formy organizacyjno-prawnej pozwoliło
na traktowanie jej w sposób elastyczny, łączenie różnych interesów w tym
zarządzania spółką z możliwością jej dokapitalizowania.
Spółka komandytowo-akcyjna jest spółką osobową, mającą na celu pro-
wadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą, w której wobec wierzycieli za
zobowiązania spółki co najmniej jeden wspólnik odpowiada bez ograniczeń
(komplementariusz), a co najmniej jeden wspólnik jest akcjonariuszem39.
39 Art. kodeksu spółek handlowych, op. cit., s. 42
63
PRAWO GOSPODARCZE
Jak widać z przytoczonego przepisu w analizowanej spółce i przywołu-

jąc spółkę komandytową, komandytariusz zastąpiony został akcjonariuszem.
Wspólnikami mogą być zarówno osoby fizyczne, prawne, jak i jednostki or-
ganizacyjne bez osobowości prawnej.
Ponieważ, jak stwierdzono, spółka komandytowo-akcyjna stanowi połą-
czenie spółki komandytowej i akcyjnej, stosuje się do niej przepisy regulują-
ce jedną i drugą formę.
Status, prawa i obowiązki komplementariuszy, ich stosunek wobec osób
trzecich, wkładów tych wspólników regulują przepisy określające komple-
mentariuszy w spółce komandytowej, a w pozostałych sprawach, zwłaszcza
w odniesieniu do praw, obowiązków akcjonariuszy, wnoszenia kapitału,
spraw zarządzania spółką przepisy regulujące spółkę akcyjną.
Do spółki komandytowo-akcyjnej należy wnieść kapitał zakładowy w wy-
sokości co najmniej 50 tys. zł. Kapitał dzieli się na akcje. Tego rodzaju wy-
móg bardzo zbliża analizowaną spółkę do spółki kapitałowej, w której mi-
nimalna wysokość kapitału, określona jest w kodeksie spółek handlowych.
Spółka komandytowo-akcyjna działa na podstawie statutu, tak jak spół-
ka akcyjna, a statutowi należy nadać formę aktu notarialnego. Postanowie-
nia statutu zawierają typową treść, taką jak w spółkach akcyjnych, odnoszą-
cą się do określenia czasu trwania spółki, oznaczenia wkładów wnoszonych
przez wspólników i wysokości kapitału zakładowego.
Spółka powstaje z chwilą wpisu do rejestru.
W spółce za jej zobowiązania odpowiadają komplementariusze całym
majątkiem, zaś akcjonariusze nie odpowiadają. Akcjonariusze mają obo-
wiązek wniesienia wkładów majątkowych i tylko tym ryzykują w przypadku
konieczności realizacji zobowiązań.
Jeżeli chodzi o reprezentację spółki, to uprawnienie to przysługuje kom-
plementariuszom, o ile statut lub orzeczenie sądu prawa do tej reprezenta-
cji ich nie pozbawił. Akcjonariusz może reprezentować spółkę jedynie ja-
ko pełnomocnik.
Każdy komplementariusz ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw
spółki (zarządzania). Statut spółki może przewidywać, że zarządzanie po-
wierza się jednemu lub kilku komplementariuszom.
W przedstawianej spółce występują już organy, takie chociażby jak wal-
ne zgromadzenie i rada nadzorcza.
Walne zgromadzenie jest organem obligatoryjnym, zaś rada nadzorcza
może być powołana, a jeżeli liczba akcjonariuszy przekracza dwadzieścia pięć
osób, rada ta musi być powołana, a więc też staje się organem obligatoryjnym.
Rada nadzorcza sprawuje nadzór nad działalnością spółki we wszystkich
dziedzinach jej działalności. Jej członków powołuje i odwołuje walne zgro-
madzenie. Członkiem rady nadzorczej nie może być komplementariusz,
a poza tym nie ma żadnych ograniczeń co do jej składu.
64
Walne zgromadzenie spółki komandytowo-akcyjnej obejmuje akcjonariu-

szy i komplementariuszy. Komplementariusz ma prawo uczestniczenia w wal-
nym zgromadzeniu niezależnie od tego, czy wniósł wkład do spółki (może,
ale nie musi wnosić wkładu). Walne zgromadzenie może być zwyczajne lub
nadzwyczajne.
Każda akcja objęta lub nabyta przez akcjonariusza daje prawo do jedne-
go głosu, ale statut może postanowić inaczej. Każda akcja objęta lub nabyta
przez akcjonariusza daje prawo do jednego głosu i tu nie ma innej możliwości.
Uchwały walnego zgromadzenia wymagają między innymi takie sprawy,

jak:
– rozpatrzenie i zatwierdzenie sprawozdania komplementariuszy z dzia-
łalności spółki oraz sprawozdania za ubiegły rok obrotowy,
– udzielenie absolutorium komplementariuszom prowadzącym spra-
wy spółki,
– udzielenie absolutorium członkom rady nadzorczej.
Niektóre uchwały walnego zgromadzenia dla swej ważności wymagają

zgody komplementariuszy.
Zarówno komplementariusze, jak i akcjonariusze w przypadku podzia-
łu zysku biorą udział w tym podziale stosownie do postanowień statutu.
Po przeprowadzeniu postępowania likwidacyjnego spółka może być roz-
wiązana uchwałą walnego zgromadzenia, ogłoszenia upadłości spółki, śmier-
ci jednego komplementariusza lub jego wystąpienia ze spółki. Inne przyczyny
wymienione w statucie lub w ustawie mogą być także przyczyną rozwiązania.
VI.4.5. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ma swoją tradycję i od po-

czątku stanowiła formę, umożliwiającą prowadzącym działalność gospodar-
czą oddzielenie ich majątku osobistego od tego, który jest zaangażowany
w prowadzony biznes i objęty jest ryzykiem, na wypadek niepowodzenia
podjętej działalności.
Ta część kapitału, która jest wniesiona przez wspólników do spółki, mo-
że być przeznaczona na pokrycie jej zobowiązań. Spółka z ograniczoną
odpowiedzialnością ma osobowość prawną, jest spółką kapitałową i za zo-
bowiązania odpowiada całym swoim majątkiem.
Omawiana spółka, zgodnie z postanowieniami kodeksu spółek handlo-
wych, może być spółką założoną przez jednego wspólnika.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością działa na podstawie umowy
spółki w formie aktu notarialnego, a w przypadku spółki jednoosobowej na
podstawie aktu założycielskiego.
65
PRAWO GOSPODARCZE
Dla powstania spółki, poza sporządzeniem wymienionych dokumentów,

istnieje konieczność wniesienia przez wspólników wkładów majątkowych na
pokrycie kapitału zakładowego w minimalnej wysokości 5 tys. złotych.
Warunkiem powstania spółki, przed jej wpisem do rejestru przedsię-
biorców, jest powołanie organów, a przede wszystkim zarządu.
Podstawowe kwestie dotyczące działalności spółki muszą być określone
w umowie spółki lub akcie założycielskim, a sprowadzają się one do posta-
nowień, takich jak:
– firma i siedziba,
– przedmiot działalności,
– wysokość kapitału zakładowego,
– zasady podziału kapitału na udziały o równej lub nierównej wartości,
– liczba i wartość nominalna udziałów objętych przez poszczególnych
wspólników,
– czas trwania spółki.
Umowa spółki może przewidywać istnienie udziałów o szczególnych

uprawnieniach. Uprzywilejowanie dotyczy prawa głosu, prawa do części
zysku lub sposobu uczestnictwa w podziale majątku w wypadku likwida-
cji. Te wymienione najistotniejsze problemy, dotyczące działalności spół-
ki, powinny się znaleźć również we wniosku kierowanym do sądu o reje-
strację spółki.
Tak jak wcześniej wspomniano, ważną kategorią, związaną ze spółką
z ograniczoną odpowiedzialnością, jest pojęcie kapitału zakładowego, two-
rzonego z wkładów wspólników.
Kapitał zakładowy w pierwszym okresie prowadzenia spółki stanowi
podstawę jej działalności i jest jednocześnie dla wierzycieli spółki gwarancją
pokrycia ich zobowiązań chociażby w pewnym zakresie.
Na pokrycie kapitału wspólnicy mogą wnieść wkłady pieniężne lub rze-
czowe w postaci np. nieruchomości, maszyn, surowców itp. Wniesione wkła-
dy stają się własnością spółki, gdyż jako osoba prawna ma ona podmioto-
wość w sferze prawa i stanowi odrębny od wspólników podmiot.
Kapitał zakładowy dzieli się na udziały. Udział to inaczej wartość wnie-
sionego wkładu stanowi on wyraz uprawnień wspólnika w stosunku do spół-
ki. Udziały mogą być równej lub różnej wartości. Jeżeli umowa stanowi, że
wspólnik może mieć większą liczbę udziałów, wówczas wszystkie udziały
winny być równe i nie mogą być dzielone. Wartość minimalna udziału nie
może być niższa niż 50 zł.
Liczba lub wartość udziałów decyduje o wielkości uprawnień wspólnika,
a także o jego sile i znaczeniu w spółce. Liczba udziałów decyduje między
innymi o liczbie głosów w zgromadzeniu wspólników i wielkości przysługu-
jącej dywidendy.
66
Wspólnicy mogą zbywać udziały, co oznacza, że wspólnik może swój

udział sprzedać lub przekazać w drodze dziedziczenia. Istnieje możliwość
ograniczenia zbywalności udziałów, choć nie całkowitego wyłączenia takiej
możliwości. Ograniczenie zbywalności udziałów polega przede wszystkim
na uzależnieniu tego zbycia od zgody spółki, a tryb wyrażenia zgody oraz
zasady wyzbycia się udziałów przez wspólnika określać może umowa.
Kapitał zakładowy spółki może być podwyższony lub obniżony w okre-
sie działalności spółki. Kapitał można podwyższyć uchwałą wspólników
o zmianie umowy spółki. Podwyższenie może nastąpić ze środków kapitału
zakładowego lub rezerw tworzonych z zysku spółki lub z wprowadzenia
do spółki nowych wspólników. Podwyższenie kapitału zakładowego następu-
je z chwilą wpisania do rejestru tego faktu.
Również obniżenie kapitału zakładowego jest możliwe w drodze uchwa-
ły zgromadzenia wspólników. W uchwale wyszczególnić należy wysokość,
o jaką kapitał zakładowy ma być obniżony, oraz sposób obniżenia. Kapitał
nie może być obniżony poniżej dolnej granicy wysokości określonej w kodek-
sie spółek handlowych. O uchwalonym obniżeniu kapitału zarząd powinien
niezwłocznie powiadomić, wzywając wierzycieli spółki do wniesienia sprze-
ciwu w terminie trzech miesięcy, licząc od dnia ogłoszenia, jeżeli nie zgadza-
ją się na obniżenie. Wierzyciele, którzy w tym terminie zgłosili sprzeciw, po-
winni być przez spółkę zaspokojeni lub zabezpieczeni. Wierzycieli, którzy
sprzeciwu nie zgłosili, uważa się za zgadzających się na obniżenie kapitału40.
Obniżenie kapitału zakładowego zarząd zgłasza do sądu rejestrowego.
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością jako osoba prawna działa
przez swoje organy, takie jak zarząd, rada nadzorcza, komisja rewizyjna
i zgromadzenie wspólników.
Zarząd to organ wykonawczy, prowadzący sprawy spółki i reprezentu-
jący ją na zewnątrz. Jest to organ podstawowy. Zarząd może składać się
z jednego albo większej liczby członków i mogą to być wspólnicy lub osoby
z zewnątrz. Członkowie zarządu są wybierani przez zgromadzenie wspól-
ników albo radę nadzorczą. Ich mandaty wygasają z chwilą zatwierdzenia
przez zgromadzenie wspólników sprawozdania, bilansu oraz rachunku zy-
sków i strat za ostatni rok urzędowania. Członkowie zarządu mogą być od-
wołani przed wygaśnięciem ich mandatów według procedury określonej
w umowie spółki.
Członkowie zarządu spółki ponoszą daleko idącą odpowiedzialność
za swoje działanie i jest to odpowiedzialność cywilna i za zobowiązania
spółki. Za naruszenie przepisów ustawy, postanowień umowy i szkody, któ-
re z tego tytułu powstały, grozi odpowiedzialność cywilna, czyli obowiązek
wyrównania szkody.
40 Art. 264 k.s.h., op. cit., s. 31
67
PRAWO GOSPODARCZE
Odpowiedzialność za zobowiązania spółki ponoszą członkowie zarzą-

