Strona 1

1. System finansowy państwa. ........................................................................................................ 4

2. Finanse publiczne – pojęcie i funkcje. ......................................................................................... 5
3. Sektor finansów publicznych (zakres podmiotowy i przedmiotowy). ......................................... 6
4. Jednostki sektora finansów publicznych. .................................................................................... 7
5.Jednostka budżetowa. .................................................................................................................. 8
6.Samorządowy zakład budżetowy. ................................................................................................ 8
7.Państwowy fundusz celowy. ........................................................................................................ 9
8.Agencja wykonawcza.................................................................................................................. 10
9.Instytucja gospodarki budżetowej. ............................................................................................ 10
10.Środki publiczne (źródła i przeznaczenie). ............................................................................... 11
11. Dochody publiczne. ................................................................................................................. 11
12.Dochody a przychody. .............................................................................................................. 12
13.Wydatki a rozchody. ................................................................................................................. 12
14. Nadwyżka i deficyt sektora finansów publicznych. ................................................................. 14
15. Państwowy dług publiczny. ..................................................................................................... 14
16. Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa. ....................................................... 16
17. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne. .................................................................................. 18
18.Zasady i tryb emisji skarbowych papierów wartościowych. .................................................... 20
19. System budżetowy w państwie. .............................................................................................. 21
20. Źródła prawa budżetowego..................................................................................................... 21
27. Dotacje a subwencje................................................................................................................ 21
28. Zasady budżetowe. .................................................................................................................. 22
29. Zgodność planów finansowych z planami rzeczowymi. .......................................................... 23
30. Przejrzystość i jawność budżetu. ............................................................................................. 23
31. Powszechność (zupełność) budżetu. Formy organizacyjno-prawne sektora finansów
publicznych. Sposoby powiązania z budżetem (budżetowanie brutto i netto). ........................... 24
32. Równowaga budżetowa. Źródła finansowania niedoboru budżetowego. .............................. 24
33.Jedność formalna i materialna budżetu. Zasada roczności budżetu. ....................................... 25
34.Procedura budżetowa – pojęcie i etapy. .................................................................................. 25
35.Konstytucyjne podstawy tworzenia budżetu. .......................................................................... 29
36.Podstawy prawne wieloletniego planowania finansowego ..................................................... 29
37.Wieloletni Plan Finansowy Państwa (WPFP) ............................................................................ 30
38.Wieloletnia Prognoza Finansowa. ............................................................................................ 31
2
Strona

39.Przygotowanie projektu budżetu. ............................................................................................ 32

40.Uchwalanie budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego. .................................... 33
41.Wykonywanie ustawy (uchwały) budżetowej. ......................................................................... 35
42.Zasady gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków. .................................................... 38
43.Przenoszenie i blokowanie wydatków budżetowych. .............................................................. 38
44.Rezerwy budżetowe. ................................................................................................................ 40
45.Absolutorium budżetowe. ........................................................................................................ 41
46.Kontrola zarządcza. .................................................................................................................. 42
47.Audyt wewnętrzny ................................................................................................................... 42
48.Kontrola wykonania budżetu ................................................................................................... 44
49.Regionalne izby obrachunkowe ............................................................................................... 44
50.Sprawozdawczość budżetowa .................................................................................................. 45
51. Bankowa obsługa budżetu państwa i JST ................................................................................ 46
52. Dyscyplina finansów publicznych ............................................................................................ 48
53. System podatkowy państwa i samorządu terytorialnego – zasady tworzenia, elementy
składowe........................................................................................................................................ 51
54. Źródła prawa podatkowego. ................................................................................................... 52
55. Organy podatkowe i ich właściwość........................................................................................ 53
56. Pojęcie podatku jako daniny publicznej. ................................................................................. 54
57. Podatek a opłata...................................................................................................................... 55
58. Płatnik, podatnik, inkasent. ..................................................................................................... 55
59. Konstrukcja podatku................................................................................................................ 56
60. Klasyfikacje podatków. ............................................................................................................ 57
61.PODATKI DOCHODOWE............................................................................................................ 59
62. PODATKI OBROTOWE .............................................................................................................. 63
63. PODATKI PRZYCHODOWE I MAJĄTKOWE ............................................................................... 67
64. ZASADY PODATKOWE: ............................................................................................................. 72
65. OBOWIAZEK PODATKOWY A ZOBOWIANIE PODATKOWE; ..................................................... 72
66. Powstanie zobowiązania podatkowego. ................................................................................. 72
67. Wygasanie zobowiązań podatkowych..................................................................................... 74
68. Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych ........................................................... 78
69. Decyzja podatkowa ustalająca a określająca........................................................................... 79
70. Interpretacja przepisów prawa podatkowego ........................................................................ 80
71. System finansowy podmiotów gospodarczych ....................................................................... 80
3
Strona

72. Zasady prowadzenia rachunkowości oraz ewidencjonowania operacji gospodarczych ......... 81

 73. Majątek przedsiębiorstwa ....................................................................................................... 81
74. Źródła finansowania środków obrotowych ............................................................................. 83
75. Źródła finansowania środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych .............. 84
76. Amortyzacja jako źródło finansowania majątku przedsiębiorcy. ............................................ 84
77. Wynik finansowy ..................................................................................................................... 86
78. Sprawozdanie finansowe......................................................................................................... 86
79. Badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych....................................................................... 87
80. System bankowo-kredytowy. .................................................................................................. 89
81. NBP jako centralny bank państwa. .......................................................................................... 90
82. Zadania NBP............................................................................................................................. 91
83.Organy NBP. ............................................................................................................................. 93
84. Struktura organizacyjna NBP. .................................................................................................. 95
85. NBP jako bank banków. ........................................................................................................... 95
86. Struktura polskiego systemu bankowego. .............................................................................. 97
87. Banki państwowe. ................................................................................................................... 97
88. Banki spółdzielcze. ................................................................................................................... 99
89. Banki w formie spółek akcyjnych. ......................................................................................... 100
90. Czynności bankowe sensu stricto i sensu largo. .................................................................... 104
91. Kredyt a pożyczka bankowa. ................................................................................................. 106
Różnice między kredytem a pożyczką ......................................................................................... 106
92. Umowa kredytowa. ............................................................................................................... 108
93. Zdolność kredytowa. ............................................................................................................. 109
94. Działalność kredytowa banków ............................................................................................. 110
95. Formy rozliczeń pieniężnych. ................................................................................................ 111
96. Rachunki bankowe. ............................................................................................................... 114
97. Umowa rachunku bankowego............................................................................................... 117
98. Nadzór nad rynkiem finansowym.......................................................................................... 119
99. Bankowy Fundusz Gwarancyjny. ........................................................................................... 124
100. Europejski System Banków Centralnych. ............................................................................ 126

1. System finansowy państwa.

4

Układ wzajemnie powiązanych instytucji finansowych, rynków finansowych oraz elementów

Strona

infrastruktury systemu finansowego. Jest tą częścią systemu ekonomicznego, która umożliwia

świadczenie usług pozwalających na krążenie siły nabywczej w gospodarce. System
finansowy odgrywa ważną rolę związaną z transferem kapitału od podmiotów posiadających
oszczędności do podmiotów, które potrzebują go na inwestycje. W strukturze systemu
finansowego można wyróżnić dwa segmenty: rynkowy system finansowy oraz publiczny
system finansowy.

Ogniwa rynkowego systemu finansowego:

• instrumenty finansowe;
• rynki finansowe;
• instytucje finansowe;
• zasady, na jakich działają trzy pierwsze ogniwa.

Ogniwa publicznego systemu finansowego:

• instytucje budżetowe;
• instrumenty fiskalne;
• publiczne instrumenty finansowe;
• instytucje fiskalne.

Funkcje systemu finansowego:

• monetarna (dostarcza podmiotom niefinansowym pieniądza i umożliwia jego obieg w

gospodarce),

• kapitałowo-redystrybucyjna (umożliwia przepływ wolnych środków od tych

podmiotów, które nimi dysponują do tych, które ich potrzebują),
• kontrolna (pełni kontrolę nad strumieniami pieniężnymi, w szczególności nad
środkami zainwestowanymi, wypożyczonymi i redystrybuowanymi w przeszłości).

2. Finanse publiczne – pojęcie i funkcje.

Finanse publiczne pozostają pod wpływem trzec wzajemnie ze sobą powiązanych czynników:
gospodarki, polityki oraz prawa. Dopiero kompleksowe rozpatrywanie tych zjawisk daje
pełny obraz zjawisk zwanych dalej finansami publicznymi. Finanse publiczne – (zakres
przedmiotowy) - to procesy związane z gromadzeniem i wydatkowaniem środków
publicznych, a w szczególności:

a) Gromadzenie dochodów i przychodów publicznych

b) Wydatkowanie środków publicznych
c) Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa
d) Zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne
5

e) Zarządzanie środkami publicznymi

Strona

f) Zarządzanie długiem publicznym

 g) Rozliczenia z budżetem UE

Zakres podmiotowy - wszystkie podmioty zaliczone do sektora finansów publ. (art. 9

UoFP), ale również inne podmioty, które wykorzystują środki publiczne – te podmioty
również ponoszą odpowiedzialność i konsekwencje za niewłaściwe gospodarowanie (art. 4
ust. 1 UoFP)

Funkcje:

 Fiskalna – łączy się z pobieraniem i gromadzeniem przez państwo środków

publicznych po to, aby zrealizować zadania, jakie państwo ma do spełnienia
 Redystrybucyjna – celowe, świadome wykorzystywanie instytucji
prawnofinansowych do wtórnego podziału tworzonego w państwie produktu
krajowego brutto (3 podstawowe czynniki realizacji funkcji redystrybucyjnej: *
założenia ustrojowe państwa, *stopień rozwoju i kondycja gospodarki, *sytuacja
społeczna – np. stopień bezrobocia, relacja między liczbą osób czynnych zawodowo a
emerytami i rencistami)
 Stymulacyjna – oddziaływanie na poszczególne podmioty za pomocą obietnic
korzyści finansowych (np. ulgi) lub zagrożeń dolegliwościami finansowymi, które są
zawarte w różnych rozwiązaniach prawno finansowych. Rozwiązania te (=instytucje
prawno finansowe) pełnią rolę bodźców prawnofinansowych, skierowanych do
konkretnych grup adresatów
 Informacyjno-kontrolna – w warunkach ustroju demokratycznego funkcja ta ma
charakter nie tyle kontrolny, co informacyjno-ewidencyjny, polega bowiem na
sygnalizowaniu pozytywnych lub negatywnych wyników procesów gospodarczych.

3. Sektor finansów publicznych (zakres podmiotowy i przedmiotowy).

Zakres podmiotowy sektora FP jest uregulowany w art. 9 UoFP

Art. 9: Sektor finansów publicznych tworzą:

1) organy władzy publicznej, w tym organy administracji rządowej, organy kontroli
państwowej i ochrony prawa oraz sądy i trybunały;
2) jednostki samorządu terytorialnego oraz ich związki;
3) jednostki budżetowe;
4) samorządowe zakłady budżetowe;
5) agencje wykonawcze;
6) instytucje gospodarki budżetowej;
7) państwowe fundusze celowe;
8) Zakład Ubezpieczeń Społecznych i zarządzane przez niego fundusze oraz Kasa Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego i fundusze zarządzane przez Prezesa Kasy Rolniczego
Ubezpieczenia Społecznego;
9) Narodowy Fundusz Zdrowia;
6

10) samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej;

Strona

11) uczelnie publiczne;

12) Polska Akademia Nauk i tworzone przez nią jednostki organizacyjne;
13) państwowe i samorządowe instytucje kultury;
14) inne państwowe lub samorządowe osoby prawne utworzone na podstawie odrębnych
ustaw w celu wykonywania zadań publicznych, z wyłączeniem przedsiębiorstw, instytutów
badawczych, banków i spółek prawa handlowego.

Zakres przedmiotowy – art. 4?

4. Jednostki sektora finansów publicznych.

• Sektor finansów publicznych tworzą podmioty określone w art. 9 UoFP, które
wykonują zadania publiczne i są finansowane ze środków publicznych
o Podmioty te mogą być włączone do budżetu całością swoich dochodów i
wydatków (jednostki budżetowe) – osiągnięte przez nie dochody, jak i
ponoszone wydatki są odpowiednio dochodami i wydatkami budżetu:
gospodarka budżetowa brutto
 Umożliwia pokrywanie wydatków niezależnie od wysokości dochodów
osiąganych przez daną jednostkę organizacyjną
o Jednostki organizacyjne, które obok działalności o charakterze
nieprodukcyjnym, prowadzą działalność gospodarczą rozliczają się z
budżetem wyłącznie wynikiem działalności (mają możliwość wydatkowania
uzyskanych przychodów na pokrywanie swoich wydatków): gospodarka
budżetowa netto
o Gospodarka pozabudżetowa: formy prawno-organizacyjne, które
finansowane są wg metody netto. Obecnie pojęcie to odnosi się do jednostek
tworzonych na podstawie odrębnych ustaw o bardzo zróżnicowanym statusie
organizacyjno-prawnym i zróżnicowanych zasadach prowadzenia gospodarki
finansowej, w tym sposobach powiązania z budżetem (samorządowy zakład
budżetowy, agencja wykonawcza, instytucja gospodarki budżetowej)

Na sektor finansów publicznych składają się:

• Podmioty prawa publicznego (państwo, województwo, powiat, gmina)

o Organy administracji rządowej, organy kontroli państwowej, ochrony prawa,
sądy i trybunały
o JST oraz ich związki
o Jednostki budżetowe
o Samorządowe zakłady budżetowe
o Agencje wykonawcze
o Instytucje gospodarki budżetowej
o Państwowe fundusze celowe
o ZUS i zarządzane przez niego fundusze
o KRUS
o NFZ
7

o Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej

Strona

o Uczelnie publiczne
 o PAN i tworzone przez nią jednostki organizacyjne

Kryteria zaliczenia podmiotów do tego sektora:

1. Status ustrojowy podmiotu (przynależność do systemu organów

państwa/samorządu/jednostek podporządkowanych)
2. Forma prawna, wskazująca, iż nie jest on osobą fizyczną
3. Status prawnofinansowy jednostki
4. Charakter działalności danego podmiotu i cel jego prowadzenia
5. Imienne oznaczenie podmiotu (np. ZUS, NFZ)

Jednostki sektora fp są tworzone w formach wskazanych w UoFP, na jej podstawie lub

na podstawie odrębnych ustaw (art. 8 UoFP)

5. Jednostka budżetowa.

• Takie jednostki organizacyjne sektora finansów publicznych, które pokrywają swoje

wydatki bezpośrednio z budżetu, a pobrane dochody odprowadzają na rachunek
odpowiednio dochodów budżetu państwa albo budżetu JST
• Jako jedyne podmioty spełniają klasyczny postulat zupełności budżetu (rozliczają
się z właściwym budżetem metodą brutto)
• Niejednolity charakter ustrojowy:
o Jednostki budżetowe, stanowiące aparat wykonawczy organów władzy
ustawodawczej i wykonawczej (np. kancelarie, biura, ministerstwa, urzędy)
o Jednostki budżetowe, będące jednostkami organizacyjnymi podległymi
organom państwowej lub samorządowej władzy wykonawczej lub przez
nie nadzorowanymi, a najczęściej także przez nie utworzonymi
o Jednostki budżetowe, które pod względem ustrojowym są zaliczane do
sądów i trybunałów oraz do organów kontroli państwowej i ochrony
prawa, które nie mają formalnie wyodrębnionych urzędów
• Nie posiadają osobowości prawnej; korzystają z osobowości prawnej Skarbu Państwa
lub jednostki samorządu terytorialnego
• Przedmiotem działalności jest z reguły świadczenie usług o charakterze nieodpłatnym
bądź też wykonywanie innych zadań administracji publicznej

6. Samorządowy zakład budżetowy.

• Komunalna jednostka organizacyjna sektora finansów publicznych bez osobowości

prawnej
• Tworzona/łączona/przekształcana przez organ stanowiący jednostki samorządu
terytorialnego
• Odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania i pokrywa koszty swojej działalności z
8

uzyskanych przychodów własnych (zasada samofinansowania) oraz z dotacji

Strona

otrzymywanych z budżetu JST (nie mogą przekroczyć 50% kosztów jego

działalności, jednak nie dotyczy to dotacji inwestycyjnych oraz dotacji celowych na
 zadania bieżące finansowane z udziałem środków unijnych lub pochodzących ze
źródeł zagranicznych
• Gospodarka finansowa opiera się na metodzie budżetowania netto – rozlicza się
wynikiem działalności, wpłacając nadwyżkę środków obrotowych (art. 15 ust. 7
UoFP)
• Szczególna forma, wyodrębniona finansowo i organizacyjnie, która łączy w sobie
cechy podmiotu gospodarczego i jednostki realizującej zadania publiczne
• Zakres działania zakładów budżetowych jest wskazany w ustawie w zamkniętym
katalogu (art. 14 UoFP)
• SZB może dokonywać zmiany w planie finansowym w ciągu roku, w przypadku
realizowania wyższych od planowanych dochodów i wydatków, pod warunkiem, że
nie spowoduje to zmniejszenia wpłat do budżetu ani zwiększenia dotacji.

7. Państwowy fundusz celowy.

• Powiązanie wydatków na wskazane cele z przychodami pochodzącymi ze ściśle

określonych źródeł
• Przychody pochodzą ze źródeł publicznych, a koszty są przeznaczane na realizację
wyodrębnionych zadań państwowych
• Art. 29 UoFP – fundusz celowy: zasób środków pieniężnych, wyodrębnionych w ten
sposób, że powstaje on z ustawowo określonych źródeł przychodów, powiązanych
celowo z finansowaniem kosztów realizacji określonego zadania publicznego, którym
dysponuje minister albo inny organ wskazany w ustawie tworzącej fundusz;
• Ustawowo określona forma finansowania zadań publicznych
• Fizyczne wyodrębnienie następuje poprzez gromadzenie jego środków na
wyodrębnionym rachunku bankowym, który służy tylko do obsługi funduszu
celowego;
• Nie jest państwowym funduszem celowym taki fundusz, którego jedynym źródłem
przychodów, z wyłączeniem odsetek od środków zgromadzonych na rachunku
bankowym i darowizn, jest dotacja z budżetu państwa – spoko fundusz nie posiada
dochodów własnych, jego wyodrębnienie z budżetu jest sztuczne
• Funduszowanie – metoda finansowania, polegająca na powiązaniu dochodów i
wydatków w ramach funduszu celowego, służącego realizacji wyodrębnionego
zadania
• (+) Służy bardziej elastycznej gospodarce środkami publicznymi niż w ramach
budżetu
• (-) Ograniczone możliwości kontroli gospodarki funduszowej oraz rozbicie
gospodarki środkami publicznymi i prowadzenie jej wg zróżnicowanych reguł;
zwiększenie ryzyka niepełnego wykorzystania publicznych zasobów pieniężnych –
jeśli bowiem jeden z funduszy ma nadmiar środków, nie ma możliwości przekazania
ich do drugiego funduszu, który z kolei odczuwa ich niedostatek;
9
Strona
 8. Agencja wykonawcza.
• Państwowa osoba prawna, tworzona na podstawie odrębnej ustawy w celu realizacji
zadań państwa
• Zasady działania określa ustawa, która ją tworzy oraz statut, nadawany przez
ministra sprawującego nadzór nad agencją
• Wzorowane na rozporządzeniu Rady (WE) nr 58/2003
• Agencje zobowiązane są corocznie wpłacać do budżetu państwa, na rachunek bieżący
jednostki budżetowej, obsługującej ministra sprawującego nadzór nad tą agencją,
nadwyżkę środków finansowych, ustalaną pod koniec roku, pozostającą po
uregulowaniu zobowiązań podatkowych
• Wpłata powinna zostać dokonana najpóźniej do 30. czerwca roku następującego po
roku, w którym nadwyżka powstała
• Od obowiązku wpłaty może zwolnić Rada Ministrów, na wniosek ministra
sprawującego nadzór
Działalność agencji rządowych łączy środki publiczne, w tym pochodzące ze źródeł
zagranicznych, ze środkami pozyskanymi z innych źródeł, by następnie skierować na
realizację ważnych zadań gospodarczych

9. Instytucja gospodarki budżetowej.

• Nowa forma organizacyjno-prawna jednostek sektora finansów publicznych,
utworzona w miejsce luki po zlikwidowanych zakładach budżetowych i
gospodarstwach pomocniczych
• Posiada osobowość prawną – uzyskuje ją z chwilą wpisu do Krajowego Rejestru
Sądowego
• Działalność opiera się w założeniu na samofinansowaniu przypisanych zadań
publicznych; jednocześnie jednostka ta może otrzymywać wsparcie z budżetu państwa
w formie dotacji, ale tylko wówczas, gdy odrębne ustawy tak stanowią
• Dwa tryby tworzenia
• Tryb I – pod kontrolą Rady Ministrów; wówczas instytucja jest tworzona przez
ministra lub Szefa Kancelarii Rady Ministrów, za zgodą RM, udzieloną na jego
wniosek
• Tryb II – instytucję tworzy organ lub kierownik jednostki, która zajmuje szczególne
miejsce w sektorze finansów publicznych, związane z jej pozycją ustrojową; podmioty
działające w tym trybie wykonują funkcje organu założycielskiego i spoczywa na
nich jedynie obowiązek poinformowania prezesa RM o utworzeniu IGB
• Koszty i wydatki mogą być ponoszone tylko w ramach posiadanych środków
finansowych, obejmujących uzyskane przychody oraz środki z poprzedniego okresu
(igb nie rozlicza z budżetem nadwyżki środków finansowych) – idea
samofinansowania
• Zaciągnięcie zobowiązania powyżej 30% rocznych przychodów wymaga ponadto
10

zgody organu założycielskiego

Strona
 10.Środki publiczne (źródła i przeznaczenie).
Źródła pochodzenia środków publicznych wymienione są w art. 5 ust. 1 UoFP. Artykuł ten
stanowi, że dochodami publicznymi są:
1) dochody publiczne;
2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej oraz niepodlegające zwrotowi środki z
pomocy udzielanej przez państwa członkowskie Europejskiego Porozumienia o Wolnym
Handlu (EFTA);
3) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi, inne niż wymienione
w pkt 2;
4) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych
jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
a) ze sprzedaży papierów wartościowych,
b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,
c) ze spłat pożyczek i kredytów udzielonych ze środków publicznych,
d) z otrzymanych pożyczek i kredytów,
e) z innych operacji finansowych;
5) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie
działalności oraz pochodzące z innych źródeł.
1a. Do przychodów budżetu państwa, o których mowa w ust. 1 pkt 4 lit. e, zalicza się także
środki przekazane z rachunków depozytowych Ministra Finansów, o których mowa
w art. 83a rachunki depozytowe Ministra Finansów, na inne rachunki Ministra Finansów.
Przeznaczenie środków publicznych uregulowane są w art. 6 UoFP, w myśl którego środki
publiczne przeznacza się na:
1) wydatki publiczne;
2) rozchody publiczne, w tym na rozchody budżetu państwa i budżetów jednostek
samorządu terytorialnego.
2. Rozchodami publicznymi są:
1) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów;
2) wykup papierów wartościowych;
3) udzielone pożyczki i kredyty;
4) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z
prywatyzacji majątku Skarbu Państwa;
5) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością;
6) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach
finansowych.

11. Dochody publiczne.

Dochodami publicznymi są:
1. daniny publiczne, do których zalicza się: podatki, składki, opłaty, wpłaty z zysku
przedsiębiorstw państwowych i jednoosobowych spółek Skarbu Państwa, a także inne
świadczenia pieniężne jednostek samorządu terytorialnego, państwowych funduszy
11

celowych oraz innych jednostek sektora finansów publicznych,

2. inne dochody budżetu państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz innych
Strona

jednostek sektora finansów publicznych,

3. wpływy ze sprzedaży wyrobów i usług świadczonych przez jednostki sektora
finansów publicznych,
4. dochody z mienia jednostek sektora finansów publicznych, do których zalicza się w
szczególności:
•
• wpływy z umów najmu, dzierżawy i innych umów o podobnym charakterze,
• Odsetki od środków na rachunkach bankowych,
c) odsetki od udzielonych pożyczek i od posiadanych papierów wartościowych,
d) dywidendy z tytułu posiadanych praw majątkowych, 5) spadki, zapisy i darowizny w
postaci pieniężnej na rzecz jednostek sektora finansów publicznych, 6) odszkodowania
należne jednostkom sektora finansów publicznych, 7) kwoty uzyskane przez jednostki sektora
finansów publicznych z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji, 8) dochody ze sprzedaży
majątku, rzeczy i praw majątkowych.

12.Dochody a przychody.
• Ustawodawca nie definiuje tych pojęć, dokonuje jedynie ich egzemplifikacji
• Dochód budżetu państwa: art. 111 UoFP;
 Dochody są środkami stałymi i odnawialnymi
 są środkami ostatecznymi z punktu widzenia zasilenia budżetu
 są oparte na przymusie państwowym
• Przychód budżetu państwa: art. 5 ust. 1 pkt 4 UoFP;
 Przychody są środkami incydentalnymi i realizowanymi tylko w sytuacji
uzasadnionej potrzeby
 są środkami zwrotnymi
 stawiają państwo w roli „petenta”, poszukującego źródeł finansowania
• Art. 111 UoFP wprowadza normatywną klasyfikację dochodów (nie dokonuje jednak
przypisania wprost poszczególnych dochodów do danej grupy):
♣ Dochody podatkowe – art. 111 pkt 1 – podatki i opłaty, w takiej części, która
zgodnie z odrębnymi przepisami nie stanowi dochodów JST, przychodów
państwowych funduszy celowych oraz innych jednostek sektora finansów
publicznych
♣ Dochody niepodatkowe – pozostałe dochody, niesklasyfikowane jako
podatkowe
• Można również dokonać podziału na dochody publicznoprawne (podatki, opłaty, cła,
mandaty, grzywny, nadwyżki wypracowane przez agencje wykonawcze) oraz
dochody prywatnoprawne (wpłaty z tytułu dywidendy, dochody z najmu, dzierżawy,
dochody z tytułu odsetek od środków nagromadzonych na rachunkach bankowych)
• DOCHODY należy więc rozumieć jako zaplanowane i przewidywane kwoty
wpływów, które państwo może i powinno uzyskać ze wskazanych ustawowo
źródeł
12

13.Wydatki a rozchody.
Strona

• Pojęcie to nie jest zdefiniowane normatywnie

• Rozchody – spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów, wykup papierów
wartościowych, udzielone pożyczki i kredyty, płatności wynikające z odrębnych
ustaw, inne operacje finansowe, związane z zarządzaniem długiem publicznym i
płynnością oraz płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych
instytucjach finansowych (art. 6 ust. 2 UoFP);
• Wydatki budżetu – ustalone w budżecie nakłady finansowe (limity) ostateczne i
bezzwrotne, przeznaczone na finansowanie zadań na poziomie centralnym
• Klasyfikacja wydatków budżetowych:
♣ art. 124 UoFP – grupy wydatków:
o dotacje i subwencje
o świadczenia na rzecz osób fizycznych
o wydatki bieżące jednostek budżetu
o wydatki majątkowe
o wydatki na obsługę Skarbu Państwa
o wydatki na realizację programów, finansowanych z udziałem środków,
o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt. 2 UoFP, w tym wydatki budżetu
środków europejskich
o środki własne Unii Europejskiej
♣ art. 112 UoFP- kryterium kierunków dokonywania wydatków; szczególnie
ważne są:
o art. 112 ust. 1 pkt. 1 i 2 UoFP wydatki stanowiące o istocie i
podstawowych funkcjach budżetu państwa
o subwencje i dotacje – kwalifikowany rodzaj wydatków budżetowych;
są to wydatki ponoszone w celu dokonywania dalszych wydatków, ale
na inne niż państwo podmioty publiczne i prywatne, na realizację celów
publicznych.
Dotacje budżetowe dzieli się na:
 dotacje celowe – mocno zróżnicowana wewnętrznie grupa, której
cechą charakterystyczną jest celowy charakter; można do nich zaliczyć
dotacje celowe przekazywane JST na podstawie art. 127 UoFP, dotacje
inwestycyjne przyznawane podmiotom określonym w art. 132 ust. 2
UoFP czy środki przekazane na realizację programów finansowanych z
udziałem środków pochodzących ze źródeł zagranicznych,
niepodlegających zwrotowi oraz inne środki (art. 5 ust. 1 pkt. 3 oraz
ust. 3 pkt. 6)
 dotacje przedmiotowe – dopłaty do określonych wyrobów lub usług,
kalkulowane wg stawek jednostkowych; forma pomocy publicznej,
gdyż adresowane są przede wszystkim do przedsiębiorców – celem
tego działania jest kształtowanie cen towarów lub usług na
odpowiednio niskim poziomie przy jednoczesnym pokryciu kosztów
podmiotu realizującego zadanie
13

 dotacje podmiotowe – środki przeznaczone dla podmiotu wskazanego

Strona

w odrębnej ustawie lub umowie międzynarodowej wyłącznie na

 dofinansowanie działalności bieżącej w zakresie określonym w
odrębnej ustawie lub umowie międzynarodowym; beneficjent dotacji
sam decyduje o sposobie jej wykorzystania.

14. Nadwyżka i deficyt sektora finansów publicznych.

Dodatnia różnica pomiędzy dochodami a wydatkami publicznymi stanowi nadwyżkę, a
ujemna – deficyt sektora finansów publ. Równowaga w sektorze decyduje o działaniach
rządu. Równowaga jest postulatem. Art. 7 UoFP

Nadwyżka i deficyt są bardzo mocno związane z zasadą zachowania równowagi budżetowej.

Zachowanie równowagi nie jest rygorystyczne i dopuszcza się obecnie takie planowanie
budżetu, w którym wydatki będą przewyższać dochody. Powstały nawet teorie ekonomiczne
uzasadniające uchwalanie budżetu z deficytem budżetowym58. W praktyce brak równowagi
może być spowodowany zastosowaniem jednej z powyższych teorii, jednak w polskich
warunkach powodem uchwalenia budżetu niezrównoważonego mogą być po prostu realia
gospodarcze, błędne planowanie lub nieskuteczność aparatu skarbowego59. Bez względu
jednak na powód powstania braku równowagi należy pamiętać o konsekwencjach tego stanu.
Po pierwsze, brak równowagi prowadzi do konieczności podjęcia pewnych działań przez
podmioty tworzące budżet. W przypadku nadwyżki budżetowej należy postanowić o jej
rozdysponowaniu. W przypadku deficytu budżetowego należy wskazać środki, z których
zostanie pokryta ujemna różnica między dochodami i wydatkami. Po drugie, uchwalenie
budżetu z deficytem prowadzi najczęściej do powstania długu publicznego (nie zawsze tak
jest, ustawa o finansach publicznych dopuszcza bowiem pokrywanie deficytu budżetowego z
nadwyżek z lat ubiegłych lub przychodów osiągniętych z prywatyzacji). Po trzecie,
uchwalanie budżetów z deficytem budżetowym może prowadzić do skumulowania
zobowiązań państwa; może to doprowadzić nie tylko do przekroczenia granic zadłużenia
państwa określonych w Konstytucji RP, ale również do przerzucenia odpowiedzialności za
niespłacone zobowiązania na przyszłe pokolenia.

Nadwyżkę i deficyt finansów publicznych ustala się po wyeliminowaniu przepływów

finansowych między jednostkami sektora.

15. Państwowy dług publiczny.

Dług publiczny (dług sektora publicznego) – rozumiany m. In. Jako: finansowe zobowiązania
władz publicznych z tytułu zaciągniętych pożyczek; zagregowana i skonsolidowana wartość
zobowiązań sektora publicznego z określonych tytułów czy też suma pozostałych do
spłacenia pożyczek państwowych.

Przyczyny powstawania długu:

 uporczywie utrzymujący się deficyt budżetowy

 wzmożone wydatki publiczne
 świadoma polityka utrzymywania deficytu państwowego, jako narzędzia
14

interwencjonizmu państwowego
Strona

 niepodnoszenie podatków przy jednoczesnym powstrzymywaniu się od cięć

budżetowych
  w Polsce dług publiczny wynika przede wszystkim z zadłużenia z lat poprzednich, w
wyniku różnic kursowych walut, w których zaciągnięty był dług oraz bieżącego
deficytu budżetowego

Skutki istnienia:

 wzrost inflacji i stóp procentowych w następstwie zgłoszenia przez państwo popytu na

pieniądz, niezbędny do sfinansowania deficytu oraz obsługi długu publicznego
 konieczność ponoszenia rosnącej obsługi tego długu, co powoduje konieczność
angażowania coraz większych bieżących dochodów budżetowych w celu
finansowania deficytu z przeszłości
 przerzucanie kosztów spłaty długu publicznego na przyszłe pokolenia

Klasyfikacja długu publicznego wg różnych kryteriów:

Kryterium klasyfikacji Rodzaj długu

Źródło finansowania  krajowy (wewnętrzny)

 zagraniczny (zewnętrzny)

Podmiot zaciągający dług  globalny – całego sektora FP

 centralny – SP
 samorządowy – lokalny
 innych jednostek sektora FP

Zasady ewidencji oraz  netto – oznacza stan zobowiązań po odjęciu

rzeczywiste obciążenie należności z tytułu pomocny zwrotnej udzielonej
gospodarki i społeczeństwa innym podmiotom
 brutto – obejmuje zobowiązania władz publicznych
względem podmiotów krajowych i zagranicznych,
znajdujących się poza sektorem publicznym

Inflacja  nominalny – wartość zobowiązań zaciągniętych

przez jednostki sektora FP w momencie jego
zaciągania; dług wg nominału
 realny – dług wg kapitału, obejmujący dług
nominalny z uwzględnieniem przyrostu kapitału
początkowego na skutek indeksacji lub kapitalizacji

Metoda obliczania  rzeczywisty – obejmujący wymagalne

zobowiązania bilansowe władz publicznych
 potencjalny – odzwierciedlający warunkowe
zobowiązania pozabilansowe – udzielane przez
podmiot publicznoprawny gwarancje i poręczenia
15

Czas  krótkoterminowy – płynny, bieżący; służy

Strona

zrównoważeniu budżetu, a konieczność jego

 zaciągnięcia wynika najczęściej z przejściowych
trudności płatniczych władz publicznych,
spowodowanych brakiem czasowej synchronizacji
między wpływami podatkowymi a koniecznością
dokonywania wydatków sztywnych
 długoterminowy – fundowany, trwały; zaciągany
przede wszystkim dla sfinansowania wydatków
majątkowych, w szczególności związanych z
budową obiektów użyteczności publicznej,
będących zabezpieczeniem tych pożyczek

Konstytucyjne wymogi w zakresie zadłużenia publicznego:

 zakaz zaciągania pożyczek oraz udzielania gwarancji lub poręczeń finansowych, w

następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego
PKB
 obowiązek ustawowego określenia sposobu obliczania wartości państwowego długu
publicznego oraz metody zaciągania pożyczek, udzielania gwarancji i poręczeń przez
państwo
 zakaz zwiększania wydatków lub ograniczania dochodów zaplanowanych przez RM,
których następstwem jest zwiększenie przez Sejm deficytu budżetowego, powyżej
poziomu zaplanowanego w projekcie ustawy budżetowej
 zakaz pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązań w NBP
 obowiązek ustawowego określenia sposobu obliczania wartości rocznego PKB

Dwie kategorie długu wg UoFP:

 państwowy dług publiczny – wartość nominalna zobowiązań jednostek sektora

finansów publicznych po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań między
jednostkami tego sektora (tzw. Konsolidacja – art. 73 ust. 1 UoFP); takie obliczanie
wartości długu publicznego powoduje, że jest on przedstawiany bez kosztów
związanych z jego obsługą które stanowią np. odsetki, dyskonto – definicja w
przypisach na stronie 139 pdr, gdyby ktoś był ciekaw :D; jest to dług całego sektora
FP, łącznie z długiem JST;
o podstawowe znaczenie dla ustalania wielkości PDP ma zamknięty katalog
tytułów dłużnych (zobowiązań składających się na państwowy dług
publiczny), wskazany w art. 72 ust. 1 UoFP
o zarządza nim Minister Finansów – Czteroletnia strategia zarządzania długiem
SP oraz oddziaływania na PDP (art. 75 UoFP)
 Dług Skarbu Państwa -
16

16. Finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa.

Potrzeby pożyczkowe budżetu państwa – wysokość zobowiązań, niezbędną do
Strona

zrównoważenia przychodów i rozchodów w danym roku budżetowym.

Zadłużenie może być finansowane jedynie z wykorzystaniem środków wskazanych w
UoFP:

Budżet państwa Budżet JST

Sprzedaż papierów wartościowych na rynku Sprzedaż papierów wartościowych

krajowym i zagranicznym wyemitowanych przez JST

Kredyty zaciągane w bankach krajowych i Kredyty zaciągane w bankach krajowych i

zagranicznych zagranicznych

Pożyczki Pożyczki

Prywatyzacja majątku Skarbu Państwa Prywatyzacja majątku JST

Spłaty udzielonych kredytów i pożyczek Środki z rozliczeń wyemitowanych papierów

wartościowych oraz spłaty kredytów i
pożycek z lat ubiegłych

Nadwyżka budżetu państwa z lat ubiegłych Nadwyżka budżetu JST z lat ubiegłych

Nadwyżka budżetu środków europejskich

(jako źródło spłaty zobowiązań budżetu
państwa zaciągniętych na pokrycie deficytu
budżetu środków europejskich)

Inne operacje finansowe –

I teraz tak:

 Skarbowe papiery wartościowe – podstawowy instrument zaciągania długu

publicznego. Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym
SP potwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru i zobowiązuje się do
wobec niego do spełnienia 1określonego świadczenia, które może mieć charakter
pieniężny lub niepieniężny (art. 95 UoFP). Mogą mieć charakter długo- lub
krótkoterminowy. Zob. też art. 98 UoFP. Skarbowe papiery wartościowe występują w
formie zdematerializowanej, na rynku wtórnym (w formie przetargu, sprzedaży w
punktach obsługi klienta, przez sekurtyzację i) i pierwotnym (nieuregulowany rynek
międzybankowy)
♣ Bon skarbowy – jest krótkoterminowym SPW (termin zapadalności krótszy
niż 1 rok) oferowanym do sprzedaży w kraju na rynku pierwotnym z
dyskontem i wykupowanym wg wartości nominalnej po upływie okresu, na
jaki został wyemitowany. Szczegółowe warunki emisji określa rozporządzenie
MF
♣ Obligacja skarbowa – jest papierem o okresie wykupu dłuższym niż rok,
17

oferowanym do sprzedaży w kraju lub za granicą, oprocentowanym w postaci

Strona

dyskonta lub odsetek. Obligacja skarbowa jest sprzedawana na rynku

pierwotnym z dyskontem (po cenie niższej niż wartość nominalna), wg
 wartości nominalnej lub powyżej jej wartości – i wykupowana po upływie
okresu, na jaki została wyemitowana. Oprocentowanie OS może mieć
charakter stały lub zmienny.
♣ Skarbowe papiery oszczędnościowe – wyodrębnione wg kryterium
podmiotowego, które mogą być oferowane do sprzedaży osobom fizycznym,
stowarzyszeniom, innym org. społecznym i zawodowym oraz fundacjom
wpisanym do rejestru sądowego. SPO może być wyłączony z obrotu na rynku
wtórnym albo może być przedmiotem obrotu tylko między osobami
fizycznymi.
 Kredyty i pożyczki – mogą być zaciągane przez SP wyłącznie na finansowanie
potrzeb pożyczkowych budżetu państwa:
♣ W imieniu SP: Minister Finansów
♣ Zobowiązania wynikające z umowy/umowy międzynarodowej:
W celu sfinansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa oraz w związku z
zarządzaniem długiem SP MF jest upoważniony do zaciągania zobowiązań finansowych
w imieniu SP (w szczególności w drodze emisji papierów wartościowych oraz zaciągania
pożyczek i kredytów na rynku krajowym i zagranicznym), spłaty zaciągniętych
zobowiązań, przeprowadzania innych operacji finansowych zw. z zarządzaniem
długiem, w tym operacji związanych z finansowymi instrumentami pochodnymi oraz
zarządzania nadwyżką budżetu środków europejskich.

