Broszury Daphne: Problemy i dowiadczenia zwizane ze zwalczaniem przemocy wobec dzieci, modziey i kobiet

Zapobieganie wykorzystywaniu i wyzyskowi seksualnemu dzieci

Wyczenie odpowiedzialnoci Autorem broszury jest dr June Kane we wsppracy z zespoem odpowiedzialnym za Program Daphne Komisji Europejskiej. Zawarto broszury nie musi odzwierciedla polityki Unii Europejskiej lub stanowiska pastw czonkowskich.

Jzyk publikacji: polski Wersje w innych jzykach UE dostpne na stronie: http://ec.europa.eu/justice_home/funding/daphne3/funding_daphne3_en.htm Komisja Europejska DG ds. Sprawiedliwoci, Wolnoci i Bezpieczestwa Program Daphne B-1049 Bruksela, Belgia Autor: June Kane Pierwszy druk: czerwiec 2007 r.

Wprowadzenie

W roku 2007 minie ju dziesi lat odkd Program Daphne Komisji Europejskiej rozpocz dziaanie na rzecz zwalczania przemocy wobec dzieci, modziey i kobiet w Europie oraz wspierania ofiar tego typu przemocy. Program Daphne powsta w wyniku narastajcego zaniepokojenia spowodowanego jedn szczegln form przemocy, przemoc seksualn wobec dzieci, ktra w roku 1996 znalaza si na pierwszych stronach gazet. Fakt uprowadzenia oraz seksualnego wykorzystywania dwch dziewczynek, co w rezultacie doprowadzio do ich mierci przerazi mieszkacw Europy i w dalszym cigu mobilizuje do zaangaowania si w rozwizanie tego problemu. Nigdy nie zapomnimy o wydarzeniach, ktre rozegray si w 1996 roku, dlatego kontynuujemy dziaania, majce na celu ochron europejskich dzieci, nie tylko przed wykorzystywaniem i wyzyskiem seksualnym, ale rwnie przed wszelkimi innymi formami przemocy. Od chwili objcia stanowiska Wiceprzewodniczcego Komisji Europejskiej, a w szczeglnoci przejcia odpowiedzialnoci za dziaalno Dyrekcji Generalnej ds. Sprawiedliwoci, Wolnoci i Bezpieczestwa, priorytetem staa si dla mnie ochrona praw dziecka. 4 lipca 2006 r. Komisja Europejska wydaa komunikat, ktry sta si pierwszym krokiem do rozwinicia zakrojonej na szerok skal strategii unijnej odnonie ochrony praw dziecka. Mia on na celu wspieranie promocji i ochrony praw dziecka we wszystkich wewntrznych i zewntrznych dziaaniach Komisji, a take mia pomc w wysikach pastw czonkowskich podejmowanych na tym polu. Komunikat noszcy tytu W kierunku strategii UE na rzecz praw dziecka wzywa pastwa czonkowskie, instytucje europejskie oraz kluczowe strony zainteresowane do wzicia czynnego udziau w rozwijaniu opracowanej strategii oraz do przyczynienia si w ten sposb do jej sukcesu. Jestem osobicie zaangaowany w kontynuowanie dziaa zapocztkowanych przez komunikat Komisji oraz we wspieranie i promocj programw Komisji Europejskiej, dziki ktrym strategia zaowocuje pozytywnymi zmianami dla dzieci zarwno w kwestiach politycznych, jak i programowych. Jestem szczliwy, i Program Daphne odegra tak istotn rol w budowaniu potnej fali krytyki, ktra w odczuwalny sposb zmienia sytuacj dzieci. Dziesi lat od powstania, Program Daphne w dalszym cigu stanowi znakomity przykad na to, co mona uczyni, aby kadego dnia polepsza sytuacj europejskich dzieci. Jednoczenie zwiksza zrozumienie tematu przemocy oraz sposobu naszej pracy. Od momentu swego powstania na pocztku 1997 roku, Program Daphne wspiera organizacje pozarzdowe, wadze poszczeglnych krajw oraz instytucje badawcze odpowiedzialne za prowadzenie midzynarodowych Projektw Daphne we wszystkich krajach czonkowskich Unii Europejskiej. W realizacj projektw zaangaowane byo ponad 1 000 rnych organizacji, ktrych wsppraca zaowocowaa przeprowadzeniem akcji badawczych, sondaowych oraz uwiadamiajcych, stworzeniem materiaw szkoleniowych i edukacyjnych, utworzeniem sieci wymiany dowiadcze, rozpoznawaniem i dzieleniem si dobrymi praktykami oraz szeregiem akcji bezporednich majcych wpyw na ofiary przemocy oraz osoby ni zagroone. Rok po roku wiedza i dowiadczenie uzyskane dziki projektom wspieranym przez Daphne rozprzestrzeniay si po caym wiecie. Przyczyniy si do tego liczne spotkania, konferencje, publikacje, wymiana personelu oraz oczywicie Internet.

Niezwykle ciesz si, i mog promowa seri broszur Daphne, ktrych celem jest zebranie niektrych dowiadcze i wnioskw pyncych z tych projektw. Kada publikacja dostarczy czytelnikowi informacji na temat oglnego zarysu omawianego zagadnienia, europejskich ram prawnych i politycznych oraz wynikw pyncych z dowiadczenia Programu Daphne. W pierwszej serii broszur znajd si nastpujce tytuy - cho niektre s jeszcze w przygotowaniu: 1. Zapobieganie wykorzystywaniu i wyzyskowi seksualnemu dzieci 2. Handel ludmi i drastyczne formy pracy 3. Szkodliwe praktyki tradycyjne 4. Przemoc na tle rasowym i etnicznym Dobrze stao si, i pierwsza publikacja powicona jest tematowi, ktry da impuls do rozpoczcia projektu Daphne. Naley bowiem skupi si na zapobieganiu wystpowania tego typu przeraajcych zjawisk w przyszoci. Mam nadziej, e broszura Daphne odegra znaczc rol we wspieraniu naszych wysikw majcych na celu zapewnienie europejskim dzieciom moliwoci korzystania z przysugujcych im praw oraz ochrony ich przed przemoc, ktra zbyt czsto staje si czci ich ycia.

Franco Frattini Wiceprzewodniczcy Komisji Europejskiej, odpowiedzialny za kwestie sprawiedliwoci, wolnoci i bezpieczestwa

Sowo wstpne

Od momentu, gdy Sekretarz Generalny Organizacji Narodw Zjednoczonych, Kofi Annan, wyznaczy mnie do kierowania pracami nad Studium nt. Przemocy Wobec Dzieci, ktre zostao przedstawione Zgromadzeniu Oglnemu w padzierniku 2006 r., bardzo wiele dowiedziaem si o przemocy we wszelkich jej formach. Dokumentowanie tak wielu przypadkw wystpowania przemocy w yciu dzieci i modziey na caym wiecie jest niezwykle przykrym dowiadczeniem, jednak celem tego studium jest zwrcenie uwagi na brutaln rzeczywisto ycia dzieci w XXI wieku i wezwanie do dziaa, ktre mogyby to zmieni. Mimo wszystko naley podkreli, e studium to nie jest jedynie prb zebrania szokujcych wydarze zwizanych z przemoc, rozgrywajcych si na caym wiecie, ale pierwszym krokiem we wsplnych wysikach w celu znalezienia rozwiza im zapobiegajcych. Faktem jednak jest, e przemoc seksualna wobec dzieci w jej najbardziej ekstremalnych formach: wykorzystywania i wyzysku seksualnego do celw komercyjnych jest zjawiskiem zarwno szokujcym, jak i przeraajcym. Uderza ona bowiem w najskrytsze zakamarki duszy dziecka. Moe zniszczy zaufanie dzieci do dorosych, ktrzy maj przecie obowizek opiekowa si nimi. Moe rwnie mie powane konsekwencje dla fizycznego i psychicznego zdrowia dzieci. Artyku 34 Konwencji o Prawach Dziecka ONZ, ratyfikowany przez wszystkie kraje Unii Europejskiej, wzywa wszystkie pastwa czonkowskie do ochrony dzieci przed wszelkimi formami wyzysku seksualnego i naduy seksualnych. Protok Opcyjny do Konwencji o Prawach Dziecka w Sprawie Zwalczania Handlu Dziemi, Prostytucji Dziecicej i Pornografii Dziecicej dodatkowo popiera to zobowizanie. Pozostae liczne instrumenty ONZ doczone do midzynarodowej ochrony prawnej dzieci, w tym Konwencja nr 182 Midzynarodowej Organizacji Pracy o Drastycznych Formach Pracy Dzieci, ktra uznaje wyzysk seksualny do celw komercyjnych i wykorzystywanie dzieci w pornografii za najgorsze formy pracy dzieci; oraz Protok Uzupeniajcy do Konwencji ONZ przeciwko Midzynarodowej Przestpczoci Zorganizowanej, znany jako Protok z Palermo, ktry stwierdza wyranie, e nie mona uzna, i osoba poniej 18 roku ycia dobrowolnie wyraa zgod na bycie przedmiotem handlu, bez wzgldu na tego przyczyn. W rzeczywistoci jednak powysze umowy midzynarodowe zapewniaj dzieciom najlepsz ochron tylko wtedy, gdy zostan dokadnie i skutecznie zastosowane w przepisach prawnych poszczeglnych krajw i bd rygorystycznie egzekwowane, a niestety nie zawsze tak si dzieje. Rzdy krajw europejskich przoduj w dziedzinie przegldu ustawodawstwa biorcego pod uwag prawa dziecka do ochrony przed wykorzystywaniem i wyzyskiem seksualnym. Prby egzekwowania prawa day przykady, szczeglnie w kwestii wsppracy midzynarodowej, ktre s wykorzystywane na caym wiecie. Siy policyjne z poszczeglnych krajw dokonuj regularnej wymiany ekspertyz i personelu, a organy takie jak Europol korzystaj z dowiadcze poszczeglnych krajw i wykorzystuj je w odniesieniu do caego regionu. Organizacje pozarzdowe z Europy kontynuuj prace nad znalezieniem nowych sposobw ochrony dzieci i modziey przed przemoc seksualn oraz wspieraj te spord nich, ktre pady jej ofiar. Region ten da kilka wyjtkowych przykadw na to, e organizacje mog wsppracowa ze sob ponad granicami pastw tak jak czyni to czsto sprawcy przemocy seksualnej aby dzieci z Europy nie paday ofiar okazji powstajcych niekiedy midzy wysikami poszczeglnych pastw. Opracowywanie metodyki, programw szkoleniowych, wytycznych oraz rozwijanie innych narzdzi jest istotne nie tylko dla Europy, ale rwnie dla kontynuowania wysikw w celu stawienia czoa innym formom przemocy.

I wiatowy Kongres przeciwko Seksualnemu Wykorzystywaniu Dzieci do Celw Komercyjnych z 1996 r., zorganizowany by jako nastpstwo okropnych wydarze w Europie, ktre zwrciy uwag caego wiata na problem przemocy seksualnej wobec dzieci. mier dwch maych dziewczynek w Belgii zwrcia uwag wszystkich ludzi na t okropn form przemocy, ktra wera si w sam rodek dziecistwa, niszczc dziecice poczucie wasnej wartoci i sprawiajc, i dzieci wtpi w swoje relacje z innymi. Znajduje to nastpnie trwae odbicie w dorosoci i yciu rodzinnym. Stao si wtedy jasne, e nie moemy pozwoli, aby tego rodzaju przemoc trwaa nadal. Mimo trudnoci, musimy wci szuka sposobw, aby zakoczy stosowanie przemocy seksualnej wobec dzieci, a co wicej zapobiec innym formom przemocy, ktre pokazuj zbyt wyranie, e zawodzimy nasze dzieci. Kluczem do tego jest gromadzenie nowej wiedzy, testowanie nowatorskich metod, analizowanie rezultatw akcji pilotaowych i dzielenie si t wiedz z innymi, w duchu nauki i chci zwikszania zakresu swoich umiejtnoci. Przez ostatnie lata wiele nauczylimy si o wykorzystywaniu i wyzysku seksualnym dzieci oraz o programach i innych dziaaniach majcych sprawi, aby dzieci mogy cieszy si wasnym prawem do ochrony. Czeka nas jednak jeszcze wiele nauki. Musimy kontynuowa prac a do momentu, w ktrym adne dziecko nie bdzie dowiadcza tych strasznie bolesnych przey, a take musimy podchodzi powanie do wprowadzania naszych obietnic w ycie. W trakcie przygotowywania Studium o Przemocy rozmawiaem z wieloma dziemi ze wszystkich stron wiata. Z rozmw tych wynika wyranie, e maj one ju dosy sw i deklaracji bez pokrycia. Dzieci nie mog ju duej czeka. Paulo Srgio Pinheiro Niezaleny Ekspert Studium Sekretarza Generalnego ONZ nt. Przemocy Wobec Dzieci