du, jeśli jej majątek nie wystarcza na pokrycie zobowiązań spółki, a człon-
kowie zarządu w odpowiednim czasie nie złożyli wniosku o podjęcie postę-
powania upadłościowego.
W spółce z ograniczoną odpowiedzialnością kontrola, nadzór może być
realizowany w różny sposób. Jest możliwość sprawowania bezpośredniego
nadzoru przez wspólników, bez konieczności powoływania do tych czynno-
ści odpowiednich organów. Jest to możliwe w małych spółkach i niewielkim
zakresie ich działalności.
Często jednak organy sprawujące nadzór w spółce z ograniczoną odpo-
wiedzialnością są powoływane, a organami tymi są: rada nadzorcza lub ko-
misja rewizyjna albo oba te organy.
Organy nadzorcze mogą lub nawet muszą być powołane. W pewnych
okolicznościach Kodeks określa, że jeśli kapitał zakładowy przewyższa kwo-
tę 500 tys. złotych, a wspólników jest więcej niż 25, organy nadzorcze mu-
szą być powołane. Można powołać radę nadzorczą lub komisję rewizyjną
lub oba te organy.
Członkami rady nadzorczej mogą być zarówno wspólnicy, jak i osoby
spoza spółki, ale zasady wyboru i procedurę określa umowa spółki. Człon-
kami rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej nie mogą być członkowie zarzą-
du, prokurent, likwidator, główny księgowy.
Do kompetencji rady nadzorczej należy sprawowanie stałego nadzoru
nad działalnością spółki. Umowa spółki może przyznać radzie nadzorczej in-
ne zadania wykraczające poza zakres czynności nadzorczych.
Komisja rewizyjna ma trochę inne zadania. Należą do nich głównie
uprawnienia w sferze finansów spółki.
Zgromadzenie wspólników to kolejny organ spółki z ograniczoną odpo-
wiedzialnością, a także forum podejmowania ważnych dla spółki decyzji.
W kodeksie spółek handlowych sformułowany został katalog spraw, które
wymagają uchwał zgromadzenia wspólników. Uchwały zapadają bez-
względną większością oddanych głosów, chyba że umowa stanowi inaczej.
Na zgromadzeniu wspólników głosuje się udziałami. Głosy oblicza się we-
dług liczby lub wartości posiadanych udziałów w kapitale zakładowym. Na
każde 10 złotych udziału przypada jeden głos. Na każdy udział równej wy-
sokości przypada jeden głos, ale w umowie spółki mogą znajdować się ró-
żne rozwiązania dotyczące niektórych przywilejów oraz zasad głosowania.
Zgromadzenie wspólników może być zwyczajne lub nadzwyczajne,
a udział w nim wspólników nie jest obowiązkowy, ale jest ważne bez wzglę-
du na liczbę reprezentowanych na nim udziałów.
Uchwały zgromadzenia mogą być zaskarżane do sądu w celu ich uchy-
lenia, jeśli są sprzeczne z umową spółki, dobrymi obyczajami, godzą w in-
teresy spółki lub mają na celu pokrzywdzenie wspólnika.
68
Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością ulega rozwiązaniu na podsta-

wie uchwały wspólników. Przyczyny wymienione w umowie spółki mogą być
także podstawą jej rozwiązania. Przeprowadzenie postępowania likwidacyj-
nego kończy działalność spółki i powoduje wykreślenie jej z rejestru.
VI.4.6. Spółka akcyjna
Spółka akcyjna jest drugą spółką kapitałową. Ma osobowość prawną,

a więc jest odrębnym od wspólników podmiotem.
Według postanowień kodeksu spółek handlowych, spółka akcyjna może
być założona przez jednego wspólnika.
Spółka akcyjna jest typową spółką kapitałową, o czym świadczy cały
szereg posiadanych przez nią cech.
Warunkiem rozpoczęcia działalności jest zgromadzenie kapitału akcyj-
nego, którego minimalna wysokość nie może być niższa niż 100 tys. złotych.
Kapitał dzieli się na akcje i w zamian za wnoszone przez wspólników
wkłady w formie pieniężnej lub rzeczowej wspólnicy otrzymują akcje. Akcja
jest papierem wartościowym o określonej treści.
Wszystkie akcje w danej spółce mają tę samą wartość nominalną. War-
tość nominalna akcji nie może być niższa niż 1 grosz.
Biorąc pod uwagę możliwość emitowania akcji tak niskiej wartości, na-
leży zwrócić uwagę na możliwość ogromnego rozproszenia kapitału akcyj-
nego, co jest cechą typową spółki kapitałowej.
Spółka działa na podstawie statutu, któremu nadaje się formę aktu nota-
rialnego. Terminy i wysokość wpłat na akcje określa właśnie statut, ale może
być to także uchwała walnego zgromadzenia.
Spółka akcyjna może emitować akcje imienne i akcje na okaziciela. Ró-
żnica pomiędzy nimi sprowadza się do identyfikacji akcjonariuszy. W tre-
ści akcji na okaziciela nie ma nazwiska akcjonariusza, a fakt bycia wspól-
nikiem konkretnej spółki dokumentuje posiadanie tego papieru wartościo-
wego. Możliwość występowania akcji na okaziciela także świadczy o cha-
rakterze kapitałowym spółki akcyjnej. Nie ma w tym przypadku żadnej wię-
zi osobowej pomiędzy wspólnikami, gdyż nawet sama spółka nie wie, kto
jest jej akcjonariuszem.
Akcje są zbywalne, ale statut może ograniczyć zbycie akcji przez ko-
nieczność uzyskania zgody wyrażonej przez spółkę.
Kolejny podział akcji to podział na akcje zwyczajne i akcje uprzywilejo-
wane. Akcją uprzywilejowaną jest akcja przyznająca szczególne uprawnie-
nia określone w statucie.
Akcje uprzywilejowne powinny być imienne, gdyż przywilej przywiąza-
ny jest do konkretnego akcjonariusza. Przywilej może dotyczyć:
69
PRAWO GOSPODARCZE
a) prawa głosu,
b) prawa do dywidendy,
c) prawa do podziału majątku po likwidacji spółki.
Przywilej dotyczący prawa głosu polega na tym, że do jednej akcji przy-

wiązane mogą być dwa głosy.
Akcja uprzywilejowana co do podziału dywidendy pozwala na przyzna-
nie posiadającemu ją wspólnikowi dywidendy, która przewyższa nie więcej
niż o połowę dywidendę przeznaczoną do wypłaty akcjonariuszom uprzy-
wilejowanym.
Na tej samej zasadzie realizuje się przywilej dotyczący podziału ma-
jątku spółki po jej likwidacji.
Organami spółki akcyjnej są zarząd, rada nadzorcza, walne zgroma-
dzenie. Wymienione organy funkcjonują bardzo podobnie jak we wcze-
śniej przedstawionej spółce kapitałowej z ograniczoną odpowiedzialno-
ścią z pewnymi tylko różnicami.
Członkowie zarządu spółki akcyjnej nie ponoszą osobistej odpowie-
dzialności za zobowiązania spółki w żadnych okolicznościach. Ponoszą
natomiast odpowiedzialność cywilną.
W spółce akcyjnej musi być powołana rada nadzorcza sprawująca funk-
cje nadzorcze we wszystkich sferach działalności spółki. Nie można zastąpić
jej, tak jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, komisją rewizyjną.
Rada nadzorcza składa się co najmniej z trzech osób, a w spółkach pu-
blicznych z co najmniej pięciu członków powoływanych i odwoływanych
przez walne zgromadzenie.
Organem spółki akcyjnej jest także walne zgromadzenie grupujące ak-
cjonariuszy. Tak jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, zgroma-
dzenie podejmuje w formie uchwały najistotniejsze decyzje w sprawach za-
sadniczych dla funkcjonowania spółki. Zwyczajne zgromadzenie powinno
odbyć się przynajmniej raz w roku po zakończeniu roku obrachunkowego,
a nadzwyczajne na wniosek akcjonariuszy reprezentujących co naj-
mniej 1/10 wartości kapitału.
Sposób zwołania zgromadzenia zależy od tego, czy w spółce są tylko
akcje imienne czy na okaziciela. Wspólników, których nazwiska są znane
o czasie i miejscu zgromadzenia zawiadamia się drogą pocztową. W przy-
padku akcjonariuszy na okaziciela przez ogłoszenie w publikatorach pra-
sowych wybranych przez spółkę.
Do uczestnictwa w zgromadzeniu upoważnieni są akcjonariusze posia-
dający akcje imienne oraz akcje na okaziciela, którzy na tydzień przed da-
tą odbycia zgromadzenia złożyli zarządowi spółki akcje lub odpowied-
nie zaświadczenie potwierdzające złożenie tych akcji według określonej
procedury.
70
Uchwały walnego zgromadzenia zapadają bezwzględną większością

głosów, a każda akcja daje prawo do jednego głosu, a w przypadku akcji
uprzywilejowanej dwóch głosów. Uchwałom nadaje się formę notarialną.
Sprawy nieobjęte porządkiem obrad nie mogą być przedmiotem uchwa-
ły, chyba że nie ma sprzeciwu ze strony obecnych, a kapitał reprezentowa-
ny jest w całości.
Likwidacja spółki akcyjnej co do przyczyny i sposobu jej przeprowadze-
nia następuje podobnie, jak w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością.
VI.4.7. Spółka europejska
Spółka europejska powstała jako odpowiedź na problemy związane

z poszerzającą się integracją w Europie i związane z tym bariery biurokra-
tyczne, także w sferze gospodarczej.
Zasadnicze regulacje dotyczące tej spółki znajdują się w wielu aktach
organów Unii Europejskiej podejmowanych tak w formie rozporządzeń, jak
i dyrektyw41. Według tych uregulowań europejska spółka ma osobowość
prawną, występuje w obrocie pod własną firmą, jest spółką akcyjną i zakre-
sem działalności może obejmować kilka krajów unijnych.
Według przepisów zawartych w prawie europejskim kapitał, który na-
leży zgromadzić, aby spółka mogła zafunkcjonować w obrocie gospodar-
czym, musi wynosić co najmniej 120 tys. euro, podzielony na akcje. Odpo-
wiedzialność akcjonariuszy ogranicza się do wysokości objętego udziału
w tym kapitale.
W przepisach unijnych dotyczących analizowanej spółki znajdują się licz-
ne odesłania do przepisów wewnętrznych kraju, w którym spółka ma siedzibę.
W przypadku spółek europejskich, które będą mieć siedzibę w Polsce,
będą stosowane przepisy kodeksu spółek handlowych oraz Ustawy z dnia
4 marca 2005 r. o europejskim zgrupowaniu interesów gospodarczych
i spółce europejskiej42.
Według tej ustawy spółka podlega rejestracji w Krajowym Rejestrze Są-
dowym – rejestrze przedsiębiorców, jeżeli ma siedzibę na terytorium nasze-
go kraju. Spółka europejska, jeżeli jej siedziba jest w Polsce, traktowana jest
tak, jak każda spółka akcyjna niemająca charakteru międzynarodowego.
Spółka europejska może być założona przez osoby prawne, przy czym
proces jej tworzenia powinien co do zasady angażować podmioty mające
siedziby w różnych krajach członkowskich Unii.
41 K. Oplustil, P. Wiórek: Aktualne tendencje w europejskim prawie spółek – nowe akty prawa wspólno-
towego. PPH, 4/2004
42 Dz.U. z 2005 r., nr 62, poz. 551
71
PRAWO GOSPODARCZE
Przepisy wymieniają cztery sposoby zakładania spółki europejskiej:

– połączenie co najmniej dwóch spółek akcyjnych, założonych według
prawa państwa członkowskiego na terenie Wspólnoty i podlegające
prawu co najmniej dwóch różnych państw członkowskich,
– utworzenie spółki holdingowej w formie spółki europejskiej przez co
najmniej dwie spółki akcyjne założone według prawa państwa człon-
kowskiego, mające siedzibę na terenie Wspólnoty,
– utworzenie wspólnej spółki-córki przez co najmniej dwie osoby praw-
ne, które utworzone zostały według prawa państwa członkowskiego
i posiadają siedzibę na terenie Wspólnoty i które alternatywnie pod-
legają prawu co najmniej dwóch różnych państw członkowskich lub
przynajmniej od dwóch lat posiadają spółkę-córkę podlegającą pra-
wu innego państwa unijnego.
– przekształcenie w spółkę europejską spółki akcyjnej, założonej według
prawa jednego z państw członkowskich z siedzibą na terytorium
wspólnoty, pod warunkiem, iż przynajmniej od dwóch lat posiada ona
spółkę-córkę podlegającą prawu innego państwa członkowskiego43.
Zarządzanie spółką europejską może odbywać się na dwa sposoby i to,

który zostanie wybrany, zależy od postanowień statutu spółki.
Pierwszy sposób nazywamy monistycznym. Nie wyodrębnia on orga-
nu wykonawczego i sprawującego nadzór. Walne zgromadzenie wybiera
jeden organ, jakim jest rada administrująca, która zarówno zarządza spół-
ką, jak i sprawuje nadzór nad jej działalnością. W ramach tego organu
może być podział zadań powierzonych poszczególnym członkom rady,
jak i osobom z zewnątrz.
Drugi sposób zarządzania określany jest jako dualistyczny. Polega na tym,
że powołuje się oddzielne organy zarządzające i nadzorcze. Członkowie orga-
nu zarządzającego nie mogą wchodzić w skład organu sprawującego kontrolę.
Podsumowując należy stwierdzić, że spółka europejska to ponadnaro-
dowa forma spółki kapitałowej, która umożliwia przedsiębiorcom europej-
skim połączenie ich potencjału, pokonywanie barier biurokratycznych w ce-
lu osiągnięcia założonych celów biznesowych.
VI.5. INNE PODMIOTY PROWADZĄCE DZIAŁALNOŚĆ GOSPODARCZĄ
Do podmiotów mogących prowadzić działalność gospodarczą należą

spółdzielnie. W obrocie gospodarczym odgrywają istotną rolę, pomimo tego,
że w coraz większym stopniu są zastępowane przez spółki.
43 K. Oplustil, Europejska spółka akcyjna. Wydawnictwo Prawo i Praktyka Gospodarcza, Warszawa 2002
72
Źródłem prawa stanowiącym podstawę działalności spółdzielni jest usta-

wa z 16.09.1982 Prawo Spółdzielcze44.
Zgodnie z postanowieniami tej ustawy spółdzielnia jest dobrowolnym
zrzeszeniem nieograniczonej liczby osób, o zmiennym stanie osobowym
i zmiennym funduszu udziałowym, która w interesie swoich członków pro-
wadzi wspólną działalność gospodarczą. Może także prowadzić działalność
społeczną, kulturową i oświatową.
Założyć spółdzielnie mogą zarówno osoby fizyczne, jak i prawne.
Ustawa wymaga, by członków założycieli było co najmniej dziesięciu
w przypadku osób fizycznych, a gdy założycielami są osoby prawne, co
najmniej trzech.
Do zadań założycieli spółdzielni należy przede wszystkim:

– uchwalenie statutu,
– wybór organów spółdzielni,
– dokonanie wpisu do rejestru.
Spółdzielnia ma osobowość prawną, a więc działa przez swoje organy.

Organy spółdzielni wyszczególnione zostały w art. 35 § 1 Ustawy Pra-
wo Spółdzielcze i są to:
– walne zgromadzenie,
– rada nadzorcza,
– zarząd.
Statut spółdzielni może przewidywać powstanie innych organów pod wa-

runkiem, że określi ich kompetencje, procedurę wyborczą i odwoławczą.
Spółdzielnia traktowana jest jako przedsiębiorca i może prowadzić dzia-
łalność gospodarczą po spełnieniu określonych warunków. Do podstawo-
wych wymogów należy zgromadzenie majątku składającego się z udziałów,
wpisowego i wypracowanych środków.
Za zobowiązania spółdzielnia odpowiada całym swoim majątkiem, zaś
odpowiedzialność członków spółdzielni nie występuje.
Spółdzielnia różni się od spółki kapitałowej tym przede wszystkim, że
wniesiony kapitał nie decyduje o uprawnieniach jej członków. Przy podej-
mowaniu decyzji na walnym zgromadzeniu każdy uczestnik ma jeden głos,
bez względu na liczbę, wniesionych udziałów. O skuteczności podjętej decy-
zji przesądza liczba głosujących, a nie liczba udziałów, które zostały obję-
te. W zyskach spółdzielni jej członkowie uczestniczą na zasadach określo-
nych w statucie, zaś w pokryciu strat spółdzielcy są zobowiązani do wyso-
kości zadeklarowanych udziałów.
44 Tekst jednolity (Dz.U. z 2003 r., nr 188, poz. 1848 z późniejszymi zmianami)
73
PRAWO GOSPODARCZE
Spółdzielnia podlega wpisowi do Rejestru Sądowego i od chwili tego za-

rejestrowania staje się osobą prawną z pełną zdolnością prawną i zdolno-
ścią do czynności prawnych.
VI.5.1. Fundacje i stowarzyszenia jako podmioty prowadzące działalność

gospodarczą
Fundacje działają na podstawie ustawy o fundacjach z 1984 roku45.

Ustawa ta stanowi, że fundację ustanawia się dla realizacji zgodnych
z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów społecznie lub
gospodarczo użytecznych. Fundację założyć mogą zarówno osoby fizycz-
ne, jak i prawne.
Fundacja ma osobowość prawną, posiada majątek związany z celem,
który ma służyć realizacji założonych celów i jest wpisana do Krajowego Re-
jestru Sądowego.
Oświadczenie woli o założeniu fundacji musi mieć formę aktu notarial-
nego, chyba że fundacja ustanowiona jest w testamencie. Fundator w tymże
oświadczeniu woli wskazuje nie tylko cel fundacji, ale także składniki mająt-
kowe przekazywane na realizację tego celu.
W art. 3 przytoczonej ustawy o fundacjach przykładowo zostały wyli-
czone składniki majątku fundacji, takie jak:
– pieniądze,
– papiery wartościowe,
– oddane na własność rzeczy ruchome, jak i nieruchomości,
– prawa majątkowe na dobrach niemajątkowych.
Fundacja działa na podstawie statutu, który ustala fundator. Fundacją

zarządza organ o charakterze obligatoryjnym, który także reprezentuje fun-
dację. Mogą być powoływane inne organy o charakterze fakultatywnym, ta-
kie jak rada nadzorcza, wyspecjalizowane komisje.
Działalność gospodarcza fundacji należy do jej celów podstawowych.
Jeśli jednak statut przewiduje możliwość prowadzenia działalności gospo-
darczej, to powinna ona być prowadzona w rozmiarach służących jej celom
podstawowym na podstawie wpisu do rejestru przedsiębiorców i z deklara-
cją określonej kwoty pieniężnej przeznaczonej na tę działalność.
Działalność gospodarcza fundacji ma charakter „uboczny”, a uzyskiwa-
ne środki z tej działalności przeznaczone są na cele podstawowe.
Stowarzyszenia, podobnie jak fundacje, mogą prowadzić działalność
gospodarczą, choć nie jest to ich cel podstawowy.
74
Podstawa prawna działalności stowarzyszeń, to ustawa z 1988 r. Prawo

o stowarzyszeniach46.
Zgodnie z tą ustawą, stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym,
trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych.
Podkreślenia wymaga cecha samorządności stowarzyszenia, czyli ich
niezależności od podmiotów znajdujących się na zewnątrz, a także możliwo-
ści podejmowania decyzji przez organy i członków stowarzyszenia47.
Stowarzyszenie może być założone przez obywateli polskich, którzy ma-
ją pełą zdolność do czynności prawnych. Liczba osób, które mogą tworzyć
stowarzyszenie musi wynosić wg ustawy co najmniej 15.
Pod stawą działalno ści stowarzyszenia jest jego sta tut opra cowa ny
przez założycieli. Możliwość działania stowarzyszenie uzyskuje po doko-
naniu wpisu do Krajowego Rejestru Sądowego. Od tej pory staje się oso-
ba prawną.
Jako osoba prawna, stowarzyszenie działa przez swoje organy, którymi są:
– walne zebranie członków,
– zarząd,
– organy kontroli wewnętrznej.
Stowarzyszenie poddane jest nadzorowi zarówno administracyjnemu,

jak i sądowemu.
Nadzór administracyjny sprawuje wojewoda właściwy ze względu na
siedzibę stowarzyszenia w zakresie działalności jednostek samorządu tery-
torialnego albo starosta właściwy ze względu na siedzibę stowarzyszenia
w zakresie innym niż wymieniony wyżej.
Kontrola sądowa uruchomiona zostaje na wniosek oceniających działal-
ność stowarzyszenia nadzorujących je organów administracji.
Działalność gospodarcza, tak jak w przypadku fundacji, ma charakter
pomocniczy i uzyskiwane z tej działalności środki przeznaczane są na reali-
zację celów podstawowych. Działalność gospodarcza stowarzyszenia trakto-
wana jest przez przepisy prawa tak samo, jak działalność gospodarcza
przedsiębiorców zdefiniowanych w ustawie o swobodzie gospodarczej. Mo-
że tę działalność prowadzić po uzyskaniu wpisu do Rejestru Przedsiębiorców.
47 J. Olszewski, Prawo gospodarcze. Kompendium. C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 146 i następne
75
PRAWO GOSPODARCZE
76
rozdział VII_rozdział VII 2018-12-31 21:36 Strona 77
VII. PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE
VII.1. POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE – ZASADY OGÓLNE
Postępowanie upadłościowe i naprawcze i uregulowane zostało w Usta-

wie Prawo upadłościowe i naprawcze48.
Ustawa reguluje zasady wspólnego dochodzenia roszczeń wierzycieli
od niewypłacalnych dłużników będących przedsiębiorcami oraz skutki ogło-
szenia upadłości, a także zasady postępowania naprawczego wobec przed-
siębiorstw zagrożonych niewypłacalnością.
Postępowanie, które jest przedmiotem ustawy, może być wszczęte tylko na
wniosek złożony przez podmioty wyszczególnione w przepisach cytowanej
ustawy.
Zgodnie z art. 6 ustawy nie można ogłosić upadłości:

– Skarbu Państwa,
– jednostek samorządu terytorialnego,
– publicznych samodzielnych zakładów opieki zdrowotnej,
– instytucji i osób prawnych utworzonych w drodze ustawy oraz utwo-
rzonych celem wykonania obowiązku nałożonego ustawą,
– osób fizycznych prowadzących gospodarstwo rolne,
– uczelni.
Upadłość ogłasza się w stosunku do dłużnika, który stał się niewypłacal-

ny, a dłużnik jest niewypłacalny, jeżeli nie wykonuje swoich wymaganych zo-
bowiązań.
Sąd może oddalić wniosek o ogłoszenie upadłości, jeżeli opóźnienie
w wykonaniu zobowiązania nie przekracza trzech miesięcy, a suma niewy-
konanych zobowiązań nie przekracza 10% wartości bilansowej przedsię-
biorstwa dłużnika. Druga przyczyna oddalenia wniosku to brak możliwości
pokrycia z majątku dłużnika kosztów postępowania.
Stosownie do postanowień art. 14 cytowanej ustawy postępowanie upa-
dłościowe niekoniecznie może zakończyć się likwidacją upadłego. Jeżeli zo-
stanie uprawdopodobnione, że w drodze układu wierzyciele zostaną zaspo-
kojeni w wyższym stopniu, niż zostaliby zaspokojeni po likwidacji majątku
dłużnika, można ogłosić upadłość z możliwością zawarcia układu.
48 Dz.U. 2003 r., nr 60, poz. 535 z późniejszymi zmianami
77
PRAWO GOSPODARCZE
Gdy jednak brak jest podstaw do ogłoszenia upadłości z możliwością

zawarcia układu, ogłasza się upadłość obejmującą likwidację majątku dłużnika.
Sprawy o ogłoszenie upadłości rozpoznaje sąd upadłościowy, który jest
sądem rejonowym – sąd gospodarczy.
Dłużnik jest obowiązany, nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia,
w którym wystąpiła podstawa do ogłoszenia upadłości, zgłosić w sądzie wnio-
sek o ogłoszenie upadłości. Dłużnik, który w przewidzianym terminie nie zgło-
sił wniosku o ogłoszenie upadłości, ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrzą-
dzoną takim postępowaniem.
Jeżeli wniosek o ogłoszenie upadłości zgłasza wierzyciel, powinien
uprawdopodobnić swoją wierzytelność, a ponadto, jeżeli wnosi o ogłoszenie
upadłości z możliwością zawarcia układu, powinien dołączyć wstępne pro-
pozycje układowe (art. 24 ustawy).
VII.2. PROCEDURA W POSTĘPOWANIU UPADŁOŚCIOWYM
Stosownie do postanowień art. 26 analizowanej Ustawy Postępowanie

upadłościowe i naprawcze, uczestnikiem postępowania o ogłoszenie upa-
dłości jest każdy, kto złożył wniosek o ogłoszenie upadłości, oraz dłużnik.
Postanowienia o ogłoszeniu upadłości sąd wydaje w terminie dwóch mie-
sięcy od daty złożenia wniosku. W postępowaniu o ogłoszenie upadłości sąd
z urzędu przeprowadza postępowanie zabezpieczające.
Formą zabezpieczenia majątku dłużnika jest ustanowienie tymczasowego nad-
zorcy sądowego. Sąd może stosować także zabezpieczenie przez ustanowienie
zarządu przymusowego nad majątkiem dłużnika, w sytuacji obawy przed ukry-
waniem przez dłużnika jego majątku lub działania na szkodę wierzycieli. Te za-
bezpieczenia trwają do czasu oddania majątku upadłego pod zarząd syndyka.
Jeśli istnieją przesłanki do prowadzenia układu po ogłoszeniu upadłości,
można zwołać wstępne zebranie wierzycieli, które może zadecydować o dal-
szym prowadzeniu postępowania upadłościowego z możliwością zawarcia
układu, albo likwidacji majątku.
Jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego,
upadły jest obowiązany wskazać i wydać syndykowi cały swój majątek, a ta-
kże wydać wszystkie dokumenty dotyczące jego działalności, majątku oraz
rozliczeń, w szczególności księgi rachunkowe, inne ewidencje prowadzone
dla celów podatkowych i korespondencję.
Upadły jest obowiązany udzielać sędziemu komisarzowi i syndykowi
wszelkich potrzebnych wyjaśnień dotyczących swojego majątku (art. 57 ustawy).
Sędzia komisarz w swojej dyspozycji ma środki przymusu w celu egze-
kucji świadczeń niepieniężnych, których może użyć, jeśli upadły ukrywa się
lub ukrywa swój majątek.
78
PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE
Z dniem ogłoszenia upadłości, majątek upadłego staje się masą upadło-