17. Procedury ostrożnościowe i sanacyjne.

W Polsce zasadę w kwestii oceny prawidłowości funkcjonowania finansów publicznych
stanowi tzw. reguła zadłużenia, ujęta w przepisie art. 216 Konstytucji, przewidującym
nieprzekraczalną granicę państwowego długu publicznego, ustanowioną na poziomie 3/5
wartości rocznego PKB. Regułę zadłużenia uzupełniają procedury ostrożnościowe i
sanacyjne, unormowane w art. 86 UoFP:

1. W przypadku, gdy wartość relacji kwoty państwowego długu publicznego do produktu

krajowego brutto, o której mowa w art. 38 „informacje ogłaszane w "Monitorze Polskim",
pkt 1 lit. a, ogłoszonej zgodnie z art. 38 informacje ogłaszane w "Monitorze Polskim",
1) (uchylony);
2) jest większa od 55 %, a mniejsza od 60 %, to:
a) na kolejny rok Rada Ministrów uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym:
– nie przewiduje się deficytu budżetu państwa lub przyjmuje się poziom różnicy dochodów i
wydatków budżetu państwa, zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa do produktu
krajowego brutto przewidywana na koniec roku budżetowego, którego dotyczy projekt
ustawy, będzie niższa od relacji, o której mowa w art. 38 informacje ogłaszane w "Monitorze
Polskim", pkt 1 lit. b, ogłoszonej zgodnie z art. 38 informacje ogłaszane w "Monitorze
Polskim",
– nie przewiduje się wzrostu wynagrodzeń pracowników państwowej sfery budżetowej, w
18

tym pracowników jednostek, o których mowa wart. 139 przedstawienie Radzie Ministrów
projektu ustawy budżetowej, ust. 2,
Strona

– waloryzacja rent i emerytur nie może przekroczyć poziomu odpowiadającego wzrostowi

cen towarów i usług konsumpcyjnych, ogłoszonego przez Główny Urząd Statystyczny za
poprzedni rok budżetowy,
– wprowadza się zakaz udzielania pożyczek i kredytów z budżetu państwa z wyjątkiem rat
kredytów i pożyczek udzielonych w latach poprzednich,
– nie przewiduje się wzrostu wydatków w jednostkach, o których mowa
w art. 139 przedstawienie Radzie Ministrów projektu ustawy budżetowej, ust. 2, na poziomie
wyższym niż w administracji rządowej,
b) Rada Ministrów dokonuje przeglądu wydatków budżetu państwa finansowanych środkami
pochodzącymi z kredytów zagranicznych oraz przeglądu programów wieloletnich,
c) Rada Ministrów przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji,
o której mowa w art. 38 informacje ogłaszane w "Monitorze Polskim", pkt 1 lit. a,
d) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na
kolejny rok mogą być wyższe niż dochody tego budżetu powiększone o nadwyżkę budżetową
z lat ubiegłych i wolne środki, jedynie o kwotę związaną z realizacją zadań ze środków, o
których mowa w art. 5 pojęcie środków publicznych i dochodów publicznych, ust. 3,
e) Rada Ministrów dokonuje przeglądu obowiązujących przepisów w celu przedstawienia
propozycji rozwiązań prawnych mających wpływ na poziom dochodów budżetu państwa, w
tym dotyczących stosowania stawek podatku od towarów i usług,
f) Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych otrzymuje dotację celową z
budżetu państwa na realizację zadania, o którym mowa w art. 26a dofinansowanie do
wynagrodzenia pracownika niepełnosprawnego, ustawy z dnia 27 sierpnia 1997 r. o
rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (Dz. U. z
2011 r. Nr 127, poz. 721, z późn. zm.), w wysokości do 30 % środków zaplanowanych na
realizację tego zadania na dany rok,
g) organy administracji rządowej mogą zaciągać nowe zobowiązania na przygotowanie
inwestycji, jeżeli mają zapewnione finansowanie z udziałem środków publicznych, o których
mowa w art. 5 pojęcie środków publicznych i dochodów publicznych, ust. 1 pkt 2 i 3, na
maksymalnym dopuszczalnym poziomie, określonym w przepisach lub procedurach
dotyczących danego rodzaju inwestycji, nie mniejszym niż 50 % całości kosztów, z tym że
ograniczenia te nie dotyczą:
– odbudowy lub przebudowy dróg krajowych w celu usunięcia zagrożenia naruszenia
bezpieczeństwa w ruchu drogowym,
– inwestycji, o których mowa w art. 37 uchylony, ust. 1 ustawy z dnia 24 czerwca 2010 r. o
szczególnych rozwiązaniach związanych z usuwaniem skutków powodzi z 2010 r. (Dz. U. Nr
123, poz. 835 i Nr 148, poz. 993),
– przygotowania, wdrożenia, budowy lub eksploatacji systemów elektronicznego poboru
opłat, o których mowa w art. 13itechnologie w systemach elektronicznego poboru opłat,
ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 260 i 843),
– zobowiązania z tytułu odszkodowań za nieruchomości przejęte w trybie ustawy z dnia 10
kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie
dróg publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 687);
19

3) jest równa lub większa od 60 %, to:

a) stosuje się odpowiednio postanowienia pkt 2 lit. a, b oraz e–g,
Strona

b) Rada Ministrów, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia relacji, o której mowa
w art. 38 informacje ogłaszane w "Monitorze Polskim", pkt 1 lit. a, przedstawia Sejmowi
program sanacyjny mający na celu ograniczenie tej relacji do poziomu poniżej 60 %,
c) wydatki budżetu jednostki samorządu terytorialnego określone w uchwale budżetowej na
kolejny rok nie mogą być wyższe niż dochody tego budżetu,
d) poczynając od siódmego dnia po dniu ogłoszenia relacji, o której mowa
w art. 38 informacje ogłaszane w "Monitorze Polskim", pkt 1 lit. a, jednostki sektora
finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji.
2. W przypadku określonym w ust. 1 pkt 2 i 3 Rada Ministrów, w drodze uchwały, może
wyrazić zgodę na realizację inwestycji przewidzianych do finansowania ze środków, o
których mowa w art.5 pojęcie środków publicznych i dochodów publicznych, ust. 1 pkt 2 i 3,
które nie spełniają wymagań określonych w ust. 1 pkt 2 lit. g.
3. W przypadku określonym w ust. 1 pkt 2 procedur, o których mowa w tym przepisie, nie
stosuje się, jeżeli relacja, o której mowa w art.38a ogłoszenie kwot w "Monitorze
Polskim" pkt 4, nie przekracza 55%.

Przepisy dotyczące procedur ostrożnościowych i sanacyjnych nie znajdują zastosowania w

przypadku wprowadzenia stanu wojennego, stanu wyjątkowego na całym terytorium RP
oraz stanu klęski żywiołowej na całym terytorium RP.

W Polsce nie obowiązuje tzw. reguła wydatkowa, polegająca na reglamentacji poziomu lub
dynamiki wydatków.

18.Zasady i tryb emisji skarbowych papierów wartościowych.

Skarbowe papiery wartościowe – definicje dwa pytania wyżej :D

Zasady i tryb emisji skarbowych papierów wartościowych uregulowany jest w rozdziale 5

UoFP
(art. 95-102)

Art. 95. 1. Skarbowy papier wartościowy jest papierem wartościowym, w którym Skarb
Państwa stwierdza, że jest dłużnikiem właściciela takiego papieru, i zobowiązuje się wobec
niego do spełnienia określonego świadczenia, które może mieć charakter pieniężny lub
niepieniężny.

2. Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limitów
określonych w ustawie budżetowej.

3. Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia pieniężne mogą być emitowane

lub wystawiane wyłącznie przez Ministra Finansów.

4. Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia niepieniężne emituje minister

właściwy do spraw Skarbu Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów.

5. Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia pieniężne uprawniające do

20

określonych świadczeń niepieniężnych w zamian za te skarbowe papiery wartościowe emituje

Minister Finansów w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw Skarbu Państwa.
Strona
6. Skarb Państwa odpowiada całym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych
lub wystawionych skarbowych papierów wartościowych.

Skarbowe papiery wartościowe mogą być emitowane lub wystawiane w granicach limitów
określonych w ustawie budżetowej.
Skarbowe papiery wartościowe opiewające na świadczenia pieniężne mogą być emitowane
lub wystawiane wyłącznie przez Ministra Finansów. Skarbowe papiery wartościowe
opiewające na świadczenia niepieniężne emituje minister właściwy do spraw Skarbu
Państwa w porozumieniu z Ministrem Finansów. Skarbowe papiery wartościowe opiewające
na świadczenia pieniężne uprawniające do określonych świadczeń niepieniężnych w zamian
za te skarbowe papiery wartościowe emituje Minister Finansów w porozumieniu z ministrem
właściwym do spraw Skarbu Państwa.
Skarb Państwa odpowiada całym majątkiem za zobowiązania wynikające z wyemitowanych
lub wystawionych skarbowych papierów wartościowych.

19. System budżetowy w państwie.

20. Źródła prawa budżetowego.

1. Konstytucja
• właściwość ustawy budżetowej dla dochodów, wydatków państwa
• możliwość stosowania prowizorium budżetowego
• wyłączność inicjatywy ustawodawczej dla RM
• elementy procedury uchwalania budżetu oraz kontrola wykonania budżetu z kwestią
absolutorium włącznie
2. wśród ustaw stanowiących źródło prawa budżetowego wymienić należy:
• Ustawa o finansach publicznych
• Ustawy ustrojowe dotyczące jednostek samorządu terytorialnego
• Ustawa o radzie ministrów
• Ustawy o organach kontroli państwowej
• Ustawy o TK i TS
• Ustawy o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych

27. Dotacje a subwencje.

Są to rodzaje wydatków budżetu państwa. Określa się je jako kwalifikowane rodzaje
wydatków budżetowych, które stały się odrębnymi instytucjami prawnofinansowymi
wywodzącymi się z prawa finansowego. Służą one dalszemu rozdysponowaniu na zadania
publiczne lub społeczne zrównane z publicznymi. Zatem są to wydatki ponoszone w celu
dokonywania dalszych wydatków, ale innych już niż państwo podmiotów publicznych lub
prywatnych na realizację celów publicznych. Subwencje nie są zdefiniowane w prawie,
natomiast dotacje tak (w art. 126 UFP: Dotacje są to podlegające szczególnym zasadom
rozliczania środki z budżetu państwa, budżetu jednostek samorządu terytorialnego oraz z
21

państwowych funduszy celowych przeznaczone na podstawie niniejszej ustawy, odrębnych

ustaw lub umów międzynarodowych, na finansowanie lub dofinansowanie realizacji zadań
Strona

publicznych.).
W przypadku JST subwencje w przeciwności do dotacji mają charakter powszechny. Dotacje
służą na sfinansowanie zadań zleconych i wyjątkowo zadań własnych, subwencje jedynie na
zadania własne. Dotacje kalkulowane są na określone zadania i na nie muszą być
wykorzystane, subwencje są wydatkowane przez JST wg uznania organu stanowiącego.
Dotacje niewykorzystane podlegają zwrotowi, subwencje są bezzwrotne.

Subwencje dzieli się na ogólne i przedmiotowe (na realizacje konkretnych zadań np.
subwencja oświatowa).

Dotacje dzieli się na celowe (cechą charakterystyczną jest celowy charakter), przedmiotowe
(przeznaczone na dopłaty do określonych rodzajów wyrobów lub usług, kalkulowane wg
stawek jednostkowych) i podmiotowe (przeznaczone dla podmiotu wskazanego w ustawie lub
umowie międzynarodowej na dofinansowanie działalności bieżącej).

28. Zasady budżetowe.

Zasady budżetowe to postulaty skierowane do ustawodawcy i podmiotu wykonującego
budżet. Niektóre są wyrażone wprost w aktach prawnych, pozostałe nie przybierają formy
normatywnej. Zasady są pojęciem złożonym i dynamicznym, zmienia się ich ilość i
szczegółowość. Należy przede wszystkim wyróżnić zasady:

Zupełności (powszechności) polega na objęciu budżetem w pełnych kwotach całości

dochodów i wydatków form organizacyjnych realizujących zadania publiczne. Celem jest
maksymalizacja kontroli nad realizacją dochodów i wydatków za pośrednictwem budżetu.
Obecnie jednak gospodarka środkami publicznymi odbyta się w ramach budżetu, ale również
poza nim. W tej drugiej sytuacja gospodarka tymi środkami może być powiązania z budżetem
lub nie. Dzisiaj przyjmue się, że zasada ta jest respektowana nie tylko wtedy, gdy dochody i
wydatki są ujęte w pełni w budżecie, ale również wtedy gdy są objęte przez budżet kwotami
globalnymi.

Równowagi postuluje ona by państwo przy planowaniu swoich wydatków nie przekraczało
możliwych do osiągnięcia dochodów. Obecnie jest postrzegana inaczej. Nie podchodzi się
rygorystycznie i dopuszcza się planowanie uwzględniające deficyt budżetowy. W tym
przypadku należy wskazać środki, z których zostanie pokryta różnica między wydatkami a
dochodami. Natomiast w przypadku nadwyżki należy wskazać jak zostanie ona
rozdysponowana. Należy pamiętać, że uchwalanie deficytowych budżetów prowadzi do
powstawania długu publicznego, co może prowadzić do przekroczenia tzw. progów
ostrożnościowych. Art. 110 ust. 3 UFP

Jedności formalnej, która nakazuje opracowanie budżetu w postaci jednego dokumentu

obejmującego całość gospodarki budżetowej w jednym akcie prawnym. Art. 109 UFP

Jedności materialnej, której istota polega na tym, by całość dochodów budżetowych była
przeznaczona za pośrednictwem budżetu na pokrycie całości wydatków budżetowych.
22

Niedopuszczalne jest związywanie konkretnego dochodu z konkretnym wydatkiem. Nie

należy tworzyć funduszy celowych. Zasada ta prowadzi do elastyczności budżetu. Dopuszcza
Strona

się w Polsce wyjątki od niej Art. 42 ust. 2 UFP (wyjątki ust. 3 i 4 tego artykułu)
Jawności nakazuje jawność publicznej gospodarki finansami w celu należytej kontroli nad
ich wydatkowaniem. Art. 33 i 34UFP

Przejrzystości, postulująca czytelność i zrozumiałość oraz możliwość merytorycznego

odczytania intencji postanowień budżetu. Wskazuje ona też na transparentność działań
państwa w zakresie gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków. Przykładem może być
jawność debaty budżetowej w Parlamencie i organach stanowiących JST oraz obowiązek
Finansów podawania do publicznej wiadomości zbiorczych danych dotyczących ogółu
operacji finansowych sektora finansów publicznych

Szczegółowości wskazuje, by w budżecie dokonać wewnętrznego uszczegółowienia

dochodów i wydatków budżetowych według jednolicie przyjętych podziałek
klasyfikacyjnych. Ma to zapewnić spójność systemu. Art. 39 i 114 UFP, rozporządzenie MF z
2.03.2010 w sprawie szczególnej klasyfikacji dochodów, wydatków, przychodów i
rozchodów oraz środków pochodzących ze źródeł zagranicznych.

29. Zgodność planów finansowych z planami rzeczowymi.

Zasada ta polega na zgodności budżetu jako planu finansowego z planami rzeczowymi
jednostek sektora finansów publicznych. To zasada zdroworozsądkowa, finanse muszą mieć
odzwierciedlenie w rzeczywistym stanie rzeczy, zbieranie funduszy samo dla siebie nie ma
sensu – musi być określony plan jako zadania rzeczowe (np. obowiązkowe zadania własne,
dodatkowe). Finanse powinny być powiązanie w wieloletnim planem rzeczowym, ponieważ
plan rzeczowy bez odzwierciedlenia w planie finansowym nie ma szans realizacji. Po II
wojnie światowej w gospodarce centralnie planowanej przeważały plany rzeczowe (np. plan
6-letni). Dziś budżet jest planem finansowo-rzeczowym i musi być wewnętrznie spójny.

Rada Ministrów przygotowuje plan rzeczowy. Minister Finansów określa, w drodze

rozporządzenia, szczegółowy sposób, tryb i terminy opracowania planów rzeczowych zadań
realizowanych ze środków budżetowych.W planie tym winny się znaleźć główne cele polityki
społecznej i gospodarczej państwa, jest to tzw. plan rzeczowy. Plan ten Rada Ministrów
przedstawia Sejmowi wraz z projektem budżetu. W przypadku jednostek samorządu
terytorialnego to ustawy ustrojowe przewiduję przygotowanie planu społeczno-
gospodarczego rozwoju na całą kadencję

30. Przejrzystość i jawność budżetu.

Jawność - jest jedną z zasad budżetu. Ma ona zagwarantować możliwość kontroli budżetu.
Określają ją art. 33 i 34 u.f.p. Uzupełnieniem zasady jawności jest zasada przejrzystości.

Przejrzystość - budżet ma być czytelny i zrozumiały. Zagwarantowana ma być możliwość

merytorycznego odczytania intencji postanowień budżetu. Jest nią także transparentność
(przejrzystość) działań organów państwa w zakresie gromadzenia dochodów i wykonywania
wydatków.

Instrumenty gwarantujące jawność i przejrzystość to - jawność debaty budżetowej w

23

parlamencie, oraz w JST. Ponadto Minister Finansów ma obowiązek podawać zbiorcze

Strona

informacje na temat ogółu operacji finansowych sektora finansów publicznych (w

szczególności dochody i wydatki, przychody i rozchody, zobowiązania i należności,
gwarancje i poręczenia).

31. Powszechność (zupełność) budżetu. Formy organizacyjno-prawne

sektora finansów publicznych. Sposoby powiązania z budżetem
(budżetowanie brutto i netto).
zupełność – jedna z zasad finansów publicznych. Polega na tym, że budżetem obejmuje się w
pełnych kwotach całość dochodów i wydatków form organizacyjnych realizujących zadania
publiczne celem maksymalizacji kontroli nad realizacją dochodów i wydatków za
pośrednictwem budżetu. To klasyczne rozumienie tej zasady.

Jednak obecne rozumienie jest trochę inne ponieważ powiązano przychody niektórych
jednostek sektora finansów publicznych odpłatnie realizujących zadania publiczne z ich
wydatkami, ale bez konieczności odprowadzania środków do budżetu. To gospodarka tzw.
pozabudżetowa. Realizacja tej zasady będzie mieć miejsce gdy dochody i wydatki publiczne
będą ujęte w pełni w budżecie i będą objęte przez budżet kwotami globalnymi.

Formy organizacyjno prawne sektora finansów publicznych:

1. organy władzy publicznej, organy adm. rządowej, organy kontroli państwowej i ochrony
prawa, sądy i trybunały
2. JST i ich związki
3. samorządowe zakłady budżetowe (brutto)
4. agencje wykonawcze (netto)
5. państwowe fundusze celowe (netto)
6. instytucje gospodarki budżetowej (netto)
7. jednostki budżetowe (netto)
8. ZUS i KRUS
9. NFZ
10. Samodzielne publiczne zakłady opieki zdrowotnej
11. uczelnie publiczne
12. PAN i jego jednostki organizacyjne

Sposoby powiązania z budżetem:

- włączone do budżetu brutto - całością swoich dochodów i wydatków. Całe osiągane przez
nie dochody jak i wydatki są odpowiednio dochodami i wydatkami budżetu.
- włączone do budżetu netto - obok działalności nieproduktywnej prowadzą też działalność
gospodarczą i mają możliwość wydatkowania uzyskanych przez siebie przychodów na
pokrywanie swoich wydatków i rozliczanie się z budżetem tylko wynikiem działalności.

32. Równowaga budżetowa. Źródła finansowania niedoboru budżetowego.

równowaga – to kolejna zasada budżetu. Państwo ma tak konstruować budżet, żeby nie
wykraczało w wydatkach ponad możliwe do osiągnięcia dochody. Mamy wyjść na zero, albo
na nadwyżkę.
Gdy nadwyżka - należy postanowić o jej rozdysponowaniu
Gdy deficyt - skąd wziąć środki na jego pokrycie? Wtedy też zwykle powstaje dług uliczny
gdy powstaje dług publiczny - istnieje możliwość przekroczenia konstytucyjnie zarysowanych
24

wysokości zadłużenia państwa. Gdy mamy deficyt budżetowy - to należy wskazać według
u.f.p. źródła jego pokrycia - tutaj wyrażono zasadę równowagi budżetu.
Strona
Źródła finansowania niedoboru budżetowego:
Wspólne dla SP i JST:
1. Sprzedaż skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i
zagranicznym,
2. Kredyty zaciągane w bankach krajowych i zagranicznych,
3. Pożyczki,
4. Prywatyzacja majątku – odpowiednio SP i JST,
5. Nadwyżka budżetowa z lat ubiegłych,

Ponad to dla SP są jeszcze:

6. Spłaty udzielonych kredytów i pożyczek,
7. Nadwyżka budżetu środków europejskich,
8. Inne operacje finansowe,

Ponad to dla JST są jeszcze:

6. Środki z rozliczeń z wyemitowanych papierów wartościowych oraz spłaty
kredytów i pożyczek z lat ubiegłych.

33. Jedność formalna i materialna budżetu. Zasada roczności budżetu.

Jedność może być pojmowana dwojako:
a) formalna - cały budżet powinien być ujęty w jednym dokumencie i obejmować całość
gospodarki budżetowej. Odstępstwem byłoby istnienie kilku budżetów. To także jeden plan
finansowy na jeden rok (zasada roczności budżetu – w okresie roku budżetowego czyli od 1
stycznia do 31 grudnia powinien obowiązywać jeden i ten sam budżet).
b) materialna - budżet to jedyny zasób środków, z jakiego pokrywa sie poszczególne
wydatki. Całość dochodów ma pokrywać całość wydatków, a nie konkretny dochód na
konkretny wydatek. To zwiększa to elastyczność budżetu.
Zasada ta nie jest bezwzględna, bo na podstawie ustawy o finansach publicznych albo innych
ustaw można dopuścić, aby dochód z konkretnego źródła poprzez budżet był przeznaczany na
konkretny wydatek, np.:
- na podstawie przepisu ustawy można powiązać dochód z konkretnym wydatkiem. ( np.
ustawa o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi – dochód uzyskany za
wydawanie zezwoleń na sprzedaż alkoholu ma być przeznaczany na realizację profilaktyki
przeciwalkoholowej.)
- dotyczy to niektórych JSFP też, tych rozliczających się netto
- dotyczy to wydatków finansowanych z kredytów, m. in. z środków europejskich albo
finansowanych przez międzynarodowe instytucje finansowe, o ile umowa tak stanowi.

34. Procedura budżetowa – pojęcie i etapy.

Procedura budżetowa – są to zasady postępowania organów państwowych oraz jednostek
wykonujących budżet w trakcie opracowywania projektu, uchwalania (autoryzacji) i
wykonania budżetu.

W PRZYPADKU BUDŻETU PAŃSTWA

Etap I - Minister Finansów i RM
25

- opracowanie przez Ministra Finansów ZAŁOŻEŃ DO PROJEKTU USTAWY

BUDŻETOWEJ.
Strona

- Minister Finansów przedstawia założenia RM.

Nota budżetowa - specjalne rozporządzenie MF, które określa terminy, dokumenty, tryb
opracowywanie przez dysponentów części budżetowych materiałów planistycznych. Dzięki
temu MF może projekt ustawy budżetowej przygotować.

Następnie opracowuje MF projektu ustawy budżetowej. Zawiera ono dochody i wydatki

planowane. W dochody i wydatki niektórych instytucji MF ani RM ingerować nie mogą. (
Takie zmiany może wprowadzać jedynie Sejm). Są to dochody i wydatki:
1. Kancelarii Sejmu,
2. Kancelarii Senatu,
3. Kancelarii Prezydent RP,
4. Trybunału Konstytucyjnego,
5. NIK,
6. NSA wraz z WSA,
7. Krajowej Rady Sądownictwa,
8. Sądownictwa powszechnego,
9. RPO,
10. RPD,
11. KRRiT,
12. Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych,
13. Instytutu Pamięci Narodowej - Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko
Narodowi Polskiemu,
14. Krajowego Biura Wyborczego,
15. Państwowej Inspekcji Pracy.

Po uchwaleniu UCHWAŁY BUDŻETOWEJ przez RM przekłada ona projekt ustawy

budżetowej (względnie o prowizorium budżetowym) do Sejmu do dnia 30 września roku
poprzedzającego rok budżetowy.

Etap II - Parlament
1. pierwsze czytanie - prezentuje PRM albo MF. Może nastąpić skierowanie projektu do
Komisji Finansów Publicznych ( chociaż prace nad ustawą budżetową odbywają się również
w innych komisjach, to komisja finansów publicznych ma tutaj kluczowe znaczenie ) - może
ona zmieniać projekt, ale zwiększenie wydatków lub zmniejszenie dochodów planowanych
przez RM nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu niż w projekcie
ustawy budżetowej.
2. drugie czytanie – Rozpoczyna ją wystąpienie posła sprawozdawcy z Sejmowej Komisji
finansów publicznych. Następnie rozpoczyna się debata plenarna nad sprawozdaniem komisji.
Jeśli zgłoszono poprawki - projekt znowu wraca do Komisji Finansów Publicznych, jednakże
jeśli poprawka nie była wcześniej zgłaszana, Marszałek Sejmu może odmówić przyjęcia
poprawki. Rząd do końca drugiego czytania ma prawo autopoprawek i do końca drugiego
czytania może projekt wycofać.
3. trzecie czytanie - sprawozdanie z poprawek z pkt. 2., glosowanie nad projektem.

Etap III - Senat

26

- Marszałek Senatu kieruje ustawę do odpowiednich komisji. Opracowują one wnioski.

Następnie Senat podejmuje uchwałę:
Strona

a) o przyjęciu ustawy budżetowej

b) poprawki do ustawy budżetowej ( wtedy wraca ona do Sejmu, Sejm może ją przyjąć, albo
odrzucić - odrzucenie bezwzględną większością głosów w obecności najmniej 230 posłów).

!!! odrzucenie ustawy budżetowej w całości w Senacie jest niedopuszczalne.

Etap IV - Prezydent
- w ciągu 4 miesięcy od przedłożenia SEJMOWI projektu ustawy budżetowej musi być ona
przedstawiona Prezydentowi do podpisu. Jeśli nie zostanie przedstawiona - Prezydent może w
ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.

Prezydent ma 7 dni na podpisanie ustawy budżetowej (albo o prowizorium budżetowym)

Prezydent może podpisać ustawę, albo może skierować ją do TK - TK orzeka wtedy w ciągu
2 miesięcy od dnia przedłożenia.

Nie ogłoszono ustawy budżetowej (względnie o prowizorium budżetowym) do 1 stycznia?

- podstawą gospodarki finansowej jest PROJEKT, a stawki należności budżetowych i składki
na państwowe fundusze celowe są z zeszłego roku.

Poza tym do 25.10 dysponenci części budżetowych przekazują informację o przyjętych przez
RM kwotach:
- planowanych dochodów i wydatków, aby te jednostki podlegle mogły sporządzić swoje
plany finansowe do 1 grudnia
- informacji dotyczących planowanych dotacji na zadania własne jednostkom samorządu
terytorialnego
- informacje dotyczące planowanych środków na realizację programów z środków
europejskich - zarządom województwa

W PRZYPADKU JST
Aktami prawnymi regulującymi kwestię tworzenia budżetu w JST są:
- u.f.p.
- ustawach samorządowych
- ustawa o RIO
- specjalna uchwała organu stanowiącego JST w sprawie trybu prac nad projektem uchwały
budżetowej

Etap I – przygotowanie projektu:

Uchwała organu stanowiącego JST w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej
ma swoją podstawę prawną w art. 234 u.f.p. Określa ona szczegółowość projektu budżetu
JST, terminy prac nad budżetem, wymogi dotyczące uzasadnienia i materiały informacyjne,
które organ wykonawczy ma przedłożyć razem z projektem uchwały budżetowej.

Inicjatywę uchwałodawczą ma wyłącznie organ wykonawczy JST.

Gdy RM uchwala ustawę o prowizorium budżetowym to na wniosek organu

wykonawczego JST organ uchwałodawczy JST też może podjąć uchwałę o prowizorium
budżetowym na tenże okres.
27

Projekt uchwały budżetowej przygotowuje skarbnik i służby finansowo księgowe JST. Organ
wykonawczy zatwierdza projekt.
Strona
Etap II – Organ stanowiący JST.
Zatwierdzony projekt przekłada się organowi stanowiącemu i RIO w celu zaopiniowania -
do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy. Razem z projektem organ wykonawczy
dodaje też uzasadnienie projektu i inne niezbędne materiały.
Następnie organ wykonawczy przedstawia organowi stanowiącemu opinię RIO.

RIO przekazuje także opinię w sprawie możliwości sfinansowania deficytu. Tę opinię

publikuje się w ciągu 7 dni na zasadach określonych w ustawie o dostępie do informacji
publicznej. Gdy projekt uchwały budżetowej już przedłożono i został zaopiniowany przez
RIO to prace kieruje się do komisji organu stanowiącego. Prace tych komisji są jawne.

Prace w komisjach dzieli się na dwa etapy:

I praca w komisjach właściwych dla poszczególnych działów klasyfikacji budżetowej
II praca w komisji właściwej do spraw budżetu.

Bez zgody organu wykonawczego JST organ stanowiący nie może wprowadzić w projekcie
uchwały budżetowej zmian powodujących:
- zmniejszenie dochodów
- zwiększenie wydatków
i jednoczesne zwiększenie deficytu budżetu.

Dopuszczalne są autopoprawki.

Istnieje zakaz uchwalania budżetu, w którym planowane wydatki bieżące są wyższe od

planowanych dochodów bieżących powiększonych o nadwyżkę z lat ubiegłych i wolne
środki.

Następnie następuje sesja budżetowa. Sesja budżetowa jest jawna, chyba że ustawa
przewiduje wyłączenie jawności. Istnieje też obowiązek zapoznania się organu stanowiącego
z opinią RIO.

Etap III – badanie przez RIO.

Badanie uchwały budżetowej przez RIO:
- doręczenie uchwały budżetowej RIO rozpoczyna bieg miesięcznego terminu na stwierdzenie
zgodności tego aktu z prawem.
- RIO zwraca się do JST ze wskazaniem naruszeń, sposobu i terminu ich usunięcia.
- nieusunięcie rażących naruszeń skutkuje nieważnością uchwały w całości lub w części,
RIO ustala wtedy budżet w zakresie dotkniętym nieważnością.
- JST ma prawo skargi do sądu adm.
- przy naruszeniach nieistotnych RIO tylko wskazuje je.

Jeśli do końca roku poprzedzającego rok budżetowy nie uchwalono uchwały budżetowej -
organ wykonawczy może prowadzić gospodarkę finansowa w oparciu o projekt uchwały
budżetowej.
Przepisy nie normują sytuacji, w której do końca rok nie złożono nawet projektu uchwały
budżetowej.
28

Jeśli gospodarka finansowa odbywa się w oparciu o projekt uchwały i do końca stycznia tego
roku, na który ma być uchwała nie ma uchwały budżetowej - RIO ma kompetencję zastępczą.
Strona
Do chwili uchwalenia przez RIO tego zastępczego budżetu gospodarka odbywa się w oparciu
o projekt, ale nie może trwać to dłużej niż do końca lutego.

Ustalenie zastępcze RIO:

- władcze
- jednostronne
- rozstrzygniecie organu adm.
- wydanie tego rozstrzygnięcia reguluje ustawa o RIO
- nie pozbawia ono organu stanowiącego JST uprawnienia do zmiany budżetu w ciągu
roku.
Uchwałę budżetową publikuje się w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Zawsze ma ona
moc od 1 stycznia, nawet jeśli w rzeczywistości uchwalono ją później.

35.Konstytucyjne podstawy tworzenia budżetu.

Tryb uchwalania ustawy budżetowej reguluje Konstytucja RP w rozdziale X od art. 219 do
art. 225. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. Z
upoważnienia ustawowego zawartego w art. 219 ust. 2 Konstytucji wynika jednak, że zasady
i tryb opracowania projektu budżetu państwa, stopień jego szczegółowości oraz wymagania,
którym powinien odpowiadać projekt ustawy budżetowej, a także zasady i tryb wykonywania
ustawy budżetowej określa ustawa. Ustawą tą jest uchwalona w 2009 roku ustawa o finansach
publicznych.

Konstytucja reguluje tę kwestię dość szczegółowo, gdyż zawiera przepisy dotyczące

procedury budżetowej jak i postanowienia bezpośrednio dotyczące treści merytorycznej i
cech budżetu państwa. Nie definiuje jednak pojęcia budżetu i pojęcia ustawy budżetowej –
nie są one jednak tożsame. Budżet to zasadnicza część ustawy budżetowej, ale nie jedyna.
Można w ustawie budżetowej zamieścić także inne postanowienia.

Cechy budżetu wynikające z uregulowań Konstytucji:

- jednoroczny
- ustawa
- akt podstawowy dla prowadzenia gospodarki finansowej
Konstytucja dopuszcza też możliwość uchwalenia niezrównoważonego budżetu, co
doprowadza do zaciągania długu publicznego. Jedyną kompetencję w tym zakresie ma Rada
Ministrów.

Na gruncie uregulowań konstytucyjnych do uruchomienia procedury ustawodawczej

wymagana jest inicjatywa Rady Ministrów (art. 221 Konstytucji). Rada Ministrów przedkłada
Sejmowi najpóźniej na 3 miesiące przed rozpoczęciem roku budżetowego projekt ustawy
budżetowej na rok następny.
W wyjątkowych przypadkach możliwe jest późniejsze przedłożenie projektu. Również
zgodnie z art. 141 u.f.p. przedłożenie projektu ustawy budżetowej Sejmowi musi nastąpić do
dnia 30 września roku poprzedzającego rok budżetowy. Taki projekt składa się z
uzasadnieniem.

36.Podstawy prawne wieloletniego planowania finansowego

29

Obligatoryjność planowania wieloletniego została wprowadzona do polskiego systemu

budżetowego przez Ustawę o finansach publicznych z 2009. Oprócz rocznego budżetu i
Strona
planu finansowego jednostki sporządzanego w układzie tradycyjnym, w układzie
zadaniowym sporządza się:
• Wieloletni Plan Finansowy Państwa
• Zestawienie zadań i celów priorytetowych na dany rok
• Skonsolidowany plan wydatków
• Programy wieloletnie w ujęciu zadaniowym
• Plany finansowe jednostek budżetowych w ujęciu zadaniowym
• Zadaniowe plany finansowe agencji wykonawczych, instytucji gospodarki
budżetowej, dysponentów państwowych funduszy celowych i
państwowych osób prawnych z art. 9 pkt 14 UFP

Wieloletnie planowanie finansowe ma na celu stworzenie realnych podstaw określenia

kierunków polityki finansowej państwa i JST w odpowiednio długim horyzoncie czasowym.

Może ktoś mądrzejszy powinien coś dodać w tym zagadnieniu?

37.Wieloletni Plan Finansowy Państwa (WPFP)

Art. 103 – 108 UFP
WPFP:
• plan dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu
państwa
• sporządzany na 4 lata budżetowe (rząd dostosowuje go do ustawy
budżetowej na dany rok)
• Rada Ministrów przyjmuje WPFP w drodze uchwały na podstawie
projektu MinFin i ogłasza go w „Monitorze Polskim” i BIP
• Dokument w całości zadaniowy, sporządzany w układzie obejmującym
funkcje państwa z celami i miernikami stopnia wykonania danej funkcji
(≠ układ tradycyjnej klasyfikacji budżetowej  część – dział – rozdział)
• Punktem wyjścia do sporządzenia są cele strategiczne państwa, w
szczególności:
o Cele średniookresowej strategii rozwoju kraju (ustawa o zasadach
prowadzenia polityki rozwoju)
o Kierunki polityki społeczno-gospodarczej RM
Te cele i kierunki ulegają konkretyzacji w WPFP przez zdefiniowanie
celów cząstkowych, mierników ich realizacji oraz określenie planowanych
wydatków budżetu państwa na najwyższym szczeblu klasyfikacji
zadaniowej.
• WPFP jest podstawą do sporządzenia budżetu państwa w układzie
tradycyjnym i w układzie zadaniowym
• WPFP nie jest niewiążącą deklaracją co do wydatków na cztery lata – ma
istotnie wpływać na przyszłe limity wydatków dla poszczególnych
dysponentów – dwa mechanizmy:
o Dotyczący kwoty globalnych wydatków – art. 105 ust. 2 i 3 UFP –
w projekcie ustawy budżetowej na dany rok budżetowy poziom
30

deficytu nie może być większy niż poziom deficytu ustalony na

dany rok budżetowy w WPFP. Tylko w szczególnie uzasadnionych
Strona
 przypadkach możliwe jest uwzględnienie wyższego poziomu
deficytu (szczegółowe wyjaśnienie RM do Sejmu)
o Dotyczący możliwości zaciągania dla wybranych wydatków
zobowiązań wieloletnich, do wysokości ujętych WPFP – art. 160
UFP – RM w drodze rozporządzenia może określić wytyczne
dotyczące warunków zaciągania zobowiązań w ramach wydatków
planowanych w WPFP
• RM składa corocznie informację o stanie wykonania WPFP do Sejmu
(wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa za poprzedni rok,
czyli do 31 maja)
• WPFP ma charakter wytycznych działania dla władz publicznych.
Wprowadza ustalenia w zakresie ogólnych makroekonomicznych danych
finansowych i zakładanych kierunków kształtowania się sytuacji
finansowej oraz w uporządkowany sposób ujmuje w liczby działalność
finansową organów wykonawczych

38.Wieloletnia Prognoza Finansowa.

• WPF ma formę uchwały organu stanowiącego JST. Powinna być

realistyczna i określać dla każdego roku objętego prognozą m.in. takie
parametry budżetowe, jak:
o Dochody bieżące i wydatki bieżące budżetu,
o Dochody majątkowe (dochody ze sprzedaży majątku, wydatki
majątkowe budżetu)
o Wynik budżetu
o Przeznaczenie nadwyżki albo sposób finansowania deficytu
o Przychody i rozchody budżetu, z uwzględnieniem długu
zaciągniętego iraz planowanego do zaciągnięcia
o Kwotę długu JST (sposób sfinansowania spłaty długu)
o Kwoty wydatków bieżących i majątkowych wynikające z limitów
wydatków na planowane i realizowane przedsięwzięcia wieloletnie.
• Objaśnienia dotyczące przyjętych wartości – wyjaśnienie parametrów
obrazujących sytuację finansową JST, dołącza się do WPF.
• W załączniku do uchwały w sprawie WPF zamieszcza się szczegółowe
postanowienia dotyczące realizacji przez JST każdego z planowanych
przedsięwzięć wieloletnich.
• Uchwała może zawierać upoważnienie dla zarządu JST do zaciągania
zobowiązań związanych z realizacją zamieszczonych w niej przedsięwzięć
wieloletnich.
• Kompetencje organów JST przy sporządzaniu projektu uchwały WPF
o Organ wykonawczy JST – wyłączna inicjatywa do sporządzenia
projektu uchwały w sprawie WPF lub jej zmiany. Ten projekt wraz
z projektem uchwały budżetowej przedstawia organowi
stanowiącemu JST oraz RIO celem zaopiniowania.
o Organ stanowiący – nadaje jej ostateczny kształt, nie może uchylić
31

obowiązującej uchwały
Strona

• Uchwała musi być podjęta nie później niż uchwała budżetowa.

• RIO – wydaje 2 opinie:
 o Pierwsza do przedstawionego przez zarząd projektu uchwały lub
jej zmiany
o Druga w sprawie prawidłowości planowanej kwoty długu JST,
wynikającej z przyjętej WPF oraz uchwały budżetowej
Obie opinie publikowane są w BIP przez JST w terminie 7 dni od ich
otrzymania od RIO.
• WPF obejmuje okres roku budżetowego i co najmniej 3 kolejnych lat
budżetowych. Ma charakter prognozy kroczącej (co wymaga jej
przedłużania oraz corocznego aktualizowania przez dokonywanie w niej
zmian).

39.Przygotowanie projektu budżetu.

PAŃSTWO
Opracowanie projektu wymaga podjęcia wielu określonych czynności w odpowiednim
czasie, aby zostały zachowane ustawowe terminy do uchwalenia projektu ustawy
budżetowej przez RM i przedłożenia go Sejmowi w celu uchwalenia ustawy
budżetowej.
Etapy:
• Przygotowanie prognoz wskaźników makroekonomicznych – ścisła
współpraca MinFin z NBP, MinGosp, MinPiPS, GUS – prognozy
szacunków odnośnie PKB i jego składowych, inflacji, poziomu cen
towarów i usług, stóp procentowych, zatrudnienia, bezrobocia,
przeciętnych wynagrodzeń brutto, kursu walutowego – zazwyczaj na
przełomie lutego i marca
• Założenia budżetu państwa na rok następny – opracowywane przez
MinFin (przedstawia je RM) – uwzględniają przyjęte w WPFP i w
Programie Konwergencji kierunki działań i założenia. Określają idee
przewodnie, wskaźniki makroekonomiczne, wstępną ocenę wydatków
dostosowaną do PKB – przedstawiane są zazwyczaj na przełomie marca i
kwietnia.
• „Nota budżetowa” – rozporządzenie MinFin – określa szczegółowy
sposób, tryb i terminy opracowania materiałów planistycznych przez
dysponentów części budżetowych
• MinFin opracowuje projekt ustawy budżetowej na podstawie materiałów
przedłożonych przez dysponentów części budżetowych. Potem przedkłada
RM właściwy projekt wraz z uzasadnieniem oraz dochodami i wydatkami
organów z art. 139 ust. 2 UFP (m.in. Kancelaria Sejmu, Kancelaria Senatu,
Kancelaria Prezydenta RP, SN, NIK), w których przedstawione projekty
budżetowe nie może ingerować ani MinFin, ani RM (ewentualne zmiany
może wprowadzić tylko Sejm)
• RM uchwala projekt ustawy budżetowej (lub ustawy o prowizorium
budżetowym)
• RM przedkłada projekt Sejmowi najpóźniej do 30 września roku
poprzedzającego rok budżetowy (art. 141 UFP)
32
Strona

JST
 Procedura budżetowa rozpoczyna się od sporządzenia projektu. Zasady
opracowywania i uchwalania budżetu JST określane są przede wszystkim w
uchwałach w sprawie trybu prac nad projektem uchwały budżetowej (tzw.
uchwały proceduralne, art. 234 UFP).
Uchwała organu stanowiącego JST w sprawie trybu prac nad projektem uchwały
budżetowej określa w szczególności:
• Wymaganą szczegółowość projektu budżetu JST,
• Terminy obowiązujące w toku prac nad projektem
• Wymogi dotyczące uzasadnienia i materiały informacyjne, które organ
wykonawczy złoży wraz z projektem uchwały
Inicjatywa w sprawie sporządzenia projektu – wyłącznie organ wykonawczy JST.
Przepisy ustawowe nie określają formalnego momentu wszczęcia prac nad
przygotowaniem projektu.
Nad przygotowaniem pracuje skarbnik i służby finansowo-księgowe urzędu
(starostwa).
Organ wykonawczy JST zatwierdza projekt uchwały budżetowej i przedkłada go
w terminie do dnia 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy do:
• Organu stanowiącego JST
• RIO (celem zaopiniowania)
razem z uzasadnieniem do uchwały i innymi materiałami określonymi w uchwale
proceduralnej.