Problem

Wykorzystywanie dzieci (poniej 18 roku ycia) do zaspokojenia seksualnego lub w innych celach nie jest nowym zjawiskiem. Tak dugo jak spisywane i dokumentowane s ludzkie dzieje, wci spotykamy si z relacjami opisujcymi sposb, w jaki doroli zazwyczaj mczyni, ale czasem rwnie kobiety wykorzystywali dzieci dla wasnej przyjemnoci, w imi religii, by speni swoje chorobliwe pragnienia, prbujc wymusi na nich zwizek kontrolowany si lub zwyczajnie uwaajc, e jest to dopuszczalne. Jednake dopiero w 1996 r. problem seksualnego wykorzystywania dzieci wzbudzi zainteresowanie mieszkacw Europy. Gosy protestu i powszechne potpienie, z ktrymi spotkao si to zjawisko, spowodoway, e zajo ono wane miejsce w programach politycznych wszystkich krajw Europy, a take wiata. W 1996 r. zbieg dwch do odrbnych wydarze przyczyni si do ujawnienia tego niechtnie jak dotd poruszanego tematu, opisywanego jedynie w romantycznej formie w literaturze i innych dziedzinach sztuki. 15 sierpnia 1996 r., w Marcinelles na przedmieciach Charleroi w Belgii, policja uwolnia z seksualnej niewoli dwie dziewczynki. Laetitia Delhez, majca wwczas 14 lat, zagina 9 sierpnia w drodze z lokalnego basenu do domu. Dwunastoletnia Sabine Dardenne bya uznana za zaginion od 29 maja, kiedy to nie dotara do szkoy. Uwolnienie dziewczynek byo nastpstwem apelu policji o nieprzekazywanie informacji na ten temat w mediach i szukanie moliwych zwizkw sprawy ze znikniciami kolejnych czterech dziewczynek: Eefje Lambrecks (19-letniej) i An Marchal (17-letniej), pochodzcych miasta na wschodzie Belgii, oraz dwch omiolatek, Julie Lejeune i Mlissy Russo, uznanych za zaginione od 24 czerwca 1995 r., ktre znikny ze swoich domw w okolicach Lige. Ciaa wymienionych czterech dziewczynek zostay odnalezione w wyniku ledztwa, bdcego nastpstwem uratowania Laetitii i Sabine. Caa szstka zostaa uprowadzona przez Marca Dutroux, karanego ju za gwat drobnego przestpc, ktry wizi dziewczynki w prowizorycznej kryjwce w jednym ze swoich domw, gdzie podawa im narkotyki i wielokrotnie je gwaci. Motywy, dla ktrych si tego dopuszcza, stanowi do tej pory temat wielu spekulacji. Mimo e prasa 1 powszechnie okrela go mianem pedofila, niektre poszlaki wskazuj na to, i w rzeczywistoci nie jest to prawd. Pedofile przejawiaj bowiem pewne stae cechy zachowania, ktrych u Dutroux nie stwierdzono. Podczas procesu sdowego Dutroux utrzymywa, e by nagabywany o zdobywanie modych dziewczt dla nieokrelonych osb wykorzystujcych je seksualnie, tworzcych tak zwany krg. Nigdy tego nie udowodniono, ale moe mie to zwizek z zaangaowaniem Dutroux w inne formy nielegalnego handlu, np. prowadzono przeciwko niemu ledztwo w sprawie sprzeday kradzionych samochodw do Europy Wschodniej, a pniej wykazano jego zwizek z innymi formami dziaalnoci przestpczej. ledztwa wykazay, e nielegalna dziaalno Dutroux obejmowaa rwnie produkcj filmw pornograficznych z udziaem dzieci, zarwno chopcw jak i dziewczt, ktre to filmy prbowa nastpnie sprzedawa. Jednake pewne jest, e Dutroux wykorzystywa seksualnie dziewczynki w czasie, kiedy je wizi, i podawa im narkotyki, aby zapewni sobie ich ulego.

J. Kane, Chasse lenfant, Editions Ramsay, Pary 1997, str.53. Opublikowane w jzyku angielskim pod tytuem Sold for Sex, Arena, Londyn 1998, str. 35.

Niezalenie od motyww, jakimi kierowa si Dutroux, caa sprawa sprowokowaa publiczn dyskusj na temat wielu jej elementw, ktre oglnie okreli mona jako wykorzystywanie i wyzysk seksualny dzieci: utrwalanie wizerunkw dzieci wykorzystywanych seksualnie w celu produkcji pornografii dziecicej; gwaty na nieletnich celem wasnego zaspokojenia seksualnego; pozyskiwanie dzieci, a nastpnie sprzedawanie ich dla zysku (pedofilom preferujcym dzieci, ktre nie osigny jeszcze wieku dojrzewania lub sprawcom wykorzystywania seksualnego, ktrzy generalnie preferuj starsze, kilkunastoletnie dzieci). Jeli uprowadzone dzieci przewoone byyby do innych miast lub pastw prawdopodobnie szlakami, ktre Dutroux podobno wykorzystywa do handlu kradzionymi samochodami mona by wtedy uzna je za ofiary handlu ludmi. Zwyky zbieg okolicznoci sprawi, e kiedy prbowano pogodzi si z przeraajcymi wiadomociami napywajcymi z Belgii, setki przedstawicieli rzdw, delegaci Organizacji Narodw Zjednoczonych, dziaacze na rzecz praw dziecka, badacze i dziennikarze kierowali si do stolicy Szwecji, Sztokholmu, aby wzi udzia w I 2 wiatowym Kongresie przeciwko Seksualnemu Wykorzystywaniu Dzieci do Celw Komercyjnych. Do spotkania przygotowywaa si rwnie delegacja dzieci i modziey, ktra miaa przekaza delegatom Kongresu swoje wnioski. I wiatowy Kongres by wspfinansowany przez rzd Szwecji, agend ONZ ds. dzieci UNICEF, Grup Organizacji Pozarzdowych ds. Konwencji o Prawach Dziecka i ECPAT, wiatow kampani na rzecz 3 przeciwdziaania prostytucji dziecicej, ktra rozpocza si w Bangkoku w poowie lat 90. Poniewa ECPAT jako pierwszy domaga si zorganizowania midzynarodowego spotkania na ten temat, jego nazwa odzwierciedlaa gwny zakres dziaania organizacji: wykorzystywanie seksualne dzieci do celw komercyjnych. Sformuowanie to obejmuje takie zjawiska, jak prostytucja dziecica, handel ludmi w celu prostytucji, produkcja, sprzeda, dystrybucja i korzystanie z pornografii dziecicej oraz dziecic turystyk seksualn, szczeglny obszar wyzysku dzieci, w przypadku ktrego sprawcy wykorzystywania udaj si w pojedynk lub w grupach na zorganizowane wakacje z zamiarem wyszukania dzieci, z ktrymi mog odby stosunek seksualny. I wiatowy Kongres, mimo swojej nazwy, nie ograniczy si jedynie do omwienia tematu wykorzystywania seksualnego do celw komercyjnych. Referaty i dyskusje dotyczyy bowiem wszystkich aspektw wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci. Rzucio to nowe wiato na obszary bdce rdem wielu nieporozumie, w tym na przykad, wan rnic midzy pedofilami, u ktrych wykorzystywanie dzieci jest wynikiem rozpoznanej dewiacji seksualnej, ktr mona leczy (cho z rnym powodzeniem) oraz sprawcami seksualnego wykorzystywania dzieci, ktrych motywy dziaania s zrnicowane i ktrych dzieli si na wiele rnych kategorii. Ci ostatni, zazwyczaj mczyni (czasami rwnie kobiety), s czsto pomijani w dyskusjach na temat wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci. U osb tych rzadko wystpuj objawy wiadczce o skonnoci do wykorzystywania innych, a ich leczenie nie przynosi adnych skutkw. Mog oni dopuszcza si wykorzystywania innych regularnie bd tylko raz. W wielu przypadkach mczyni o takich skonnociach korzystaj regularnie z usug dorosych prostytutek, mog to by jednak rwnie modzi mczyni udajcy si na wsplne wakacje i szukajcy dobrej zabawy lub starsi mczyni bd kobiety chccy zdominowa bezradnego partnera seksualnego, ktrego mog okreli jako sabego, niegodnego lub odmiennego. Jedna specyficzna grupa sprawcw seksualnego wykorzystywania obejmuje mczyzn (czasami rwnie kobiety), ktrzy wykorzystuj seksualnie wasne dzieci. Zjawisko to znane jest rwnie jako kazirodztwo. Na regionalnym spotkaniu przedstawicieli Europy i Azji Centralnej w 2005 r., przygotowujcych materiay do Studium Sekretarza Generalnego ONZ nt. Przemocy Wobec Dzieci, grupa robocza badajca zjawisko przemocy w domu i rodzinie zauwaya, e problem wykorzystywania seksualnego w rodzinie jest inn odmian zjawiska wyzysku seksualnego dzieci do 4 celw komercyjnych. W rzeczywistoci, dzieci najczciej s naraone na wykorzystywanie seksualne ze strony czonkw rodziny, krewnych lub innych znanych im dorosych.

2 3

Dokumenty pochodzce z pierwszego i drugiego wiatowego Kongresu, znale mona pod adresem www.csecworldcongress.org Kampani ECPAT (End Child Prostitution in Asian Tourism) zapocztkowaa grupa obrocw praw dziecka, ktrzy chcieli zwrci uwag decydentw i osb majcych wpyw na ich decyzje, w tym opini publiczn, na zjawisko prostytucji wrd dzieci z Poudniowo-Wschodniej Azji. Kompetencje ECPAT rozszerzyy si wkrtce na obszar wyzysku seksualnego dzieci ze wszystkich rejonw wiata, a w nastpstwie I wiatowego Kongresu kampania ta przerodzia si w wiatow sie organizacji pozarzdowych realizujcych programy na wielu paszczyznach w tym zakresie. Uznajc sw now rol i status, ECPAT zachowa swj dotychczasowy skrt, zmieniajc jednak nazw na End Child Prostitution, Pornography and Trafficking. Przemoc wobec dzieci w Europie i Azji Centralnej: Problem, podejmowane dziaania i zalege wyzwania. Raport podsumowujcy regionalne konsultacje przedstawicieli Europy i Azji Centralnej w sprawie Studium Sekretarza Generalnego ONZ nt. Przemocy Wobec Dzieci, 2006. Zobacz na www.violencestudy.org

Wydarzenia z 1996 r. otworzyy now puszk Pandory, z ktr trudno byo sobie poradzi Europie, a take reszcie wiata. Rezultatem spotkania delegatw w Sztokholmie byo podjcie pierwszych prb stworzenia strategii do walki z tym problemem w postaci Sztokholmskich Planw Dziaania, ktre zostay poparte kategorycznym potpieniem wykorzystywania i wyzyskiwania seksualnego dzieci oraz wezwaniem do dziaania w Deklaracji Sztokholmskiej 5 (1996). Po powrocie do swoich krajw czonkowie rzdw poszczeglnych pastw rozpoczli dugotrway proces wypeniania zobowiza podjtych w Sztokholmie. Delegacja Komisji Europejskiej, kierowana przez wczesn Komisarz, Anit Gradin, bdc gwnym mwc w Sztokholmie, zwoaa pilne posiedzenie z udziaem europejskich organizacji pozarzdowych, specjalistw ds. organw cigania, czonkw Komisji i Parlamentu Europejskiego oraz innych osb zajmujcych si pozostaymi istotnymi dziedzinami. Celem wysuchania byo zbadanie, jakie praktyczne dziaania mog zosta podjte, aby wprowadzi w ycie strategie, ktrych wdraanie rozpocz Parlament Europejski. Rezultatem tego posiedzenia byy dwa nowe plany dziaania Komisji Europejskiej. Program STOP, koncentrujcy si na egzekwowaniu prawa, profesjonalnej wymianie dowiadcze oraz szkoleniach na temat wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci, ktry nastpnie zaj si w szczeglnoci problemem handlu dziemi. Inicjatywa Daphne powstaa jako jednoroczny plan finansowania projektw organizacji pozarzdowych obejmujcych prowadzenie bada, nawizywanie kontaktw, dziaania bezporednie, prowadzenie szkole, a take tworzenie narzdzi do przeciwdziaania przemocy wobec dzieci, modziey i kobiet, w tym przemocy na tle seksualnym. Pocztkowy sukces sprawi, e Inicjatyw Daphne wznowiono na kolejny rok, potem nastpny, a w 2000 r. otrzymaa ona podstawy prawne i staa si wieloletnim programem Komisji Europejskiej, ktry w 2007 r. wejdzie w trzeci faz.