ściową, która służy do zaspokojeniu wierzycieli.
Jeżeli ogłoszono upadłość obejmującą likwidację majątku upadłego,
upadły traci prawo zarządu oraz możliwość korzystania i rozporządzania
mieniem wchodzącym do masy upadłości.
Zgodnie z postanowieniami Ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze,
jeżeli ogłoszono upadłość z możliwością zawarcia układu, zarząd mieniem
wchodzącym do masy upadłościowej sprawuje zarządca. Sąd może jednak
ustanowić zarząd sprawowany przez upadłego, jeżeli daje rękojmię należy-
tego jego wykorzystania.
Po ogłoszeniu upadłości nie można obciążać składników masy upadło-
ści prawem zastawu rejestrowego czy skarbowego.
Skutkiem ogłoszenia upadłości jest również to, że zobowiązania upadłe-

go, których termin płatności świadczenia jeszcze nie nastąpił, stają się wy-
magane z dniem ogłoszenia upadłości. Również zobowiązania majątkowe
niepieniężne zmieniają się z dniem ogłoszenia upadłości na zobowiązania
pieniężne i z tym dniem stają się płatne, chociażby termin ich wykonania
jeszcze nie nastąpił (art. 91 ustawy).
VII.3. POSTĘPOWANIE UKŁADOWE
Stosownie do postanowień Ustawy Prawo upadłościowe i naprawcze,

układem obejmuje się wszystkie wierzytelności w stosunku do upadłego po-
wstałe przed dniem ogłoszenia upadłości. Po zatwierdzeniu listy wierzytelno-
ści sędzia-komisarz sporządza, w celu głosowania nad układem, obejmują-
ce poszczególne kategorie ich interesów:
1) wierzycieli, którym przysługują należności ze stosunków pracy oraz
należności rolników z tytułów umów o dostarczanie produktów z wła-
snego gospodarstwa rolnego;
2) wierzycieli, których wierzytelności są zabezpieczane rzeczowo;
3) wierzycieli będących udziałowcami lub akcjonariuszami upadłego;
4) przyszłych wierzycieli (art. 278 ustawy).
Po ustaleniu listy wierzytelności odbywa się zgromadzenie wierzycieli.

Każdy z nich otrzymuje zaświadczenie o czasie i miejscu odbycia zgroma-
dzenia oraz propozycje układowe. Upadły oraz wierzyciele mogą zgłosić
zmiany do propozycji układowych.
Sposób głosowania nad układem określa ustawa, wskazując, iż zostaje
on przyjęty, jeśli opowie się za nim większość wierzycieli z poszczególnych
kategorii interesów wcześniej wymienionych.
79
PRAWO GOSPODARCZE
Jeśli propozycja układu nie uzyskała wymaganej większości, sąd posta-

nawia o ogłoszeniu upadłości obejmującej likwidację majątku upadłego
i ustanawia syndyka masy upadłości.
Przyjęcie układu zatwierdza sąd, jeśli nie narusza on prawa oraz da-
je gwarancję jego wykonania. Po zatwierdzeniu przez sąd układu wiąże on
wszystkich wierzycieli, chyba że są tacy, którzy nie uczestniczyli w postępo-
waniu, ponieważ upadły umyślnie ich nie ujawnił.
Zatwierdzony układ może być zmieniony, o ile po jego zatwierdzeniu
nastąpiła nadzwyczajna zmiana stosunków gospodarczych mających
wpływ na sytuację ekonomiczną upadłego.
Układ nie jest niewzruszalny, gdyż sąd może go uchylić, jeżeli upadły
nie wykonuje postanowień układu oraz istnieją przesłanki wskazujące na
to, że nie będzie on wykonany.
Po wykonaniu układu lub po wygenerowaniu należności stwierdzonych
układem, sąd na wniosek upadłego, zarządcy lub innej osoby, która jest
odpowiedzialna za wykonanie układu, wydaje postanowienie o wykona-
niu układu. Postanowienie o wykonaniu układu stanowi podstawę do wy-
kreślenia wszelkich zapisów w księdze wieczystej i rejestrach. Po uprawo-
mocnieniu się postanowienia o wykonaniu układu upadły odzyskuje pra-
wo swobodnego zarządzania majątkiem i rozporządzania jego składnika-
mi (art. 297 ustawy).
VII.4. LIKWIDACJA MASY UPADŁOŚCIOWEJ
Ustawa Prawo upadłościowe i naprawcze (wielokrotnie cytowana) prze-

widuje możliwość dalszego funkcjonowania przedsiębiorcy, wobec którego
ogłoszono upadłość, ale przeprowadzono skuteczne postępowanie ukła-
dowe albo likwidację jego majątku określanego masą upadłościową.
W tej drugiej sytuacji, syndyk masy upadłościowej podejmuje niezbędne
działania, mające na celu likwidację tego majątku, przystępując w pierwszej ko-
lejności do sporządzenia spisu inwentarza, oznaczenia masy upadłości oraz
sporządzenia planu likwidacyjnego, i przedkłada go sądowemu komisarzowi.
W planie likwidacyjnym określa się sposoby likwidacji majątku wcho-
dzącego w skład masy upadłości.
Stosownie do art. 311 cytowanej ustawy, likwidacji masy upadłości do-
konuje się przez sprzedaż przedsiębiorstwa upadłego w całości lub jego
zorganizowanych części, sprzedaż nieruchomości i ruchomości przez ścią-
gnięcie wierzytelności od dłużników upadłego i wykonanie innych jego
praw majątkowych wchodzących w skład masy upadłości albo ich zbycie.
Sprzedaż dokonana w postępowaniu upadłościowym ma skutki sprzedaży
egzekucyjnej.
80
PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE
Regulacje prawne wskazują także na fakt, że przedsiębiorstwo upadłe-

go powinno być sprzedane jako całość, chyba że nie jest to możliwe. Na te-
go, kto nabywa przedsiębiorstwo przechodzą wszelkie koncesje, zezwole-
nia, licencje, które zostały udzielone upadłemu.
Przedsiębiorstwo może być sprzedane w postaci zorganizowanej jego czę-
ści, jeśli sprzedaż całości byłaby ze względów ekonomicznych nieuzasadniona.
Sprzedaż przedsiębiorstwa lub zorganizowanej jego części dokonuje się
w drodze przetargu. Rada wierzycieli może jednak pozwolić na sprzedaż
z wolnej ręki mienia przedsiębiorstwa z jednoczesnym warunkiem jego zbycia.
Na podstawie art. 373 ustawy można określić sankcje, jakie ustawodaw-
ca przewidział w związku z prowadzonym postępowaniem upadłościowym.
Sąd może orzec pozbawienie na okres od trzech do dziesięciu lat pro-
wadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek oraz pełnienia
funkcji członka rady nadzorczej, reprezentanta lub pełnomocnika w spółce
handlowej, przedsiębiorstwie państwowym, spółdzielni, fundacji lub stowa-
rzyszeniu osoby, która ze swojej winy:
1) będąc do tego zobowiązana z mocy ustawy, nie złożyła w terminie

dwóch tygodni od dnia powstania podstawy do ogłoszenia upadłości
wniosku o ogłoszenie upadłości albo
2) po ogłoszeniu upadłości nie wydała lub nie wskazała majątku, ksiąg
handlowych, korespondencji lub innych dokumentów upadłego, do któ-
rych wydania lub wskazania była zobowiązana z mocy ustawy, albo
3) po ogłoszeniu upadłości ukrywała, niszczyła lub obciążała majątek
wchodzący w skład masy upadłości, albo
4) jako upadły w toku postępowania upadłościowego nie wykonała innych
obowiązków ciążących na nim z mocy ustawy lub orzeczenia sądu albo
sędziego-komisarza, albo też w inny sposób utrudniała postępowanie.
VII.5. POSTĘPOWANIE NAPRAWCZE
Postępowanie naprawcze prowadzone jest na podstawie Ustawy Prawo

upadłościowe i naprawcze w sytuacji zagrożenia niewypłacalnością przed-
siębiorcy wpisanego do Krajowego Rejestru Sądowego.
Ustawa formułuje, co należy rozumieć przez niewypłacalność, odnosząc
się do sytuacji, w której pomimo wykonywania swoich zobowiązań, według
rozsądnej oceny ekonomicznej, w najbliższym czasie stanie się niewypłacal-
ny. Nie prowadzi się postępowania naprawczego w stosunku do przedsię-
biorcy, wobec którego umorzono takie postępowanie, a nie minęło od tego
faktu 2 lat. Również wtedy, kiedy przedsiębiorca był już objęty układem w po-
stępowaniu naprawczym albo upadłościowym w ostatnich 5 latach.
81
PRAWO GOSPODARCZE
Postępowanie naprawcze wszczyna się na podstawie oświadczenia

przedsiębiorcy o wszczęciu takiego postępowania.
Na czas trwania postępowania naprawczego ustanawia się nadzorcę
sądowego.
Ważne są skutki wszczęcia postępowania naprawczego, a mianowicie:

– zawieszenie spłaty zobowiązań przedsiębiorcy,
– zawieszenie naliczania odsetek należnych od przedsiębiorcy,
– brak możliwości wszczęcia przeciwko przedsiębiorcy egzekucji,
a w razie ich trwania obowiązku ich zawieszenia.
Przedsiębiorca, chcąc poddać się postępowaniu naprawczemu, powi-

nien określić warunki przywrócenia mu zdolności do konkurowania na ryn-
ku. W tym sposobie naprawy przedsiębiorstwa powinien być określony spo-
sób restrukturyzacji zobowiązań. Restrukturyzacja zobowiązań może nastą-
pić w drodze układu zawartego na zgromadzeniu wierzycieli.
Układ jest przyjęty, jeżeli wypowie się za nim większość wierzycieli
uprawnionych do uczestniczenia w zgromadzeniu wierzycieli mających łącz-
nie dwie trzecie ogólnej sumy wierzytelności (art. 510 ustawy).
Układ jest zatwierdzony przez sąd po przeprowadzeniu rozprawy, cho-
ciaż z przyczyn podanych w ustawie może odmówić zatwierdzenia.
Układ jest wiążący w stosunku do wszystkich wierzycieli, którzy zostali
zawiadomieni, że się odbywa i na którym doszło do zawarcia układu.
W razie nieważności układu postępowanie zostaje umorzone.
Sąd może uchylić układ, jeżeli nie jest wykonywany.
82
rozdział VIII_rozdział VIII 2018-12-31 21:36 Strona 83
VIII. OCHRONA PRZEDMIOTÓW WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ
Własność przemysłowa to prawa wyodrębnione z dużej grupy praw przy-