40.Uchwalanie budżetu państwa i jednostek samorządu terytorialnego.

BUDŻET PAŃSTWA
Procedura budżetowa w parlamencie co do zasady zgodna jest z trybem rac
obowiązującym przy uchwalaniu innych ustaw.
SEJM – 3 czytania:
• PIERWSZE CZYTANIE – zwykle w pierwszej połowie października,
wstępna debata nad przedłożonym przez rząd projektem
o Prezes RM lub MinFin prezentuje projekt
o Dyskusja nad projektem (opinie o projekcie przedstawiają
przedstawiciele klubów i kół poselskich)
o Sejm – decyzja o skierowaniu projektu do dalszych prac w Komisji
Finansów Publicznych
o Komisja Finansów Publicznych (KFP) – centrum prac
budżetowych, obowiązek przedstawienia ostatecznego projektu
ustawy budżetowej; może wprowadzać poprawki do rządowego
projektu (ograniczenie z art. 220 Konstytucji – zwiększenie
wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez RM nie
może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu
budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej
• DRUGIE CZYTANIE – plenarna debata na sprawozdaniem KFP
o Wystąpienie posła sprawozdawcy referującego projekt i zgłoszone
wnioski mniejszości
o Przedstawiciele klubów i kół oraz inni posłowie wyrażają opinie o
33

projekcie i zgłaszają ewentualne poprawki

Strona

o Na zakończenie ponowne wystąpienie posła sprawozdawcy, często

głos zabiera przedstawiciel rządu.
 o Jeżeli podczas drugiego czytania zostały zgłoszone poprawki,
projekt ponownie trafia do KFP
o Rząd jako wnioskodawca, do zakończenia drugiego czytania ma
prawo wniesienia tzw. autopoprawek
• TRZECIE CZYTANIE – sprawozdanie z ewentualnych prac
poczynionych w Komisji do poprawek zgłoszonych podczas drugiego
czytania i głosowanie nad projektem  uchwalenie ustawy
budżetowej.

SENAT
• Marszałek Senatu kieruje ustawę do odpowiednich komisji, które swoje
wnioski przekazują Komisji Gospodarki Narodowej
• Komisja formułuje projekt uchwały Senatu w sprawie ustawy
budżetowej
• W tej uchwale Senat może postanowić o przyjęciu ustawy lub zgłosić
poprawki (nie może uchwalić odrzucenia ustawy w całości)
• Jeśli Senat zgłasza poprawki  powrót do Sejmu
• Sejm rozpatruje poprawki senackie – może je zatwierdzić lub odrzucić
(odrzucenie wymaga bezwzględnej większości głosów w obecności co
najmniej 230 posłów)

Uchwalona przez Sejm i Senat ustawa budżetowa przekazywana jest Prezydentowi

RP do podpisu.

Uprawnienia Prezydenta RP:

• Jeżeli w ciągu 4 miesięcy od dnia przedłożenia Sejmowi projektu ustawy
budżetowej nie zostanie ona przedstawiona Prezydentowi RP do podpisu,
może on w ciągu 14 dni zarządzić skrócenie kadencji Sejmu.
• Prezydent RP ma 7 dni na podpisanie ustawy lub zwrócenie się do TK w
celu stwierdzenia zgodności ustawy budżetowej z Konstytucją (TK
orzeka w tej sprawie nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia złożenia
wniosku).

Nieuchwalenie ustawy budżetowej w terminie  BUDŻETOWE PROCEDURY

AWARYJNE, 3 tryby:
 Prowizorium budżetowe (patrz: zagadnienie 24)
 Funkcjonowanie w oparciu o projekt budżetu złożony w Sejmie
 Prolongacja budżetu (obowiązywanie ubiegłorocznego)

BUDŻET JST
Do 15.11 roku poprzedzającego rok budżetowy organ wykonawczy JST przedkłada
projekt uchwały budżetowej do organu stanowiącego JST i do RIO celem
zaopiniowania.
Opinia RIO:
• o projekcie uchwały budżetowej – zarząd obowiązany jest przedstawić ją
organowi stanowiącemu JST przed uchwaleniem budżetu
• w sprawie możliwości sfinansowania deficytu przedstawionego przez
34

JST (publikowana przez JST w terminie 7 dni od dnia jej otrzymania od

Strona

RIO)
 Dalszy bieg prac (nadawany przez przewodniczącego organu stanowiącego JST):
• Prace w komisjach organu stanowiącego (jawne). Przewodnia rola komisji
właściwej do spraw budżetu. Terminy prac mają charakter instrukcyjny.
Dwa etapy:
o Prace w komisjach właściwych merytorycznie dla poszczególnych
działów klasyfikacji budżetowej – opiniowanie w poszczególnych
komisjach
o Opinia komisji właściwej do spraw budżetu
• Art. 240 ust. 2 UFP  bez zgody organu wykonawczego organ
stanowiący JST nie może wprowadzić w projekcie uchwały budżetowej
JST zmian powodujących zmniejszenie dochodów lub zwiększenie
wydatków i jednocześnie zwiększenie deficytu budżetu JST
• Art. 242 ust. 1 UFP  zakaz uchwalania budżetu, w którym planowane
wydatki bieżące są wyższe od planowanych dochodów bieżących
powiększonych o nadwyżkę z lat ubiegłych i wolne środki (obowiązek
równoważenia tzw. budżetu bieżącego)
• Uchwalana jest na sesji budżetowej, która jest jawna.
• Uchwała budżetowa – badana w trybie nadzoru przez RIO (miesięczny
termin na stwierdzenie zgodności z prawem tego aktu – biegnie od
doręczenia uchwały RIO)
• Uchwały budżetowe gminy, powiatu i województwa ogłaszane są w
wojewódzkim dzienniku urzędowym.

*Nieuchwalenie uchwały budżetowej w terminie:

 Upoważnienie (z mocy prawa) organu wykonawczego JST do prowadzenia
gospodarki finansowej na podstawie projektu uchwały budżetowej – do
końca stycznia roku budżetowego
 Ustalenie zastępcze RIO w zakresie budżetu– władcze, jednostronne
rozstrzygnięcie organu administracji rządowej, ingerujące w działalność
samodzielnej jednostki – realizacja kompetencji nadzorczej RIO

41.Wykonywanie ustawy (uchwały) budżetowej.

Wykonywanie ustawy budżetowej

Wykonawcami budżetu są podmioty, które gromadzą dochody budżetowe oraz dokonują

wydatków. Wykonawców możemy podzielić na:
• wykonawców pośrednich (Rada Ministrów, Prezes RM, Minister Finansów oraz
dysponenci poszczególnych części budżetowych),
• wykonawców bezpośrednich (bezpośredni realizatorzy budżetu – organy państwowe i
podmioty im podległe – dysponenci drugiego i trzeciego stopnia),
• podmioty prowadzące bankową obsługę budżetu państwa.

Dysponenci części budżetowych w terminie 21 dni od ogłoszenia ustawy budżetowej,

35

przekazują jednostkom podległym informacje o kwotach dochodów i wydatków, w tym

Strona

wynagrodzeń. Jednostki te sporządzają plany finansowe w celu zapewnienia ich zgodności z

ustawą budżetową. Nie dotyczy to natomiast kwot dochodów z podatków i ceł pobieranych
przez jednostki podległe Ministrowi Finansów (art.146 u.f.p.). Minister Finansów, w
porozumieniu z dysponentami części budżetowych, opracowuje harmonogram realizacji
budżetu państwa (art. 147). Wykonaniem budżetu państwa kieruje Rada Ministrów.

W czasie wykonywania budżetu państwa obowiązują następujące zasady gospodarki

finansowej (art. 164):
• ustalanie, pobieranie i odprowadzanie dochodów budżetu państwa następuje na
zasadach i w terminach wynikających z obowiązujących przepisów – zasada
legalności i terminowości gromadzenia dochodów,
• pełna realizacja zadań następuje w terminach określonych przepisami i
harmonogramem realizacji budżetu państwa – zasada terminowości realizacji zadań,
• dokonywanie wydatków następuje w granicach kwot określonych w planach
finansowych z uwzględnieniem prawidłowo dokonywanych przeniesień i zgodnie z
planowanym przeznaczeniem, w sposób celowy i oszczędny, z zachowaniem zasady
uzyskiwania najlepszych efektów z danych nakładów – zasada planowości, limitów
wydatków, celowości, oszczędności i efektywności dokonywania wydatków,
• zlecanie zadań powinno następować na zasadzie wyboru najkorzystniejszej oferty, z
uwzględnieniem przepisów o zamówieniach publicznych, a w odniesieniu do
organizacji pozarządowych – z odpowiednim zastosowaniem art. 43 i 151 ustawy o
finansach publicznych – zasada wyboru najkorzystniejszej oferty.
Ustawodawca uwzględnił dwie dodatkowe zasady obowiązujące w toku wykonywania
budżetu państwa:
• zasada dotycząca wydatków nieprzewidzianych, których obowiązkowe płatności
wynikają z tytułów wykonawczych, wyroków sądowych lub ugód -> wydatki te
mogą być dokonywane bez względu na poziom środków finansowych
zaplanowanych na ten cel. Odpowiednia zmiana wydatków powinna nastąpić w
trybie przeniesień wydatków z innych podziałek klasyfikacji wydatków lub rezerw
celowych (art. 164);
• zasada dotycząca wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa -> wydatki te
dokonywane są przed innymi wydatkami budżetu państwa – art. 165 (zasada
priorytetowego traktowania wydatków na obsługę długu Skarbu Państwa) – ta
zasada daje Ministrowi Finansów upoważnienie do dokonywania przeniesień
wydatków planowanych na obsługę długu Skarbu Państwa między częściami budżetu
państwa, w których ujmuje się obsługę długu zagranicznego Skarbu Państwa oraz
obsługę długu krajowego SP.

Minister Finansów sprawuje ogólną kontrolę:

• realizacji dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów budżetu państwa,
• wykorzystywania środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2,
36

• poziomu deficytu sektora finansów publicznych.

Strona

Dysponenci części budżetowych sprawują nadzór i kontrolę:

 • nad całością gospodarki finansowej podległych im jednostek organizacyjnych, w tym
nad dokonywaniem przez te jednostki wstępnej oceny celowości poniesionych
wydatków oraz realizację właściwych procedur ,
• wykorzystania dotacji udzielonych z budżetu państwa,
• realizacji zadań finansowych z budżetu państwa.

Sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej

Wykonanie ustawy budżetowej podlega kontroli Sejmu. Rada Ministrów w ciągu 5 miesięcy
od zakończenia roku budżetowego (do dnia 31 maja roku następnego) przedkłada Sejmowi
sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia
państwa. (art. 226 ust. 1 Konstytucji).

Sprawozdanie za pierwsze półrocze

Minister Finansów przedstawia sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu oraz NIK
informację o przebiegu wykonania ustawy budżetowej za pierwsze półrocze w terminie do
dnia 10 września tego roku (art.183 u.f.p.)

Wykonywanie uchwały budżetowej

Budżet j.s.t. wykonuje jej zarząd. Sprawuje on ogólny nadzór nad realizacją określonych
uchwałą budżetową dochodów i wydatków, przychodów i rozchodów budżetu j.s.t. (art. 247
ust. 1 i 2 u.f.p.). W toku wykonywania budżetu j.s.t. obowiązują zasady gospodarki
finansowej – zasady z art. 164 u.f.p (zasady te przytoczone wyżej).

Sprawozdanie z wykonania budżetu j.s.t.

Zarząd j.s.t. przedstawia organowi stanowiącemu
• sprawozdanie roczne z wykonania budżetu,
• informację o stanie mienia j.s.t.,
• sprawozdania roczne z wykonania planów finansowych samorządowych osób
prawnych,
w terminie do 31 marca roku następującego po roku budżetowym. W tym samym terminie
dokumenty te przedstawiane są również RIO.

Sprawozdanie za pierwsze półrocze

Zarząd ma obowiązek sporządzić:
• informację o przebiegu wykonania budżetu j.s.t. za pierwsze półrocze,
• informację o przebiegu kształtowania się wieloletniej prognozy finansowej, w tym o
realizacji przedsięwzięć wieloletnich ujętych w załączniku do prognozy,
• informacje od samorządowych osób prawnych o przebiegu wykonania ich planów
finansowych
37

w terminie do 31 sierpnia. Informacje te przekazuje organowi stanowiącemu j.s.t. oraz

RIO.
Strona
 42. Zasady gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków.

Wskazane w przepisie art. 162 u.f.p (zasady gospodarki finansowej) są równocześnie

zasadami gromadzenia dochodów i dokonywania wydatków z budżetu państwa:
• zasada legalności i terminowości (dot. gromadzenia dochodów oraz dokonywania
wydatków) – dochody budżetu państwa muszą być gromadzone na podstawie
obowiązujących przepisów i w terminach z nich wynikających. Podstawą do
pobierania dochodów budżetowych może być jedynie ustawa. Prognoza dochodów
oraz wydatków budżetu państwa w poszczególnych miesiącach roku określana jest w
harmonogramie realizacji budżetu państwa. Harmonogram opracowuje Minister
Finansów w porozumieniu z dysponentami części budżetowych;
• zasady przestrzegania ustalonych limitów wydatków, planowości, celowości,
oszczędności, dopuszczalności przeniesień wydatków, efektywności oraz wyboru
najkorzystniejszej oferty – zasady dotyczące wydatków
o przestrzeganie ustalonych limitów – dokonywanie wydatków powinno
następować w granicach kwot określonych w planie finansowym, a wyjątkowo
dopuszczalne są prawidłowo dokonane przeniesienia,
o planowość – wydatki powinny być dokonywane zgodnie z planowanych
przeznaczeniem,
o celowość – wydatki z budżetu państwa powinny być dokonywane wyłącznie w
związku z realizacją konkretnego, wyznaczonego zadania państwowego,
o oszczędność – wydatkowanie środków na cele, aby osiągnąć jak najlepsze
efekty, a więc zgodnie z zasadą maksymalnego efektu przy danych nakładach
lub minimalnego nakładu przy danych efektach,
o wybór najkorzystniejszej oferty – przy zlecaniu realizacji zadań publicznych
należy uwzględnić przepisy ustawy Prawo zamówień publicznych,

43. Przenoszenie i blokowanie wydatków budżetowych.

Przenoszenie planowanych wydatków budżetowych jest jednym z instrumentów

finansowo-prawnych wskazanych w u.f.p., który umożliwia dokonywanie zmian w budżecie
(NIE zmian budżetu, bo globalne kwoty wydatków budżetowych nie ulegają zmianie!!!).
Obok tego instrumentu wyróżniamy również zwiększenie planowanych wydatków z rezerw
budżetowych oraz blokowanie planowanych wydatków budżetowych.

Przenoszenie planowanych wydatków budżetowych polega na zwiększeniu wydatków

budżetowych w określonej podziałce klasyfikacji budżetowej przy jednoczesnym
zmniejszeniu o tę samą kwotę wysokości wydatków w innej podziałce. Przeniesienie
38

wydatków nie powoduje zmian w saldzie budżetu państwa.

Strona
Ograniczenia podmiotowe dokonywania przeniesień planowanych wydatków budżetowych -
przeniesieniem wydatków w budżecie może posługiwać się wyłącznie podmiot wskazany w
ustawie w sytuacjach ustawowo przewidzianych. Przeniesień mogą dokonywać:
• dysponenci części budżetowych – mogą dokonywać przeniesień wyłącznie między
rozdziałami i paragrafami klasyfikacji wydatków w danej części budżetu państwa (art.
171 ust. 1),
• kierownicy podległych jednostek na podstawie upoważnienia dysponenta części
budżetowej – możliwe przeniesienia wyłącznie między paragrafami w obrębie jednego
rozdziału (art. 171 ust. 5),
• Minister Finansów – może dokonać przeniesień wydatków planowanych na obsługę
długu SP między częściami budżetu państwa, w których ujmuje się obsługę długu
zagranicznego i krajowego SP,
• ministrowie będący dysponentami więcej niż jednej części budżetowej – przeniesienia
wydatków między częściami w ramach jednego działu i rozdziału. Ministrowie mają
obowiązek poinformować RM , która może uchylić decyzję,
• Prezes RM – przeniesienia między częściami budżetu państwa możliwe, gdy w ciągu
roku budżetowego następuje reorganizacja państwowych organów wykonawczych
(konieczne wydanie rozporządzenia),
• RM w razie wprowadzenie stanu nadzwyczajnego na całości lub części terytorium –
przeniesienia pomiędzy częściami i działami w celu realizacji zadań wynikających z
przepisów dotyczących wprowadzenia tego stanu (art. 180)

Ograniczenia przedmiotowe – zakazy stosowania instrumentu przenoszenia planowanych

wydatków względem pewnych wydatków lub konieczność spełnienia dodatkowych
wymogów, aby możliwe było przeniesienie. Ograniczenia:
• przeniesienia planowanych wydatków dokonywane przez dysponentów części
budżetowych lub kierowników jednostek organizacyjnych nie mogą zwiększać
planowanych wydatków na uposażenia i wynagrodzenia ze stosunku pracy, o ile
odrębne ustawy nie stanowią inaczej (art. 171 ust. 7),
• konieczność uzyskania zgody Ministra Finansów na dokonanie przeniesienia
polegającego na zmniejszeniu lub zwiększeniu wydatków majątkowych jednorazowo
o kwotę powyżej 100 000 zł (art.171 ust. 3)
• konieczność uzyskania zgody Ministra Finansów na dokonanie przeniesienia, w
wyniku którego następuje zwiększenie lub zmniejszenie planowanych wydatków na
inwestycje budowlane (art. 171 ust. 4),
• wymóg zgody ministra wł. ds. rozwoju regionalnego na przeniesienie polegające na
zmniejszeniu lub zwiększeniu wydatków na realizację programów finansowych z
udziałem środków europejskich (nie dotyczy programów finansowych z udziałem
środków na realizację wspólnej polityki rolnej UE).
39

Blokowanie wydatków budżetowych – instrument represyjny, zakaz dysponowania częścią

lub całością planowanych wydatków. Blokowanie może mieć charakter definitywny lub
Strona

okresowy. Definitywne zablokowanie wydatków obowiązuje do końca roku budżetowego i

wywołuje taki sam skutek jak wygaśnięcie wydatków z końcem roku budżetowego. Okres
zablokowania wydatków skutkuje ograniczeniem (zawieszeniem) zakresu uprawnień do
wykorzystania środków budżetowych. Decyzja o zablokowaniu może być podjęta w
przypadku stwierdzenia:
• niegospodarności,
• opóźnień w realizacji zadań,
• nadmiaru posiadanych środków,
• naruszenia zasad gospodarki finansowej.
Decyzję taką podejmują:
• Minister Finansów w zakresie całego budżetu (z ograniczeniami wobec podmiotów
wymienionych w art. 139 ust. 2 u.f.p.) – jest on zobowiązany do niezwłocznego
poinformowania RM o przyczynach podjęcia takiej decyzji. RM może uchylić decyzję
Ministra Finansów w terminie 30 dni od dnia poinformowania o podjęciu decyzji;
• dysponenci części budżetowych w zakresie ich części,
• Rada Ministrów w sytuacjach zagrożenia realizacji ustawy budżetowej (tutaj
blokowanie planowanych wydatków na czas oznaczony) – to blokowanie możliwe w
drodze rozporządzenia wydanego przez RM po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji
sejmowej właściwej do spraw budżetu. RM nie może zablokować wydatków budżetu
państwa przewidzianych na subwencję ogólną dla j.s.t.

Zablokowane środki mogą zostać przeznaczone na utworzenie nowej rezerwy celowej po

uzyskaniu pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu państwa przez
Ministra Finansów. Utworzona w ten sposób rezerwa celowa tworzona jest w toku
wykonywania budżetu państwa, brak jest ograniczeń co do wysokości takiej rezerwy, a także
istnieje możliwość przeznaczenie zablokowanych w ten sposób środków na sfinansowanie
zobowiązań SP lub cele osobno wskazane w ustawie budżetowej.

44. Rezerwy budżetowe.

Rezerwa ogólna – cechuje ją brak wskazania jakiegokolwiek przeznaczenia. O faktycznym

wykonaniu rezerwy ogólnej decyduje podmiot uprawniony do dysponowania rezerwą.
Wielkość tej rezerwy jest limitowana i nie może przekraczać 0,2 % zaplanowanych
wydatków w budżecie. Co do zasady rezerwą ogólną dysponuje RM (art. 155). RM
upoważniła w trybie rozporządzenia Prezesa RM i Ministra Finansów do dysponowania
środkami rezerwy ogólnej. Zgodnie z rozporządzeniem Prezes RM, na wniosek właściwego
ministra lub innego dysponenta części budżetowej, może zwiększyć wydatki w
poszczególnych częściach budżetu państwa z rezerwy ogólnej o kwotę do 5 mln zł, a Minister
Finansów (na wniosek właściwego ministra) – o kwotę do 1 mln zł. MF zobowiązany jest
powiadomić o tym Prezesa RM. Nie można wykorzystywać środków rezerwy ogólnej na
zwiększenie wydatków, które w trakcie realizacji budżetu zostały zmniejszone w wyniku
40

przeniesień dokonanych na podstawie art. 171 u.f.p. Rezerwa tworzona w części budżetu
Strona

państwa, której dysponentami są wojewodowie w wysokości do 1% planowanych

wydatków jest także rezerwą ogólną. O dokonanym podziale tej rezerwy wojewoda jest
zobowiązany zawiadomić MF (art. 156).

Rezerwa celowa – te rezerwy tworzone są już w toku planowania i uchwalania ustawy

budżetowej; znane jest ich przeznaczenie, ale nie można na tym etapie określić ich wysokości
i szczegółowego podziału na pozycje klasyfikacji budżetowej. Łączna kwota takich rezerw
nie może przekroczyć 5% wydatków ogółem. Podziału rezerw celowych dokonuje, co do
zasady, MF w porozumieniu z właściwymi ministrami lub innymi dysponentami części
budżetowych (na ich wniosek). Podmiotem uprawnionym do podziału jest także RM (podział
rezerw przeznaczonych na zwiększenie wynagrodzeń wynikających z reorganizacji i zmiany
zakresu zadań w państwowych jednostkach budżetowych). Podziału tych rezerw należy
dokonać w jednym z trzech możliwych terminów. Podstawowy termin to 15 października
danego roku budżetowego. Szczególny termin przewidziano dla rezerwy celowej na
finansowanie zadań, którym udzielono zapewnienia co do finansowania lub dofinansowania z
budżetu państwa (promesa) – art. 153. MF dokonuje tego podziału nie później niż do dnia 20
grudnia. Podziału rezerw:
• na wydatki, których realizacja jest uwarunkowana zaciągnięciem kredytu w
międzynarodowej instytucji finansowej lub pozyskaniem środków z innych źródeł ,
• na wydatki związane z realizacją programów współfinansowanych z udziałem
środków, o których mowa w art. 5 ust. 1 pkt 2
• przeznaczonych na finansowanie zobowiązań SP,
• przeznaczonych na przeciwdziałanie klęskom żywiołowym i usuwanie ich skutków
można dokonać w każdym czasie (art. 154 ust. 1)

Rezerwy celowe mogą być wykorzystane wyłącznie na cel, na jaki zostały utworzone, oraz
wykorzystane zgodnie z klasyfikacją wydatków. Dwa wyjątki od tej zasady następują w
sytuacjach:
• zmiany klasyfikacji wydatków – może tego dokonać MF w porozumieniu z
właściwym ministrem lub innym dysponentem części budżetowej;
• zmiany celu przeznaczenia rezerwy celowej – może tego dokonać MF po uzyskaniu
pozytywnej opinii sejmowej komisji właściwej ds. budżetu.

45. Absolutorium budżetowe.

Absolutorium budżetowe to wyraz politycznej akceptacji przez Sejm sprawozdania z

wykonania ustawy budżetowej wyrażony w uchwale o udzieleniu Radzie Ministrów
absolutorium.
Brak legalnej definicji absolutorium budżetowego w ustawie o finansach publicznych.
Zgodnie z Konstytucją (art. 226 ust 2) Sejm rozpatruje sprawozdanie z wykonania ustawy
budżetowej w ciągu 90 dni od dnia przedłożenia go Sejmowi przez Radę Ministrów, a po
41

zapoznaniu się z opinią Najwyższej Izby Kontroli podejmuje, uchwałę o udzieleniu albo
Strona

odmowie udzielenia Radzie Ministrów absolutorium. Rada Ministrów w sprawozdaniu z

wykonania budżetu informuje Sejm o całokształcie wykonania budżetu, a Sejm dokonuje
oceny pod kątem zachowania dyscypliny budżetowej, tj. prawidłowego wykonania ustaleń
ustawy budżetowej. Sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej rozpatrywane jest przez
Komisję Finansów Publicznych oraz pozostałe komisje sejmowe. Po rozpatrzeniu
sprawozdania, uwzględniając również informację Najwyższej Izby Kontroli o wykonaniu
ustawy budżetowej Komisja Finansów Publicznych przygotowuje sprawozdanie z wykonania
ustawy budżetowej i innych planów finansowych, a także projekt uchwały o udzieleniu bądź
odmowie udzielenia absolutorium. Udzielenie absolutorium Radzie Ministrów oznacza, że
Sejm nie ma istotnych zastrzeżeń do działalności Rady Ministrów w toku realizacji ustawy
budżetowej. Nieudzielenie przez Sejm absolutorium dla Rady Ministrów może skutkować
dymisją rządu, jednak przepisy Konstytucji nie zawierają tego wymogu.

46. Kontrola zarządcza.

Kontrola zarządcza to rodzaj kontroli wewnętrznej i obejmuje wszystkie aspekty działania

jednostek. Kontrola ta to ogół działań podejmowanych dla zapewnienia realizacji celów i
zadań w sposób zgodny z prawem, efektywny, oszczędny i terminowy. Wykonywanie
kontroli zarządczej należy przede wszystkim do kierownika jednostki sektora finansów
publicznych (pierwszy poziom). Na wyższym poziomie i w stosunku do szerszego kręgu
podmiotów obowiązek ten spoczywa na ministrze w odniesieniu do kierowanego przez niego
resortu oraz wójcie, burmistrzu, prezydencie miasta i przewodniczącym zarządu j.s.t. w
odniesieniu do odpowiednich j.s.t. (art. 69). Obowiązkiem ministrów jest sporządzenie do
końca listopada każdego roku planu działalności resortów na rok następny,
obejmującego m.in. cele, podzadania oraz mierniki ich realizacji. Sprawozdania z realizacji
tej działalności oraz oświadczenia o stanie kontroli zarządczej za poprzedni rok ministrowie
składają do końca kwietnia roku następnego. MF określa natomiast oraz ogłasza standardy
kontroli zarządczej (o charakterze wytycznym), zawierające ustalenia, zalecenia i wskazówki
organizacji i prowadzenia kontroli zarządczej w poszczególnych jej segmentach.

47.Audyt wewnętrzny

a) pojęcie: działalność niezależna i obiektywna, której celem jest wspieranie w realizacji

celów i zadań przez systematyczną ocenę kontroli zarządczej oraz czynności doradcze

• Audytor powinien służyć radą i pomocą kierownikowi danej jednostki

• Audytor jest objęty szczególną ochroną (obostrzenie wymogów dotyczących
rozwiązania z nim stosunku pracy,
• szczególne wymogi kwalifikacyjne audytora:
- wyższe wykształcenie,
42

- obywatelstwo polskie lub europejskie,

- niekaralność,
Strona

- posiadanie dokumentu uprawniającego do wykonywania zawodu audytora

 • ocena dotyczy zwłaszcza adekwatności, skuteczności i efektywności kontroli
zarządczej

b) jednostki poddane audytowi:

• Kancelaria PRM
• Ministerstwa
• Urzędy wojewódzkie
• Izby celne
• Izby skarbowe
• ZUS, KRUS
• NFZ
• Gdy kwota przychodów lub kosztów w planie finansowym większa niż 40 mln zł
- państwowe jednostki budżetowe,
- uczelnie publiczne,
- państwowe samodzielne zakłady opieki zdrowotnej,
- agencje wykonawcze,
- państwowe fundusze celowe;
• JST, gdy kwota dochodów i przychodów lub wydatków i rozchodów, przyjęta w
uchwale budżetowej JST, przekroczyła 40 mln zł
• Jednostki sektora finansów publicznych, których kierownicy podjęli decyzję o
prowadzeniu audytu wewnętrznego

c) Podmioty prowadzące audyt:

• Audytor wewnętrzny zatrudniony w danej jednostce

• Usługodawca niezatrudniony w danej jednostce

d) komórki audytu wewnętrznego – tworzone w poszczególnych jednostkach poddanych

audytowi

e) audyt prowadzony jest na podstawie rocznego planu audytu, który jest sporządzany przez
kierownika komórki audytu

• Sprawozdanie z wykonania planu audytu – składany do końca stycznia przez

kierownika komórki audytu
• Uprawnienia audytora:
- prawo wglądu do wszystkich danych, materiałów i informacji związanych z
funkcjonowaniem jednostki
- prawo wstępu do wszystkich pomieszczeń
43
Strona
 48.Kontrola wykonania budżetu

49.Regionalne izby obrachunkowe

Regionalne Izby Obrachunkowe są państwowymi organami nadzoru i kontroli gospodarki
finansowej i zamówień jednostek samorządu terytorialnego, związków międzygminnych,)
stowarzyszeń gmin oraz stowarzyszeń gmin i powiatów, związków powiatów, stowarzyszeń
powiatów, samorządowych jednostek organizacyjnych (w tym samorządowych osób
prawnych) oraz innych podmiotów, w zakresie wykorzystywania przez nie dotacji
przyznawanych z budżetów jednostek samorządu terytorialnego.

W Polsce funkcjonuje, w formie jednostek budżetowych, 16 regionalnych izb

obrachunkowych (w Białymstoku, Bydgoszczy, Gdańsku, Katowicach, Kielcach, Krakowie,
Lublinie, Łodzi, Olsztynie, Opolu, Poznaniu, Rzeszowie, Szczecinie, Warszawie, Wrocławiu
44

oraz Zielonej Górze. Działalność RIO jest nadzorowana przez Ministra Administracji i
Strona

Cyfryzacji. Działalność nadzorcza RIO obejmuje uchwały i zarządzenia podejmowane przez

organy jednostek samorządu terytorialnego w sprawach:
 • procedury uchwalania budżetu i jego zmian,
• budżetu i jego zmian,
• zaciągania zobowiązań wpływających na wysokość długu publicznego jednostki
samorządu terytorialnego oraz udzielania pożyczek,
• zasad i zakresu przyznawania dotacji z budżetu jednostki samorządu terytorialnego,
• podatków i opłat lokalnych, do których mają zastosowanie przepisy ustawy -
Ordynacja podatkowa,
• absolutorium,
• wieloletniej prognozy finansowej i jej zmian.

Prezesi izb oraz po jednym reprezentancie wybranym przez kolegia izb tworzą Krajową
Radę Regionalnych Izb Obrachunkowych.

50. Sprawozdawczość budżetowa

a) sprawozdanie z wykonania ustawy budżetowej

• Wykonanie ustawy budżetowej podlega kontroli Sejmu

 RM w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego (do 31 maja roku
następnego) przedkłada Sejmowi sprawozdanie z wykonania ustawy
budżetowej wraz z informacją o stanie zadłużenia państwa
 Sprawozdanie powinno zawierać:
- dochody, wydatki, nadwyżkę albo deficyt sektora finansów publicznych
- dochody i wydatki wynikające z zamknięcia rachunków budżetu państwa,
sporządzone wg szczegółowości i układu ustawy budżetowej,
-przychody i koszty państwowych funduszy celowych, agencji wykonawczych,
instytucji gospodarki budżetowej, innych państwowych osób prawnych
utworzonych na podstawie odrębnych ustaw w celu wykonywania zadań
publicznych
 Załączniki:
- omówienie wykonania budżetu państwa z uwzględnieniem różnic między
wielkościami uchwalonymi a wykonanymi,
- informacja o realizacji wydatków, które nie wygasły z upływem roku
budżetowego,
- informacja o przebiegu wykonania Wieloletniego Plany Finansowego
Państwa

b) RM przedstawia Sejmowi i NIK:

• Sprawozdanie o dochodach i wydatkach związanych z zadaniami z zakresu
administracji rządowej realizowanymi przez jednostki samorządu terytorialnego, i
innymi zadaniami zleconymi jednostkom samorządu terytorialnego odrębnymi
45

ustawami
• Zbiorczą informację o wykonaniu budżetów jednostek samorządu terytorialnego,
Strona

• Ocenę realizacji założeń makroekonomicznych,

 • Ocenę przebiegu prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
• Informację o wykonaniu wydatków w układzie zadaniowym.

c) Sprawozdanie za pierwsze półrocze

• Minister Finansów przedstawia sejmowej komisji właściwej ds. budżetu i NIK

informację o przebiegu wykonania ustawy budżetowej za pierwsze półrocze w
terminie do 10 września tego roku

d) Na szczeblu jednostek samorządu terytorialnego

• Sprawozdanie z wykonania budżetu sporządza się na podstawie danych z ewidencji

księgowej budżetu. Uwzględnia ono m.in.:
- dochody i wydatki budżetu JST zgodnie ze szczegółowością klasyfikacji zawartą w
uchwale budżetowej,
- zmiany w planie wydatków na realizację programów finansowanych z udziałem
środków unijnych
- stopień zaawansowania realizacji programów wieloletnich
• sprawozdanie finansowe JST organ wykonawczy przekazuje organowi
stanowiącemu JST, w terminie do 31 maja roku następnego
- komisja rewizyjna organu stanowiącego JST rozpatruje sprawozdanie finansowe
wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu i opinią RIO o tym sprawozdaniu, a
następnie przedstawia organowi stanowiącemu JST, w terminie do 15 czerwca
wniosek ws. absolutorium dla zarządu. Organ stanowiący JST rozpatruje i zatwierdza
sprawozdanie finansowe wraz ze sprawozdaniem z wykonania budżetu do 30 czerwca.

• Do 30 czerwca organ stanowiący podejmuje uchwałę ws. absolutorium dla zarządu po

zapoznaniu się ze: sprawozdaniem z wykonania budżetu, sprawozdaniem
finansowym, opinią RIO, informacją o stanie mienia JST, stanowiskiem komisji
rewizyjnej.

51. Bankowa obsługa budżetu państwa i JST

a) Dla obsługi budżetu państwa w zakresie krajowych środków finansowych są prowadzone

następujące rachunki bankowe:

1. centralny rachunek bieżący budżetu państwa, z wyodrębnieniem rachunków

dochodów i wydatków budżetu państwa oraz rachunków środków do sfinansowania
pożyczkowych potrzeb budżetu państwa;
2. rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych, z wyodrębnieniem
rachunków dochodów i wydatków;
3. rachunki bieżące urzędów obsługujących organy podatkowe, dla gromadzenia
46

dochodów budżetu państwa, z wyodrębnieniem rachunków dla niektórych rodzajów

Strona

dochodów;
 4. rachunki bieżące państwowych funduszy celowych, o ile odrębne ustawy nie
stanowią inaczej;
5. rachunki pomocnicze;
6. rachunki bieżące państwowych jednostek budżetowych mających siedzibę poza
granicami Rzeczypospolitej Polskiej.

b) Obsługę bankową budżetu państwa w prowadzi Narodowy Bank Polski lub Bank
Gospodarstwa Krajowego

• Bank Gospodarstwa Krajowego może podjąć obsługę rachunków, o których mowa

w pkt 1-3, nie wcześniej niż z dniem przyjęcia przez Rzeczpospolitą Polską waluty
euro.
• Obsługę bankową rachunków państwowych funduszy celowych, agencji
wykonawczych, innych państwowych osób prawnych - prowadzi Bank Gospodarstwa
Krajowego.

c) Dochody budżetu państwa są gromadzone odpowiednio na rachunkach urzędów

obsługujących organy podatkowe dla gromadzenia dochodów lub na rachunkach bieżących
dochodów państwowych jednostek budżetowych i przekazywane na centralny rachunek
bieżący budżetu państwa, którego dysponentem jest Minister Finansów.