II wiatowy Kongres przeciwko Seksualnemu Wykorzystywaniu Dzieci do Celw Komercyjnych odby si w Jokohamie, w Japonii, w grudniu 2001 r. Podczas tego oglnowiatowego spotkania, czonkowie rzdw przekazali informacje o postpach, jakie uczyniy ich kraje, a rozmaite warsztaty przyczyniy si do wymiany dowiadcze na wielu paszczyznach. Treci raportw przedstawionych w Jokohamie dostpne s na stronie internetowej wiatowego Kongresu. Delegaci zebrani w Jokohamie zatwierdzili Oglnowiatowe Zobowizania z Jokohamy (2001), bdce powtrzeniem Deklaracji Sztokholmskiej i rozszerzajce program dziaa na niekomercyjne wykorzystywanie dzieci. Zarwno przed, jak i po 2001 r., w wielu rejonach wiata regularnie odbyway si spotkania, majce na celu rozwijanie i monitorowanie regionalnych planw dziaania. Europejski plan dziaania, znany jako Zobowizania Budapeszteskie, monitorowany jest przez oparte na matrycy logicznej narzdzie o nazwie REACT. Projekt ten wprowadzono na terenie Europy w 2005 r. Rezultaty projektu dostpne s na stronie internetowej Rady Europy: www.coe.int

Troch faktw i liczb

Z wielu bada przeprowadzonych na terenie Europy wynika, e wykorzystywanie seksualne jest powszechnym zjawiskiem, a szczeglnie s na nie naraone dziewczynki. Zgaszanych jest jednak bardzo niewiele spraw tego typu. Czsto jest to rezultatem zoonej zalenoci midzy dorosym a dzieckiem w rodzinie. Kiedy ojciec, inny dorosy czonek rodziny (starszy brat, wuj lub kuzyn) lub bliski przyjaciel rodziny wykorzystuje seksualnie dziecko, pozostali czonkowie rodziny nierzadko s tego wiadomi, ale nie dopuszczaj do siebie myli, e jest to prawd. Przemoc seksualna, w przeciwiestwie do przemocy fizycznej i psychicznej, jest powszechnie potpiana, a mimo to pozostaje ukryta za zason milczenia, by moe nawet czciej ni przemoc fizyczna niemajca podoa seksualnego. Milczenie jest rezultatem niedowierzania, zoci, strachu lub wstydu, a uczucia te mog by tak przytaczajce, e osoba, ktra powinna otwarcie mwi o problemie, zaczyna myle, e w rzeczywistoci wykorzystywanie nie miao miejsca. Mimo tego, zjawisko przemocy seksualnej w rodzinie wystpuje o wiele czciej, ni sdzono jeszcze do niedawna. Analiza bada dotyczcych wykorzystywania seksualnego dzieci zarwno poza, jak i w rodzinie, przeprowadzonych w 14 europejskich krajach wskazuje, e naraonych na nie jest 9-33% dziewczynek i 3-15% chopcw. Na przykad badania retrospektywne pod nazw Pink Line przeprowadzone w Czechach w 1995 r. wykazay, e 30% dziewczynek lub kobiet oraz 20-25% mczyzn miao do czynienia z wykorzystywaniem 7 seksualnym. Dwie trzecie z nich zgosio fakt wykorzystywania polegajcego na kontakcie seksualnym, z czego w okoo poowie przypadkw doszo do stosunku seksualnego. W przypadku wykorzystywania seksualnego dziewczynek, w 50% zdarze sprawc by mczyzna bdcy czonkiem rodziny; w 25% bya to obca osoba, a w pozostaych przypadkach bya to osoba znajoma, np. nauczyciel. Jeli chodzi o wykorzystywanie seksualne chopcw, w poowie przypadkw sprawcami byy osoby nieznajome. Ponadto poufne wywiady retrospektywne z modocianymi przeprowadzone w Europie i Azji Centralnej wskazuj, e w oficjalnych statystykach do powyszego problemu podchodzi si zbyt lekcewaco. Wikszo zgromadzonych danych ma zwizek ze zgoszonymi przypadkami oraz z tymi prowadzcymi do skazania. Oczywistym jest jednak, e wikszo przypadkw w rzeczywistoci nigdy nie zostanie zgoszona wadzom. Stosowane definicje s rwnie czsto niespjne, a rezultatem tego jest nie tylko gromadzenie danych, ktrych nie mona nastpnie porwna, lecz take znikanie informacji kryjcych si w kategoriach obnaania si w miejscach publicznych lub niesprecyzowanej napaci. Powszechnie uwaa si, e kluczow rnic midzy wykorzystaniem seksualnym a wyzyskiem seksualnym dzieci jest wystpowanie motywu komercyjnego bd transakcji handlowej. Osoby dopuszczajce si wykorzystywania seksualnego dzieci zazwyczaj nie czerpi z tego faktu korzyci finansowych. Czsto s one znane dziecku, np. czonkowie rodziny, poza rodzicami, stanowi najwyszy procent sprawcw wykorzystywania seksualnego dzieci w krajach Ameryki Pnocnej, cho rodzice i przybrani rodzice rwnie figuruj wrd osb skazywanych za przestpstwa seksualne wobec dzieci. Do najczstszych sprawcw wykorzystywania seksualnego dzieci nale rwnie przyjaciele rodziny i inne osoby zwizane z dzieckiem lub jego rodzin.
6

6 7

Przemoc wobec dzieci w Europie i Azji Centralnej. E. Vankov, Pink Line, 1995.

10

Sprawcy wykorzystywania seksualnego dzieci wykorzystuj je dla przyjemnoci lub do panowania nad nimi, rzadko dla zysku. Osoby wyzyskujce dzieci do celw komercyjnych stanowi bardzo zrnicowan grup. Obejmuje ona sutenerw, wacicieli domw publicznych, porednikw dziaajcych w przemyle rozrywkowym lub turystycznym, takich jak pracownicy hoteli, organizatorzy imprez turystycznych lub pracownicy barw i restauracji. Grup t tworz rwnie osoby, czsto kobiety, ktre wyszukuj zdesperowanych lub oszukanych modych ludzi do pracy w prostytucji, a obiecujc im prac i lepsze ycie, sprzedaj ich do seksualnej niewoli. Czsto zalicza si do tej grupy rwnie klientw korzystajcych z usug seksualnych osb nieletnich. Mimo, e nie czerpi oni zysku z tego procederu, s jednak stron transakcji finansowej. Nastpnie naley wymieni takswkarzy, pracownikw przemysu transportowego, skorumpowanych przedstawicieli organw cigania i urzdnikw migracyjnych, a nawet te osoby, ktre wytwarzaj i dostarczaj sfaszowane lub przerobione dokumenty (np. faszywe lub kradzione akty urodzenia suce do udokumentowania, e dziecko jest starsze ni w rzeczywistoci). Z wyzysku 8 seksualnego dzieci czerpie profity caa armia ludzi. Oczywist rzecz jest, e wykorzystywanie i wyzysk seksualny to dwa rne zjawiska, powodowane innymi motywami, sposobami i profilami dziaania. Kluczem do zapobiegania tym zjawiskom jest zrozumienie rnic dzielcych oba te pojcia. Skala zarwno wykorzystywania, jak i wyzysku seksualnego dzieci pozostaje nieznana. Jedyna wci powracajca liczba podawana w literaturze przedmiotu sprowadza si do cytatu: kadego roku milion dzieci wkracza na rynek seksbiznesu. Nie istnieje jednak adna podstawa statystyczna potwierdzajca wiarygodno tej liczby, ktra jest cytowana ju od ponad dekady bez podania danych rdowych. Faktem jest, e przemoc seksualna wobec dzieci jest oglnie rzecz biorc zjawiskiem niewidocznym i niemoliwe jest jednoznaczne okrelenie jego skali. Stosunkowo atwo jest uzyska dane na temat wyrokw ogaszanych przeciwko sprawcom wykorzystywania seksualnego oraz osobom zaangaowanych w prostytucj dziecic. Jednak dane te wiadcz jedynie o przypadkach, ktrymi zaj si sd i wyda w ich sprawie wyrok. Niektre kraje tworz statystyki odnoszce si do zgoszonych spraw, bez wzgldu na to, czy zakoczyy si one wszczciem postpowania sdowego. Na przykad w 2003 r. duska policja otrzymaa 2701 zgosze dotyczcych przestpstw na tle seksualnym. Pord nich 450, w ktrych ofiarami byy dzieci poniej dziewitego roku ycia oraz 1333, ktrych ofiary miay midzy 10 a 19 lat. Mimo e dane te pomagaj okreli moliwe trendy, nie opisuj one jednak w sposb dokadny skali problemu. Po pierwsze, odnosz si jedynie do zgoszonych przypadkw. Po drugie, nie okrelaj rodzaju popenionego przestpstwa na tle seksualnym ani jego sprawcw. Po trzecie, nie traktuj one oddzielnie informacji o ofiarach, porwnujc na przykad wiek ofiary z wiekiem penoletnoci seksualnej okrelonej przez prawo, podajc pe dziecka lub inne wane cechy, takie jak upoledzenie czy narodowo. To samo dotyczy danych gromadzonych przez orodki opieki medycznej, do ktrych dzieci i modzie mog zgasza si z objawami bd urazami zwizanymi z przemoc seksualn. Czsto nie podaje si przyczyny urazu, a w wielu przypadkach nie czy si ze sob faktw, takich jak np. samookaleczenie, ktre moe by rezultatem traumy, oraz wykorzystanie seksualne, ktre mogo by rdem tej traumy. Inne kraje Unii Europejskiej rwnie staraj si dostarcza dane, jednak nie do, e spotykaj si one z wyej wymienionymi problemami, dodatkowo nie s gromadzone w podobny sposb lub w porwnywalnych ramach. W 2005 r. Finlandia poinformowaa o 500-600 przypadkach naduy lub wyzysku seksualnego dzieci, do ktrych dochodzi kadego roku. W tym samym czasie Niemcy zgosiy okoo 23 000 przypadkw. W 2001 r. Francja udokumentowaa 5900 spraw dotyczcych wykorzystywania seksualnego. Portugalia gromadzi dane, dzielc ofiary wykorzystywania i wyzysku seksualnego wedug wieku: do 14 roku ycia i od 15 do 19 roku ycia. W 2002 r. Portugalia zgosia 154 przestpstwa przeciwko wolnoci i prawu do samookrelenia seksualnego nieletnich poniej 14 roku ycia i 49 przestpstw w przedziale wiekowym 15-19 lat. W 2005 r. Szwecja zgosia, e nie istniej adne krajowe statystyki na ten temat, a wikszo pastw czonkowskich nie upublicznia statystyk nawet wtedy, kiedy s one tworzone. Znaczna rozbieno widoczna na podstawie nawet tak niewielu liczb przytaczanych powyej sprawia, e nie mona postrzega ich jako wiarygodnych wskanikw skali problemu.

Wiele prac powstaje rwnie o pojciu popytu na seks z dziemi. W rzeczywistoci, popyt jest zoon kwesti, zawierajc w sobie rnorodne motywy, sposoby dziaania i aktorw. Wicej na ten temat znale mona w pracy, J. Kane, Understanding demand for children in the sex trade: an outstanding challenge, referat wygoszony podczas warsztatw europejskiego regionalnego spotkania podsumowujcego wiatowy Kongres, Ljubljana, Lipiec 2005 (www.coe.int). Patrz rwnie J. OConnell Davidson, The sex exploiter, ECPAT 1996, i inne prace tego autora.

11

Okrelenie rozmiarw zjawiska wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci w Europie wci pozostaje niespenionym zadaniem.

12

Ramy prawne na szczeblu krajowym i europejskim

Od 1996 r. rzdy krajw nalecych do Unii Europejskiej uczyniy znaczny postp w zakresie przegldu i nowelizacji ustawodawstwa majcego na wzgldzie lepsz ochron dzieci przed wykorzystywaniem i wyzyskiem seksualnym. Przegld tylko niektrych podstaw prawnych w tym zakresie wskazuje na to, e mimo znaczcych prb wczenia kwestii ochrony dzieci do przepisw prawnych istniej due rozbienoci, jeli chodzi o rodzaj i zakres aktw prawnych oraz brak spjnoci. Istniej pewne pozytywne tendencje w sposobie podejcia rzdw do ustawodawstwa dotyczcego 9 wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci. Coraz czciej w nowelizacjach ustaw w wikszym stopniu brany jest pod uwag rodzaj sprawcy oraz relacja midzy sprawc a dzieckiem. Od 1996 r. w wielu nowelizacjach ustaw wprowadzono na przykad surowsze kary za wykorzystywanie seksualne przez osob sprawujc opiek nad dzieckiem lub bdc jego opiekunem. Naduywanie wadzy rodzicielskiej lub opiekuczej tumaczy powszechne wystpowanie wykorzystywania seksualnego w rodzinie lub otoczeniu dziecka. Na przykad w 2004 r. Austria wprowadzia do prawa karnego pojcie naduywania wadzy, a od 2000 r. belgijski kodeks karny dopuszcza surowsze kary dla osb wykorzystujcych dzieci w rodzinie. Duskie prawo szeroko opisuje rodzaj relacji midzy dzieckiem a sprawc. Kodeks karny tego kraju stanowi, e kada osoba, ktra odbya stosunek seksualny z krewnym w linii prostej z modszego pokolenia, bdzie podlegaa karze pozbawienia wolnoci do lat szeciu. Ojczym, macocha, rodzice adopcyjni, rodzice zastpczy oraz osoby odpowiadajce za wyksztacenie dziecka s traktowane przez prawo w sposb szczeglny, dotyczy to rwnie braci i sistr wykorzystujcych rodzestwo. Na Wgrzech fakt, e sprawc jest osoba odpowiedzialna za wyksztacenie, nadzr, opiek lub leczenie ofiary uznaje si za okoliczno obciajc; natomiast na Litwie, w Portugalii i Sowenii obowizuj rwnie przepisy uwzgldniajce relacj midzy sprawc a ofiar. Pomimo wikszego zainteresowania szczegln natur przestpcy (bardziej ni przestpstwa), wikszo pastw nie wysza jeszcze poza nowelizowanie ustaw i nie zreformowaa swojego podejcia, by wprowadzi je w ycie. W niewielu krajach wprowadzono sankcje w postaci monitorowania osb skazanych za przestpstwa na tle seksualnym, leczenia (tzw. kastracja chemiczna lub czenie pomocy psychologicznej z leczeniem farmakologicznym) lub prowadzenia rejestrw sprawcw przestpstw na tle seksualnym. Francja i Wielka Brytania nale do tych krajw Unii Europejskiej, ktre wprowadziy rozwizania polegajce na inwigilacji/leczeniu. Wikszo krajw Unii Europejskiej podja prby zwikszenia ochrony przed wykorzystywaniem i wyzyskiem seksualnym, wprowadzajc okrelone rozwizania prawne. Austria, Czechy, Dania, Finlandia, Francja, Litwa, Luksemburg, Sowenia i Szwecja dokonay przegldu ustawodawstwa pod ktem ochrony. Litwa na przykad przyja w styczniu 2000 r. Narodowy Program Przeciwdziaania Wyzyskowi Dzieci do Celw Komercyjnych i Wykorzystywaniu Seksualnemu Dzieci, a w sierpniu 2001 r. zacznik do litewskiej ustawy o podstawach ochrony praw dziecka. Urzd Ochrony Praw Dziecka uzyskuje w ten sposb prawo do odebrania rodzicom lub opiekunom prawnym dziecka (samodzielnie lub we wsppracy z policj) oraz do przekazania dziecka pod opiek instytucjonaln, jeli jest ono naraone na takie niebezpieczestwo.