sługujących w stosunku do dóbr niematerialnych. Dobra niematerialne to takie,
które nie są rzeczami, istnieją niezależnie od nich. Przedmioty własności prze-
mysłowej są różnie definiowane, a jedna z tych definicji określa je jako wytwo-
ry ludzkiego umysłu, znajdujące zastosowanie w przemyśle, czy szerzej – w go-
spodarce. Ponieważ dobra własności przemysłowej stanowią określoną war-
tość majątkową w znaczeniu gospodarczym, należało poszukiwać instrumen-
tów prawnych dla ich ochrony, i to już od bardzo dawnych czasów. Ochro-
na prawna dóbr własności przemysłowej koncentruje się głównie na przeciw-
działaniu przywłaszczania sobie cudzej własności o charakterze intelektualnym
i innym formom jej naruszania.
W Polsce przedmioty własności przemysłowej chronione są Ustawą
z dnia 30 czerwca 2000 r. Prawo własności przemysłowej49.
W coraz większym stopniu rozwijający się handel międzynarodowy oraz
postęp przemysłowy były przyczyną regulacji międzynarodowych w zakresie
ochrony własności intelektualnej. Konieczność ochrony wytworów ludzkiego
umysłu w skali międzynarodowej przejawiła się w uchwaleniu Konwencji Pary-
skiej w 1883 roku, która stanowi ważne źródło prawa do dnia dzisiejszego.
Na podstawie tej Konwencji utworzony został Międzynarodowy Związek
Ochrony Własności Przemysłowej, do którego przystąpiło wiele państw. Polska
podpisała Konwencję w 1920 r. i przystąpiła także do Związku. W 1967 roku
w Sztokholmie utworzona została Światowa Organizacji Własności Intelektual-
nej, do której Polska także przystąpiła.
Regulacja Konwencji opiera się na kilku zasadach. Pierwszą jest zasada
asymilacji. Sygnotariusze zobowiązują się zapewnić osobom fizycznym
i prawnym któregokolwiek państwa członkowskiego równe traktowanie.
Oznacza to, że przynależne państwa członkowskie mają zapewnione w każ-
dym państwie członkowskim takie same prawa w sferze własności przemy-
słowej, jakie przysługują podmiotom krajowym. Konwencja wprowadziła
także najważniejszą instytucję międzynarodowego prawa własności prze-
mysłowej – pierwszeństwo konwencyjne. Polega na tym, że każdy, kto doko-
nał prawidłowego zgłoszenia chronionego rozwiązania w jednym z państw
będących członkiem Międzynarodowego Związku Ochrony Własności Inte-
lektualnej, będzie korzystał w celu dokonania zgłoszenia do ochrony w in-
49 Dz.U. z 2003 r., nr 119, poz. 1117 ze zmianami; Dz.U. z 2004 r., nr 33, poz. 286
83
PRAWO GOSPODARCZE
nych państwach, przy spełnieniu pewnych wymogów z prawa pierwszeń-

stwa, Międzynarodowy Związek Ochrony Własności Intelektualnej50.
Ustawa Prawo własności przemysłowej w wielu rozwiązaniach nawiązu-
je do Konwencji Paryskiej, przyjmując wyrażone w niej zasady zgodnie
z brzmieniem art. 1:
– stosunki w zakresie wynalazków, wzorów użytkowych, wzorów prze-
mysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topogra-
fii, układów scalonych,
– zasady, na jakich przedsiębiorcy mogą przyjmować projekty racjona-
lizatorskie i wynagradzać ich twórców,
– zadania i organizację Urzędu Patentowego Rzeczypospolitej Polskiej.
VIII.1. WYNALAZEK
Podstawowym pojęciem prawa ochrony własności przemysłowej jest wy-

nalazek. Przepisy nie zawierają definicji wynalazku „jako takiego”, a tylko
określają wynalazki, które podlegają ochronie, a formą tej ochrony jest patent.
Stosownie do art. 24 analizowanej ustawy, patenty są udzielane na wy-
nalazki, które są nowe, mają poziom wynalazczy i nadają się do przemysło-
wego stosowania, bez względu na dziedzinę techniki. Wymieniane cechy
rozwiązania podlegające opatentowaniu są jednocześnie wymogami paten-
towalności, których istnienie uzasadnia udzielenie ochrony patentowej.
Jeżeli chodzi o wyszczególnione cechy wynalazku, to w pierwszej kolejno-
ści przepis wymienia cechę nowości. Wynalazek uważa się za nowy, jeśli nie
jest częścią stanu techniki. Wynalazek jest pozbawiony nowości zarówno wte-
dy, gdy został udostępniony do wiadomości powszechnej, ale także ważne jest,
czy została ujawniona istota tego rozwiązania w taki sposób, że przeciętny
znawca danej dziedziny techniki mógłby dokonać podobnego rozwiązania
na podstawie tego ujawnienia.
Następna cecha wynalazku, to jego „poziom wynalazczy”. Inaczej cechę
tę można określić jako „doniosłość innowacyjną” czy jeszcze inaczej nie-
oczywistość rozwiązania.
Wynalazek podlegający opatentowaniu musi nadawać się do stosowania,
i to stosowania przemysłowego, powtarzalnego. Wynalazek jest rozwiązaniem
technicznym. Określenie „techniczny” oznacza zbiór metod i sposobów oddzia-
ływania na materię, służących zaspokojeniu praktycznych potrzeb człowieka51.
50 A. Nowicka, M. Poźniak-Niedzielska, U. Romińska, H. Żakowska-Henzler, Prawo własności przemy-

słowej. Wyd. Difin, Warszawa 2004, s. 30
51 S. Sołtysiński, System prawa własności intelektualnej. T. III. Prawo wynalazcze, praca zbiorowa pod rek.
J. Szwiji i A. Szajkowskiego. Ossolineum 1990, s. 33–35
84
OCHRONA PRZEDMIOTÓW WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ
Pomimo posiadania wymienionych wyżej cech niektóre rozwiązania nie

są uważane za wynalazki. Zgodnie z art. 24 ustawy są to:
– odkrycia, teorie naukowe i metody matematyczne,
– wytwory o charakterze jedynie estetycznym,
– plany, zasady i metody dotyczące działalności umysłowej lub gospo-
darczej oraz gry,
– wytwory, których niemożliwość wytwarzania może być wykazana
w świetle powszechnie przyjętych i uznanych zasad nauki,
– programy do maszyn cyfrowych.
Jak już było powiedziane wcześniej, formą ochrony wynalazku jest pa-
tent. Treścią patentu jest wyłączne prawo do korzystania z wynalazku w spo-
sób zarobkowy lub zawodowy na całym obszarze Rzeczypospolitej Polskiej
i przez czas określony. Jest to prawo bezwzględne, ale jednak ograniczone
co do zakresu, terytorium i czasu obowiązywania.
Patent przyznaje prawo wyłączne w zakresie korzystania zawodowego
lub zarobkowego z chronionego wynalazku. Korzystanie w innym niż wy-
mienionym zakresie nie jest objęte wyłącznością.
Patent ma charakter terytorialny, a więc wynalazek chroniony jest na te-
rytorium kraju, w którym został wydany. Od terytorialności patentu są jed-
nak wyjątki wynikające z przepisów międzynarodowych.
Od 1973 roku, to jest od czasu przyjęcia Konwencji o patencie europej-
skim, istnieje możliwość uzyskania patentu europejskiego. Konwencja określa
przesłanki, których spełnienie pozwala na uzyskanie tego rodzaju patentu oraz
tryb postępowania przed Europejskim Urzędem Patentowym w Monachium wy-
dającym decyzje w sprawie patentów europejskich. Na podstawie jednego zgło-
szenia i w wyniku jednego postępowania można uzyskać ochronę skuteczną
na terytorium tych państw, które są członkami Konwencji i wskazanych przez
wnioskodawcę.
Od wielu lat trwają również prace nad patentem wspólnym dla krajów
należących do Unii Europejskiej. Celem prac nad tego rodzaju patentem jest
ujednolicenie zasad wydawania patentu i skutków jej ochrony na terytorium
członków Wspólnoty. Jedno zgłoszenie w celu uzyskania patentu traktowa-
ne będzie jako zgłoszenie obejmujące terytorium Wspólnoty.
Prace dotyczące patentu Unii Europejskiej dobiegły końca, lecz przyjęcie go
przez kraje członkowskie nie jest przesądzone z uwagi na szereg zastrzeżeń zgła-
szanych co do przyjętych rozwiązań. Polska zgłasza także duże wątpliwości co
do pozytywnych skutków dla naszego kraju w razie przyjęcia patentu unijnego.
Patent jest także ograniczony w czasie. Według ustawy, czas trwania
patentu wynosi 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzę-
dzie Patentowym.
Patent jest zbywalny i podlega dziedziczeniu.
85
PRAWO GOSPODARCZE
Patentów nie udziela się (art. 29 ustawy Prawo własności przemysłowej) na:
– wynalazki, których wykorzystanie byłoby sprzeczne z porządkiem pu-
blicznym lub dobrymi obyczajami,
– odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby ho-
dowli roślin lub ras zwierząt,
– sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub tera-
peutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub
zwierzętach.
Prawo do uzyskania patentu przysługuje twórcy wynalazku z niewielki-

mi wyjątkami, do których należą dwie sytuacje: jeżeli wynalazek został do-
konany przez osobę zatrudnioną u pracodawcy w wyniku zatrudnie-
nia – prawo do patentu przysługuje temu pracodawcy, chyba że umowa za-
warta pomiędzy pracodawcą a pracownikiem stanowi inaczej. Również wte-
dy gdy zawar ta została umowa, której przedmiotem jest wynalazek (np.
umowa o dzieło) prawo do patentu przysługuje zamawiającemu.
Ważnym rozstrzygnięciem przepisów krajowych jak i międzynarodo-
wych jest określenie, komu przysługuje pierwszeństwo do uzyskania paten-
tu. Podstawowa zasada rozstrzygająca tę kwestię zawarta została w art. 13
Ustawy Prawo własności przemysłowej, który stwierdza, że o pierwszeń-
stwie rozstrzyga się według daty zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Paten-
towym. Zgłoszenie uważa się za dokonane w dniu, w którym wpłynęło ono
do Urzędu Patentowego. Wyjątkiem od tej zasady jest tzw. pierwszeństwo
konwencyjne. Odnosi się ono do uregulowań Konwencji Paryskiej, wg któ-
rej pierwszeństwo do uzyskania patentu przysługuje na zasadach określo-
nych w umowach międzynarodowych według daty pierwszego prawidło-
wego zgłoszenia wynalazku we wskazanym państwie, jeżeli od tej daty
zgłoszenie w Urzędzie Patentowym dokonane zostanie w okresie 12 miesięcy.
Do wyjątków od zasady pierwszego zgłoszenia należy również powo-
łanie się na datę wystawienia rozwiązania na wystawie krajowej lub mię-
dzynarodowej oficjalnie uznanej, jeśli zgłoszenie do Urzędu Patentowego te-
go wynalazku dokonane zostanie w okresie 6 miesięcy od daty wystawienia.
Jak już wcześniej stwierdzono, patent jest zbywalny, ale w praktyce czę-
ściej niż umowy o przeniesienie prawa do patentu zawierane są umowy
o korzystanie z wynalazku. Tego rodzaju umowy nazywa się umowami licen-
cyjnymi. Treścią umów licencyjnych jest upoważnienie uprawnionego z pa-
tentu (licencjodawcy) do korzystania z wynalazku za zasadach określonych
w umowie przez licencjobiorcę. W umowie licencyjnej można ograniczyć
korzystanie z wynalazku (licencja ograniczona). Jeżeli w umowie licencyjnej
nie ograniczono zakresu korzystania z wynalazku, licencjobiorca ma pra-
wo korzystania z wynalazku w takim samym zakresie, jak licencjodawca (li-
cencja pełna).
86
Urząd Patentowy może udzielić zezwolenia na korzystanie z opatento-

wanego wynalazku innej osoby (licencja przymusowa). Licencja przymuso-
wa ustanowiona jest bez zgody uprawnionego z patentu, gdy:
– jest to konieczne dla zapobieżenia lub usunięcia stanu zagrożenia bez-
pieczeństwa państwa,
– zostanie stwierdzone, że patent jest nadużywany,
– zostanie stwierdzone, że uprawniony do korzystania z patentu udzie-
lonego z wcześniejszym pierwszeństwem uniemożliwia, nie godząc się
na zawarcie umowy licencyjnej, na zaspokojenie potrzeb rynku krajo-
wego przez stosowanie opatentowanego wynalazku, z którego korzy-
stanie wkraczałoby w zakres patentu wcześniejszego.
W decyzji o ustanowieniu licencji przymusowej Urząd Patentowy okre-