• Wydatki budżetu państwa są dokonywane przez dysponentów środków budżetowych

z ich rachunków bieżących wydatków ze środków otrzymanych bezpośrednio lub za
pośrednictwem rachunku bieżącego wydatków dysponenta nadrzędnego z centralnego
rachunku bieżącego budżetu państwa.
• Operacje z tytułu przychodów i rozchodów budżetu państwa są dokonywane na
centralnym rachunku bieżącym budżetu państwa lub na rachunkach pomocniczych
Ministra Finansów.

d) Umowa rachunku bankowego

• Obsługa bankowa rachunków budżetu państwa jest prowadzona w ramach umowy

rachunku bankowego.
• W ramach obsługi bankowej rachunków agencji wykonawczych, państwowych osób
prawnych, o których mowa w art. 9 pkt 14, Bank Gospodarstwa Krajowego
udostępnia Ministrowi Finansów i Najwyższej Izbie Kontroli informacje o stanach
środków na poszczególnych rachunkach.
• Obsługę bankową płatności prowadzi Bank Gospodarstwa Krajowego w ramach
umowy rachunku bankowego zawartej z Ministrem Finansów,
Umowa ta określa w szczególności:
 liczbę i rodzaje prowadzonych rachunków bankowych;
 wysokość oprocentowania rachunków bankowych;
 rodzaje sprawozdań z realizacji zadań przez Bank Gospodarstwa Krajowego
i terminy ich składania;
 tryb dokonywania kontroli zadań realizowanych przez Bank Gospodarstwa
Krajowego;
 wynagrodzenie Banku Gospodarstwa Krajowego z tytułu realizowanych
47

zadań;
Strona

 zakres odpowiedzialności Banku Gospodarstwa Krajowego, w tym

w szczególności za nieterminową realizację zadań.
52. Dyscyplina finansów publicznych
1. Podstawa: - Ustawa o odpowiedzialności za naruszenie dyscypliny finansów publicznych
a) Brak zdefiniowania samego pojęcia dyscypliny finansów publicznych w ustawie
• Zakres przedmiotowy ustawy - zachowania stanowiące naruszenie postanowień
ustawy – to naruszenie przepisów różnych ustaw, w tym:
 Ustawa o finansach publicznych z 2009 r.
 Ustawa Prawo zamówień publicznych
 Ustawa o koncesji na roboty budowlane i usługi
 Ustawa o rachunkowości z 1994 r. – tu naruszenie tylko w ograniczonym
zakresie (inwentaryzacja, rozliczanie, sprawozdawczość)
2. ZAKRES PODMIOTOWY USTAWU O ODPOWIEDZIALNOŚCI
• Dotyczy każdego, kto ma styczność i dysponuje środkami publicznymi
• Krąg podmiotów, które mogą być pociągnięte do odpowiedzialności:
 Osoby wchodzące w skład organów wykonujących budżet lub plan finansowy
(zarówno w obrębie sektora finansów publicznych jak i poza nim, o ile
otrzymują lub zarządzają środkami publicznymi)
 Kierownicy jednostek sektora finansów publicznych
 Pracownicy sektora finansów publicznych, którym powierzono obowiązki w
zakresie gospodarki finansowej lub czynności przewidziane w ustawie Prawo
Zamówień Publicznych
 Osoby gospodarujące środkami publicznymi przekazanymi jednostkom nie
zaliczanym do sektora finansów publicznych

3. OKOLICZNOŚCI STANOWIĄCE NARUSZENIE DYSCYPLINY

a) Ustawa o finansach publicznych:
• Pierwsza grupa – strona dochodowa budżetu – ze strony organów
 nie ustalanie należności budżetowych
 nie dochodzenie należności budżetowych
 nie pobieranie należności budżetowych
 dochodzenie należności niższych niż to wynika z prawidłowych wyliczeń
 niezgodne z przepisami umarzanie należności albo dopuszczenie do
przedawnienia
 nie dochodzenie nadmiernie lub nienależnie pobranych środków pomocowych
(z UE, z innych źródeł zagranicznych)
 nie dopełnienie lub zaniedbanie obowiązków w zakresie kontroli zarządczej

• w zakresie strony dochodowej – ze strony podmiotów

 nie przekazanie dochodów uzyskanych przez jednostkę budżetową
 nieterminowe przekazanie dochodów uzyskanych przez jednostkę budżetową
 nie dokonanie wpłaty przez samorządowy zakład budżetowy lub agencję
wykonawczą nadwyżki środków finansowych (powstałej z rozliczenia netto), bądź
 nieterminowa wpłata jw.
48

• w zakresie gospodarowania dotacjami

 odpowiedzialność ponosi ten, kto udziela dotacji, jak i ten kto ją otrzymuje
Strona

 przekazanie dotacji z naruszeniem zasad bądź trybów udzielania (dotacje –

udzielane najczęściej organizacjom pożytku publicznego, którym zlecane są
 określone zadania, np. festyn, zawody sportowe w gminie wiejskiej – zleca się
LZS-om, klubom sportowym)
 nie rozliczenie przekazanej dotacji (ten kto udzielił ma obowiązek czuwania nad
rozliczeniem)
 nie ustalenie kwoty podlegającej zwrotowi (np. przy niewykorzystaniu środków w
pełni)
 nieterminowe rozliczenie
 wykorzystanie niezgodnie z przeznaczeniem

• w zakresie wykonywania budżetu lub planu finansowego

 dokonanie zmiany w budżecie lub planie finansowym bez upoważnienia bądź z
przekroczeniem jego granic
 dokonanie wydatku ze środków publicznych bez upoważnienia bądź z
przekroczeniem zakresu upoważnienia
 przeznaczenie środków rezerwy budżetowej na inny cel niż określony w decyzji o
przyznaniu

• gospodarowanie w sposób nieprawidłowy środkami z budżetu UE bądź innych

źródeł zagranicznych
 bez zachowania procedur
 z naruszeniem procedur
 wykorzystanie niezgodnie z przeznaczeniem, niezgodnie z procedurami

• nieopłacenie lub nieterminowe opłacenie składek na ZUS, Fundusz Pracy, Fundusz

dla Niepełnosprawnych itd.
b) Ustawa - PZP
• związane z udzieleniem zamówienia
 nie zastosowanie odp. trybu
 nie zamieszczenie ogłoszenia
 nie zawiadomienie Prezesa Urzędu Zamówień Publicznych, o ile istniał taki
obowiązek
 naruszenie zasad uczciwej konkurencji (wadliwe warunki zamówienia)
 udzielenie zamówienia z innym naruszeniem

• związane z zawarciem umowy

 umowa bez formy pisemnej
 zawarcie na czas dłuższy niż określony w przepisach (3 lata)
 zawarcie przed rozpatrzeniem protestu
 nie wyłączenie się członka komisji przetargowej, jeśli podlegał wyłączeniu
 nie złożenie przez niego oświadczenia w związku z prowadzonym postępowaniem
 zmiana umowy w trakcie realizacji zadania (m.in. zakaz dzielenia zamówienia)
 zaniedbanie, brak kontroli zarządczej

c) Ustawa o koncesji na roboty budowlane i usługi

 zawarcie umowy z koncesjonariuszem wybranym z naruszeniem przepisów
49

 jeśli przedmiot i warunki umowy zostały określone niezgodne z uczciwą konkurencją

 inne zaniedbania niż przewidziane w przepisach ustawy
Strona

 dopuszczenie do tego, by uczestniczył koncesjonariusz nie wybrany

  brak formy pisemnej umowy
 zawarcie umowy przed rozpatrzeniem protestu
 zmiana umowy koncesji z naruszeniem obowiązujących przepisów
d) Ustawa o rachunkowości
 zaniechanie, nie rozliczenie inwentaryzacji
 rozliczenie inwentaryzacji niezgodne z przepisami
 naruszenie przepisów o sprawozdawczości

4. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI ZA NARUSZENIE DYSCYPLINY

a) odpowiedzialność podmiotów, które popełniły czyny w trakcie obowiązywania ustawy
• podstawowa przesłanka: WINA
 umyślna i nieumyślna
• zarówno przez działanie jak i zaniechanie
b) Wyłączenia odpowiedzialności
• usprawiedliwiona nieświadomość naruszenia dyscypliny
• choroba psychiczna lub inne zakłócenia czynności psychicznych powodujące, że
osoba ta nie mogła rozpoznać w czasie czynu jego znaczenia lub pokierować swoim
postępowaniem (nie stosuje się gdy osoba sama się wprawiła w stan)
• stopień szkodliwości naruszenia jest znikomy – art. 28 ustawy o odpowiedzialności
• zgłoszenie pisemnego sprzeciwu do uchwały naruszającej dyscyplinę, a
odpowiedzialność osoby wchodzącej w skład organu podejmującego uchwałę. Nie
wystarczy głosować przeciw – potrzebny jest sprzeciw na piśmie – art.20 ustawy o
odpowiedzialności

c) odpowiedzialność za naruszenie dyscypliny jest niezależna od odpowiedzialności cywilnej

bądź karnej, w przypadku odpowiedzialności karnej postępowanie ws. odpowiedzialności za
naruszenie zawiesza się

5. KTO ORZEKA O POCIĄGNIĘCIU DO ODPOWIEDZIALNOŚCI

a) postępowanie jest dwuinstancyjne, rodzaj postępowania karno-administracyjnego
b) Cztery komisje orzekające w pierwszej instancji
• komisje orzekające przy RIO
• komisje resortowe przy ministrach
• komisja przy szefie kancelarii Prezesa Rady Ministrów (dla wojewodów, dyrektorów
generalnych, prezesów RIO)
• komisja przy kancelarii Prezydenta (dla „świętych krów”)

b) Druga instancja: Główna Komisja Orzekająca

• powołuje ją Prezydent RP (art. 52 – kto zgłasza kandydatów)

c) wniosek o ukaranie składa Rzecznik dyscypliny finansów publicznych (spełnia funkcje

quasi-prokuratorskie)
• powołuje PRM na wniosek Ministra Finansów
50
Strona
53. System podatkowy państwa i samorządu terytorialnego – zasady
tworzenia, elementy składowe.
System podatkowy – pojęcie szersze od systemu prawa podatkowego, wiąże się z
generalnymi założeniami opodatkowania, w szczególności z polityką podatkową oraz
relacjami między podatkiem a gospodarką. Mieści w sobie polityczny, gospodarczy i prawny
punkt widzenia. Po prostu ogół podatków obowiązujących na terenie danego kraju, ew. z
uwzględnieniem kwestii harmonizacji
System prawa podatkowego – rozważania dot. miejsca prawa podatkowego w obowiązującym
porządku prawnym oraz jego wewnętrznej struktury (na system składają się akty prawne
regulujące opodatkowanie, ale nie wszystkie – wyłączamy karne skarbowe i egzekucję
administracyjną).
Racjonalny system podatkowy – tworzony według z góry przyjętych założeń (w tym także
postulatów nauki).
Historyczny system podatkowy – wykształcony w określonym czasie, system taki ma myśl
przewodnią łączącą podatki w pewną uporządkowaną całość. Kształtuje się pod wpływem
różnorodnych, najczęściej bieżących, przesłanej politycznych, gospodarczych i społecznych
(często nowa ustawa podatkowa nie eliminuje obowiązujących już, sprzecznych z nią
podatków). Swoisty kompromis między racjonalnym system podatkowym a bieżącą sytuacją
polityczno-gospodarczą.
Generalne założenia systemu racjonalnego – wynikają z zasad funkcjonowania państw
demokratycznych o gospodarce wolnorynkowej i powinny być uwzględniane przy konstrukcji
systemu. Wynikają z celów fiskalnych, gospodarczych i społecznych opodatkowania oraz
możliwości ujęcia ich w formy właściwe dla prawa przy uwzględnieniu obowiązującego
porządku prawnego.
Zasady tworzenia systemu podatkowego
1. Zasada sprawiedliwości podatkowej – elementy zasady
a. Powszechność opodatkowania – podatek jako nieekwiwalentne świadczenie
pieniężne powinien spoczywać na wszystkich
b. Równość opodatkowania – właściwe rozłożenie ciężaru podatkowego,
odpowiednio do zasady zdolności świadczenia (jedna z najważniejszych zasad
podatkowych)
2. Zasada konieczności podatku – każdy jest zobowiązany do ponoszenia ciężarów i
świadczeń publicznych, w tym podatków
Z wykładów prof. Glumińskiej:
Zasady opodatkowania według Smitha (4 podstawowe)
1. Pewności – przepisy nie powinny zmieniać się zbyt często
2. Sprawiedliwości (równości) – sytuacja osobista nie ma znaczenia (np. ulga na
dziecko), po prostu podatek od dochodu
3. Dogodności – nie przed wypłatą, tylko tak żeby podatnik mógł zapłacić
51

4. Taniości – nie możemy przeznaczać na obsługę systemu więcej niż dostajemy

Strona

Zasady opodatkowania według Wagnera

 1. Sprawiedliwość (zamiast równości u Wagnera) – sytuacja osobista ma znaczenie
2. Elastyczności – szybka reakcja na zmiany koniunktury
3. Zasady techniczne (Smitha 2-4)
4. Nie zabija się kury, która znosi złote jajka – zasada ochrony źródła, z którego
pochodzi podatek

54. Źródła prawa podatkowego.

System prawa podatkowego – normy odnoszone do wszystkich podatków oraz normy
tworzące konstrukcje poszczególnych podatków (ogólne i szczegółowe prawo podatkowe –
decyduje zakres regulacji)
 Ogólne prawo podatkowe – akty prawne odnoszące się do wszystkich podatków,
najczęściej regulują zobowiązania podatkowe i postępowanie podatkowe, a także
problematykę prawną opodatkowania
 Szczegółowe prawo podatkowe – akty zawierające głównie przepisy materialnego
prawa podatkowego; ich treść zasadniczo przesądza o kształcie systemu prawa
podatkowego. Zastosowanie jedynie do podatków stanowiących przedmiot ich
regulacji.
Źródła prawa podatkowego
 Konstytucyjne źródła prawa podatkowego – Konstytucja RP ma szczególne
znaczenie, gdyż stoi na czele hierarchii źródeł prawa podatkowego, a poza tym
zawiera prawne podstawy opodatkowania. Proces tworzenia i stosowania prawa
podatkowego musi być z nią zgodny.
o Art. 31 ust. 3 – ograniczenia w korzystaniu z konstytucyjnych wolności i praw
mogą być ustanowione tylko w ustawie, i to jedynie w przypadkach, gdy są
konieczne z punktu widzenia interesu społecznego jednoznacznie wskazanego
w tym przepisie; ograniczenia nie mogą naruszać istoty praw i wolności
o Art. 64 ust. 3 – własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko
w takim zakresie, w jakim nie narusza istoty prawa własności (w zw. z art. 84)
o Art. 84 – samodzielna konstytucyjna podstawa obowiązku ponoszenia
podatków (i innych danin publicznych): każdy jest obowiązany do ponoszenia
ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie
 Zasada sprawiedliwości podatkowej – podstawowe elementy to
powszechność opodatkowania (art. 84) i równość opodatkowania
 Zasada konieczności podatku
 Nie wystarczy sam akt rangi ustawowej – ustawa zgodnie z zasadą
wyłączności ustawowej powinna zawierać także określoną treść (art.
217 Konstytucji RP)
o Art. 217 – nakaz uregulowania w ustawie zakresu podmiotowego i
przedmiotowego podatku, jego stawki, a także zasad przyznawania ulg i
umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków
o Zasada państwa prawnego – gwarantuje jednostce określony status w państwie,
stwarzając jednocześnie zabezpieczenie przed arbitralnymi aktami władzy (art.
52

2)
Strona
  Ustawa jako źródło prawa podatkowego – z Konstytucji wynika zasada
wyłączności ustawowej w prawie podatkowym (dot. zarówno tworzenia jak i
stosowania prawa)
o Obciążenia podatkowe mogą być realizowane wyłącznie według miar
ustawowych – zasada ustawowej miarodajności stosowania
o Będą to poszczególne ustawy podatkowe, wymienione niżej 
 Podustawowe akty prawne – rola ograniczona, normować można tylko tą materię,
która nie została zastrzeżona art. 217 Konstytucji RP do bezpośredniej regulacji
ustawowej
o Zdecydowana większość rozporządzeń dot. postępowania podatkowego
 Prawo międzynarodowe i unijne jako źródło prawa podatkowego
o Umowy o zapobieganiu podwójnemu opodatkowaniu – umowy modelowe
tworzone są przez organizacje międzynarodowe. Pierwszeństwo przed prawem
wewnętrznym (ratyfikacja za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie).
o Prawo unijne – proces harmonizacji prawa podatkowego, najgłębiej
realizowany w przypadku pośrednich podatków obrotowych (dyrektywa z
2006 r.)

55. Organy podatkowe i ich właściwość.

Organy podatkowe:
Organem podatkowym, stosownie do swojej właściwości, jest:
1) naczelnik urzędu skarbowego, naczelnik urzędu celnego, wójt, burmistrz (prezydent
miasta), starosta albo marszałek województwa – jako organ pierwszej instancji;
2) dyrektor izby skarbowej, dyrektor izby celnej – jako:
a) organ odwoławczy odpowiednio od decyzji naczelnika urzędu skarbowego lub naczelnika
urzędu celnego,
b) organ pierwszej instancji, na podstawie odrębnych przepisów,
c) organ odwoławczy od decyzji wydanej przez ten organ w pierwszej instancji;
3) samorządowe kolegium odwoławcze – jako organ odwoławczy od decyzji wójta,
burmistrza (prezydenta miasta), starosty albo marszałka województwa.

Minister właściwy do spraw finansów publicznych jest organem podatkowym – jako:

1) organ pierwszej instancji w sprawach stwierdzenia nieważności decyzji, wznowienia
postępowania, zmiany lub uchylenia decyzji lub stwierdzenia jej wygaśnięcia – z urzędu;
2) organ odwoławczy od decyzji wydanych w sprawach, o których mowa w pkt 1;
3) organ właściwy w sprawach porozumień dotyczących ustalenia cen transakcyjnych;
4) organ właściwy w sprawach interpretacji przepisów prawa podatkowego;
5) organ właściwy w sprawach informacji przekazywanych przez banki i spółdzielcze kasy
oszczędnościowo-kredytowe o założonych i zlikwidowanych rachunkach bankowych
związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Organami podatkowymi wyższego stopnia są organy odwoławcze.

Rada Ministrów może, w drodze rozporządzenia, nadać uprawnienia organów podatkowych:

53

1) Szefowi Agencji Wywiadu,

2) Szefowi Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego,
Strona

3) Szefowi Centralnego Biura Antykorupcyjnego,

4) Szefowi Służby Wywiadu Wojskowego,
5) Szefowi Służby Kontrwywiadu Wojskowego
– jeżeli jest to uzasadnione ochroną informacji niejawnych i wymogami bezpieczeństwa
państwa.

Właściwość organów podatkowych:

Organy podatkowe przestrzegają z urzędu swojej właściwości rzeczowej i miejscowej.

Właściwość rzeczowa i miejscowa jest ustalana z uwzględnieniem również zakresu zadań i

terytorialnego zasięgu działania organów podatkowych, określonych na podstawie odrębnych
przepisów.

Właściwość rzeczową organów podatkowych ustala się według przepisów określających

zakres ich działania.

Jeżeli ustawy podatkowe nie stanowią inaczej, właściwość miejscową organów podatkowych
ustala się według miejsca zamieszkania albo adresu siedziby podatnika, płatnika, inkasenta
lub podmiotu wymienionego w art. 133 § 2.

Minister właściwy do spraw finansów publicznych może określić, w drodze rozporządzenia,

właściwość miejscową organów podatkowych w sprawach niektórych zobowiązań
podatkowych lub poszczególnych kategorii podatników, płatników lub inkasentów w sposób
odmienny niż określony w § 1, uwzględniając w szczególności posiadanie miejsca
zamieszkania lub siedziby za granicą, miejsce uzyskiwania dochodów oraz miejsce położenia
przedmiotu opodatkowania.

Organem podatkowym właściwym miejscowo w sprawie orzeczenia o odpowiedzialności

podatkowej osoby trzeciej jest organ podatkowy właściwy dla podatnika, płatnika lub
inkasenta.

Organy podatkowe właściwe w dniu wszczęcia postępowania podatkowego lub kontroli

podatkowej pozostają właściwe w sprawie, której to postępowanie lub kontrola dotyczy,
chociażby w trakcie postępowania lub kontroli nastąpiło zdarzenie powodujące zmianę
właściwości

56. Pojęcie podatku jako daniny publicznej.

Podatek, jak wynika z art. 5 ust. 2 pkt 1 ustawy o finansach publicznych, jest podstawowym
dochodem publicznym, mieszczącym się w kategorii danin publicznych, obok m.in.
składek, opłat.

Art. 84 Konst nakłada obowiązek ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym

podatków, określonych w ustawie.
Z tego artykułu wynikają dwie zasady:
- zasada powszechności opodatkowania oraz
- zasada równości opodatkowania.
54
Strona
Art. 217. Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów,
przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i
umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy.

Legalna definicja podatków znajduje się w Ordynacji podatkowej:

Art. 6. Podatkiem jest publicznoprawne, nieodpłatne, przymusowe oraz bezzwrotne
świadczenie pieniężne na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu lub gminy,
wynikające z ustawy podatkowej.

Z tej definicji wynikają następujące cechy podatku:

- publicznoprawne świadczenie – jest on nałożony przez państwo, a więc podmiot
nadrzędny na określonych podatników – podmiot podrzędny, ponadto obowiązek podatkowy
może powstać jedynie na podstawie ustawy,
- nieodpłatne (nieekwiwalentne) – podatnikowi nie przysługuje, po jego zapłaceniu, żadne
roszczenie wzajemnego świadczenia ze strony państwa, czy organizacji samorządowej
- przymusowe – są one nakładane i pobierane mocą uprawnień władczych (z reguły
określanych konstytucyjnie) określonych organów państwa (i innych związków publiczno-
prawnych, np. samorządu) i mogą w związku z tym być egzekwowane z zastosowaniem
przymusu przy użyciu środków przewidzianych prawem,
- bezzwrotne – kwoty już pobranych podatków nie podlegają zwrotowi podatnikom, poza
ewidentnymi przypadkami korekt i poprawek wymiaru podatków. Pobrane podatki stanowią
dochody publiczne, które bezzwłocznie przeistaczają się w wydatki publiczne i o ich zwrocie
podatnikom nie może być mowy,
- pieniężne – podatek jest wyznaczany, obliczany i pobierany w walucie obecnie
obowiązującej w kraju.

57. Podatek a opłata.

Od podatku należy odróżnić opłaty publiczne (skarbowe, administracyjne, sądowe itp.), które
wykazują bardzo duże podobieństwo do podatku, ponieważ są one również świadczeniami
pieniężnymi, przymusowymi, bezzwrotnymi, dokonywanymi na rzecz państwa lub organu
samorządowego na podstawie ogólnych norm prawnych. Podstawowa różnica polega na tym,
że za wniesione świadczenia pieniężne wpłacający otrzymuje określone świadczenia ze strony
państwa, chociaż z reguły niewymierne w pieniądzu, gdyż mają one najczęściej formę
określonych czynności urzędowych. Rózni się więc od podatku cechą ekwiwalentności.

Rodzaje opłat:
1) za korzystanie z urządzeń użyteczności publicznej (np. przejazd środkami komunikacji
miejskiej, wstęp na basen, do zoo),
2) za usługi świadczone przez organy administracji publicznej na wniosek strony (np. opłata
skarbowa, legalizacyjna za dopuszczenie do używania urządzeń pomiarowych, probiercza za
oznaczenie wyrobów z metali szlachetnych, paszportowa, sądowa) – za podjęcie czynności
przez organ w indywidualnej sprawie, nie za skutek!,
3) opłaty ekologiczne.
55

58. Płatnik, podatnik, inkasent.

Strona

Definicje legalne znajdują się w Ordynacji podatkowej.

Art. 7. § 1. Podatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna
niemająca osobowości prawnej, podlegająca na mocy ustaw podatkowych obowiązkowi
podatkowemu.
§ 2. Ustawy podatkowe mogą ustanawiać podatnikami inne podmioty niż wymienione w § 1.

Art. 8. Płatnikiem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca
osobowości prawnej, obowiązana na podstawie przepisów prawa podatkowego do obliczenia i
pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we właściwym terminie organowi
podatkowemu.

Art. 9. Inkasentem jest osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca
osobowości prawnej, obowiązana do pobrania od podatnika podatku i wpłacenia go we
właściwym terminie organowi podatkowemu.

Odpowiedzialność podatnika, płatnika i inkasenta:

Podatnik odpowiada całym swoim majątkiem za wynikające z zobowiązań podatkowych
podatki. Płatnik, który nie wykonał obowiązków (określonych w o.p.) w zakresie ustalania
należności podatkowych oraz ich poboru, odpowiada całym swoim majątkiem. Płatnik
odpowiada za podatek niepobrany lub pobrany w kwocie niższej od należnej, a także za
niewpłacenie w terminie pobranego podatku. Inkasent za niewykonanie obowiązków
określonych w o.p. odpowiada za podatek pobrany, a niewpłacony całym swoim majątkiem.

59. Konstrukcja podatku.

Podatek składa się z czterech podstawowych, niezbędnych dla utworzenia podatku elementów
konstrukcyjnych: podmiotu, przedmiotu, podstawy opodatkowania i stawek podatkowych.

Podmiot podatku – stanowi element jego konstrukcji ujęty w hipotezie normy prawnej. Jest
nim jednostka życia społecznego, na którą ustawa nakłada obowiązek podatkowy (podatnik,
płatnik, inkasent). Z punktu widzenia podatku jego podmiot należy rozpatrywać wyłącznie w
kategoriach prawnych. Będzie to zatem taki podmiot, na który przepisy ustawy nakładają
obowiązek świadczenia podatkowego – tzw. podmioty bierne. Ponadto występują podmioty
czynne – państwo lub gmina – zajmujące się wymierzaniem podatku lub określaniem
wysokości zobowiązania podatkowego. Zakres podmiotowy podatku determinowany jest
wyraźnie przez jego zakres przedmiotowy. Opodatkowe są bowiem te podmioty, z którymi
można związać określoną sytuację faktyczną lub prawną rodzącą obowiązek podatkowy, tj.
podmioty posiadające majątek, uzyskujące przychód, dochód albo dokonujące obrotu
cywilnoprawnego

Przedmiot podatku – zdarzenie, stan faktyczny, stan prawny, które powodują powstanie
obowiązku podatkowego. Dwoiste rozumienie przedmiotu – jako zachowanie się podmiotu
lub obiekt tego zachowania.

Podstawa opodatkowania – konkretyzacja przedmiotu podatku, przedmiot określony

ilościowo lub wartościowo – skonkretyzowana co do wielkości i podmiotu część przedmiotu
podatku (np. „czysta wartość spadku”, „suma osiągniętych rachunków w roku
56

dochodowym”).
Strona
Stawka podatkowa – wyraża ona stosunek między wysokością obciążenia podatkowego a
wielkością podstawy opodatkowania.
Stawka może być:
- stała – niezależna od podstawy opodatkowania. Opodatkowanie realizowane jest według
stawki proporcjonalnej, równomiernej,
- zmienna – zmiana podstawy opodatkowania powoduje zmianę stawki. Zróżnicowanie
stawek w stosunku do zmian w podstawie opodatkowania może przybierać postać
- progresji – stawka wzrasta przy wzroście podstawy opodatkowania (Stawka progresywna
szczeblowa – po przekroczeniu określonej kwoty wzrasta stawka (np. podatek dochodowy od
osób fizycznych podstawa do 85.528 zł – stawka 18% - 556 zł 02 gr, ponad tą kwotę stawka
to 14.839 zł 02 gr + 32% nadwyżki ponad kwotę 85.528 zł),
- regresji – stawka maleje przy wzroście podstawy opodatkowania,
- degresji – stawka maleje przy w miarę zmniejszania się podstawy opodatkowania.
Stosowane obecnie: przede wszystkim stawka proporcjonalna i progresywna.
Stawka ma charakter przede wszystkim techniczno-prawny: swego rodzaju współczynnik
określający wysokość podatku jako relację między kwotą podatku a podstawą opodatkowania.
Nie zalicza się do hipotezy, tylko do dyspozycji normy prawnej – ostatecznie przesądza o
kształcie zobowiązania podatkowego, a więc o powinności określonego zachowania podmiotu
podatku (podatnika) w sytuacji gdy zostały spełnione przesłanki podmiotowe i przedmiotowe
zawarte w hipotezie normy prawnej.

60. Klasyfikacje podatków.

Różne kryteria podziału:

wg podstawowego celu: efektywność może być oceniona dopiero po upływie jakiegoś okresu
czasu
- podatki efektywnie fiskalne
- podatki nieefektywnie fiskalne

wg dochodów poszczególnych budżetów:

- podatki państwowe - dochód budżetu państwa,
- podatki samorządowe - dochód budżetu j.s.t.

ze względu na to, do kogo są skierowane i czego dotyczą, wiążą się z przedmiotem

opodatkowania:
- o charakterze osobowym (osobistym) – kierowane pod adresem konkretnych osób np.
fizycznych, prawnych, j. organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, np. podatki
dochodowe,
- o charakterze rzeczowym, wiążą się z faktem posiadania mienia np. podatek od
nieruchomości, środków transportowych,
- czasem charakter mieszany
57

ze względu na przedmiot opodatkowania – dlaczego nałożono na podatnika ciężar

Strona

podatkowy, co jest zdarzeniem rodzącym obowiązek podatkowy. W ramach przedmiotu

opodatkowania - dokładne oznaczenie przedmiotu opodatkowania:
- przychodowe (fakt podjęcia czynności, w wyniku których przychód powinien być
osiągnięty),
- dochodowe (wiążą się z faktem osiągnięcia dochodu, czyli nadwyżki przychodów nad
kosztami ich uzyskania; w przypadku osób fizycznych – dochód, czysty zysk, nadwyżka
finansowa w przypadku spółdzielni; kiedyś istniał podatek wyrównawczy, czyli nadbudowa
nad podatkiem dochodowym),
- majątkowe ( typowy podatek – w przyszłości katastralny)
- konsumpcyjne (podatki od wydatków np. od towarów i usług oraz akcyzowy, niektórzy
uważają, że także od czynności cywilno - prawnych). Są to podatki, które przynoszą
największe wpływy.

częstotliwość występowania przedmiotu opodatkowania:

- charakter jednorazowy np. podatek od wzbogacenia wojennego, wpłaty z zysku po
opodatkowaniu przedsiębiorstw państwowych,
- powtarzalny,
- stały

Podatki pośrednie – charakteryzują się przerzuceniem ciężaru podatkowego, podatnikiem

jest określony podmiot np. sprzedawca, a w rzeczywistości ciężar tego świadczenia zostaje
przesunięty na inny podmiot, najczęściej konsumenta, finalnego nabywcę dobra. (np.
akcyzowy i od towarów i usług). Poprzednik podatku od towarów i usług – podatek
obrotowy, w ustawie o opodatkowaniu jednostek gospodarki uspołecznionej, ustawodawca
stwierdził, że jest to podatek cenotwórczy, tzn. wlicza się go do ceny towaru, więc nabywca
dobra ponosi ciężar tego świadczenia podatkowego.

Podatki bezpośrednie – ciężar podatkowy spoczywa na tym podmiocie, który realizuje

przedmiot opodatkowania, jest elementem zdarzenia rodzącego obowiązek podatkowy, np.
podatek od nieruchomości, od czynności cywilno-prawnych, bo obciąża strony czynności.

Podatki zwyczajne – wiążą się z wystąpieniem zdarzeń, mających charakter zwyczajny,

powtarzalny. Np. pracownik najemny otrzymuje wynagrodzenie, osiąga dochody, co rodzi
obowiązek podatkowy.

Podatki nadzwyczajne – zdarzenie ma charakter występujący rzadko, nie dający się

przewidzieć np. podatek od spadków i darowizn.

Podatki centralne i lokalne – w zależności od tego, gdzie sumy uzyskiwane z tytułu tego
świadczenia podatkowego trafiają - czy zasilają skarb państwa czy też są traktowane jako
dochód jednostki samorządu terytorialnego. (podatek dochodowy od osób fizycznych i
prawnych jest dzielony pomiędzy skarb państwa i jst. wszystkich szczebli, natomiast podatek
od towarów i usług, gier, akcyzowy jest przypisany skarbowi państwa, pozostałe podatki
wiążą się z budżetem gminy).

Podatki o charakterze przymusowym i fakultatywnym - chociaż art.6 ord. pod. mówi, że

podatek jest świadczeniem o charakterze przymusowym, podział ten jest uzasadniony, chodzi
o to czy podatek ma obowiązywać bez ograniczeń na całym obszarze kraju, jeżeli w tym
zakresie ustawodawca dopuszcza pewną swobodę, to można mówić o fakultatywności
58

świadczenia podatkowego. Podatek od posiadania psa był podatkiem fakultatywnym.

Strona
Podatki o charakterze celowym i uniwersalne – zasadą jest, że ustawodawca wprowadzając
obowiązek podatkowy nie określa celu, dla realizacji którego ten podatek został
wprowadzony ani też przeznaczenia wpływu z tytułu tego podatku. Generalnie podatki maja
charakter świadczeń uniwersalnych, w tym sensie, że wpływy z tytułu tych podatków nie są
kierowane dla osiągnięcia konkretnego celu. (podobnie - zasada jedności materialnej
budżetu).

Podatki celowe – z góry wiadomo na jakie cele będzie przeznaczone świadczenie podatkowe,
kiedyś funkcjonował podatek drogowy – (teraz podatek od środków transportowych)
pobierano go od właścicieli i podmiotów, na rzecz których były zaewidencjonowane środki
transportu. To świadczenie podatkowe miało być przeznaczone na finansowanie nakładów na
potrzeby gminy w zakresie budowy, konserwacji, utrzymania dróg. Odstąpiono od tego
rozwiązania – wpływy były za niskie, żeby mogły stanowić samodzielną podstawę do
wykonywania tych czynności.

61.PODATKI DOCHODOWE

Celem pełnego zrozumienia natury podatków dochodowych trzeba najpierw określić, czym
jest dochód. Można to sprowadzić do prostego równania: Przychód – obniżony o koszty –
oznacza dochód. Inaczej mówiąc, dochód jest to część nadwyżki przychodów ponad kosztami
ich uzyskania.

Przychodem zaś są – wedle nauk ekonomicznych – wszelkie efekty prowadzenia

jakiejkolwiek działalności wymiernej finansowo.

Najbardziej charakterystycznym przykładem podatku dochodowego jest podatek od osób

prawnych (ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych z 92), a także podatek
dochodowy od osób fizycznych.

1. PODMIOT;Podatek dochodowy od osób prawnych swoim zakresem obejmuje

jednakowoż nie tylko osoby prawne, spółki kapitałowe w organizacji oraz jednostki
organizacyjne niemające osobowości prawnej za wyjątkiem spółek niemającej
osobowości prawnej; cywilnej, jawnej, partnerskiej, komandytowej i komandytowo
akcyjnej. Ponadto możliwa jest specyficzna kumulacja podmiotowa w postaci spółki
kapitałowej po spełnieniu określonych prawem wymogów – kapitał 1 mln, tworzą ją
spółki z.o.o. lub akcyjne, wśród nich jest 1 spółka dominująca posiadająca 95%
udziału spółek zależnych (te zaś nie posiadają udziału w spółce dominującej), brak
zaległości podatkowych (albo dokonanie korekty), umowa w formie aktu notarialnego.
– POLSKA WERSJA OODATKOWANIA HODLINGu. KUMULACJA
PODMIOTOWA
Bardzo charakterystyczne jest podmiotowe wyłączenie SP, NBP, ZUS, państwowych
funduszy celowych, emerytalnych, jst (co do zasady) i podmiotów nieosiągających
59

przedmiotów.
PRZEDMIOT – dochód – nadwyżka przychodu nad kosztami uzyskania. Nieważne,
Strona

z jakiego źródła. Niekiedy opodatkowany jest przychód – np. w stosunku do

przychodu uzyskanych w RP od podatników niemających siedziby lub zarządu na
terenie RP (kryterium podmiotowe) czy w stosunku do dywidend (kryterium
przedmiotowe).
Nie stosuje się tej ustawy do produkcji rolnej, za wyjątkiem specjalnej produkcji
rolnej, dotacji z budżetu na środki trwałe – wyłączenia dochodów.
Przychód - Art. 12 ustawy o podatku od osób prawnych – daje wyliczenie: pieniądze,
wartości pieniężne, przyznane odpłatnie bądź częściowo nieodpłatnie rzecz lub praw.
Specyficzną kategorią tu są przychody związane z działalnością gospodarczą – tj.
przychody należne, choćby jeszcze nieotrzymane faktycznie po odjęciu od nich
wartości zwróconych towarów etc.
Istnieją pewne wyłączenia przychodów – art. 12 ust 4. Wpłaty i należności na poczet
przyszłych dostaw, otrzymane lub zwrócone pożyczki i kredyty, zwrócone udziały do
wkładów spółek i spółdzielni, przychodów zwiększających określone fundusze itd.
Poszczególne umowy – np. leasing – są traktowane odrębnie.
Koszt uzyskania przychodu – nakłady poczynione przez podatnika, przekazane przez
niego innym podmiotom i osobom w dowolnej formie. (nie wlicza się do tego
odpisów amortyzacyjnych). Są to, słowem ustawy, koszty poniesione w celu
osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów.
Pojawiają się więc trzy warunki – poniesienie ich (więc, w przeciwieństwie do
przychodów, są to środki faktycznie poniesione), w celu osiągnięcia przychodów,
zachowania, albo zabezpieczenia źródła przychodów – jest to kryterium subiektywne.
Rozpiętość czasowa między poniesieniem kosztów a uzyskaniem dochodu jest
irrelewantna. Po trzecie ma istnieć związek między poniesionym kosztem a
przychodem, jego zachowaniem, zabezpieczeniem.
Odpisy amortyzacyjne – jest to prawny wyraz zużycia środków trwałych oraz wartości
niematerialnych i prawnych, a w zakresie kosztów: prawne określenie ich wysokości
w związku z posiadaniem majątku.
Wyłączenia przychodów – ok 80 pozycji. Ich poniesienie nie wpływa bynajmniej na
wysokość dochodu. Patrz art. 16.
Kumulacja przedmiotowa –następuje naliczanie dochodów od początku roku.
PODSTAWA opodatkowania – dochód. Po dokonaniu odliczeń! Np. darowizn an
cele pożytku publicznego czy na cele kultu religijnego. Stratę można odliczyć od
dochodu przez następnych 5 lat podatkowych.
Przy podmiotach powiązanych – praktyczna sytuacja, gdy jeden podmiot
wykorzystuje inny celem ukrycia dochodu – przez niskie ceny sprzedaży np.
wówczas, gdy okazuje się, że dochód jest mniejszy niż w normalnych warunkach –
pomija się powiązanie.
Ważne jest też to, że podatnicy są obowiązani do prowadzenia ewidencji rachunkowej.
Wedle ustawy o rachunkowości.
STAWKI – 19 % standardowo. Jest zatem to stała, procentowa stawka. Jeżeli jednak
podatnik na żądanie organu podatkowego lub organu kontroli skarbowej nie
60

przedstawi dokumentacji odpowiedniej, wówczas – różnicę między wysokością

dochodu realnego a zadeklarowanego uiszcza się wedle stawki 50%.
Strona

Od przychodu – 20 %, od należności przewozowych - 10%

 POBÓR – rok podatkowy. Co do zasady rok kalendarzowy. Ale podatnicy mogą
sobie wybrać okres dowolnych kolejnych 12 miesięcy – postanowienie zawarte w
statucie lub innym dokumencie ustrojowym jest warunkiem do tego, tak samo jak
zawiadomienie właściwego naczelnika urzędu skarbowego. – Kumulacja czasowa.
Wprowadzany jest w formie miesięcznych zaliczek – do 20 dnia każdego miesiąca,
zaliczkę zaś za ostatni miesiąc roku podatkowego: do 20 dnia pierwszego miesiąca
następnego roku podatkowego. Podatnicy rozpoczynający działalność mają prawo
czynić rozliczenia kwartalne. Nadto mogą wpłacać podatek w formie 1/12 wysokości
podatku wynikającego z rocznego zeznania złożonego w poprzednim roku
podatkowym.
Mali przedsiębiorcy, w rozumieniu USDG, mogą nie wpłacać zaliczek w roku
następnym po roku rozpoczęcia działalności po raz pierwszy (gdy działalność trwała
10 miesięcy) lub w roku kolejnym – w zależności od daty rozpoczęcia działalności.
Po zakończeniu roku podatnicy składają zeznania o wysokości osiągniętego dochodu i
obliczonego za cały rok podatku. Podatek wynikający z zeznania jest podatkiem na
cały rok chyba że urząd skarbowy albo organ kontroli skarbowej wyda inną decyzję.
Istnieje prawo korekty.
Kumulacja terytorialna – jeśli podatnicy mają siedzibę w punkcie A, tam płacą
podatki.
2. Podatek dochodowy od osób fizycznych – w założeniu podatek powszechny
podmiotowo i przedmiotowo. Ustawa z 1991.
PODMIOT – osoby fizyczne, tylko. Nie wprowadza zwolnień podmiotowych.
Niekiedy jest zróżnicowanie nz powodu formy organizacyjnej działalności
gospodarczej, posiadanie dzieci, współwłasność itd.. Podsatnicy prowadzące
działalność gospodarczą w formie spółki bez osobowości prawnej – podlegają
indywidualnemu opodatkowaniu. Tak samo wspólna własność, posiadanie,
użytkowanie wieczyste czy przedsięwzięcie. Podatnicy mający miejsce zamieszkania
na terenie RP podlegają nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu – całość
dochodów osiąganych ze źródeł przychodów z PL i z zagranicy.
Kumulacja podmiotowa – 1. Małżonkowie pozostający we wspólności majątkowej
przez cały rok mogą, na wspólny wniosek wyrażony w rocznym zeznaniu, podlegać
łącznemu opodatkowaniu (wniosek może złożyć też 1 małżonek) Podatek określa się
na imię obojga małżonków w wysokości 2krotność połowy podatku obliczonego od
połowy zsumowanych ich dochodów. Żaden z nich nie może prowadzić działalności
gospodarczej, opodatkowanej podatkiem ryczałtowym z wyjątkiem najmu lub
dzierżawy. 2.Osoba samotnie wychowująca dziecko – do 25 roku życia, pobierające
naukę – może dokonać z tym dzieckiem rozliczenia na tych samych zasadach.
PRZEDMIOT – dochód – art. 10 ma wyliczenie: stosunek pracy, podobne,
działalność gospodarcza, kapitały pieniężne – jest to jednak katalog otwarty. Niektóre
źródła mają swoiste zasady opodatkowania, ustalania wysokości dochodu, wyłączenia.
Te wyłączenia to np. przychody objęte innymi zakresami opodatkowania oraz pewne
61

inne wyłączenia o charakterze np. socjalnym.

Przychód to wszelkiego rodzaju przysporzenia osiągane przez osoby fizyczne, wedle
Strona

ustawy to otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika pieniądze i wartości

 pieniężne, wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych
świadczeń. W tym przychód z działalności gospodarczej.
Koszty zaś to koszty poniesione w celu osiągniecia przychodów, zachowania,
zabezpieczenia ich źródła.
♦ Koszty ze stosunku pracy – zryczałtowany i kwotowe w skali miesiąca.
Podobnie umowy o dzieło, zlecenie, przeniesienie praw własności.
♦ Koszty nie są uwzględniane przy zryczałtowanych podatkach.

Możliwa jest kumulacja przedmiotowa – ale ta jest niekorzystna. W wyniku

połączenia przychodów z różnych dochodów zwiększa się stawka – przykład stawki
rosnącej.
PODSTAWA – dochód po dokonaniu odliczeń – np. składki na ubezpieczenia
społeczne, wartość darowizn, nie więcej niż 6%

STAWKA – progresowa, procentowa, dwuszczeblowa. 18 i 32%. Jednak podmioty

prowadzące działalność gospodarczą – mogą wybrać opodatkowanie proporcjonalne
stawką 19% - podatek liniowy. Niekiedy stosuje się podatek zryczałtowany – w
przypadku przychodów niepomniejszanych o koszty ich uzyskania. Niekiedy 19,
niekiedy 10, niekiedy 20, niekiedy 75 (nieujawnione źródła)% - pozostałe:- np.
wygrane w konkursach, świadczenia na rzecz byłych pracowników,

POBÓR – system zaliczkowy i działania płatników – np. pracodawców, uczelnie,

zleceniodawcy. Sposób naliczania skąłdek: zależy od dochodu z danego tytułu
osiągniętego od początku roku. Zaliczki – do 20.

Po zakończeniu roku podatkowego – płatnicy do końca lutego przekazują informację o

przychodach, kosztach, odliczeniach i zaliczkach. Podatnicy – do końca kwietnia –
muszą we właściwym urzędzie skarbowym złożyć zeznanie podatkowe. Możliwy jest
zwrot. Można przeznaczyć 1% podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego.
Roczne, ostateczne może być też dokonane przez płatnika, jeśli podatnik złoży
oświadczenie, że nie uzyskał innych dochodów, nie korzysta z odliczeń (poza
składkami ubezpieczeniowymi) ani z możliwości łącznego opodatkowania się z
małżonkiem i nie ma obowiązku doliczyć kwot uprzednio odliczonych.