Wikszo informacji zawartych w tej czci pochodzi z odpowiedzi rzdw na ankiet REACT lub ankiet stworzon w zwizku z powstawaniem Studium Sekretarza Generalnego ONZ nt. Przemocy wobec Dzieci. Patrz: odsyacze znajdujce si w innej czci niniejszych przypisw.

13

Osoby odgrywajce rol porednikw w procederze wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci w coraz wikszym stopniu staj si obiektami zainteresowania znowelizowanych i zaostrzonych przepisw. W Hiszpanii zaktualizowano kodeks karny, wczajc do niego wykorzystywanie seksualne nieletnich niezalenie od tego, czy mamy do czynienia z dziaalnoci przynoszc dochd, czy te nie. Do kodeksu wczono rwnie przestpstwo deprawowania nieletnich oraz biernoci osb ponoszcych odpowiedzialno za dziecko w sytuacji nakaniania go do uczestnictwa w prostytucji lub czynach lubienych (art. 189.4). Reforma prawa w Austrii z 2004 r. wprowadzia postanowienia dotyczce osb nakaniajcych nieletnich do prostytucji oraz do udziau nieletnich w produkcji materiaw pornograficznych. W krajach takich jak Estonia, otwa, Litwa, Luksemburg, Sowenia i Szwecja rwnie przewiduje si sankcje wobec osb uwaanych za porednikw midzy dzieckiem a klientem. Niemiecki kodeks karny zosta rozszerzony o zapis dotyczcy karania nagradzania i przyzwalania na wykorzystywanie seksualne, zmuszania do seksu, gwatu bd rozprowadzania w Internecie pornografii dziecicej. Zrozumiaym jest, e w szeregu nowych ustaw i zreformowanym prawie w poszczeglnych krajach europejskich mowa jest o nowych technologiach. Produkcja i dystrybucja pornografii dziecicej, rwnie przy uyciu Internetu, jest zabroniona we wszystkich pastwach czonkowskich, aczkolwiek jeszcze nie we wszystkich krajach karane jest samo posiadanie pornografii dziecicej, bez wzgldu na to, czy zostaa ona pobrana z Internetu czy nabyta w inny sposb. W 2004 r. w Szwecji sporzdzono projekt ustawy, ktra w wikszym stopniu reguluje sytuacj prawn w zakresie pornografii dziecicej. Praktycznie wszystko, co ma zwizek z obrazami prezentujcymi pornografi dziecic, w tym jej posiadanie, jest przestpstwem karnym. Ponadto ustawodawstwo to dotyczy wszystkich rodzajw mediw, zatem rwnie mediw elektronicznych. Zabroniony jest rwnie import i eksport pornografii dziecicej. Reforma systemu prawnego obja rwnie przypadki wystpujce poza granicami Unii Europejskiej. Od 1996 r. wiele krajw dokonao przegldu ustawodawstwa zwizanego z turystyk seksualn oraz przestpstwami popenianymi przez obywateli danego kraju poza jego granicami. Portugalski kodeks karny przewiduje na przykad kar dla kadego, kto poza granicami kraju zmusza dziecko poniej 16 roku ycia do uprawiania prostytucji lub aktw nierzdu. Obecnie wikszo krajw w Europie posiada w ustawodawstwie postanowienia eksterytorialne, pozwalajce na skazanie obywateli danego kraju, a czasem osb na stae w nim mieszkajcych, za wykorzystywanie i wyzysk, majce miejsce w kraju trzecim, nawet wtedy, gdy w kraju tym czyny te nie s karalne. W praktyce jednak niewiele tego rodzaju spraw trafia przed sd. W ostatnich latach niektre kraje podjy dziaania zmierzajce do zapisania w prawie ochrony dzieci wykorzystywanych i wyzyskiwanych seksualnie, ktre znajduj si w konflikcie z prawem lub toczy si postpowanie sdowe z ich udziaem. Francja na przykad wniosa poprawki do swojego ustawodawstwa, dziki ktrym dziecko moe zosta uznane za ofiar i otrzyma wsparcie. Od stycznia 2002 r. czeski kodeks postpowania karnego jest rozszerzony o przyspieszon i uproszczon procedur karn, ktra ma na celu popraw sytuacji dziecka bdcego ofiar oraz zmniejszenie ryzyka dodatkowych represji. Jest to bardzo wany aspekt reformy prawa, albowiem bardzo czsto dzieci zmuszane do uprawiania prostytucji s traktowane jak przestpcy, natomiast osoby usiujce skorzysta z ich usug seksualnych zostaj ukarane jedynie ostrzeeniem. Pod tym wzgldem Szwecja jest pierwszym krajem, w ktrym nie tylko zwrcono baczniejsz uwag na osoby nabywajce usugi seksualne od nieletnich, ale rwnie wprowadzono ustawodawstwo oraz wzmocniono rodki egzekwowania prawa wzgldem tych osb, podobnie jak w przypadku sutenerw i porednikw zarabiajcych na transakcjach komercyjnych zwizanych z prostytucj dziecic. W kilku krajach wprowadzono ostatnio rwnie ustawodawstwo dotyczce handlu ludmi do pracy i/lub wykorzystywania seksualnego. Przykadowo niemiecki kodeks karny zawiera okrelone przepisy majce na celu ochron dzieci przed staniem si przedmiotem handlu, a kodeks karny w Portugalii traktuje handel nieletnimi jako czyn przestpczy, niezalenie od tego, czy sprawca lub ofiara s narodowoci portugalskiej. Jednake niewiele krajw wprowadzio nowelizacj ustawodawstwa, ktra naleycie ujmowaaby handel dziemi w celu wykorzystywania seksualnego; w nazbyt wielu krajach dzieci wywiezione za granic ojczystego kraju s postrzegane jako nielegalni imigranci, a nie ofiary przestpstwa. Z krtkiego przegldu prawa dotyczcego wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci w niektrych krajach europejskich jasno wynika, e harmonizacja lub spjno ram prawnych, ktre maj chroni dzieci w Europie przed przemoc seksualn, nie jest wystarczajca. Gwn kwesti pozostaje zrnicowana kategoryzacja zjawiska przemocy seksualnej wobec dzieci. Wykorzystywanie i wyzysk seksualny dzieci s opatrywane rnymi etykietami, dlatego te niemoliwe staje si

14

porwnywanie i zachowanie spjnoci. Wykorzystywanie seksualne dzieci w rny sposb okrelane jest w ustawodawstwie dotyczcym gwatu, napaci na tle seksualnym, naduycia seksualnego dzieci, naraenia na szwank nieletniego, uwiedzenia, zmuszania do odbycia stosunku seksualnego, molestowania, amania zasad przyzwoitoci i naruszania obowizujcych norm moralnych. Pojcia dziecko oraz nieletni s definiowane w rny sposb: w niektrych krajach penoletno osiga si w wieku 14 lat, w innych w wieku 16 lat, a w jeszcze innych w wieku 18 lat. Istniej rwnie rnice dotyczce wieku, w ktrym prawo dopuszcza wspycie seksualne i zawarcie maestwa. Z uwagi na otwarte granice pastw europejskich oraz atwo przemieszczania si, zarwno dzieci, jak i osoby zainteresowane ich wykorzystywaniem lub wyzyskiem mog przemieszcza si z obszaru objtego danym ustawodawstwem do obszaru o innym ustawodawstwie, a co za tym idzie, ochrona dzieci jest na rnym poziomie. Jednake ju w 1997 r. Europejska Rada Ministrw przyja Wsplne Dziaanie zmierzajce do uznania za niezgodne z prawem wszelkich form wykorzystywania seksualnego dzieci oraz wzywajce do zharmonizowania przepisw oraz eksterytorialnego zastosowania odpowiedniego ustawodawstwa. Obecnie wikszo pastw europejskich stosuje zasad eksterytorialnoci w przypadku przepisw zwizanych z molestowaniem i wykorzystywaniem seksualnym dzieci, jednak nie podjto istotnych krokw majcych na celu zharmonizowanie przepisw. Od 1996 r. Komisja Europejska regularnie sprawdza postpy w dziaaniach na rzecz ochrony dzieci przed molestowaniem i wykorzystywaniem seksualnym oraz w dziaaniach prewencyjnych. Podjto liczne decyzje stanowice ramy, ktre pozwol pastwom czonkowskim na planowanie inicjatyw krajowych, wymian informacji i wiedzy fachowej oraz wspprac na poziomie regionalnym. W grudniu 2000 r. Komisja Europejska opublikowaa komunikat na temat zwalczania handlu ludmi i wykorzystywania seksualnego dzieci, w wyniku czego Rada Unii Europejskiej przyja Decyzj Ramow dotyczc zwalczania wykorzystywania seksualnego dzieci i pornografii 10 11 dziecicej (22 grudnia 2003 r.) oraz zwalczania handlu ludmi (19 lipca 2002 r.). Miay one na celu likwidacj rozbienoci oraz stworzenie skutecznej wsppracy wymiaru sprawiedliwoci i organw cigania w zakresie zwalczania wyzysku seksualnego dzieci, dziecicej pornografii oraz handlu ludmi. Decyzja Ramowa dotyczca wykorzystywania seksualnego i pornografii dziecicej nakada na pastwa czonkowskie Unii Europejskiej obowizek zapewnienia, e dziaania zwizane z pornografi dziecic o charakterze midzynarodowym s karalne na mocy prawa. Pomimo utrzymujcego si braku jednomylnoci odnonie traktowania pojcia dziecko, np. czy mowa jest o rzeczywistych dzieciach, czy te prawo obejmuje 12 rwnie przypadki, w ktrych wizerunek dziecka zosta stworzony komputerowo , uczyniono znaczny postp w delegalizacji nie tylko produkcji i dystrybucji pornografii dziecicej, ale rwnie jej posiadania. Jest to szczeglnie istotne, gdy organy cigania niejednokrotnie s w stanie wyledzi producentw lub dystrybutorw pornografii dziecicej poprzez ich klientw. W rezultacie w cigu ostatnich kilku lat przeprowadzono wiele udanych prowokacji skierowanych przeciwko odbiorcom oraz dystrybutorom pornografii dziecicej. Ta sama decyzja obejmuje rwnie szczegowe rozwizania w zakresie przepisw majcych na celu ochron dzieci przed wyzyskiem seksualnym. Na przykad, zobowizuje pastwa czonkowskie do zapewnienia, e osoby uatwiajce wyzysk seksualny dzieci (np. waciciele domw publicznych i sutenerzy) s karane na mocy prawa, obejmuje te kwestie takie jak grzywny i okolicznoci obciajce. W gruncie rzeczy na poziomie europejskim stworzono solidne podwaliny do dalszej harmonizacji przepisw poszczeglnych pastw.
13 W 2005 r. Komisja opublikowaa nowy komunikat na temat zwalczania handlu ludmi , dotyczcy konkretnych 14 dziaa w tym zakresie. Towarzyszy mu szczegowy plan dziaania. Komunikat ten przyjmuje jasno zdefiniowane, oparte na przepisach prawnych, podejcie do handlu ludmi (nie zaniedbujc jednak aspektw egzekwowania prawa, przestpczoci zorganizowanej i aspektw finansowych zarwno handlu ludmi, jak i uatwiania nielegalnej imigracji). Komunikat jasno okrela potrzeb postrzegania ofiar handlu jako ofiar, a nie przestpcw, i wzywa pastwa czonkowskie do zapewnienia bezpieczestwa i udzielenia wsparcia osobom, ktre byy przedmiotem takiego handlu, cznie z ochron, jeli bd wiadczy przeciwko sprawcom. Komunikat wzywa do zwrcenia baczniejszej uwagi i zintensyfikowania bada dotyczcych handlu dziemi do pracy przymusowej, co obejmuje rwnie wyzysk seksualny dzieci oraz dostrzega zwizek pomidzy takim wyzyskiem, a brakiem rejestracji urodze oraz brakiem dostpu do podstawowej edukacji. Plan dziaania wzywa do podjcia krokw

10 11

OJ L 13, 20.01.2004, str. 44. OJ L 203, 01.08.2002, str. 1. 12 Decyzja Ramowa obejmuje w rzeczywistoci pornografi, w ktrej nie dochodzi do faktycznego wyzysku seksualnego poza kadrem. 13 Komunikat Fighting Trafficking in Human Being An Integrated Approach and Proposals for an Action Plan , COM(2005) 514 wersja ostateczna. 14 OJ C311, 09.12.2005, str.1.