śla zakres i czas trwania licencji, warunki jej wykonania, wysokość opłaty.
W przypadku naruszenia praw uprawnionego do patentu można żądać
zaniechania naruszenia i usunięcia jego skutków oraz wydania bezpod-
stawnie uzyskanych korzyści, a także naprawienia szkody. Osoba, która
naruszyła patent, jest obowiązana ponadto na żądanie uprawnionego do
zamieszczenia w prasie stosownego ogłoszenia.
VIII.2. WZÓR UŻYTKOWY
Ustawa Prawo własności przemysłowej reguluje również rozwiązanie,

które jest określane wzorem użytkowym. Według art. 94 ustawy wzorem
jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące
kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci.
Źródła prawa odnoszące się do ochrony wzorów użytkowych to te sa-
me, które chronią wynalazek i są to przepisy zarówno krajowe, jak i mię-
dzynarodowe.
Tak jak wynalazki, tak i wzory użytkowe mają cechy, które są przesłan-
kami udzielenia ochrony. Należy do nich cecha nowości, o posiadaniu któ-
rej stanowi wytwór myśli ludzkiej, samodzielnej, a nie zastosowanie znane-
go wcześniej pomysłu.
Wzór użytkowy, aby otrzymać ochronę musi, posiadać cechę użytecz-
ności. Cecha użyteczności zbliżona jest do cechy stosowalności, której po-
siadanie jest wymogiem patentowania wynalazku. Wzór użytkowy uważa
się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli posiada osiągnięcie celu mającego
praktyczne zastosowanie przy wynalazku lub korzystania z wyrobów.
Cecha technicznego charakteru nie różni się od tej wymaganej przy
ochronie wynalazku i została wcześniej omówiona. W przypadku wzoru
użytkowego wymóg cechy nowości ograniczony jest do nowości i technicz-
87
PRAWO GOSPODARCZE
nego charakteru odnoszących się do budowy, kształtu lub zestawienia

przedmiotów o trwałej postaci.
Można powiedzieć, że cechą wzoru użytkowego, odróżniającą go od
wynalazku, jest jego forma przestrzenna. Wzór użytkowy przyjmuje najczę-
ściej nową formę danego przedmiotu codziennego użytku.
Na wzór przemysłowy może być udzielone prawo ochronne. Przez uzy-
skanie prawa ochronnego nabywa się prawo wyłącznego korzystania ze
wzoru użytkowego w sposób zarobkowy lub zawodowy na całym obsza-
rze Rzeczypospolitej Polskiej.
Czas trwania prawa ochronnego wynosi dziesięć lat od daty dokona-
nia zgłoszenia wzoru użytkowego w Urzędzie Patentowym (art. 95 ustawy
Prawo własności przemysłowej).
Jeżeli chodzi o zgłoszenie wzoru ochronnego do Urzędu Patentowego
w celu uzyskania ochrony, tryb postępowania przed tym Urzędem, uspraw-
nienie wynikające z dokonania wzoru i daty zgłoszenia wniosku o ochro-
nę obowiązują takie same zasady, jak przy ubieganiu się o ochronę paten-
tową na wynalazek.
Prawo ochronne wydane na wzór użytkowy stwarza prawa wyłączne,
ale w podobny sposób ograniczone co do zakresu korzystania z chronio-
nego rozwiązania, terytorialnego charakteru i ograniczenia czasowego.
VIII.3. ZNAK TOWAROWY
Tak jak w przypadku projektów wynalazczych, tak i w odniesieniu do

znaków towaro wych obo wiązują prze pi sy zarów no krajowe, jak i mię-
dzynarodo we.
Historycznie rzecz ujmując, pierwsze regulacje tego rozwiązania po-
jawiły się już w XIX wieku i od tego czasu obowiązywały kolejno formu-
łowane definicje.
Według Ustawy Prawo własności przemysłowej znakiem towarowym
może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficz-
ny, jeżeli takie oznaczenie nadaje się do odróżnienia towaru jednego
przedsiębiorstwa od towaru innego przedsiębiorstwa. Znakiem towarowym
w rozumieniu tych przepisów może być: wyraz, rysunek, ornament, kom-
pozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, melodia lub inny utwór.
Znak towarowy podlega ochronie, a formą tej ochrony może być udzie-
lone prawo ochronne. Treścią tego prawa jest wyłączność na używanie zna-
ku na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej.
Używanie znaku polega na:
– umieszczenie znaku na towarach objętych rejestracją lub ich opakowa-
niu i na wprowadzeniu tych towarów do obrotu,
88
– umieszczenie znaku na dokumentach związanych z wprowadzeniem

towarów do obrotu lub związanych ze świadczeniem usług,
– posługiwanie się nim w celu reklamy.
Prawo ochronne powstaje w wyniku decyzji wydanej przez Urząd Pa-

tentowy na okres 10 lat od daty zgłoszenia znaku do rejestracji. Pierwszeń-
stwo do uzyskania prawa ochronnego na znak towarowy oznacza się według
daty zgłoszenia znaku towarowego w Urzędzie Patentowym. Wyjątki od tej
zasady wynikają z przepisów międzynarodowych i sprowadzają się do tych
samych okoliczności co w przypadku wynalazków i wzorów użytkowych,
czyli pierwszego zgłoszenia w jednym z krajów konwencyjnych (Konwencja
Paryska) lub wystawienia go na uznanej wystawie lub targach.
Udzielenie prawa ochronnego na znak towarowy zależy od dwóch
przesłanek:
– wykazania zdolności odróżniających,
– wykazania braku przeszkód rejestracyjnych.
Znak towarowy nie musi wykazywać oryginalności i nowości, ale jego

forma przedstawienia powinna być na tyle charakterystyczna, aby była
w stanie zwrócić uwagę klientów i przesądzić o jego identyfikacji52.
Jeżeli chodzi o przeszkody udzielania prawa ochronnego, to według
omawianej ustawy stanowią przede wszystkim negatywne przesłanki, któ-
rych zaistnienie powoduje, że ochrona nie może być udzielona. Niektóre
z tych przesłanek to:
– oznaczenie narusza prawa osobowe lub majątkowe osób trzecich,
– oznaczenie jest sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi
obyczajami,
– które ze swej istoty może wprowadzić odbiorców w błąd, w szczegól-
ności co do charakteru, właściwości lub pochodzenia geofizycznego
towaru.
Poza tym nie będzie można uzyskać prawa ochronnego na znak, który
stanowi skrót nazwy Rzeczypospolitej Polskiej bądź jej symbole (godło, bar-
wy, hymn), nazwy lub herby polskich województw, miast lub miejscowości,
znaki sił zbrojnych. Przytoczone wyłączenia stanowią tylko część tych, które
wyszczególnione zostały w art. 131 Ustawy Prawo własności przemysłowej.
Urząd Patentowy wyda decyzję o nadaniu prawa ochronnego, jeżeli nie
stwierdzi braku ustawowych warunków wymaganych do uzyskania prawa
ochronnego.
52 A. Nowicka, M. Poźniak-Niedzielska, U. Romińska, H. Żakowska-Henzler, Prawo własności przemy-

słowej. Wyd. Difin, Warszawa 2004, s. 201
89
PRAWO GOSPODARCZE
Uprawniony z prawa ochronnego na znak towarowy może udzielić in-

nej osobie uprawnienia do użytkowania znaku, zawierając z nim umowę li-
cencyjną według tych samych zasad, które wyszczególnione zostały przy
umowach licencyjnych dotyczących wynalazków.
Prawo własności przemysłowej wprowadza różne kategorie znaków to-
warowych stanowiące różne kryteria ich określania.
Znaki towarowe mogą być indywidualne i wspólne. Znak indywidual-
ny wskazuje pochodzenie towaru od konkretnego przedsiębiorcy. Zapew-
nia on wyłączność używania znaku podmiotowi, na rzecz którego został
zarejestrowany.
Ustawa pozwala także na udzielenie kilku podmiotom wspólnego prawa
do jednego indywidualnego znaku.
Kolejna kategoria to wspólny znak towarowy. Na podstawie art. 136 Usta-
wy Prawo własności przemysłowej, organizacja posiadająca osobowość
prawną, powołana do reprezentowania interesów przedsiębiorców, może
uzyskać prawo ochrony na znak towarowy przeznaczony do użytkowania
w obrocie przez tę organizację i przez zrzeszone w niej podmioty. Organi-
zacje te muszą przyjąć regulamin określający sposób używania przez nie znaku.
Prawo międzynarodowe reguluje jeszcze jedną kategorię znaku, a mia-
nowicie znak towarowy powszechnie znany. Zgodnie z brzmieniem postano-
wień przyjętych przez Konwencję Paryską i późniejsze zmiany, ochrona zna-
ków powszechnie znanych, należących do przedsiębiorców zagranicznych,
polega na tym, że jeżeli na to pozwala ustawodawstwo wewnętrzne albo na
żądanie zainteresowanego. Kraje członkowskie Konwencji zobowiązują się
z urzędu do odrzucenia wniosku o rejestrację bądź unieważnienia rejestra-
cji i zakazu używania znaku takiego samego lub podobnego do znaku, któ-
ry przez uprawniony do tego urząd rejestracyjny uznaje za powszechne dla
towarów tego samego rodzaju, gdy zachodzi niebezpieczeństwo wprowa-
dzenia kupujących w błąd co do ich pochodzenia. Chodzi o to, żeby zapew-
nić ochronę niektórym znakom używanym w każdym państwie konwencyj-
nym, bez względu na to czy były tam zarejestrowane.
Przyznanie praw wyłącznych w stosunku do znaku oznacza, że nie mo-
żna tego prawa naruszać. Osoba, której prawo zostało naruszone, może żą-
dać zaniechania naruszania i usunięcia jego skutków oraz wydania bezpod-
stawnie uzyskanych korzyści, a także naprawienia szkody.
90
rozdział IX_rozdział IX 2018-12-31 21:47 Strona 91
IX. PRAWO AUTORSKIE
IX.1. UTWÓR JAKO PRZEDMIOT OCHRONY
Poza omówionymi wcześniej przedmiotami własności przemysłowej,

w zakresie pojęcia własność intelektualna mieszczą się jeszcze prawa autor-
skie. Prawa autorskie powstają w wyniku szeroko pojętej działalności twór-
czej i z tego tytułu przysługuje im ochrona zapewniona przepisami prawa.
Źródło prawa autorskiego to Ustawa o prawie autorskim i prawach po-
krewnych z dnia 4 lutego 1994 r. i późniejsze dokonane w niej zmiany53.
Samo pojęcie „prawo autorskie” używane jest w dwojakim znacze-
niu – przedmiotowym i podmiotowym.
W znaczeniu przedmiotowym termin ten oznacza zespół norm prawnych
regulujących stosunki społeczne związane z tworzeniem i eksploatacją utwo-
rów, czyli wymieniona wyżej ustawa.
W znaczeniu podmiotowym pojęcie „prawo autorskie” znajduje odnie-
sienie do ogółu osobistych i majątkowych uprawnień twórcy utworu.
Przedmiotem prawa autorskiego jest utwór.
Stosownie do brzmienia art. 1 przytoczonej ustawy utworem jest każdy

przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w ja-
kiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyra-
żenia. W dalszej części tego artykułu ustawy wyszczególnione zostały przy-
kładowo chronione utwory, do których zaliczone zostały te wyrażone sło-
wem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi, literackie, publicy-
styczne, naukowe, kartograficzne, programy komputerowe.
Prawo autorskie chroni także utwory plastyczne, fotograficzne, architek-
toniczne, muzyczne itp.
Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia, chocia-
żby miał postać nieukończoną. Ochrona przysługuje twórcy niezależnie
od spełnienia jakichkolwiek formalności. W definicji utworu istotne są kolej-
ne jej stwierdzenia, począwszy od twórczego charakteru, ustalenia czy indy-
widualnego charakteru.
Cecha twórczości decyduje o oryginalności dzieła, jego nowości. Pra-
wo autorskie chroni taki wytwór ludzkiego umysłu, który posiada cechę in-
53 Tekst jednolity z dnia 17 maja 2006 r. (Dz.U. z 2006 r., nr 90, poz. 631)
91
PRAWO GOSPODARCZE
dywidualności. Indywidualność to cecha płynąca z osobowości twórcy, a re-

zultaty indywidualnej działalności to takie, które odróżniają się od innych
rezultatów.
Warunkiem objęcia utworu ochroną jest jego ustalenie.
Twórca dzieła jeżeli ma być ono chronione, będzie zobowiązany do je-
go uzewnętrznienia w taki sposób, aby możliwa była percepcja przez in-
ne osoby, a przynajmniej choć jedną osobę. Ustalenie pozwala na zaistnie-
nie utworu. Ustalenie może mieć formę jednorazową (improwizacje), i to już
wystarcza do tego, aby utwór objąć ochroną. Nie wymaga się natomiast
do objęcia ochroną – utrwalenia utworu. Utrwaleniem jest umieszczenie
utworu w jakimkolwiek nośniku materialnym (nagranie), umożliwiającym
odtworzenie utworu w przyszłości.
Nie ma również uzależnienia ochrony utworu od jego wartości i prze-
znaczenia. Nawet utwory o niewielkiej wartości i nieokreślonym przezna-
czeniu są przedmiotem ochrony.
Przedmiotem prawa autorskiego jest także opracowanie cudzego utwo-
ru, w szczególności tłumaczenie, przeróbka, adaptacja.
Rozporządzanie i korzystanie z opracowania zależy od zezwolenia
twórcy utworu pier wotnego, chyba że autorskie prawa majątkowe do utwo-
ru pier wotnego wygasły.
Nie wszystkie jednak utwory są przedmiotem prawa autorskiego.
W art. 4 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych znajdują się
wyłączenia określające, w jakich przypadkach ochrony nie będzie, a są to:
– akty normatywne lub ich urzędowe projekty,
– urzędowe dokumenty, materiały, znaki i symbole,
– opublikowane opisy patentowe lub ochronne,
– proste informacje prasowe.
W wymienionych wyżej sytuacjach, mimo że wytwory ludzkiego umy-

słu noszą cechy utworu, to ze względu na interes państwa, interesy spo-
łeczne nie podlegają ochronie. W wymienionych przypadkach monopol
nie jest wskazany.
Przepisy omawianej ustawy stosuje się do utworów:

– których twórca lub współtwórca jest obywatelem polskim lub obywa-
telem państwa należącego do Unii Europejskiej,
– te, które zostały opublikowane po raz pierwszy na terytorium Rzeczy-
pospolitej Polskiej albo równocześnie na tym terytorium i za granicą,
albo zostały opublikowane po raz pierwszy w języku polskim.
Przepisy ustawy stosuje się na podstawie umów międzynarodowych w za-

kresie, w jakim ich ochrona wynika z tych utworów.
92
PRAWO AUTORSKIE
IX.2. TWÓRCA I PRZYSŁUGUJĄCE MU PRAWA
Zgodnie z art. 8 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych

prawo autorskie przysługuje twórcy z nielicznymi wyjątkami.
Domniemywa się, że twórcą jest osoba, której nazwisko w tym charak-
terze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo poda-
no do publicznej wiadomości w jakikolwiek inny sposób w związku z roz-
powszechnianiem utworu.
Wyjątkiem od zasady, że prawo autorskie przysługuje twórcy, jest poję-
cie utworu pracowniczego, określonego w art. 12 analizowanej ustawy. Je-
żeli ustawa lub umowa nie stanowi inaczej, pracodawca, którego pracownik
stworzył utwór w wyniku wykonywania obowiązków wynikających ze sto-
sunku pracy, nabywa z chwilą przyjęcia utworu autorskie prawa majątkowe.
Jeżeli umowa o pracę nie stanowi inaczej, z chwilą przyjęcia utworu
pracodawca nabywa własność przedmiotu, na którym utwór utrwalono
(art. 12, pkt 3). Utworem pracowniczym będzie więc tylko taki, który po-
wstał w wyniku zatrudnienia pracownika – twórcy utworu. Nie wystarczy ja-
kikolwiek związek pomiędzy pracą a powstaniem utworu, musi zaistnieć
związek bezpośredni, sprowadzający się do sytuacji, że gdyby nie było
zatrudnienia, nie byłoby utworu. Należy jednak zwrócić uwagę na fakt, że
i w przypadku stworzenia utworu pracowniczego nie zawsze pracodawca
nabywa do niego prawo. Umowa o pracę może postanowić inaczej i pra-
wo to będzie przysługiwało twórcy – pracownikowi.
Prawa przysługujące twórcy mają dwojaki charakter. Twórcy przysługu-
ją prawa osobowe i prawa majątkowe. Art. 16 Ustawy o prawie autorskim
i prawach pokrewnych określa treść prawa osobistego. Zgodnie z tym ar-
tykułem, autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie
i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem,
a w szczególności prawo do:
– autorstwa utworu,
– oznaczenia utworu swoim nazwiskiem lub pseudonimem albo do udo-
stępniania go anonimowo,
– nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
– decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności,
– nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Osobiste prawa autorskie chronią więź autora z jego dziełem przez czas
nieograniczony. Mają one charakter także praw niezbywalnych.
Od autora zależy, czy dzieło będzie oznaczone jego nazwiskiem czy
pseudonimem, a może także ukazać się bez tych oznaczeń, czyli anonimowo.
Autor ma prawo do decydowania o integralności dzieła, czyli publikowa-
nia go w takiej formie i o takiej treści, jaką nadał mu autor.
93
PRAWO GOSPODARCZE
Tylko od autora zależy, czy dzieło zostanie udostępnione szerszej pu-

bliczności, czy nie wyrazi on na to zgody. Wola twórcy ma w tej kwestii de-
cydujące znaczenie.
Kolejne uprzywilejowanie wynikające z praw osobistych to prawo
do sprawowania nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Nadzór ten
autor może sprawować na każdym etapie korzystania z utworu.
Druga kategoria praw autorskich – prawa majątkowe określone zostały
w art. 17 ustawy, która jest przedmiotem analizy, a która była już wielokrotnie
przytaczana.
Treść autorskich praw majątkowych wyrażona została przez stwierdze-
nie, że twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozpo-
rządzania nim na wszystkich polach eksploatacji oraz do wynagrodzenia
za korzystanie z utworu. Pola eksploatacji wyszczególnione zostały w dalszej
części ustawy, bo w art. 50, i są to:
– utrwalanie i zwielokrotnianie utworu,
– obrót oryginałem albo egzemplarzami, na których utwór utrwalono,
– rozpowszechnianie utworu przez publiczne wykonanie, wystawienie,
wyświetlenie, odtworzenie, a także publiczne udostępnianie utworu
w taki sposób, aby każdy mógł mieć do niego dostęp w miejscu
i w czasie przez siebie wybranym.
Istotą praw majątkowych przysługujących autorowi jest także prawo do

wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Obowiązek do uiszczenia wynagro-
dzenia ma każdy, kto korzysta z utworu w celach zarobkowych.
Majątkowe prawa autorskie doznają częściowego ograniczenia przez
wprowadzenie rozwiązania zawartego w art. 23 ustawy, a dotyczącego
„użytku osobistego”. Treścią tego pojęcia jest możliwość korzystania z rozpo-
wszechnionego utworu nieodpłatnie w zakresie własnego użytku osobistego.
Zaznaczony tu został wyjątek od zasady dotyczący budowania według
cudzego utworu architektonicznego i architektoniczno-urbanistycznego oraz
do korzystania z elektronicznych baz danych spełniających cechy utworu.
Jeśli chodzi o zakres własnego użytku, to wyraźnie przepis wskazuje, że
chodzi o korzystanie z pojedynczych egzemplarzy utworów przez krąg osób
pozostających w związku osobistym, w tym pokrewieństwa, powinowactwa
lub stosunku towarzyskiego. Przepis pozwalający na użytek osobisty budzi
wiele kontrowersji z uwagi na ograniczenia praw twórców. Wprowadzając
rozwiązanie dotyczące użytku osobistego, ustawodawca starał się zrówno-
ważyć interesy twórców i tych, którzy z utworu będą korzystać.
„Dozwolony użytek” został ograniczony przez art. 34 ustawy, w którym

stwierdza się, że można korzystać z utworów w granicach dozwolonego
użytku pod warunkiem wymienienia imienia i nazwiska twórcy oraz źródła.
94
PRAWO AUTORSKIE
Inaczej niż w odniesieniu do autorskich praw osobistych, autorskie prawa

majątkowe są ograniczone w czasie i mają charakter zbywalny. Prawa te
gasną z upływem siedemdziesięciu lat od:
– śmierci twórcy, a do utworów współautorskich – od śmierci współtwór-
cy, który przeżył pozostałych,
– w odniesieniu do utworu, którego twórca nie jest znany – od daty
pierwszego rozpowszechnienia,
– w odniesieniu do utworu, do którego autorskie prawa majątkowe
przysługują z mocy ustawy innej osobie niż twórca – od daty rozpo-
wszechnienia utworu, a gdy utwór nie został rozpowszechniony – od
daty jego ustalenia,
– w odniesieniu do utworu audiowizualnego – od śmierci najpóźniej
zmarłej z wymienionych osób: głównego reżysera, autora scenariu-
sza, autora dialogów, kompozytora muzyki skomponowanej do utwo-
ru audiowizualnego (art. 36 Ustawy o prawie autorskim i prawach
pokrewnych).
Zbywalność autorskich praw majątkowych polega na tym, iż mogą one

przejść na inne osoby w drodze dziedziczenia lub na podstawie umowy.
Umowa o przeniesieniu autorskich praw majątkowych obejmuje pola

eksploatacji wyraźnie w tej umowie wymienione. Autor utworu może także
upoważnić inne osoby do korzystania z niego w drodze umowy licencyjnej
(art. 41 Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych).
IX.3. OCHRONA PROGRAMÓW KOMPUTEROWYCH
Od dawna w literaturze prawniczej toczy się dyskusja dotycząca ochro-

ny takiego rozwiązania, jakim jest program komputerowy. W dyskusji tej
pojawiły się głosy optujące za zaliczeniem tych programów do wynalazków
i zapewnienia im ochrony patentowej. Ten pogląd jednak nie przeważył
w przyjętych rozwiązaniach prawnych i program komputerowy nie został
uznany za wynalazek z uwagi na brak cech, na podstawie których można
by wskazać jego zdolność patentową. To, co przeważyło w tej dyskusji, i to
co ustawodawca wziął pod uwagę to fakt, że w odniesieniu do programu
komputerowego ochrony wymaga raczej forma tego rozwiązania, a nie
idea, pomysł.
Uznano więc, że nie przepisy o ochronie przedmiotów własności prze-

mysłowej, ale prawo autorskie będzie stanowiło bardziej adekwatną for-
mę ochrony.
95
PRAWO GOSPODARCZE
Stanowisko ustawodawcy w tej formie znalazło wyraz w art. 74 Ustawy

o prawie autorskim i prawach pokrewnych przez stwierdzenie, że programy
komputerowe podlegają ochronie jak utwory literackie z pewnymi odrębno-
ściami wyszczególnionymi w ustawie. Do programu komputerowego ich twór-
com przysługują prawa osobiste i prawa majątkowe. Oba rodzaje praw nie
różnią się od tych, które przysługują z racji stworzenia innych utworów z pew-
nymi tylko odmiennościami.
Autorskie prawa przysługujące do programu komputerowego wyrażo-
ne zostały przez katalog roszczeń przysługujących autorowi w sytuacji na-
ruszenia tych praw. Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały za-
grożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. Mo-
że także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czyn-
ności potrzebnych do usunięcia jego skutków. Jeżeli naruszenie było zawi-
nione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem za-
dośćuczynienia za doznaną krzywdę (art. 78). W okresie życia twórcy on
sam może wystąpić z roszczeniem przeciw naruszaniu jego praw osobi-
stych, a po jego śmierci prawo to przysługuje małżonkowi, zstępnym rodzi-
com, rodzeństwu, zstępnym rodzeństwa. Prawo to może przysługiwać in-
nym podmiotom wymienionym w prawie autorskim.
Autorskie prawa majątkowe przysługują twórcom programów kompu-
terowych.
Bardzo rozbudowany art. 79 ustawy, o której mowa, wskazuje również,

tak jak w odniesieniu do praw osobistych, konsekwencje naruszenia tych
praw. Pierwszym i podstawowym roszczeniem jest żądanie zaniechania na-
ruszenia i usunięcia jego skutków. Autor ma prawo do żądania naprawienia
szkody, wynikającej z naruszenia jego praw majątkowych oraz wydania uzy-
skanych korzyści.
Z tytułu naruszenia praw majątkowych do programu komputerowego
uprawnionemu przysługuje inne roszczenie wyszczególnione w przytoczo-
nym artykule ustawy, jak chociażby ogłoszenie w prasie odpowiedniego
oświadczenia.
Możliwość korzystania z utworu w ramach dozwolonego użytku nie ma
zastosowania do programów komputerowych. Jest jednak przewidziany
w art. 75 ustawy katalog czynności ograniczających majątkowe prawa au-
torskie. I tak nie wymaga zasady uprawnionego sporządzania kopii, jeżeli
jest to niezbędne do korzystania z programu komputerowego. Można także
bez zgody uprawnionego np. obser wować, badać i testować funkcjonowa-
nie programu komputerowego w celu poznania jego idei i zasad przez oso-
bę posiadającą prawo korzystania z egzemplarza programu komputerowego.
W przypadku programu komputerowego także istnieje pojęcie „utwo-
ru pracowniczego”. Jeśli strony stosunku pracy w umowie o pracę nie po-
96
PRAWO AUTORSKIE
stanowiły inaczej, a program komputerowy powstał w wyniku zatrudnie-