3. Do podatków dochodowych zalicza się również i podatek ryczałtowy. Niekiedy jest

stosowany w ramach innych ustaw – patrz powyżej. Nadto winno się wskazać:

PODATEK ZRYCZAŁTOWANY/RYCZAŁT od przychodów

ewidencjonowanych – ustawa o zryczałtowanym podatku dochodowym z 1998. –
podmiotem zobowiązanym są osoby fizyczne, prowadzące pozarolniczą działalność
gospodarczą z tytułu umowy najmu, podnajmu, dzierżawy, poddzierżawy bądź innych
umów o podobnym charakterze. Z powyższych tytułów należy uiścić ryczałt
procentowy, jest on samodzielną, autonomiczną oraz hermetyczną konstrukcją w
62

stosunku do podatku dochodowego od osób fizycznych. Występuje jednak i ryczałt

kwotowy w formie karty podatkowej za określoną działalność usługową. Ich
Strona

wysokości określa tabela będąca załącznikiem do ustawy. Stawkę stanowi przychód.

 Wynosi ona od 3 do 20%. W przypadku karty podatkowej ustala się miesięczne kwoty
podatku, z rzadka występują stawki kwotowe, zazwyczaj stosuje się kwoty
zamieszczone w tabelach stanowiących załącznik do ustawy.

PODATEK ZRYCZAŁTOWANY od osób duchownych - ustawa o

zryczałtowanym podatku dochodowym z 1998 – jest to ryczałt kwotowy. Mogą z
niego skorzystać osoby pełniące usługi duszpasterskie, jeżeli złożą oświadczenie. Brak
złożenia oświadczenia prowadzi do domniemanego zrzeczenia się (możliwe jest też,
oczywiście, bezpośrednie oświadczenie). Wówczas następuje rozliczanie na zasadach
ogólnych. Następują rozliczenia kwartalne.

W ani jednym, ani drugim ryczałcie nie ustala się dochodu podatnika.

4. PODATEK TONAŻOWY: ustawa z 2006 o podatku tonażowym. Jest to uproszczona

forma opodatkowania dochodu, uzyskiwanego przez przedsiębiorców. Fakultatywne,
zależy od złożenia oświadczenia przez podatnika we właściwym urzędzie skarbowym
do 20 stycznia roku podatkowego. A jeśli zaczyna działalność w roku podatkowym –
do dnia poprzedzającego dzień rozpoczęcia działalności opodatkowanej. Podatnikiem
są armatorzy – przedsiębiorcy żeglugowi: os. fizyczne, wspólnicy spółki cywilnej,
jawnej, komandytowej, komandytowo-akcyjnej i przedsiębiorców zagranicznych.
Przedmiot to dochód osiągany przez przedsiębiorców z tytułu świadczenia
wymienionych ustawą usług. Istnieje też katalog wyłączeń – np. rybołówstwo,
przetwórstwo rybne. Podstawą opodatkowania jest obliczana metodą szacunkową.
Jest to iloczyn dobowej stawki i iloczynu okresu eksploatacji w miesiącu wszystkich
statków przedsiębiorcy .Dla podmiotu zbiorowego tak samo, ale liczy się
proporcjonalnie udział. Stawki dobowe – w zależności od pojemności netto statku od
każdych 100 jednostek według stawek w euro przeliczanych na PLNy.
Jest raz opodatkowany przychód – ze sprzedaży statków w części niewykorzystanej na
nabycie własności, remont, modernizację w okresie 3 lat od sprzedaży są
opodatkowane ryczałtem w wysokości 15%.
Podatek tonażowy – na 10 lat. Ponowny wybór po 3 latach, odkąd zakończył
działalność.
Samoobliczanie. Za każdy miesiąc się płaci do 20.. Wpłacanie bez wezwania, a za
grudzień – w terminie złożenia zeznania.

62. PODATKI OBROTOWE

Podatki obrotowe są zawarte w produkcie i skierowane są do finalnego konsumenta. Ktoś,

kupując, płaci. Leżą one w sferze zainteresowań państwa z powodu ciągłości procesów
konsumpcji. Każdy je, każdy kupuje. Co do zasady zatem państwo nie dzieli się z
63

jednostkami samorządu terytorialnego wpływami z podatków obrotowych. Obejmuje swoim

Strona

zakresem zazwyczaj tak obrót gospodarczy, finansowy jak i prawny.

 1. Wyjątkiem jest podatek od czynności cywilnoprawnych. Do roku 2000 istniała opłata
skarbowa, ta zaś dnia 09.09.2000 została rozbita na opłatę skarbową (przynależną
budżetowi państwa) oraz podatek od czynności cywilnoprawnych – będących dalej
źródłem profitów dla gmin, jednakże pobieranych przez urząd skarbowy (sic!).
Pośród podmiotów zobowiązanych do jego zapłacenia należy wyróżnić tytułem
przykładu:
 Kupującego – przy umowie sprzedaży
 Obdarowanego (pasywami!) – przy darowiźnie długów
 Nabywcę nieruchomości – przy umowie dożywocia
 Osoba zyskująca – w wyniku zniesienia współwłasności czy przy podziale spadku
 Użytkownik – odpłatne użytkowanie i służebność
 Wspólnicy – umowa spółki.
 Zwolnienia podmiotowe – jst, sp, organizacje pożytku publicznego.

Trzeba wskazać, że objęte obowiązkiem podmiotowym są enumeratywnie wyliczone

czynności. Poza powyższymi: depozyt nieprawidłowy, umowa spółki, orzeczenia sądów,
ugody! Obowiązuje w nim zasada terytorialności, lecz nie w sposób bezwzględny. Jeśli
rzeczy lub prawo majątkowe z zagranicy podlega wykonaniu za granicą, podatek podlega
wykonaniu też w PL.

Warto odnotować, iż istnieje tu rozwiązanie analogiczne do rozwiązań ustawy o podatku

od spadkach i darowizn nt. grupy zerowej. Osoby z wymienionego kręgu są zwolnione z
podatku. Pozostałe osoby mają obowiązek złożenia deklaracji w terminie 6 miesięcy.
Istnieją i pewnego rodzaju wyłączenia przedmiotowe – są zwolnione z podatku pożyczki
między osobami z grupy pod warunkiem złożenia w terminie 14 dni deklaracji. Praz
czynności opieki, kurateli, alimenty, ubezpieczenia społeczne. Także prawa wynikające z
ochrony środowiska (odszkodowania itd.).
Ponadto jeżeli następuje sprzedaż rzeczy ruchomych do wartości 1000zł przez podmiot
niebędący płatnikiem VATu nie jest obłożona VATem. Wyłączenie art. 2pkt 4. Zmiany
budynków mieszkalnych na odrębną własność.
Podstawa jest uzależniona od rodzaju czynności, zalezna od wartości rynkowej. Jeśli
podatnik nie określił wartości lub ta nie odpowiada wartości rynkowej – organ wzywa do
jej określenia, podwyższenia lub obniżenia wezwaniem w czasie 14 dni od jego
doręczenia. Jeśli tego nie uczyni – wzywa się biegłego rzeczoznawcę. Gdy wartość
określona przekroczy 33% koszty biegłego ponosi podatnik. Zazwyczaj w przepisach
mówi się o kwocie lub wartości. Stawki są zróżnicowane, najczęściej proporcjonalne. Jest
też stawka sankcyjna – 20%, w wypadku w ogóle niezapłacenia podatku lub
nieudokumentowania otrzymania pieniędzy.
Wiąże się z zamkniętym stanem faktycznym, obowiązek i zobowiązanie podatkowe
powstają równocześnie. Samoobliczanie – zgodnie z ustawą podatnik jest zobowiązany
złożyć deklarację, obliczyć i wpłacić w terminie 14 dni. Są też płatnicy: notariusze. Oni
prowadzą rejestr podatku, wpłacają na rachunek w terminie 7 dni.
64
Strona
Możliwy jest niekiedy zwrot – jeżeli uchylone zostały skutki prawne oświadczenia woli,
nie spełnił się warunek zawieszający, gdy podwyższenie kapitano spółki nie zostało
zarejestrowane, nie dokonano wpisu do księgi wieczyste.
2. Z kolei podatek od gier jest w pełni odprowadzany na rzecz budżetu państwa. Jego
regulacja znajduje się w rozdziale VII ustawy o grach hazardowych. Podatnikiem jest
osoba fizyczna, prawna, ułomna osoba prawna prowadząca działalność w zakresie gier
wzajemnych, zakładów wzajemnych, gier na automatach. (z kolei osoba wygrywająca
płaci podatek dochodowy od osób fizycznych) – przedmiot. Podmiot prowadzący np.
kasyno ma obowiązek prowadzenia ewidencji księgowej i, rzecz jasna, odprowadzania
podatku o określonej, stałej stawce procentowej – 2,5% w wypadku sportowego
współzawodnictwa zwierząt i 50% dla gier z karcianych, kości.. jak widać, podstawa
jest zróżnicowana. Są to stawki proporcjonalne. Samoobliczanie należności
podatkowych – miesięczne deklaracje i wpłaty do izby celnej: następuje obliczanie
przez płatnika.
3. Podatek od towarów i usług – harmonizowany w ramach UE wycinkowo. Jest to
podstawowy podatek obrotowy w polskim prawie. Obejmuje wszystkie towary.
obciążonymi nim są osoby prawne, fizyczne, ułomne osoby prawne samodzielnie
prowadzące działalność gospodarczą bez względu na cel lub rezultat takiej
działalności. Podmioty te mają obowiązek zarejestrować się jako czynni podatnicy
VATu oraz ustanowienia przedstawiciela podatkowego, odpowiedzialnego z nimi
solidarnie za zobowiązania podatkowe. Z rzadka występują także płatnicy – są nimi,
wyjątkowo, organy egzekucyjne oraz komornicy.
i. działalność gospodarcza – wszelka działalność producentów,
handlowców, rolników, pozyskujących surowce, wolne zawody. W
szczególności czynności wykorzystywanie towarów, wartości
niematerialnych i prawnych w sposób ciągły, zorganizowany. – jak
zatem widać jest to rozumienie podobne do tego z USDG.
Chociaż, po prawdzie, podmioty nim obłożone nie mają tak doniosłej prawnie roli jak
sam obrót, - przedmiot. Artykuł 1 reguluje przedmiot podatku: niegdyś był to obrót,
obecnie rozumienie jest niezwykle szerokie: obejmuje wszelkie usługi, dobra, jakie
nabywca miał otrzymać od sprzedającego, usługodawcy bądź osoby trzeciej, włącznie
z subwencjami czy innymi podobnymi do tego dopłatami, w tym
wewnątrzawspólnotowo (łącznie z importem i eksportem w tym zakresie – widać tu
pewnego rodzaju przełamanie zasady terytorialności. W tym zakresie podatnikami są i
dokonujący dostawy – wywozu towarów z RP do innego kraju członkowskiego UE –
jak i nabywający, jeżeli jest podatnikiem VATu). By obrót dobrami był relewantny,
ustawa wymaga, by dał prawo do rozporządzania jak właściciel – mowa tu, wedle
ETSu, o faktyczne władztwo nad rzeczą. Obrót usług – wszystko to, co nie stanowi
obrotu towarem. Przedmiotem jest też zamiana (po obu stronach!) Wewnątrz kraju
zaś mówi się o sprzedaży – odpowiednio: dóbr bądź usług.
Trzeba wymienić zwolnienia podmiotowe - organy władzy publicznej i urzędy
65

obsługujące te organy. Zwolnienia przedmiotowe – nie stosuje się do czynności,

które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, jednakże zachowanie
Strona
 warunków oraz form określonych przepisami prawa jest nierelwantne. Nadto są pewne
szczególne towary i dobra, które da się „odpisać”.
Podstawą – jest wszystko, co stanowi zapłatę, za towar lub usługę. W praktyce
wygląda to tak, że nabywca płaci obok siebie 2 ceny: cenę towaru/usługi i obok niej
wartość VATu. Miejscem płatności jest siedziba gospodarcza usługobiorcy lub jego
miejsce zamieszkania/zwykłego pobytu.
Należy nadmienić, że możliwe jest odliczanie VATu przez kolejnych VATowców.
Płatnikiem ostatecznym jest konsument. By VAT był opłaconym towar czy usługa
nim obłożona ma przejść przez kasę fiskalną. Wcześniejsze obciążenia są tylko
przejściowe.
STAWKA: art. 41
-22% z zastrzeżeniem:
*7%
*5%
-=23% podstawowa w przepisach przejściowych - 8%
Widać więc, że stawka VATu jest skonstruowana nielogicznie, wbrew zasadom
pewności opodatkowania, postulowanymi prze Smitha.
Moment powstania obowiązku podatkowego jest przez samą ustawę traktowany
różnie – dla wewnątrzwspólnotowego obrotu jest to czas wystawienia faktury, nie
później niżeli w ciągu 15 dni od dostawy/importu/zamiany. Natomiast dla rynku
krajowego jest to – albo rozpoczęcie działalności, albo moment zapłaty, albo
dokonanie czynności obrotu. Zobowiązanie podatkowe występuje w prawnie
doniosłym momencie – gdy następuje nadpłata podatku VAT. Wcześniejszy
wierzyciel – podatnik VATu – ma do wyboru prawo żądania od dłużnika (SP) bądź to
zwrotu, bądź naliczenia nadpłaty na kolejną ratę. Technika naliczania –
najważniejsze tu jest prawo obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku
naliczonego. Wynika to bądź z faktów, bądź z dokumentacji celnej i deklaracji
importowej, słowem: dokumenty potwierdzające nabycie oraz sprzedaż towaru lub
korzystanie z usługi.
Rozlicza się go bądź miesięcznie (do 25 danego miesiąca) bądź kwartalnie – po
pisemnym zawiadomieniu). Mali podatnicy zaś mają obowiązek kwartalnego
rozliczania. Prawodawca postawił na technikę samoobliczania, po której podatnik
wystawia deklarację. Możliwe jest także dokonanie korekty deklaracji. W ciągu 5 lat.
Usługodawca oblicza i umieszcza obok ceny podatek należny, natomiast usługobiorca
płaci podatek naliczony. Jeżeli usługodawca odprowadził więcej do SP, wówczas ma
prawo zwrotu różnicy na rachunek bankowy lub prawo obniżenia.
4. Ostatnim z podatków jest podatek akcyzowy, naliczany od niektórych kategorii
wyrobów (przedmiot). Np. tytoń, paliwa, alkohol, energia elektryczna, wyroby
energetyczne, wyroby węglowe… wszystko co, jest wymienione w załącznikui
niektóre pojazdy samochodowe (w zależności od pojemności skokowej silnika). W
zasadzie nie podlega odliczeniu, jest to podatek jednorazowy. Obowiązkiem płatnika-
66

osoby fizycznej, prawnej, jednostki organizacyjnej podlegającemu opodatkowaniu -

Strona

podatku akcyzowego jest oznaczenie swoich produktów znakiem akcyzy, a ponadto:

uczestniczenie w kosztach produkcji banderoli (obowiązek oznaczania). Zatem
 opodatkowaniu podlega: produkcja, wprowadzenie wyrobów, import wyrobów
akcyzowych, wyprowadzenie, nabycie wewnątrzwspólnotowe. Z tego podatku hajs
idzie wprost do budżetu państwa.
ZWOLNIENIA – ograniczony charakter. Podmiotowe – organizacje międzynarodowe,
instytucje europejskie, siły zbrojne NATO, przedmiotowe – alkohol przewożony w
bagażu osobistym, energia elektryczna ze źródeł odnawialnych, benzyna lotnicza.
Obowiązek podatkowy powstaje z momentem wykonania czynności, zaistnienia stanu
faktycznego objętego opodatkowaniem. Zasady szczególne: wystawienie faktury,
dostawa do miejsca odbioru (import),
Ustawa wprowadza pojęcie składu podatkowego – miejsca wydzielonego w
przestrzeni. Tytuł prawny do nieruchomości jest niezbędny. Składem podatkowym jest
np. wytwórnia wyrobów tytoniowych, gorzelnia. Petrochemia. W nim następuje
procedura zawieszania poboru akcyzy. W nim odbywa się wytwarzaniem,
magazynowanie produktu akcyzy. By prowadzić skład podatkowy trzeba uzyskać
zezwolenie: przesłankami jego nabycia są: wykonywanie działalności polegającej na
produkcji, magazynowaniu, przeładowywaniu produktów akcyzowych, złożenie
zabezpieczenia akcyzowego – np. złożenie depozytu na konto urzędu skarbowego lub
celnego. Zawieszenie poboru odbywa się także w ramach procedur celnych.
Zakończenie zawieszenia poboru: wprowadzenie, zużycie, naruszenie warunków
procedury zawieszenia.
SAMOCHÓD OSOBOWY – przedmiotem jest import, nabycie, pierwsza sprzedaż na
terytorium kraju.
STAWKA – zróżnicowana. Dotyczy litrów, kilogramów, megawatogodzin, liczby
sztuk itd. Jest to niekiedy stawka kwotowa, a co do samochód – stawka
proporcjonalna, stała (co jest zasadą w tym podatku)
Następuje samoobliczanie. Dokonuje się zgłoszenia rejestracyjnego narzędnikowi
urzędu celnego. Za okresy miesięczne, do 25, składa się deklarację dla podatku
akcyzowego za okresy dzienne

63. PODATKI PRZYCHODOWE I MAJĄTKOWE

Jak sama nazwa wskazuje, podatki te koncentrują się na określonych przysporzeniach. Wśród
nich można wymienić:

1. Podatek rolny –ustawa o podatku rolnym z 1984. Podatnikiem wedle tej ustawy jest:
osoba fizyczna, prawna i jednostki organizacyjne, będące – właścicielami,
posiadaczami samoistnymi, użytkownikami wieczystymi gruntów oraz posiadaczami
(jakimikolwiek) gruntów stanowiących własność SP lub jst. Dzierżawca natomiast jest
podatnikiem tylko wyjątkowo, w zakresie przepisów o ubezpieczeniu społecznym
rolników lub przepisów dotyczących uzyskiwania rent strukturalnych.
Podatnikiem nadto może być spółdzielnia produkcji rolnej jeżeli grunty rolne
zostały do niej wniesione jako wkład gruntowy.
67

Przedmiotem opodatkowania jest grunt, podlegając sklasyfikowaniu w ewidencji

Strona

gruntów i budynków jako użytki rolne albo jako grunty zadrzewione i zakrzewione na
 użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie innej niż rolniczej
działalności. Zatem najważniejsze jest zaklasyfikowanie. Ustawa przewiduje
wyłączenia podmiotowe, przedmiotowo-podmiotowe i zezwala radzie gminy na
wprowadzanie zwolnień przedmiotowych.
(ewidencja rozróżnia: grunty orne, sady, łąki, pastwiska, rowy, grunty pod stawami,
zakrzewione i zadrzewione)
Podstawa opodatkowania zależy od klasy gruntu – tj. czy grunt rolny może być
gruntem gospodarstw rolnych (obszar gruntowy powyżej 1ha lub 1ha
przeliczeniowego, niezależnie od rodzaju działalności prowadzonej na nim,). Dla
gospodarstw rolnych relewantne podatkowo są hektary przeliczeniowe, natomiast dla
pozostałych – hektary. Hektarem przeliczeniowym jest jednostka powierzchni w
zależności liczby ‘normalnych’ hektarów rodzaju, miejsca położenia w obrębie okręgu
podatkowego i jego klasy.
Stawka podatkowa jest uzależniona dokładnie od tego samego. Od hektara
przeliczeniowego pobiera się równowartość pieniężną 2,5 kwintala żyta, od
pozostałych – 5 kwintali żyta. Mimo to, jest to stawka stała, lecz jej wysokość się
zmienia – na podstawie komunikatu prezesa GUS ogłaszanego w Monitorze Polskim,
na podstawie 11 kwartałów poprzedzających kwartał poprzedzający rok podatkowy
(czyli 12 kwartałów wstecz bez ostatniego).. Rada gminy – ma prawo obniżyć cenę
skupu przyjmowanych na obszarze gminy.
Obowiązek podatkowy – powstaje od pierwszego dnia miesiąca następnego po
miesiącu, w którym zaistniały okoliczności uzasadniające powstanie obowiązku
(kupiłem 2 stycznia, obowiązek powstaje 1 lutego). Jeśli podatek powstał lub wygasł
w ciągu roku – podatek ustala się proporcjonalnie do liczby miesięcy. Zobowiązanie
zaś: decyzja ustalająca dla osób fizycznych i płatność kwartalna – 15 marca, maja,
września, listopada Podatnik – osoba fizyczna składa informację podatkową w ciągu
14 dni.. Inne – zobowiązanie powstaje ex lege. Istnieje tu łączne zobowiązanie
podatkowe. Składa się deklarację podatkową do 15 stycznia bez wezwania.
2. PODATEK LEŚNY – ustawa o podatku leśnym. Podatnikiem jest osoba fizyczna,
prawna, jednostka organizacyjna, które są właścicielami, posiadaczami samoistnymi,
użytkownikami wieczystymi lasów i posiadaczami (jakimikolwiek) lasów SP lub jst.
Przedmiotem jest las (też ustalany w związku z ewidencją), z wyłączeniem tych
gruntów, które są zajęte na działalność inną niż leśną – tak jak w rolnym. Podstawą
zaś powierzchnia wyrażona w hektarach.
Stawka od 1ha stanowi równowartość pieniężną 0,220m^3 (sześciennych) drewna,
obliczaną według ceny sprzedaży drewna określaną przez nadleśnictwa za pierwsze
trzy kwartały poprzedzającego rok budżetowy. Rada gminy ma moc obniżenia tychże
stawek, nadto następuje ex lege obniżenie o 50% w.
Powstanie i wygaśnięcie obowiązku – wiąże się z zaistnieniem pewnych zdarzeń.
Tak samo jak w podatku rolnym powstaje, wygasa natomiast ostatniego dnia miesiąca,
w którym przestały istnieć okoliczności uzasadniające ten obowiązek. Zbycie, nabycie
68

lasu w ciągu roku implikuje takie same rozwiązanie jak w podatku rolnym. Zmiana
przeznaczenia – powoduje zwiększenie lub zmniejszenie należnego podatku od
Strona

pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym nastąpiła zamiana.

 Zobowiązanie podatkowe – decyzja ustalająca dla osób fizycznych, dla pozostałych:
z mocy samego prawa. Osoby prawne, jednostki organizacyjne muszą w terminie do
15 stycznia składać deklaracje i do 15 odprowadzać stawki. Natomiast osoby fizyczne
w terminie 14 dni – informacje o lasach. Płatne kwartalnie.
3. PODATEK OD NIERUCHOMOŚCI – ustawa o podatkach i opłatach lokalnych.
Podatnikiem są tak osoby fizyczne, prawne, jednostki organizacyjne, jeżeli są:
właścicielami nieruchomości, obiektów budowlanych użytkownicy wieczyści
gruntów, posiadacze samoistni nieruchomości bądź obiektów budowlanych,
posiadacze nieruchomości – tudzież ich części – albo obiektów budowlanych, jeżeli
należą one do SP. W przypadku kilku podmiotów zobowiązanych – decyzję dostarcza
się wszystkim. Przedmiotem zaś są: grunty (inne niż rolne, leśne), zajęte na
prowadzenie działalności gospodarczej. Klasyfikację ustalają tylko i wyłącznie
ewidencje. Nadto opodatkowane są budynki – tj. obiekty budowlane, trwale związane
z gruntem, wydzielone z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych, posiadające
fundamenty i dach. Opodatkowana jest też budowla – związana z prowadzeniem
działalności gospodarczej. Budowlą jest to, co nie jest ni budynkiem, ni obiektem
małej architektury i urządzenie budowlane w rozumieniu przepisów prawa
budowlanego, które zapewnia możliwość użytkowania obiektu zgodnie z jego
przeznaczeniem. Kondygnacje w wysokości 1,4 są zwolnione z opłat. Od 1,4 do 2,2 –
50%. Możliwe są zwolnienia przedmiotowe przez radę gminy, zagwarantowane są
zwolnienia ustawowe. Podstawą jest dla gruntów powierzchnia, dla budynków
powierzchnia użytkowa – mierzona po wewnętrznej długości ścian na wszystkich
kondygnacjach z wyjątkiem klatek schodowych i szybów dźwigowych. Wartość
budowli wylicza się wedle roku amortyzacji lub ostatniego roku, w którym dokonano
amortyzacji Stawka natomiast uzależniona jest od działań organów jst – wysokość
stawek określa rada gminy, nie wyższa jednak niż ustalona w ustawie. Obowiązek
podatkowy powstaje 1 dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym doszło do
zdarzenia prawnie relewantnego, natomiast wygasa w ostatnim dnu miesiąca, w
którym ustały okoliczności relewantne. Jeśli ustało, zaistniało w niepełnym roku –
wówczas nalicza się to proporcjonalnie. Osoby fizyczne – decyzja. Inne – z mocy
prawa. Te drugie płacą comiesięcznie do 15, w styczniu do 31. Osoby fizycznie
kwartalnie.
4. PODATEK OD ŚRODÓW TRANSPORTOWYCH – kolejny z ustawy o podatkach i
opłatach lokalnych, tak samo jak powyższy stanowi dochód gminy. Podatnikiem są
osoby fizyczne i prawne- właściciele środków transportowych oraz jednostki
organizacyjne, na które dany pojazd jest zarejestrowany. Również posiadacze – osoby
fizyczne i prawne – są podatnikami, jeśli podmioty zagraniczne zarejestrowały na ich
rzecz pojazdy. Przedmiotem są określone pojazdy – autobusy, samochody ciężarowe
od 3,5 do 12 ton, samochody ciężarowe o masie równej lub większej 12 tonom,
przyczepy i naczepy doczepione do ciągnika (łącznie 7 ton) oraz ciągniki
siodłowe.Itnieją wyłączenia podmiotowe – na zasadzie wzajemnośc: pojazdy
69

członków korpusu dyplomatycznego czy konsularnego, pojazdy zabytkowe, pojazdy

do celów specjalnych. Rada gminy po raz kolejny ma władztwo wprowadzenia
Strona

kolejnych wyłącczeń przedmiotowych .

 Stawkę określa rada gminy w zakresie dopuszczalnych ustawą limitów (tu
występuje i minimalna, i maksymalna stawka). Jest to zazwyczaj stawka kwotowa. 1
dnia miesiąca po miesięciu rejestracji, nabyciu zarejestrowanego pojazdu lub
ponownego wprowadzenia do ruchu pojazdu powstaje obowiązek podatkowy. Te
same okoliczności powodują wygaśnięcie obowiązku podatkowego. W terminie do 15
lutego składa się deklaracje wójtowi/burmistrzowi itd. Brak tu wezwania – decyzji
ustalającej. Spłaty następują 2 razy do roku – 15 lutego i 15 września. Istnieją 2
sposoby waloryzacji: 1. Za pierwsze półrocze podlega stawka waloryzacji o wartość
cen i usług. 2. Na nowy rok z kolei podlegają podwyższeniu/obniżeniu w stosunku do
kursu euro.
Ważnym elementem jest zwrot – na wniosek do 31 marca roku następnego.
5. Opłaty lokalne – targowa, od psów, miejscowa, uzdrowiskowa. Targowa, ze względu
na brak ekwiwalentnego świadczenia, przypomina podatek. Opłata targowa jest
niezależna od innych opłat/poadtków. Nie jest w nim istotna umowa zawarta lub nie
czy też jej wartość na targu, jedynie fakt wystąpienia z ofertą. Płaci opłatę każdy, kto
dokonuje sprzedaży na targu – tj. na wszelkich miejscach, w których prowadzona jest
sprzedaż, w tym te wyznaczone prze gminę i inne. Nie wliczają się tu sprzedaże w
budynkach/\ich częściach. Rada może wprowadzić kolejne zwolnienia przedmiotowe.
Stawkę (w granicach ustawy), terminy określa rada gminy.
Opłata miejscowa i uzdrowiskowa – też przypomina podatek. Opłata uzdrowiskowa –
w uzdrowiskach pobierana, natomiast w obszarach ochrony uzdrowiskowej i
miejscach atrakcyjnych turystycznie, wypoczynkowo, rekreacyjnie czy szkoleniowe –
opłata miejscowa. Przedmiotem jest przebywanie. Podstawą doba. Poza ustawowymi
zwolnieniami (zorganizowane grupy dzieci i młodzieży, osoby ponoszące podatki od
nieruchomości, niewidomi i ich przewodnicy, członkowie korpusów zagranicznych
pod warunkiem wzajemności) rada gminy może wprowadzić kolejne zwolnienia
przedmiotowe.
Opłata od posiadania psów – fakultatywna, wprowadza ją lub nie rada gminy uchwałą.
Podmiotami są osoby fizyczne, przedmiotem posiadanie psa lub psów. Wyłączenia z
ustawy: niewidomi i ich przewodnicy, członkowie korpusów, osoby o znacznym
stopniu niepełnosprawności, osoby powyżej 65 roku życia, osoby płacące podatek
rolny
OPŁATĘ EKSPLOATACYJNĄ OLEWAM
6. PODATEK OD SPADKÓW I DAROWIZN- pojawia się pytanie, czy jest to
dochodowy podatek, czy właśnie przychodowy/majątkowy. Ustawa o podatku od
spadów i darowizn – jest to podatek bezpośredni, osobistym o zamkniętym stanie
podatkowym. Obejmuje nieodpłatne przeniesienia. Podatnikiem są osoby fizyczne,
krewni mające domicyl w RP, chyba że rozchodzi się o nabycie z zagranicy, a osoba
miała obywatelstwo PL lub domicyl w pl. Podatek ten jest dochodem gminy, lecz
pobierają go naczelnicy urzędów skarbowych.
Osoby fizyczne podzielone sa na dwie zasadnicze grupy – grupę I (zstępni,
70

małżonkowie, rodzeństwo, teściowa, pasierb, synowa, ojczym, macocha, wstępni),

natomiast do II grupy – zstępni rodzeństwo, rodzeństwo rodziców, małżonkowie
Strona
rodzeństwa i rodzeństwo małżonków, małżonkowie innych zstępnych niż z grupy II).
III grupa – inni nabywcy.
Przedmiotem – zasiedzenie, nabycie pod tytułem zapisu (jakiegokolwiek, w tym
„bankowego”, darowizny, zachowku – jeżeli nie otrzymał uprawniony bądź to
darowizny, bądź zapisu, bądź powołania do dziedziczenia – bezpłatne zniesienie
współwłasności, polecenia darczyńcy. Powyższy katalog przedmiotowy jest
zamknięty
Szeroki katalog wyłączeń – art. 3. Cele rolne, produkcyjne, społeczne czy
techniczne, ochrona zabytków. W większości mowa o zwolnieniach warunkowych,
Istnieje doniosłe społecznie zwolnienie całkowite – tzw. zerowa grupa podatkowa.
Osoby z pierwszej grupy mogą się do niej „załapać” pod warunkiem spełnienia
przesłanki zgłoszenia w terminie 6 miesięcy od powstania obowiązku podatkowego
(od darowizn) lub uprawomocnienia się orzeczenia o nabyciu praw do spadku (spadki)
oraz – w przypadku darowizny lub polecenia darczyńcy udokumentować otrzymanie
(np. na rachunku w banku czy w skoku).
Obowiązek podatkowy powstaje w chwili dokonania przysporzenia majątkowego –
np. z chwilą przyjęcia spadku, z chwilą ważnego dokonania darowizny. Natomiast w
stosunku do niezgłoszonego opodatkowania obowiązek powstaje z momentem
sporządzenia pisma stwierdzającego nabycie (np. wyrok sądowy – w tym momencie
relewantne jest jego uprawomocnienie się) bądź też z chwilą powołania się na
nabycie.
Podstawą jest wartość przysporzenia po odliczeniu ciężarów długów i ciężar tj.
czysta wartość przysporzenia z dnia powstania obowiązków. Możliwe jest
skorzystanie z ulgi mieszkaniowej przy złożeniu korekty podatkowej, jej istota polega
na tym, że nie wlicza się wartości otrzymanego mieszkania czy to do własności, czy to
do współwłasności do łącznej wartości nieprzekraczającej 110m^2. Szczególne
przepisy uszczegóławiają przesłanki zdobycia tej ulgi.
Opodatkowaniu przekracza wartość czysta ponad tzw. kwotę wolną, uzależniona
jest od grup podatkowych. Przy przysporzeniach poniżej kwoty wolnej nie jest
wymagane składanie deklaracji dla którejkolwiek z grup.
Jeśli następuje nabycie kilkukrotne od tej samej osoby, do wartości wlicza się
wszystkie przysporzenia otrzymane od tej osoby w ciągu ostatnich 5 lat – kumulacja
przedmiotowo-podmiotowa z zastrzeżeniem warunku czasowego.
Stawka podatkowa – jest to progresywna stała stawka kwotowa. Jest ona
uzależniona od wysokości stawki opodatkowania, istnieją trzy jednakowe szczeble.
Dla pierwszej grupy po przekroczeniu progów – 3, 5, 7 %, dla drugiej 7, 9, 12, dla
trzeciej 12, 16, 20.
Stawka 20% - jest to także stawka sankcyjna, jeśli podstawa zostaje ustalona w
drodze kontroli skarbowej. Pozostaje jednak aktualna zasada, że kwota wolna od
podatku jest kwotą wolną.
Decyzja ustalająca – podstawą powstania zobowiązania. Jednak w terminie miesiąca
71

od nabycia podmiot jest zobowiązany złożyć zeznanie podatkowe. Występują płatnicy

– notariuszy. Ich wystąpienie likwiduje obowiązek złożenia zeznania.
Strona
64. ZASADY PODATKOWE:

Autorem podstawowego zasad podatkowych jest Adam Smith (XVIIIw), wybitna postać w
ekonomii, a prawdę mówiąc: ojciec jej klasycznej szkoły. Stwierdził on, że podatki – dla
celów swojej efektywności a zarazem współdziałania z ekonomia, winny być tworzone oraz
egzekwowane wedle następujących zasad:

• Zasada pewności – prawce legislacyjne, normy prawa podatkowego powinny

być jasne i zrozumiałe
• Zasada równości – budowa podatków ma przebiegać wedle kryterium
jednakowych dla wszystkich. Osobiste czynniki jednostki nie mogą wpływać
na stawki podatkowe. Podatki nie mogą być narzędziem socjalnym państwa
• Zasada dogodności – ma występować w czasie dogodnym dla podatnika
• Zasada taniości – mają być niskie.

XIX wiek – Adolf Wagner – nastąpiła modyfikacja założeń Smitha.

 Zasada równości stała się zasadą sprawiedliwości

 Pozostałe zasady Smitha w ujęciu Wagnera stały się zasadami techniki podatkowej
 Oprócz tego, istnieje zasada ochrony źródła
 Zasada elastyczności.

65. OBOWIAZEK PODATKOWY A ZOBOWIANIE PODATKOWE;

Obowiązek podatkowy, wedle ordynacji podatkowej, jest abstrakcyjna powinność
przymusowego świadczenia na rzecz podmiotu publicznego w związku z zaistnieniem
pewnego zdarzenia.

Nakładany jest on wyłącznie ustawą.

Natomiast zobowiązanie jest już skonkretyzowaną powinnością, określoną co do podatku,

terminu, wysokości, podmiotu i miejsc,. Istnieją 2 zasadnicze sposoby powstawania
zobowiązań podatkowych:

 Z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym prawo łączy powstanie takiego zobowiązania

– VAT, co do zasady
 Z dniem doręczenia decyzji konstytutywnej – USTALAJĄCEJ – wysokość takiego
zobowiązania.

66. Powstanie zobowiązania podatkowego.

Zgodnie z art. 21 OrdPU, istnieją dwa sposoby powstania zobowiązania podatkowego,
wynikającego z abstrakcyjnego obowiązku podatkowego:

1) zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa

72

podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania (ex lege)

Strona
 2) zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego,
ustalającego wysokość tego zobowiązania (decyzja konstytutywna)

Pierwszy ze sposobów powstania zobowiązania podatkowego (ex lege) oznacza, iż

zobowiązanie to powstaje z mocy przepisów prawa. Tym samym zmiana abstrakcyjnego
obowiązku podatkowego w konkretne zobowiązanie podatkowe wynika z określonej
hipotezy normy prawnej zawartej w ustawie podatkowej. Po ziszczeniu się
przewidzianego w regulacjach prawnych zdarzenia, do podatnika adresowane są
wynikające z dyspozycji normy prawnej obowiązki. Można uznać, że na podstawie
omawianej konstrukcji, ustawodawca niejako transferuje na podatnika określone zadania,
aby na zasadach i w terminach wskazanych w ustawach podatkowych, uiścił on należne
świadczenie podatkowe, w poprawnie obliczonej wysokości. Dodatkowo, na podatniku
spoczywa obowiązek złożenia w określonym ustawą podatkową terminie – deklaracji
podatkowej, w której wyrażona będzie poprawna kwota należnego podatku. Ryzyko błędu
w obliczeniu poprawnej kwoty podatku spoczywa na podatniku. Omawiany mechanizm
obliczenia podatku, jego zapłaty oraz złożenia w określonym terminie deklaracji
podatkowej nosi nazwę samowymiaru. Jeżeli przepisy podatkowe nakładają na podatnika
obowiązek złożenia deklaracji, a zobowiązanie podatkowe powstaje ex lege
(samowymiar), podatek wskazany w deklaracji jest podatkiem do zapłaty. Zapłata
powinna nastąpić w wynikającym z przepisów prawa terminie, o czym bliżej w dalszej
części niniejszego rozdziału. Natomiast w przypadku gdy w postępowaniu podatkowym
organ podatkowy stwierdzi, że podatnik, pomimo ciążącego na nim obowiązku
samowymiaru: nie zapłacił w całości lub w części podatku, nie złożył deklaracji albo,
wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niż wskazana w deklaracji, organ
podatkowy wydaje decyzję, w której określa wysokość zobowiązania podatkowego. Jest
to tzw. decyzja deklaratoryjna, której celem jest weryfiakcja poprawności dokonanych
przez podatnika czynności/obliczeń w ramach samowymiaru. Jeśli bowiem podatnik
wykonał wynikającie z samowymiaru obliczenie niepoprawnie, organ podatkowy może
skorygować jego działania poprzez wydanie decyzji deklaratoryjnej. Ten typ decyzji nie
tworzy zatem nowego stosunku prawnopodatkowego, a jedynie potwierdza/weryfikuje
istnienie zobowiązania podatkowego, który powstał ex lege. Przykładem takiej decyzji
deklaratoryjnej (korygującej) jest choćby weryfiakcja zaniżonej kwoty podatku należnego,
jaki przez podatnika w ramach samowymiaru został ujęty w deklaracji podatkowej i
wpłacony do organu podatkowego.

Natomiast drugi ze sposobów powstania zobowiązania podatkowego decyzja konstytutywna

oznacza, że poprzez:

1) wydanie przez organ takiej decyzji, oraz

2) jej doręczenie, powstaje nowy stosunek prawnopodatkowy

Tym samym, na podstawie przyznanych przez przepisy prawa podatkowego kompetencji,

73

organ podatkowy kreuje (kształtuje) powstanie zobowiązania podatkowego i związane z tym

skonkretyzowane obowiązki prawne u określonego podatnika.
Strona
W polskim systemie podatkowym funkcjonują dwie podstawowe metody przekształcenia
obowiązku podatkowego w zobowiąznie podatkowe.

EX LEGE: z mocy prawa, zobowiąznie ustala podatnik w drodze tzw. samoobliczenia

podatku chyba, że pomimo ciążącego na nim obowiązku, nie zapłacił w całości lub w części
podatku nie złożył deklaracji albo wysokość zobowiązania podatkowego jest inna niź
wskazana w deklaracji, wówczas organ podatkowy wydaje decyzję deklaratoryjną, w której
określa wysokość zobowiązania podatkowego, tak powstają zobowiąznia w podatkach
dochodowych czy podatku VAT

W DRODZE WYMIARU PODATKU PRZEZ ORGAN PODATKOWY: poprzez

wymiar podatku, doręczenie decyzji organu podatkowego ustalającej wysokość tego
zobowiązania, organy podatkowe w drodze decyzji określają treść zobowiąznia podatkowego,
decyzja ma charakter konstytutywny, tak powstają podatki np. w podatku rolny czy w
podatku od spadków i darowizn.

67. Wygasanie zobowiązań podatkowych.

Stosunek zobowiązaniowy w prawie podatkowym wygasa głównie przez spełnienie
świadczenia, co w efekcie prowadzi do tego, że cel tego stosunku zostaje zrealizowany, więc
zanika więź łącząca wierzyciela i dłużnika.

Sposoby wygasania zobowiązań art. 59 OrdPodU

Efektywne:

Następuje zakończenie stosunku prawnego i zobowiązanie zostaje wykonane. Zapewniają one

wierzycielowi omawianego stosunku prawnopodatkowego rzeczywistą (realną) korzyść o
charakterze ekonomicznym, wierzyciel uzyskuje określone przysporzenie o charakterze
majątkowym, a tym samym jego zaspokojenie ma charakter efektywny.

1) zapłata
Jest najbardziej powszechnym sposobem wykonania zobowiązania podatkowego, może być
dokonana w dwóch formach, tj. w formie gotówkowej wpłata lub w formie bezgotówkowej
przelewem, zgodnie z art. 60 OrdPU, dokonanie zapłaty w formie gotówkowej następuje w
dniu wpłacenia kwoty podatku w kasie organu podatkowego lub na rachunek tego organu w
banku, w placówce pocztowej, w spółdzielczej kasie oszczędnościowo – kredytowej, biurze
usług płatniczych lub w instytucji płatniczej albo dzień pobrania podatku przez płatnika lub
inkasenta. Natomiast zapłata w formie bezgotówkowej następuje w dniu obciążenia rachunku
bankowego podatnika lub rachunku podatnika w spółdzielczej kasie oszczędnościowo
kredytowej lub rachunku płatniczego podatnika w instytucji płatniczej polecenia przelewu.