15

zmierzajcych ku bezzwocznej identyfikacji potencjalnych ofiar handlu ludmi u granic Unii Europejskiej oraz rewizji polityki, ktra ma na celu zapewnienie ochrony nieletnim imigrantom pozbawionym opieki dorosych, stanowicym grup ryzyka. W lipcu 2006 r. Komisja Europejska ogosia w Komunikacie dotyczcym Praw Dziecka, szereg krokw majcych na celu lepsz ochron dzieci, cznie z planem utworzenia wsplnego europejskiego numeru telefonu zaufania przeznaczonego dla dzieci oraz numeru gorcej linii powiconej zaginionym oraz wyzyskiwanym seksualnie dzieciom w pastwach czonkowskich Unii Europejskiej. Wynika to z faktu, e telefony zaufania i gorce linie odniosy duy sukces w wielu krajach Unii Europejskiej i wyszy naprzeciw wyranej potrzebie dzieci (w przypadku telefonw zaufania) oraz dzieci, ich rodzin i innych zainteresowanych (w przypadku gorcych linii). Sama liczba osb korzystajcych z dostpu do tych usug rwnie odzwierciedla coraz bardziej jednorodny charakter Europy oraz rosnc mobilno ludzi. Podajc za nowymi technologiami, Komisja wezwaa sektor bankowy oraz operatorw kart kredytowych do podjcia dziaa, ktre zapobiegayby wykorzystaniu kart kredytowych do zakupu pornografii przez Internet. Rada Europy wprowadzia rwnie kilka rozwiza prawnych obejmujcych obszary szczeglnie powizane z molestowaniem i wykorzystywaniem seksualnym dzieci, w tym Konwencj o Cyberprzestpczoci (2001) i Rekomendacj Rec (2001) 16, dotyczce ochrony dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym. W latach 20022005 Rada Europy poprzez swoj Grup Specjalistw ds. Ochrony Dzieci przed Wykorzystywaniem Seksualnym (PC-S-ES) podja szereg konkretnych dziaa zdefiniowanych w Zobowizaniach Budapeszteskich, bdcych planem dziaania (odrbnym dla kadego regionu), ktry zosta przygotowany w ramach Kongresu wiatowego. I wiatowy Kongres przeciwko Seksualnemu Wykorzystywaniu Dzieci do Celw Komercyjnych w 1996 r. nawoywa wszystkie kraje do stworzenia Krajowych Planw Dziaania skierowanych przeciwko wykorzystywaniu i wyzyskowi seksualnemu dzieci. W ramach przygotowa do II wiatowego Kongresu sporzdzono rwnie regionalne plany dziaania. Nie wszystkie kraje Unii Europejskiej przygotoway ju swoje plany krajowe. Zamiast tego wiele krajw zintegrowao elementy zawarte w Krajowym Planie Dziaania z innymi planami dziaa. Dowiadczenie bowiem pokazao, e Krajowe Plany Dziaania, ktre tworz wspln platform dla rnych rodowisk aktywnie zwalczajcych wykorzystywanie i wyzysk seksualny dzieci, s niezwykle wane. Konsultacje organizowane w celu przygotowania Krajowego Planu Dziaania mog same w sobie wczy rne rodowiska do dyskusji oraz doprowadzi do konsensusu co do sposobw postpowania i podziau obowizkw. Maj one kluczowe znaczenie dla zaplanowania dziaa, ktre naley podj, dziaa ju podjtych oraz, jeli chodzi o wykorzystanie nowych dowiadcze rnych rodowisk, do znalezienia brakujcych rozwiza. Poza planami krajowymi, rwnie Sztokholmski Plan Dziaania wezwa poszczeglne kraje do utworzenia punktu koordynacyjnego zajmujcego si zwalczaniem wykorzystywania i wyzysku seksualnego. Potwierdza to potrzeb dzielenia si danymi, informacjami, wiedz, dowiadczeniami i dziaaniami oraz gromadzenia ich w swoistym biurze informacyjnym, tak aby uatwi wszystkim do nich dostp. W bardzo niewielu krajach zostao to uczynione. W poowie okresu wprowadzania postanowie podjtych w 2005 r. w Budapeszcie jedynie Wgry, Litwa, Luksemburg, Portugalia, Hiszpania i Szwecja utworzyy punkty koordynacyjne, cho w rzeczywistoci w wielu innych rol t speniaj ministerstwa i urzdy, ktre pierwotnie zostay stworzone do innych celw. W kilku krajach stworzono funkcj rzecznika praw dziecka, a biura rzecznikw praw dziecka peni niejednokrotnie rol punktw koordynacyjnych zajmujcych si zwalczaniem molestowania i wykorzystywania seksualnego dzieci. W wyniku licznych rozwiza, o ktrych bya mowa, od 1996 r. zwikszya si liczba dziaa majcych na celu ochron dzieci przed wykorzystywaniem i wyzyskiem seksualnym. Od momentu ogoszenia pierwszego konkursu na projekty w 1997 r. Program Daphne wspar wiele projektw dotyczcych ochrony dzieci.
15

15

Komunikat W kierunku stworzenia strategii unijnej dotyczcej praw dziecka, COM(2006) 367 wersja ostateczna, ze spisem dziaa Komisji Europejskiej odnonie praw dziecka w zaczniku, SEC(2006) 889.

16

Dowiadczenia pynce z Programu Daphne

Od momentu powstania Programu Daphne starano si, aby by to program prawdziwie europejski. Projekty wspierane przez Daphne wykraczaj poza granice poszczeglnych pastw. Maj one na celu gromadzenie nowej wiedzy, promowanie wsppracy oraz nawizywanie kontaktw, testowanie metod, rozwijanie narzdzi oraz wpywanie bezporednio na dzieci i modzie w caej Europie. Mimo i wiele projektw pocztkowo koncentruje si na dwch lub trzech krajach Unii Europejskiej, ich zasig moe zosta rozszerzony na inne pastwa czonkowskie. Osoby prowadzce powysze projekty otrzymuj wsparcie oraz pomoc umoliwiajc okrelenie w ich projektach dziaa i rozwiza, ktre mog by przydatne dla caej Unii Europejskiej. Daphne wspiera wszelkiego typu badania dotyczce wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci, ktre maj na celu zrozumienie istoty i skali problemu przemocy seksualnej wobec dzieci w Europie. Ju w 1997 r. Program 16 Daphne wspiera projekt badawczy na temat przemocy seksualnej na wyszych uczelniach. Badania przeprowadzone przez Midzynarodowe Stowarzyszenia Studentw Europejskich wykazay, e zachowania seksualne s traktowane inaczej przez studentw, a inaczej przez studentki. To, co wielu ankietowanych studentw uznao tylko za zabaw, w mniemaniu studentek byo ju grone i niewaciwe. Wyniki bada skaniaj do przeprowadzania akcji uwiadamiajcych oraz debat na temat istoty waciwych i niewaciwych zachowa seksualnych na wyszych uczelniach. Rezultatem bada byo rwnie stworzenie zarysu strategii postpowania wobec zjawiska napastowania seksualnego i przemocy na wyszych uczelniach. Poniewa przedmiot bada by stosunkowo nowy, zainicjowa on dyskusj na temat przemocy seksualnej w zaniedbywanej grupie wiekowej dojrzewajcych nastolatkw/modocianych.
17 Inne wane badanie byo wynikiem obserwacji wiadczcej o tym, e pomimo stosunkowo wielu prac na temat samego stopnia naraenia na przemoc, zbyt mao uwagi powicano wskanikom okrelajcym w stopie (tj. zbadaniu, co sprawia, e jedno dziecko staje si potencjaln ofiar przemocy, a inne nie, oraz w jaki sposb jest to rozpoznawane). Z tego wzgldu celem powyszego projektu Daphne byo rozpoznanie i zbadanie wskanikw okrelajcych stopie naraenia na przemoc wrd dzieci szkolnych w wieku od 6 do 13 lat. Przy uyciu zdobytych informacji, projekt ten mia na celu propagowa rol, jak powinni odgrywa opiekunowie w zapewnianiu ochrony dzieciom, poprzez tworzenie materiaw, ktre miayby pomaga opiekunom zrozumie analiz stopnia naraenia i wyjani, jak z niej korzysta. Projekt ten doprowadzi do powstania krtkiego poradnika oraz oglnych zalece, przeksztacajc wyniki bada w praktyczne narzdzia. Takie czenie bada z dziaaniami praktycznymi jest znakiem rozpoznawczym akcji wspieranych przez Daphne.

Wiele bada dotyczyo przemocy wrd mczyzn i programw powiconych temu problemowi.18 Badania porwnawcze sub z piciu krajw, zajmujcych si mczyznami agresywnymi wobec czonkw swojej rodziny, ukazay bardzo zrnicowane sposoby podejcia do problemu i dokonay oceny tych najefektywniejszych. Na podstawie projektu wysnuto wniosek, e rozwizanie zmierzajce w kierunku poddania leczeniu agresywnych mczyzn, kobiet i niejednokrotnie dzieci, ktre s ofiarami przemocy, nie bierze dostatecznie pod uwag kwestii poczucia winy i odpowiedzialnoci ze strony pozostaych czonkw rodziny, co moe prowadzi do tego, e czuj

16 17

Projekt Daphne 97-233-WC. Projekt Daphne 99-025-C. 18 Na przykad projekt Daphne 98-211-W.

17

si oni rwnie odpowiedzialni za przemoc. Bardzo czsto dzieje si tak w przypadku wykorzystywania seksualnego w domu, i rzeczywicie sprawcy czsto wykorzystuj poczucie wspodpowiedzialnoci dzieci i wspmaonkw, by zmusi ich do milczenia. Drugi projekt opiera si na analizie porwnawczej motyww, ktrymi kieruj si agresywni mczyni i mia na celu stworzenie moduw szkoleniowych dla pracownikw socjalnych, nauczycieli oraz innych osb zajmujcych si opiek nad dziemi, modzie i kobietami. Istotne byo rwnie badanie powicone skutecznoci gromadzenia i wykorzystywania danych osobowych sprawcw wykorzystywania seksualnego w celu zabezpieczenia dzieci przed moliwoci powtrnego zaistnienia zagroenia. W konkluzji stwierdzono, i na poziomie europejskim jest to moliwe jedynie wwczas, gdy w caej Europie powstanie zharmonizowany system umoliwiajcy policji z poszczeglnych krajw wymian informacji oraz podjcie wsppracy. W momencie powstawania raportu Europol nie podejmowa jeszcze dziaa na tym polu, jednake w pniejszym okresie dziki tej instytucji doszo do takowej wsppracy, natomiast rejestry sprawcw przestpstw seksualnych s coraz powszechniej wykorzystywane. Warto pamita, e rejestrowanie tego rodzaju spraw wpywa na lepsz ochron dzieci przed osobami, ktre ju zostay skazane za przestpstwa na tle seksualnym; naley jednak zachowa czujno, gdy wielu sprawcw wykorzystywania seksualnego nigdy nie trafia przed sd. Przeprowadzone w wielu krajach badania dotyczce ryzyka wystpowania przemocy wobec dzieci w rodzinach, w ktrych przynajmniej jedno z rodzicw jest upoledzone umysowo, dowiody, e rodziny te maj do czynienia z 19 takimi samymi, niezaspokojonymi potrzebami we wszystkich pastwach czonkowskich UE. Dzieci z takich rodzin s w wikszym stopniu naraone na ryzyko wystpienia przemocy, w sytuacji, gdy potrzeby rodziny nie zostan zdefiniowane, nie zostanie zauwaone ryzyko i nie zostanie udzielona pomoc. Milczenie, ktre czsto towarzyszy chorobie umysowej, oznacza, e taka rodzina jest pozostawiona bez pomocy wiadczenia dla tej szczeglnej grupy spoecznej w porwnaniu z innego rodzaju ochron zdrowia s stale niedofinansowane. Wnioski pynce z tego projektu podkrelaj potrzeb szybkiej interwencji celem wparcia dzieci z rodzin, ktre zmagaj si z problemem choroby umysowej oraz potrzeb lepszego wyszkolenia i przygotowania osb odpowiedzialnych za dobro dziecka. Funkcjonariusze policji, pracownicy opieki spoecznej oraz inne osoby majce obowizek opieki nad dziemi brali 20 bezporedni udzia w przygotowaniu analizy podjtej przez kolejny projekt Daphne , majcy na celu opisanie rodzajw przemocy wystpujcej w domu i w rodzinie oraz przedstawienie sposobw zapobiegania jej. Wnioski pynce z tego projektu raz jeszcze potwierdziy potrzeb prowadzenia lepszych i cigych szkole we wszystkich rodowiskach, ktre musz by aktywne, jeli chodzi o zapobieganie i ochron dzieci przed przemoc. Aby zapewni lepsz koordynacj i kompleksowe dziaanie, podkrelona zostaa zasadno tworzenia wszechstronnych zespow na rnych poziomach. Projekt prowadzony w 2001 r. we Woszech, Hiszpanii i Portugalii mia na celu zapoznanie si z sytuacj imigrantw przybywajcych do tych krajw, ktrzy s w stanie przey dziki uprawianiu dorywczej lub regularnej 21 prostytucji, albo te s do tego zmuszani przez innych. Projekt ten poprzez wiele dokadnych przykadw, zobrazowa zjawisko, ktre do tej pory pozostawao niepotwierdzone: migracj dzieci, gwnie modych chopcw z Maroka, Albanii, Rumunii i Ameryki aciskiej do Woch i Hiszpanii, przede wszystkim z powodu pracy przymusowej. Czsto osobami, ktre namawiaj dzieci do wyjazdu z ojczyzny s czonkowie ich rodziny. Dzieci pracujce na ulicy i na przykad sprzedajce kierowcom chusteczki higieniczne na skrzyowaniach drg, w wielu przypadkach spotykaj si z propozycjami dostarczania usug seksualnych. Projekt bdcy uzupenieniem poprzedniego projektu wnikn jeszcze gbiej w mechanizm przemieszczania dzieci i zarekomendowano w nim dziaania, jakie powinny zosta podjte, by zapewni pomoc dzieciom w krajach, w ktrych si znajd. Pozostae projekty badajce sytuacj nieletnich imigrantw pozbawionych opieki na ulicach Europy i okrelajce powody 22 przemocy spoecznej wobec takich dzieci, podkreliy potrzeb wsplnej definicji zjawiska nieletnich imigrantw pozbawionych opieki w przepisach prawnych krajw europejskich oraz piln potrzeb nadania tym dzieciom takich samych praw do ochrony, jakie posiadaj miejscowe dzieci. Umoliwianie rnym grupom oraz osobom indywidualnym brania udziau w dziaaniach majcych na celu ochron dzieci przed przemoc seksualn (a take innymi jej formami) to istotny wniosek wypywajcy z wielu projektw

19 20

Projekt Daphne 00-241-WC. Projekt Daphne 00-129-WC. 21 Projekt Daphne 01-016-YC. Projekt uzupeniajcy: 02-188-Y. 22 Projekty Daphne 02-065-YC i 03-125-Y.