nia, prawo do niego przysługuje pracodawcy.
W niniejszej części opracowania mo wa była o środkach słu żących
do ochro ny praw au to ra po szcze gól nych utwo rów w tym pro gra mów
komputerowych.
Należy jednak stwierdzić, że wyłączne prawa twórców podlegają
ochronie niezależnie od ich rodzajów. W pierwszym rzędzie jest to ochro-
na cywilnoprawna umożliwiająca domaganie się przez twórcę od osoby,
która jego prawa naruszyła – zaprzestania tego naruszania, wydania uzy-
skanych korzyści, zapłacenia odpowiedniego odszkodowania.
W przypadkach szczególnych poważnego naruszenia praw autora
w sposób zawiniony, a głównie wtedy, gdy naruszający z tej nielegalnej
działalności uczynił sobie stałe źródło dochodu, grozi mu odpowiedzial-
ność karna.
97
PRAWO GOSPODARCZE
98
rozdział X_rozdział X 2018-12-31 21:45 Strona 99
X. OCHRONA KONKURENCJI
Podstawą prawną przeciwdziałania praktykom ograniczającym konku-

rencję jest ustawa z dnia 16 lutego 2007 roku54, która określa warunki roz-
woju i ochrony konkurencji oraz zasady podejmowania w interesie publicz-
nym ochrony interesów przedsiębiorców i konsumentów.
Ustawowo określony został tryb i zasady przeciwdziałania praktykom
ograniczającym konkurencję oraz praktykom naruszającym zbiorowe intere-
sy konsumentów, a także organy właściwe w sprawach konkurencji i konsu-
mentów.
Zagadnienia związane z ochroną konkurencji regulują także przepisy
Traktatu Europejskiego i inne przepisy unijne, ale mają one zastosowanie
wtedy, kiedy praktyki przedsiębiorców sprzeczne z uregulowaniami antymo-
nopolowymi mają wpływ na handle między krajami członkowskimi.
Istotą prawa antymonopolowego jest zabezpieczenie wszystkim przedsię-
biorcom równego dostępu do rynku. Służyć temu ma zakaz porozumień
ograniczających. Zakazane są porozumienia, których skutkiem jest wyelimi-
nowanie ograniczenia konkurencji na rynku, polegające na:
– ustalaniu, bezpośrednio lub pośrednio, cen i innych warunków zaku-
pu lub sprzedaży towarów,
– ograniczaniu lub kontrolowaniu produkcji lub zbytu oraz postępu tech-
nicznego,
– uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez dru-
gą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwycza-
jowego związku z przedmiotem umowy,
– ograniczaniu dostępu do rynku lub eliminowaniu z rynku przedsiębior-
ców nieobjętych porozumieniem,
– uzgadnianiu przez przedsiębiorców przystępujących do przetargu lub
przez tych przedsiębiorców i organizatora przetargu warunków skła-
danych ofert.
Przepisy analizowanej ustawy nie zawierają wyłączenia zakazu poro-

zumienia w sytuacjach, kiedy te porozumienia:
– przyczyniają się do polepszenia produkcji, dystrybucji towarów lub
do postępu technicznego lub gospodarczego,
54 Dz.U. 2007 r., nr 50, poz. 331
99
PRAWO GOSPODARCZE
– zapewniają nabywcy lub użytkownikowi odpowiednią część wynika-

jących z porozumień korzyści,
– nie nakładają na zainteresowanych przedsiębiorców ograniczeń, któ-
re nie są niezbędne do osiągnięcia tych celów.
Wyliczone wyłączenia zafunkcjonują, jeżeli przedsiębiorca udowodni,

iż te okoliczności mają miejsce.
W ramach rozwoju konkurencji zakazane jest używanie pozycji dominu-
jącej.
Zgodnie z art. 9 ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów, naduży-
wanie pozycji dominującej polega w szczególności na:
– bezpośrednim lub pośrednim narzucaniu nieuczciwych cen, w tym cen
nadmiernie wygórowanych albo rażąco niskich, odległych terminów
płatności lub innych warunków zakupu albo sprzedaży towarów,
– ograniczeniu produkcji, zbytu lub postępu technicznego ze szkodą dla
kontrahentów lub konsumentów,
– uzależnianiu zawarcia umowy od przyjęcia lub spełnienia przez dru-
gą stronę innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwycza-
jowego związku z przedmiotem umowy,
– narzucaniu przez przedsiębiorcę uciążliwych warunków umów, przy-
noszących mu nieuzasadnione korzyści.
Czynności prawne będące przejawem nadużywania pozycji dominują-

cej są w całości lub w odpowiedniej części nieważne.
Decyzję o uznaniu praktyki za ograniczającą konkurencję i nakazującą
zaniechanie jej stosowania, jeżeli stwierdzi naruszenie zakazu wydaje Pre-
zes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Ochrona konkurencji polega także na przeciwdziałaniu nadmiernej kon-

kurencji. Przepisy ustawy, o której mowa mają na celu przeciwdziałaniu nad-
miernej koncentracji kapitału, która to koncentracja prowadzi do powstania
monopoli. Ustawa wprowadza progi określające wielkości działalności
przedsiębiorców, po przekroczeniu których konieczne jest zgłoszenie zamia-
ru koncentracji. Zgodę na dokonanie koncentracji wydaje Prezes Urzędu
Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
Prezes Urzędu zakazuje, w drodze decyzji, dokonania w wyniku której
konkurencja na rynku zostanie istotnie ograniczona, w szczególności przez
powstanie lub umocnienie pozycji dominującej na rynku.
Zakazane jest także stosowanie praktyk naruszających zbiorowe intere-

sy konsumentów. Przez praktykę naruszającą zbiorowe interesy konsumentów
rozumie się godzące w nie bezprawne działania przedsiębiorcy przez:
100
OCHRONA KONKURENCJI
– naruszanie obowiązku udzielania konsumentom rzetelnej, prawdziwej

i pełnej informacji,
– stosowanie postanowień wzorców umów, które zostały wpisane do re-
jestru postanowień wzorców umowy uznanych za niedozwolone,
– nieuczciwą lub wprowadzającą w błąd reklamę i inne czyny nieuczci-
wej konkurencji godzące w zbiorowe interesy konsumentów.
W razie dokonania nieuczciwej konkurencji przedsiębiorca, którego in-

teres został naruszony lub zagrożony ma prawo do żądania:
– zaniechania niedozwolonych działań,
– usunięcia skutków niedozwolonych działań,
– złożenia jednokrotnego lub wielokrotnego oświadczenia odpowied-
niej treści w odpowiedniej formie,
– naprawienia wyrządzonej szkody,
– wydania bezpodstawnie uzyskanych korzyści,
– zarządzenia odpowiedniej sumy pieniężnej na określony cel społecz-
ny związany ze wspieraniem kultury polskiej55.
55 J. Musiałkiewicz, Elementy prawa, Warszawa 2015.
101
PRAWO GOSPODARCZE
102

Prawo Gospodarcze 08-01-2019

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Prawo Gospodarcze 08-01-2019

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

tyt_red_prawo_gosp_tyt_red_prawo_gosp 2019-01-08 17:45 Strona 1

tyt_red_prawo_gosp_tyt_red_prawo_gosp 2019-01-08 17:45 Strona 2

Opiniodawca: dr Grażyna Musiejczuk

Opracowanie edytorskie: Barbara Balawejder i Barbara Świderek

© Copyright by Oficyna Wydawnicza Wyższej Szkoły Ekologii i Zarządzania w Warszawie.

Oficyna Wydawnicza WSEiZ w Warszawie,

I. PODSTAWOWE KATEGORIE Z DZIEDZINY PRAWOZNAWSTWA . . . . . . . . .7

II. PRAWA PRZYSŁUGUJĄCE DO RZECZY (prawo rzeczowe) . . . . . . . . . . . .13

II.1. CHARAKTERYSTYKA PRAW PRZYSŁUGUJĄCYCH DO RZECZY . . . . . . . . . . . . . . . . . .13

III. ZOBOWIĄZANIA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

III.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA ZOBOWIĄZAŃ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .23

IV. NIEKTÓRE RODZAJE UMÓW GOSPODARCZYCH . . . . . . . . . . . . . . . . . .33

IV.1. OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA NIEKTÓRYCH UMÓW GOSPODARCZYCH . . . . . . . . . .33

V. PRAWO DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

V.1. PODSTAWA PRAWNA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .47

VI. FORMY PROWADZENIA DZIAŁALNOŚCI GOSPODARCZEJ . . . . . . . . . . . .53

VI.1. UWAGI OGÓLNE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .53

VII. PRAWO UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .77

VII.1. POSTĘPOWANIE UPADŁOŚCIOWE I NAPRAWCZE – ZASADY OGÓLNE . . . . . . . . . . .77

VIII. OCHRONA PRZEDMIOTÓW WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ . . . . . . . . . . . .83

VIII.1. WYNALAZEK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .84

IX. PRAWO AUTORSKIE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91

IX.1. UTWÓR JAKO PRZEDMIOT OCHRONY . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .91

X. OCHRONA KONKURENCJI . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .99

Prawo Gospodarcze pod tym samym tytułem wydane zostało w 2014 r.

Obecne wydanie nawiązuje do poprzedniego z uwzględnieniem

Celem nauczania prawa gospodarczego jest zapoznanie studentów

W ramach wykładu „Prawo gospodarcze” znajdują się także treści do-

Z uwagi na fakt, że język prawniczy ma charakter języka hermetyczne-

Prawo Gospodarcze to zbiór przepisów regulujących obrót gospodar-

Całokształt stosunków powstających w sferze gospodarczej podlega re-

1 K. Kruczalak, Prawo handlowe. Zarys wykładu. Warszawa 2006, s. 21

I. PODSTAWOWE KATEGORIE Z DZIEDZINY PRAWOZNAWSTWA

Prawo jako pojęcie wieloznaczne nasuwa wiele trudności z jego zdefi-

Z tego punktu widzenia najbardziej przydatna będzie definicja, wg której:

prawo to zespół norm ustanowionych lub usankcjonowanych przez pań-

Jak wynika z przytoczonej definicji, normy prawne powstają w dwojaki

Prawo składa z norm prawnych, a więc to norma jest elementarną cząst-

Norma prawna to wynikająca z przepisów reguła postępowania, wy-

Zasadniczym elementem tej definicji jest to, że reguła postępowania jest

2 W. Siuda, Elementy prawa dla ekonomistów. Poznań 2013, s. 17

W języku potocznym pojęcie sankcja utożsamiane jest często z karą.

– normy bezwzględnie obowiązujące (imperatywne),

Normy bezwzględnie obowiązujące to takie normy, które nakazują

Pojęciem często używanym na gruncie prawodawstwa jest pojęcie źródło

4 W. Siuda, Elementy prawa… op. cit., s. 7

PODSTAWOWE KATEGORIE Z DZIEDZINY PRAWOZNAWSTWA

Przepis to elementarna część aktu normatywnego, czyli artykuł, para-

Cechą charakterystyczną źródeł prawa jest ich hierarchiczność, co ozna-

Prawo konstytucyjne to zespół norm regulujących główne zasady ustrojo-

Prawo administracyjne to zespół norm określających sposób organizacji

Prawo finansowe to te normy prawne, które określają sposób groma-

Prawo cywilne to zespół norm odnoszących się do stosunków majątko-

Prawo karne zajmuje szczególne miejsce w systemie prawa z uwagi

PODSTAWOWE KATEGORIE Z DZIEDZINY PRAWOZNAWSTWA

teli i cały porządek społeczny przed popełniającymi przestępstwa. Prawo

Prawo pracy reguluje wszystkie zagadnienia, które związane są ze

Prawo rodzinne to obecnie odrębna dyscyplina, choć wcześniej była czę-

Wymienione dyscypliny (gałęzie prawa) mają charakter podstawowy

Dyscyplinami pomocniczymi jest chociażby prawo budowlane, prawo

Prawo dzieli się jeszcze na: prawo publiczne i prawo prywatne.

Reasumując przedstawione zagadnienie natury ogólnej, dotyczące pra-

sądnych granicach. Przeregulowanie tej sfery stosunków społecznych, jakim

II. PRAWA PRZYSŁUGUJĄCE DO RZECZY (prawo rzeczowe)