• Art. 61 OrdPU, obowiązek prawny dokonania zapłaty w formie bezgotówkowej

74

przelewem odnośnie wykonania świadczeń podatkowy przez podmioty prowadzące

Strona
 działalność gospodarczą (przedsiębiorców), którzy są zobowiązani do prowadzenia
księgi rachunkowej lub podatkowej księgi dochodów i rozchodów

Termin płatności: przyjęta przez ustawodawcę koncepcja wiąże termin płatności podatku
ze sposobem powstania zobowiązania podatkowego, jeśli zobowiąznie podatkowe
powstaje na skutek doręczenia decyzji wydanej przez organ podatkowy (konstytutywnej
lub deklaratoryjnej) termin płatności wynosi 14 dni, art. 47 § 1 OrdPU, gdy zobowiąznie
podatkowe powstaje ex lege, czyli jeżeli podatnik jest obowiązny sam obliczyć i wpłacić
podatek samowymiar za termin płatności uważa się ostatni dzień, w którym zgodnie z
przepisami prawa podatkowego , wpłata powinna nastąpić przykład: konstrukcja podatku
dochodowego od osób fizycznych (PIT), zgodnie z którą, na osobach fizycznych,
zobowiązanych o zapłaty tego podatku spoczywa ex lege obowiązek prawny złożenia
rocznego zeznania i zapłaty podatku w terminie do ostatniego dnia kwietnia roku
następującego po danym roku podatkowym, w tej konstrukcji ustawodawca przewiduje,
że termin płatności podatku (oraz termin złożenia deklaracji podatkowej) wynika z
przepisów ustawy regulującej PIT

Odroczenie terminu płatności podatku, rozłożenie zapłaty podatku na raty: art. 67a i
nast. OrdPU, jednak ustawodawca uzależnia skorzystanie z tego wyjątkowego
uprawnienia od wystąpienia przypadków: 1) uzasadnionych ważnym interesem podatnika,
2) interesem publicznym.

Podatnik, chcąc uzyskać odroczenie, rozłożenie na raty zapłaty podatku składa do

właściwego organu podatkowego stosowny wniosek. W przypadku uwzględnienia takiego
wniosku organ podatkowy wydaje decyzję o odroczeniu/ rozłożeniu na raty zapłaty
podatku.

Organ podatkowy wydając decyzję o odroczeniu/rozłożeniu na raty zapłaty podatku

określa w niej także wysokość opłaty prolongacyjnej – czyli opłaty za przedłużenie,
zgodnie z art. 57 OrdPU, wysokość opłaty prolongacyjnej to 50 % wysokości odsetek za
zwłokę.

Jeżeli podatnik nie wnioskował o odroczenie/ rozłożenie na raty zapłaty podatku,

wówczas jest związany terminem zapłaty podatku. Opóźnienie w terminowym
świadczeniu rodzi zaległość podatkową, czyli niedotrzymanie terminu realizacji
zobowiązania podatkowego – przekroczenie terminu zapłaty podatku – zaległość
podatkowa, powoduje naliczenie odsetek za zwłokę. Na gruncie art. 56 OrdPU,
ustawodawca określa ex lege wysokość oprocentowania odsetek za zwłokę. Art. 56
OrdPU, określa ex lege wysokość oprocentowania odsetek za zwłokę wynoszących 200%
podstawowej stopy oprocentowania kredytu lombardowego, udzielanego przez NBP
bankom komercyjnym, która to stopa jest ustalana zgodnie z przepisami ustawy o
Narodowym Banku Polskim. Stosowanie stawki odsetek za zwłokę odbywa się w ten
sposób, że ustala się, przez jaką część roku kalendarzowego istnieje zaległość podatkowa,
75

a następnie wielkość tę mnoży się przez kwotę zaległości i obowiązującą stawkę odsetek.
Strona

2) potrącenie ( kompensacja )
Oznacza sytuację w której strony stosunku prawnego są wobec siebie jednocześnie i
wierzycielami i dłużnikami art. 498 i n. KC. Kierując się tą zasadą, ustawodawca na gruncie
art. 64 i 65 OrdPU przewidział możliwość aby podatnik mógł dokonać potrącenia
zobowiąznia podatkowego ( oraz zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę ), ze
wzajemną, bezsporną i wymagalną wierzytelnością tego podatnika wobec Skarbu Państwa lub
samorządu terytorialnego.

Potrącenie jest dokonywane na wniosek podatnika albo z urzędu. Tytułem do dokonania

omawianego potrącenia może być w szczególności:

1) prawomocny wyrok sądu, wydany na podstawie art. 417 albo 4172 KC, który stanowi,
że za szkodę wyrządzoną przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy
wykonywaniu władzy publicznej ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa lub jst lub
inna osoba prawna wykonująca tę władzę z mocy prawa lub na podstawie art. 4172,
zgodnie z którym jeżeli przez zgodne z prawem wykonywanie władzy publicznej
została wyrządzona szkoda na osobie, poszkodowany może żądać całkowitego lub
częściowego jej naprawienia oraz zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę,
gdy okoliczności a zwłaszcza niezdolność poszkodowanego do pracy lub jego ciężkie
położenie materialne, wskazują, że wymagają tego względy słuszności.

2) prawomocna ugoda sądowa, zawarta w związku z zaistnieniem okoliczności

przewidzianych w art. 417 lub art. 4172 KC
3) nabycie przez SP nieruchomości na cele uzasadniające jej wywłaszczenie lub
wywłaszczenie nieruchomości na podstawie przepisów o gospodarce
nieruchomościami

4) odszkodowanie na niesłuszne skazanie, tymczasowe aresztowanie lub zatrzymanie na

podstawie kpk
5) odszkodowania z tytułu odszkodowań dla represjonowanych, odszkodowania zawarte
w decyzjach odpowiednich organów

3) zaliczenie nadpłaty lub zwrotu podatku

Nadpłata podatku wystepuje, jeżeli świadczenie dłużnika stosunku prawnopodatkowego
(podatnika jest wyższe niź to wynika z prawa podatkowego albo jeżeli świadczenie to w
ogóle nie powinno wystąpić. Za nadpłatę uważa się w szczególności kwotę: nadpłaconego lub
nienależnie zapłaconego podatku lub kwotę podatku pobraną przez płatnika nienależnie lub w
wysokości większej od należnej art. 72 OrdPU.

W razie braku świadczeń zaległych lub bieżących zobowiązań podatkowych, nadpłata

podatku podlega zwrotowi podatnikowi z urzędu, chyba, że podatnik złożył wniosek o
zaliczenie nadpłaty w całości lub w części na poczet przyszłych zobowiązań podatkowych.
76

4) pobranie podatku przez płatnika lub inkasenta

Strona
Wykonanie świadczenia przez płatnika/ inkasenta zwalnia podatnika od odpowiedzialności
podatkowej.

5) przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych w zamian za

zaległości podatkowe
Przeniesienie własności następuje na wniosek podatnika w drodze zawartej umowy. W
przypadku przeniesienia prawa własności na rzecz Skarbu Państwa, transfer własności
następuje na podstawie umowy za zgodą właściwego naczelnika urzędu skarbowego, między
starostą wykonującym zadanie z zakresu administracji rządowej a podatnikiem. Natomiast w
przypadku przeniesienia prawa własności na rzecz samorządu terytorialnego na podstawie
umowy zawartej między wójtem, burmistrzem (prezydentem miasta), starostą albo
marszałkiem województwa a podatnikiem.

6) przejęcie własności nieruchomości lub prawa majątkowego w

postępowaniu egzekucyjnym

Nieefektywne:

Ich specyfika polega na tym, że zwalniają dłużnika z obowiązku wykonania zobowiązania

podatkowego, przez co świadczenie nie może być już egzekwowane. W ich wyniku nie
następuje zasilenie (przysporzenie) stanu majątku wierzyciela o wartości majątkowe.

1) zaniechanie poboru podatku

Zaniechanie poboru podatku ma charakter wyprzedzający, ex ante czyli przed upływem
terminu zapłaty podatku zgodnie z rt. 22 OrdP, Minister Finansów może w drodze
stosownego rozporządzenia:

- zaniechać w całości lub w części poboru podatków, określając rodzaj podatku, okres w
którym następuje zaniechanie, i grupy podatników, których dotyczy zaniechanie

- zwolnić niektóre grupy płatników z obowiązku pobierania podatków lub zaliczek na podatki
oraz określić termin wpłacenia podatku

Takie rozporządzenie musi być motywowane uzasadnionym interesem publicznym lub

ważnym interesem podatników.

Przykład: jeżeli w danym roku podatkownym na skutek epidemii o połowę zmniejszy się
populacja dorszy w Bałtyku, MF może kierując się przytoczonymi powyżej względami np.
uzasadnionego interesu publicznego w drodze rozporządzenia zaniechać poboru
zryczałtowanego podatku dochodowego od rybaków portów bałtyckich w określonym przez
MF okresie.

2) umorzenie zaległości podatkowej

77

Zgodnie z art. 67a OrdP, organ podatkowy, na wniosek podatnika, w przypadkach

uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może umorzyć w
Strona

całości lub w części zaległości podatkowe oraz odsetki za zwłokę.

 3) przedawnienie:

przedawnienie zobowiązania podatkowego oznacza, że wierzyciel podatkowy po upływie

danego terminu przedawnienia nie może dochodzić od dłużnika zachowania wynikającego
z treści zobowiązania.

Rodzaje przedawnienia:

1. Przedawnienie prawa wymiaru przez wydanie decyzji art. 68 § 1 OrdPodU, zobowiąznie

podatkowe nie powstaje, jeżeli decyzja ustalająca zobowiąznie została doręczona po upływie
3 lat

2. Przedawnienie prawa wymiaru zobowiązań wymierzanych obligatoryjnie w podatku:

rolnym, leśnym, od nieruchomości, osób fizycznych, w podatku od spadków i darowizn art.
68 § 2 OrdPodU, jeżeli podatnik: nie złożył deklaracji w terminie (przedawnienie pierwotne
wymiaru) lub w złożonej deklaracji nie ujawnił wszystkich danych niezbędnych do ustalenia
wysokości zobowiązania podatkowego (przedawnienie wtórne wymiaru) zobowiąznie
podatkowe nie powstaje pod warunkiem, że decyzja ustalająca została doręczona po upływie
5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym powstał obowiązek podatkowy.

3. Przedawnienie prawa wymiaru dodatkowego zobowiązania podatkowego w podatku od

towarów i usług art. 68 § 3 OrdPodU, dodatkowe zobowiąznie podatkowe nie powstaje, jeżeli
decyzja ustalająca to zobowiązanie została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku
kalendarzowego w którym powstał obowiązek podatkowy

4. Przedawnienie prawa wymiaru dochodu nieujawnionego art. 68 § 4 OrdPodU, zobowiąznie

z tytułu opodatkownia dochodu nieznajdującego pokrycia w ujawnionych źródłach
przychodów lub pochodzącego ze źródeł nieujawnionych nie powstaje, jeżeli decyzja
ustalająca to zobowiąznie została doręczona po upływie 5 lat, licząc od końca roku, w którym
upłynął termin do złożenia zeznania rocznego dla podatników podatku dochodowego od osób
fizycznych, za rok podatkowy, którego decyzja dotyczy

5. Przedawnienie wykonania zobowiązania oraz prawa do korekty deklaracji decyzją

wymiarową art. 70 § 1 OrdPodU, zobowiąznie podatkowe przedawia się z upływem 5 lat,
licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.

68. Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych

Ordynacja podatkowa reguluje trzy formy zabezpieczenia wykonania zobowiązania
podatkowego:
1) zabezpieczenie wykonania zobowiązania podatkowego na majątku podatnika w trybie
przepisów o postępowaniu egzekucyjnym w administracji
2) hipoteka przymusowa
3) zastaw skarbowy
78

Ordynacja podatkowa określa przedmiot zabezpieczenia poprzez odwołanie się do

zobowiązania podatkowego. Tryb powstawania zabezpieczenia wykonania zobowiązania
Strona

podatkowego jest odrębny w stosunku do ogólnego wzorca zabezpieczenia należności.

Ad 1) zabezpieczenie w trybie egzekucyjnym
Przesłanką jest uzasadniona obawa niewykonania zobowiązania i sytuacja, w której brak
zabezpieczenia mógłby utrudnić lub udaremnić egzekucję. Ordynacja podatkowa zna dwie
formy zabezpieczenia wykonania zobowiązania podatkowego w trybie przepisów o
postępowaniu egzekucyjnym:
- zabezpieczenie przed terminem płatności podatku (jest to forma podstawowa)
- zabezpieczenie w toku postępowania podatkowego lub kontroli podatkowej przed wydaniem
decyzji ustalającej bądź określającej wysokość zobowiązania podatkowego.
Bez względu na formę zabezpieczenia jest ono ustanawiane przez wydanie postanowienia
organu egzekucyjnego. Wybór sposobu należy do organu, możliwość wyboru jest jednak
ograniczona do szeregu czynności określonych w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym w
administracji (m.in. zajęcie pieniędzy, wynagrodzenia, obciążenia nieruchomości hipoteką,
obciążenia statku morskiego zastawem, zakaz zbywania nieruchomości i praw, kaucja)

Ad 2) hipoteka przymusowa
Chroni interesy Skarbu Państwa bądź jednostek samorządu terytorialnego. Hipoteka
przysługuje na wszystkich nieruchomościach podatnika, płatnika, inkasenta, następcy
prawnego lub osób trzecich z tytułu zobowiązań i zaległości podatkowych.
Przedmiotem hipoteki może być:
a) część ułamkowa nieruchomości
b) nieruchomość stanowiąca przedmiot współwłasności łącznej podatnika i jego małżonka,
wspólników spółki cywilnej
c) użytkowanie wieczyste, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, spółdzielcze prawo
do lokalu, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej, wierzytelność
zabezpieczona hipoteką
Hipoteka powstaje przez dokonanie wpisu do księgi wieczystej, którego podstawą jest bądź
odpowiednia i doręczona decyzja bądź tytuł wykonawczy lub zarządzenie zabezpieczenia.

Ad 3) zastaw skarbowy
Chroni interesy SP i jednostek samorządowych. Zastaw przysługuje na wszystkich będących
własnością podatnika oraz stanowiących współwłasność łączną podatnika i jego małżonka
rzeczach ruchomych oraz zbywalnych prawach majątkowych, gdy ich wartość z dnia
ustanowienia zastawu wynosi co najmniej 10.600 zł. Zastaw skarbowy powstaje z dniem
wpisu do rejestru zastawów skarbowych na podstawie doręczonej decyzji odpowiedniej treści.

69. Decyzja podatkowa ustalająca a określająca

Wśród decyzji organów podatkowych można wyróżnić dwie decyzje wymiarowe

Art. 21 OrdPU,

1) decyzję mającą charakter konstytutywny (decyzja ustalająca) - decyzja taka tworzy

stosunek prawny zobowiązania podatkowego, określając wierzyciela i dłużnika, przedmiot, a
także treść tego stosunku. Organ wydający taką decyzję dokonuje wymiaru podatku -
obowiązek podatkowy zostaje przekształcony w zobowiązanie podatkowe ustalone w tej
decyzji. Zobowiązanie to powstaje z dniem doręczenia decyzji organu podatkowego
79

2) decyzję mającą charakter deklaratoryjny (decyzja określająca) - w tym przypadku

Strona

przekształcenie obowiązku podatkowego w zobowiązanie podatkowe nastąpiło z mocy prawa.

Zobowiązanie podatkowe powstało z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa wiąże
powstanie takiego zobowiązania. Decyzja mająca charakter deklaratoryjny stwierdza, że
powstało zobowiązanie podatkowe oraz określa jego wysokość. Decyzje takie organy
podatkowe wydają w wyniku zakwestionowania prawidłowości obliczenia przez podatnika
podatku lub gdy obliczenia takiego podatnik nie dokonał.

Innym rodzajem decyzji są decyzje o zaniechaniu ustalania i poboru podatku lub decyzje
wydane już po ustaleniu wysokości zobowiązania podatkowego (czy określeniu zaległości
podatkowej), o umorzeniu zaległości podatkowej lub odsetek za zwłokę.

70. Interpretacja przepisów prawa podatkowego

1. Interpretacje ogólne
Mają służyć organom podatkowym i organom kontroli do jednoznacznego rozumienia kwestii
będących przedmiotem interpretacji oraz do stosowania prawa podatkowego w sposób
jednolity. Aktualnie nie są wiążące dla żadnego podmiotu.
Wydaje je Minister Finansów. Nie jest to wykładania realizowana w procesie stosowania
prawa, lecz zawiera elementy wykładni doktrynalnej i legalnej.

2. Interpretacje indywidualne
Dotyczą przede wszystkim oceny stanowiska wnioskodawcy i ewentualnego wskazania na
prawidłową ocenę stanu prawnego. Wydaje je Minister Finansów lub upoważnione przez
niego podległe organy. Stosownie do swojej właściwości wydaje je także
wójt/burmistrz/prezydent miasta, starosta, marszałek województwa.

Warunki wydania interpretacji:

 pisemny wniosek zainteresowanego
 dotyczy indywidualnej sprawy zainteresowanego
 wniosek dotyczy zaistniałego stanu faktycznego lub zdarzeń przyszłych
 wyczerpująco przedstawiono okoliczności stanu faktycznego/zdarzenia przyszłego
 przedstawiono własne stanowisko w sprawie oceny prawnej
 złożenie oświadczenia pod rygorem odpowiedzialności karnej co do tego, że fakty
zawarte we wniosku nie są przedmiotem postępowania podatkowego, kontroli
podatkowej, kontroli skarbowej lub że nie została co do nich wydana decyzja
administracyjna, rozstrzygająca co do istoty sprawy
 opłacenie wniosku w ciągu 7 dni od dnia złożenia (40 zł)
Interpretacja zawiera ocenę stanowiska wnioskodawcy wraz z uzasadnieniem prawnym. W
razie negatywnej oceny wskazuje też stanowisko prawidłowe. Na wydaną interpretację
przysługuje skarga do sądu administracyjnego.

Obydwa rodzaje interpretacji podlegają publikacji w Biuletynie Informacji Publicznej.

71. System finansowy podmiotów gospodarczych

System finansowy podmiotu gospodarczego to określony przepisami prawnymi zespół norm,
zasad
i form organizacyjnych, które określają proces gromadzenia i wykorzystywania na określone
80

cele środków pieniężnych. System finansowy obejmuje także sposób rozliczeń: z odbiorcami
Strona

i dostawcami, bankiem, budżetem państwa, a także podział wyniku finansowego.

Unormowania prawne znajdują się przede wszystkim w ustawie o rachunkowości oraz w
ustawach podatkowych.

72. Zasady prowadzenia rachunkowości oraz ewidencjonowania operacji

gospodarczych
• odpowiedzialność kierownika jednostki za wykonywanie obowiązków w zakresie
rachunkowości, w tym z tytułu nadzoru
• księgi rachunkowe prowadzi się w języku polskim i w walucie polskiej
• księgi rachunkowe prowadzone są przez jednostkę. Jednostka może powierzyć
prowadzenie ksiąg rachunkowych przedsiębiorcy
• jeżeli księgi przechowywane są poza siedzibą jednostki lub miejscem sprawowania
zarządu, kierownik jednostki jest obowiązany powiadomić właściwy Urząd Skarbowy
o miejscu przechowywania ksiąg rachunkowych, zapewnić dostępność ksiąg
rachunkowych organom uprawnionym do zewnętrznej kontroli lub nadzoru.
• księgi rachunkowe otwiera się i zamyka się zgodnie z regułami ustalanymi w ustawie
– art. 12 UoR
• księgi rachunkowe powinny być prowadzone rzetelnie, bezbłędnie, sprawdzalnie i
bieżąco

Polityka rachunkowości – ustalone i przyjęte zasady rachunkowości w danej jednostce

Jednostka ma obowiązek przyjąć zasady rachunkowości, które obowiązkowo musi stosować

rzetelnie
i jasno przedstawiając sytuację majątkową i finansową oraz wynik finansowy. W ramach
przyjętych zasad jednostka może stosować uproszczenia, jeżeli nie wywiera to istotnie
ujemnego wpływu na realizację obowiązku stosowania tych zasad rzetelnie.

Przyjęte zasady (politykę rachunkowości) należy stosować w sposób ciągły.

Zasady ewidencjonowania operacji gospodarczych:

• w księgach rachunkowych jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte, przypadające na

jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związane z tymi przychodami dt. danego
roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty
• chronologicznie

73. Majątek przedsiębiorstwa

Majątek przedsiębiorstwa stanowią zasoby np. środki pieniężne, budynki, maszyny,
urządzenia, środki transportu itd.

Ze względu na postać oraz formę w jakiej występuje w danym przedsiębiorstwie występuje

majątek, dzieli się go na:
81
Strona

1) majątek trwały – aktywa trwałe:

a) środki trwałe - art. 3 ust. 1 pkt. 15 UoR
 środki trwałe – rozumie się przez to, z zastrzeżeniem pkt 17, rzeczowe aktywa
trwałe
i zrównane z nimi, o przewidywanym okresie ekonomicznej użyteczności
dłuższym niż rok, kompletne, zdatne do użytku i przeznaczone na potrzeby
jednostki. Zalicza się do nich w szczególności:
a) nieruchomości – w tym grunty, prawo użytkowania wieczystego gruntu,
budowle
i budynki, a także będące odrębną własnością lokale, spółdzielcze
własnościowe prawo do lokalu mieszkalnego oraz spółdzielcze prawo do
lokalu użytkowego,
b) maszyny, urządzenia, środki transportu i inne rzeczy,
c) ulepszenia w obcych środkach trwałych,
d) inwentarz żywy

Środki trwałe oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub

leasingu zalicza się do aktywów trwałych jednej ze stron umowy, zgodnie
z warunkami określonymi w ust. 4;

łączymy to z przepisami o podatku dochodowym

zasady amortyzacji środków trwałych

art. 16 od a do m

kryterium wartościowe – 3.500 zł

b) wartości niematerialne i prawne – art. 3 ust. 1 pkt. 14 UoR

wartości niematerialne i prawne – rozumie się przez to, z zastrzeżeniem pkt 17,
nabyte przez jednostkę, zaliczane do aktywów trwałych, prawa majątkowe
nadające się do gospodarczego wykorzystania, o przewidywanym okresie
ekonomicznej użyteczności dłuższym niż rok, przeznaczone do używania na
potrzeby jednostki,
a w szczególności:
a) autorskie prawa majątkowe, prawa pokrewne, licencje, koncesje,
b) prawa do wynalazków, patentów, znaków towarowych, wzorów
użytkowych oraz zdobniczych,
c) know-how

W przypadku wartości niematerialnych i prawnych oddanych do używania na

podstawie umowy najmu, dzierżawy lub leasingu, wartości niematerialne i
prawne zalicza się do aktywów trwałych jednej ze stron umowy, zgodnie z
warunkami określonymi w ust. 4. Do wartości niematerialnych i prawnych
zalicza się również nabytą wartość firmy oraz koszty zakończonych prac
82

rozwojowych;
Strona
Pkt. 17 - inwestycje – rozumie się przez to aktywa posiadane przez jednostkę w celu
osiągnięcia z nich korzyści ekonomicznych wynikających z przyrostu wartości tych aktywów,
uzyskania przychodów
w formie odsetek, dywidend (udziałów w zyskach) lub innych pożytków, w tym również z
transakcji handlowej, a w szczególności aktywa finansowe oraz te nieruchomości i wartości
niematerialne
i prawne, które nie są użytkowane przez jednostkę, lecz są posiadane przez nią w celu
osiągnięcia tych korzyści. W przypadku zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji przez
inwestycje rozumie się lokaty;

2) majątek obrotowy – aktywa obrotowe:

a) środki obrotowe – art. 3 ust. 1 pkt. 18
aktywach obrotowych – rozumie się przez to tę część aktywów jednostki, które
w przypadku:
a) aktywów rzeczowych, o których mowa w pkt 19 – są przeznaczone do
zbycia lub zużycia w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego lub w
ciągu normalnego cyklu operacyjnego właściwego dla danej
działalności, jeżeli trwa on dłużej niż 12 miesięcy,
pkt. 19 - rzeczowych aktywach obrotowych – rozumie się przez to
materiały nabyte
w celu zużycia na własne potrzeby, wytworzone lub przetworzone
przez jednostkę produkty gotowe (wyroby i usługi) zdatne do sprzedaży
lub w toku produkcji, półprodukty oraz towary nabyte w celu
odprzedaży w stanie nieprzetworzonym;
b) aktywów finansowych, o których mowa w pkt 24 – są płatne i
wymagalne lub przeznaczone do zbycia w ciągu 12 miesięcy od dnia
bilansowego lub od daty ich założenia, wystawienia lub nabycia, albo
stanowią aktywa pieniężne,
pkt. 24 - aktywach finansowych – rozumie się przez to aktywa
pieniężne, instrumenty kapitałowe wyemitowane przez inne jednostki, a
także wynikające z kontraktu prawo do otrzymania aktywów
pieniężnych lub prawo do wymiany instrumentów finansowych z inną
jednostką na korzystnych warunkach;
c) należności krótkoterminowych – obejmują ogół należności z tytułu
dostaw
i usług oraz całość lub część należności z innych tytułów
niezaliczonych do aktywów finansowych, a które stają się wymagalne
w ciągu 12 miesięcy od dnia bilansowego,
d) rozliczeń międzyokresowych – trwają nie dłużej niż 12 miesięcy od
dnia bilansowego;

74. Źródła finansowania środków obrotowych

83

środki obrotowe - zużycie w jednym cyklu obrotowym – do 12 miesięcy

Strona
 1) fundusz własny w obrocie
środki pieniężne materiały, surowce, praca półprodukt produkt finalny
magazyn

po sprzedaży znowu środki pieniężne

Informację o przepływach finansowych w przedsiębiorstwie to cash flow.

2) kredyt – tzw. kredyt obrotowy:

a) krótkoterminowy
b) ma postać bezgotówkową – z wyjątkiem kredytu kasowego (gotówkowy) – w
ramach rachunku kredytowego lub bieżącego w postaci linii kredytowej
np. kredyt sezonowy – często na okres 2 lat, gdy działalność przedsiębiorstwa
związana jest
z sezonowym większym zaopatrzeniem.

3) pasywa stałe (zobowiązania prawidłowe nieprzeterminowane) – są to środki

pozostające do dyspozycji, ale nie są własnością przedsiębiorcy. Nie nadszedł jeszcze
termin ich płatności np. ZUS, faktury z odroczonym terminem płatności

4) dotacja właściciela – najczęściej przeznaczona na pierwsze wyposażenie

przedsiębiorstwa

75. Źródła finansowania środków trwałych oraz wartości niematerialnych i

prawnych
1) zysk po opodatkowaniu

2) amortyzacja – odpisy amortyzacyjne

3) kredyty bankowe, kredyty inwestycyjne – okres spłaty minimum 5 lat , w ramach

partnerstwa publiczno-prywatnego

4) dotacje od właściciela

76. Amortyzacja jako źródło finansowania majątku przedsiębiorcy.

Amortyzacja to narzędzie pozwalające przedsiębiorcy odbudować majątek, który

zainwestował w zakup środka trwałego.

Art. 32 Ustawy o rachunkowości

1. Odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych od środka trwałego dokonuje się drogą
systematycznego, planowego rozłożenia jego wartości początkowej na ustalony
84

okres amortyzacji. Rozpoczęcie amortyzacji następuje nie wcześniej niż po przyjęciu środka
Strona

trwałego do używania, a jej zakończenie - nie później niż z chwilą zrównania wartości
odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych z wartością początkową środka trwałego lub
przeznaczenia go do likwidacji, sprzedaży lub stwierdzenia jego niedoboru, z ewentualnym
uwzględnieniem przewidywanej przy likwidacji ceny sprzedaży netto pozostałości środka
trwałego.
2. Przy ustalaniu okresu amortyzacji i rocznej stawki amortyzacyjnej uwzględnia się
okres ekonomicznej użyteczności środka trwałego, na określenie którego wpływają w
szczególności:
1) liczba zmian, na których pracuje środek trwały;
2) tempo postępu techniczno-ekonomicznego;
3) wydajność środka trwałego mierzona liczbą godzin jego pracy lub liczbą wytworzonych
produktów albo innym właściwym miernikiem;
4) prawne lub inne ograniczenia czasu używania środka trwałego;
5) przewidywana przy likwidacji cena sprzedaży netto istotnej pozostałości środka trwałego.
3. Na dzień przyjęcia środka trwałego do używania należy ustalić okres lub stawkę i
metodę jego amortyzacji. Poprawność stosowanych okresów i stawek amortyzacji środków
trwałych powinna być przez jednostkę okresowo weryfikowana, powodując odpowiednią
korektę dokonywanych w następnych latach obrotowych odpisów amortyzacyjnych.
4. W przypadku zmiany technologii produkcji, przeznaczenia do likwidacji, wycofania z
używania lub innych przyczyn powodujących trwałą utratę wartości środka trwałego,
dokonuje się - w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych - odpowiedniego odpisu
aktualizującego jego wartość.
5. Odpisy, o których mowa w ust. 4, dotyczące środków trwałych, których wycena
została zaktualizowana na podstawie odrębnych przepisów, zmniejszają odniesione na kapitał
(fundusz) z aktualizacji wyceny różnice spowodowane aktualizacją wyceny. Ewentualną
nadwyżkę odpisu, o którym mowa w ust. 4, nad różnicami z aktualizacji wyceny zalicza się
do pozostałych kosztów operacyjnych.
6. Dla środków trwałych o niskiej jednostkowej wartości początkowej można ustalać
odpisy amortyzacyjne lub umorzeniowe w sposób uproszczony, przez dokonywanie
zbiorczych odpisów dla grup środków zbliżonych rodzajem i przeznaczeniem lub
jednorazowo odpisując wartość tego rodzaju środków trwałych.

 czyli: kupujemy środek trwały o wartości 10 tys. zł i wg przyjętych przez siebie zasad co
roku „wrzucamy” część wartości tego środka do kosztów działalności, co w efekcie zmniejszy
nam dochód i podatek (ale też ewentualną dywidendę dla wspólników więc nie jest to aż tak
korzystne)

 możemy dokonywać tego metodą liniową, czyli np. co roku 10 % lub wg innych zasad np.
w pierwszym roku 40% a potem po 10 %

 uwzględniamy okres ekonomicznej użyteczności, czyli np. jeśli 2 maszyny o tej samej
wartości ale jedna pracuje codziennie a druga co 4 dni to tą pierwszą amortyzujemy szybciej

 Minister Finansów wydaje rozporządzenie ze wskaźnikami aktualizacyjnymi, które

pozwalają przeciwdziałać efektom inflacji

Jeśli maszyna za 10.000 zł, amortyzujemy 10 % rocznie i po 2 latach spłaciliśmy już 2000 zł,
więc zostało 8000 zł i wtedy Minister wydaje takie rozporządzenie i wskaźnik np. 1,5 to
mnożymy 8000 x 1,5 = 12.000 zł i w dalszym ciągu amortyzujemy ale już od tej nowej
85

wartości.
Strona
 w załącznikach do Ustaw o PIT i CIT są określone maksymalne roczne stawki
amortyzacyjne, np. dla budynków mieszkalnych 1,5%

77. Wynik finansowy

Wynik finansowy to PRZYCHÓD – KOSZTY = ZYSK / STRATA

Wynik finansowy oznacza różnicę między przychodami a kosztami ich uzyskania obliczaną
w wybranym okresie sprawozdawczym.

Dodatni wynik finansowy nazywany jest zyskiem, ujemny – stratą.

Jest to tzw. wynik finansowy bilansowy – wynik finansowy dla celów bilansowych

 Dla celów podatkowych tworzy się również wynik finansowy (wynik finansowy dla
celów podatkowych), biorąc pod uwagę przepisy podatkowe. Zwykle wynik ten jest
wyższy od wyniku bilansowego.

Nie każdy koszt wg ustawy o rachunkowości jest kosztem wg ustaw podatkowych.

zysk brutto – podatek dochodowy = zysk netto

Wg pani prof. de facto tworzy się 3 wyniki finansowe:

o dla celów bilansowych

o dla celów podatkowych
o dla przedsiębiorcy

78. Sprawozdanie finansowe.

- poświęcony temu rozdział 5 Ust o rachunkowości
Art. 45
1. Sprawozdanie finansowe sporządza się (co do zasady) na dzień zamknięcia ksiąg
rachunkowych
(..)
2. Sprawozdanie finansowe składa się z:
1) bilansu;
2) rachunku zysków i strat;
3) informacji dodatkowej, obejmującej wprowadzenie do sprawozdania finansowego oraz
dodatkowe informacje i objaśnienia.
(…)
86

4. Do rocznego sprawozdania finansowego dołącza się sprawozdanie z działalności jednostki,

Strona

jeżeli obowiązek jego sporządzania wynika z ustawy lub odrębnych przepisów.

 np. spółki kapitałowe

5. Sprawozdanie finansowe oraz sprawozdanie z działalności jednostki sporządza się w

języku polskim i w walucie polskiej. Dane liczbowe można wykazywać w zaokrągleniu do
tysięcy złotych, jeżeli nie zniekształca to obrazu jednostki zawartego w sprawozdaniu
finansowym oraz w sprawozdaniu z działalności.

 w bilansie wskazuje się stan aktywów i pasywów na bieżący tj. kończący się, i poprzedni
rok obrotowy
 w rachunku zysków i strat wykazuje się oddzielnie przychody, koszty, zyski i straty oraz
obowiązkowe obciążenia wyniku finansowego za bieżący i poprzedni rok obrotowy.
 załączniki do Ustawy o rachunkowości zawierają szczegółowe wykazy tego co ma
zawierać sprawozdanie finansowe poszczególnych przedsiębiorców, aczkolwiek można jeśli
wymaga tego specyfika danej działalności tworzyć sprawozdania jeszcze bardziej
szczegółowe
 jednostka, w skład której wchodzą jednostki organizacyjne sporządzające samodzielne
sprawozdania finansowe, sporządza łączne sprawozdanie finansowe, będące sumą
sprawozdania finansowego jednostki i wszystkich jej oddziałów
 kierownik jednostki zapewnia sporządzenie rocznego sprawozdania finansowego nie
później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia bilansowego i przedstawia je właściwym organom,
zgodnie z obowiązującymi jednostkę przepisami prawa, postanowieniami statutu lub umowy
 roczne sprawozdanie finansowe jednostki, z zastrzeżeniem ust. 2b, podlega zatwierdzeniu
przez organ zatwierdzający, nie później niż 6 miesięcy od dnia bilansowego (ale przed
zatwierdzeniem podlega badaniu o czym dalej)

79. Badanie i ogłaszanie sprawozdań finansowych.

- rozdział 7 Ust o rachunkowości
Zakres podmiotowy obowiązku badania sprawozdań finansowych:
Art. 64
1. Badaniu podlegają roczne skonsolidowane sprawozdania finansowe grup kapitałowych
oraz roczne sprawozdania finansowe - kontynuujących działalność:
1) banków, zakładów ubezpieczeń oraz zakładów reasekuracji;
1a) spółdzielczych kas oszczędnościowo-kredytowych;
2) jednostek działających na podstawie przepisów o obrocie papierami wartościowymi
oraz przepisów o funduszach inwestycyjnych;
2a) jednostek działających na podstawie przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy
emerytalnych;
3) spółek akcyjnych, z wyjątkiem spółek będących na dzień bilansowy w organizacji;

4) pozostałych jednostek, które w poprzedzającym roku obrotowym, za który sporządzono

87

sprawozdania finansowe, spełniły co najmniej dwa z następujących warunków:

a) średnioroczne zatrudnienie w przeliczeniu na pełne etaty wyniosło co najmniej 50
Strona

osób,
 b) suma aktywów bilansu na koniec roku obrotowego stanowiła równowartość w
walucie polskiej co najmniej 2.500.000 euro,
c) przychody netto ze sprzedaży towarów i produktów oraz operacji finansowych za
rok obrotowy stanowiły równowartość w walucie polskiej co najmniej 5.000.000 euro.

2. W jednostkach sporządzających łączne sprawozdania finansowe, o których mowa w art. 51

ust. 1, warunki określone w ust. 1 stosuje się do łącznego rocznego sprawozdania
finansowego.
3. Badaniu podlegają sprawozdania finansowe spółek przejmujących i spółek nowo
zawiązanych, sporządzone za rok obrotowy, w którym nastąpiło połączenie, a także roczne
sprawozdania finansowe jednostek sporządzone zgodnie z MSR.
4. Badaniu podlegają również roczne połączone sprawozdania finansowe funduszy
inwestycyjnych z wydzielonymi subfunduszami oraz roczne sprawozdania jednostkowe
subfunduszy.

 Celem badania sprawozdania finansowego jest wyrażenie przez biegłego rewidenta

pisemnej opinii wraz z raportem o tym, czy sprawozdanie finansowe jest zgodne z
zastosowanymi zasadami (polityką) rachunkowości oraz czy rzetelnie i jasno przedstawia
sytuację majątkową i finansową, jak też wynik finansowy badanej jednostki.
 Wyboru podmiotu uprawnionego do badania sprawozdań finansowych do wykonywania
badania lub przeglądu sprawozdania finansowego dokonuje organ zatwierdzający
sprawozdanie finansowe jednostki, chyba że statut, umowa lub inne wiążące jednostkę
przepisy prawa stanowią inaczej. Zarząd jednostki nie może dokonać takiego wyboru.
 Kierownik badanej jednostki zapewnia udostępnienie biegłemu rewidentowi,
przeprowadzającemu badanie sprawozdania finansowego, ksiąg rachunkowych oraz
dokumentów stanowiących podstawę dokonanych w nich zapisów oraz wszelkich innych
dokumentów, jak również udziela wyczerpujących informacji, wyjaśnień i oświadczeń -
niezbędnych do wydania opinii biegłego rewidenta o badanym sprawozdaniu finansowym
jednostki.

Art. 69.
1. Kierownik jednostki składa we właściwym rejestrze sądowym roczne sprawozdanie
finansowe, opinię biegłego rewidenta, jeżeli podlegało ono badaniu, odpis uchwały bądź
postanowienia organu zatwierdzającego o zatwierdzeniu rocznego sprawozdania finansowego
i podziale zysku lub pokryciu straty, a w przypadku jednostek, o których mowa w art. 49 ust.
1 - także sprawozdanie z działalności - w ciągu 15 dni od dnia zatwierdzenia rocznego
sprawozdania finansowego.

Art. 70.
1. Kierownik jednostki, o której mowa w art. 64, do której nie ma zastosowania art. 69, jest
88

obowiązany złożyć:
Strona

- wprowadzenie do sprawozdania finansowego stanowiące część informacji dodatkowej,

- bilans,
- rachunek zysków i strat,
-zestawienie zmian w kapitale (funduszu) własnym oraz rachunek przepływów pieniężnych
za rok obrotowy,
do ogłoszenia w ciągu 15 dni od dnia ich zatwierdzenia,
wraz z opinią biegłego rewidenta oraz odpisem uchwały bądź postanowienia organu
zatwierdzającego o zatwierdzeniu sprawozdania finansowego i podziale zysku lub pokryciu
straty

 Ogłoszenie, o którym mowa w ust. 1, następuje w ogólnokrajowym dzienniku urzędowym

"Monitor Sądowy i Gospodarczy", a w odniesieniu do spółdzielni - w "Monitorze
Spółdzielczym".

80. System bankowo-kredytowy.

System bankowy tworzą ogół banków działających w danym kraju wraz z łączącymi je
więziami (głównie natury funkcjonalnej) oraz organy i wyspecjalizowane podmioty
niebankowe działające na rzecz banków oraz ich klientów.

- ujęcie przedmiotowe – określa prawnie wyznaczony zakres wykonywanej działalności

bankowej, cele, reguły, przepisy, według których jest prowadzona.

- rozumienie klasyczne – oznacza działalność depozytowo-kredytową (istota polega na

udzielaniu kredytów ze środków pochodzących z przyjmowanych depozytów oraz inne
czynności wyznaczone zakresem czynności bankowych.

Jednak teraz działalność banków wykracza poza tradycyjne ramy pojęcia systemu
bankowego, gdyż działalność ta nie ogranicza się do terytorium jednego kraju – czasem
przybiera charakter transgraniczny – obejmuje zasięgiem obszar UE bez konieczności
uzyskania osobnego zezwolenia ze strony władz nadzorczych państwa przyjmującego.
Określone bowiem minimalne wspolne standardy podejmowania działalności przez instytucje
finansowe.

Mówimy o systemie bankowo-kredytowym, gdyż banki prowadzą działalność kredytową.