18

Daphne. W latach 1997 2003 organizacje pozarzdowe i organizatorzy projektw z caej Europy prowadzili 23 programy uwiadamiajce i edukacyjne skierowane do rodzicw, mediw, zwizkw zawodowych, nauczycieli praktykantw, czonkw Parlamentu Europejskiego oraz innych politykw, a take do samych nastolatkw. Celem tych projektw byo przyblienie istoty przemocy wobec dzieci, a mwic dokadniej, roli poszczeglnych grup spoecznych w zapewnianiu dzieciom ochrony przed przemoc. Niektre z projektw analizoway niniejsze kwestie w odniesieniu do poszczeglnych grup dzieci naraonych na przemoc np. dzieci mieszkajcych na ulicy lub 24 25 dzieci romskich osobami realizujcymi niektre z projektw byy za gwnie same dzieci. Wiele z powyszych projektw dowiodo, e pomimo uwagi powicanej w mediach tematowi wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci, dla wikszoci ludzi s to tematy trudne do dyskusji i przemylenia. W rezultacie wiele osb czsto odczuwa bezsilno i powtpiewa w sens roli, jak mog odegra w zwalczaniu tego problemu. Projekty te pozwoliy podkreli fakt, e kady przedstawiciel spoeczestwa, podchodzc powanie do tego tematu, moe wnie swj wkad w ochron dzieci i zapewnienie ich dobra. Istotnym punktem wyjcia jest umiejtno wsuchiwania si w to, co dzieci chc nam powiedzie oraz dawanie im do zrozumienia, e s wysuchiwane. Nazbyt czsto sprawcy wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci ukrywaj si za zmow milczenia powodowan strachem i poczuciem alienacji. Zlikwidowanie tej zmowy jest nieodzownym krokiem, ktry pozwala otwarcie mwi o tych problemach. Inne dziaania prowadzone w Europie maj rwnie na celu przyznanie obywatelom prawa do zapewnienia dzieciom ochrony przed przemoc seksualn, a take innymi jej formami. Koncentruj si one czsto na konkretnych grupach dzieci, ktre mog by naraone lub ktrym nie powica si dostatecznej uwagi w ramach dziaa ochronnych. W tym wypadku chodzi o upoledzone dziewczynki (i kobiety), dzieci mieszkajce w internatach lub orodkach szkolno-wychowawczych, dzieci pochodzce z grup spoecznie pokrzywdzonych oraz 26 dzieci majce trudnoci w nauce. W skad tej grupy wchodz rwnie dzieci naraone na przemoc z powodu 27 rozpadu rodziny oraz nieletni imigranci pozostawieni bez opieki. Wszystkie powysze projekty podkrelay, e wane s konkretne potrzeby poszczeglnych grup dzieci i nie naley stosowa do wszystkich tej samej miary. Okazuje si, e sukces prowadzonych akcji zaley od dostrzeenia szczegw oraz odpowiedniej reakcji uwzgldniajcej indywidualne potrzeby. Spord innych akcji bezporednich prowadzonych w zakresie ochrony dzieci przed wykorzystywaniem i 28 wyzyskiem seksualnym, Program Daphne wspiera rwnie nawizywanie kontaktw, wymian dowiadcze, tworzenie projektw edukacyjnych dla rwienikw, rozwijanie moduw edukacyjnych i szkoleniowych oraz organizowanie spotka i konferencji, skupiajcych setki osb i grup z rnych pastw czonkowskich w celu wymiany dowiadcze. Ich zadaniem jest take zgromadzenie wiedzy fachowej na temat ochrony dzieci, jak rwnie stwarzanie wielu grupom moliwoci wyjcia z izolacji, z jak zwykle maj do czynienia w swojej pracy, by mogli si od siebie uczy i pomaga innym grupom z caej Europy. Oglnie projekty te przedstawiy podobne wnioski dotyczce najistotniejszych kwestii zwizanych z ochron dzieci przed wykorzystywaniem i wyzyskiem seksualnym: zrozumienie zagroe i stopnia zagroenia dla rnych dzieci, upowanienie osb kontaktujcych si z dziemi do identyfikacji zagroe i informowanie, jak reagowa w sytuacji zagroenia, utworzenie sub socjalnych i wsplnotowych, ktre bd mogy zapewni specjalistyczne wsparcie oraz stay monitoring i wyczulenie na problem. Bardzo istotne s rwnie czynniki uruchamiajce, ktre czsto wi si z aktem przemocy. Projekt polegajcy na tworzeniu europejskiej sieci organizacji zajmujcych si 29 przemoc wobec dzieci w obrbie rodziny podkrela na przykad fakt, e w codziennym yciu wykorzystywanie seksualne i przemoc psychiczna nie wynikaj z dziaania patologicznie skonnej do przemocy jednostki, ale s zjawiskami spoecznymi istniejcymi w normalnych rodzinach w pewnych okolicznociach (takich jak kryzys finansowy, nadmierny stres lub wydarzenia uruchamiajce, ktre destabilizuj rodzin). Podano przykad narodzin dziecka w rodzinie, szczeglnie jeli jest to pierwsze dziecko, co wie si z licznymi zmianami. Zmiany te

23 24 25

Projekty Daphne 98-065-C, 99-027-WC, 03-070-W, 03-126-W. Projekt Daphne 01-006-C. Projekty Daphne 97-132-C, 00-287-WC i 01-189-YC. 26 Projekty Daphne 97-182-WC, 98-028-C, 98-159-C i 01-074-WYC. 27 Projekty Daphne 01-159-YC i 01-161-YC. 28 Projekty Daphne 97-197-WC, 97-417-C, 98-130-WC, 98-146-WC, 98-249-C, 00-051-C, 01-111-C, 03-008-W, 03-175-W, 03-215-C, 04-2-007-YC i 04-1-061-WYC. W uzupenieniu tych projektw dziaa bezporednich, utworzono kilka projektw w celu rozwijania "narzdzi", ktre mog zosta uyte przez osoby zajmujce si ochron dzieci przed wykorzystywaniem i wyzyskiem seksualnym. Obejmuj one rozwj i testowanie wytycznych dla mediw zajmujcych si zjawiskiem przemocy wobec dzieci (99-101-C), zbir pomocy naukowych w formie nagra video dotyczcych przemocy seksualnej (01-125-YC), spis organizacji dziaajcych w dziedzinie zagini i wyzysku seksualnego dzieci (02-037-YC i projekty uzupeniajce). Rozpowszechnianie i promowanie powszechnego uycia tych produktw ma oczywisty wpyw na to, czy bd one uywane i czy bd odgryway rol w Europie. 29 Projekt Daphne 01-111-C.

19

maj wpyw na sytuacj finansow rodziny i relacje midzy maonkami, jak te na czas przeznaczony na wykonywanie codziennych czynnoci. Kady czonek rodziny musi na nowo zdefiniowa swoj rol i dostosowa j do nowej struktury rodzinnej. Jednoczenie rodzice rzadko sysz pozytywne oceny na temat wypenianych przez nich obowizkw rodzicielskich, czciej s krytykowani za niepowodzenia i niedocignicia. Budzi to w nich poczucie niepewnoci. Ale przecie rodziny s niezwykle potrzebne spoeczestwu. W projekcie zaproponowano, aby pastwo opiekucze przyjo odpowiedzialno za stworzenie poczucia bezpieczestwa i zapewnienie jednostce odpowiedniego miejsca w spoecznoci, na przykad poprzez stay dostp do systemw wsparcia, doradztwa i psychoterapii. Oprcz wspierania pewnych dziaa bezporednich, Program Daphne wspiera rwnie wiele projektw, ktre zajmuj si przegldem dziaa podejmowanych w Europie, aby zidentyfikowa przykady dobrej (i zej) praktyki i zaleci wprowadzenie zmian.30 Kolejn wan kwesti, ktr naley tutaj poruszy, jest podejcie organizacji, sub socjalnych, szk i innych instytucji pracujcych z dziemi do przewietlania pracownikw. Bardzo niepokojcym jest fakt, i wiele organizacji i instytucji w Europie nie sprawdza systematycznie przeszoci osb zajmujcych si dziemi pod ktem wyrokw za wykorzystywanie seksualne lub przemoc. Szczeglnie dotyczy to osb, ktre udzielaj si jako ochotnicy i wynika nie tylko z braku wiadomoci potencjalnych zagroe, lecz rwnie z niechci wobec sprawdzania dorosych osb, ktre wydaj si pomaga ze szlachetnych pobudek. Zauwaono te, e wiele programw i projektw zajmujcych si ochron dzieci nie jest adekwatnie ocenianych. rodki s wykorzystywane, a wysiki id w niewaciwym kierunku w programach, ktrych skuteczno nigdy nie zostaa dowiedziona. Coraz czciej myli si w Europie o ochronie dzieci przed przestpcami seksualnymi, ktrzy korzystaj z nowoczesnych technologii, by uzyska dostp do dzieci szczeglnie w wietle coraz szerszego dostpu dzieci do Internetu (czsto poza bezpiecznym rodowiskiem, jakim jest dom czy szkoa, lecz w kafejkach internetowych lub 31 na laptopach, ktre mona przenosi z miejsca na miejsce) lub sieci telefonii komrkowych. Obecnie istnieje i rozwija si sie operatorw internetowych, krajowych jednostek nadzorujcych, si policyjnych oraz organizacji dziecicych, ktre wsppracuj w tym zakresie forum Inhope. Forum to powstao we wstpnej fazie projektu 32 Daphne , ktry skupi si nie na stworzeniu sieci, lecz badaniu, jakie kwestie przysparzaj trudnoci we wsppracy transgranicznej. Niektre wyzwania s oczywiste i wi si z kompetencjami policji w zderzeniu z ponadnarodowym charakterem Internetu, z kwestiami technicznym i prawnymi zwizanymi z identyfikacj sprawcy w cyberprzestrzeni oraz z koniecznoci ochrony dziecka podczas przeprowadzania dziaa. Wiele z tych kwestii jeszcze bardziej komplikuje si wraz z rozpowszechnianiem telefonw komrkowych w Europie. Dzieci w momencie korzystania z telefonu komrkowego s odizolowane od rodziny i przyjaci, a jednoczenie maj dostp do olbrzymiej rzeszy ludzi i rnych zasobw poprzez usugi online wiadczone przez operatorw komrkowych. Dzieci mog mie dostp do pornografii, serwisw randkowych i czatw bez wiedzy dorosych, a wraz z postpem technologii, osoby o odpowiedniej wiedzy technologicznej mog mie uatwiony dostp do dzieci. Pocztkowe prby ochrony dzieci poprzez instalowanie systemw GPS w ich telefonach komrkowych, co uatwiaoby rodzicom lokalizacj dzieci, byy krytykowane, gdy potencjalni sprawcy rwnie mogliby wykorzysta te same systemy do namierzenia dzieci. Jest to obszar, na ktrym wiele trzeba jeszcze dokona, ale europejskie organizacje rozszerzaj swoj wiedz fachow i wycigaj wnioski. Spord projektw Daphne zajmujcych si molestowaniem online, na szczegln uwag zasuguje seria 33 projektw prowadzonych przez Copine Project na Uniwersytecie w Cork, w Irlandii. Projekt dostrzeg zwizek pomidzy niezdrowym lub kompulsywnym pobieraniem pornografii dziecicej przez Internet a ryzykiem, e taka osoba moe posun si do wykorzystywania dziecka. Na tej podstawie opracowano modu terapii poznawczobehawioralnej dla nastolatkw, ktrzy pobieraj materiay zwizane z wykorzystywaniem dzieci. Stworzono rwnie zasoby online dla osb, ktre kompulsywnie szukaj dostpu do pornografii dziecicej, aby mogy oceni swoje zachowanie i poszuka wsparcia. Nastpnie dokonano oceny strony internetowej CROGA i rozpoczto jej tumaczenie, aby moga by dostpna dla wikszej grupy uytkownikw w Europie. Dziaania te s szczeglnie wane w wietle bada, ktre dowodz, e coraz wiksz grup wrd osb pobierajcych pornografi dziecic z Internetu stanowi ludzie modzi.

30 31

Projekty Daphne 97-028-C, 97-120-WC, 99-175-C, 00-309-C, 02-055-YC, 03-007-YC, 04-1-157-WYC i 04-2-003-YC. Wiele wczesnych projektw Daphne przygotowywao materiay dla rodzicw i nauczycieli, ktre mog pomc im w promocji bezpiecznego korzystania z Internetu przez dzieci (97-038-C, 01-097-C). Projekt prowadzony w Wielkiej Brytanii i Danii stworzy materiay on-line dla dzieci: http://www.chatdanger.com i http://www.sikkerchat.dk 32 Projekt Daphne 98-045-C. By to projekt koordynowany przez Childnet International: www.childnet-int.org 33 Projekty Daphne 02-004-YC, 03-017-YC i 04-2-042-YC.