System ten określa uprawnienia i obowiązki banków w zakresie kontroli i metod
oddziaływania na działalność jednostek gospoda
Funkcje systemu bankowego

- emisyjną i regulacyjną – pełni ją bank centralny przez emisję i regulację podaży pieniądza,

- depozytowo-kredytową – ujawnia się w bankach komercyjnych przez mechanizm tworzenia

89

depozytów i transformacji ich w pożyczki i kredyty,

Strona
 - rozliczeniową – bank na zlecenie klientów dokonuje rozliczeń pieniężnych (obciąża jedno
konto i uznaje drugie),

- alokacyjną – umożliwia przepływ środków finansowych z mniej do bardziej efektywnych

dziedzin gospodarki i podmiotów gospodarczych,

- finansowo-doradczą – bank przez służby doradcze zabezpiecza interesy swoich klientów,

- stymulacyjną – bank jako dawca kapitału wpływa na rozwój przedsiębiorczości lokalnej.

System bankowy jest dwupoziomowy: na czele stoi bank centralny jako instytucja emisyjna –
na nim odpowiedzialność za właściwe funkcjonowanie systemu. Stwarza to funkcjonalną (a
nie organizacyjną) nadrzędność nad bankami poziomu rynkowego. Stosunki między bankiem
centralnym a operacyjnymi (poziom podstawowy w systemie) oparte są na relacjach
niewładczych. Opierają się natomiast na usługach finansowych świadczonych bankom przez
bank centralny. Nakierowuje w ten sposób banki operacyjne na przedsięwzięcia służące
osiąganiu celów prowadzonej przez siebie polityki pieniężnej.
Wyższość wynika z odpowiedzialności banku centralnego za stabilność finansową i ma
charakter funkcjonalny, nie chodzi o podporządkowanie.

Natomiast system kredytowy, to ogół norm prawnych regulujących działalność

kredytową banków i innych podmiotów gospodarczych. Określają one szczegółowo:
rodzaje kredytów, zasady i tryb ich udzielania oraz korzystania z nich, podmioty gospodarcze
upoważnione do zawierania transakcji kredytowych, ich prawa i obowiązki, dokumentację
związaną z kredytowaniem i warunki, którym musi ona odpowiadać, system zabezpieczeń
i gwarancji w transakcjach kredytowych oraz zasady dochodzenia roszczeń przez wierzycieli.

System kredytowy jest elementem systemu pieniężnego państwa i narzędziem

realizacji polityki pieniężnej.

81. NBP jako centralny bank państwa.

NBP prowadzi obsługę bankową budżetu państwa, prowadzi rachunki bankowe rządu
i centralnych instytucji państwowych, państwowych funduszy celowych i państwowych
jednostek budżetowych oraz realizuje ich zlecenia płatnicze.

Funkcje banku centralnego

-emituje pieniądz gotówkowy. Jest jedyną instytucją uprawnioną do emitowania znaków

pieniężnych w danym państwie.

- jako bank banków reguluje płynność banków i ich refinansowanie, kształtuje warunki
niezbędne dla rozwoju systemu bankowego, organizuje rozliczenia pieniężne, zaopatruje
banki komercyjne w pieniądz, reguluje rezerwy banków komercyjnych. Bank centralny
90

realizuje również transakcje z zagranicznymi bankami centralnymi i instytucjami

Strona

międzynarodowymi.
-jest bankiem państwa. Prowadzi rachunki instytucji państwowych. Utrzymuje
rachunki depozytowe państwa, prowadzi kasową obsługę budżetu, obsługuje dług publiczny.
W wyjątkowych przypadkach bank centralny może udzielić państwu kredytu (w formie
kredytu bezpośredniego lub zakupu skarbowych papierów wartościowych), ma wspierać
politykę gospodarczą rządu, opracowuje statystykę pieniężną i bankową.

-pełni funkcje pożyczkodawcy ostatniej szansy (ostatniej instancji) – wspomaga pożyczkami

banki i instytucje finansowe w sytuacji kryzysowej.

-formułuje cele polityki pieniężnej państwa i steruje nią za pomocą dostępnych instrumentów.

-utrzymuje i zarządza rezerwami dewizowymi kraju, a także prowadzi politykę

kształtowania kursu waluty krajowej.

-nadzoruje działalność banków komercyjnych, dbając o bezpieczeństwo systemu bankowego.

-reguluje podaż pieniądza w obiegu (poprzez np. operacje otwartego rynku i ustalanie stóp
procentowych) i oddziałuje na politykę kredytową banków komercyjnych.

Ma przede wszystkim dwa cele:

- podstawowy – emisja i polityka pieniężna

- uzupełniający – wspieranie polityki gospodarczej rządu.

82. Zadania NBP.

Podstawowym celem działalności NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy
jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego
celu NBP.

Do zadań NBP należy także:

1) organizowanie rozliczeń pieniężnych

2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi

3) prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami

4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa

5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie

6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego

7) opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz

91

międzynarodowej pozycji inwestycyjnej

Strona

8) wykonywanie innych zadań określonych ustawami

NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej
Polskiej.

NBP może być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych i

pokrywać ze środków własnych wydatki związane z członkostwem w tych instytucjach.

NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem

płatniczym w Polsce. Narodowy Bank Polski określa wielkość ich emisji oraz moment
wprowadzenia do obiegu, za którego płynność odpowiada. Ponadto, organizuje obieg
pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

NBP a władze państwowe

W wykonaniu swoich zadań NBP współdziała z właściwymi organami państwa w

kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej państwa, dążąc przy tym do zapewnienia
należytej realizacji założeń polityki pieniężnej, a w szczególności:

- przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej oraz informacje dotyczące

realizacji polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym;

- współdziała z Ministrem Finansów w opracowaniu planów finansowych państwa;

- opiniuje projekty aktów normatywnych z zakresu polityki gospodarczej;

- opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących działalności banków i mających

znaczenie dla systemu bankowego

Zasada współdziałania z organami państwa.

Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu.

Prezes NBP i inni przedstawiciele organów NBP, są obowiązani do przedstawienia informacji

i udzielenia wyjaśnień dotyczących polityki pieniężnej i działalności NBP przed Sejmem i
Senatem oraz ich komisjami.

Prezes NBP w imieniu Rady:

1) przedstawia Sejmowi i Radzie Ministrów informacje kwartalne o bilansie płatniczym i

roczne zestawienie międzynarodowej pozycji inwestycyjnej

2) przekazuje Radzie Ministrów i Ministrowi Finansów projekty założeń polityki pieniężnej,

opinie w sprawie projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia
Rady
92

3) opracowuje okresowe informacje o wpłatach (wypłatach) z zysku

Strona
 83.Organy NBP.
Prezes NBP

jest powoływany i odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Kadencja Prezesa NBP wynosi 6 lat. Ta sama osoba nie może być Prezesem NBP dłużej niż
przez dwie kolejne kadencje.

- pełni obowiązki pracodawcy wszystkich pracowników NBP

-reprezentuje interesy RP w m-n instytucjach bankowych oraz, o ile RM nie postanowi

inaczej - w m-n instytucjach finansowych

-wchodzi w skład działających w UE organów

-uczestniczy w posiedzeniach Banku Centralnego (z wył. strefy euro)

-prawo wydawania decyzji w indywidualnych sprawach (stosuje się przepisy KPA)

-oraz zarządzeń ogłaszanych w Dzienniku Urzędowym NBP

-decyzje indywidualne z zakresu prawa dewizowego (np. wywóz gotówki z kraju)

-ustala z ministrami zasady dot. przechowywania wartości pieniężnych i ich transportu

Rada Polityki Pieniężnej

ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi

równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada
składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w ciągu 5 miesięcy od
zakończenia roku budżetowego. Kierując się założeniami polityki pieniężnej Rada w
szczególności:

- ustala wysokość stóp procentowych NBP

- ustala stopy rezerwy obowiązkowej banków i wysokość jej oprocentowania

- określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i

kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych

- zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP

- przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP

93

- ustala zasady operacji otwartego rynku

Strona
posiedzenia co najmniej raz w m-cu zwołuje przewodniczący. Możliwe posiedzenia
nadzwyczajne na wniosek min. 3 członków

W skład Rady wchodzą:

Przewodniczący Rady, którym jest Prezes NBP

9 członków powoływanych w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,

Sejm i Senat, spośród specjalistów z zakresu finansów. Kadencja członka Rady wynosi 6 lat.
Funkcję członka Rady można pełnić tylko jedną kadencję. Powołanie nowych członków Rady
powinno nastąpić najpóźniej do dnia wygaśnięcia kadencji poprzednich.

ograniczenia:

eć do partii polit.
 nie mogąnależ

 ani do organizacji zwią

zkowych

 nie mogąprowadzićdział
alnoś
ci gospod.

 ani dział
. publicznej poza naukową

 mogąza zgodąRady dział

aćw organizacjach m-n

Zarząd Narodowego Banku Polskiego.

Kieruje działalnością NBP/

przewodniczy Prezes NBP, 6-8 członków w tym 2 wiceprezesów,

-członków powołuje Prezydent na wniosek Prezesa, na 6 lat z reelekcją

-te same ograniczenia co Prezes i RPP

zadania:

4. Do zakresu działania Zarządu NBP należy w szczególności:

1) (uchylony);

2) realizowanie zadań z zakresu polityki kursowej;

3) okresowa ocena obiegu pieniężnego i rozliczeń pieniężnych oraz obrotu dewizowego;

4) nadzorowanie operacji otwartego rynku;

5) ocena funkcjonowania systemu bankowego;

5a) analiza stabilności krajowego systemu finansowego;

94

6) uchwalanie planu działalności i planu finansowego NBP;

Strona

7) uchwalanie prowizji i opłat bankowych stosowanych przez NBP oraz ustalanie

ich wysokości;

8) określanie zasad gospodarowania funduszami NBP;

9) określanie zasad organizacji i podziału zadań w NBP;

10) określanie zasad polityki kadrowej i płacowej w NBP;

11) uchwalanie rocznego sprawozdania z działalności NBP;

84. Struktura organizacyjna NBP.

Art. 6. Organami NBP są:

1) Prezes NBP;

2) Rada Polityki Pieniężnej;

3) Zarząd NBP.

Art. 7. 1. NBP wykonuje zadania przez Centralę i inne jednostki organizacyjne.

2. Zarząd NBP w drodze uchwały:

1) powołuje, przekształca i likwiduje komórki organizacyjne Centrali NBP i inne jednostki

organizacyjne;

2) określa zakres działalności oraz organizację wewnętrzną Centrali NBP i pozostałych

jednostek organizacyjnych NBP.

Art. 8. Działalność jednostek organizacyjnych NBP podlega rewizji wewnętrznej, którą

wykonuje komórka Centrali NBP podporządkowana Prezesowi NBP.

85. NBP jako bank banków.

- gromadzenie rezerw obowiązkowych

banki mają obowiązek odprowadzania do NBP (zł i waluty)

art. 39 PrB

Suma rezerw obowiązkowych nie może przekroczyć:

1) 30 % sumy środków pieniężnych, o których mowa w art. 38 ust. 2, od wkładów na żądanie;

2) 20 % sumy środków pieniężnych, o których mowa w art. 38 ust. 2, od wkładów

95

terminowych.
Strona

- kredyt refinansowy
a) udzielany przez NBP innym bankom w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych. Bank
jest traktowany jak każdy inny klient, NBP bada zdolność kredytową banku, np. dla realizacji
postępowania naprawczego.

Jeśli kondycja banku refinansowego ulega pogorszeniu, NBP może wypowiedzieć umowę i
zażądać

wcześniejszej spłaty w całości lub w części.

Kiedy bank może się ubiegać o taki kredyt? np. gdy bank przejął nieruchomości od
dłużników, a pieniędzy w kasie brak.

b) przy bankach spółdzielczych – banki odprowadzają środki do banku zrzeszającego i to on

udziela im kredytu.

Art. 46. W razie zagrożenia realizacji polityki pieniężnej Rada może w drodze uchwały
wprowadzić:

1) ograniczenie wielkości środków pieniężnych oddawanych przez banki do dyspozycji

kredytobiorców i pożyczkobiorców;

2) obowiązek utrzymywania nieoprocentowanego depozytu w NBP od zagranicznych

środków

wykorzystanych przez banki i krajowych przedsiębiorców.

- obrót papierami wartościowymi

NBP może je emitować i sprzedawać,

- NBP może otwierać rachunki lokat terminowych innych banków

- prowadzi rachunek budżetu państwa

- prowadzi rachunek Bankowego Funduszu Gwarancyjnego

może prowadzić rachunki innych osób prawnych za zgodą Prezesa NBP

po 2007 także rachunek Krajowej Spółdzielczej Kasy Kredytowej, tylko w określonym

zakresie

- w zakresie dewizowym NBP gromadzi rezerwy dewizowe państwa, zarządza nimi,

zapewnia

bezpieczeństwo dewizowe państwa

96

NBP korzysta ze szczególnych przywilejów

Strona

- zwolnienie z podatków i opłat

- zwolnienie z opłaty skarbowej

- nie można ogłosić upadłości NBP

- wydaje organ promulgacyjny: Dziennik Urzędowy NBP

NBP dysponuje funduszami własnymi:

- statutowy (1,5 mld zł)

- rezerwowy tworzony z odpisów z zysku NBP, 5% rocznego zysku NBP odprowadza na

fundusz rezerwowy

- fundusz na pokrycie zmian kursów złotego do walut obcych

86. Struktura polskiego systemu bankowego.

Strukturę, organizację i funkcjonowanie systemu bankowego określają przepisy prawa

bankowego (regulują sposób tworzenia, zasady działania banków oraz ich nadzoru, status
banku centralnego, jego relacje z bankami operacyjnymi) lub prawa prywatnego, gdy regulują
wyznaczane zakresem czynności bankowych stosunki między bankiem a jego klientami.

Znaczenie odgrywają wyspecjalizowane podmioty wspomagające sektor bankowy (BFG –

tworzy z KNF i NBP sieć bezpieczeństwa finansowego w sektorze bankowym, Związek
Banków Polskich, Biuro Informacji Kredytowej S.A.).

System oparty na dualizmie strukturalnym:

-poziom bankowości centralnej (realizacja funkcji publicznej, emisyjnej, odpowiedzialność za

stabilność waluty) poziom wyższy systemu

-poziom bankowości operacyjnej (bezpośrednia działalność na rynku usług finansowych,

działalność kredytowa) poziom podstawowy

(oraz występujące między nimi relacje natury funkcjonalnej).

Stosunki między bankiem centralnym a operacyjnymi (poziom podstawowy w systemie)

oparte są na relacjach niewładczych. Opierają się natomiast na usługach finansowych
świadczonych bankom przez bank centralny. Nakierowuje w ten sposób banki operacyjne na
przedsięwzięcia służące osiąganiu celów prowadzonej przez siebie polityki pieniężnej.

87. Banki państwowe.

są 2, ale działają na podstawie odrębnych ustaw:

- NBP
97

- BGK
Strona

można powołać do życia nowy bank państwowy, nic nie stoi na przeszkodzie.
Tworzone w trybie normatywnym – na podstawie rozporządzenia RM.

Bank państwowy działa na podstawie prawa bankowego, rozporządzenia oraz statutu

Art. 14. 1. Bank państwowy może być utworzony przez Radę Ministrów w drodze
rozporządzenia, na wniosek Ministra Skarbu Państwa(9) zaopiniowany przez Komisję
Nadzoru Finansowego. W tym samym trybie następuje likwidacja banku państwowego, z
wyjątkiem przypadku, o którym mowa w art. 147 ust. 1 pkt 3.

2. Rozporządzenie Rady Ministrów o utworzeniu banku państwowego określa nazwę,

siedzibę, przedmiot i zakres działania banku, jego fundusze statutowe, w tym środki
wydzielone z majątku Skarbu Państwa, które stają się majątkiem banku.

3. Bank państwowy nie podlega wpisowi do KRS.

Art. 16. 1. Radę nadzorczą powołuje się na okres 3 lat spośród osób posiadających
odpowiednie kwalifikacje z zakresu finansów. Przewodniczącego rady nadzorczej powołuje i
odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Skarbu Państwa(11).

2. Członkowie rady są powoływani przez Ministra Skarbu Państwa(12) spośród osób

niebędących członkami zarządu tego banku. Odwołanie członków rady następuje w takim
samym trybie, w jakim zostali powołani.

Art. 17. 1. Prezesa zarządu banku państwowego powołuje i odwołuje rada nadzorcza.

2. Pozostałych członków zarządu banku powołuje i odwołuje rada nadzorcza, na wniosek

prezesa zarządu banku.

3. Powołanie prezesa zarządu oraz jednego członka zarządu następuje za zgodą Komisji
Nadzoru Finansowego. Przepisy art. 22b stosuje się odpowiednio.

Art. 18. 1. Rada nadzorcza sprawuje nadzór nad działalnością banku państwowego,
zatwierdza przedstawione przez Zarząd sprawozdanie finansowe oraz podział zysku i sposób
pokrycia strat, a także przyjmuje sprawozdania z działalności banku, udziela zarządowi banku
zaleceń oraz może zawieszać w czynnościach członków zarządu banku.

2. Z zastrzeżeniem ust. 1, zarząd banku rozpatruje sprawy dotyczące działalności banku

oraz podejmuje w tych sprawach uchwały, których wykonanie zapewnia prezes zarządu
banku.

3. Rada nadzorcza uchyla uchwałę zarządu banku w razie stwierdzenia jej niezgodności z
przepisami prawa lub statutem banku.

4. Prezes zarządu banku państwowego reprezentuje bank, przewodniczy zarządowi banku

98

oraz organizuje działalność banku.

Strona
 5. Szczegółowy zakres działania rady nadzorczej i zarządu oraz osoby uprawnione do
reprezentowania banku określa statut banku państwowego.

Statut nadawany przez Ministra Skarbu w porozumieniu z Ministrem Finansów

88. Banki spółdzielcze.

Tworzony w trybie pozanormatywnym (tak jak bank w formie spółki akcyjnej): obejmuje
uzyskanie zezwolenia na utworzenie banku, zorganizowanie banku (powołanie organów,
przygotowanie techniczne, rejestracja banku), uzyskanie zezwolenia na rozpoczęcie
działalności.

Założycielami banku spółdzielczego mogą być tylko osoby fizyczne w liczbie wymaganej dla
założenia spółdzielni (10)– liczby te określa prawo spółdzielcze.

Organy:

- walne zgromadzenie członków – wyłączna kompetencja do rozpatrywania sprawozdań rady

nadzorczej, udzielanie absolutorium członkom zarządu, podejmowanie uchwał w sprawie
podziału nadwyżki bilansowej lub sposobu pokrycia strat,

- rada nadzorcza (5 osób, które muszę być członkami tego banku. Sprawuje nadzor, kontrolę,
uchwala plany gospodarcze i programy działalności banku, bada sprawozdania okresowe i
finansowe, zatwierdza strukturę organizacyjną spółdzielni, składa walnemu zgromadzeniu
sprawozdania z wyników kontroli, ocenia sprawozdania finansowe).

- zarząd (składa się z 3 osób – w tym z prezesa, który jest powoływany przez radę nadzorczą
za zgodą KNB, a pozostali członkowie powoływani na wniosek prezesa przez radę nadzorczą.
Kieruje działalnością, reprezentuje bank na zewnątrz).

Art. 20. 1. Bankiem spółdzielczym jest bank będący spółdzielnią, do którego w zakresie
nieuregulowanym w ustawie z dnia 7 grudnia 2000 r. o funkcjonowaniu banków
spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i bankach zrzeszających (Dz. U. Nr 119, poz. 1252, z późn.
zm.), zwanej dalej "ustawą o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich zrzeszaniu się i
bankach zrzeszających", i niniejszej ustawie, mają zastosowanie przepisy ustawy - Prawo
spółdzielcze.

2. Statut banku spółdzielczego pod rygorem nieważności powinien być sporządzony w

formie aktu notarialnego.

Art. 21. Do utworzenia i działalności banku w formie spółki akcyjnej stosuje się przepisy
Kodeksu spółek handlowych, o ile przepisy ustawy nie stanowią inaczej.
99

Art. 22. 1. Funkcję organu nadzoru pełni w banku rada nadzorcza składająca się co
Strona

najmniej z pięciu osób fizycznych.

 2. Członków rady nadzorczej powołuje i odwołuje walne zgromadzenie.

3. Bank informuje Komisję Nadzoru Finansowego o składzie rady nadzorczej oraz o

zmianie jej składu niezwłocznie po jej powołaniu lub po dokonaniu zmiany jej składu.

Ograniczenia:

udzielanie pożyczek, kredytów, poręczeń, gwarancji tylko dla podmiotów zamieszkałych

bądź mających siedzibę na terenie działania banku spółdzielczego. Udzielać gwarancji i
poręczeń mogą tylko w zakresie ustalonym z bankiem zrzeszającym.

Czynności polegające na rozliczaniu i umarzaniu pieniądza elektronicznego mogą prowadzić

po uzyskaniu zgody KNF.
Art. 5 – ograniczenia terytorialne
1. Bank spółdzielczy prowadzi działalność na terenie powiatu, w którym znajduje się jego
siedziba, oraz na terenie powiatów, w których w dniu wejścia w życie ustawy znajdują się
jego placówki wykonujące czynności bankowe, o których mowa w art. 6 ust. 1.
1a. Bank spółdzielczy posiadający fundusze własne wyższe niż równowartość 1 000 000 euro,
lecz niższe niż równowartość 5 000 000 euro, może prowadzić działalność na terenie
województwa, w którym znajduje się jego siedziba, oraz na terenie powiatów, w których
znajdują się jego placówki wykonujące czynności bankowe, o których mowa w art. 6 ust. 1 i
3.
1b. Bank spółdzielczy posiadający fundusze własne równe lub wyższe niż równowartość 5
000 000 euro może prowadzić działalność na obszarze całego kraju.

89. Banki w formie spółek akcyjnych.

założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być osoby prawne i osoby fizyczne, z
tym że założycieli nie może być mniej niż 3, do utworzenia i funkcjonowania banków w
formie spółek akcyjnych w zakresie nieuregulowanym prawem bankowym stosuje się
przepisy kodeksu spółek handlowych

zastosowanie mają przepisy prawa bankowego, KSH i statutu uchwalonego przez walne
zgromadzenie akcjonariuszy

organy:

- rada nadzorcza (5 osób wybieranych przez walne zgromadzenie akcjonariuszy. Nadzor nad
działalnością spółki we wszystkich dziedzinach jej działalności. Może badać wszystkie
dokumenty spółki, żądać od pracowników i zarządu sprawozdań i wyjaśnień, dokonywać
rewizji stanu majątku spółki. Nie może jednak wydawać zarządowi wiążących poleceń).

- zarząd (co najmniej 3 osoby fizyczne powoływane przez radę nadzorczą)

dodatkowe obostrzenie: powołanie 2 członków i prezesa wymaga zgody KNF

100

KNF ma uprawnienie do żądania odpowiednich dokumentów

Strona

istnieją wymogi co do osób zasiadających w zarządzie (np. znajomość jęz. pol., kwalifikacje
zawodowe, niekaralność)
kapitał - art. 32 PrB

Wnoszony przez założycieli banku kapitał założycielski, z zastrzeżeniem ust. 2, nie może być
niższy od równowartości w złotych 5 000 000 euro przeliczonej według kursu średniego
ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w dniu wydania zezwolenia na
utworzenie banku.

TWORZENIE BANKÓW

Podlega reglamentacji, gdyż musi być miejscem bezpiecznym deponowania pieniędzy oraz
zapewnić sprawną, fachową, dyskretną obsługę. Nie może być utworzony bez odpowiedniego
kapitału, bez specjalistów zarządzanych bankiem i wypełniających jego zadania, musi mieć
odpowiednie wyposażenie lokalowe i techniczne. Wyraża się koniecznością uzyskania
zezwolenia na utworzenie banku.

wymogi personalne założenia banku:

1. Założycielami banku w formie spółki akcyjnej mogą być osoby prawne i osoby

fizyczne, z tym że założycieli nie może być mniej niż 3.

2. Założycielami banku spółdzielczego mogą być tylko osoby fizyczne w liczbie

wymaganej dla założenia spółdzielni, określonej ustawą – Prawo spółdzielcze.

założyciele oraz osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu, w tym
prezesa, dają rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, przy czym co najmniej
dwie osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu posiadają
wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem oraz
udowodnioną znajomość języka polskiego;

Tryb postępowania związanego z tworzeniem banku, z wyjątkiem banku państwowego

obejmuje dwa etapy: (założenie spółdzielczego i w formie spółki)

- uzyskanie przez założycieli zezwolenia na utworzenie banku, po otrzymaniu zezwolenia

może nastąpić zorganizowanie banku i jego rejestracja jako osoby prawnej

- uzyskanie przez bank zezwolenia na podjęcie działalności operacyjnej - wtedy można

dopiero rozpocząć wykonywanie czynności bankowych
101

Art. 30. 1. Utworzenie banku może nastąpić, jeżeli: - wymogi materialne

Strona

1) zostało zapewnione wyposażenie banku w:

 a) fundusze własne, których wielkość powinna być dostosowana do rodzaju czynności
bankowych przewidzianych do wykonywania i rozmiaru zamierzonej działalności,

(synonim aktywów. Są to fundusze podstawowe i uzupełniające, wysokość musi być

określona w statucie).

b) pomieszczenia posiadające odpowiednie urządzenia techniczne, należycie

zabezpieczające przechowywane w banku wartości, z uwzględnieniem zakresu i
rodzaju prowadzonej

2) założyciele oraz osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu,

w tym prezesa, dają rękojmię ostrożnego i stabilnego zarządzania bankiem, przy czym
co najmniej dwie osoby przewidziane do objęcia w banku stanowisk członków zarządu
posiadają wykształcenie i doświadczenie zawodowe niezbędne do kierowania bankiem
oraz udowodnioną znajomość języka polskiego;

4) przedstawiony przez założycieli plan działalności banku na okres co najmniej trzyletni

wskazuje, że działalność ta będzie bezpieczna dla środków pieniężnych gromadzonych w
banku.

Część kapitału założycielskiego może być wniesiona w formie wkładów niepieniężnych

w postaci wyposażenia i nieruchomości, jeśli będą one bezpośrednio przydatne w
prowadzeniu działalności bankowej. Nie może pochodzić z pożyczki lub kredytu, lub źródeł
nieudokumentowanych.

Art. 30a. Bank w formie spółki akcyjnej i bank spółdzielczy mogą być utworzone po
uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego.

Art. 32. 1. Wnoszony przez założycieli banku kapitał założycielski, z zastrzeżeniem ust.
2, nie może być niższy od równowartości w złotych 5.000.000 euro przeliczonej według
kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w dniu wydania
zezwolenia na utworzenie banku.

2. W przypadku banków spółdzielczych, których założyciele wyrazili zamiar zawarcia

umowy zrzeszenia, na podstawie ustawy o funkcjonowaniu banków spółdzielczych, ich
zrzeszaniu się i bankach zrzeszających, kapitał założycielski nie może być niższy od
równowartości w złotych 1.000.000 euro przeliczonej według kursu średniego ogłaszanego
przez Narodowy Bank Polski, obowiązującego w dniu wydania zezwolenia na utworzenie
banku.

3. Kapitał założycielski banku wnoszony w formie pieniężnej musi być wpłacony przez
założycieli w walucie polskiej na rachunek bankowy w banku krajowym, otwarty w celu
102

dokonania wpłat na kapitał założycielski banku.

Strona

4. Pokrycie pełnej kwoty kapitału założycielskiego banku w formie spółki akcyjnej oraz
banku spółdzielczego powinno być dokonane przed wpisaniem banku do właściwego rejestru.
 5. Wpłata kapitału założycielskiego banku państwowego, jak również wydzielenie z
majątku Skarbu Państwa innych środków na pokrycie kapitału założycielskiego powinno
nastąpić przed złożeniem przez bank państwowy do Komisji Nadzoru Finansowego wniosku
o zezwolenie na rozpoczęcie działalności.

Art. 34. 1. W zezwoleniu na utworzenie banku Komisja Nadzoru Finansowego określa:

firmę banku, jego siedzibę, nazwy (nazwiska) założycieli i obejmowane przez nich akcje,
wysokość kapitału założycielskiego, działalność, do wykonywania której bank jest
upoważniony, oraz warunki, po spełnieniu których Komisja Nadzoru Finansowego zezwoli na
rozpoczęcie przez bank działalności, a także zatwierdza projekt statutu banku oraz skład
pierwszego zarządu banku. – ma moc ostatecznej decyzji administracyjnej.

Z drugim zezwoleniem to decyzje warunkowe – ich moc obowiązująca zależy od

rozpoczęcia działalności i nie może zostać przedłużona. Zezwolenie na utworzenie ważne rok

Art. 36. 1. Bank może rozpocząć działalność po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru
Finansowego.

2. Z wnioskiem o wydanie zezwolenia na rozpoczęcie przez bank działalności występuje

zarząd banku.

3. Zezwolenie na rozpoczęcie przez bank działalności wydaje się po stwierdzeniu, że

bank:

1) jest należycie przygotowany organizacyjnie do rozpoczęcia działalności;

2) zgromadził w całości kapitał założycielski;

3) dysponuje odpowiednimi warunkami do przechowywania środków pieniężnych i innych

wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej;

4) spełnia inne warunki określone w decyzji o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku.

3a. (16) Komisja Nadzoru Finansowego informuje Europejski Urząd Nadzoru Bankowego
o udzieleniu zezwolenia, o którym mowa w ust. 1, dołączając informację o jego treści.

4. Bank powiadamia Bankowy Fundusz Gwarancyjny o uzyskaniu wpisu do Krajowego

Rejestru Sądowego.

Art. 37. Komisja Nadzoru Finansowego odmawia wydania zezwolenia na utworzenie

banku lub na zmianę jego statutu, jeżeli nie zostały spełnione wymagania obowiązujące przy
tworzeniu banków lub zamierzona działalność banku naruszałaby przepisy prawa, interesy
klientów albo nie gwarantowałaby bezpieczeństwa gromadzonych w banku środków lub gdy
przepisy prawa obowiązujące w miejscu siedziby lub zamieszkania założyciela lub jego
103

powiązania z innymi podmiotami mogłyby uniemożliwić skuteczne sprawowanie nadzoru nad

bankiem.
Strona
 Art. 38. Zezwolenia, o których mowa w art. 34 ust. 1 i w art. 36 ust. 1, tracą moc, jeżeli
w terminie roku od wydania zezwolenia na utworzenie banku nie rozpoczął on działalności.

90. Czynności bankowe sensu stricto i sensu largo.

Na gruncie art. 5 wyróżniamy dwa rodzaje czynności bankowych:

a) sensu stricto (bezwzględne czynności bankowe) - może je wykonywać wyłącznie

podmiot będący bankiem, 2 wyjątki:
- instytucje kredytowe mogą przyjmować depozyty, udzielać kredytów, wydawać
pieniądz elektroniczny

- określone instytucje mogą wykonywać czynności bankowe, gdy zezwolą na to

przepisy odrębnych ustaw (np. działalność placówek pocztowych).

Znajdują się tu umowy bankowe (jedną ze stron musi być bank) i jednostronne
czynności bankowe (pozostałe czynności zastrzeżone wyłącznie dla banków).

Raczej katalog niedomknięty.

b) sensu largo (względne) - stają się czynnościami bankowymi przez fakt dokonywania
ich przez bank (udzielanie pożyczek, obrót wekslowy, dewizowy), ale nie muszą być
dokonywane przez bank.
Umowy o charakterze bankowym, a jednostronne czynności to pozostałe czynności
niezastrzeżone wyłącznie dla banków.

Charakter wyliczenia zamknięty.

Art. 5. 1. Czynnościami bankowymi są:

1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego

terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów;

2) prowadzenie innych rachunków bankowych;

3) udzielanie kredytów;

4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie

akredytyw;

5) emitowanie bankowych papierów wartościowych;

6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych;

(6)
6a) (uchylony);
104

7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych

ustawach.
Strona
 2. Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one
wykonywane przez banki:

1) udzielanie pożyczek pieniężnych;

2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty;

3) (7)
świadczenie usług płatniczych oraz wydawanie pieniądza elektronicznego;

4) terminowe operacje finansowe;

5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych;

6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek

sejfowych;

7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych;

8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń;

9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych;

10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie

dewizowym.

4. Działalność gospodarcza, której przedmiotem są czynności, o których mowa w ust. 1,

może być wykonywana wyłącznie przez banki, z zastrzeżeniem ust. 5.

5. Jednostki organizacyjne inne niż banki mogą wykonywać czynności, o których mowa
w ust. 1, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

3 grupy czynności:

• aktywne (angażowanie środków pieniężnych, które znajdują się w dyspozycji banku)

• bierne (środki znajdują się w dyspozycji klienta)
• pośredniczące (bank jest tylko pośrednikiem, np. przeprowadzenie rozliczeń
pieniężnych)

Banki mogą także dokonywać czynności i świadczyć usługi niebędące czynnościami

bankowymi - art. 6 wymienia ich katalog (np. doradztwo finansowe, obrót nieruchomościami,
obrót papierami wartościowymi).

Art. 6. 1. Poza wykonywaniem czynności bankowych, o których mowa w art. 5 ust. 1 i 2,

banki mogą:
105

1) obejmować lub nabywać akcje i prawa z akcji, udziały innej osoby prawnej i jednostki
Strona

uczestnictwa w funduszach inwestycyjnych;

2) zaciągać zobowiązania związane z emisją papierów wartościowych;

3) dokonywać obrotu papierami wartościowymi;

4) dokonywać, na warunkach uzgodnionych z dłużnikiem, zamiany wierzytelności na

składniki majątku dłużnika;

5) nabywać i zbywać nieruchomości;

6) świadczyć usługi konsultacyjno-doradcze w sprawach finansowych;

6a) świadczyć usługi certyfikacyjne w rozumieniu przepisów o podpisie elektronicznym, z

wyłączeniem wydawania certyfikatów kwalifikowanych wykorzystywanych przez banki
w czynnościach, których są stronami;

7) świadczyć inne usługi finansowe;

8) wykonywać inne czynności, jeżeli przepisy odrębnych ustaw uprawniają je do tego.

2. Bank jest obowiązany do sprzedaży składników majątku, o których mowa w ust. 1 pkt
4, w odniesieniu do:

1) nieruchomości - w okresie nie dłuższym niż 5 lat od daty nabycia;

2) pozostałych składników majątku - w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty nabycia.

3. Obowiązek, o którym mowa w ust. 2, nie spoczywa na banku, jeżeli przejęte składniki
majątku wykorzysta do prowadzenia własnej działalności bankowej.

91. Kredyt a pożyczka bankowa.

Różnice między kredytem a pożyczką

Kredyt Pożyczka

Instytucja lub osoba fizyczna o ile

Kto może Wyłącznie bank
dysponuje odpowiednimi środkami
udzielić?

Ściśle określone w
Dowolne
Przeznaczenie umowie
106

Prawo Bankowe Kodeks Cywilny

Strona

Regulacje
prawne

Umowa może mieć dowolną formę,

W formie pisemnej z
jednak ze względów dowodowych w
wymienionym terminem
Rodzaj umowy przypadku kwoty powyżej 500 zł
zwrotu i kosztami
powinno się zawrzeć umowę pisemną.

Pobierana jest opłata w

postaci prowizji i odsetek Może być nieodpłatna
Cena / koszty określonych w umowie

Do umowy pożyczki pieniężnej zawieranej przez bank znajdują odpowiednio zastosowanie

przepisy dotyczące zabezpieczenia spłaty i oprocentowania kredytu.

W umowie kredytowej zawsze określony jest termin zwrotu kapitału wraz z odsetkami. Zaś
sama umowa musi zawsze być sporządzona w formie pisemnej. Dokładnie określony musi

być również cel na jaki owe pieniądze mają być przeznaczone. Umowa jest również odpłatna.
Bowiem pod postacią opłat, prowizji i oprocentowania ukryta jest bowiem cena kredytu (a

celem banku jest osiąganie zysków). Przekazane środki pieniężne nigdy zaś nie stają się
własnością kredytobiorcy. Jak wspomniano muszą zostać zwrócone. Ponadto bank prawie

nigdy nie udziela kredytu w formie gotówkowej. Odbywa się to bezgotówkowo za pomocą
zapisania odpowiedniej kwoty pieniędzy na koncie klienta.

Pożyczka w odróżnieniu od kredytu może być udzielona przez każdą osobę fizyczną.
Jedynym warunkiem jaki musi być spełniony jest fakt, że pieniądze muszą być własnością

pożyczkodawcy. Umowę pożyczki regulują przepisy kodeksu cywilnego. Musi ona być
spisana na piśmie obowiązkowo dopiero w przypadku, gdy jej kwota jest wyższa niż 500zł (w

celach dowodowych). Nie istnieje wymóg mówiący o określeniu terminu zwrotu czy też ceny
pożyczki. Może ona być nieodpłatna. Przedmiot umowy (gotówka) jest przekazywany w
postaci fizycznej (a nie bezgotówkowo jak to ma miejsce w przypadku kredytu). Zaś
pożyczkodawca może swobodnie dysponować pożyczonymi pieniędzmi. Stają się

one jego własnością.

Z powyższych opisów wynika, że kredyt i pożyczka bardzo różnią się od siebie. Ten
pierwszy jest bardziej sformalizowany i udzielany tylko przez banki. Pożyczka natomiast jest
107

z reguły łatwa do uzyskania (np. od znajomych) i nie wymaga tylu formalności.

Strona
92. Umowa kredytowa.

Umowa podmiotowo kwalifikowana – podmiotem udzielającym kredytu może być wyłącznie

bank (ewentualnie spółdzielcza kasa oszczędnościowo-kredytowa). Umowa nazwana,
konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, odpłatna.

Istotną rolę w określaniu treści uowy kredytu pełnią regulaminy bankowe oraz ogólne
warunki umów.

W czasie obowiązywania umowy kredytu kredytobiorca zobowiązany jest przedstawić

informacje i dokumenty niezbędne do oceny jego sytuacji finansowej i gospodarczej oraz
umożliwiające kontrolę wykorzystania i spłaty kredytu.

Bank może wypowiedzieć umowę kredytu lub obniżyć kwotę przyznanego kredytu, gdy
stwierdzi, że warunki udzielenia kredytu nie zostały dotrzymane albo gdy kredytobiorca
utraci zdolność kredytową. Może jednak zgodzić się na program naprawczy.

Powinna być zawarta w formie pisemnej – ad probationem.

Art. 69. 1. Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji
kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na
ustalony cel, a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych
w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych
terminach spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

2. Umowa kredytu powinna być zawarta na piśmie i określać w szczególności:

1) strony umowy;

2) kwotę i walutę kredytu;

3) cel, na który kredyt został udzielony;

4) zasady i termin spłaty kredytu;

4a) w przypadku umowy o kredyt denominowany lub indeksowany do waluty innej niż
waluta polska, szczegółowe zasady określania sposobów i terminów ustalania kursu
wymiany walut, na podstawie którego w szczególności wyliczana jest kwota kredytu,
jego transz i rat kapitałowo-odsetkowych oraz zasad przeliczania na walutę wypłaty albo
108

spłaty kredytu;

5) wysokość oprocentowania kredytu i warunki jego zmiany;

Strona
6) sposób zabezpieczenia spłaty kredytu;

7) zakres uprawnień banku związanych z kontrolą wykorzystania i spłaty kredytu;

8) terminy i sposób postawienia do dyspozycji kredytobiorcy środków pieniężnych;

9) wysokość prowizji, jeżeli umowa ją przewiduje;

10) warunki dokonywania zmian i rozwiązania umowy.

Przez umowę kredytu bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas
oznaczony w umowie kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel, a
kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych w umowie,
zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonych terminach spłaty
oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Art. 75a. 1. O ile umowa kredytu nie stanowi inaczej, termin spłaty kredytu jest
terminem zastrzeżonym na rzecz obu stron.

2. W przypadku gdy strony ustaliły termin spłaty kredytu dłuższy niż rok, kredytobiorca
może wypowiedzieć umowę z zachowaniem terminu trzymiesięcznego.

Art. 76. Zasady oprocentowania kredytu określa umowa kredytu, z tym że w razie
stosowania stopy zmiennej należy:

1) określić w umowie kredytowej warunki zmiany stopy procentowej kredytu;

2) powiadomić w sposób określony w umowie kredytobiorcę, poręczyciela oraz, jeżeli

umowa nie stanowi inaczej, inne osoby będące dłużnikami banku z tytułu zabezpieczenia
kredytu o każdej zmianie stopy jego oprocentowania.

Art. 76a. Bank jest obowiązany niezwłocznie powiadomić, w sposób określony w

umowie, osoby będące dłużnikami banku z tytułu zabezpieczenia kredytu, jeżeli
kredytobiorca opóźnia się z jego spłatą.

Art. 77. Umowa kredytu może określać, że od kredytu postawionego do dyspozycji

kredytobiorcy i przez niego niewykorzystanego przysługuje bankowi odrębna prowizja.

Art. 77a. Bank może przyjąć zlecenie udzielenia kredytu osobie trzeciej. Zlecenie
powinno być złożone w formie pisemnej pod rygorem nieważności. W takim przypadku, jeśli
umowa nie stanowi inaczej, dający zlecenie staje się poręczycielem za dług przyszły.

93. Zdolność kredytowa.

109

Art. 70. 1. Bank uzależnia przyznanie kredytu od zdolności kredytowej kredytobiorcy.

Strona

Przez zdolność kredytową rozumie się zdolność do spłaty zaciągniętego kredytu wraz z
odsetkami w terminach określonych w umowie. Kredytobiorca jest obowiązany przedłożyć na
żądanie banku dokumenty i informacje niezbędne do dokonania oceny tej zdolności.

2. Osobie fizycznej, prawnej lub jednostce organizacyjnej niemającej osobowości

prawnej, o ile posiada zdolność prawną, które nie mają zdolności kredytowej, bank może
udzielić kredytu pod warunkiem:

1) ustanowienia szczególnego sposobu zabezpieczenia spłaty kredytu;

2) przedstawienia niezależnie od zabezpieczenia spłaty kredytu programu naprawy

gospodarki podmiotu, którego realizacja zapewni - według oceny banku - uzyskanie
zdolności kredytowej w określonym czasie.

3. Kredytobiorca jest obowiązany umożliwić podejmowanie przez bank czynności

związanych z oceną sytuacji finansowej i gospodarczej oraz kontrolę wykorzystania i spłaty
kredytu.

4. Przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio przy udzielaniu kredytu nowoutworzonemu

przedsiębiorcy, osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niemającej osobowości prawnej,
o ile posiada zdolność prawną.

5. Na wniosek ubiegającego się o kredyt przedsiębiorcy, bank przekazuje, w formie

pisemnej, wyjaśnienie dotyczące dokonanej przez siebie oceny zdolności kredytowej. Opłata
za sporządzenie takiego wyjaśnienia powinna być odpowiednia do wysokości kredytu.

6. Przepis ust. 5 stosuje się odpowiednio do przedsiębiorcy ubiegającego się o pożyczkę

pieniężną.

Co do zasady bank nie ma obowiązku wyjaśniać klientowi powodów stwierdzania braku

zdolności kredytowej – wyjątek dotyczy przedsiębiorców.

Umowa kredytu zawarta z klientem nieposiadającym zdolności kredytowej jest ważna,

ale może skutkować odpowiednią interwencją nadzorczą KNF.

Badanie zdolności jest procesem ciagłym – przeprowadza się analizę zdolności bieżącej i
perspektywicznej w momencie rozpatrywania wniosku, ale kontroluje się przez cały okres
kredytowania, czy zdolność utrzymuje.

94. Działalność kredytowa banków

Limity koncentracji art. 71 ust. 1 i 2 PrB

1. Suma wierzytelności banku, udzielonych przez bank zobowiązań pozabilansowych

110

oraz posiadanych przez bank bezpośrednio lub pośrednio akcji lub udziałów w innym
Strona

podmiocie, wniesionych dopłat w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością lub też wkładów

albo sum komandytowych – w zależności od tego, która z tych kwot jest większa – w spółce
komandytowej lub komandytowoakcyjnej (zaangażowanie), obciążonych ryzykiem jednego
podmiotu lub podmiotów

powiązanych kapitałowo lub organizacyjnie nie może przekroczyć limitu koncentracji

zaangażowań, który wynosi 25% funduszy własnych banku.

art. 71 ust. 6

6. Zarząd banku niezwłocznie zgłasza Komisji Nadzoru Finansowego każdorazowe

osiągnięcie lub

przekroczenie limitu określonego w ust. 1–1c. Komisja Nadzoru Finansowego może

wyznaczyć termin na dostosowanie działalności banku do tego limitu. W przypadku gdy
zastosowanie ma kwota 150 mln euro, októrej mowa w ust. 1a, Komisja Nadzoru
Finansowego może zezwolić na przekroczenie limitu, o którym mowa w ust. 1b, powyżej
100% funduszy własnych banku.

Konsorcjum bankowe

cel: ochrona interesów klientów i umożliwienie zaciągnięcia kredytu przekraczającego

możliwości jednego banku to forma grupowania banków bądź kredytów

banki mogą zawrzeć umowę dot. udzielenia kredytu klientowi, który przekroczyłby limity
zaangażowania, bądź którego pozycja może budzić wątpliwości (bank ma środki, ale ryzyko
jest zbyt duże).

1. Banki w celu wspólnego udzielenia kredytu mogą zawrzeć umowę o utworzeniu

konsorcjum bankowego.

2. W umowie, o której mowa w ust. 1, banki ustalają warunki udzielenia kredytu i jego
zabezpieczenia oraz wyznaczają bank umocowany do zawarcia umowy kredytu.

3. Banki, o których mowa w ust. 1, ponoszą ryzyko związane z udzielonym kredytem

proporcjonalnie do wysokości wniesionych środków finansowych do wspólnie udzielonego
kredytu.

95. Formy rozliczeń pieniężnych.

Czynności sensu stricte.

Mogą być:

 gotówkowe (czek, wpłata gotówki na rachunek wierzyciela)

111

 bezgotówkowe (polecenie przelewu lub zapłaty, karta płatnicza, czek

rozrachunkowy. Wyliczenie nie jest zamknięte, charakter przykładowy -
akredytywa, kompensata, weksel in blanco, weksel trasowany)
Strona
 Art. 63. 1. Rozliczenia pieniężne mogą być przeprowadzane za pośrednictwem banków,
jeżeli przynajmniej jedna ze stron rozliczenia (dłużnik lub wierzyciel) posiada rachunek
bankowy. Rozliczenia pieniężne przeprowadza się gotówkowo lub bezgotówkowo za pomocą
papierowych lub informatycznych nośników danych.

2. Rozliczenia gotówkowe przeprowadza się czekiem gotówkowym lub przez wpłatę

gotówki na rachunek wierzyciela.

3. Rozliczenia bezgotówkowe przeprowadza się w szczególności:

1) poleceniem przelewu;

2) poleceniem zapłaty;

3) czekiem rozrachunkowym;

4) kartą płatniczą.

Art. 63b. 1. Czek gotówkowy

to dyspozycja wystawcy czeku udzielona trasatowi (bankowi) do obciążenia jego rachunku

kwotą, na

którą wystawiony jest czek i wypłaty tej kwoty okazicielowi lub osobie wskazanej na czeku
(czek na

okaziciela lub imienny)

czasem banki stosują czek zakreślony - taki czek może być przedstawiony do zapłaty
bezpośrednio u trasata (banku prowadzącego rachunek wystawcy) lub w innym banku

czek potwierdzony – na odwrocie można dokonać w banku potwierdzenia, do określonej

kwoty lub wysokości stanu konta

Art. 63c. Polecenie przelewu

to dyspozycja właściciela rachunku udzielona bankowi do obciążenia jego rachunku

określoną kwotą i

uznania tą kwotą rachunku wierzyciela, na zasadach określonych w umowie rachunku

bankowego

może być zrealizowane wyłącznie w banku, który prowadzi rachunek klienta

sprawa przelewów do ZUS:

art., 63a – niezwłoczne przelewy

112

Art. 63a. Banki zobowiązane są do niezwłocznej realizacji poleceń przelewu na rachunki

Strona

Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie
zdrowotne oraz innych składek i wpłat, do których poboru zobowiązany jest Zakład
Ubezpieczeń Społecznych.

Art. 63d. 1. Polecenie zapłaty stanowi udzieloną bankowi dyspozycję wierzyciela

obciążenia określoną kwotą rachunku bankowego dłużnika i uznania tą kwotą rachunku
wierzyciela. Dyspozycja wierzyciela oznacza równocześnie jego zgodę na cofnięcie przez
bank dłużnika obciążenia rachunku dłużnika i cofnięcie uznania rachunku wierzyciela w
przypadku dokonanego przez dłużnika odwołania polecenia zapłaty, o którym mowa w ust. 6.

2. Przeprowadzenie rozliczeń poleceniem zapłaty jest dopuszczalne pod warunkiem:

1) posiadania przez wierzyciela i dłużnika rachunków w bankach, które zawarły

porozumienie w sprawie stosowania polecenia zapłaty, określające w szczególności:
zakres odpowiedzialności banków wykonujących polecenie zapłaty, przyczyny odmowy
wykonania polecenia zapłaty przez bank dłużnika, procedury dochodzenia wzajemnych
roszczeń banków, wynikających ze skutków odwołania polecenia zapłaty przez dłużnika,
wzory jednolitych formularzy oraz zasady wykonywania przez banki poleceń zapłaty za
pomocą informatycznych nośników danych;

2) udzielenia przez dłużnika wierzycielowi zgody do obciążania rachunku dłużnika w

drodze polecenia zapłaty w umownych terminach zapłaty z tytułu określonych
zobowiązań;

3) zawarcia pomiędzy wierzycielem a bankiem prowadzącym jego rachunek umowy w

sprawie stosowania polecenia zapłaty przez wierzyciela, zawierającej w szczególności:
zgodę banku na stosowanie polecenia zapłaty przez wierzyciela, zasady składania i
realizowania poleceń zapłaty, zgodę wierzyciela na obciążenie jego rachunku kwotami
odwoływanych poleceń zapłaty wraz z odsetkami, o których mowa w ust. 7, zwróconymi
dłużnikowi w związku z odwołaniem polecenia zapłaty oraz zakres odpowiedzialności
wierzyciela i banku,

4) że maksymalna kwota pojedynczego polecenia zapłaty nie przekracza równowartości,

przeliczonej na złote według kursu średniego ogłaszanego przez Narodowy Bank Polski
w ostatnim dniu kwartału poprzedzającego kwartał, w którym dokonywane jest
rozliczenie pieniężne:

a) 1.000 euro - w przypadku gdy dłużnikiem jest osoba fizyczna niewykonująca

działalności gospodarczej,

b) 50.000 euro - w przypadku pozostałych dłużników.

113

Warunki muszą być spełnione łącznie. Pojedyncze polecenie zapłaty może być przez
dłużnika
Strona
odwołane w banku prowadzącym jego rachunek: osoba fizyczna, która nie prowadzi dział.
gosp.: 30 dni kalendarzowych od dnia dokonania obciążenia, a pozostałe 5 dni roboczych.

Art. 63e. 1. Czek rozrachunkowy stanowi dyspozycję wystawcy czeku udzieloną

trasatowi do obciążenia jego rachunku kwotą, na którą czek został wystawiony, oraz uznania
tą kwotą rachunku posiadacza czeku.

2. Na wniosek wystawcy czeku bank może potwierdzić czek rozrachunkowy, rezerwując

jednocześnie na rachunku wystawcy odpowiedni fundusz na pokrycie czeku. Bank może
potwierdzić również czek niezupełny.

Art. 63f. 1. Na warunkach określonych w umowach strony mogą stosować w

rozliczeniach bezgotówkowych także karty płatnicze.

2. Prawa i obowiązki wydawcy i posiadacza karty płatniczej określa odrębna ustawa.

96. Rachunki bankowe.

Czynnością bankową jest „przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z

nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów”. Czynności
realizowana przede wszystkim przez zawarcie umowy rachunku bankowego i wykonywanie
takiej umowy.

Katalog rachunków bankowych

1) rozliczeniowe
2) rachunki lokat terminowych
3) oszczędnościowe, oszczędnościowo-rozliczeniowe, terminowych lokat
oszczędnościowych
4) powiernicze

2. Rachunki rozliczeniowe oraz rachunki lokat terminowych mogą być prowadzone

wyłącznie dla:

1) osób prawnych;

2) jednostek organizacyjnych nieposiadających osobowości prawnej, o ile posiadają

zdolność prawną;

3) osób fizycznych prowadzących działalność zarobkową na własny rachunek, w tym dla

osób będących przedsiębiorcami.
114

3. Rachunki oszczędnościowe, rachunki oszczędnościowo-rozliczeniowe oraz rachunki

terminowych lokat oszczędnościowych mogą być prowadzone wyłącznie dla:
Strona

1) osób fizycznych;
2) szkolnych kas oszczędnościowych;

3) pracowniczych kas zapomogowo-pożyczkowych.

Katalog ten ma charakter otwarty – jeżeli strony się umówią i nie będzie to sprzeczne z
normami prawa, wówczas będzie można utworzyć inne, np.;

1) rachunek konsolidacyjny – dla j.s.t., w jego ramach można otwierać następne

2) specjalny – dla specjalnych rodzajów rozliczeń, np. dla wniesienia wadium
3) dla potrzeb funduszu socjalnego – zaspokajanie potrzeb socjalnych pracowników,
środki na tym rachunku nie podlegają zajęciu w postępowaniu egzekucyjnym.
Podziału tych umów można dokonać m.in. za pomocą kryterium:

- podmiotowego (np. status organizacyjno-prawny posiadacza)

- przedmiotowego (np. waluta rachunku)

- funkcjonalnego (np. rachunki bieżące i pomocnicze)

Przedsiębiorca ma obowiązek posiadania rachunku bankowego (art. 22 ust. 1 ustawy o

swobodzie działalności gospodarczej).

Art. 50. 1. Posiadacz rachunku bankowego dysponuje swobodnie środkami pieniężnymi

zgromadzonymi na rachunku. W umowie z bankiem mogą być zawarte postanowienia
ograniczające swobodę dysponowania tymi środkami.

2. Bank dokłada szczególnej staranności w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa

przechowywanych środków pieniężnych.

Art. 51. Rachunek bankowy może być prowadzony dla kilku osób fizycznych albo kilku
jednostek samorządu terytorialnego (rachunek wspólny).

Rachunki rozliczeniowe

Dla przedsiębiorców. Występują w dwóch formach:

1) rachunek bieżący (dla prowadzenia bieżącej działalności gospodarczej, gromadzone są

na nim podstawowe wpływy, przychody, ponoszone są z niego bieżące wydatki) =>
można ich posiadać więcej niż jeden
2) rachunek pomocniczy (stanowi uzupełnienie rachunków bieżących, wpływy z
określonych źródeł, wydatki na określone cele)

Rachunki lokat terminowych

Osoba deponująca pieniądze na tym rachunku zobowiązuje się, że nie będzie ich wypłacać i
dysponować nimi przez określony czas. W zamian za to otrzymuje wyższe odsetki. Obecnie
115

możliwe jest także wypłacanie odsetek w trakcie.

Strona

Rachunki oszczędnościowe
Przeznaczone dla osób fizycznych. Odstępstwa: szkolne kasy oszczędnościowe, pracownicze
kasy zapomogowe. Odmiennośc polega na tym, że posiadacze takcih rachunków mają
przywileje:
A. imienne książeczka oszczędnościowa

B. zakaz zajmowania i realizacji poniżej pewnej kwoty, granicy

- tzw. środki wolne – równowartość 3-miesięcznego średniego wynagrodzenia (art.
54)

- przeszkoda w realizacji zajęcia

- dotyczy to jednego rachunku (niezależnie od posiadanej liczby)

C. zwrot kosztów pogrzebu

- osoba, która przedkłada dowody poniesionych kosztów pogrzebu może zwrócić się
do banku o zwrot tych kosztów, wypłatę z rachunku

D. zapis bankowy
- posiadacz rachunku przed śmiercią wydał dyspozycję na wypadek śmierci:

* na piśmie

* może być często zmieniana, bez obowiązku uzyskania zgody uprawnionych

* ograniczenie kręgu osób uprawnionych z tego zapisu (od 1997 r.)

* uprawnienie do wypłaty z rachunku ograniczone kwotowo (20 x kwota

średniego wynagrodzenia)

* wypłata następuje na podstawie samej dyspozycji (bez stwierdzenia nabycia

spadku)

Tylko w przypadku rachunków oszczędnościowych małoletni może być ich posiadaczem.

KC: osoba fizyczna, która nie ukończyła 13 roku życia może być posiadaczem rachunku, ale
nie może nim dysponować

Po ukończeniu 13. roku życia może dysponować. W praktyce przedstawiciel ustawowy może
na piśmie wprowadzić ograniczenia.

Rachunek powierniczy

Art. 59. 1. Na rachunku powierniczym mogą być gromadzone wyłącznie środki

pieniężne powierzone posiadaczowi rachunku - na podstawie odrębnej umowy - przez osobę
trzecią.
116

2. Stronami umowy rachunku powierniczego są bank i posiadacz rachunku (powiernik).

3. Umowa, o której mowa w ust. 2, określa warunki, jakie powinny być spełnione, aby
Strona

środki pieniężne osób trzecich wpłacone na rachunek mogły być wypłacone posiadaczowi
rachunku lub aby jego dyspozycje w zakresie wykorzystania tych środków mogły być
zrealizowane.

4. W razie wszczęcia postępowania egzekucyjnego przeciwko posiadaczowi rachunku

powierniczego - środki znajdujące się na rachunku nie podlegają zajęciu.

5. W razie ogłoszenia upadłości posiadacza rachunku powierniczego - środki pieniężne

znajdujące się na tym rachunku podlegają wyłączeniu z masy upadłości.

6. W przypadku śmierci posiadacza rachunku powierniczego zgromadzone na tym

rachunku kwoty nie wchodzą do spadku po posiadaczu rachunku.

7. Przepisy ust. 3-6 stosuje się w przypadku, gdy powierzenie środków pieniężnych
nastąpiło w wykonaniu umowy, o której mowa w ust. 1, z datą pewną.

97. Umowa rachunku bankowego.

Umowa nazwana, konsensualna, dwustronnie zobowiązująca, odpłatna, nie jest to umowa

wzajemna.

Przez umowę rachunku bankowego bank zobowiązuje się względem posiadacza rachunku, na
czas oznaczony lub nieoznaczony, do przechowywania jego środków pieniężnych oraz, jeżeli
umowa tak stanowi, do przeprowadzania na jego zlecenie rozliczeń pieniężnych.

Bank może obracać czasowo wolne środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym z
obowiązkiem ich zwrotu w całości lub w części na każde żądanie, chyba że umowa uzależnia
obowiązek zwrotu od wypowiedzenia. Bank może odmówić wykonania zlecenia posiadacza
rachunku bankowego tylko w wypadkach przewidzianych w przepisach szczególnych.

Posiadacz rachunku bankowego może swobodnie dysponować środkami pieniężnymi

zgromadzonymi na rachunku. W umowie z bankiem mogą być zawarte postanowienia
ograniczające tą swobodę. Bank dokłada szczególnej staranności w zakresie zapewnienia
bezpieczeństwa przechowywania środków pieniężnych.

Przy umowie na czas nieoznaczony bank ma obowiązek informowania o stanie rachunku w

każdym czasie, ma obowiązek comiesięcznego bezpłatnego dostarczania wyciągu z rachunku,
wraz z informacją o zmianach stanu rachunku i stanem salda, chyba że klient pisemnie
zgodził się na inny sposób informowania.

Posiadacz rachunku bankowego jest obowiązany zgłosić bankowi niezgodność zmian stanu
rachunku lub salda w ciągu czternastu dni od dnia otrzymania wyciągu z rachunku. Posiadacz
imiennego rachunku bankowego obowiązany jest zawiadamiać bank o każdej zmianie swego
zamieszkania lub siedziby.
117

Rozwiązanie umowy rachunku bankowego zawartej na czas nieoznaczony może nastąpić w

każdym czasie wskutek wypowiedzenia przez którąkolwiek ze stron; jednakże bank może
Strona

wypowiedzieć taką umowę tylko z ważnych powodów. Roszczenia wynikające ze stosunku

rachunku bankowego przedawniają się z upływem lat dwóch. Nie dotyczy to roszczeń o zwrot
wkładów oszczędnościowych.

Art. 52. 1. Umowa rachunku bankowego jest zawierana na piśmie.

2. Umowa rachunku bankowego powinna określać w szczególności:

1) strony umowy;

2) rodzaj otwieranego rachunku;

3) walutę rachunku;

4) czas trwania umowy;

5) o ile strony zastrzegają oprocentowanie środków pieniężnych zgromadzonych na

rachunku - wysokość tego oprocentowania i przesłanki dopuszczalności jego zmiany
przez bank, a także terminy wypłaty, postawienia do dyspozycji lub kapitalizacji
należnych odsetek;

6) wysokość prowizji i opłat za czynności związane z wykonywaniem umowy oraz

przesłanki i tryb ich zmiany przez bank;

7) formy i zakres rozliczeń pieniężnych dokonywanych na polecenie posiadacza rachunku

oraz terminy ich realizacji;

8) przesłanki i tryb dokonywania zmian umowy;

9) przesłanki i tryb rozwiązania umowy rachunku bankowego;

10) zakres odpowiedzialności banku za terminowe i prawidłowe przeprowadzenie rozliczeń

pieniężnych oraz wysokość odszkodowania za przekroczenie terminu realizacji
dyspozycji posiadacza rachunku.

Brak określenia któregoś punktu (oprócz oznaczenia stron umowy) nie skutkuje nieważnością
umowy,

o ile wskazane minimum z art. 725kc.

Umowę może zawrzeć z bankiem każdy, kto ma zdolność do czynności prawnych, a

posiadaczem rachunku może być każdy, kto ma zdolność prawną. Stroną takiej umowy może
być też osoba prawna, ale musi ona działać przez odpowiednie organy lub przedstawicieli.
Podmioty, które nie mają zdolności prawnej (np. spółka cywilna – posiadaczami będą
wspólnicy społki) nie mogą posiadać rachunku.

Martwe rachunki
118

Jeżeli umowa rachunku bankowego nie stanowi inaczej, ulega ona rozwiązaniu (ex lege),
gdy w ciągu dwóch lat nie dokonano na rachunku żadnych obrotów, poza dopisywaniem
Strona
 odsetek, a stan środków pieniężnych na tym rachunku nie przekracza kwoty minimalnej
określonej w tej umowie.

śmierć posiadacza rachunku

istnieje możliwość dyspozycji posiadacza na wypadek śmierci małżonkowi, wstępnym,

zstępnym – zamknięty krąg osób. Bank żąda zaświadczenia z US że został uiszczony podatek
od spadków i darowizn, lub że osoba jest zwolniona.

bank jest zobowiązany wypłacić koszty pogrzebu osobie, która to wykaże rachunkami
(wysokość – zwyczaje w danym środowisku).

98. Nadzór nad rynkiem finansowym.

Ustawa o nadzorze nad rynkiem finansowym.

Koncepcja nadzoru zintegrowanego (uniwersalnego).

Zakres zadań KNF:

 nadzór bankowy

 nadzór emerytalny (nad funduszami itd.)

 nadzór ubezpieczeniowy

 nadzór nad rynkiem kapitałowym (i w zakresie instrumentów finansowych)

 nadzór nad instytucjami pienią

dza elektronicznego

 nadzór uzupeł
niają
cy sprawowany zgodnie z przepisami poszczególnych ustaw

Celem nadzoru nad rynkiem finansowym jest zapewnienie:

Prawidłowego funkcjonowania tego rynku, jego stabilności, bezpieczeństwa, przejrzystości,

zaufania do rynku finansowego, zapewnienie ochrony interesów uczestników tego rynku
przez realizację celów określonych w ustawach regulujących nadzór nad poszczególnymi
segmentami rynku finansowego.

Zadania:

Do zadań Komisji należy:

1) sprawowanie nadzoru nad rynkiem finansowym określonego w art. 1 ust. 2;

2) podejmowanie działań służących prawidłowemu funkcjonowaniu rynku finansowego;

119

3) podejmowanie działań mających na celu rozwój rynku finansowego i jego

konkurencyjności;
Strona
4) podejmowanie działań edukacyjnych i informacyjnych w zakresie funkcjonowania rynku
finansowego, jego zagrożeń oraz podmiotów na nim funkcjonujących w celu ochrony
uzasadnionych interesów uczestników rynku finansowego, w szczególności poprzez
nieodpłatne publikowanie – w formie i czasie przez siebie określonym – ostrzeżeń i
komunikatów w publicznym radiu i telewizji w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 29
grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji

5) udział w przygotowywaniu projektów aktów prawnych w zakresie nadzoru nad rynkiem

finansowym;

6) stwarzanie możliwości polubownego i pojednawczego rozstrzygania sporów między

uczestnikami rynku finansowego, w szczególności sporów wynikających ze stosunków
umownych między podmiotami podlegającymi nadzorowi Komisji a odbiorcami usług
świadczonych przez te podmioty;

Komisja Nadzoru Finansowego jest organem właściwym w sprawach nadzoru nad rynkiem
finansowym.

Nadzór nad działalnością Komisji sprawuje Prezes Rady Ministrów.

W skład Komisji wchodzą Przewodniczący, dwóch Zastępców Przewodniczącego i czterech

członków.

2. Członkami Komisji są:

1) minister właściwy do spraw instytucji finansowych albo jego przedstawiciel;

2) minister właściwy do spraw zabezpieczenia społecznego albo jego przedstawiciel;

3) Prezes Narodowego Banku Polskiego albo delegowany przez niego Wiceprezes

Narodowego Banku Polskiego;

4) przedstawiciel Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej.

Przewodniczącego powołuje PRM na 5 lat.

Zastępców Przewodniczącego powołuje i odwołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek

Przewodniczącego Komisji.

Komisja i Przewodniczący Komisji wykonują zadania przy pomocy Urzędu Komisji.

Komisja podejmuje uchwały zwykłą większością głosów, w głosowaniu jawnym, w

obecności co najmniej czterech osób wchodzących w jej skład, w tym Przewodniczącego
Komisji lub jego Zastępcy; w razie równej liczby głosów rozstrzyga głos Przewodniczącego
Komisji, a w razie jego nieobecności – głos Zastępcy Przewodniczącego upoważnionego do
120

kierowania pracami Komisji.

Strona
!!!!nie ma osobnego pytania o nadzór bankowy i w dostępnych wykładach Glumińskiej nie ma
o nim żadnej informacji, więc tylko sygnalizacyjne informacje na ten temat. Nadzór nad
rynkiem finansowym mieści bowiem w sobie nadzór bankowy!!!!

Działalność banków, oddziałów i przedstawicielstw banków zagranicznych, oddziałów i

przedstawicielstw instytucji kredytowych podlega nadzorowi bankowemu sprawowanemu
przez Komisję Nadzoru Finansowego.

Minister Finansów lub Minister Skarbu Państwa może wystąpić do Komisji Nadzoru
Finansowego o podjęcie czynności lub środków w ramach nadzoru.

Czynności podejmowane w ramach nadzoru bankowego polegają w szczególności na:

1) dokonywaniu oceny sytuacji finansowej banków, w tym badaniu wypłacalności, jakości

aktywów, płynności płatniczej, wyniku finansowego banków

2) badaniu jakości systemu zarządzania bankiem, w szczególności systemu zarządzania

ryzykiem oraz systemu kontroli wewnętrznej

3) badaniu zgodności udzielanych kredytów, pożyczek pieniężnych, akredytyw, gwarancji

bankowych i poręczeń oraz emitowanych bankowych papierów wartościowych z
obowiązującymi w tym zakresie przepisami

4) badaniu zabezpieczenia i terminowości spłaty kredytów i pożyczek pieniężnych

5) badaniu przestrzegania określonych prawem limitów

6) badaniu przestrzegania określonych przez Komisję Nadzoru Finansowego norm

dopuszczalnego ryzyka w działalności banków

7) dokonywaniu oceny szacowania, utrzymywania i przeglądu kapitału wewnętrznego

Czynności kontrolne podejmowane są przez pracowników Urzędu Komisji Nadzoru

Finansowego po doręczeniu upoważnienia wydanego przez Przewodniczącego Komisji
Nadzoru Finansowego oraz okazaniu legitymacji służbowej. Badanie sprawozdań
finansowych banku, a także oddziału banku zagranicznego, może być zlecone tylko biegłym
rewidentom.

Komisja Nadzoru Finansowego może w ramach nadzoru zlecić bankowi w szczególności:

• podjęcie środków koniecznych do przywrócenia płynności płatniczej lub osiągania i

przestrzegania norm
• zwiększenie funduszy własnych
• zaniechanie określonych form reklamy
121

• opracowanie i stosowanie procedur, które zapewnią utrzymywanie, bieżące

szacowanie i przegląd kapitału wewnętrznego oraz funkcjonowanie systemu
Strona

zarządzania bankiem
 • zastosowanie szczególnych zasad tworzenia rezerw na ryzyko związane z
działalnością banków lub odpisów z tytułu utraty wartości aktywów, lub szczególnego
traktowania aktywów przy obliczaniu wymogów kapitałowych
• ograniczenie ryzyka występującego w działalności banku

W razie braku realizacji tych zaleceń Komisja Nadzoru Finansowego może po uprzednim
upomnieniu na piśmie:

- wystąpić do właściwego organu banku o odwołanie osób bezpośrednio odpowiedzialnych za

stwierdzone nieprawidłowości

- zawiesić w czynnościach członków zarządu

- ograniczyć zakres działania banku lub jego jednostek organizacyjnych

- nałożyć karę finansową na bank w wysokości do 1 mln zł

- uchylić zezwolenie na utworzenie banku i podjąć decyzję o jego likwidacji

Komisja Nadzoru Finansowego informuje Komisję Europejską o każdym przypadku utraty

mocy lub uchylenia zezwolenia na utworzenie banku krajowego lub oddziału banku
zagranicznego.

Postępowanie naprawcze

W razie powstania straty bilansowej bądź groźby jej nastąpienia albo powstania
niebezpieczeństwa niewypłacalności, zarząd banku niezwłocznie zawiadamia o tym Komisję
Nadzoru Finansowego oraz przedstawia jej program postępowania naprawczego, zapewniając
jego realizację. W razie zaniechania tych działań KNF może zobowiązać bank do wszczęcia
postępowania naprawczego. W okresie realizacji programu postępowania naprawczego zysk
osiągany przez bank jest przeznaczany w pierwszej kolejności na pokrycie strat, a następnie
na zwiększenie funduszy własnych.

KNF może podjąć decyzję o ustanowieniu kuratora nadzorującego wykonanie programu

naprawczego przez bank. Od decyzji o ustanowieniu kuratora bank może wnieść skargę do
sądu administracyjnego w terminie 7 dni od doręczenia decyzji.

Kurator ma prawo:

• uczestniczyć w posiedzeniach organów banku

• uzyskiwać wszelkie informacje niezbędne do wykonywania jego funkcji
• wnieść sprzeciw wobec uchwał i decyzji zarządu i rady nadzorczej
• zaskarżyć uchwałę walnego zgromadzenia akcjonariuszy lub walnego zgromadzenia
banku spółdzielczego, które naruszają interes banku
122

Kurator składa KNF kwartalne sprawozdania ze swojej działalności.

Jeżeli zarząd banku nie przekaże programu postępowania naprawczego albo gdy jego
Strona

realizacja okaże się nieskuteczna, KNF może podjąć decyzję o ustanowieniu zarządu
komisarycznego na czas realizacji programu postępowania naprawczego. Na decyzję tą służy
skarga do sądu administracyjnego w terminie 7 dni. Ustanowienie zarządu komisarycznego
podlega zgłoszeniu do rejestru właściwego dla banku.

Na zarząd komisaryczny przechodzi prawo podejmowania uchwał i decyzji we wszystkich

sprawach zastrzeżonych w ustawie i statucie do właściwości władz i organów banku. Rada
nadzorcza zostaje zawieszona, członkowie zarządu są odwołani z mocy prawa, prokury i
pełnomocnictwa wygasają.

Likwidacja banku

Jeżeli po upływie 6 miesięcy od daty nadzwyczajnego walnego zgromadzenia zwołanego w

trybie określonym w przepisach prawa bankowego (w celu rozpatrzenia sytuacji banku),
strata przekraczać będzie połowę funduszy własnych, KNF może podjąć decyzję o

1) przejęciu banku przez inny bank, za zgodą banku przejmującego

2) uchyleniu zezwolenia na utworzenie banku i jego likwidacji
3) wystąpieniu do RM o likwidację banku państwowego
Walne zgromadzenie może podjąć decyzję o dobrowolnej likwidacji banku z innych
przyczyn. Przed jej rozpoczęciem musi poinformować o tym KNF i przedstawić jej do
zatwierdzenia program likwidacji.

Zarząd nad majątkiem likwidowanego banku przejmuje powołany przez KNF likwidator, na
którego przechodzą uprawnienia zastrzeżone ustawą i statutem dla organów banku.

Z dniem przejęcia zarządu majątkiem:

• zarząd banku ulega rozwiązaniu z mocy prawa, a mandaty jego członków wygasają
• kompetencje rady nadzorczej zostają zawieszone (z wyjątkiem możliwości wniesienia
skargi na decyzję KNF do sądu administracyjnego)
Likwidacja jest prowadzona zgodnie z zasadami obowiązującymi przy likwidacji spółek
handlowych, spółdzielni, lub stosownie do przepisów o utworzeniu banku państwowego.
Odmienności:

• w okresie likwidacji nie wypłaca się dywidendy ani oprocentowania udziałów

• bilans otwarcia likwidacji, program likwidacji oraz rachunek z przeprowadzonej
likwidacji podlegają zatwierdzeniu przez KNF
• likwidator składa KNF i wierzycielom sprawozdania z likwidacji
• podział między akcjonariuszy (członków) majątku pozostałego po zaspokojeniu i
zabezpieczeniu wierzycieli nie może nastąpić przed upływem roku od daty ostatniego
ogłoszenia o otwarciu likwidacji

Upadłość
123

Jeżeli według bilansu aktywa nie wystarczają na zaspokojenie jego zobowiązań, zarząd
banku, zarząd komisaryczny lub likwidator powiadamia o tym KNF, która podejmuje decyzję
o zawieszeniu działalności banku, a następnie o jego przejęciu przez inny bank, albo
Strona
występuje do właściwego SO z wnioskiem o ogłoszenie upadłości, o czym zawiadamia
Bankowy Fundusz Gwarancyjny. Decyzje te nie podlegają zaskarżeniu.

Decyzję o zawieszeniu/przejęciu/wystąpieniu z wnioskiem do SO, KNF może podjąć także z

własnej inicjatywy, jeżeli nie nastąpiło powiadomienie przez wskazane wyżej podmioty.

Decyzja o zawieszeniu działalności banku jest podawana do publicznej wiadomości przez

ogłoszenie w dzienniku o zasięgu ogólnopolskim i w Monitorze Sądowym i Gospodarczym.

W okresie zawieszenia bank:

• nie reguluje swoich zobowiązań, z wyjątkiem związanych z ponoszeniem

uzasadnionych kosztów bieżącej działalności i nie prowadzi działalności bankowej
poza windykacją należności oraz realizacją poleceń przelewu na rachunki organów
podatkowych z tytułu określonych ustawą należności
• nie wypłaca środków pochodzących z nadwyżki bilansowej ani oprocentowania
wkładów

99. Bankowy Fundusz Gwarancyjny.

zastrzeżenie: to nie jest fundusz w rozumieniu przepisów o finansach publicznych

to instytucja powołana na mocy ustawy z 2004 r., której celem jest ochrona interesów
deponentów

Fundusz posiada osobowość prawną

Nadzór nad jego działaniami sprawuje Minister Finansów

Ma na celu utrzymanie wiarygodności instytucji finansowych. Zadaniem jest zapewnienie

wypłaty środków gwarantowanych w przypadku upadłości instytucji kredytowej. Pełni
funkcję gwarancyjną i pomocową.

Gwarancją objęte są środki deponenta. Gwarancji nie podlegają środki podmiotów, które z
założenia mają możliwość oceny sytuacji finansowej banku (np. Skarb Państwa, instytucje
finansowe, członkowie kadry zarządzającej bankiem).

Przynależność do obowiązkowego systemu gwarantowania depozytów jest

obligatoryjna dla banków krajowych oraz oddziałów banków zagranicznych w RP – mają one
obowiązek tworzenia funduszu ochrony środkow gwarantowanych, który jest podstawowym
źródłem finansowania działalności gwarancyjnej. Środki gwarantowane objęte są
obowiązkowym system gwarantowania od dnia wniesienia na rachunek bankowy.

W przypadku niedostępności środków zdeponowanych w banku krajowym procedura

ich wypłaty rozpoczyna się w dniu zawieszenia działalności banku przez KNF. Zarząd
komisaryczny przekazuje BFG listę deponentów, a następnie dokonuje wypłat środków
124

gwarantowanych w imieniu i na rachunek BFG.

BFG nie przejmuje na siebie zobowiązań upadłego banku – działa na zasadzie

Strona

gwaranta, mając roszczenie regresowe w stosunku do faktycznie zobowiązanego banku.

Organy: (członkowie nie mogą być pracownikami banku)

- Rada Funduszu

Przewodniczący, 7 członków. Sprawuje nadzór i kontrolę nad działalnością Funduszu.

Członków powołuje i odwołuje minister właściwy do spraw instytucji finansowych (2),
Prezes NBP (2), Związek Banków Polskich (2), przewodniczący KNF (1).

- Zarząd Funduszu

5 członków, w tym prezes i jego zastępca – spośród członków zarządu wybiera ich Rada
Funduszu.

Kieruje Funduszem i reprezentuje go na zewnątrz.

ZADANIA:

- określanie wysokości środków wyodrębnionych jako zapewnienie ochrony środków

gwarantowanych

- nadzór nad umownym systemem gwarantowania (istniejącym obok ustawowego)

Skąd BFG czerpie środki? ma ustawowe źródła dochodów:

- obowiązkowe opłaty roczne

wnoszone przez banki do 31 marca każdego roku

- kwoty przekazane z funduszu środków gwarantowanych przekazywane na wyodrębniony

rachunek specjalny w NBP

- BFG może udzielać pożyczek, więc odsetki od nich będą dochodem funduszu

- środki z dotacji udzielonych funduszowi z budżetu państwa na zasadach określonych w

ustawie o finansach publ.

- zaciągnięte kredyty w NBP

- pożyczki z budżetu państwa

- inne dochody
125

Po co środki w BFG są gromadzone?

Strona
Gdy bank ogłosi upadłość, zostanie zlikwidowany, to klienci mają prawo do rekompensaty,
jeśli środki upadłego banku nie wystarczą do zaspokojenia wierzycieli.

Do zadań BFG w zakresie działalności pomocowej dla podmiotów, w których powstało

niebezpieczeństwo niewypłacalności, objętych systemem gwarantowania należy m.in.:

1) udzielanie zwrotnej pomocy finansowej w przypadku powstania niebezpieczeństwa

niewypłacalności bądź na nabycie akcji lub udziałów banków

2) nabywanie wierzytelności banków

3) kontrola realizacji programu postępowania naprawczego kasy w sytuacjach określonych w

ustawie

4) określanie wysokości obowiązkowych opłat rocznych

Środki przeznaczone są na samodzielną sanację i na wspieranie procesów łączenia się banków

zagrożonych upadłością z bankami o dobrej kondycji finansowej. Może udzielać podmiotom
objętym systemem gwarantowania pożyczek, gwarancji, poręczeń na warunkach
korzystniejszych od ogolnie stosowanych przez banki.

100. Europejski System Banków Centralnych.

Powołany w 1999, działa pod przewodnictwem EBC.

Złożony jest z EBC oraz krajowych banków centralnych, które są integralną częścią ESBC.

Organy decyzyjne kierują EBC:

- Rada Prezesów

- Zarząd

- Rada Ogólna (rozszerzona Rada Prezesów)

skład: prezes, wiceprezes Zarządu, prezesi krajowych centralnych banków – państw

należących do Eurosystemu i objętych derogacją. Ma charakter organu pomocniczego EBC i
czasowego. Jej decyzje nie są wiążące. Właśnie tu mieści się działalność Prezesa NBP, bo
Polska objęta derogacją.

Cel: utrzymanie stabilności cen, wpieranie ogólnych polityk gospodarczych Wspólnoty.

Struktura: typ federacyjny. Dominuje EBC, który ma osobowśc prawną, a krajowe banki
126

biorą przez członkostwo w Radzie Prezesów udział w procesie podejmowania decyzji w

sprawach należących do zadan EBC odpowiadającego za emisję euro i politykę pieniężną w
Strona

strefie euro.
Działający w ramach Unii Europejskiej system, którego rdzeniem jest Europejski Bank
Centralny i banki centralne państw członkowskich UE.

Banki centralne państw członkowskich UE, których walutą nie jest euro zachowują swoje
uprawnienia w zakresie polityki pieniężnej zgodnie z ustawodawstwem krajowym i w
związku z tym nie uczestniczą we wspólnej polityce pieniężnej Eurosystemu

EBC sporządza sprawozdania z działalności ESBC i przedstawia je Parlamentowi

Europejskiemu, Radzie Unii Europejskiej, Komisji Europejskiej i Radzie Europejskiej.

Zadania ESBC i Eurosystemu

Zadania są określone w Traktacie ustanawiającym Wspólnotę Europejską i wyszczególnione

w statucie ESBC i EBC, który stanowi załącznik do Traktatu. W Traktacie jest mowa tylko o
ESBC, gdyż przy jego tworzeniu założono, że wszystkie państwa UE przyjmą jednolitą
walutę euro – do tego czasu zadania te realizuje Eurosystem.

Głównym celem ESBC jest utrzymanie stabilności cen (czyli kontrola inflacji). Bez
uszczerbku dla tego celu wpiera politykę gospodarczą Wspólnot Europejskich co ma
prowadzić do osiągnięcia celów Wspólnoty i wysoki poziom zatrudnienia. Podstawowe
zadania Systemu to kreowanie i realizacja polityki walutowej UE, zarządzanie rezerwami
walutowymi krajów członkowskich, przeprowadzanie operacji dewizowych oraz wspieranie
sprawnego działania systemów płatniczych.

Dodatkowym zadaniem jest decydowanie o autoryzacji emisji monet i banknotów wspólnej

waluty na obszarze Euro i decydowanie o wielkości ich emisji.

Narodowe banki centralne są integralną częścią Systemu – ich statuty muszą być zgodne ze
statutem ESBC, zobowiązane są one do prowadzenia polityki zgodnej z polityką ESBC. Ich
prawnym obowiązkiem jest dbanie o stabilność euro i informowanie społeczeństwa o polityce
pieniężnej ESBC.

127
Strona