20

Projekt Identyfikacji Ofiar (VIP)34 rwnie dokona przeomu w ochronie dzieci przed przemoc seksualn online. VIP by wyjtkowym, innowacyjnym projektem, ktry mia na celu ocen procesu identyfikacji dzieci w materiaach pornograficznych. Zajmowa si rwnie konsekwencjami dochodzenia prowadzonego przez policj. Dokona take przegldu istniejcych systemw wsparcia i pomocy psychologicznej. W pierwszej kolejnoci projekt zajmowa si biecymi przypadkami, w ktrych dokonano identyfikacji dzieci. Zadaniem wstpnym byo tutaj okrelenie miejsca, w ktrym odbywa si identyfikacja czy ma si to dzia przy policyjnym biurku, w jakich obszarach/krajach/instytucjach, czy te w inny sposb. Wsppraca policji z krajw partnerskich na kilku rnych poziomach jest niewtpliwie bardzo istotna; byo to gwne wyzwanie podczas pierwszych miesicy funkcjonowania projektu. Tworzenie wizi oraz zaangaowanie policji trwao duej ni si spodziewano, ale zakoczyo si sukcesem. Kontynuujc projekt, VIP czerpa z odkry dokonanych podczas dwch pierwszych lat dziaania i na tej podstawie sformuowa zalecane wytyczne i przykady dobrej praktyki, a nastpnie rozpowszechni je wrd osb zajmujcych si zawodowo t tematyk na obszarze Europy. Partnerzy starali si dotrze do sporej grupy kluczowych postaci w Europie zajmujcych si istotnymi w tym zakresie dziedzinami, aby podzieli si wynikami bada i w ten sposb przyczyni do lepszego zrozumienia problemu rozpowszechniania pornografii dziecicej w Internecie, zwikszenia wiadomoci dotyczcej rnych technik identyfikacji oraz zrozumienia wpywu, jaki ma na dziecko umieszczenie jego wizerunku w materiaach pornograficznych w Internecie. VIP by wany nie tylko ze wzgldu na ponowne skupienie si na ofiarach podczas dziaa przeciwko pornografii dziecicej w Internecie, ale te ze wzgldu na dostrzeenie zwizku pomidzy materiaami pornograficznymi i dziemi, ktre s lub byy wykorzystywane i ktre maj prawo do ochrony. Rozwj technologii cigle stwarza nowe wyzwania zwizane z ochron dzieci, jednake stara technologia nadal pozwala zapewni wsparcie dzieciom zagroonym. Telefony zaufania nie s w Europie nowoci. Usugi tego typu od wielu lat funkcjonoway z powodzeniem m.in. w Wielkiej Brytanii, we Woszech i Francji. W ostatnich latach podjto istotne dziaania majce na celu radzenie sobie z sytuacj biec, w ktrej dzieci przemieszczaj si (lub s przewoone) po Europie bez granic i mog nie wiedzie, jak w danym kraju uzyska dostp do potrzebnej im pomocy. Ten sam numer telefonu zaufania we wszystkich krajach Europy oraz poczenie/skoordynowanie usug, do ktrych zapewnia on dostp, to przedsiwzicie bardzo zoone. Wymaga ono nie tylko ujednolicenia standardw szkolenia personelu, systemw i rodkw ale te skutecznych mechanizmw informowania dzieci o istnieniu takiego telefonu oraz o sposobach dostpu. W tym obszarze Program Daphne popiera wiele projektw badajcych kwestie zwizane z telefonem zaufania oraz dcych do wprowadzenia jednego numeru telefonu 35 zaufania w caej Europie. Program promowa rwnie stworzenie nowych usug zwizanych z telefonem zaufania, szczeglnie w nowych krajach czonkowskich, ktre mogyby korzysta z dowiadcze ju istniejcych telefonw zaufania i przygotowywa si do przyczenia do usug oglnoeuropejskich. Telefony zaufania s jedn z najpopularniejszych metod wsparcia dzieci potrzebujcych pomocy. Mimo wnioskw wycignitych z dowiadcze gromadzonych od 1996 r., nadal istniej luki, ktre naley wypeni oraz wyzwania, ktre naley podj.

34 35

Projekt Daphne 00-067-C. Projekt uzupeniajcy: 02-079-C. Projekty Daphne 97-011-WC, 97-021-C, 98-118-C i 04-1-070-YC.

21

Luki i wyzwania

Ogromnym wyzwaniem w przypadku ochrony dzieci przed wykorzystywaniem i wyzyskiem seksualnym pozostaje gromadzenie i analizowanie danych, nie tylko dotyczcych dzieci, ktre pady ich ofiar i wymagaj staej opieki, ale rwnie, co wane, okrelenia stopni naraenia na te zjawiska, majc na uwadze rozpoznanie grup wysokiego ryzyka. Oprcz samego gromadzenia danych, naley zapewni, aby byy one gromadzone i klasyfikowane w sposb, ktry umoliwi rozpoznanie pewnych trendw. W skrcie, dane powinny by uyteczne jako podstawa do lepszego zrozumienia problemu i zapewnienia skuteczniejszej ochrony dzieci. Zakada to co najmniej uzgodnienie zasad dziaania i okrelenie zharmonizowanych norm dla gromadzonych danych. Przenoszenie wsplnych definicji i norm do przepisw prawnych dotyczcych przemocy seksualnej wobec dzieci, zapewni dzieciom ze wszystkich pastw czonkowskich UE tak sam ochron prawn, bez wzgldu na to, z ktrego kraju pochodz. Mimo istotnych krokw podejmowanych w Europie w zakresie egzekwowania praw, naley jeszcze wiele uczyni, aby pomc przedstawicielom organw cigania w zrozumieniu ciaru przestpstwa, jakim jest wyzysk seksualny dzieci. Zbyt czsto funkcjonariusze policji przymykaj oko na prostytucj nieletnich oraz na mczyzn korzystajcych, bez wzgldu na motywy, z usug seksualnych nastolatkw. Prawd jest, e nadzorowanie obszaru wyzysku seksualnego jest zadaniem trudnym, czego powodem jest znaczna skala problemu, a take zrozumiaa jest niech przedstawicieli prawa do aresztowania kadego mczyzny, ktry namawia mode kobiety lub mczyzn do prostytucji. Wykorzystywanie nieletnich w celach seksualnych jest jednak przestpstwem i jako takie powinno by traktowane, jeli chcemy, aby wiat usysza gono i wyranie, e naley pooy temu kres. Cige szkolenie przedstawicieli prawa nie tylko jednostek specjalizujcych si w zwalczaniu wykorzystywania i wyzysku seksualnego jest niezwykle wane. Akcje uwiadamiajce, zwaszcza w przypadkach czstej wymiany kadr, powinny by kierowane do urzdnikw pastwowych, nauczycieli, sub medycznych i innych, ktrzy maj kontakt z dziemi oraz obowizek opieki nad nimi. To samo dotyczy dziennikarzy oraz stacji radiowych lub telewizyjnych, ktrzy zajmuj si problemami dzieci i zapewniaj niezbdny kontakt ze spoeczestwem. S to rwnie rodowiska, w ktrych czsto dochodzi do zmian kadrowych, a wiedza zostaje utracona. Oddziaywanie na orodki ksztacenia dziennikarzy, instytucje szkoleniowe oraz organizacje patronackie, takie jak Midzynarodowe Stowarzyszenie Dziennikarzy s jednym ze sposobw na zapewnienie problematyce zwizanej z prawami dziecka naleytej uwagi w trakcie szkolenia dziennikarzy. Dostarczanie aktualnych informacji tym, ktrzy maj wpyw na opini publiczn, jest szczeglnie wane z powodu olbrzymiego adunku emocjonalnego towarzyszcego sprawom dotyczcym wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci. Wielu ludzi boi si, e sprawcy przestpstw seksualnych tylko czyhaj na dziecko, i aby zapewni dzieciom bezpieczestwo, naley je trzyma pod kluczem. Taki sposb mylenia wynika w duej mierze z braku zrozumienia istoty wykorzystywania i wyzysku seksualnego oraz pedofilii. W rezultacie mamy do czynienia z gosami sprzeciwu w sprawie pedofilw powracajcych na ono spoeczestwa, kiedy rwnoczenie o wiele mniej uwagi powica si ryzyku wykorzystywania i wyzysku seksualnego przez osoby niebdce pedofilami, ktre maj atwy dostp do dzieci.

22

W zwizku z tym wycignito jeden wany wniosek zbyt oglnie prowadzone kampanie nie pomagaj w lepszym zrozumieniu problemu. Mog one w rzeczywistoci powodowa strach i, odwrotnie do zamierzonego celu, faszywe poczucie bezpieczestwa oraz nie tworz dziaa ochronnych polegajcych na informacji. Dokadnie ukierunkowane kampanie z jasnym przesaniem maj wiksze szanse na lepsze zrozumienie przez rne grupy ludzi, ktrzy mog bezporednio wczy si w ochron dzieci, np. nauczyciele, rodzice oraz oczywicie same dzieci i modzie. Ochrona dzieci przeciwko wykorzystywaniu i wyzyskowi seksualnemu musi by rwnie wsparta skutecznymi programami prewencyjnymi. Ich obiektami musz sta si same przestpstwa oraz ich sprawcy. Jednym niepokojcym faktem statystycznym majcym zwizek z tego typu przestpstwami jest to, e w ostatniej dekadzie redni wiek korzystajcych z pornografii dziecicej tj. (zazwyczaj) mczyzn, ktrzy maj niezdrowe zainteresowania seksualne wzgldem dzieci i mog z duym prawdopodobiestwem skrzywdzi dziecko w rzeczywistoci obniy si z ok. 45 do ok. 25 lat. Powody tego nie s znane. Moe by to powodowane zwikszeniem akceptacji spoecznej wczesnego rozpoczynania aktywnoci seksualnej. Ujawnienie tematu wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci mogo rwnie zwikszy tolerancj lub zaciekawienie tym zjawiskiem. Niezalenie od powodw, mamy do czynienia z piln potrzeb prowadzenia dziaa w celu powstrzymania sprawcw wykorzystywania oraz osb, ktre znajduj si w grupie potencjalnych sprawcw. Zapobieganie i ochrona to dwie strony tego samego medalu. Zapobieganie skupia si bowiem na sprawcy, a ochrona na dziecku. Programy leczenia sprawcw obejmuj interwencje medyczne bd terapeutyczne, profilaktyk, wczenie rozpoczynane w szkoach programy edukacyjne oraz wczesn interwencj. Nowatorskie programy, takie jak projekt CROGA, ktry osobom odkrywajcym u siebie zainteresowanie pornografi dziecic zapewnia uzyskanie pomocy, s rwnie wane i powinny by testowane. Wci jednak wystpuj luki w badaniach, a same badania s w kadym z pastw czonkowskich Unii Europejskiej prowadzone na innym poziomie. Wci nie dysponujemy satysfakcjonujc analiz wszystkich motyww skadajcych si na tzw. popyt na dziecicy seks. Wystpuj rwnie luki w badaniach i analizie rynkw prostytucji nieletnich, w tym w krajach, do ktrych trafiaj nieletni bdcy ofiarami handlu. Oglnie rzecz biorc, w ostatnich latach przeprowadzono wiele bada dotyczcych krajw pochodzenia dzieci padajcych ofiar handlu, jednak niewiele uczyniono w sprawie tzw. krajw przeznaczenia. Okrelenie stopnia naraenia tj. identyfikacja dzieci, ktre s najbardziej naraone na stanie si ofiar wykorzystywania i wyzysku pozwala skierowa programy na obszary kryzysowe. Akcje ochronne naley kierowa w pierwszym rzdzie do grup o najwyszym stopniu naraenia: dzieci z rodzin dysfunkcyjnych, dzieci upoledzone, mniejszoci etniczne, dzieci pozbawione opieki oraz te, ktre z jakiego powodu nie maj dostpu do staej opieki np. dzieci mieszkajce na ulicach Europy oraz te yjce w rnego rodzaju instytucjach. Wreszcie, w samych dzieciach i modziey istnieje ogromny niewykorzystany potencja. Wiele mwi si o udziale dzieci, jednak mona uczyni o wiele wicej, aby rozpozna i wykorzysta wyjtkowe zrozumienie, umiejtno nawizania kontaktu oraz energi dzieci i modziey. To oni wanie znaj codzienn rzeczywisto modych ludzi w Europie: ich saboci, mocne strony, podejcie do spraw seksu, zwizkw, obcych, ryzyka itd. Mog oni wic w wyjtkowy sposb pomc dorosym w tworzeniu odpowiednich programw, ktre bd chroni dzieci w kontekcie rzeczywistoci, w jakiej przyszo im y.

23

Wybrane rda internetowe

Na stron gwn Programu Daphne II i Daphne III mona przej z portalu Komisji Europejskiej EUROPA: Daphne II: http://ec.europa.eu/justice_home/funding/2004_2007/daphne/funding_daphne_en.htm Daphne III: http://ec.europa.eu/justice_home/funding/daphne3/funding_daphne3_en.htm Daphne Toolkit (rodki realizacji Programu Daphne), zawierajcy opracowania, lekcje i komentarze dotyczce wszystkich zakoczonych projektw Daphne, a take uyteczne odnoniki do innych stron, narzdzia i wskazwki oraz materiay multimedialne zwizane z projektami znale mona na stronie www.daphne-toolkit.org. (Prosz wzi pod uwag, e w 2007 r. powysza strona bdzie rekonstruowana, a nowy adres internetowy zamieszczony bdzie na witrynie Programu Daphne. Daphne Toolkit jest w tej chwili w peni dostpny w jzyku angielskim, ale kolejne wersje jzykowe bd stopniowo uzupeniane.) Stron zawierajc informacje na temat inicjatywy Komisji Europejskiej (DG INFSO) wczajcej si w ochron dzieci przeciwko naduyciom przez Internet poprzez propagowanie bezpiecznego jego uytkowania Bezpieczniejszy Internet plus mona odwiedzi poprzez stron Komisji Europejskiej: http://www.europa.eu.int/information_society/activities/sip/programme/index_en.htm Materiay z pierwszego i drugiego wiatowego Kongresu przeciwko Seksualnemu Wykorzystywaniu Dzieci do Celw Komercyjnych, jak i dokumenty pochodzce z konsultacji regionalnych, organizowanych w celu monitorowania postpw w zobowiza przez poszczeglne regiony, zebrane s na stronie www.csecworldcongress.org Na stronie internetowej powiconej Studium Sekretarza Generalnego ONZ nt. Przemocy Wobec Dzieci znale mona, poza wieloma dokumentami i informacjami, kopie kwestionariuszy otrzymanych od rzdw pastw z caego wiata dotyczcych skali przemocy, w tym przemocy seksualnej wobec dzieci w poszczeglnych krajach: www.violencestudy.org Z trzyletnim programem Rady Europy Budowa Europy dla dzieci i z nimi mona zapozna si pod adresem www.coe.int/T/TransversalProjects/Children/default_EN.asp Narzdzie REACT, utworzone przez Grup Ekspertw Rady Europy, zawierajce podsumowanie informacji na temat postpw zgaszanych przez kraje w sprawie midzynarodowych oraz regionalnych zobowiza dotyczcych wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci, znale mona na www.coe.int/childprotection/ Strona internetowa ECPAT zawiera, oprcz informacji o samej organizacji i jej dziaalnoci, roczny raport, ktry ECPAT sporzdza w zwizku ze Sztokholmskim Planem Dziaania i Oglnowiatowymi Zobowizaniami z Jokohamy: www.ecpat.net Strona internetowa Europejskiej Federacji na Rzecz Zaginionych i Wykorzystywanych Dzieci, kierowanej przez belgijsk organizacj pozarzdow Child Focus, znajduje si pod adresem www.childfocus.org Wiele organizacji pozarzdowych wsppracowao ze sob od koca lat 80. jako czonkowie Grupy Organizacji Pozarzdowych ds. Konwencji o Prawach Dziecka. W skad powyszej grupy wchodzi rwnie podgrupa zajmujca si wymian informacji i promowaniem wsppracy na temat problemu wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci. Tworz j midzy innymi International Save the Children Alliance: www.savethechildren.net oraz World Vision International:

24

www.worldvision.org Grupa organizacji pozarzdowych utworzya program punktw koordynacyjnych ds. wyzysku, wykorzystywania i przemocy seksualnej, ktre maj uatwi koordynacj oglnowiatowej akcji zwalczajcej powysze zjawiska. Wicej informacji uzyska mona poprzez Sie Informacji o Prawach Dzieci (Child Rights Information Network): www.crin.org/NGOGroupforCRC

Inne aktywne grupy europejskie obejmuj koalicj organizacji pozarzdowych Euronet: www.europeanchildrensnetwork.org oraz Child Rights Information Network, CRIN: www.crin.org, ktrej jeden z dziaw tematycznych powicony jest wyzyskowi seksualnemu. Pord agend ONZ zajmujcych si przemoc seksualn wobec dzieci, dziaajcy na polu ochrony dzieci UNICEF koncentruje si w szczeglnoci na problemach wykorzystywania i wyzysku seksualnego, w tym handlu dziemi: www.unicef.org wiatowa Organizacja Zdrowia prowadzi program powicony zapobieganiu przemocy i skupia swoj uwag na wielu paszczyznach zapobiegania i wpywu na zdrowie przemocy seksualnej wobec dzieci : www.who.org Dziaalno Specjalnego Sprawozdawcy ONZ ds. Handlu Dziemi, Dziecicej Prostytucji i Pornografii nadzorowana jest przez Biuro Wysokiego Komisarza ds. Praw Czowieka. Specjalny Sprawozdawca skada raport roczny Zgromadzeniu Oglnemu ONZ: www.ohchr.org i www.un.org

25

Wybrana bibliografia

BICE

The sexual exploitation of children: Field responses, International Catholic Child Bureau, Genewa 1991. Enforcing the law against the commercial sexual exploitation of children, ECPAT, Bangkok 1996. Child sexual exploitation: Improving investigations and protecting victims, Departament Sprawiedliwoci USA, Waszyngton 1995. The Daphne Experience 1997-2003, KE, Bruksela 2006. Child sexual abuse Prevention programmes, Save the Children, Londyn 2000. Chasse lenfant, Editions Ramsay, Pary 1997. Sold for Sex, Arena, Londyn, 1998. Unbearable to the human heart: Child trafficking and action to eliminate it, ILO-IPEC, Genewa 2002. Extraterritorial criminal laws against child sexual exploitation, UNICEF, Genewa 1998. The Sex Exploiter, ECPAT, 1996. No son of mine! Children abused through prostitution, Barnardos, Londyn 2001. CUPICSO: The collection and use of personal information on child sex offenders, NSPCC, Londyn 1998. Violence against children in Europe and Central Asia: The problem, actions taken and challenges outstanding, Lipiec 2006, na www.violencestudy.org A good practice experience on child sexual abuse: Advocacy, network and training, Save the Children Spain, 2005.

ECPAT

Centrum Rozwoju Edukacji

Komisja Europejska Holman, K. Kane, J. Kane, J. Kane, J.

Muntarbhorn, V.

OConnell Davidson, J. Palmer, T. Thomas, T., Katz, I. i Wattam, C.

ONZ

Varea, J. i Goicoechea, P.

26

Projekty wspierane przez program Daphne dotyczce wykorzystywania i wyzysku seksualnego dzieci (zapobieganie)

Prawo i jego egzekwowanie 97-012-C Analiza porwnawcza praw dotyczcych zaginionych i wyzyskiwanych seksualnie nieletnich 97-013-C Gromadzenie i wykorzystanie informacji personalnych o osobach wykorzystujcych seksualnie dzieci (CUPISCO) Skala i istota przemocy seksualnej 97-233-WC Konferencja i badania na temat przemocy seksualnej na wyszych uczelniach 98-211-W Agresywni mczyni a przemoc domowa i seksualna 99-025-C Studium przejawianych skonnoci jako podstawa zapobiegania przemocy 00-241-WC Okrelenie rodzajw przemocy wystpujcej w rodzinach z rodzicami chorymi umysowo 00-129-WC Analiza przemocy w rodzinie 01-016-YC KIRIADE Wyzysk nieletnich imigrantw 02-188-Y Badanie zjawiska regularnej i dorywczej prostytucji nieletnich oraz modocianych obcego pochodzenia 02-065-YC Przyczyny przemocy spoecznej wobec dzieci imigrantw 03-125-Y Pozbawieni opieki nieletni imigranci na ulicach Europy Uwiadamianie i edukacja 97-132-C Modzieowa kampania przeciwko wyzyskowi seksualnemu dzieci do celw komercyjnych 98-065-C Uwiadamianie rodzicw na temat wykorzystywania dzieci 99-027-WC Uwiadamianie mediw, zwizkw zawodowych, czonkw Parlamentu Europejskiego i politykw na temat problematyki przemocy wobec kobiet i dzieci 00-287-WC ATAV Action Teenagers against Violence (Akcja Nastolatkw przeciwko Przemocy) 01-006-C CIRCE Coalition for Integration of Roma Children in Europe (Koalicja dla Integracji Dzieci Romskich w Europie) 01-189-YC Zrozumienie i zapobieganie przemocy oraz wykorzystywaniu dzieci poprzez edukacj i kampanie uwiadamiajce z udziaem dzieci 03-070-W Audycje radiowe przybliajce zjawisko przemocy wobec kobiet i dzieci Dziaania bezporednie 97-182-WC Zapobieganie przemocy seksualnej wobec niepenosprawnych dziewczt i kobiet 97-197-WC Sieci i wymiana informacji w celu zapobiegania przemocy wobec kobiet i dzieci 97-417-C Nowatorskie akcje zapobiegajce przemocy w orodkach edukacyjnych 98-028-C Zwalczanie i zapobieganie wykorzystywania seksualnego modziey w internatach oraz orodkach szkolnowychowawczych

27

98-130-WC 98-146-WC 98-159-C 98-249-C 99-035-C 00-051-C 01-074-WYC 01-111-C 01-159-YC 01-161-YC 03-008-W 03-126-W 03-175-W 03-215-C 04-2-007-YC 04-1-061WYC

Zapobieganie przemocy zwizanej ze spoyciem alkoholu Podstawowe zapobieganie przemocy seksualnej wobec uczniw pci mskiej w wieku 12-16 lat Szkolenie i edukacja majca na celu zapobieganie przemocy seksualnej wobec nastolatkw i kobiet Ksztacenie nauczycieli, pracownikw socjalnych i rodzicw w celu ochrony dzieci przed wykorzystywaniem seksualnym Szkolenie instruktorw w celu zapobiegania przemocy wobec dzieci z grup spoecznie pokrzywdzonych QUATRE ATOUTS Tworzenie europejskiej sieci interdyscyplinarnych szkole oraz udzia w zapobieganiu przemocy Projekt szkoleniowy majcy na celu ochron dzieci, modziey i kobiet z trudnociami w nauce przed wykorzystywaniem seksualnym Midzynarodowy program wspierajcy zapobieganie przemocy i wykorzystywaniu dzieci w rodzinach ANCORA MATILDE programy majce na celu ochron dzieci w okresie rozpadu rodziny Midzynarodowa wymiana dowiadcze i dalszy rozwj rodkw ochrony grupy ryzyka, jak tworz nieletni imigranci pozbawieni opieki Rozwj projektu pilotaowego na temat edukacji seksualnej/edukacji rwieniczej Uwiadamianie nauczycieli praktykantw na temat przemocy na tle seksualnym i pciowym Multidyscyplinarna sie przeciwdziaania przemocy wobec kobiet i dzieci Upowanienie organizacji zajmujcych si osobami upoledzonymi do opracowywania strategii prewencyjnych Edukacja nieformalna i sie nauczycieli wspierajca dzieci na ulicach Polski Ochrona osb z trudnociami w nauce przed przemoc seksualn, ze szczeglnym uwzgldnieniem dowiadcze rodzin

Okrelenie dobrej praktyki 97-028-C Wizja i rzeczywisto: propagowanie dobrej praktyki w sprawach dotyczcych wykorzystywania seksualnego dzieci w UE 97-120-WC Sposoby mierzenia skutecznoci dowiadcze w zapobieganiu przemocy 99-175-C Ocena narzdzi prewencyjnych i metodologii zapobiegania wykorzystywaniu seksualnemu 00-309-C PROTINTER II program pilotaowy majcy na celu zintegrowanie sub dziaajcych w systemach ochrony dzieci w krajach Unii Europejskiej 02-055-YC Jak dziaa zjawisko wyzysku seksualnego dzieci 03-007-YC Porwnanie modeli zintegrowanej oceny ryzyka pod ktem zmniejszenia ponownego popeniania przestpstw, dziki lepszej ocenie ryzyka modocianych przestpcw seksualnych 04-1-157Modele wsppracy midzy kobiecymi organizacjami pozarzdowymi a wadzami pastwowymi w celu WYC zapobiegania przemocy wobec kobiet i dzieci 04-2-003-YC Dobra praktyka w nowych pastwach czonkowskich: wymiana dowiadcze i tworzenie sieci Narzdzia 99-101-C 01-125-YC 02-037-YC 03-108-W 04-2-008-YC

Rozwj i testowanie wskazwek dotyczcych relacji medialnych na temat przemocy Believe Me (Uwierz Mi) zbir pomocy naukowych w formie nagra wideo dotyczcych przemocy seksualnej wobec dzieci Spis organizacji dziaajcych w dziedzinie zagini i wyzysku seksualnego dzieci Szkolenia na skal europejsk dotyczce objaww uwarunkowanych przemoc Rozpowszechnianie Zasad Dobrej Praktyki programu SCEP w celu zapobiegania wykorzystywaniu seksualnemu

Ochrona przed naduyciami wobec dzieci przez Internet 97-038-C Akcja internetowa: czynienie z Internetu bezpieczniejszego miejsca dla dzieci 98-045-C Walka z pornografi dziecic w Internecie 01-097-C Pornografia dziecica w Internecie: ocena rodkw zapobiegawczych, majca na celu zwikszenie ich skutecznoci w pastwach czonkowskich UE 00-067-C Pornografia dziecica w Internecie: projekt VIP 02-004-YC Rozwj porad telefonicznych pomagajcych modziey i dorosym, ktrzy w sposb kompulsywny korzystaj z materiaw zawierajcych pornografi dziecic w Internecie 02-079-C Pornografia dziecica w Internecie: projekt VIP (wytyczne i dobra praktyka) 03-017-YC Ocena moduu terapii kognitywno-behawioralnej nastolatkw popeniajcych przestpstwo na tle seksualnym poprzez ciganie z Internetu zdj wykorzystywanych dzieci 03-104-YC Ochrona dzieci w serwisach internetowych

28

04-2-042-YC

Dziaanie na rzecz interwencji wobec osb korzystajcych z pornografii dziecicej przez Internet: promowanie strony internetowej CROGA

Telefony zaufania 97-011-WC Dziaanie na rzecz wsppracy pomidzy telefonami zaufania dla dzieci i modziey 97-021-C Tworzenie europejskiej sieci telefonw zaufania w celu zapobiegania wykorzystywaniu dzieci 98-118-C Rozwizywanie sytuacji zagroenia dotyczcych dzieci i modziey 04-1-070-YC Caodobowy telefon zaufania dla wykorzystywanych i zaginionych dzieci

Uwaga: Wszystkie szczegy dotyczce powyszych projektw i biorcych w nich udzia organizacji dostpne s na stronie: www.daphnetoolkit.org Projekty wybrane podczas konkursu na projekty (05-) z 2005 r., prowadzone s przez cay rok 2006, a sprawozdania z nich skadane s w 2007 r. Projekty te przedstawione s w licie projektw dostpnej w zestawie narzdzi realizacji Programu Daphne.

29